Nha cai cach Ho Qu Ly

Ho Qu Ly (1336-1407) que goc Quynh Lu (Nghe An) la ngi co nang lc va t tng cai cach toan dien ca trong chnh tr, kinh te lan van hoa. Di trieu Tran, luc nay a suy yeu cc o, ong gi ti chc Phu chnh Thai s, nam tron quyen hanh trong nc. Nam 1400, ong truat ngoi vua Tran, lap nen nha Ho, chan chnh bo may quan lai, thi hanh nhieu cai cach, song bi khong c long dan, ong a e mat nc vao tay giac Minh xam lc. Tuy s sach con nhieu y kien anh gia khac nhau ve Ho Qu Ly, song khong the phu nhan ong la mot nha cai cach ln, co nhng ong gop nhat nh cho lch s phat trien dan toc. Ho Qu Ly (1336-1407) que goc Quynh Lu (Nghe An). Ong co hai ngi co eu c vua Tran Minh Tong lay lam cung phi va eu tr thanh me nha vua Tran, do o ong sm c a vao trieu nh. Ban au, vua Tran Du Tong cho ong lam Trng cuc Chi hau (1371), en vua Tran Nghe Tong a len lam Khu mat ai s, lai ga con gai la cong chua Huy Ninh. Ong la ngi co nhieu nang lc ve chnh tr, kinh te, van hoa. Lam viec trong hoan canh nha Tran a suy yeu cc o, at nc nghieng nga, nhan dan cc kho, ong khong chu noi. Ong c c gi chc cao nhat trong trieu. Nam 1395 Thng hoang Tran Nghe Tong chet, ong c c lam Phu chnh Thai s, tc Trung tuyen Ve quoc ai vng, nam tron quyen hanh trong nc. Nam 1400, ong truat ngoi vua Tran, lap nen nha Ho, chan chnh bo may quan lai.

Cha c mot nam, Ho Qu Ly theo cach nha Tran, nhng ngoi cho con la Ho Han Thng, lam Thai Thng Hoang. Ho Qu Ly la v vua Viet Nam au tien quyet nh dung ch Nom e chan hng nen van hoa dan toc, cho dch cac kinh, th, thi. Chnh ong a bien tap thien "vo dat" e day cho con cai nha quan va soan ra 14 thien Minh ao dang len Tran Nghe Tong khi trc. Ve mat xa hoi, ong thiet tram y te ngay nay). cac kho lua goi la "Thng bnh", tr vao, phong nhng nam cho dan chung. lap s "Quan te" (nh lo, ong eu lap mot lay tien cong mua lua mat mua em ban re

Ong thc thi lai chnh sach phan phoi ruong at, quy nh trong nc ch cho ai vng va trng cong chua, con khong ngi nao c phep co qua 10 mau ruong. So ruong tha phai nop lai cho Nha nc. Ong con han che so no ty trong cac nha quyen qu, cac gia nh phai tuy theo th bac ma nuoi toi t nhieu hay t, khong c qua so quy nh. Ho Qu Ly cung la ngi e xng viec phat hanh tien giay au tien Viet Nam. Trc s lam le xam lc cua nha Minh, Ho Qu Ly tch cc chan chnh quan oi, xay thanh, ong thuyen chien, v.v... Nhn chung, nhng cai cach cua Ho Qu Ly la tch cc, vi mong muon xay dng mot nc Viet Nam cng thnh, t tng oi mi cua ong cung rat ang tran trong song nhng cai cach cua ong cha mang lai nhng ket qua ang ke. Trieu Ho thanh lap cha c may nam th quan Minh tran sang xam lc. Ho Qu Ly to chc cuoc khang chien, song "quan nha Ho tram van nhng

khong mot long", Ho Qu Ly khong the co thu bang cach da vao thanh quach, cho nen sau 6 thang khang c, ong va con chau b giac Minh bat a ve Trung Quoc. Tuy that bai, nhng ong la ngi co tinh than t chu cao. ap li ngi Trung Quoc hoi ve phong hoa nc Nam, ong t hao viet nen mot bai th: "Duc van An Nam s An Nam phong tuc thuan Y quan ng che o Le nhac Han quan than Ngoc ung khai tam tu Kim ao chc t lan Nien nien nh tam nguyet ao lu nhat ban xuan" Tam dch: "An Nam muon hoi ro Xin ap: phong tuc thuan Le nhac nghiem nh Han Y quan chang kem ng Dao vang ca nho vay Bnh ngoc ru long hng Moi o mua xuan ti Man ao n chat vn". Khi con nam chnh quyen, ong cng quyet e cao cong tac giam sat, chong lai xu thi khong dam can gian cai sai cua nha vua khien quoc phap b xem thng. Vi quan Ng s Trung o uy o T Trong co trach nhiem, ong gi li trach c trong mot bai th: "O ai cu hy, cam vo thanh on s trieu nh phong hien khinh Ta van T Trong nhu Trung uy Thi sinh ha s phu bnh sinh" Tam dch:

"ai gian t lau tieng lang thinh Trieu nh e phep b coi khinh T Trong, Trung uy sao mem yeu? Ke s khong nen bo ch mnh!" Vi nha vua bat tai vo dung, ong cng quyet phe bo. Ke giao ieu theo chnh thong th cho rang the la thoan nghch, nhng nha s hoc cong minh th khong the khong tha nhan o la viec can lam, neu ng tren lap trng v quyen li at nc, ch khong v quyen li cua mot ca nhan, mot dong ho. oi vi nha vua bat tai ma tham quyen co v, ong xoa bai th Khu Nguyen quan (gi Nguyen quan) viet nh sau: "Cung mot duoc vua hien Hon c va Linh c Sao chang sm lieu i? Ch e ngi nhoc sc!". (Ban dch cua Tuan Nghi) Thai Anh (Tap ch Xa va nay)