Bitkisel Atik Yaglarin Yonetimi Kitapcigi

T.C.
EVRE VE ORMAN BAKANLII EVRE YNETM GENEL MDRL
BTKSEL ATIK YALARIN YNETM
T.C. EVRE VE ORMAN BAKANLII EVRE YNETM GENEL MDRL
BTKSEL ATIK YALARIN YNETM
evre ve Orman Bakanl
evre Ynetimi Genel Mdrl
Bu klavuz, bitkisel atk yalarn ynetimine dahil olan taraflara teknik destek salamak amacyla evre ve Orman Bakanl, evre Ynetimi Genel Mdrl, Atk Ynetimi Dairesi Bakanl tarafndan hazrlanmtr. NSAN 2010
T.C. evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl Atk Ynetimi Dairesi Bakanl Stz Cad. 14/E 06560 Ankara Telefon 0312 207 50 00 Faks 0312 207 64 46 http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr
NDEKLER: EKLLER DZN5 TABLOLAR DZN..6 1-GR.......7 2- BTKSEL YALAR9 2.1- Bitkisel Yalarn Tanm...........................9 2.2- Trkiyede retilen ve Tketilen Bitkisel Yalar........................................14 3- BTKSEL ATIK YALAR...16 3.1-Bitkisel Atk Ya..16 3.1.1- Soap-Stock.....17 3.1.2- Tank Dibi Tortu..18 3.1.3- Yal Toprak...18 3.1.4- Ya Tutuculardan Elde Edilen Yalar19 3.1.5- Kullanlm Kzartmalk Yalar.21 3.2- Bitkisel Atk Yalarn evresel Etkileri .........22 4- KULLANILMI KIZARTMALIK YALARIN GIDADAN EKLME SREC...26 5- BTKSEL ATIK YALARIN GER KAZANIM YNTEMLER VE KULLANIM ALANLARI32
5.1-Biyodizel..34 5.1.1- Biyodizelin evresel Avantajlar....46 5.1.2- Bitkisel Atk Yalardan Biyodizel retimi Yapacak Tesislerin Teknik zellikleri.49 5.2-Biyogaz55 5.3-Asit Ya...57 5.3.1- Soap-Stockdan Asit Ya retimi..........57 5.3.2- Tank Dibi Tortudan Asit Ya retimi..............60 5.3.3- Yal Topraktan Asit Ya retimi..62 5.4-Sabun....64 6- LKEMZDE BTKSEL ATIK YALARIN YNETM...68 7- BTKSEL ATIK YALARIN ATIK KATALOUNA GRE KODLARI71 8-KIZARTMALIK ATIK YALARIN UYGUN GER KAZANIMI N YAPMAMIZ GEREKENLER....72 9- BUNLARI BLYOR MUYDUNUZ?....................74 10- KAYNAKA..77 EKLER: EK-A: Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii...79
evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
EKLLER DZN ekil-1: Trkiye Bitkisel Sv Ya Tketimleri.....16 ekil-2: Ya Tutucu.. ....20 ekil-3:Kzartma lemi Srasnda Meydana Gelen Reaksiyonlar ....27 ekil-4: Polar Madde Tayin Cihaz29 ekil-5:Kullanlm Kzartmalk Yalarn Kanserojen Etki Snr..........30 ekil-6:Biyodizel retim Aamalar..34 ekil-7:Hayvansal ve Bitkisel Yalarn Yakt zelliklerinin yiletirilmesi...37 ekil-8:rnek Bir Tesisin Bitkisel Atk Yalardan Biyodizel retimi Proses Akm emas...52 ekil-9:Soap-Stockdan Asit Ya retim Proses Akm emas...58 ekil-10:rnek Bir Tesisin Soap-Stockdan Ya Asidi retimi Ktle Dengesi.. 60 ekil-11:Tank Dibi Tortudan Asit Ya retim Proses Akm emas..61 ekil-12:rnek Bir Tesisin Tank Dibi Tortudan Ya Asidi retimi Ktle Dengesi.. ...62 ekil-13:Yal Topraktan Asit Ya retim Proses Akm emas.63 ekil-14:rnek Bir Tesisin Yal Topraktan Ya Asidi retimi Ktle Dengesi..64 ekil-15:rnek Bir Tesisin Sabun retimi Proses Akm emas ..66 ekil-16: rnek Bir Tesisin Soap-Stockdan Yar Mamul Sabun retimi Ktle Dengesi67
TABLOLAR DZN Tablo-1: Kzartma Amacyla Kullanlmakta Olan Yalarn zellikleri ..31 Tablo-2: Trkiyede Biyodizel Standartlar...36 Tablo-3: Dizel ve Biyodizel Yaktn Emisyon Deerlerinin Karlatrlmas.48 Tablo-4: Hammaddelere Gre Biyogaz Haslat (m Biyogaz/ton hammadde)..56 Tablo-5: Kaynana Gre Ya Asitleri..59
1-GR: Atk bitkisel yalar ekotoksik zelliklerinden dolay evreyle uyumlu olarak ynetilmesi gereken atklar arasnda yer almaktadr. Bu atklarn ynetiminin uygun ekilde salanmas amacyla evre ve Orman Bakanl tarafndan hazrlanan Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii 19.04.2005 tarih ve 25791 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii kapsamnda, bitkisel ham ya rafine sanayinden kan soap-stock, tank dibi tortu ve yal topraklar ile kullanlm kzartmalk yalar, eitli tesislerin ya tutucularndan kan yalar ve kullanm sresi gemi olan bitkisel yalar, bitkisel atk ya olarak tanmlanmaktadr. lkemizin yaklak 950 bin ton likit, 550 bin ton margarin, 200 bin ton civarnda da yem, boya ve sabun sanayi ihtiyac olmak zere 1,7 milyon ton bitkisel ya tketimi vardr. Ya rafinasyon prosesi sonucu ve elde edilen yan tketimi sonucu yaklak 350 bin ton bitkisel atk ya olutuu tahmin edilmektedir. Bitkisel atk yalarn evsel atklarla birlikte atlmas, kanalizasyon sistemi gibi kolektr sistemlerine verilmesi veya kontrolsz bir ekilde ak alanlara braklmas sakncaldr. Bu alanlara dklen atk yalar kolektr sistemlerinin tkanmasna, yeralt sularnn kirlenmesine, evsel atk su kirliliinin ve artma tesisi maliyetlerinin artmasna neden olabilmektedir.
Ynetmeliin amac, bitkisel atk yalarn retiminden bertarafna kadar, evreye zarar verecek ekilde dorudan veya dolayl bir biimde alc ortama verilmesinin nlenmesini, bu atk yalarn ynetiminde gerekli teknik ve idari standartlarn oluturulmasn, geici depolama, geri kazanm ve bertaraf tesislerinin evreyle uyumlu ynetimi iin buna ynelik prensip, politika ve programlarn belirlenmesi amacyla hukuki ve teknik esaslarn dzenlenmesini salamaktr. Ynetmelik, bitkisel atk yalarn geici depolanmas, toplanmas, tanmas, geri kazanlmas, bertaraf, ticareti, ithalat ve ihracat ile transit geiine ilikin yasak, snrlama ve ykmllkleri, alnacak nlemleri, yaplacak denetimleri, tabi olunacak hukuki ve cezai sorumluluklar dzenlemektedir. Bitkisel atk yalarn evre ile uyumlu ynetiminin salanmas ile insan ve evre sal korunabilecek ve geri kazanm ile ekonomik deeri olan rnler retilerek lkemiz ekonomisine katk salanacak; evresel bir problem evresel avantaja dntrlebilecektir.
2- BTKSEL YALAR 2.1 Bitkisel Yalarn Tanm Bitkisel yalar, zeytin, ayiei, msr, pamuk, soya, kanola ve aspir gibi yal bitki tohumlarndan elde edilen yalarn genel addr.
Karboksilik asitler bir trihidroksi alkol olan gliserol (gliserin) CH2-CHOH-CH2OH ile ester oluturur. Bu esterler i ya, zeytinya, pamuk ya, susam ya, bezir ya, tereya, margarinler gibi doal veya yapay rnlerdir. Bu nedenle monokarboksilik asitlere ya asitleri de denir. Yalar, CH2-O-CO-R CH-O-CO-R CH2-O-CO-R genel formlne sahip bileikler olduundan gliserid olarak da adlandrlrlar. Ya moleklndeki ail birbirinden farkl, fakat zde molekllerden ibaret olabildii gibi, molekldeki ail birbirinin ayn, fakat ya zde olmayan molekllerin bir karm olabilir.
10
Ailleri (karboksilli asitlerden (RCOOH), OH grubunun kartlmas ile geride kalan yapnn ad aildir) ayn olan gliseridlere basit gliseridler farkl olanlara karma gliseridler denir. Yalar genellikle karma gliserid molekllerinden oluurlar. Yalarda ailleri halinde bulunan asitler, yksek molekll karboksilik asitlerdir. Bu asitlerden bir ksm alkanlardan treyen doymu asitler, bir ksm ise alkenlerden treyen doymam asitlerdir. Ya asitleri genel olarak ift karbon sayl, cis konfigrasyonunda, dallanm ve dz zincirli monokarboksilik asitlerdir. Hidrokarbon zincirindeki balara gre doymu veya doymam ya asitleri olarak ayrlrlar. Karbon-karbon (-C-C-) balar tek badan oluan ya asitleri doymu ya asitleri olarak isimlendirilir. Genel formlleri R-COOHdr. Burada R hidrokarbon zincirini gsterir. Bitkisel yalarda doymu ya asitlerinden stearik (CH3-(CH2)16-COOH) ve palmitik (CH3-(CH2)14-COOH) bulunur. Doymu ya asitlerinin erime ve kaynama noktalar zincir uzunluu arttka artar. H | | H | H H H | | | | Doymu Ya Asidi Zinciri | H
CCCC H H
11
Doymam ya asitleri moleklde bir veya daha ok sayda ift ba ile gsterilirler. Zincir formunda dallanmam mono karboksilli asitlerin iinde alken asitleri grubuna dhildirler. Doymam balarn says bir veya daha fazla olabilir ve doymam ya asitleri doymu hale getirilebilir. Doymam ya asitleri kolaylkla okside olabilir. zellikle ift ba saysnn artmas oksidasyonu kolaylatrmaktadr. H | | H H | H H | | Doymam Ya Asidi Zinciri | H
C C = CC
Ya asitleri bir ift ba ierdikleri zaman tekli doymam veya monoenoik olarak isimlendirilir. Birden fazla ift ba ieren ya asitlerine oklu doymam veya polyenoik ismi verilir. En nemli doymu asitler, butirik asit (tereyanda), laurik asit (defnede), palmitik asit (hurma yanda), stearik asit (i yanda) ve arahidik asit (yer fstnda) bulunmaktadr. Doymam asitlerden en nemlileri zeytinyanda bulunan oleik asit ile msr ya, pamuk ya, yer fst, soya fasulyesi ya ve bezir yanda bulunan linolenik asitlerdir. Ya asitlerindeki karbon says 2-34 arasnda deimektedir. Ya asidi moleklnde karbon says 6dan az ise ksa, 6-10 arasnda ise orta ve 12 ve
12
daha fazla ise uzun zincir ya asidi olarak tekrar bir alt gruplama oluturulabilir. Ya asitlerinin hem fiziksel hem de fizyolojik zellikleri karbon zincirinin uzunluuna ve molekldeki ift balarn saysna (ya asidinin doymamlk derecesine) baldr. Karbon says dk olan (10a kadar) ya asitleri oda scaklnda sv ve uucudur. Daha fazla sayda karbona sahip olanlar (12 veya daha byk zincirli doymu ya asitleri) vcut scaklnda katdr. Kk molekll doymu asitlerden ve doymam asitlerden treyenler ise sv haldedir. Erime noktalar molekl arlnn artmas ile artar. Bilinen btn doymam ya asitleri oda scaklnda svdr. ift ba says arttka daha dk derecelerde de sv kalabilirler. Doymam ya asitleri tadklar ift balar sayesinde yksek reaksiyon yeteneine sahiptir. Tuz oluumu: Alt karbondan yksek ya asitlerinin metallerle yaptklar tuzlara sabun denir. Sodyum ve potasyum sabunlar suda erirler. Ancak dier metallerin tuzlar (sabunlar) genellikle erimezler ve sabun deildirler. Yalarn bazik hidrolizinde sabunlar olutuundan btn esterlerin ve hatta baka bileiklerin hidrolizine sabunlama denir. Ester oluumu: Ya asitlerinin karboksil gruplar alkolle dnml olarak esterleebilir. Esterleme kendiliinden yava fakat s veya hidrojen iyonu varlnda hzl olur.
13
ift balarla ilgili reaksiyonlar: Doymam ya asitlerinin yapsnda yer alan etilen ba (-CH=CH-) kolaylkla hidrojenle ya da halojenlerle doyurulabilir. Doymam ya asidi doymu hale geer. Ya da ift ba oksidasyonla alarak yeni rnler oluabilir. Doymam ya asitlerinin molekler oksijenle oksitlenmeleri ve ift balara O2 girmesiyle eitli gruplar ortaya kar. Otooksidasyonda (ya, kauuk, eter ve aldehitlerin oksijen ile radikalik ykseltgenmeyle bozunma tepkimesidir) oluan ve yada istenmeyen tat, grnm ve koku oluturan bileikler peroksit, epoksit, ketohidroksit gibi gruplardr. Bu gruplarn zelikle yksek slarda paralanmalar ile ounlukla asit ve aldehitlerden oluan deiik rnler oluur. Yalar insan vcudundaki hcre, doku ve organlarn yapsnda yer almalar nedeniyle, yaamn srdrlebilmesi ve vcudun ilevlerini salkl bir ekilde yerine getirebilmesi iin mutlaka gerekli olan bir besin esidir. Canl vcudundaki anatomik yapnn oluum ve korunmasnda yap ta olarak nemli ilevi bulunmaktadr. Vcut ssnn ve suyunun korunmasnda da izolatr olarak grev yapmaktadr. Vcuda alnan fazla enerji, gerektiinde tekrar kullanlmak zere ya halinde depolanmaktadr. Yalar hidrofob karakterli provitaminler ve vitaminler, hormonlarn sentezlendii steroitler, kimi enzimler, antioksidan etkideki terpenler, glikozit ve alkoloit yapsndaki kimi aktif maddeler iin de nemli kaynak ve/veya taycdr
14
2.2 Trkiyede retilen ve Tketilen Bitkisel Yalar Bitkisel yalar gda sanayinde sv ve kat formlarda kullanld gibi, yem sanayi, sabun sanayi, boya sanayi ve oleokimyasal sanayinde kullanlmaktadr. Ayrca biyodizel ve biyogaz retimi ile enerji retiminde de kullanlabilmektedir. lkemiz yal tohum ihtiyacn karlama bakmndan kendine yeten bir lke deildir. Petrolden sonra en byk ithalat kalemini yalar oluturmaktadr.
Kanola-Kolza Tarlas Bitkisel ya retimimizin 280 bin tonu ayiei ya, 199 bin tonu pamuk ya, geri kalan soya, msr ve kanola olmak zere; 500 bin tonu yerli kaynaklardan temin edilmekte, yaklak 1,2 milyon ton bitkisel ya amz ithalatla karlanmaktadr. Yemek sektrnde kullanlan yalarn Trk Gda Kodeksinde yer alan kriterleri karlamas gerekmektedir. Tarm ve Kyileri Bakanl tarafndan yaymlanan 28.08.2007 tarih ve 26627 sayl Resmi Gazetede
15
yaymlanarak yrrle giren Kzartma Amacyla Kullanlan Kat ve Sv Yalarn Kontrol Kriterleri Teblii (Tebli No:2007/41) kapsamnda bir defadan fazla kzartma ilemlerinde kullanlan sv ve kat yalarn kullanm zellikleri belirlenmitir. Teblide kzartma yalarnn fiziksel ve kimyasal zelliklerinin hangi snrlar ierisinde kalmas gerektii yer almaktadr. Bu snr deerlere gre atk yalarda bulunan polar madde % 25 ve dumanlanma noktas >170C olmas gerekmektedir. nsan saln dorudan ilgilendiren bu alann dzenlenmesi ve kontrol Tarm ve Kyileri Bakanl tarafndan yaplmaktadr.
lkemizin yaklak 950 bin ton likit, 550 bin ton margarin, 200 bin ton civarnda da yem, boya ve sabun sanayi ihtiyac olmak zere 1,7 milyon ton bitkisel ya tketimi vardr. Buna gre kii bana den bitkisel ya tketimi 21 kg dr. Ayiei ya, Trkiye bitkisel sv ya tketiminde yaklak % 70 paya sahiptir. 2009-2010
16
ylnda bu miktarn 1 milyon ton olaca tahmin edilmektedir. Trkiye Bitkisel Sv Ya Tketimleri ekil-1de verilmektedir.
ekil-1: Trkiye Bitkisel Sv Ya Tketimleri (x 1000 t) Kaynak: Bitkisel Ya Sanayicileri Dernei & Trakya Birlik, 2009. 3- BTKSEL ATIK YALAR 3.1 Bitkisel Atk Ya Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii kapsamnda, bitkisel ham ya rafine sanayinden kan soap-stock, tank dibi tortu ve yal topraklar, kullanlm kzartmalk yalar, eitli tesislerin ya tutucularndan kan yalar ve kullanm sresi gemi olan bitkisel yalar, bitkisel atk ya olarak tanmlanmaktadr.
17
lkemizde her yl yaklak 1,7 milyon ton bitkisel ya tketilmektedir. Ya rafinasyon prosesi sonucu ve elde edilen yan tketimi sonucu yaklak 350 bin ton bitkisel atk ya olutuu tahmin edilmektedir. 3.1.1 Soap-stock Bitkisel ham yalarn rafinasyonunda serbest ya asitlerinin kostik ile ntralizasyonu ve ykama sonrasnda ayrtrlan, sabun, reine asitleri ve vaksl maddeler, su ve az miktar ya ieren yan rn, soap-stock olarak adlandrmaktadr.
Soap-stock ham yalardan sudkostik ntralizasyonu ile serbest ya asitlerinin giderilmesi (alkali rafinasyon) srasnda ele geen bir yan rndr. Bu ilem srasnda ham bitkisel yaa serbest ya asitleri ieriine gre belirlenen miktar ve deriimde sodyum hidroksit zeltisi ilave edilerek; Ya asidi + sudkostik sabun + su reaksiyonuna gre sabun oluturulur ve serbest ya asitlerinin sabun halinde yadan ayrlarak alt su faznda
18
toplanmas salanr. Ancak bu ilem srasnda ham yan bileimine ve uygulanan koullara bal olarak bir miktar ntr yan da sabunlaarak kaybolmas sz konusu olabilir. Bir miktar ntr ya, sabunlarn oluturduu emlsiyon fazna geerek de kayp olabilir. Ham yada bulunan fosfatid, karbonhidratlar, proteinler, sterol, tokoferol, renk veren maddeler gibi baz maddeler de bu ilem srasnda ksmen sabun fazna geerek yadan ayrlrlar. Genellikle ham yan % 3-20si orannda oluan bu sabun faz soap-stock olarak isimlendirilir. Baz iletmelerde ntralize olan yan su ile ykanmas sonucu ele geen ykama sular da bu faza ilave edildiinden soap-stok, % 10-40 orannda toplam yal madde ierebilmektedir. 3.1.2 Tank dibi tortu Ya reten tesislerin ham bitkisel ya depolarnda dibe ken ve ya ihtiva eden tortular tank dibi tortu olarak adlandrlmaktadr. Bitkisel atk ya retimi yaplan tesislerde rafinasyon ileminden sonra bitkisel yalar depolama tankna alnr ve zamanla tank dibinde ya ihtiva eden tortu birikir. Bu tortular bitkisel atk ya olarak deerlendirilir ve lisansl bitkisel atk ya toplayclar tarafndan toplanarak evre lisansl geri kazanm tesislerinde ilenir. Bu tortularn ierisinden bitkisel ya ayrlr ve ayrlan ya sabun retiminde hammadde olarak kullanlr. 3.1.3 Yal toprak Yemeklik bitkisel ya rafinasyonu sonucu ortaya kan topraklar yal toprak olarak adlandrlmaktadr.
19
Yemeklik ya retimi yapan tesislerde ham ya 80-90 Cye kadar stldktan sonra, yaklak % 0,1 orannda % 75lik fosforik asit zeltisi katlp 30 dakika sre ile kartrlarak yapkan maddelerin hidratasyonu salanr. Daha sonra karma % 0,25 orannda aartma topra ilave edilip homojen bir kartrma yaplarak filtre preslerde filtre edilir. Bu ilem sonrasnda kan yal topraklar bir miktar ya iermektedir. Bu nedenle bu topraklar atk bitkisel ya kategorisinde deerlendirilmektedir. 3.1.4 Ya tutuculardan elde edilen yalar Ya tutucular, kullanlm kzartmalk yalarn bulak ykanmas veya yan lavabodan dorudan dklmesiyle kanalizasyon sistemine verecei zararlarn nlenmesi veya artmlar srasnda artma tesisinin iletim maliyetlerinin azaltlmasna ynelik olarak atk sudaki yan fiziksel yntemler ile uzaklatrlmas amacyla retilen ya ayrma birimleridir. Fiziksel zelliinden dolay (yan suya gre younluu dktr) yan nitenin yzeyinde toplanmas salanr. Yal su, ya tutucu tank iinden geirilir. Ak srasnda, younluu suyun younluundan daha kk olan ya zerrecikleri ya tutucunun yzeyine doru ykselir. Nitelikli ya tutucu kullanmnn salanmas ile toplanan bu yalarn evre lisansl geri kazanm tesislerinde geri kazanmnn salanmas gerekmektedir.
20
ekil-2 : Ya tutucu Kaynak: t ve Ouz, 2008 Ya tutucular atk sulardaki yan fiziksel yntemler ile giderilmesi amacyla imal edilen ya ayrma cihazlardr. Fiziksel zelliinden dolay (younluk fark) yan nitenin yzeyinde toplanmas salanr. Yal su, ya tutucunun iinden geirilir. Ak srasnda younluu suyun younluundan daha kk olan ya zerrecikleri ya tutucunun yzeyine doru ykselir. Ya tutucular, sistem iindeki su akn bozan ve kanalizasyonda tkanmalara neden olan gres, ya, katlar ve dier dkntleri tutmak iin tasarlanmtr. Bu niteler genelde mutfak blmndeki dren yoluna eklenmektedir ve ounlukla lavabonun altnda bulunmaktadr. Ya tutucular bina dnda da kurulabilir. Bir ya tutucu srekli kontrol edilmeli ve uygun almasn salamak iin sk sk bakm yaplmaldr. Tama, koku ve drenaj problemleri ya tutucunun grevini gerektii gibi yapmadn gsteren iaretlerdir (t ve Ouz, 2008).
21
3.1.5 Kullanlm kzartmalk yalar Yksek scaklk altnda okside olmu, tekrar kullanm salk asndan uygun olmayan kzartma yalar kullanlm kzartmalk ya olarak adlandrlmaktadr. Kzartma ilemi en basit olarak gda maddesinin scak ya iinde pimesi olarak tarif edilebilir. 170-190 C scaklkta gerekleen bu ilemde s ve ktle iletimi birlikte yrmektedir. Is yadan gdaya transfer olurken, su gdadan uzaklar ve ya gda maddesi tarafndan absorblanr.
Kzartma srasnda yada oluan fiziksel deiimler sonucu viskozite artar, renk koyular, kprme olur, dumanlanma noktas azalr. Serbest ya asitleri, karbonil bileikleri ve yksek molekl arlkl maddeler artar. Baz fiziksel deiimlerin gz ile grlebilmesine ramen, salk asndan yalar kzartma esnasnda polar madde tayin cihazlar ile kontrol edilmelidir
22
Evsel kullanmda ise kzartmalk yan iki defa, ksa aralklarla kullandktan sonra deitirilmesi gerekmektedir. Bir defa kullanlan ya, aradan bir sre getikten sonra tekrar kullanlmamaldr. nk bekleme esnasnda polimerizasyon devam etmektedir. Toplam polar madde ve toplam oligomer madde deerleri snr deerlere ulatnda kullanlan kzartma ya artk atk kzartmalk ya kategorisine gemektedir. Toplam polar madde oran % 25i getii andan itibaren kanserojen etki balamaktadr. Bu nedenle insan sal iin kzartma ileminde bitkisel ya kullanmnn kontrolnn son derece nemli olduu kzartmalk yalar, gdadan ekildii andan itibaren ekotoksik zellikleri nedeniyle evre asndan da zararl bir atk olmaktadr. (Trkay, 2008). 3.2 Bitkisel Atk Yalarn evresel Etkileri Atk yalar ekotoksik zellie sahiptir. evreyi kirletmekte ve bulunduu ortamda yaayan canllara zarar vermektedir. Yeralt sularn kirletmekte, sualt canl varlklarn etkilemekte, kanalizasyon sistemlerinde ve atk su artma tesislerinde tkanklklara ve kirlilik yknn artmasna neden olarak iletim ve bakm maliyetini arttrmakta, topraa dkldnde kirlenmelere neden olmaktadr Yaplan aratrmalarda atk su kirliliinin % 25ini kullanlm bitkisel ve hayvansal yalarn oluturduu bulunmutur. Artlmayan atk sularn iindeki bitkisel ve hayvansal atk yalar, denizlere, gllere ve akarsulara ulatnda suyun kirlenmesi ve sudaki oksijenin azalmas sonucu; bata balklar olmak
23
zere ortamdaki dier canllar zerinde byk tahribata yol amaktadr. Ayrca atk bitkisel yalar zgl arlklar nedeniyle su yzeyini bir film tabakas gibi kaplamakta ve oksijen transferini nleyerek su alt canl varln olumsuz ynde etkilemektedir.
Kullanlm yalar lavaboya dkld zaman dren sistemine svanmakta, kanalizasyon borusu i cidarnda dier atklarn yapmasna ve zamanla borunun daralmasna neden olmaktadr. Bu ekilde tkanklklara ve tamalara neden olarak kanalizasyon sistemine ve artlmas gereken atk ykn arttrarak atk su artma tesislerine zarar vermekte ve bakm ve iletme maliyetini arttrmaktadr. ABDnde yaplan bir aratrmaya gre lavaboya dklen atk yalar, kanalizasyon sistemlerinin % 40 orannda tkanmasna neden olmaktadr.
24
Kanalizasyon sisteminden karlm talam atk ya Ya ve gres, anaerobik paralanmaya kar direnlidir. amur ierisinde bulunduklarnda, rtclerde ar kpklenme olmasna neden olabilir, filtrenin gzeneklerini tkayabilir ve amurun arazide gbre olarak kullanlmasn engelleyebilirler. Evsel ve endstriyel atk sularn ve amurlarn ya ve gres ierii, bu atklarn ynetiminde olduka nemlidir. Ya ve gres sudaki znrlklerinin az olmas nedeniyle sv fazdan ayrlma eilimi gsterir ve st faz oluturur. Ya ve gresin, suda ayrmalar olduka yavatr, bulunduklar ortamlardan kolayca uzaklatrlamazlar, bu nedenle suyun bulunduu ortamlarda problemlere neden olmaktadrlar. Atk su artm ileminde ya ve gres n keltim havuzunda kpk halinde ayrlmaktadr. Bu nedenle yksek ya ve gres ierii tayan sanayilerde kpk problemi olduka nemli olmaktadr. Ayrca amurun vakum filtrasyonu da olduka g olmaktadr.
25
Membran ile artm yaplmas durumunda zellikle ya ve gresin uzaklatrlmas gerekmektedir. Aksi takdirde ya ve gres, membrann tkanmasna neden olmaktadr. Evsel atk sular genel olarak biyolojik olarak artlmaktadr. Evsel atk su iinde bulunan yalar biyolojik olarak artmak zordur. nk biyolojik artmada faaliyet gsteren bakteriler ya ve gresle kaplanarak aktiviteleri engellenmektedir. Bu nedenle atk yalar atk suyun KO ve BO sinde ciddi artlara neden olmaktadr.
Atk su artma tesislerinde problem oluturan ya ve gresin tamam n keltim havuzlarnda uzaklatrlmaz. Suyun ierisinde ok ince emlsiyon halinde nemli miktarda ya ve gres kalr. Aktif amur tesislerinde gres ounlukla gres krecikleri iine birikmektedir. Damlatmal filtre ve aktif amur proseslerinin her ikisi de svdan biyolojik ktledeki hcrelere oksijen transferini engelleyen fazla miktardaki gresten nemli lde etkilenmektedir. Ayrca biyolojik artmada aktif amur prosesi 30 mg/lden fazla ya ieriyorsa aktivitesi engellenmektedir.
26
4- KULLANILMI KIZARTMALIK YALARIN GIDADAN EKLME SREC Dnyada 20 milyon ton civarnda bitkisel ve hayvansal ya kzartma amal kullanlmaktadr. Bu miktarn byk bir ksm, endstriyel iletmelerde tketildii halde, yalarn kullanmdan ekilmesi ve geri dnmnn salanmas ok kolay olmamaktadr. nk hem ham halde hem de atk olarak ya, ekonomik bir deere sahiptir ve piyasada yasal ve yasal olmayan yollardan deerlendirilme imkn bulabilmektedir. Bu nedenle bitkisel atk ya ynetiminde bitkisel atk ya reticilerinin atklarn, Valilikten geici depolama izni alm toplayc firmalara ve tama lisans alm tayc firmalara vermeleri ve atk yan evre ve Orman Bakanlndan evre lisans alm firmalarca geri kazanmnn yaplarak standard olan nihai rnlere dnmnn salanmas gerekmektedir. evre kirliliini nlemek, evre ve insan saln korumak iin oluan bitkisel atk yan tamamnn, bitkisel atk ya toplama sistemine dhil edilmesi gerekmektedir. Bu ama dorultusunda Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii kapsamnda Bykehir Belediyeleri ve Belediyelere 2008 ylndan itibaren kullanlm kzartmalk yalarn hanelerden toplanmas iin gerekli sistemi kurmak, halk bu konuda bilgilendirerek atk ya toplama faaliyetlerini 2008 yl itibariyle balatmakla ilgili olarak grev ve yetki verilmitir. Ayrca evre ve Orman Bakanlnca, evre denetim birimi kuran Belediyelere ilgili Ynetmeliin 8 inci maddesi gereince snrlar dhilindeki bitkisel atk
27
ya reten otel, lokanta, yemek fabrikalar, sanayi mutfaklar ve benzeri yerleri denetlemek ve 2872 sayl evre Kanunu gereince gerekli cezai ilemleri uygulamak amacyla sz konusu kanunun 12 nci maddesi gereince yetki devri yaplmaktadr. Kzartma ilemi srasnda, gdada meydana gelen deiimlerle birlikte kzartma yanda da, fiziksel ve kimyasal deiimlere neden olan bir dizi reaksiyon olumaktadr. Hava ve gdadaki oksijen, gdann nemi ve yksek scaklk nedeniyle yada hidroliz, oksidasyon ve polimerizasyon reaksiyonlar gibi temel reaksiyon gereklemektedir.
ekil-3: Kzartma ilemi srasnda meydana gelen reaksiyonlar Suyun etkisiyle gerekleen hidroliz reaksiyonu sonucunda mono- ve digliseridler, serbest ya asitleri ve gliserol oluurken, kzartma yann asitlii artar ve
28
dumanlanma noktas azalr. Ortamda bulunan temizlik maddesi gibi bir yzey aktif madde kalnts bu reaksiyonun oluumunu kolaylatrmaktadr. Oksijen ve s etkisiyle gerekleen ve yan tat, koku, renk gibi zelliklerini bozan oksidasyon reaksiyonlar sonucunda, ok saydaki oksidasyon rnleri ile bunlarn polimerleri olumaktadr Yksek scaklklarda etkin olan termal polimerizasyon reaksiyonlar sonunda ise trigliseridlerin dimer, trimer gibi polimerleri olumakta, oluan bu maddeler yan viskozitesinin artmasna ve renginin kararmasna neden olmaktadr.
Kzartma ilemi sonucunda yalarda, uucu maddelerden uucu olmayan monomerik ve polimerik maddelere kadar geni bir aralkta deien bozunma rnleri olumaktadr. Bu maddelerin miktar ve kimyasal yaplar yan ve gdann cinsi ile scaklk, sre, kzartma yntemi gibi kzartma koullarna bal olarak deimektedir. 400den fazla farkl bozunma rn kzartma yanda belirlenmitir. Ancak tm bu bozunma rnlerinin ortak zellikleri kimyasal yaplarnn polar karakterli olmasdr. Bu nedenle polar olmayan ya iinde polar maddelerin miktar tayin edilerek, bir baka
29
deyile kzartma yann toplam polar madde ieriini (% TPM) saptayarak, kzartma ya ve bozunma reaksiyonlarnn miktar hakknda salkl bir deerlendirme yapmak mmkndr. Bu nedenle toplam polar madde ierikleri, kzartma yalarnn kullanmdan ekilmesini belirleyici bir kriterdir. Toplam polar madde miktar polar madde tayin cihaz ile llmektedir.
ekil-4: Polar Madde Tayin Cihaz Kzartma yalarnn deerlendirilmesinde kullanlan bir dier kriter, yan toplam oligomer (polimer) madde ieriidir (% TOM). Bu deer iin kabul edilen st snr ise % 10-12dir. Kullanlm yalarnn kullanmdan ekilmesi iin gsterilen bu hassasiyet, baz bozunma rnlerinin insan salna olumsuz etkileri ile zellikle poli klorlu bifeniller (PCBs), dioksin gibi doada yok olmayan ve yada ok iyi znen toksik maddelerin, kzartma srasnda gdadan yaa geerek birikmelerinden kaynaklanmaktadr. Bu nedenle Avrupa Parlamentosu, 2001 ylnda yaymlad bir Direktifle kullanlm kzartma yalarnn hayvan yemi retiminde
30
kullanlmasn yasaklayarak, sz konusu toksik maddelerin gda zincirinden ekilmesini salamtr. Pek ok lke yasa ve ynetmelikler ile bu deerin st snrn belirleyerek, kzartmalk atk yalarn kullanmdan ekilmesini salamaktadr. Avrupada genellikle kzartma yalarnn toplam polar madde ieriinin en fazla % 24-25 deerine ulaana kadar kullanmda kalmasna izin verilmektedir. lkemizde de Tarm ve Kyileri Bakanlnn 28.08.2007 tarih ve 26627 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Kzartma Amacyla Kullanlan Kat ve Sv Yalarn Kontrol Kriterleri Teblii (Tebli No: 2007/41) ile kzartmalk yalarn gdadan ekilme sreleri belirlenmitir.
ekil-5: Kullanlm Kzartmalk Yalarn Kanserojen Etki Snr Kaynak: Alternatif Enerji ve Biyodizel reticileri Birlii-ALBYOBR
31
Kzartmada kullanlan yalarn scakl parlama noktasna (320 C) ulaldnda ya yzeyinde srama balar. Yan parlama noktasndan alevlenme noktasna (400 C) ok hzl bir gei olmaktadr. Kzartmada kullanlan bitkisel yalarn uzun sre duman oluturmadan verimli bir ekilde kullanlmas iin duman oluma noktasnn altndaki scaklklarda kullanlmas gereklidir. Teblie gre dumanlanma noktas 170 Cnin altna dtnde ve polar madde oran % 25 deerine ulatnda kzartmalk yalarn gdadan ekilmesi gerekmektedir. Tebli ile ilgili olarak denetimler Tarm ve Kyileri Bakanl tarafndan yaplmaktadr. Tablo-1: Kzartma amacyla kullanlmakta olan yalarn zellikleri zellik Polar Madde Dumanlanma Noktas Limit % 25 > 170 C
Kaynak: Kzartma Amacyla Kullanlan Kat ve Sv Yalarn Kontrol Kriterleri Teblii (Tebli No: 2007/41)
32
5-BTKSEL ATIK YALARIN GER KAZANIM YNTEMLER VE KULLANIM ALANLARI Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmeliine gre bitkisel atk yalarn geri kazanm, bitkisel atk yalarn evre ve Orman Bakanlndan evre lisans alm geri kazanm tesisleri tarafndan toplanarak endstride kullanlacak yar mamul (kle sabun, stearin, kimya sanayinde kullanlacak hammadde ve benzeri) ve rn (sabun, biyodizel ve benzeri) elde edilmesi ilemleri olarak tanmlanmaktadr. Ynetmelikte rn ise, bitkisel atk yalarn ilenmesi ve eitli katklarla kartrlmas sonucu oluan ve standard olan nihai madde olarak tanmlanmaktadr.
Bitkisel atk yalarn geri kazanmn yapacak olan firmalarn evre ve Orman Bakanl tarafndan lisanslandrlmas gerekmektedir. Bu geri kazanm tesisleri evre lisans olmadan iletilemezler. Lisans alma aamasnda, sabun retimi iin Salk Bakanlndan, yemlik ya retimi iin Tarm ve Kyileri Bakanlndan gerekli izinler alnmaldr. Bunlarn dndaki rnlerin retimi ve kullanm iin ise gerekli
33
izinler, meri mevzuat erevesinde ilgili kurumlardan alnmaldr. Bir ulusal ve uluslararas standarda sahip olmayan, standard belirlenmemi olan geri kazanm rnleri ile yar mamuller nihai tketim maddesi olarak kullanlmaz. Bunlar sabun, kimya ve benzeri sanayilerde birincil hammaddelere ilave edilerek standard olan rnlere dntrlebilmeleri durumunda bu sektrlerde kullanlr. Kullanlm kzartmalk yalarn canllar zerindeki zararl ve kanserojen etkileri nedeniyle yem ve sabun sanayinde kullanlmas ilgili kurumlarn da ibirlii ile yasaklanmtr. Kullanlm kzartmalk yalarn, Tarm ve Kyileri Bakanlnn 2005/24 sayl Teblii ile yem sanayinde kullanlmas ve Salk Bakanlnn 15.02.2006 tarih ve 1697 sayl yazs ile de sabun retiminde kullanlmas yasaklanmtr. Geri kazanm rnlerine dntrlemeyen atk yalar ile geri kazanm ilemlerinde ortaya kan tehlikeli nitelikli atklar ve bunlarla kirlenmi malzemeler ve atk ya depolama tanklarnn dip amurlar, zelliklerine gre Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii, Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii veya 08.12.2001 tarihli ve 24607 sayl Resmi Gazetede yaymlanan imento Fabrikalarnda Atklarn Alternatif veya Ek Yakt Olarak Kullanlmalarnda Uyulacak Genel Kurallar Hakknda Tebli hkmlerine gre evre lisansl tesislerde bertaraf edilir.
34
5.1 Biyodizel Biyodizel, kolza (kanola), ayiek, soya, aspir gibi yal tohum bitkilerinden elde edilen yalarn veya hayvansal yalarn bir katalizatr eliinde ksa zincirli bir alkol ile (metanol veya etanol) reaksiyonu sonucunda aa kan ve yakt olarak kullanlan bir rndr. Kullanlm kzartmalk yalar ve hayvansal yalar da biyodizel hammaddesi olarak kullanlabilir. Biyodizel saf olarak veya her oranda petrol kkenli dizelle kartrlarak yakt olarak kullanlabilir. Saf biyodizel ve dizel-biyodizel karmlar herhangi bir dizel motoruna, motor zerinde herhangi bir modifikasyona gerek kalmadan veya kk deiiklikler yaplarak kullanlabilir.
ekil-6: Biyodizel retim Aamalar Kaynak: Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl
35
Bitkisel yalarn sl deerleri hidrokarbonlarnn ift ba says ve zincir uzunluuna baldr. Aralarndaki ift ba says arttka sl deer azalmakta, zincir uzunluu arttka sl deer artmaktadr. Burada sl deerin art karbon ve hidrojen saylarnn oksijen saylarna oranna baldr. Dizel yaktn sl deeri 39.500-41.000 KJ/kg, bitkisel yalarn sl deeri ise 37.000-42.000 KJ/kg dr. Bitkisel yalarn viskozitesi motor zerinde olduka nemli olan ve aratrma yaplan bir konudur. Bitkisel yalarn viskoziteleri genelde yksek olduu iin pskrtme ile birlikte iri tanecikler silindirin iine gnderilir, iri zerrecikler nedeni ile yaktn paralanmas zorlar. Yksek viskozite basn artna ve yaktn iyi atomize olamamasna neden olurken, viskozitenin dk olmas da kaaklara neden olmaktadr. Setan says bir dizel yaktn tutuma kalitesinin ifadesidir, Setan says yksek olan yaktn tutuma kalitesi, tutumaya yatknl yksek demektir. Setan saysnn yksek olmas motorun daha sessiz almasn salar. Dizel yaktlarn setan says 45-50 arasndadr. Bitkisel yalarn setan says ASTM metotlarna gre 3242 arasnda deimektedir. Yalarn modifiye teknikleri ile dizel yaktna dntrlmesi sonucunda setan says artmaktadr. Dizel yaktnn younluu 0,851 kg/litre (40 C), ayiei yann younluu ise 0,921 kg/litre (20 C) dir. Genel olarak bitkisel ya younluu 0,910-0,940 kg/litre (15 C) arasnda deimektedir. Bitkisel yalarn younluu doymam ya asitleri ve molekl arl nedeni ile artmakta, esterleme ile azaltlabilmektedir.
36
Tablo-2: Trkiyedeki Biyodizel Standartlar Kriterler TSE EN 14214 Younluk 15 C g /m 0.860.9 Viskozite 40 C mm / s 3.5-5 Parlama Noktas C > 101 Kkrt % m/m < 0.01 Slfatlanm Kl % m/m 0.02 Su mg/kg < 500 Karbon Kalnts % m/m < 0.03 Toplam Kirlilik mg/kg < 24 Setan Says > 51 Metanol % ktle < 0.2 Ester erii % ktle > 96.5 Monogliseritler % ktle < 0.8 Digliseritler % ktle < 0.2 Trigliseritler % ktle < 0.4 Serbest Gliserol % ktle < 0.02 Toplam Gliserol % ktle < 0.25 Fosfor mg/kg < 10 Alkali Metaller (Na,K) mg/kg <5 Bitkisel yalar, enerji ierii yksek, petrol kkenli yaktlarn (motorin ve fuel-oil) zelliklerine benzer zellik gsteren en nemli yenilenebilir enerji kaynaklar arasndadr, ancak bitkisel yalarn yksek viskoziteleri ve dk scaklklarda katlama eilimleri (yksek bulutlanma ve akma noktalar) nemli iki sorun olup; bu zellikleri dorudan kullanmlarn engellemektedir, pskrtmede ve depolamada sorunlara neden olmaktadr. Katlama eilimi stma veya katk maddesi eklenmesiyle zmlenebilmektedir. Viskozite
37
sorununun zm iin ise modifikasyon teknikleri nerilmektedir. Bu modifikasyon teknikleri: 1) Seyreltme, 2) Piroliz, 3) Mikro emlsiyon, 4) Transesterifikasyondur.
ekil-7: Hayvansal ve Bitkisel zelliklerinin yiletirilmesi Kaynak: Kaplan C., (2001)
Yalarn
Yakt
38
1)Seyreltme kullanm:
ile
bitkisel
yalarn
yakt
olarak
Seyreltme modifikasyon teknii uygulamasnda, bitkisel yalara belirli oranlarda motorin ve/veya organik bileikler katlarak yan viskozitesi drlmektedir. Motorin dnda baka seyreltme maddesi olarak ayiei yann viskozitesini azaltmak amacyla ya, normal btanol, aseton ve etanolle eitli hacim oranlarnda kartrlmaktadr. Bu tekniin kullanlmasndaki karmlar kolaylkla hazrlanmaktadr. Ayrca bitkisel ya ve motorin karmlar depolanmasnda herhangi bir sorun yoktur ve depolamada karmda faz ayrmas olmamaktadr. Seyreltme modifikasyon teknii, alternatif motorinlerin hazrlanmas iin kullanlan dier tekniklere oranla uygulanmas ok daha kolay bir tekniktir. zellikle tarm sektrndeki zirai ekipmanlarda alternatif yaktlarn kullanlabilmesi iin alanlara ilave bir teknik eitim vermeksizin hazrlanabilecek yakt karmlar kolaylkla kullanlabilir. 2) Piroliz ile kullanlmas: bitkisel yalarn yakt olarak
Piroliz kok kmr retmek amacyla ok uzun yllardan beri uygulanan termokimyasal bir prosestir. Bu proses, kok verimini arttracak ekilde dk scaklkta ve yava bir reaksiyon hzyla gerekletirilmektedir. Piroliz gaz, sv ve kat rn retmek amacyla oksijensiz ortamda organik maddelerin sl bozundurulmasdr. Piroliz, aktif karbon retiminde uzun
39
sredir kullanlmaktadr. retilen maddenin miktar, uygulanan metot ve reaksiyon parametrelerine baldr. Yksek miktarda kat rn elde etmek iin, hammadde dk scaklklarda yava tepkimeye sokulmaktadr. Hzl veya flash piroliz maksimum sv rn elde etmek iin uygulanr. Piroliz ileminde sv rn verimi reaksiyon hzna baldr. Genellikle 450-650 C gibi dk scaklklarda ok yksek stma hzlar (1000-10000 C/sn) ile ksa srelerde gerekletirilen flash ve hzl piroliz tekniklerinde sv rn verimi yksektir. Bu ekilde uygulanan piroliz ilemlerinde, oluan byk molekll sv rnlerin gaz halindeki daha kk molekllere paralanmas engellenerek, sv rn veriminin artmas salanmaktadr. 3) Mikro emlsiyon ile bitkisel yalarn yakt olarak kullanlmas: Bitkisel yalarn yksek viskozitelerini drmek iin uygulanan bir dier yntem metanol, etanol gibi ksa zincirli alkollerle mikro emlsiyon oluturmaktr. Mikro emlsiyon oluturma yntemi ile hazrlanan yaktlarn sl deerleri, alkol iermeleri nedeni ile dizel yaktna oranla daha dktr ve gte bir miktar dmeye neden olmaktadr. 4) Transesterifikasyon ile bitkisel yalarn yakt olarak kullanlmas: Biyodizel Eldesi Transesterifikasyon, ya asitlerinin (bitkisel yalar, bitkisel atk yalar, hayvansal yalar) bazik bir katalizr
40
eliinde alkol (metanol, etanol v.b.) ile esterleme reaksiyonudur. Bu yntem ile biyodizel retiminde aadaki ilem basamaklar takip edilmektedir. 1. Alkol ve katalizrn kartrlmas: Katalizr tipik olarak sodyum hidroksit veya potasyum hidroksittir. Katalizr, standart bir kartrc ve mikser kullanlarak alkol ierisinde zlr. 2. Reaksiyon: Alkol/katalizr karm kapal reaksiyon kab ierisine doldurulur ve bitkisel veya hayvansal ya ilave edilir. Alkol kaybn nlemek amacyla sistem tamamen atmosfere kapatlr. Reaksiyon karm, reaksiyonu hzlandrmak amacyla belli bir scaklkta tutulur ve reaksiyon gerekleir. Hayvansal veya bitkisel yalarn kendi esterlerine tamamen dntrlmesini salamak iin fazla alkol kullanlr. 3. Ayrma: Reaksiyon tamamlandktan sonra iki ana rn gliserin ve biyodizeldir. Her bir rn reaksiyonda kullanlan miktardan arta kalan nemli miktarda metanol ierir. Gliserin faznn younluu, biyodizel faznnkinden ok daha fazla olduundan bu iki faz gravite ile ayrlr ve gliserin faz ktrme kabnn dibinden kolayca ekilir. Daha hzl ayrma ilemi iin santrifj kullanlr. 4. Alkoln uzaklatrlmas: Gliserin ve biyodizel fazlar ayrldktan sonra her bir fazdaki fazla alkol bir fla buharlatrma veya distilasyon prosesi ile
41
uzaklatrlr ve reaksiyon karm ntralize edilir. Gliserin ve ester fazlar ayrlr. Her iki durumda da alkol distilasyon kolonu kullanlarak geri kazanlr ve tekrar kullanlr. 5. Gliserin ntralizasyonu: Gliserin yan rn, kullanlmam katalizr ve bir asit ile ntralize edilmi sabunlar ierir ve ham gliserin olarak depolanmak zere depolama tankna gnderilir. Su ve alkol, ham gliserin olarak sata hazr olan % 80-88 saflkta gliserin elde etmek amacyla uzaklatrlr. Gliserin daha hassas kullanmlar iin % 99 veya daha yksek safla kadar distillenir ve kozmetik ve ila sektrne satlr. 6. Metil ester ykama ilemi: ayrldktan sonra biyodizel kalnt sabunlar uzaklatrmak amacyla ykanr, suyu uzaklatrlr ve gnderilir. Gliserinden katalizr ve lk suyla depolamaya
Biyodizel, bitkisel veya hayvansal yalardan tretilen ya asidi zincirinin mono alkil esteri olarak tanmlanmaktadr. Biyo kelimesi yaktn yenilenebilir ve
42
biyolojik olduunu, dizel kelimesi ise dizel motorlarnda kullanmn ifade etmektedir. Biyodizel, bitkisel ve hayvansal yalar gibi trigliseridlerin alkol ve katalizr varlndaki transesterifikasyonuyla retilir. Her eit kompleks ya asidi biyodizel ve gliserin retiminde kullanlabilir.
O O || || CH2 O C R CH3 O C R | O O CH2-OH || Katalizr || | CH O C R* + 3 R OH <===> CH3 O C R* + CH-OH | O O | || || CH2-OH CH2 O C R** CH3 O C R** Trigliserid (kullanlm kzartmalk ya) (1,05 ton) Alkol (0,11 ton) Ya asidi alkil esterleri Gliserol (Biyodizel) (1 ton) (0,1 ton)
Alkoliz reaksiyonlar denge reaksiyonlar olup alkol fazlas genellikle reaksiyonu rn lehine dndrr. Bu reaksiyon iin stokiyometrik oran 3 mol alkole karlk 1 mol ya olmasna karn pratikte rn verimini arttrmak iin stokiyometrik orandan farkl olarak genellikle daha yksek alkol mol oranlarnda allmaktadr. Alkoliz reaksiyonunu hzlandrmak iin asit, alkali veya enzimatik katalizrler kullanlabilir. Alkali katalizrler olarak NaOH, KOH, sodyum metoksit, sodyum etoksit, sodyum propoksit veya sodyum butoksit tercih edilir. NaOH ise hem ucuz olmas hem de kolay temin edilebilmesi sebebiyle bu reaksiyon iin en ok
43
kullanlan alkali katalizrdr. Genel olarak bakldnda ise alkali katalizrler reaksiyonu asit katalizrlere gre daha hzl yrttnden daha ok tercih edilirler. Alkali katalizrl alkolizde, gliserollerin ve alkollerin susuz olmas gerekir; nk su sabunlama reaksiyonuna sebep olur. Sabun oluumu ester miktarn azaltr, ester ve gliseroln ayrlmasn zorlatrr. Alkolizde kullanlan asit katalizrler ise slfirik asit, fosforik asit, hidroklorik asit ve organik sulfonik asitlerdir. Enzimatik katalizrler olarak genellikle lipazlar kullanlr. Ancak enzimin aktivitesini korumak iin reaksiyon koullarnn ok iyi denetlenmesi gerekmektedir. Alkoliz reaksiyonu iin katalizr olarak lipaz kullanldnda triailgliseroller ve ksmi gliseroller lipaz varlnda hidrolize olarak ksmi gliseroller ve serbest ya asidi verirler. Metil esterler de, metanol ve serbest ya asidinin esterleme reaksiyonu sonucu oluur. Alkoliz reaksiyonlarnda sadece metanol, etanol, propanol, btanol ve amil alkol gibi basit alkoller kullanlr. Bu alkoller arasnda en ok tercih edilen alkol metanoldr. Alkali katalizr ile transesterifikasyon reaksiyonu iin trigliserid ve alkol sudan arnm olmaldr. nk su reaksiyonu nleyici etkiye sahiptir. Ayrca reaksiyonda oluan sabun, ester rnlerini azaltt gibi esterin, gliserinin ve suyun ayrtrlmasn da zorlatrr. Trigliseridde dk serbest ya asidi ierii varsa alkali katalizrl transesterifikasyon reaksiyonu daha verimlidir. Eer trigliseridde daha fazla su ve serbest ya asidi varsa asidik katalizrl transesterifikasyon
44
reaksiyonu kullanlr. Asidik katalizrl reaksiyon trigliseridleri sadeletirebileceinden daha sonra bir alkali katalizr ile transesterifikasyon yaplabilir. Asidik katalizrl transesterifikasyon reaksiyonunda alkoltrigliserid molar oran daha yksek, reaksiyon sresi daha uzundur. Baz katalizrlndeki transesterifikasyon yntemi ekonomik ve yksek verimli bir prosestir. Bunun balca nedenleri: Dk scaklk ve basnta allmas, Minimum yan reaksiyon ve ksa reaksiyon sresi ile beraber yksek verimli (% 98) bir proses olmas, Baka herhangi bir ara basamaa gerek kalmadan metil esterlere direkt dnmn salanmasdr. Biyodizel retiminde aadaki gibi sralanabilir: kullanlan kaynaklar
Soya fasulyesi, kolza, ayiek ya, msr ya, pamuk ya, palm ya gibi bitkisel kaynaklar, Hayvansal yalar, Kullanlm kzartmalk yalar, Ya teknolojileri yan rnleri (asit ya, soapstock) Bitkisel yalarn rafine edilmesinde kullanlan aartma topra. Gnmzde hayvansal ve bitkisel yalardan elde edilen ya asidi metil esterlerinin en nemli kullanm
45
alanlarndan biri petrol bazl dizel yaktlara alternatif olarak gsterilen biyodizel yakt retimidir. Biyodizel saf olarak veya her oranda petrol kkenli dizelle kartrlarak kullanlabilir. Saf biyodizel ve dizel-biyodizel karmlar herhangi bir dizel motoruna, motor zerinde herhangi bir modifikasyona gerek kalmadan veya kk deiiklikler yaplarak kullanlabilir.
Biyodizel, dizel ile karm oranlar baznda aadaki gibi adlandrlmaktadr: B5 : % 5 Biyodizel + % 95 Dizel B20 : % 20 Biyodizel + % 80 Dizel B50 : % 50 Biyodizel + % 50 Dizel B100 : % 100 Biyodizel Biyodizel enerji kayna nemli bir sektr oluturma aamasnda ok hzl bir potansiyel kazanmaktadr. Bunun nedenleri, dizel yakt yerine dorudan kullanlabilmesi, dizele yakn bir yakt verimi
46
olmas, hayvansal ve bitkisel yalardan elde edilebilir olmas, enerji tarm iin igc ve ekonomik sektr oluturmas, yenilenebilir olmas, sera gaz emisyonu asndan ntr olmas, evreci olmas eklinde sralanabilir. 5.1.1 Biyodizelin evresel Avantajlar Dnya enerji ihtiyacnn tarihsel geliimi incelendiinde retimin ve tketimin kat yaktlardan sv ve gaz yaktlara kaymakta olduu grlmektedir. Bununla birlikte allagelmi bu enerji kaynaklar rezervlerinin snrl oluu ve petrol krizleri buna bal olarak artan fiyatlar lkeleri hem eitli tasarruf nlemlerine hem de yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn deerlendirilmesi konusuna yneltmitir. Yal tohum kkenli eitli sv, kat ve gaz yaktlar alternatif yakt olarak retilmekte ve kullanlmaktadr. Bu yaktlarn nemli bir blmn de motorine ve fuel-oile alternatif sv yaktlar oluturmaktadr. Bitkisel yalar dorudan veya modifikasyon teknikleri (seyreltme, mikro emlsiyon oluturma, piroliz ve transesterifikasyon) ile motorine ve fuel-oile alternatif olarak deerlendirilmektedir. Biyodizel (ya asidi metil esteri), tarmsal bitkilerden elde edilmesi nedeniyle, biyolojik karbon dngs iinde, fotosentez ile CO2 i dntrp karbon dngsn hzlandrd iin sera etkisini artrc ynde etki gstermez. Yani biyodizel CO2 emisyonlar iin doal bir yutak olarak dnlebilir. Ayrca CO, SO emisyonlarnn, partikl madde ve yanmam hidrokarbonlarn (HC) daha az salnd kantlanmtr.
47
Ozon tabakasna olan olumsuz etkiler biyodizel kullanmnda dizel yakta nazaran % 50 daha azdr. Asit yamurlarna neden olan kkrt bileenleri biyodizel yaktlarda yok denecek kadar azdr. Biyodizel yaktlarnn yanmas sonucu ortaya kan CO oran dizel yaktlarn yanmas sonucu oluan CO oranndan % 50 daha azdr.
Biyodizelin NOx emisyonlar dizel yakta gre daha fazladr. Emisyon miktar motorun biyodizel yakta uygunluuna bal olarak deimektedir. NOx emisyonlarnn % 13 oranna kadar artt test edilmitir. Bununla birlikte biyodizel kkrt iermez. Bu yzden NOx kontrol teknolojileri biyodizel yakt kullanan sistemlere uygulanabilmektedir. Konvansiyonel dizel yakt ise kkrt ierdii iin NOx kontrol teknolojilerine uygun deildir. Kyoto Protokolnde AB yesi lkeler CO2 emisyonlarn 2010 ylna kadar 1990 seviyesinden % 8 orannda azaltmay taahht etmitir. Bu hedefi baarmak iin yenilenebilir enerji nemli bir aratr. Biyoktle daha arlkl olarak yenilenebilir enerji kaynaklarndan
48
biri olacaktr. AB tamaclk sektrnde biyoyaktlarn kullanmn gelitirmek iin Direktifler yaymlanmakta ve hedefler belirlenmektedir. Saf biyodizel (B100) ve % 20 orannda (B20) biyodizel kullanlmas durumunda ortaya kabilecek emisyon deerlerinin dizel yaktlarla karlatrmal deerleri Tablo 3de verilmektedir. Tablo-3: Dizel ve biodizel yaktn emisyon deerlerinin karlatrlmas B100 Yanmam Hidrokarbonlar Karbon Monoksit Partikl Madde NOx (Azot Oksitler) Slfatlar Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar PAH (Kanserojen Maddeler) nPAH (nitratl PAH'lar) Hidrokarbonlarn Ozon Tabakasna Etkisi % -93 % -50 % -30 % +13 % -100 % -80 % -90 % -50 B20 % -30 % -20 % -22 % +2 % -20 % -13 % -50 % -10
Kaynak: Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl, 2009
49
5.1.2 Bitkisel Atk Yadan Biyodizel retimi Yapacak Tesislerin Teknik zellikleri Bitkisel atk yalardan biyodizel retimi yapacak olan tesislerin Enerji Piyasas Dzenleme Kurumunun teknik dzenlemelerine uygun olarak retim yapmalar, Enerji Piyasas Dzenleme Kurumundan biyodizel ileme lisans ve evre ve Orman Bakanlndan evre lisans almalar gereklidir. Biyodizel retimi sonucu oluan yan rnlerin kullanm ve sat iin ilgili kurumlardan izin alnmas gereklidir.
Atk yalardan biyodizel retimi yaplan bir tesiste aadaki blmlerin olmas gereklidir: Atk ya deposu: Tehlikeli zellik gsteren atk olduu gz nne alnarak ve yangn ve depreme kar gereken nlemler alnmaldr. Katalizr hazrlama nitesi: Eer piyasadan hazr katalizr zeltisi satn alnmyor ise katalizr metanolde zen bir tank bulunmaldr.
50
Metanol tank: Alevlenme noktas, kaynama noktas ve zehirli olma zellii dikkate alnarak gereken nlemler alnmaldr. Metanol iyi havalandrlan, direkt gne almayan ve nemsiz bir ortamda depolanmaldr. Reaktr: Kartrmal, stmal ve malzemesi atk yan asit ieriine gre seilmi bir reaktr olmaldr. Dinlendirme tank veya santrifj seperatr, Metanol buharlatrc: Ester ve gliserol fazlarndan metanol geri kazanmak zere bir evaporatr veya distilasyon cihaz, Ester ykama nitesi, Biyodizel kurutucusu, Biyodizel depolama tank (Kuru ve gne almayan bir ortamda muhafaza edilmelidir), Atk gliserin depolama tank, Su yumuatma sistemi, Vakum sistemi, Atk su artma sistemi, Atk gaz artma sistemi, Tesisteki pompa ve elektrik motorlar exproof ve topraklanm olmaldr.
51
Bunlarn dnda; Kullanlan katalizrn cinsine gre gerekli nlemler alnmaldr. Katalizrn hava ile temas etmemesi, el ile temas etmemesi ve teneffs edilmemesi gereklidir. retimin her aamasnda zc kullanmna dikkat edilmeli, zc geri kazanm mutlaka yaplmal, buharlaarak havaya karmamas iin gerekli nlemler alnmaldr. Biyodizel retimi yaplrken maksimum verimle retim yaplmas ve reaksiyon sonras ayrma ve saflatrma ilemlerinin sorunsuz olarak yaplabilmesi iin, kullanlan yan, katalizrn ve zcnn su iermemesine zen gsterilmeli ve gerek bu maddelerin gerekse retim sonrasnda elde edilen biyodizelin hava geirmeyen kuru tanklarda/depolarda muhafaza edilmesi salanmaldr. Biyodizelin ayn zamanda zc zellii de olduu iin depoland tanklarda boya, vernik, antipas v.b. gibi biyodizel iinde znebilecek maddelerin yer almamasna zen gsterilmelidir. retim srasnda meydana gelen atk su artma tesisine gnderilmelidir.
52
2,5 kg katalizr 1 ton atk bitkisel ya
150 kg metanol
Reaktr
1005kg biyodizel
7kg atk amur
148,5kg gliserol
(105 kg gliserin+41 kg metanol+ 2,5 kg katalizr)
ekil-8: rnek bir tesisin bitkisel atk yadan biyodizel retimi ktle dengesi Ktle dengesindeki miktarlar (reaksiyona giren hammadde ve kan rn miktarlar) prosesten prosese ve hammadde zelliklerine gre deiiklik gstermektedir. 1 ton atk yadan 1005 kg biyodizel retimi gerekletirilmekte olup, 7 kg atk amur ve 148,5 kg gliserol (105 kg gliserin + 41 kg metanol + 2,5 kg katalizr) olumaktadr. Biyodizel retimi srasnda aa kan yan rn gliseroldr. Gliserin tatl, kvaml, sv tabiatnda deerli bir alkoldr. Su ve etil alkolde her oranda karabilir. Gliserin su ekici zellii sahip olmas ve nem oluturmas nedeniyle zellikle kozmetik sanayinde ve ila endstrisinde kullanlmaktadr.
53
Gliserin: Saf gliserin, renksiz, kokusuz, tatl, koyu kvaml svdr. hidroksilli bir alkol olup kimyasal forml CH2OHCHOHCH2OH eklindedir. Doada hayvansal ve bitkisel yalarn ana maddesi olan gliserin esterleri (gliserid) halinde yaygn olarak bulunur. Ya asitlerinin doal yalardan retilmesinde gerekleen iki ilem, yalarn paralanmas yani sabunlatrma veya hidrolize edilmesidir. Bu ilem sonucu aadaki tepkimede grld gibi ya asidi ve gliserin oluur.
CH2-O-CO-R CH -O-CO-R + 3 H2O CH2-O-CO-R ya su CH2-OH =====> CH - OH + 3 R-COOH CH2-OH gliserol (gliserin) ya asidi
Ya asitlerinin retimi srasnda yan rn olarak elde edilen gliserinin geri kazanlmas ayr bir ilem gerektirir. Ya paralaycdan gelen gliserinli su % 1220 orannda gliserin, emlsifiye olmu ya, az miktarda znm asitler, proteinli maddeler ve eser miktarda inorganik tuzlar ierir. Gliserinli suyun pH 4,5-5 civarndadr. Gliserinli sular aside dayankl buharlatrcda konsantre edilerek iindeki safszlklar uzaklatrlr. Ya paralama ilemi sonucu elde edilen gliserinin (% 88 gliserin) ticari standartlara uygun olmas iin tekrar damtlmas ve deiyonize edilmesi gerekir.
54
Yalarn paralanmas srasnda ise ya, su ile tepkimeye girerek ya asitleri ve gliserinli sular oluur. Gliserinli sular bir n saflatrma ileminden sonra dk basn altnda buharlatrlr. ken tuzlar ayrmak iin scak iken szlr. Daha saf gliserin elde etmek iin fraksiyonel destilasyon ilemi yaplr. Gliserin endstrinin hemen hemen btn sektrlerinde kullanlan bir maddedir. Ftalitik asit gibi asitlerle birleerek boya sanayinin nemli bir girdisi olan alkid reinelerini oluturur. Yattrc ve deriyi yumuatc zelliklerinden dolay ou ila ve kozmetiin bileiminde gliserin vardr. Gliserin, pasta tr rnleri nemli tutmak iin, ekerleme ve ekerli kremalarn kristallemesini nlemek iin, tat vericiler ve z sular iin tayc ve zc olarak, renk verici maddeleri zc olarak gda sanayinde byk miktarlarda kullanlr. Nemlendirici zelliinden dolay ilenme srasnda ufalanmasn nlemek iin ttn zerine serpilir. Yaptrc ve tutkallara gliserin ilave edilerek abuk kurumalar nlenir. Birok zel yalama sorunu gliserin ve gliserinli karmlar ile nlenmektedir. Byk miktarlarda gliserin birok maddenin plastikletirilmesinde kullanlmaktadr. Baz zel tip ktlar yumuatmak amac ile gliserin ilave edilir. Kimyasal trevleri iinde gliserinin esterleri ok nemlidir. Nitrogliserin dinamit yapmnda kullanlr.
55
Gliserin, teknik gliserin, dinamit gliserini ve farmastik gliserin gibi eitli kalitelerde pazarlanr. Teknik kalitedeki gliserin boya ve tekstil endstrisinde, farmasotik gliserin ise ila, kozmetik ve gda sanayinde kullanlr. 5. 2 Biyogaz Biyogaz, organik bazl atk/artklarn oksijensiz ortamda (anaerobik) fermantasyonu sonucu ortaya kan renksiz, kokusuz, havadan hafif, parlak mavi bir alevle yanan ve bileiminde organik maddelerin ieriine bal olarak yaklak; % 60-70 metan, % 30-40 karbondioksit, % 0-2 hidrojen slfr ile ok az miktarda azot ve hidrojen bulunan bir gaz karmdr. Drt blmden oluan biyogaz tesisinin ilk aamasnda hammadde ak alan silo iinde depo edilip, ihtiyaca gre kullanlmaktadr. Metan gaznn oluum aamasnda molekler hidrojen desteiyle metanojen bakteriler olarak bilinen anaerob bakteriler aracl ile metan gaz oluturulmaktadr. kinci aama olarak fermantrde anaerob fermantasyon sreci gerekletirilmektedir. nc aama gazn arndrlmas ve gazn kullanmndan olumaktadr. Drdnc aamada ise fermantasyon art depolanmakta ve deerlendirilmektedir.
56
Tablo-4: Hammaddelere gre biyogaz haslat (m biyogaz / ton hammadde) (Bu deerler tesisin teknoloji sistemine, s deerine, pHdeerlerine baldr)
Kaynak:Yrd. Do. Dr. Ergn PEHLVAN, Seluk niv. evre Mh. Blm, Biyogaz ve Biyogaz Uygulamalar. lkemizde biyogazn hayvansal dklardan elde edildii gibi bir alglama sz konusu ise de gelimi lkelerde tarmsal atklar ile bata atk bitkisel yalar olmak zere organik artk ve atklar biyogaz retiminde kullanlabilmektedir. Organik maddeler (yalar, karbonhidratlar, proteinler) mikroorganizmalar etkisiyle
57
ayrtrlr. Bu anaerob modifikasyon, ilev bakmndan birbirlerini tamamlayan bakteriler tarafndan gerekletirilmektedir. Fermantasyon sayesinde topraa abuk ileyen ve bitkiler tarafndan kolayca absorbe edilen ince sv homojen ok mineralli organik gbre elde edilmektedir.
Biyogaz doalgazn kullanm alanlaryla paralel olarak kullanlabilen evre dostu bir enerji kaynadr. Geri kazanmda biyogazn en nemli avantaj atn bir btn halinde kullanlabilmesi, proses artnn da tamamen organik gbre olarak deerlendirilebilmesidir. 5. 3 Asit Ya 5.3.1 Soap-stockdan asit ya retimi Soap-stockun slfirik asitle paralanmas sonucu asit ya ve tuzlu su olumaktadr. Oluan asit ya, ilenen soap-stockun kaynana gre deimektedir. rnein zeytinya veya msr ya ileniyorsa oleik asit (C17H33COOH) olumaktadr. Asit ya, bitkisel ham yalarn rafinasyonu esnasnda kan soap-stockun
58
bnyesindeki sodyum hidroksitin ntrlemesi ile elde edilen bir rndr. R-COO-Na + H2SO4 =====> R-COOH + Na2SO4 Soap-stock depolama tanklarna alnr. Depolama tankndan arj iin proses tankna alnarak kartrclar vastasyla yava yava kartrlr. Hammaddenin % 3ne karlk gelen miktarda, % 98lik H2SO4 azar azar eklenerek kartrma ilemi yaplr. Prosesin scakl 80-100 Ca kartlarak kartrma ilemine devam edilir. Proses kazan yaklak 1-2 saat kartrldktan sonra, 1-2 gn sre ile dinlendirilir. Dinlendirme sonucunda, st fazda biriken asit ya sifonlar vastas ile rn tankna alnr.
Hammaddenin iletmeye alnmas
Hammadde depolama
Slfrik asit
Proses tank
Reaktr
Sv atk
ekil-9: Soap-stocktan asit ya retimi proses akm emas. Kaynak: TBTAK Bitkisel Atk Ya Geri Kazanm Tesisi Proses Yeterlilik Raporu,
59
Kullanlan hammaddenin yaklak % 25i asit yana dnr, dip fazda ileme alnan hammaddenin % 75ine karlk gelen miktar ise suya dnr. Sv atk olarak artma sistemine verilir. Proses sonucunda elde edilen asit ya, sabun ve yem sanayinde kullanlmak zere alclara satlr. Soap-stockun ilenmesi sonucu oluan asit ya, ilenen soap-stockun kaynana gre deimektedir. Kaynana gre farkllk gsteren ya asitleri izelge 4.2de verilmektedir. Tablo- 5: Kaynana gre ya asitleri Asit Oleik asit Linoleik asit Linolenik asit Araidonik asit Forml C17H33COOH C17H31COOH C17H29COOH C17H31COOH Kayna Msr ya, pamuk ya, zeytinya Pamuk ya, msr ya, bezir ya Bezir ya Sardalya ya, msr ya, i ya
Kaynak: TBTAK Bitkisel Atk Ya Geri Kazanm Tesisi Proses Yeterlilik Raporu,
60
143 kg slfrik asit 1 ton Soap-stock 891kg ya 109 kg su
Kazan
872 kg ya asidi
20 kg ara faz ve dip amur
311kg atk su (106 kg su + 208 kg Na2SO4)
ekil-10: rnek bir tesisin soap-stocktan ya asidi retimi ktle dengesi retilen ya asidinin % 5,5 orannda su ierdii kabul edilmitir. Ktle dengesindeki miktarlar (reaksiyona giren hammadde ve kan rn miktarlar) prosesten prosese ve hammadde zelliklerine gre deiiklik gstermektedir. Hammadde olarak giren 1 ton soap-stocktan 826 kg ya asidi retimi gerekletirilmekte olup, 620 kg atksu ve yaklak 20 kg ara faz rn ve dip amuru olumaktadr. 5.3.2 Tank dibi tortudan asit ya retimi Depolama tanklarna alnan tank dibi ya, arj iin proses tankna alndktan sonra kartrclar vastasyla yava yava kartrlarak scakl ykseltilir. Proses kazannn scakl 60-70 Cde sabit tutulur. Kartrma ilemi bittikten sonra sistem 1-2 gn sre ile dinlendirilir. Dinlendirme sonucunda, st fazda biriken ya, sifonlar vastasyla rn tankna alnr. Hammaddenin yaklak % 50si yaa dnr.
61
Birinci prosesle alnan hammaddenin alt fazda kalan yaklak % 50si ikinci ileme alnr. Hammaddenin % 3-4ne karlk gelen miktarda % 98lik H2SO4 yava yava eklenerek kartrma ilemi yaplr. Proses scakl 80-100 Cye kartlr ve kartrma ilemine devam edilir. Proses kazan yaklak 1-2 saat kartrldktan sonra 1-2 gn dinlendirilir. Dinlendirme sonucunda st fazda, ikinci ilemde prosese alnan hammaddenin % 15i yaa (rn) dnr. st fazda biriken rn sifonlanarak rn tankna alnr. Dip fazda ileme alnan hammaddenin % 85ine karlk gelen miktar ise suya dnr. Sv atk ise alnarak artma sistemine verilir
Hammadde depolama (I.Proses) Proses tank
Ya (rn) tank
Slfrik asit
(II. Proses) Proses tank
Ya (rn) tank
Sv atk
ekil-11:Tank dibi yalardan asit ya retimi proses akm emas.
62
s 1 ton tortulu ya 20 kg tortu 50 kg su 930 kg ya
345 kg buhar 930 kg ya
Kazan 20 kg tortu 395 kg su
ekil-12: rnek bir tesisin tank dibi tortudan ya asidi retimi ktle dengesi Giren tank dibi yan % 5 su, % 2 tortu ierdii, atk tortunun hi ya iermedii kabul edilmitir. Ktle dengesindeki miktarlar (reaksiyona giren hammadde ve kan rn miktarlar) prosesten prosese ve hammadde zelliklerine gre deiiklik gstermektedir. Hammadde olarak giren 1 ton tank dibi yadan 930 kg ya asidi retimi gerekletirilmekte olup, 395 kg atksu ve yaklak 20 kg dip amuru olumaktadr. 5.3.3 Yal toprakdan asit ya retimi Depolama tanklarna alnan yal toprak proses tankna alnmadan nce, tanka su alnr. Daha sonra yal toprak azar azar proses tankna ilave edilerek kartrlr. Dier taraftan suda znm NaOH pudras sisteme yava yava eklenir. Sistem kartrlarak ortam scakl ykseltilir. Proses scakl 50-60 Cde sabit tutularak kaynatlr. Kartrma ilemi bittikten sonra dinlendirmeye alnr. Dinlendirme sonucunda, proses
63
kazannda faz oluumu gzlenmediinde, hammaddenin % 1-2sine karlk gelecek miktarda % 98lik H2SO4 prosese alnm hammaddeye yava yava eklenerek kartrma ilemi yaplr. Proses scakl 80-100 Cye kartlr, kartrma ve kaynatma ilemine devam edilir. Proses kazan yaklak 1 saat kartrldktan sonra 1-2 gn sre ile dinlendirilir. Dinlendirme sonucunda st fazda, hammaddenin % 45i yaa (rn) dnr. st fazda biriken rn, rn tankna alnr. Dip fazda ileme alnan hammaddenin % 55ine karlk gelen miktarda toprak ve ortama verilen sv atk oluur. Sv atk alnarak artma sistemine verilir. Toprak ise analizi yaplarak, analiz sonucuna gre atk tr belirlenerek bertaraf yaplr.
Hammadde depolama (I.Proses) Proses tank
NaOH
Su
Slfrik asit
(II. Proses) Proses tank
Ya (rn) tank
Sv atk
Sv atk
ekil-13: Yal topraktan asit ya retimi proses akm emas
64
s 1 ton perlit 774 kg ya 13 kg su 213 kg perlit
224 kg su 699 kg ya
Kaynatma kazan 213 kg perlit 75 kg ya 237 kg su
ekil-14: rnek bir tesisin yal topraktan ya asidi retimi ktle dengesi Ktle dengesindeki miktarlar (reaksiyona giren hammadde ve kan rn miktarlar) firmadan firmaya (prosesten prosese) ve hammadde zelliklerine gre deiiklik gstermektedir. Hammadde olarak giren 1 ton yal perlitten 699 kg ya geri kazanm gerekletirilmekte olup, 575 kg atk perlit (213 kg kuru perlit + 75 kg ya + 237 kg su) olumaktadr. 5.4 Sabun Tm yalarn ortak zellikleri ester olmalar nedeni ile hidrolize olabilmeleridir. Yalarn hidrolizi alkalilerle, asitlerle veya basn altnda su ile stlarak yaplmaktadr. Yalar sodyum veya potasyum hidroksit zeltisi ile kaynatldklar zaman gliserol ve ya asitlerinin alkali tuzlarn vererek hidrolize olurlar.
65
CH2-O-CO-R CH2-O-CO-R CH -O-CO-R + 3 NaOH ===> CH2-O-CO-R + 3R-COO-Na+ CH -O-CO-R CH2-O-CO-R Ya Gliserin (gliserol) sabun
Yksek molekll karboksilli asitlerin alkali tuzlar sabunlardr. Baka bir ifade ile ntr yalarn sodyum hidroksit veya potasyum hidroksit gibi bazlarla sabunlamasndan ya asitlerinin alkali veya alkali karbon ile ntralize edilmesinden sabun elde edilir. Kat sabunlar sodyum tuzlar, arap sabunu kvamnda olan sabunlar ise potasyum tuzlardr. Potasyum sabunlar, sodyum sabunlarndan daha abuk erir. Doymam ya asitlerinin verdii sabunlar doymu olanlara oranla suda ve alkolde daha fazla erir.
C18H35O2 C18H35O2 + C3H6 + 3 NaOH =====> C3H8O3 + 3 C18H35O2Na C18H35O2 stearik trigliserit kostik gliserin sodyum stearat C18H36O2 + NaOH =====> C18H35O2Na + H2O Stearik asit kostik kostik sabunu su
66
ekil -15: rnek bir tesisin sabun retimi proses akm emas
67
Yar mamul sabun retiminde kullanlan hammadde, oluan yan rn ve atk miktarlarn gsteren ktle dengesi ekil 14de verilmitir.
62 kg NaOH 1 ton Soap-stock 310 kg ya 690 kg sabunlamayan madde
Tuzlu Su 452 kg yar mamul sabun
Atk Ya Piirme Kazan
610 litre atk su
ekil-16: rnek bir tesisin soap-stocktan yar mamul sabun retimi ktle dengesi Ktle dengesindeki miktarlar (reaksiyona giren hammadde ve kan rn miktarlar) prosesten prosese ve hammadde zelliklerine gre deiiklik gstermektedir. Ktle dengesi emasnda da belirtildii zere hammadde olarak giren 1 ton soap-stocktan 452 kg yar mamul sabun retimi gerekletirilmekte olup, 610 litre atk su olumaktadr.
68
6-LKEMZDE YNETM
BTKSEL
ATIK
YALARIN
lkemizde bitkisel atk yalarn ynetimiyle ilgili esaslar 19 Nisan 2005 tarihli ve 25791 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii ile belirlenmitir. Ynetmelik ile bitkisel ya retimi yapan rafinasyon tesislerinden kaynaklanan rafinasyon at bitkisel atk yalar ile kzartma ilemlerinden kaynaklanan yalar bitkisel atk ya olarak tanmlanmtr. Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmeliinin amac, bitkisel atk yalarn retiminden bertarafna kadar, evreye zarar verecek ekilde dorudan veya dolayl bir biimde alc ortama verilmesinin nlenmesini, bu atk yalarn ynetiminde gerekli teknik ve idari standartlarn oluturulmasn salamaktr. Ynetmelik, bitkisel atk yalarn geici depolanmas, toplanmas, tanmas, geri kazanlmas, bertaraf, ticareti, ithalat ve ihracat ile transit geiine ilikin yasak, snrlama ve ykmllkleri, alnacak nlemleri, yaplacak denetimleri, tabi olunacak hukuki ve cezai sorumluluklar dzenlemektedir. Ynetmelik evre ve Orman Bakanlna, Mlki Amirlere, Belediyelere, yemeklik bitkisel ya reticilerine, atk ya reticilerine, atk ya geri kazanm tesisi iletmecilerine, kullanlm kzartmalk ya toplayclarna grev, yetki ve ykmllk vermektedir. Bitkisel atk ya tamak isteyen gerek ve tzel kiiler, ilgili valilikten tama lisans almak zorundadr. Atk yalarn tanmas srasnda aralarda ulusal atk tama formu bulundurulmas zorunludur.
69
Kullanlm kzartmalk yalarn verimli bir ekilde toplanabilmesi iin, geri kazanm tesisleri dnda geici depolama alanlar kurulabilir. Toplayclar bu alanlar iin valilikten geici depolama izni almakla ykmldr. Atk yalar rn ve yar mamul elde etmek amacyla kullanan ve teknik zellikleri Ynetmelikle belirlenen geri kazanm tesisleri iin evre ve Orman Bakanlndan evre lisansnn alnmas zorunludur. lkemizde, yemeklik ya retim sanayinden kaynaklanan soap-stock, tank dibi tortu ve yal toprak geri kazanm ile asit ya retilmekte ve elde edilen asit ya, ilgili kurum ve kurulularn uygun grleri alnarak (Salk Bakanl, Tarm ve Kyileri Bakanl v.d.), sabun, yem ve dier rnlerin (makine yalar ve dier oleokimyasallar) retiminde kullanlmaktadr. Kullanlm kzartmalk yalar bitkisel ya kullanarak yemek ve yiyecek hazrlayan ticari iletmelerden kaynakland gibi konutlar tarafndan da retilmektedir. Kullanlm kzartmalk ya reten yerlerin saysnn ya rafinasyon fabrikalarnn saysndan ok daha fazla olmas nedeniyle bu atklarn ynetimi, soap-stock, tank dibi tortu ve yal toprak ynetimine gre nispeten daha zordur. Ynetmelik kapsamnda Belediyeler 2008 ylndan itibaren kullanlm kzartmalk yalarn hanelerden toplanmas iin gerekli sistemi kurmak, halk bu konuda bilgilendirerek atk ya toplama faaliyetlerini 2008 yl itibariyle balatmakla ykml klnmaktadr nsan ve evre salna zarar veren ok sayda bozunma rn ieren kullanlm kzartmalk yalarn
70
yem ve sabun sanayinde kullanlmas ilgili kurumlarn (Tarm ve Kyileri Bakanl ve Salk Bakanl) ibirlii ile yasaklanmtr. Bu atk yalarn lkemizde en yaygn kullanm alan biyodizel retimidir. Kullanlm kzartmalk ya geri kazanm yaparak biyodizel retimi yapan tesislere evre ve Orman Bakanl tarafndan evre lisans verilmektedir. Kullanlm kzartmalk yalarn dorudan veya dolayl olarak yemeklik yalara, ham yalara, mineral yalara kartrlmas ve dorudan yakt olarak kullanlmas yasaktr. Kullanlm kzartmalk ya reten lokanta, yemek fabrikalar, otel, motel, yemekhaneler, turistik tesisler ve tatil kyleri ile dier benzeri tesisler, bu yalarn toplanmas iin evre lisansl geri kazanm tesisleriyle veya toplayclarla yllk szleme yapmakla ykmldrler. Bu yalarn cretsiz olarak geri kazanmcya veya toplayclara teslim edilmesi gerekmektedir. 2872 sayl evre Kanununun 12 nci maddesine istinaden evre denetim birimi kurarak evre ve Orman Bakanlna bavuran Belediyelere Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmeliinin 8 nci maddesi gereince bitkisel atk ya reten otel, lokanta, yemek fabrikalar, sanayi mutfaklar ve benzeri yerleri denetlemek amacyla evre ve Orman Bakanlnca yetki devri yaplmaktadr. Yetki devri erevesinde Belediyeler tarafndan kullanlm kzartmalk ya reten ticari iletmelerde yaplan denetimlerle ilgili olarak, tespit edilen aykrlk ve uygulanan ilemler hakknda l evre ve Orman Mdrlkleri ile evre ve Orman Bakanlna aylk olarak bilgi verilmektedir.
71
7BTKSEL ATIK YALARIN KATALOUNA GRE KODLARI
ATIK
05.07.2008 tarih ve 26927 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Atk Ynetimi Genel Esaslarna likin Ynetmelik gereince bitkisel atk yalarn kodlar aadaki ekilde kullanlacaktr. Atk Kodlar 20 01 25 20 01 26* Atk Tanm Yenilebilir sv ve kat yalar (kullanm sresi gemi bitkisel yalar) 20 01 25 dndaki sv ve kat yalar (kullanlm kzartmalk yalar, ya tutuculardan kan yalar) Ykama, temizleme, soyma, santrifj ve ayrma ilemlerinden kaynaklanan amurlar ( tank dibi tortu) Tketime ya da ilenmeye uygun olmayan maddeler (soap-stock, yal toprak)
02 03 01
02 03 04
72
8- KIZARTMALIK ATIK YALARIN UYGUN GER KAZANIMI N YAPMAMIZ GEREKENLER 1. Kzartmalk atk yalarnz lavaboya, pe, suya ve topraa dkmeyin. Kzartmalk atk yalarnz dier atk madde ve plerden ayr olarak biriktirin. Atk yalarn biriktirilmesi iin szdrmaz, i ve d yzeyleri korozyona dayankl bidon (evler iin), konteyner ve tank (ticari iletmeler iin) gibi toplama kaplar kullann. 2. Size hizmet veren Belediye ile kzartmalk atk yalarnzn ynetimi (toplanmas, tanmas, geri kazanm) konusunda irtibata gein. 3. Belediye yetkilileri kzartmalk atk yalarnzn kim tarafndan, nasl ve ne zaman toplanaca konusunda sizlere gerekli bilgiyi verecektir. 4. Atk haline gelen bitkisel yalarn evre ve Orman Bakanlndan lisans alm kiilerce toplanmas, otel, lokanta, fastfood, yemekhane, yemek fabrikalar, turistik tesisler, tatil kyleri ve hastaneler gibi ticari bitkisel atk ya reticilerinin kzartmalk atk yalarn ve ya tutucularnda tutulan yalar bu lisansl firmalarla yllk szleme yaparak teslim etmeleri gerekmektedir. Kzartmalk atk yalarnz evre ve Orman Bakanlndan lisans alm http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/lis ans/lisans/bitkiseltasima.xls
73
adresinde yer alan lisansl tayclarla, http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/lis ans/lisans/biyodizel.xls adresinde yer alan evre lisansl geri kazanm veya bertaraf tesislerine gnderin (ticari iletmeler iin). 5. Kzartmalk atk ya sevkiyatnda ulusal atk tama formu kullann ve her tamadan sonra formlarn bir kopyasn ilgili valilie gnderin (ticari iletmeler iin). 6. Ticari iletmenizde kzartmalk atk ya oluuyorsa TS EN 1825-1 sayl standarda uygun gres ayrclar kullann. Tutulan ya evre lisansl tesislere vererek geri kazanmn salayn. 7. evrenizde bulunan lokanta, fastfood, yemekhane, hazr yemek fabrikas, otel, motel, hastane, turistik tesis, tatil ky gibi ticari iletmelerin rettikleri kzartmalk atk yalarn ve ya tutucularndan kan atk yalarn bertaraf iin lisansl bir toplayc/geri kazanm tesisi ile yaptklar szlemenin, iletmede kolay grnr bir yerde asl bulunmasna dikkat edin. Szlemesi olmayan firmalar ilgili Belediye yetkililerine bildirin.
74
9- BUNLARI BLYOR MUYDUNUZ?

* Kzartmalk atk yalarn ekotoksik zellik gsterdiini, denizlere, gllere ve akarsulara dkldnde su yzeyini kaplayarak havadan suya oksijen transferini nlediini, balklar ve dier canllarn lmne neden olduunu, *Evsel atk su kirliliinin % 25 orannda kaynan
lavaboya dklen kullanlm bitkisel ve hayvansal yalarn oluturduunu,
*Kzartmalk atk yalarn lavaboya dklmesi ile;
-Dren sistemine yaparak kanalizasyon borusu iindeki atklarn boru cidarna tutunmasna, zamanla borunun daralmasna ve kanalizasyon sisteminin kullanlmaz hale gelmesine neden olduunu,
-Tkanan borularn evlerde ve caddelerde kanalizasyon
taknlarna neden olarak evre ve insan saln tehdit ettiini,
75
-Kanalizasyon sisteminin ve atk su artma tesislerinin bakm, onarm ve iletim maliyetinin arttn, -Bcek ve koku problemlerinin meydana geldiini,
*Kzartma ilemi srasnda oluan fiziksel ve kimyasal
reaksiyonlar nedeni ile yada ok sayda bozunma rnnn olutuunu ve bu maddelerin ya evre ve insan salna zararl hale getirdiini,
*Salmz korumak iin kzartmalk bitkisel yan en fazla 2 defa kzartma ileminde kullanlmas gerektiini, *Kzartma ya test cihaz ile belirlenen toplam polar madde oran 25 i am bitkisel yalarn atk olarak deerlendirilmesi ve gda zincirinden ekilmesi gerektiini, *Kzartmalk atk yalarn canllar zerindeki zararl etkileri nedeniyle yem ve sabun sanayinde kullanlmasnn yasak olduunu, *Kzartmalk atk yalarn biyodizel kullanlarak geri kazanmnn salandn, retiminde
76
*Atk yalardan biyodizel retimi ile hem evrenin korunduunu hem de atktan katma deer salandn,
*Kzartmalk atk yalardan retilen biyodizelin, dizel yakta gre iklim deiikliine neden olan sera gaz emisyonunda % 65-92 orannda azaltm saladn, *Kullanlm kzartmalk yalarn nemli bir ime suyu kayna olan yer alt sularnn kirlenmesine sebep olduunu.
77
KAYNAKA: 1. 19.04.2005 tarih ve 25791 sayl Resmi Gazetede Yaynlanan Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii. 2. Kzartma Amacyla Kullanlan Kat ve Sv Yalarn Kontrol Kriterleri Teblii (Tebli No: 2007/41, 28 Austos 2007 tarih ve 26627 sayl Resmi Gazete). 3. Yemlerde Kullanlacak Yalar Hakknda Tebli (Tebli No: 2004/35, 17.09.2004 tarih ve 25586 sayl Resmi Gazete). 4. TBTAK Bitkisel Atk Ya Geri Kazanm Tesisi Proses Yeterlilik Raporu. 5. Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl <http://www.eie.gov.tr> 6. Alternatif Enerji ve Biyodizel reticileri BirliiALBYOBR, < http://www.albiyobir.org.tr> 7. Bitkisel Ya Sanayicileri Dernei, 2009. 20092010 Sezonunda Yal Tohumlar Ve Ham Ya Piyasalarna Bak Toplants, stanbul. 8. t, H., Ouz, H., 2008. Atk Bitkisel Yadan Biyodizel retiminin lkemize Salayaca Yararlar, Atk Bitkisel Yalarn evreye ve nsan Salna Etkileri ve Biyodizelin nemi Sempozyumu. 9. Keskinler, B., 2008. Atk Bitkisel Yalarn nsan Sal ve evreye Etkileri, Biyodizelin nemi Sempozyumu, stanbul.
78
10. Yrd. Do. Dr. Ergn PEHLVAN, Seluk niv. evre Mh. Blm, Biyogaz ve Biyogaz Uygulamalar. <http://www.emo.org.tr/ekler/0d936dc2a4718f8_ ek.pdf.>. 11. Kaplan C., (2001). Ayiei Ya Metil Esterinin Dizel Motorlarnda Alternatif Yakt Olarak Kullanm,Bilim Uzmanlk Tezi, Kocaeli niversitesi Fen Bilimleri Enstits.
79
EK-A: BTKSEL ATIK YALARIN KONTROL YNETMEL

Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii
BRNC BLM Ama, Kapsam, Dayanak, Tanmlar ve Genel lkeler Ama Madde 1 Bu Ynetmeliin amac, bitkisel atk yalarn retiminden bertarafna kadar, evreye zarar verecek ekilde dorudan veya dolayl bir biimde alc ortama verilmesinin nlenmesini, bu atk yalarn ynetiminde gerekli teknik ve idari standartlarn oluturulmasn, geici depolama, geri kazanm ve bertaraf tesislerinin evreyle uyumlu ynetimi iin buna ynelik prensip, politika ve programlarn belirlenmesi amacyla hukuki ve teknik esaslarn dzenlenmesini salamaktr. Kapsam Madde 2 Bu Ynetmelik; bitkisel atk yalarn geici depolanmas, toplanmas, tanmas, geri kazanlmas, bertaraf, ticareti, ithalat ve ihracat ile transit geiine ilikin yasak, snrlama ve ykmllkleri, alnacak nlemleri, yaplacak denetimleri, tabi olunacak hukuki ve cezai sorumluluklar dzenler. Yemlik yalarn kullanmna ilikin esaslar, bu Ynetmeliin kapsam dndadr. Dayanak Madde 3 Bu Ynetmelik, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayl evre Kanununun 8, 11 ve 12 nci maddeleri ile 1/5/2003 tarihli ve 4856 sayl evre ve Orman Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun 2 nci maddesinin (d) bendine dayanlarak hazrlanmtr. Tanmlar Madde 4 Bu Ynetmelikte geen; Bakanlk: evre ve Orman Bakanln, Bitkisel Ya: Bitkisel kkenli ve kullanm amacna uygun olarak piyasaya arz edilen gda yalarn, Ham Ya: Bitkisel yal tohumlardan veya meyvelerden muhtelif fiziksel ve kimyasal ilemlerle elde edilen ya rnn,
80
Yemeklik Bitkisel Ya reticisi: Gda iin kullanm amacna uygun olarak ya reten tesisleri ileten veya bu yalar ithal eden gerek ve tzel kiileri, Atk Ya reticisi: Bitkisel atk ya olumasna neden olan, kaynan bilinmemesi durumunda ise bu tr atklar mlkiyetinde bulunduran gerek ve tzel kiileri, Bitkisel Atk Ya: Rafine sanayinden kan soapstocklar, tank dibi tortular, yal topraklar, kullanlm kzartmalk yalar, eitli tesislerin ya tutucularndan kan yalar ve kullanm sresi gemi olan bitkisel yalar, Atk Ya: Bitkisel atk yalar, Soap-Stock: Bitkisel ham yalarn rafinasyonunda serbest ya asitlerinin kostik ile ntralizasyonu ve ykama sonrasnda ayrtrlan yan rn, Kullanlm Kzartmalk Yalar: Yksek scaklk altnda okside olmu, tekrar kullanm salk asndan uygun olmayan kzartma yalarn, Tank Dibi Tortu: Ya reten tesislerin ham bitkisel ya depolarnda dibe ken ve ya ihtiva eden tortular, Yal Toprak: Yemeklik bitkisel ya rafinasyonu sonucu ortaya kan yal topraklar, Bertaraf: 14/3/2005 tarihli ve 25755 sayl Resm Gazetede yaymlanan Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii veya 14/3/1991 tarihli ve 20814 sayl Resm Gazetede yaymlanan Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii kapsamnda nihai bertaraf ilemlerini, (De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,1Geri Kazanm: Atk yalarn, Bakanlktan evre lisans alm geri kazanm tesisleri tarafndan toplanarak endstride kullanlacak yar mamul (kle sabun, stearin, kimya sanayinde kullanlacak hammadde ve benzeri) ve rn (sabun, biyodizel ve benzeri) elde edilmesi ilemlerini, rn: Atk yalarn ilenmesi ve eitli katklarla kartrlmas sonucu oluan ve standard olan nihai maddeyi, Rafinasyon: Ham yalarn rafine edilerek, ulusal veya uluslararas standartlar ile artnamelere uygun yemeklik bitkisel ya elde edilmesi ilemlerini, Toplayc: Lokanta, restoran, yemek fabrikalar, otel, motel, yemekhaneler, turistik tesisler, tatil kyleri gibi yerlerden
81
kullanlm kzartmalk ya toplayacak gerek ve tzel kiileri, Geici Depolama: Atk yalarn geri kazanm veya bertarafndan nce tesis sahasnda veya ayr bir alanda bu Ynetmelikteki teknik koullara gre belirli bir sre depolanmasn, Ulusal Atk Tama Formu: Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmeliinin ekinde bulunan tama formlarn, (De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,1) evre Lisans: 29/4/2009 tarihli ve 27214 sayl Resm Gazetede yaymlanan evre Kanununca Alnmas Gereken zin ve Lisanslar Hakknda Ynetmelikte dzenlenen lisans, (De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,1) Tama Lisans: Bitkisel atk ya tamacl yapmak isteyen ara sahibi firmalarn l evre ve Orman Mdrlnden alacaklar belgeyi Akreditasyon: Laboratuvarlarn, muayene ve belgelendirme kurulularnn ulusal veya uluslararas kabul grm teknik kriterlere gre altnn deerlendirilmesi ve yeterliliinin onaylanmas ve dzenli aralklarla denetlenmesi ilemini, Sabun: Ya asitlerinin alkali hidroksitler ile reaksiyonu sonucunda elde edilen genellikle temizleyici olarak kullanlan rnleri, Biyodizel : Her trl biyolojik orjinli yalarn bir katalizatr eliinde ksa zincirli bir alkol ile (metanol veya etanol) reaksiyonu sonucunda aa kan ve yakt olarak kullanlan rn, ifade eder. Genel ilkeler Madde 5 Atk yalarn ynetimine ilikin ilkeler unlardr: a) Atk yalarn ithali yasaktr. hracat ve transit geiiyle ilgili kurallar Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii hkmlerine tabidir. b) Atk yalarn kaynakta azaltlmas ve geri kazanlmas esastr. Geri kazanma uygun olmayan atk yalar bu Ynetmelik hkmleri dorultusunda bertaraf edilir. c) Atk yalar ile bu yalarn ilenmesi sonucu oluan
82
atklarn evreye zarar verecek ekilde depolanmas, tanmas, dorudan veya dolayl bir biimde yzey sular ile yeralt suyuna, denizlere, kanalizasyona, drenaj sistemleri ile topraa verilmesi ve mevcut dzenlemeler ile belirlenen snr deerleri aarak hava kirliliine neden olacak ekilde yaklmas yasaktr. d) Kullanlm kzartmalk yalarn dorudan veya dolayl olarak yemeklik yalara, ham yalara, mineral yalara kartrlmas ve dorudan yakt olarak kullanlmas yasaktr. e) Atk yalarn kaynakta ayr depolanmas esastr. f) Atk yalarn yaratt evresel kirlenme ve bozulmadan doan zararlardan dolay, atk ya reticileri, toplayclar, tayclar, geri kazanm ve bertaraflar kusur art aranmakszn sorumludur. g) Bitkisel yalarn rafinasyonu sonucu ortaya kan yal topraklar, orman ve aalandrma alanlarna, tarm arazilerine ve buna benzer yerlere braklamaz, ak alanlarda kontrolsz olarak geici depolanamaz, geri kazanm imkanlarnn bulunmamas durumunda bertaraf edilir. h) Boaltlm olan toplama kaplar, tank ve konteynerlerin geri kazanm tesislerinde ve geici depolama alanlarnda temizlenmesi zorunludur. ) (De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,2) Atk yalar, evre lisansl geri kazanm tesisleri ile geici depolama izni alm toplayclar tarafndan toplanr. Bunun dndaki gerek ve tzel kiiler tarafndan atk yalar toplanamaz, alnp satlamaz. j) Atk yalar ile kontamine olmu bitkisel yalar, atk ya olarak deerlendirilir ve bu Ynetmelik hkmlerine gre geri kazanlr veya bertaraf edilir. k) (De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,2) Kullanlm kzartmalk ya reten lokanta, yemek fabrikalar, otel, motel, yemekhaneler, turistik tesisler ve tatil kyleri ile dier benzeri tesisler, bu yalarn toplanmas iin evre lisansl geri kazanm tesisleriyle veya toplayclarla yllk szleme yapmakla ykmldrler. Bu yalarn cretsiz olarak geri kazanmcya veya toplayclara teslim edilmesi esastr. l) Atk yalarn toplanmas, geici depolanmas, geri kazanm veya bertaraf uzman kiilerce yaplr. Bu hususlarda, ilgili tesislerde konu hakknda uzmanlam teknisyen ve
83
mhendis bulundurulur. m) Atk yalarn ynetiminden kaynaklanan her trl evresel zararn giderilmesi iin yaplan harcamalar kirleten der prensibine gre atklarn ynetiminden sorumlu olan gerek ve tzel kiiler tarafndan karlanr. Atk yalarn ynetiminden sorumlu kiilerin evresel zarar durdurmak, gidermek ve azaltmak iin gerekli nlemi almamas veya bu nlemlerin yetkili makamlarca dorudan alnmas nedeniyle kamu kurum ve kurulularnca yaplan gerekli harcamalar 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun hkmlerine gre atk yalarn ynetiminden sorumlu olanlardan tahsil edilir. KNC BLM Grev, Yetki ve Ykmllkler (De. Mad. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,2) Bakanln grev ve yetkileri Madde 6 Bakanlk, bu Ynetmeliin uygulanmasna ynelik ibirliini ve koordinasyonu salamak, atk ya ynetim planlarn hazrlamak, atk ya geri kazanm tesislerini dzenli olarak denetlemek, ulusal atk tama formunu oluturmak evre lisans vermekle grevli ve yetkilidir. Mlki amirlerce alnacak tedbirler Madde 7 Mahallin en byk mlki amiri; a) (De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,2) Belediyelerin yetki alan dnda bulunan kullanlm kzartmalk ya reten atk reticilerini belirleyerek bunlarn evre lisans alm geri kazanm tesisleriyle veya geici depolama izni verilen toplayclarla yllk szleme yapmalarn salamak, szleme yapmayanlara gerekli cezai ilemi uygulamakla, b) Geici depolama alanlarnn 17 nci madde ve Ek-1de verilen teknik zelliklere gre kurulmasn salamak, bunlara 23 nc maddeye gre izin vermek, izin verilen ve izni iptal edilen depolama alanlarn Bakanla bildirmekle, c) (De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,2) Bu Ynetmelik kapsamna giren atk ya geri kazanm tesislerini tespit ederek evre lisans almak zere Bakanla mracaat etmelerini salamakla,
84
d) Geri kazanm tesislerini ve geici depolama alanlarn dzenli olarak denetlemekle, e) Atk ya tama lisans vermek, lisans verilen ve lisans iptal edilen firma ve aralar Bakanla bildirmekle, f) Belediyelerden, atk ya reticilerinden, toplayclardan, geri kazanm tesislerinden alnacak bilgileri ve ulusal atk tama formlarn deerlendirerek, ilde oluan atk ya miktarlarn, geri kazanlan ve bertaraf edilen miktarlar yllk olarak Bakanla bildirmekle, ilgili hususlarda gerekli tedbirleri alr. Belediyelerce alnacak tedbirler Madde 8 Bykehir belediyeleri ve belediyeler; a) Yetki sahasnda bulunan lokantalar, sanayi mutfaklar, oteller, tatil kyleri, motel ve yemekhaneler, hazr yemek retimi yapan firmalar ile dier yerlerde gerekli denetimleri yaparak kullanlm kzartmalk yalarn kanalizasyona dklmesini nlemekle, b) (De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,2) Snrlar dahilinde kullanlm kzartmalk ya reten iletmelerin evre lisansl geri kazanm tesisleriyle veya valilikten geici depolama izni alm toplayclarla yllk szleme yapmalarn salamak, buna ilikin kaytlar ilgili valilie bildirmek, szleme yapmayanlara gerekli cezai ilemi uygulamakla, c) 2008 ylndan itibaren kullanlm kzartmalk yalarn hanelerden toplanmas iin gerekli sistemi kurmak, halk bu konuda bilgilendirerek atk ya toplama faaliyetlerini 2008 yl itibariyle balatmakla, ilgili hususlarda gerekli tedbirleri alr. Yemeklik bitkisel ya reticilerinin ykmllkleri Madde 9 Yemeklik bitkisel ya reticileri; a) Kzartmalk ya ambalajlarnn etiketlerinde Ek-2de yer alan evre bilgisine yer vermekle, b) Piyasaya srlen kzartmalk ya miktarlarn yllk olarak Bakanla bildirmekle, c) Atk yalar tama lisansl aralarla geri kazanm veya bertaraf tesisine gndermekle, d) Kullanlm kzartmalk yalarn dzenli olarak toplanmas amacyla halkn eitimi ve bilinlendirilmesine
85
ynelik almalar desteklemekle, ykmldrler. Atk ya reticisinin ykmllkleri Madde 10 Atk ya reticileri; a) Atk yalar dier atk madde ve plerden ayr olarak biriktirmekle, b) Faaliyetleri sonucu oluan atk yalarn biriktirilmesi iin szdrmaz, i ve d yzeyleri korozyona dayankl bidon, konteyner ve tank gibi toplama kaplarn kullanmakla, c) (De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,2) Atk yalar lisansl tayclarla evre lisansl geri kazanm veya bertaraf tesislerine gndermekle, d) Atk ya sevkyatnda ulusal atk tama formu kullanmak ve her tamadan sonra bunlarn bir kopyasn ilgili valilie gndermek, bu belgeleri be yl sreyle tesiste muhafaza etmekle, e) Geri kazanm veya bertaraf tesisleriyle olabilecek uyumazlklar ilgili valilie ve Bakanla bildirmek, uyumazlk giderilinceye kadar uyumazla konu olan atk yalar kendi depolarnda muhafaza altnda bulundurmakla, ykmldrler. Atk ya geri kazanm tesisi iletmecilerinin ykmllkleri Madde 11 Atk ya geri kazanm tesisi iletmecileri; a) (De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,2) Bakanlktan evre lisans almakla, b) Faaliyetlerine ilikin raporlarn yllk olarak ilgili valilie gndermekle, c) Atk yan tesise kabul kriterlerini belirlemek, atk yan tama formunda belirtilen atk tanmna uygunluunu tespit etmekle, d) Kullanlm kzartmalk yalarn toplanmas iin geri kazanm tesisleri dnda kurulacak geici depolama alanlarn, bu Ynetmeliin 17 nci maddesine gre kurmak, bu alanlar iin 23 nc maddeye gre geici depolama izni almakla, e) Tesise getirilen atk yalarn analizini yaparak retici beyanna uygunluunu tespit etmek, atk yan uygun bulunmas halinde ulusal atk tama formunu imzalayarak teslim almak ve atk tama formlarnn bir nshasn her tamadan sonra ilgili
86
valilie gndermekle, f) Tesise kabul edilen atk yalar ayr depolamakla, g) Personeline geri kazanm faaliyetlerinin gerektirdii nitelikte eitim vermek, acil durum planlarn hazrlamak, atk ynetimiyle ilgili iletme kaytlarn tutmak ve bu kaytlar be yl sreyle tesiste bulundurmakla, h) Geri kazanm ilemleri sonucunda ortaya kan atklar ve bunlarla kontamine olmu malzemeleri bertaraf etmek veya ettirmek, buna ilikin harcamalar karlamakla, ) Tama formu ve lisans belgesi olmayan tayclarla getirilen atk yalar tesise kabul etmemek ve durumu ilgili valilie bildirmekle, j) Toplaycyla olan szleme iptallerini ilgili valilie bildirmekle, k) Tesise giren atk yalara ait ulusal atk tama formu ve sevk irsaliyeleri ile kan yar mamul ve rnlere ait sat faturalar ve mevzuata uygun gerekletirilen bertaraf kaytlarnn Sanayi Odalar veya Ticaret ve Sanayi Odalar tarafndan deerlendirilerek girdiler ve ktlar ynnden biyodizel retim tesisleri iin alt aylk, dier tesisler iin yllk toplamlar gsteren onayl belgeyi Bakanla sunmakla, l) Bu Ynetmeliin 16 nc maddesinin (b) bendinin denetlenmesi amacyla rn analizlerini alt aylk dnemlerde Bakanln uygun grecei akredite bir laboratuvarda yaptrmak, bu amala numunelerin ilgili valiliin gzetiminde laboratuvar sorumlusu tarafndan alnmasn salamak ve analiz sonularn Bakanla ulatrmakla, ykmldrler. Kullanlm kzartmalk ya toplayclarnn ykmllkleri Madde 12 Kullanlm kzartmalk ya toplayclar; a) Geici depolama alanlarn 17 nci madde ve Ek-1de ki teknik zelliklere gre kurmakla, b) Kurulacak geici depolama alanlar iin 23 nc madde gereince valilikten izin almakla, c) Geri kazanm tesisleriyle szleme yapmak, geici depolama izni mracaatlarnda bu szlemeyi valilie ibraz etmekle, d) Szleme yaptklar lokanta, yemek fabrikalar, otel,
87
motel, yemekhaneler, turistik tesisler ve tatil kyleri gibi toplama noktalarna biriktirme bidon ve konteynerlerini temin etmekle, e) Boaltlan tama aralarn, bidon ve konteynerleri her defasnda temizlemek, temizlenmeyen biriktirme kaplarn toplama noktalarna datmamak, temizleme ileminden kaynaklanan ykama sularn dorudan kanalizasyona vermemekle, f) Toplanan ve geri kazanm tesisine sevk edilen kullanlm kzartmalk ya miktarlarn aylk olarak ilgili valilie bildirmekle, g) Geri kazanm firmasyla ortaya kacak anlamazlklar ve szleme iptalleri hakknda valilie bilgi vermekle, ykmldrler. NC BLM Atk Yalarn Tanmas Atk yalarn tanmas Madde 13 Atk yalarn tanmas, ilgili valilikten tama lisans alm gerek ve tzel kiilerce yaplr. Atk Yalar tanrken kaza sonucu yan dklmesinden oluacak zararlar ile bertaraf masraflarnn tayan tarafndan karlanmas zorunludur. Tama arac; beyaz renkte ve ara kasasnn veya tanknn her iki yznde yeil renkte, dikey ykseklii en az 20 cm olan Bitkisel Atk Ya Tama Arac ibaresi bulunacaktr. Tama aralarnn kasa veya tanklar; szdrmaz, koku nleyen ve kolaylkla temizlenebilir bir sisteme sahip olmas zorunludur. Atk ya tayclarnn lisans alma zorunluluu Madde 14 Atk ya tamak isteyen gerek ve tzel kiiler, ilgili valilikten tama lisans almak zorundadr. Lisans almak iin Ek-3de belirtilen belgelerle valilie mracaat edilir. Lisans, bavuruda bulunan firmaya ve firmann aralarna verilir. Bu hkmler kara tamacl iin uygulanr. Bu lisans devredilemez ve yl iin geerlidir. Bu sre sonunda yenilenmesi gerekir. Aralarn denetimleri ilgili valilike on iki aylk dnemlerde yaplr. Denetimler sonucu lisans koullarna uymayan firma ve aralarnn lisans iptal edilir. Lisans verilen ve lisans iptal edilen firmalar ve aralar valiliklerce Bakanla bildirilir. Aralarda ulusal atk tama formu bulundurma zorunluluu
88
Madde 15 Atk yalarn tanmas srasnda aralarda ulusal atk tama formu bulundurulmas zorunludur. Aralarda bulundurulacak ulusal atk tama formlaryla ilgili olarak Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmeliinin ilgili hkmleri uygulanr. DRDNC BLM Geri Kazanm Tesisleri ve Geici Depolama Alanlar Geri kazanm tesisleri Madde 16 Atk ya geri kazanm tesislerinin zellikleri ve yaplacak uygulamalar; a) Tesiste giri blm, atk kabul nitesi, atk ya geici depolama alan, prosese uygun fiziksel, kimyasal veya biyolojik artma tesisi bulunmas zorunludur. Tesis prosesi ve temizleme ilemlerinden kaynaklanan atk sular dorudan kanalizasyona verilmez. b) Atk yalardan elde edilen rnlerin ulusal veya uluslararas standartlar saladnn srekli olarak izlenmesi iin, bu Ynetmelik kapsamndaki atk yalar hammadde olarak kullanacak geri kazanm tesislerinde akredite edilmi bir laboratuvar bulunur, bulunmamas halinde bu ihtiya bir baka akredite laboratuvardan karlanr. c) Tesise getirilen atk yalardan laboratuvar sorumlusu tarafndan numune alnr. Tank iinde gelen atk yalar, numune almadan nce homojen hale getirilir. Bidonlarla getirilen atk yalardan bidon bana numune alnr. Numuneler geri kazanm ilemleri tamamlanncaya kadar muhafaza edilir. d) Aralardan atk ya boaltldktan sonra her defasnda ara ile buna bal tank veya kasa ve bidonlar ykanr. Bu i iin tesiste gerekli altyap oluturulur. Temizlenmeyen tank, kasa ve toplama bidonlar tekrar kullanlmaz ve bu bidonlar toplama noktalarna datlmaz. e) Tesiste tama aralarnn, bidon ve konteynerlerin temizlenmesi iin bir ykama nitesi bulundurulur. f) Tesiste kokuya kar nlem alnacaktr. g) Tesiste yangna kar kpkl yangn sndrme ve sulu tank soutma sistemleri bulunur. Tesiste grevli tm personel; acil durum, yanc, patlayc maddelerin zellikleri ile potansiyel tehlikeler, yangnla mcadele ve ilk yardm konularnda eitilir. Ayrca ilgili personel kendi grev alanlarnda, belirli aralklarla
89
tekrarlanan uygulamal eitime tabi tutulur. h) Atk ya tayan borular, szma veya herhangi bir nedenle akmaya kar koruma altna alnr. Atk ya tayan borular temiz su tayanlarn altnda bulunur. Pompa basnlar borularn hasar grmeyecei ekilde tasarlanr ve ayarlanr. ) Sahada toplanan yamur sular, ykama ve benzeri atk sular ayr olarak toplanarak, 31/12/2004 tarihli ve 25687 sayl Resm Gazetede yaymlanan Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde yer alan snr deerlere uygun ekilde artlr. j) Tesis iinde meydana gelebilecek dknt ve szntlar nlemek amacyla yeterli miktarda emici malzeme bulundurulur ve bu malzemeler tesis iinde uygun noktalarda kolay kullanm salayacak ekilde depolanr. Kullanlm emici malzemeler zelliklerine gre ilgili mevzuat kapsamnda bertaraf edilir. k) Tesisin evresi koruma altna alnarak, giri ve kn denetlenmesi amacyla etraf it veya duvarla evrilir. l) Tesis ii geici depolama alanlar iin 17 nci madde hkmlerine uyulur. m) Geri kazanm tesislerinde paratoner ve topraklama sistemi bulunur. Geici depolama alanlar Madde 17 Geici depolama alanlar, geri kazanm tesislerinde hammadde olarak atk yalarn kabul edildii ve proses atklarnn biriktirildii depolama tanklarndan oluan alanlardr. Bu tr alanlar bitkisel ya rafinerilerinde proses atklarnn ve yan rnlerin biriktirildii yerlerdir. Geri kazanm veya rafineri tesislerinde bulunan geici depolama alanlar iin ilgili valilikten izin alnmas zorunlu deildir. Rafinerilerin geici depolama alanlarnda biriktirilen soap-stock, tank dibi tortular, yal topraklar ile eitli tesislerin ya tutucularndan kan yalar geri kazanm veya bertaraf tesislerine bir baka yerde depolanmadan dorudan sevk edilir. Bu atklarn tesis sahas dnda geici depolanmasna izin verilmez. Tesis alannn atk ya ile temasta olan ksmlarnda zemin geirimsizliinin salanmas gerekir. Bu amala betonarme zemin, epoksi boya veya benzeri tecrit malzemesi ile kaplanr. Atk kabul alan yamura kar korunur. Beyaz renkte olacak depolama tanklarnn zerinde Bitkisel Atk Ya ibaresi bulunur ve atn cinsi tank zerinde (soap-stock, tank dibi tortu,
90
kullanlm kzartmalk ya ve benzeri) belirtilir. Bu tanklar, tamaya neden olmayacak hacme sahip gvenlik havuzu iinde bulunur. Hacmi, en az tankn kapasitesi kadar olacak gvenlik havuzunda, gvenli boaltmay salayacak ekipman bulundurulur. Lokantalardan, yemek fabrikalarndan, otellerden, motellerden, yemekhanelerden, turistik tesislerden, tatil kylerinden ve buna benzer yerlerden kullanlm kzartmalk yalarn verimli bir ekilde toplanabilmesi iin, geri kazanm tesisleri dnda geici depolama alanlar kurulabilir. Bu alanlarn Ek-1deki teknik zellikleri salamas ve iletmecilerin bu Ynetmeliin 23 nc maddesine gre ilgili valilikten geici depolama izni almas gerekir. Atk yalar, geici depolama alanlarnda aydan fazla sre ile depolanmaz. BENC BLM Atk Yalardan Muhtelif rnlerin retimi ve Atk Yalarn Bertaraf Edilmesi Atk yalardan biyodizel retimi Madde 18 Atk yalardan biyodizel retimi yapacak tesisler iin aadaki esaslar uygulanr: a) Atk yalardan biyodizel retimi yapacak tesisler, bu Ynetmelik kapsamnda geri kazanm tesisi olarak deerlendirilir. b) Bu tesisler, Enerji Piyasas Dzenleme Kurumunun teknik dzenlemelerine uygun retim yapar ve piyasaya arz edilen rnlere ilikin olarak datm firmalarndan alnacak teslimatla ilgili belgeleri alt aylk dnemlerde Bakanla sunar. c) Biyodizel retimi sonucu oluan yan rnlerin kullanm ve sat iin ilgili kurumlardan izin alnmas arttr. Bu tesislere kabul edilen atk ya miktarlar ve geri kazanlamayan atklarn nasl bertaraf edildikleri yllk olarak ilgili valiliklere bildirilir. Atk yalardan sabun ve dier rnlerin retimi Madde 19 Geri kazanm tesisleri, sabun retimi iin Salk Bakanlndan, yemlik ya retimi iin Tarm ve Kyileri Bakanlndan gerekli izinleri alr. Bunlarn dndaki rnlerin retimi ve kullanm iin gerekli izinler, meri mevzuat erevesinde ilgili kurumlardan alnr. Standard belirlenmemi olan geri kazanm rnleri ile yar mamuller nihai tketim maddesi olarak kullanlmaz. Bunlar sabun, kimya ve benzeri sanayilerde birincil hammaddelere ilave
91
edilerek standard olan rnlere dntrlebilmeleri durumunda bu sektrlerde kullanlr. (De. Mad. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,2) Atk yalarn bertaraf edilmesi Madde 20 Geri kazanm rnlerine dntrlemeyen atk yalar ile geri kazanm ilemlerinde ortaya kan tehlikeli nitelikli atklar ve bunlarla kirlenmi malzemeler ve atk ya depolama tanklarnn dip amurlar zelliklerine gre Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii, Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii veya 8/12/2001 tarihli ve 24607 sayl Resmi Gazetede yaymlanan imento Fabrikalarnda Atklarn Alternatif veya Ek Yakt Olarak Kullanlmalarnda Uyulacak Genel Kurallar Hakknda Tebli hkmlerine gre evre lisansl tesislerde bertaraf edilir. ALTINCI BLM (De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,2) evre Lisans ve Geici Depolama zni De. Mad. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,3) evre lisans Madde 21 Atk yalar sabun veya sabun hammaddesi, biyodizel ve dier rnleri elde etmek amacyla kullanan geri kazanm tesislerinin evre lisans almas zorunludur. evre lisans alnmas ilemlerinde evre Kanununca Alnmas Gereken zin ve Lisanslar Hakknda Ynetmelik hkmleri uygulanr. Sz konusu Ynetmeliin Ek-3 C sinde yer alan Teknik Uygunluk Raporunun ierii, bu Ynetmelik kapsamnda Bakanlka yaplacak almalarla belirlenir. Bitkisel ya rafinasyon tesisleri iinde rafinerinin kendi atklarnn deerlendirildii ve ana tesisle entegre olarak iletilen geri kazanm niteleri iin evre lisans alma art aranmaz (De. Mad. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,4) Lisansn iptali Madde 22 Ynetmeliin 22 nci maddesi yrrlkten kaldrlmtr. (De. Mad. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,2)
92
Geici depolama izni Madde 23 evre lisans bulunan biyodizel retim tesisleri, lokantalardan, yemek fabrikalarndan, otellerden, motellerden, yemekhanelerden, turistik tesislerden, tatil kylerinden ve buna benzer yerlerden kullanlm kzartmalk yalar toplayabilmek iin, toplayclar kullanlm kzartmalk ya toplamalar konusunda yetkilendirebilir. Toplayclarn bu ii yapabilmeleri iin hizmet alanlarnda yeterli kapasiteye sahip ve 17 nci madde ile Ek-1de teknik zellikleri verilen geici depolama alanlarnn bulunmas zorunludur. Geici depolama alanlarna valilike geici depolama izni verilir. Biyodizel retimi yapacak geri kazanm tesisleri, 12 nci maddede belirtilen toplayclarn tabi olduu hkmler kapsamnda, geri kazanm tesisi dnda, kendi geici depolama alanlarn kurabilirler. Geri kazanm tesisleri bu alanlar iin valilikten geici depolama izni almakla ykmldr. Geri kazanm tesisleri iinde bulunan depolama alanlar iin izine gerek yoktur. Toplayclar, geri kazanm firmasyla yaplan szleme, tesis projesi ve iletme planyla geici depolama izni iin valilie mracaat eder. Valilik mracaat uygun bulmas durumunda geici depolama izni verir. Geici depolama izni sresi, geri kazanm tesisinin mevcut evre lisans sresine gre verilir. Bu sre evre lisans sresini aamaz. Toplaycya yetki veren geri kazanm tesisi veya tesislerinin evre lisans sresi dolduunda, toplaycnn da izin sresi dolar. Benzer ekilde geri kazanm tesisi veya tesislerinin evre lisans iptal edildiinde, toplaycnn da izni ilgili valilike iptal edilir. Geici depolama izni koullarna uygun olarak faaliyette bulunmayan toplaycnn izni valilike iptal edilir ve bu husus anlamal olduu geri kazanm tesisine veya tesislerine bildirilir. Geici depolama izni belgelerinde toplaycnn bal olduu geri kazanm tesisinin evre lisans numarasnn belirtilmesi zorunludur.
93
YEDNC BLM eitli ve Son Hkmler Ynetmelie aykrlk Madde 24 Bu Ynetmelik hkmlerine aykr hareket edenler hakknda 2872 sayl evre Kanunu, 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu, 5272 sayl Belediye Kanunu ve ilgili dier mevzuatta ngrlen cezai ilemler uygulanr. Dzenleme yetkisi Madde 25 Bakanlk, bu Ynetmeliin uygulanmasn salamak zere her trl alt dzenlemeyi yapmakla yetkilidir. Geici Madde 1 Bu Ynetmeliin yrrle girdii tarihi takip eden alt ay iinde mevcut geici alma izinli ve lisansl olan ve bu Ynetmelik kapsamna giren atk ya geri kazanm tesisleri, bu Ynetmelik hkmlerine uygun olarak Bakanla bavurmak ve lisanslarn yenilemek zorundadr. Yrrlk Madde 26 Bu Ynetmelik 1/1/2007 tarihinde yrrle girer. Yrtme Madde 27 Bu Ynetmelik hkmlerini evre ve Orman Bakan yrtr.
94
Ek1 Geici Depolama Alanlarnn Teknik zellikleri 1) Geici depolama alanlar kapal sistem olacaktr. 2) Tesiste kantar ve atk kabul alan bulunacaktr. 3) Bu alanlarda en az 30 ton kapasiteli kullanlm kzartmalk ya biriktirme tank bulunacaktr. Bu tanklar gvenlik havuzlar iinde bulunacaktr. 4)Tanklar beyaz renkte olacak ve stnde Kullanlm Kzartmalk Ya ibaresi bulunacaktr. 5)Tanklar kolay temizlenebilecek zellikte ve seviye gstergeli olacaktr. 6) Geici depolama tesisinin zemini betonarme olacaktr. 7) Toplayclarn lisansl toplama aralar bulunacaktr. 8) Toplama bidonlar ykama kolayl iin ember kapakl olacak ve yeterli sayda bulunacaktr. 9) Boaltlan tama aralarnn, bidon ve konteynerlerin temizlenecei bir ykama nitesi bulunacaktr. 10) Ykama nitesinden kan yal sular dorudan kanalizasyona verilemez. Bu amala yal sularn biriktirilecei ykama suyu biriktirme tank veya tanklar bulunacaktr. 11) Yal ykama sularnn artm bir baka tesiste yaplamyorsa, bu alanda ykama sularnn artmnn yaplaca bir sistem bulunacaktr. 12) Dklen yalarn toplanmas iin yeterli miktarda emici madde bulunacaktr. 13) Yangna kar gerekli nlemler alnacaktr. 14) Yamur suyunun ykama suyu ile kartrlmamas iin gerekli nlemler alnacaktr. 15) Kokuya kar nlem alnm olacaktr. 16) Tesisten sorumlu en az bir teknisyen srekli olarak tesiste bulundurulacaktr.
95
Ek2 evre Bilgisi 1) Kullanlm kzartmalk yalar dier atklardan ayr olarak temiz ve az kapakl bir kapta biriktiriniz. 2) Kullanlm kzartmalk yalar, evrenin korunmas amacyla kanalizasyona, topraa, denize ve benzeri alc ortamlara dkmeyiniz. 3) Bu yalar kullanlm kzartmalk ya toplayclarna vermeye zen gsteriniz.
96
Ek3 BTKSEL ATIK YALARIN TAINMASI AMACIYLA VALLKLERE YAPILACAK LSANS BAVURULARINDA STENECEK BLG VE BELGELER 1 Ara lisans iin valiliklere yaplacak bavurularda aadaki bilgi ve belgeler bulundurulacaktr. a) Aracn ait olduu firmann ad, adresi ve telefon numaras, b) Aracn tipi, c) Plaka numaras ve asi numaras, d) Ara sahibinin ad, i adresi ve telefon numaras, e) Tanacak atk yalarn cinsleri, f) Aracn tayaca atk ya konteyner tr (bidon, varil, konteyner ve benzeri), g) Tanacak atklarn herbiri iin ayr ayr fiziksel ve kimyasal zellii, kaza annda insan ve evre salna olabilecek olumsuz etkilerin en aza indirilmesi iin alnacak tedbirler, h) Olabilecek kazalara kar ilk mdahale ve ilk yardmda kullanlacak malzemeler, ) Bitkisel atk ya tayacak her bir ara iin atn bulunduu tehlike grubuna gre aracn sahip olmas gereken donanmlara ve zelliklerine sahip olduunu gsterir Uygunluk Belgesi. 2 Aracn bal olduu firmann lisanslandrlmas iin valiliklere yaplacak bavurularda aadaki bilgi ve belgeler bulundurulacaktr. a) Firmann ad, adresi, telefon numaras, b) Firma sahibinin / sahiplerinin ad, adresi, telefon numaras, c) Atk ya tamaya uygun donanma haiz nakliye arac says, d) Lisans alacak aralarn plakalar, e) Yetkilendirilmi kurum/kurululardan alnan tehlikeli madde tayan ara srcleri iin verilen src eitim serfitikas,
97
(De. Bent. 30/3/2010/27537de yaymlanan Ynetmelik, M,4) Ek4 Ynetmeliin Ek 4 yrrlkten kaldrlmtr
98
99

Bitkisel Atik Yaglarin Yonetimi Kitapcigi

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Bitkisel Atik Yaglarin Yonetimi Kitapcigi

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

T.C.

EVRE VE ORMAN BAKANLII EVRE YNETM GENEL MDRL

BTKSEL ATIK YALARIN YNETM

T.C. EVRE VE ORMAN BAKANLII EVRE YNETM GENEL MDRL

BTKSEL ATIK YALARIN YNETM

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

ekil-7: Hayvansal ve Bitkisel zelliklerinin yiletirilmesi Kaynak: Kaplan C., (2001)

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

Kaynak: Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl, 2009

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

evre ve Orman Bakanl

evre Ynetimi Genel Mdrl

2,5 kg katalizr 1 ton atk bitkisel ya