BLM 1

MAKROEKONOM

1.1. Makroekonominin Aratrma Alanlar Gelir ve istihdam dzeyi Ekonomik byme Fiyat istikrar D Aklar Bte aklar ve kamu borlar

1.a. Gelir ve stihdam Dzeyi: GSYH: Bir ekonomide belli bir dnemde retilen niha mal ve hizmetlerin deerine GSYH denir. 1.b. Fiyat istikrar: Hem fiyat dzeyinin dmesi(deflasyon), hem de ykselmesi (enflasyon) eklinde ortaya
kabilir.

1.c. Bte Ak Ve Kamu Borlar: Bte: Devletin gelir ve giderlerinin gsterildii belgedir. Byk Buhran
1929-1932 arasnda endstriyel retim dnya apnda d gstermitir. Bu dnemde sanayilemi lkeler birbirine eit olmayan bir deflasyon yaamlardr. Sanayilemi lkelerin talebinin azalmasyla birlikte dnya pazarlarnda hammadde fiyatlarnn dmesi pek ok lke ekonomisini kertmitir. Byk buhrann ilk mantkl aklamasn Keynes yapmtr. Keynes bu buhrana en byk sebebin, yatrmclarn gvenindeki en byk istikrarszl sorumlu tutmutur. Byk buhran yllarnda Trkiye ekonomisi Kurtulu Savandan yeni km olmasna ramen 1923 den 1929a kadar hzl bir biimde artmtr. Bu dnemde milli hsla tarmda %50, hizmetlerin pay %40, sanayinin pay ise %10 civarndadr. Dolaysyla bu byme byk lde tarmsal retimdeki arttan kaynaklanmaktadr.

1.4. Baz Temel Kavramlar

Enflasyon Oran: Bir dnemde fiyatlar genel dzeyinde ortaya kan yzdelik arttr. Reel GSMH: Bir dnemde retilen mal ve hizmet bedellerini o dnemin fiyatlar ile deerlendirir. Nominal (Cari) GSMH: Bir dnemde retilen mal ve hizmet bedellerini veri bir yln fiyatlar ile deerlendir. Not: Fiyat artlar nedeniyle nominal GSMH reel GSMHdan hzl byr. Bunun nedeni enflasyondur. Reel GSMH yalnzca retimdeki fiziki art yanstacak ekilde artarken, Nominal GSMH hem retimdeki fiziki art hem de mal ve hizmet fiyatlarndaki art yanstmaktadr. Nominal GSMHnn reel. GSMHya oran GSMH Deflatr olarak adlandrlr. Deflatr bize belli bir ylda geerli olan fiyatlarn baz ylnn fiyatlarna orann bildirmektedir. rnein; 1990 ylnda GSMH deflatrn deeri 4.70 tir. 1990 iin deflatrn deeri=4.70= =

Enflasyon Ve GSMH Deflatr Arasndaki liki Enflasyon orann GSMH zmni deflatrndeki deime olarak tanmlanabilir. Enflasyon orann hesaplamak iin deflatrdeki yzdelik deimeyi bulmamz gerekmektedir. rnein; deflatr 1987 ylnda 1,000 iken, 1988 ylnda 1,967 olup, 1987den 1988 deime oran; = = 0,697 olarak bulunur. Bunu yzde deimeye evirmek

iin100 ile arpmamz gerekmektedir. Bu durumlarda fiyat ortalama olarak %69,7 arttn syleyebiliriz. Eer GSMH deflatrn deeri ykseliyorsa enflasyon pozitif, deimeden kalyorsa sfr veya azalyorsa negatiftir. Enflasyon orannn negatif olmasna DEFLASYON denir. Byme Ve Reel GSMH Ekonominin bym hz, reel GSMHnn art hzdr. Bymenin ya da reel GSMH nn artmasnn iki sebebi vardr; Birincisi retimde kullanlan retim faktrlerinin (emek ve sermaye) miktarnn artmasdr ve bu nfusun ya da sermaye birikiminin artmas ile gerekleir. kincisi retim faktrlerinin etkinliinin artmasdr. Bylece ayn miktardaki retim faktrleri ile daha fazla retim yaplmas mmkndr. Bu verimlilik art eitim, tecrbe art, i blm ve daha ileri teknolojilerin gelitirilmesi gibi nedenlerle retim faktrlerinin niteliinin ykselmesinden kaynaklanr.

stihdam Ve sizlik retim faktrlerinin fiili olarak retime katlmasna STHDAM denir. stihdam daha ok retim faktrleri arasndan i gcn kapsar. sizlik Oran, bir ekonomide almak istedii halde i bulamayan i gcnn toplam alabilir i gcne orandr. siz ise piyasada nerilen crete raz olup, almak isteyipte alamayan kiiye denir. Makroekonomik Performans Bir ekonominin belli bir dnemdeki baarsnn llmesinde 3 temel kstas vardr; Enflasyon Oran Byme Oran sizlik Oran Bu 3 gsterge halk tarafndan dikkatle izlenir. Ve siyasi iktidarlarn baarsnn izlenmesinde nemli unsurlardr. Ksa dnemde halkn en ok dikkat ettii gstergeler isizlik ve enflasyondur. nk bunlarn sonular ksa vadede hemen hissedilir. Byme ise etkisini daha uzun vadede ortaya koyar.

1.5. Ekonomik Dalgalanmalar

Ekonomik dalgalarn ayrt edici zellii ayn anda pek ok deikeni birden etkilemesidir. Bata enflasyon, byme ve isizlik olmak zere pek ok ekonomik deiken ekonominin devrev hareketleri ile yakndan ilgilidir. Ekonomik dalgalanmalar tekrarlanan ama simetrik ve periyodik olmayan bir olgudur. Bir ekonomik dalgalanma devresinde reel GSMHnn ulat en yksek noktaya zirve, en dk noktaya ise dip denir. Zirveden dibe kadar olan dnem daralma, ekonominin dibe vurduu noktadan zirveye kadar olan dnem ise genileme olarak adlandrlr. Eer bir daralma dneminde ekonominin reel haslas ok aa derse bu durum depresyon olarak adlandrlr. Byk buhran bir depresyon rneidir.

u=k(y-y*) u=isizlik oranndaki deime Y= haslann reel blnme oran Y*= reel GSMHnn byme trendi k = negatif iaretli bir katsay

rnein; ABD iin yaplan lmlerde byme orannda, %2.25 olan uzun dnemli byme trendinin zerinde her %2 puanlk artn %1lik puan dne yol at hesaplanmtr. u =0,5( y-2,25) Trend byme oran %2,5 olan bir ekonomi depresyondadr ve isizlik oran %9 dur. sizlii %6 ya drmek iin %4,5lk byme hz ka yl boyunca srdrlmelidir? u= -0,5(4,5-2,5)= -1 olup, buna gre %4,5lik byme her yl isizlikte %1 puanlk azala yol aacaktr. sizlii %3 puan drmek iin, bu byme hznn 3 yl boyunca srdrlmesi gerekir. Ve ikinci bir yol olarak ilk yl %6, ikinci yl %4 ve nc yl %3,5 olmak zere salanacak bir byme ile ayn sonuca ulaacaktr. Enflasyon Ve Ekonomik Byme Ekonomide yksek oranda isizlik yoksa toplam talebi geniletici politikalar enflasyona enflasyona yol aacaklardr. Toplam talebin dk olduu dnemlerde ise, enflasyon oran dme eilimi gsterecektir. Buna gre ekonomik faaliyetlerin genileme dneminde enflasyonu oran ykselmekte, daralma dneminde ise azalmaktadr. Bu durumda enflasyon bymenin maliyetidir. Enflasyon Ve sizlik Enflasyonla isizlik arasnda ters ynl bir iliki vardr. Enflasyon ile isizlik arasndaki iliki Philips Erisi ile gsterilir. Buna gre isizlik oran arttka enflasyon oran dmektedir. Yani ters orantldr.
Enflasyon Oran

sizlik Oran

1.6. Ekonomi Politikas

Makroekonomik analizin iki ilevi vardr: nemli ekonomik byklklerin deime nedenlerini analiz etmek ve bu analiz sonularna dayanarak alternatif ekonomik politika nerileri gelitirmek. Ekonomi teorisi ve ekonomi politikas birbirini tamamlayan iki paradr. Ekonomi teorisi, belli ekonomik kurumlarn tekil ettii ereve iinde oluan ekonomik olaylarda bir dzenliliin varln aratrr. Ekonomi politikas ise devlerin birtakm aralar kullanarak belli amalar gerekletirmeye abalardr. Ekonomi politikalar ile kabul edilebilir bir byme hz salamak, fiyat dzeyinin istikrarn salamak, istihdam dzeyini artrmak gelir ve servet dalmnda adaleti temin etmek, blgeler aras kalknmlk farklarn gidermek, demeler bilanosu dengesini salamak gibi hedeflere ulalmaya allr. Ekonomi politikalarnn balca aralar unlardr; para politikas, maliye politikas, d ticaret politikas, gelirler politikas

Para politikas merkez bankasnca yrtlr. Balca amac para arz vastasyla ekonominin harcama potansiyelini ynlendirmektir. Maliye politikas, devletin vergiler, kamu harcamalar ve borlanma yoluyla ekonomiye mdahale etmesidir. D ticaret politikas d lemde yrtlen ekonomik politikalar dzenleyen politikadr. Gelirler politikas, cret ve fiyatlar zerindeki dorudan kontrollerdir. Bu politika, enflasyona kar uygulanabilecek en u politikadr. EKONOMSTLER NASIL DNR? Ekonomik Model: Modeller kurarak ekonomik olaylar analiz ederken u aamalar uygulanr; lgili deikenler tanmlanr. Modelin varsaymlar belirlenir. Deikenler arasnda geerli olduu dnlen ilikiler ortaya konulur. Modele dayanarak ngrde bulunulur. ngrler gzlemlerle snanarak model ile ortaya konan teori kabul veya red edilir. Deikenler: Deikenler bir fonksiyonu oluturan deikenlerdir. Y=f(x) fonksiyonunda, x ve y fonksiyonu ekillendiren deikenlerdir. eitleri yledir; Bamsz Ve Baml Deiken: Deeri fonksiyonel ilikinin dnda belirlenen deikene bamsz deiken denir. Deeri bamsz deikenin deerine bal olarak belirlenen deikene ise baml deiken denir. sel Ve Dsal Deiken: isel(endojen) deiken, model erevesinde aklanmaya allan deikendir. Dsal(egzojen) deiken ise deeri model dna belirlenen, fakat modeldeki isel deikenleri etkileyen deikendir. C= TKETM M=THALAT Y=MLL GELR _ _ _ I =YATIRIM _ _ G=KAMU HARCAMALARI X= HRACAT _ rnein; Y=C+I+G+(X-M) _ C= C+Cy _ M=M+mY (NOT: GELR, THALAT VE TKETM DISAL FAKTRDR) Ex-ante ve Ex-port Byklk: Bir deikenin dnem bana planlanan deeri Ex-antedir. rnein, hane halknn dnem banda planladklar tketim Bir deikenin dnem sonunda gerekleen deeri, o deikenin Ex-post deeridir. rnein; dnem sonunda yaplan tasarruf ve yatrmlar Ksa Ve Uzun Dnem: Ksa dnem, sistemdeki baz deikenlerin deitirilemedii ya da en az birisinin sabit kald bir zaman dilimidir. Uzun dnem ise sistemdeki btn deikenlerin deiebilecei bir zaman dilimidir. Statik Ve Dinamik Analiz: Yalnzca denge durumlaryla ilgilenen analiz statik analizdir. Farkl denge durumlarnn karlatrlmas biimindeyse mukayeseli statik analiz olarak adlandrlr. Sistemin deime durumlarn inceleyen analiz ise dinamik analizdir. Dinamik analizde zaman unsurlar n plandadr. Ksm Ve Genel Denge Analizi: Ksm denge analizinde, karmak ilikiler paralara ayrlarak incelenir. Yani bir sorun incelenirken dierleri yok saylr. Genel denge analizinde ise ilgili btn deikenler ele alnmakta ve hepsinin karlkl etkileimi aratrlmaktadr.

BLM 2

TEMEL MAKROEKONOMK DEKENLER

2.1. EKONOMK FAALYET HACMNN LLMES: GAYRSAF MLL HSILA LE VE LGL KAVRAMLAR Gayri Safi Milli Hsla: Bir dnemde, bir lke vatandalarnn sahip olduklar retim faktrleri kullanlarak retilmi btn nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlar ile hesaplanm deeridir. Nihai Mal Ve Katma Deer: Nihai mal ve hizmetler, tketim, yatrm, ihracat iin kullanma hazr mal ve hizmetlerdir. rnein; bakkaldan aldmz ekmein deerini hesaba katmakla deirmenciye satlan budayn, frncya satlan unun, bakkala frncnn satm olduu ekmein deerini de hesaba katm oluruz. Bu nedenle nihai aamadan nceki aamalarda yaplan mbadeleler GSMH iine girezler. Katma deer, bir maln retiminin her bir aamasnda o maln deerine yaplan ilavedir. rnein iftinin deirmenciye satt budayn deeri ile deirmencinin frncya satt unun deeri arasndaki fark deirmencinin rettii katma deerdir. Cari Dnem retimi: GSMH yalnzca hesapland dnemde retilmi mal ve hizmetleri ierir. Daha nceki dnemlerde retilmi mallarn yer ald deimeler, GSMHyi artrmaz. Yani yeni bir evin yapm GSMHy etkilerken, eski bir evin tamirat GSMHy etkilemez. Ancak bir komisyoncunun alc ile satcy karlatrmas, cari dnemde retilmi bir hizmet olup bunun deeri GSMHya dhildir.

Piyasa Fiyatlar: GSMH, mallarn deerini piyasadaki alc fiyatlar ile ler. Alcnn dedii bedel ile satcnn eline geen para farkldr. Piyasa fiyatndan, dolayl vergileri karrsak maln retiminde kullanlan faktrlerin elde ettikleri geliri bulmu oluruz. Gayri Safi Milli Haslann llmesi: GSMHya 3 ynden baklabilir; gelir, retim ve harcamalar. retim Yntemi: Firmalar rettikleri tm mal ve hizmetlerin miktar ile bunlarn fiyatlarn arparak dnem retiminin deerini hesaplayabilir. retim deeri retimde bulunabilmek iin kullanlan ara mallar da kapsar.
retim yolu ile GSMH, toplam GS retim deerinden bu ara mallarn deerinin karlmas ile elde edilir. Devri Akm emas PARASAL HARCAMALAR MAL VE HZMETLER

HANE HALKLARI

FRMALAR

RETM FAKTRLER FAKTR DEMELER

Gelir Yntemi: retim, mal ve hizmet retmek amacyla retim faktrlerini bir araya getirmek suretiyle gerekletirildiine gre, retilen haslatn deerine, bu faktrlere yaplan demeler toplamndan ulalabilir. Bu yntemde milli gelir cretler, faizler, krlar ve kiralarn toplanmas suretiyle bulunur. Bu yntemde balca kaynaklar cret istatistikleri, vergi beyannameleri ve hane halk anketleridir. Harcama Yntemi: faktr sahipleri, gelirlerini, retilen mal ve hizmetler iin harcayacaklarna gre, retim ve gelir yntemiyle bulunacak deerin ayns, mal ve hizmetler zerine yaplan harcamalarn toplamndan a bulunabilecektir. Gerek harcamalar u 4 kalemden oluur; zel tketim, zel yatrm, kamu cari ve yatrm harcamalar ihracat-ithalat fazlas. Devletin nihai tketim harcamalar, devletin hizmetlerini yerine getirebilmek iin istihdam ettii personeline denen maa ve cretler ile bu hizmetleri retmek iin dier sektrlerden satn ald mal ve hizmetlere ilikin harcamalardan oluur. Kamu binalarnn amortisman da devletin nihai harcamalarna dhildir. Dier Milli Gelir Kavramlar Gayri Safi Yurt i Hsla: GSYH, Yurt iinde retilmi nihai mal ve hizmetlerin deeridir. GSMH ise bir lke vatandalarnn rettii btn mallar iermektedir. GSYH+ Net D Faktr Geliri= GSMH GSMH, GSYHdan fazla ise lkenin vatandalar yurt dnda ise lkenin vatandalar yurt dnda, yabanclarn o lkede yabanclarn rettiklerinden fazla katma deeri retiyor demektir.
Bykten Ke Doru Muhasebe Kavramlar Net

Net D Fak. Gel.

Amortismanlar

Kurumlar Verg. Sigorta Primleri Datlmayan Krlar

Dol. Verg.

Dolaysz Transferler Vergiler Harcanabilir

Tasarruf Tketim

GSYH

SMH

Safi Milli Hsla: GSMHy oluturan mal ve hizmetlerin retiminde, dier retim faktrleri yannda nceki yllarda retilmi sermaye mallar da kullanlr. Kullanlan bu anma ve ypranma ortaya kar ki bunlar retilen mallarn deerinin bir parasdr. Bu anma payn GSMH dan karrsak SMHy ya da net haslay elde ederiz. SMH= GSMH Amortismanlar

GSMH

Milli Gelir Kiisel Gelir

Milli Gelir: faktr fiyatlaryla SMH olarakta adlandrlan milli gelir, retim faktrlerinin retimden aldklar paylarn toplamdr. Milli Gelir= GSMH- Amortismanlar- Dolayl Vergiler+ Sbvansiyonlar = cretler+ Krlar+ Faiz+ Kiralar Kiisel Gelir: Kiilerin ellerine geen gelire denir. Ancak bu, retime katklarndan tr ellerine gemesi beklenen gelirden farkldr. Zira faktr gelirlerinden bir ksm kesintiler ve faktr gelirlerine bir takm ilaveler sz konusudur. Kiisel Gelir= MG-Sigorta Primleri- Kurumlar Vergisi- Datlmayan Krlar+ Transferler Harcanabilir Gelir: kiileri en ok ilgilendiren gelir kavramdr. Bireyeler bu gelir zerinde diledikleri gibi tasarrufta bulunabilirler. Harcanabilir Gelir = Kiisel Gelir- Dolaysz Vergiler Harcanabilir Gelir= Tketim + Tasarruf 2.2. EKONOMNN RETM KAPASTESNDEK ARTIIN LLMES: BYME ORANI Bir deikenin herhangi iki dnem arasndaki deime oran, deikenin iki dnemdeki deerleri arasndaki farkn, balang dnemindeki deerine blnmesi ile bulunur. Eer bu oran 100 ile arparsak, iki dnem arasndaki yzde deimeyi buluruz.

Nominal GSMH, ylda iki nedenle deiir; reitm miktarnn deimesi ve piyasa fiyatlarnn deimesi. Reeel GSMH ise farkl dnemlerde retilen mal ve hizmetlerin ayn fiyatlarla deerlendirerek, dnemler arasndaki fiziki retimin deiimini lme imkan verir. Formulu yukardaki gibidir. Herhangi bir t dneminin nominal GSMHs o dnemde retilen tm mallarn miktarlar ile o dnemdeki fiyatlarnn arpmnn toplamna eittir.formul yandaki gibidir. Ayn t dnemindeki reel GSMH ise, cari retim miktarlar temel alnan bir yln fiyatlaryla arplarak hesaplanr. Forml yandaki gibidir. Kii bana hasla ya da gelir ise, nominal ya da GSMHnn lke nfusuna blnmesi suretiyle bulunur. Bir yldan dier yla byme oran ya da byme hz yandaki formlle bulunur.

Ekonomi n yl boyunca g orannda bir bymeyi srdrmse ve balang ylnda reel GSMHnn deeri Y0 ise, reel GSMHnn n. yl sonundaki deeri yandaki gibidir.

2.3. YAAM MALYETNN LLMES: FYAT ENDEKSLER VE ENFLASYON ORANI Enflasyon, tek bir maln veya baz mallarn fiyatlarndaki bir art deil genel fiyat dzeyindeki bir art ifade etmektedir. Enflasyon oran fiyat dzeyinde belli bir dnemde ortaya kan yzde artdr. Ekonomide fiyatlarn AD dorusu boyunca deiimi fiyatlarndaki srekli bir art dolaysyla enflasyonu gsterirken, ABCD yolunu izleyen bir ekonomide enflasyondan deil fiyat dzeyinde bir defalk bir arttan sz edilir. Enflasyon fiyat dzeyinde bir anda olan art deil, aksine devamllk arz eden bir art ifade ettiidir. rnein fiyat dzeyi 3 yl boyunca 100 gibi bir deerde sabit kalm ve birden 150ye km ve bir 3 yl da bu deerde kalmsa, burada bir enflasyon sz konusu deildir. Fiyat dzeyi ilk yl 100 deerinde, ikinci yl da 150 deerinde istikrarl bir seyir izlemitir. Burada sadece nc yln sonunda ya da drdnc yln banda fiyat dzeyinde bir srama veya bir fiyat oku vardr. Eer byle olmayp da fiyat dzeyi bu alt yllk dnemde 100den balayp srekli bir art gstererek 150ye km olsa idi, ekonominin alt yllk bir enflasyonist dnem yaadn syleyebilecektik.

Bir Fiyat Endeksinin Oluturulmas Fiyat dzeyindeki bir dnemden dier dneme ortaya kan yzde deime olarak tanmladmz enflasyon orann; Pt, t ylndaki fiyat dzeyini gstermek zerine yandaki forml ile hesaplanr. Sk Kullanlan Fiyat Endeksleri GSMH Zmn Deflatr Bir dnemin nominal GSMH snn reel GSMH sna orandr ve baz alnan yl ile lm yaplan yl arasndaki fiyat deiiminin bir lsdr. GSMH deflatr, ekonomide retilen tm mallar ve hizmetleri ieren, olduka geni kapsaml bir fiyat endeksidir. Deflatrn belli bir t ylndaki deerini, daha nce verdiimiz nominal ve reel GSMHya ilikin formlleri kullanarak yandaki formlle bulunur. Tketici Fiyat Endeksi (TFE) TFE, ehirde yaayan tketicilerin, sabit bir mal ve hizmetler sepetini satn alma maliyetindeki deimeleri ler. Bu nedenle tipik bir hane halknn yaam maliyetinin gstergesidir. TFE ile GSMH deflatr arasndaki farklar noktada toplayabiliriz; 1) Deflatr, TFEye gre daha geni bir mal grubunun fiyatlarn ler. Deflatr ekonomide retilen tm nihai mal ve hizmetleri ierirken, TFE yalnzca tketicilere satn alnan baz mal ve hizmetleri ierir. 2) TFE ithal mallarn da ierirken deflatrde yalnzca yurtiinde retilen mallar ve hizmetler deerlendirilir. 3) TFEnin lt mal sepeti deimezken, deflatr ekonomide retilen mallarn bileimindeki deimeyi endekse yanstr. retici Fiyat Endeksi (FE) FE de TFE gibi belli bir mal sepetinin maliyetini ler. Burada lke ekonomisinde retim yaplan ve yurt ii sata konu ola rnlerin genel fiyat dzeyindeki deiimi lmektedir. FE kapsamnda, Trkiye geneline devlet ve zel sektr ayrm yaplmakszn, drt sektrden 751 maddeye ilikin, fiyat hareketleri deerlendirilmektedir. Bu sektrler en fazla arln verildii imalat sanayi, tarm, elektrik, su ve madenciliktir. FE dier iki endeks iin bir haberci gibidir. Zira FEdeki artlar, TFE ve deflatrdeki muhtemel bir art ima eder. Bu nedenle siyasiler ve ekonomistlerin nem verdii endeks FEdir. Kamuoyunda zerinde yorumlarn yapld enflasyon oranlar da FE ile llen oranlardr. 2.4. EKONOMNN YARATMA KAPASTESNN LLMES: SZLK ORANI stihdam, retim faktrlerinin fiili olarak retim srecinde kullanlmasdr. retim faktrlerinin tam olarak istihdam edilmesi halinde, bir ekonominin retebilecei mal ve hizmetlerin miktarna potansiyel hsla, doal hsla, ya da tam istihdam haslas denir. Eksik istihdam, potansiyel hsla ile fiili olarak retilen hsla arasndaki fark olarak tanmlanabilir ki biz buna retim a denir. 2.5. MAL PYASALARIN ANA GSTERGES: FAZ ORANI Faiz oranlarnn ykselmesi borlanma maliyetlerini artrr. Faiz oranlarndaki yukar ya da aa doru herhangi bir deimenin herkesin finansal planlarn bozduunu ve gerek sahipleri ve gerekse de her trl ama iin kredi talep edenler asndan tesadfi kayplar ve kazanlar dourduu aikrdr. Faiz Oran le lgili Ayrmlar: Basit Faiz Ve Bileik Faiz: Eer belli bir anapara zerinden faiz hesaplanyor ve vade sonunda tekrar ayn anapara zerinden tekrar faiz iletiliyorsa burada basit faiz sz konusudur. Eer ilk dnem sonuna tahakkuk ettirilen faiz, dnem sonunda anaparaya ekleniyor ve gelecek dnem iin faiz bu tutar zerinden yrtlyor ise burada bileik faiz uygulanr. 2.6. DER LKELERLE EKONOMK LKLERN LLMES: DEMELER BLANOSU Bir lke dnyann dier lkeleri ile 2 tr iliki iine girebilir; mal ve hizmet ticareti ile finansman ilikileri. Ticaret ilikileri ithalat ve ihracat eklinde ortaya kar. Finansal ilikiler tahvil, hisse senedi gibi menkul kym. Alm satm eklinde olabilecei gibi, bor alp verme veya dorudan yabanc yatrmlar eklinde de ortaya kabilir. demeler bilanosu, bir lke vatandalarnn dnyann dier ksmyla ilikilerinin sonucunu gsteren hesaptr.

Cari lemler Hesab: Bu hesap, mal ve hizmet ticareti ile transferlerin sonucunu gsterir. Sermaye Hesab: Bu hesap, hisse senedi, tahvil, gayrimenkul alm-satm, bor alp-verme ve dorudan yatrmlarn net sonucudur. Sermaye hesab da cari hesap gibi ak veya fazla verebilir. Bakiye pozitif ise net sermaye girii, negatif ise net sermaye k olmutur. 2.7. DVZ KURUNUN LLMES Bir lkeye yaplan lkeler o lkenin para cinsi eklinden yaplr ve bu demelere bata merkez bankalar olmak zere bankaclk sistemleri araclk eder. Ancak herhangi bir para biriminin ticarette taraf lkelerce kabul edilmesi de mmkndr. Burada dviz kuru kavram ortaya kar. Dviz Kuru, bir lkenin para biriminin dier bir lkenin para birimi cinsinden deeridir. Farkl tanm ve lmleri vardr. Alternatif Dviz Kuru Tanmlar: Dviz kuru, yabanc bir para birimi iin denen ulusal para miktarn ifade eder. ER=( ulusal para / yabac para) ki Tarafl Reel Dviz Kuru: RER=(ulusal para/Pd) / (yabanc para/ Pf)= ER x Pf Pd ER= iki tarafl nominal dviz kuru Pd= yurt ii fiyat dzeyi Pf= dier lkelerin fiyat dzeyi Efektif Dviz Kuru: Balca ticaret partnerleri ile oluan reel dviz kuru deerleri bir biimde bir endekste btnletirilerek nominal efektif dviz kuru (EER) veya reel efektif dviz kuru (REER) tanmlanabilir. Burada da reel dviz kuru iin bahsettiimiz durumlar geerli olduu gibi, ayrca btnletirmede kullanacamz forml ve her bir lkenin para birimine vereceimiz arlklara, wi, bal olarak pek ok lm yapmamz mmkndr. Bu arlklar lkelerin ihracat ya da ithalattaki paylarna gre, ya da toplam ticaretteki paylarna gre belirlenebilir. Arlklarn toplam birbirine eit olmak zere, n adet lkeye ikili dviz kurlar sepete dahil ediliyorken nominal efektif kur; n EER= WI x ER forml ile hesaplanr. Reel efektif dviz kuruna ise i=1 n EER= WI x RER forml ile ulalr. i=1 Dz Ve apraz Dviz Kuru: Dz kurda bir lkenin para birimi ile dieri arasndaki bir mbadele oran sz konusudur. apraz kurda ise bir iki lkenin para birimleri arasndaki deiim orandr. Bunlara TL ile ikili kurlardan ulalmaktadr. rnein TL ile $ arasndaki kur 1,65 TL / $ ve TL ile arasndaki kur 1,61 ise bu iki kur deerinden hareketle ile $ arasndaki dviz kurunu 0,9278 $/ = ( 1,61 TL/) / (1,65 TL / $ ) olarak hesaplanabilir. Bu deer $ ile arasndaki apraz kurdur. Satn Alma Gc Paritesi Satn alma gc paritesi prensibine gre dviz kurunu deeri her bir lkedeki yaam maliyeti eitlenmeli, ya da her bir maln fiyat tek bir para birimi ifade edildiinde ayn olmaldr. 2.8. EKONOMDE KAMU KESM: KAMU AIKLARININ LM Bte a, bte harcamalarnn bte gelirini aan ksmdr. Bte fazlas ise negatif bte adr. Bte a ayn zamanda kamu a olarakta bilinir. Bte A = Bte Harcamalar Bte Gelirleri Kamu A = Kamu Harcamalar Kamu Gelirleri biiminde formlize edilir. Bte Ann Tanmnda Baz Noktalar Cari Ak Ve Sermaye A: Cari an hesaplanmasnda sermaye mallarnn satndan elde edilen gelirler ve yatrm harcamalar hesaba katlmaz. nk yatrm harcamalar, fayda yaptklar ylda doan cari harcamalarn aksine, faydalar birden fazla yla yayan harcamalardr.

2.9. EKONOMDE STOK VE ORAN DEKENLER Gelir hsla ya da retim, tketim yatrm ihracat ve kavramlar akm deikenidir. Stok Deikenleri nemli stok deikenlerinden birisi servettir. Servet hem maddi hem de manevi unsurlardan oluur. Her kiini evi arabas gibi kiisel servetleri vardr. Ancak ekonominin tamamn dnrsek baz finansal varlklar milli servetin unsuru olarak deerlendiremeyiz. nk bunlar ekonomideki bir birimin alaca iken bir dier birimin borcudur. Ancak yabanclardan olan net alacamz milli servetin bir parasdr. Yani milli servet; Milli Servet = Maddi Servetler + Yurt i Alacaklar Yurtii Borlar + D lemden Alacaklar D leme Borlar = Maddi Servetler + D lemden Net Alacaklar Bir dier sermaye deikeni ise sermaye stokudur. Sermaye, servetin dorudan retimde kullanlan ksmdr. BLM 3 TEMEL MAKROEKONOMK LKLER

3.1. EKONOMK KARAR BRMLER VE FAALYETLER Ekonomik Faaliyetler: Ekonomide gerekleen saysz faaliyetin tasnifinde de ekonomik analiz asndan uygun bir snflandrmann retim, gelirlerin kullanm, sermaye tekili ve kredi alp vermek eklinde yaplmas uygundur. retim: Ekonomik faaliyetlerin merkezinde mal ve hizmet retimi yer alr. Dier btn faaliyetler retim sreci ile yakndan ilikilidir. retim srecinde oluan gelirler iilere ve dier faktr sahiplerine datlr. retim sreci dier sayfada gsterilecektir. Gelirlerin Kullanm: Hanehalklar faktr sahiplerinden elde ettii gelirlerin yannda, karlksz transferler suretinde gelirler de elde ederler. Hanehalklar bu gelirleri devlete vergi ve sigorta primi demeleri, tketim mallar alm ve tasarruf iin kullanrlar. Firmalar elde ettikleri gelirleri faktr sahiplerine datrlar, vergi ve sigorta primi olarak devlete derler veya yatrmlarda kullanrlar. Devlette sigorta primi ve vergilerden elde ettii gelirleri transfer ve sbvansiyonlar, cret demeleri, tketim ve yatrm mallar alm iin kullanabilir veya tasarruf edebilir. Sermaye Oluumu: Firmalar, dayankl retim aralarn reterek ya da satn alarak mevcut retim aralarndaki ypranma ve anmalar telafi edecekleri gibi, retim kapasitesini de artrabilirler. Ayrca bir dnem retiminden satlmayan mallar stokta yaplabilir. Kredi Alp-Verme: ekonomik birimler, ekonomik faaliyetlerini z kaynaklaryla olduu gibi borlanma yoluyla da finanse edebilirler. Kredi ile finanse edilen maliyetler iin ak bir maliyet olarak faiz denmesi gerekir. 3.2. MBADELE VE PYASALAR Mbadele ve deiim, ekonomik birimler arasndaki mallarn, faktrlerin ve alacak haklarnn el deitirmesidir. 3.5. HARCAMALAR VE TOPLAM TALEBN UNSURLARI Bu analizin hareket noktas, GSMHy kimin rettii ya da geliri kimin elde ettii deil, mal ve hizmetleri kimin satn alddr. Yurt iinde retilmi mal ve hizmetler ynelik talebin 4 kayna vardr; 1) Hane halklarnn tketim harcamalar 2) Firmalarn yurtii yatrm harcamalar 3) Devletin mal ve hizmet almlar 4) Yurtdndan gelen talep

Tketim Harcamalar: Toplam talebim en byk unsuru tketimdir. Tketim her trden mal ve hizmet ierir. Kamu Harcamalar: kamu harcamalar devletin mal ve hizmet almlar iin yapt harcama ve transferlerden oluur. Yatrm Harcamalar: Fiziki sermaye stokun yaplan ilavelerdir. Mali yatrmlar bunun dndadr. Yatrmlar gayrisafi ve yurtii olarak tanmlanr. Gayrisafi Yatrm; sermaye mallarnda yldan yla oluan anma ve eskimeleri gidermeye ynelik yatrmlar da ierir. Yurtii Yatrm; lke vatandalarnn yapt yatrm demektir. Net hracat: Yurtiinde retilmi mallara yabanclarn yapt harcamalarla, yurtii harcamalarn yabanc mallara ynelik ksmnn fark yurtiinde retilmi mallara ynelik toplam talebin parasdr. Net ihracat pozitif ya da negatif olabilir. Nihai Satlar: Net ihracat negatif ise, yurtii harcamalar GSMHy geer, net ihracat pozitif ise harcamalar, GSMHnn altnda kalr. Milli Gelir Muhasebesinde, lke sakinlerinin yurtii harcamalar, gayrisafi yurtii allar olarak adlandrlr: Gayri Safi Yurtii Allar = GSMH + thalat ihracat Gayrisafi yurtii allar kavramn stok deimelerini de kapsayacak ekilde geniletirsek yeni bir kavrama ularz: Nihai Satlar = GSMH+ thalat- hracat- Stok Deimeleri 3.6. BAZI NEML ZDELKLER SEMBOLLER Y= GELR C= TKETM I= YATIRIM S= ZEL SEKTR TASARRUFLARI TA=DEVLETN ALDII TM VERGLER NX=THALAT HRACAT FARKI TR= DEVLETN YAPTII TRANSFER HARCAMALARI YD= HARCANABLR GELR G = KAMU HARCAMALARI YD=HARCANABLR GELR Basit Bir Ekonomi: Kamu kesimi ve d lemin olmad bir ekonomi varsayyoruz. Byle bir ekonomide retilen tm deerler (GSMH) tketim ve yatrm iin kullanlr. YC+I C+IYC+S IS YC+S IY-CS Devletin Ve D Ticaretin Bulunduu Bir Ekonomi Toplam talebin btn bileenleri hesaba katlarak retilen ve satlan hsla arasndaki iliki yle gibi oluturulur; YC+I+G+NX burada halen fiili yatrmlar sz konusudur. Bu nedenle zdelik geerliliini korumaktadr. Hsla ile harcanabilir gelir arasndaki iliki yledir. YDY+TR-TA C+SYDY+TR-TA YC+I+G+NX YDC+S CYD-SY+TR-TA-S Y( Y+TR-TA-S)+I+G+NX S-I(G+TR-TA)+NX Bu son zdelik tasarruf, yatrm, bte ve d ticaret deikenlerinin ilikisi asndan zerinde durmay gerektiren bir nemdedir. Burada (G+TR-TA) devletin gelirlerini aan harcamalarn len kamu btesi adr. zdeliin sa yanndaki ikinci terim ise net ihracattr. Bu son zdelik, zel kesim hesaplar ile(S-I) kamu kesimi hesaplar (G+TR-TA) ve d kesim arasndaki nemli bir ilikiyi ortaya koymaktadr. zel kesim tasarruflar 3 ekilde kullanlabilir; yatrmc firmalara dn verilebilecei gibi, bte a olmas halinde devlete dn verilebilir ya da ihracatmz ithalatmz ayorsa yurt dna dn verilebilir.

Makroekonominin Temel zdelii GSMHnn farkl ynlerden grnn ortaya koyan C+G+I+NX Y YD+(TA-TR) C+S+ (TA-TR) zdeliini aklamaktadr. Eitliin sol yan haslann toplam talebe eit olduunu, sa yanndaki birinci ifade gelirin devlet ile zel sektr arasndaki blnn gstermektedir. Sadaki son ifade ise harcanabilir gelirin tasarruflar ile tketim iin kullanldn gstermektedir.

3.7. GRD-IKTI TABLOSU Girdi-kt tablolar, retim sektrleri arasndaki mal ve hizmet akmlarn gsterir. Tablonun stunlar her bir sektrn retimi iin gerekli girdi ve katma deer unsurlarna yaplan harcamalar gsterirken, satrlar her bir sektrn retimi iin hangi retim sektrlerinin ve nihai talep unsurlarnn ne kadar harcama yaptn gsterir. Burada Xi, i sektrn ktsna ynelik toplam talebi gstermektedir. Bir sektrn Xl = aijXj+Di rettii mal ve hizmetler hem nihai kullanclar tarafndan (Di), hemde dier sektrler j tarafndan aramal olarak talep edilir. Gelir yntemiyle GSMHy da tm faktr gelirlerinin toplamna dolayl vergileri ve amortismanlar ekleyerek buluruz;

Y=W++I+R+ITA+DEP burada W toplam cretleri, toplam karlar, I toplam faizleri ve R de

toplam kiralar gstermektedir. Ve bu 4 kalemin toplam faktr fiyatlaryla safi milli haslay ya da milli geliri vermektedir. Buna dolayl vergileri (ITA) ve amortismanlar (DEP) ekleyince GSMHy buluruz. Ki bu ayn zamanda tm retim sektrlerinin yaratt katma deerlerin toplamdr. 3.11. TOPLAM TALEP VE TOPLAM ARZ retim dzeyi ve enflasyon, byme gibi temel makroekonomik deikenler aras ilikilerin analizinde ve ekonomi politikalarnn etkilerinin anlalmasnda toplam talep ve toplam arz kavramlar nemli yer tutar. Talep, mal ve hizmetleri zerinde yaplan harcamalar ile fiyat dzeyi arasnda bir ilikidir. Yani ekonomideki mal ve hizmetlere olan bireysel taleplerin toplamdr. Toplam arz ise, firmalarn toplam retim hacmi ile fiyat dzeyi arasnda bir iliki kurar. ekilde toplam arz ve talep erileri gsterilmitir. Gerekte her iki eri de dorusal deildir. Toplam talep erisi negatif eimlidir. Ekonomi tam istihdama yaknsa, toplam talebin art nemli lde fiyatlar etkilerken, retim dzeyini pek fazla deitirmeyecektir. Dk retim seviyelerinde, toplam talepte bir art (AD nin saa aymas) fiyatlar fazlaca etkilemeden retimi artracaktr. Ama ekonomi tam istihdama yaklatka, yani retim hacmi potansiyel hasla dzeyine (Y*) yaklatka, toplam talepteki bir art, hasla dzeyini hemen hi etkilemezken byk lde fiyat dzeyini artracaktr.

REFERANS MODELLER KLASK MODEL Klasikler fiyat ve cretlerin tam esnek olduunu varsaymaktadr. Buna gre tm piyasalar temizlenir. Keynesyenler ise tam esneklii reddeder ve piyasalarn temizlendiini kabul etmezler. Daha baka farkllklar da olmakla birlikte, bu temel varsaymdaki farkllk, bu iki modelin ok farkl sonulara ulamasna yol amaktadr. 4.1. KLASK EKONOM Klasik terimini bugnk anlamna getiren keynestir. Esasnda klasik ekonomi merkantilizme tepki olarak ortaya kmtr. Klasikler merkantilizmin zellikle u 3 grne kar kmlardr. Bunlar metalizm olarak adlandrabileceimiz, bir ulusun zenginliinin sahip olduu deerli miktarna bal olduu gr ile kapitalist sistemin gelimesi iin devlet mdahalesinin zorunluluuna olan inantr. Metalizm lkeleri ihracat zendirmek ve ithalat kstlamak suretiyle, d ticaret yoluyla altn ve gm stokunu artrmak biiminde bir politikaya ynlendirmitir. Bu ekilde bir d ticaret politikas devlet mdahalesini de beraberinde getirmitir. Ayrca yerli sanayinin gelimesi iin devlet mdahalesini savunmutur. Klasik analiz genel olarak reel bir analizdir: parann ekonomideki rol pek azdr ve ekonominin bymesi retim faktrlerinin bymesi ve teknolojik gelimeye baldr. Parann kendiliinden bir deeri yoktur, para ancak mal ve hizmetlerin mbadelesinde bir ara olarak kullanlabilir. Klasikler her arzn kendi talebini yaratacan savunarak, parann ksa dnemde bile toplam asndan pek bir neminin olmayacan, baka bir deyile istihdam dzeyinin devlet mbadelesini gerektirir bir sorun olmayacan iddia etmitir. Klasik Ekonominin Varsaymlar: Klasik modelin temelinde ekonomik birimlerin rasyonel davrandklar varsaym vardr. Yani tketiciler faydalarn, reticilerde karlarn maksimize etmeye alrlar. Klasik modelin 2. Varsaym ise ekonominin tam istihdam kendiliinden salad ve dengenin bozulmas halinde yeniden tam istihdam dzeyinde olutuu biimindedir. Bunun bir dieri ifadesi ekonomideki tm fiyatlarn esnek olmasdr. Bir nc klasik varsaym da parann ntr olmasdr. Bunun anlam ekonomik birimlerin maksimizasyoncu davranlarnn nominal deil reel deikenleri esas gerekletirildiidir. Buna gre ekonomideki fiyat dzeyi yalnzca para stokuna bal olmaktadr. 4.2.KLASK MODELDE GC PYASASI Klasik modelde, fiyat ve cretlerin tam esnek olduu, iilerin istedikleri anda i bulabilecekleri, firmalarn istihdam ettikleri igcn miktarn herhangi bir maliyete katlanmadan diledikleri gibi deitirebildikleri, firmalarn rekabeti davrand ve mevcut fiyatlarla rettikleri tm mallar satmay bekledikleri ideal bir dnya ele alnmaktadr. Modelde sermaye stokunun ksa dnemde sabit olduu ve tek deiken faktrn emek olduu varsaylmaktadr. retim Fonksiyonu: Bir retim fonksiyonu, kullanlan girdi miktar ile bu girdilerle retilecek maksimum rn miktar arasndaki ilikidir. retim fonksiyonu; Y=F(L,K) eklinde yazyoruz. Burada Y reel haslay, L emek girdisini, K ise ksa dnemde sabit olan sermaye faktrn gstermektedir. ekildeki retim fonksiyonu, kullanlan emek miktar arttka emein marjinal rnn azaldn ifade eden emein marjinal rnn azaldn ifade eden emein azalan getirisi varsaymna dayanr. Azalan getiriler retim fonksiyonunun eklinde gsterilmitir. Eri, orjinden geen bir doru (sabit gelirler) veya yukar bklen(artan getiriler) bir eri eklinde deil, aa kavis alan bir eridir. Azalan getiriler, dier girdiler sabitken, istihdam arttka, alan her bir iinin daha az makine tehizatla alaca ve bu yzden daha az retken olaca eklinde aklanmaktadr.

BLM 4

Bu nedenle retimde kullanlan emek miktar arttka hsla artmakta, ancak emek miktar eit miktarlarda artrlmaya devam edildike her seferinde hasladaki art giderek azalmaktadr. Artan istihdamn retime katks retim fonksiyonunun eimi (Y/L) ile gsterilir. ekilde, istihdam arttka erinin eiminin azald ve her yeni iinin haslaya bir ncekinden daha az katk salad grlebilir. Emek Talebi: Emek talebini retim fonksiyonundan tretiyoruz. Temel kural udur; ilave igcnn istihdam ile retimin artrlmas firmann karn artrd srece, yani cret maiyetinden fazla getiri salad srece istihdam ve retim artrlr. lave emein haslaya katksna emein marjinal verimi denir. Bu, yukardaki ekildeki retim fonksiyonunun eimine eittir. Yukarda bahsettiimiz gibi marjinal rn pozitiftir ilave i gc retkendir. Ve azalandr yani arttka yani istihdam arttka verimlilik dmektedir. Bir firma, emein marjinal rn (MPL), ilave emein maliyetini at mddete ek igc firma istihdam edilecektir. lave i gcnn maliyeti nominal cretin nominal cretin fiyat dzeyine blnmesiyle elde edilen crettir. Reel cret firmann her bir iiye dedii rnn miktarn ler. Her fazladan ii firma asndan hem MPL kadarlk bir hsla art salamakta hemde reel crete eit bir maliyet artna yol amakta olduundan firma, MPL reel creti at mddete ilave emek istihdam edecektir. Bu durum reel cret belli iken bir firmann ne kadar emek kullanacan analiz eden ekil aadaki gibidir. ekildeki aa eimli eri emein marjinal verimlilii, MPL erisidir. Bu eri ayn zamanda emek talep erisidir. Firmalar MPL ile reel cretin eit olduu noktaya kadar emek istihdam etmektedir. MPL erisi ilave i gcnn haslaya katksn gsterir. Bu katknn pozitif olmas fakat ilave istihdam onu azaltmas nedeniyle MPL erisi negatif eimlidir. imdi reel cret (W/P)0 iken L1 kadar igc istihdam eden bir firmay gz nne alalm. Firma L1 istihdam dzeyinde ok fazla emek istihdam etmektedir. Zira bu dzeyde reel cret MPLyi amaktadr. Eer firma istihdamn 1 br azaltm olsa, hasla MPL kadar azalrken firmann geliri de der. cretteki dmenin salad bu maliyet tasarrufu, gelirdeki azalmadan KR dik uzakl kadar daha fazladr. Bu durumda firmann istihdam dzeyini azaltmas mantkl olacaktr. Ayn mant L2 istihdam dzeyi iin yrtecek olursak, firmann istihdam 1 br artrmas halinde deyecei cretin MN kadar zerinde bir gelir elde edeceini grrz. Bu durumda ise firmann kar maksimizasyonu asndan istihdam artrmas uygun olacaktr. ekilden firmann karn maksimize eden istihdam eden istihdam hacminin L0 olduu grlmektedir. Firmann optimum- kar maksimizasyonu amacna en uygun- istihdam dzeyi aada formle edilmitir. Optimum istihdam dzeyinde emein marjinal rn reel crete eittir. MPL= Buna gre emek talebini reel cretin azalan bir fonksiyonu olarak yazabiliriz; LD= Toplam Emek Talebi: Ekonomideki tm firmalarn her bir reel cret dzeyinde talep ettikleri igc miktarnn toplam olup yine negatif eimli bir eri ile temsil edecektir. ekilde bo zaman ve reel cret iki mal gibi dnlerek bu ikisi arasndaki farkszlk erileri izilmitir. U1 zerindeki her noktada tketici her noktada ayn fayday elde ederken, U2, U1 den daha yksek bir fayda dzeyini temsil eder. Y=(W/P)x(24-S)= w(24-S) Bunun anlam bireyin alma saati says ile cret haddinin arpm kadar bir gelir edebileceidir.

Bireysel Emek Arz Erisi: W1<W2 olmak zere iki ayr reel cret haddi iin zaman kstlar izilmitir. Bireyin hi almadan geirecei 24 saattir. Bireyin S0 kadarlk bir zamann almadan geirmesi halinde geriye (24- S0) saat alma zaman kalmaktadr. Ki bu durumda W1 cret haddinde W1(24- S0) kadar v W2cret haddinin geerli olmas halinde W2(24- S0) kadar bir cret geliri elde eder.

alma zamannn nasl belirlendii ekilde gsterilmitir. cret haddi W1 iken, birey U1 fayda dzeyinde S1 saat bo zaman ve Y1=w1 (24-S1) tutarnda gelir elde ederek ulamamaktadr. cret haddi w2ye ktnda ise bo zaman S2ye dmekte ve elde edilen gelir Y2=w2(24-S1) olmaktadr. ekilde bireylerin arz ettikleri emek miktarnn reel cret haddi arttka artrdklarn ortaya koymaktadr.

ekildeki bireysel emek arz erisi pozitif eimli bir eri olarak gsterilmitir. Buna gre reel cret dzeyi ykseldike birey daha fazla saat alma arzusu tamaktadr. Burada gelir ve ikame etkisi kendini gstermektedir. Burada ikame etkisi pozitif bir etkidir. nk birey, cret dzeyi ykseldike bo zaman yerine alma etkisini ikame etmitir. Gelir etkisi ise bireyin cret haddinin ykselmesiyle belli bir gelir tutarn daha az alarak elde edebilmesi nedeniyle cretteki bir art karsnda daha az almay tercih etmesidir.

Toplam Emek Arz: gc piyasasnda arz edilen toplam emek miktar, her bir bireyin arz ettii emek miktarlarnn toplamdr. Bu durumda toplam emek arz erisi yine reel cret dzeyinin artan bir fonksiyonu olup, pozitif eimli bir eri ile temsil edilir. Bu erinin ekli, yukardaki ekil gibidir. Yalnz yatay eksende bireyin deil toplam emek miktar yer almaktadr.

Emek Piyasasnda Denge: ekilde st panelde emek arz erisi,LS, ile emek talep erisinin, LD ya da MPL, kesitii nokta Edir. Denge reel creti (W/P)0 ve denge istihdam dzeyi L* dir. Emek piyasas nasl dengeye ular? cretlerin ar emek arz olduunda dtn ve ar talep olduunda ykseldiini varsayalm. ekildeki ifadesiyle, reel cret(W/P)0 dzeyinin zerinde ise decek, bunun altndaysa ykselecektir. rnein (W/P)1 cretinde emek talebi yalnzca L1 kadardr ve emek arznn KL kadar altndadr. gc piyasasndaki bu arz fazlas reel cretin dmesi bu arz fazlas reel cretin dmesi ynnde bask yapacaktr. Reel cretin dmesi ise firmalar asndan istihdam geniletmeyi karl hale getirecektir. Reel cretin denge dzeyinin aada, rnein (W/P)2 olmas durumunda da bunun tam tersi geerlidir ve MN kadar talep fazlas reel cretin ykselmesi ynnde bir bask dourmaktadr. Alttaki ekil ise emein istihdam dzeyine bal olarak retilen hasla miktarn gstermektedir. Emein tam istihdam halinde retilecek olan tam istihdam hasla dzeyi Y*dir. Yksek reel cret haddinde emek talebinin yetersizlii nedeniyle retim dzeyi tam istihdam haslasnn altnda Y1 kadar olmaktadr. Ancak iiler, (W/P)2 cret dzeyini dk bulduklarndan daha az alarak M noktasnda bulunmay tercih ederler. Fiyat Dzeyinin Deimesi Ve Emek Piyasasnda Denge: Emek piyasasnda dengeyi belirleyen iki erinin, emek talebi ve emek arz erilerinin deimesi halinde piyasada oluan dengede deiecektir. Fiyat dzeyinin deimesi benzer biimde emek talebini de etkileyecektir, ancak bu etki emek arznn tersi ynnde olacaktr. Fiyat dzeyindeki bir deimenin igc piyasasnda etkilerini analiz edebilmek iin dikey eksene nominal cret haddi yerletirilir. Balangta igc piyasas P1 fiyat dzeyi geerli iken E1 noktasnda dengede olup W1 cret haddinde tam istihdam salanmaktadr. Fiyat dzeyinin P1 den P2 ye ykselmesi firmalarn igc talebini artracaktr, nk firmalar rnlerini daha yksek bir fiyattan satabilmektedir. Ancak iiler de reel cretlerinin dtn grerek arz ettii emek miktarn azaltacaklardr. MPL erisi, P2 fiyat erisi P1 fiyat erisinden byk oluu iin saa kaymtr. Ve yeni denge noktas emek arz ve talep erilerinin kesitii E2 noktasnda olumakta ve nominal cret dzeyi yine tam istihdam salayacak ekilde W2 ye ykselmektedir. Nominal cret, fiyat dzeyindeki art kadar ykselirken, reel crette bir deime olmaz.

Nominal ve reel cret arasndaki iliki yandaki ekilde gsterilmitir. ekildeki iki ayr nominal cret haddi iin farkl fiyat dzeylerinde ortaya kan reel cret hadleri gsterilmitir. Reel cret haddi P-W dzleminde orjinden kan pozitif eimli dorunun eimine eittir. Nominal cret W0 iken, fiyat dzeyinin P0 dzeyinin Po olmas halinde reel cret haddi W* olmaktadr. Ancak nominal cret yne W0 iken fiyat dzeyinde bir dme reel creti ykseltmektedir. rnein fiyat dzeyi iin P2< P1< Po eitsizlii geerli iken, her fiyat dzeyindeki reel cret haddi iin tam tersi bir iliki geerli olup, W*<W1<W2 dir. ekilde fiyat dzeyinin P4, ve nominal cretin W1 olduu D noktasnda reel cret haddi A noktasndaki ile ayndr. Buna gre nominal cretin W0 dan W1e oran ile fiyat dzeyinin P0dan P4e art oran eittir. 4.3.KLASK MODELDE MAL PYASASI VE FAZ ORANI Say Kanunu: Ekonomideki toplam mal ve hizmet arznn bunlara ynelik talebe eit olduunu ifade etmektedir. Yani bir dnemde retilen mal ve hizmetlerin satndan elde edilen gelirler retim faktrlerinin sahiplerine datlmakta ve tm gelirlerini cari dnemde retilen mal ve hizmetleri satn almakta kullanmaktadrlar. Hane halk, gelirlerinin bir ksmn tasarruf pay olarak ayrp, bunu bankalarda faizde deerlendirir ve bankaya yatrr. Bankalar ise bnyesinde toplanan bu paray kendisinden kredi olarak talep eden firmalara vererek hane halknn dolayl yoldan da olsa mal ve hizmet istihdam ve retimine katks salanr. Bylece ekonomide mal arz ve talebi dengelenir. Tasarruf Ve Yatrmlarn Eitlenmesi: Faiz, klasik ekonomistlerce tasarrufta bulunmann bedeli olarak deerlendirilir. Bireyeler gelirlerini bugnk ve gelecekteki tketimleri arasnda maksimize edecek biimde datlmaktadr. Pozitif bir faiz oran bireylere gelecekte daha fazla tketim yapma olana salar. Faiz orannn ykselmesi bireyin tasarrufunu artrmasn yani gelecekteki tketimi daha fazla tercih etmelerine yol aacaktr. Bu durumda tasarruf, faiz orannn bir fonksiyonudur. Firmalar kar maksimizasyonu amacn yatrmlarda da gzetirler. Firmalar, bir yatrmdan bekledikleri getiri, yatrmn maliyetini at mddete yatrm yaparlar. Firmalar yatrmlarn getiri oranlarna gre sralar ve bunlar gerekletirmeye en yksek getiri oranna sahip olandan balar. dn verilebilir tasarruflarn arz ile dn verilebilir fon talebi, yani yatrm talebi arasndaki iliki yanda gsterilmitir. Tasarruflarn yatrmlara eit olduu noktada dn verilebilir tasarruf piyasas dengededir. Bu denge E1 noktasnn gsterdii i1 faiz oran ve I1 yatrm ve ona eit S1 tasarruf hacminde salanmaktadr. Bir nedenle, diyelim ki teknolojideki bir gelimeye bal olarak yatrmlarn getirisinde bir art olduu iin firmalarn yatrm talebinin artmas, cari faiz orannda (E-E1) kadar bir dn verilebilir bir fon talebi fazlas dourmaktadr. Bu talep fazlas faizlerin ykselmesi ve buna bal olarak, balangtaki yatrmlarda gerekleen otonom artn (E-K) kadar artmas suretiyle dengelemektedir. dn fon talebinin kayna esas olarak yatrm yapmak isteyen firmalardr. Ayrca devletin bte aklarnn finansman iin de fon talep etmesi mmkndr. Bu durumda ekildeki fon talep erisine (I1 ve I2 erileri) bte an (G-TA) da ilave etmek gerekir ki, bunun sonucunda saa doru bir kayma olacaktr. Yatrmla faiz oran arasnda negatif iliki vardr. Faiz oran arttka Yatrm oran artar.

4.4. KLASK MODELDE PARA PYASASI Klasik teorinin para arz ile fiyat teorisini ilikilendiren yaklam parann miktar teorisidir. Para arz artnca fiyatlar genel dzeyi artar (m=p). Bu teorinin iki farkl yaklam vardr. Bunlardan birisi Fisher yaklam, dieri de Cambridge yaklam dr. Fisher yaklamna gre belli bir dnemde ekonomide cereyan eden tm mbadelelerin parasal deerinin para arz ile parann ka kez el deitirdiini gsteren hznn arpmna eit olduu ifade edilmektedir. Belli bir dnemde bir ekonomideki btn mbadelerin says T, bu mbadelelerin ortalamas P, para miktar M ve parann dolam hz V olmak zere u zdelik geerlidir. MxVPxT T=ilem says P= fiyatlar genel dzeyi Bu zdelikleri ekonomideki btn mbadeleleri ifade eden T yerine yalnz reel milli haslann hesabna giren deiimleri, Y, aldmz ve Pnin ortalama fiyat dzeyini gsteren bir endeks olduunu kabul ettiimiz zaman zdeliin sa taraf nominal milli haslaya eit olacaktr. MxVPxY Klasik ekonomistler parann dolam hznn ve reel gelir dzeyinin ksa dnemde sabit olduunu kabul etektedirler. Bu durumda yukardaki ikinci zdelik dorudan fiyat dzeyini para miktarna balamaktadr. Buna gre para miktar ekonomide hangi oranda artarsa fiyat dzeyi de ayn oranda artacaktr. Cambridge yaklamnda ise yukardaki denklemde kk bir deiiklik yaplarak ve k=(I/V) tanmlamas ile M=kxPxY denklemi yazlmaktadr. Burada k, ortalama olarak elde tutulan parann nominal milli gelire orann gstermektedir. Reel para stokunu ise yle elde ederiz;

=kxY

4.5.KLASK MODELDE TOPLAM TALEP VE ARZ ERS Toplam Talep Teorisi Olarak Miktar Teorisi: Parann miktar teorisi toplam talebin belirlenmesine de imkn vermektedir. Hatrlayacanz zere toplam talep erisi fiyat dzeyi ile ekonomideki tm harcamac birimlerin planladklar harcama arasndaki ilikiyi gstermektedir. Miktar denklemi ise MxVPxY eklinde idi. Ayrca parann dolam hz Vnin sabit olduu varsaylmaktadr. Bu durumda yle bir forml elde ederiz. P=
0

Klasiklerde toplam arz erisi esneklii sfr olan bir izgidir. Sebebi ise klasiklerde Buna gre M ve V deerleri veri iken fiyat dzeyi ykseldiinde eitliin salanabilmesi iin gelir dzeyinin dmesi gerekmektedir. Bu fonksiyonu Yyi yatay Pyi dikey eksende gsteren bir eri ile ifade edersek, ortaya kacak hiperbol biimindeki eri toplam talep erisi olacaktr. Bu ilikinin ortaya koyduu negatif eimli bir toplam talep erisi ekilde st panelde M ve V sabit deerleri iin alternatif P-Y bileimleri olarak gsterilmitir. Klasik modelde V sabit sayldnda M deki deimeler toplam talep erisini kaydrr. eklin alt panelinde ise para piyasalarnn dengesi gsterilmitir. Ekonomi tam istihdam dzeyinde iken M1 kadar para arznn talep edilmesini salayan fiyat dzeyi P1=
1

ekonominin tan istihdam dzeyi olmamasdr.

M=para miktar Para mik. Artnca talep artmtr.

para piyasasnda dengenin korunabilmesi iin fiyat dzeyinin de artarak P1=

2

dr. Para arz M2 ye arttnda olmas

gerekmektedir. Bunun sonucunda st panelde erisi AD(M1) den saa AD(M2) ye kaymasdr.

Klasik Modelde Toplam Arz: Klasik modelde toplam arz erisi, ekonominin daima tam istihdam da iledii varsayld iin tam istihdam ya da doal GSMH dik bir dorudur. Toplam arz erisi retim fonksiyonu ve igc piyasas dengesinden tretilmektedir. Klasik toplam arz erisi ekildeki gibi tretilir. 4 ksmdan olua eklin sol alt panelinde i gc piyasas, sol st panelinde de retim fonksiyonu gsterilmektedir. eklin sa st paneli 45o lik yanstma dorusudur. Sa alt panelde dikey toplam arz erisi yer almaktadr. Klasiklerde toplam arz erisi esneklii sfr olan dik bir izgidir. Sebebi ise klasiklerde ekonominin tam istihdam dzeyinin olasdr. Klasiklerde (4) Emek P. (2) fiyatlar genel dzeyi deitii zaman toplam arz erisinin yeri deimez. gc piyasasnda emek talebi ve arz cretin fonksiyonu olarak yer almaktadr ki bu panelde ilikin aklama ekilde verilmitir. Fiyat dzeyindeki deimeler nominal cret dzeyini etkilemekte ancak reel cretleri ve istihdam etkilemektedir. Burada belirlenen istihdam dzeyinde gerekletirilen retim dzeyi, retim fonksiyonunda Y* ile gsterilmektedir. Sa st paneldeki yanstma dorusu bu retim dzeyini sa alt panele aktarmaya yaramaktadr. Toplam arz erisinin yer ald panelde gsterilen fiyat dzeyleri ise sol alt panelden aktarlmaktadr.
(1) retim P. (3)

Ekonomi dengesi toplam arz ve toplam talep erilerinin kesiimi ile elde edilmitir. ekilde gsterdiimiz bu analiz bize ekonomideki fiyat dzeyinin yalnzca toplam talebe bal olarak belirlendiini ve her durumda toplam istihdamn fiyat dzeyinden bamsz olarak olutuunu sylemektedir. Yukardaki toplam talep analizimizi gz nne alnca, klasik sistemde retim hacminin igc piyasasna, fiyat dzeyinin ise para piyasasna bal olarak olutuu biimde bir sonuca ularz. Talepte bir art olduundan, firmalar daha fazla retmek iin ii istihdam etmeye alacak ama tam istihdamdan dolay bota ii bulamayp, dier firmalardan ii kapmaya alacak ve cretler ykselecektir. Ayn eyi btn firmalar yapacak ve retim maliyetleri artnca mallarn fiyatlar da artacak fakat retim dzeyi deimeyecektir.

4.6. KLASK MODELN BAZI SONULARI Sermaye Birikimi: Ekonominin sermaye stokunun artmas ii bana sermaye miktarn ykselterek altrlan iilerin verimliliin armasna yol aacaktr. Bunun iki sonucu vardr; ilk olarak retim fonksiyonu emek verimliliindeki art yanstacak biimde yukar kayacaktr. Yani her istihdam dzeyinde retilebilecek haslann miktar artacaktr. kinci olarak ise emein marjinal verimlilii olarak tanmladmz emek talebi artarak emek talep erisini saa kaydracaktr. Bunlar ekilde gsterilmitir. ekilde sol alt panelde igc piyasas dengesi reel cret zerinden gsterilmitir. Sermaye birikimi sol st paneldeki retim fonksiyonunu Y=F(L,K1)den yukarya Y=F(L,K2) ve emek talebini artrarak emek talep erisini de MPL(K1)den saa MPL(K2) ye kaydrmaktadr. Bunun sonucu reel cretin, istihdamn ve haslann artmasdr. Burada toplam talepte bir deime olmadndan toplam arz erisinin saa kaymas fiyat dzeyine bir de yol aacaktr. Sa alt panelde bu durum gsterilmitir. Toplam arz AS1den AS2ye kayarken, fiyat dzeyi P1 den P2 ye dmektedir. Burada reel crette art olmam olsa bile fiyat dzeyindeki d reel cretin artmasna yol aacaktr. Nitekim sol alt paneldeki dikey eksende nominal cret deimeden fiyat dzeyindeki dle reel cretin (W0/P1)den (W0/P2) ye ykseldii bir durum gsterilmitir. Nfus Art: nfustaki bir art emek arzn saa kaydrrken reel cretin dmesine ve cretin artmasna yol aacaktr. Bu, toplam arz saa kaydrrken yine toplam talebi deimediinden fiyat dzeyi decektir. Burada fiyatlarda de ramen reel cretin azalmas, nominal cretlerinde dtn, hemde fiyat dzeyinden daha byk oranda dtn ima etmektedir. Nfus artnn sonular ekilde gsterilmitir. Nfusun artmas emek arz erisini LS2ye kaydrmakta, bu da sol st panelde grld gibi tam istihdam haslasn Y2*a ykseltmektedir. Bunun sonucu sa alt paneldeki toplam arz erisinin saa AS2ye kaymtr. Toplam talep erisi deimeden AD olarak kald iin fiyat dzeyi P1den P2 ye dmektedir. Sol altta reel cretin dt grlmektedir.LS nfusun artmasyla artmtr.

sizlik: Klasik ekonomi teorisinin ngrd isizlik trlerinden birisi geici isizliktir. Yani olduka ksa dnemli bir isizliin talep oklarndan doabilecei kabul edilmektedir. Ekonomide para stokunda bir azalma bir azalma ortaya ktnda toplam talep erisi de aaya kayacaktr. Her ne kadar cretlerin aaya ve yukarya doru esnek olduu kabul edilse de ise de cretlerin deiimi annda olmayacaktadr. ekilde gsterildii zere talep AD1den AD2ye kayna ekonomi nce A noktasna gelecektir. Ancak bu noktada oluan isizlik ksa srede fiyatlarn ve nominal cretlerin dmesine ve ekonominin tekrar tam istihdam dengesine ulamasna neden olacaktr. Ekonominin dengeye doru ayarlanrken izledii yol E1ABE2dir. Burada isizlik geicidir ve ekonomi bu oku kendi kendisine atabilir.

KLASK MODELDE EKONOM POLTKALARI Para Politikas: Klasik sistemde ekonomi, dtan bir mdahale olmamas halinde kendiliinden tam istihdam salayabilme yeteneindedir. Bu durumda herhangi bir ekonomi politikasnn uygulanmasna gerek yoktur. Maliye Politikas: Klasikler maliye politikalarna btnyle kardrlar. Bunun iki nedeni vardr; birincisi devletin ekonomi arlnn zaten kk tutulmas arzulandndan kamu btesinin bymesine yol aacak her trl uygulama liberal ideolojiye uygun olarak reddedilmektedir. kinci olarak aktif bir maliye politikasna izin verilse bile, bunun ekonomide istihdam e haslay artrma gibi bir etkisi olmayacaktr. rnein, ekonomiyi gelitirmek iin kamu harcamalarnn artrldn varsayalm. Artan harcamalarn karlamak iin devlet, ya vergileri artracak, ya devlet zel sektrden borlanacak, ya da devlet para basma yoluna gidecek. Klasik yaklamda bunlarn hibiri ekonomide kalc bir genileme yapamayacaktr. nk vergilerdeki artma ve borlanma halinde kamu harcamalarndaki art kadar zel harcamalar da azal olurken; para stokunda bir art toplam talebi artrmakla birlikte bununda reel deikenlere bir etkisi olmayacak yalnzca fiyat dzeyi ykselecektir. Kamu Harcamalarnda Art: Burada kamu harcamalarnn (G) borlanma yoluyla finanse edildii, vergileri artrmak ya da para basmak yollarnn tercih edilmedii varsaylmaktadr. Balangta bite a sfr iken, denge faiz oran i0, tasarruf ve yatrm hacmi de I0=S0 kadardr. Kamu harcamalarndaki art fon talebi erisini G kadar saa kaydrmaktadr. Bunun sonucu olarak faiz oran i1 e ykselmektedir. Ve tasarruf miktar S0 dan S1e kmaktadr. Ancak bu arada yatrm talebinde bir deime olmadndan, ykselen faiz oran yatrm miktarn (I0-I1) kadar azaltmaktadr. Bylece oluan bte a, tasarruflardaki (S1-S0) kadar bir art ve yatrmlardaki azal sayesinde ortaya kan fon a ile finanse edilmektedir. Vergi Politikalar: rnein bir vergi indirimi, hanehalknn harcanabilir gelirini artrarak tketimin artmasna yol aar. Eer, devlet yol at bte an kamu borlanmas ile kapatma yolunu seerse, yukarda kamu harcamas iin yaplan deerlendirme, burada da geerli olur.

BLM 5 KEYNESYEN MODEL 1930larda yaanan byk buhrann hemen ardndan olmu ve bir anlamda bu byk bir anlamda bu byk krizden kurtulmann yollarn ortaya koymutur. Keynesin giriimi, klasik ekonomi modelinin yerine kendinin gelitirdii modeli koymaya yneliktir ve bunda da baarl olmutur. Keynese gre byk buhrann balca nedeni toplam talepteki yetersizliktir. Bu talep yetersizlii eksik istihdamn ana kaynadr ve kapitalist sistemin ana kaynadr ve kapitalist sistemin, klasik ekonomistlerin iddia ettiinin tam aksine tam istihdam garanti bir mekanizmas yoktur. 5.1. KEYNESN KLASK MODELE GETRD ELETRLER Keynese gre igc piyasasnn ve toplam arzn klasik modeli tam bir makro ekonomi teorisi oluturmayp; ancak daha geni kapsaml bir modelin paralarn oluturabilir. Keynes klasiklerin para talebi teorisini ok basit bulmaktadr. Keynes, klasiklerin faiz oranna ykledikleri rol de kabul etmemektedir. Klasiklere gre faiz oran ekonomi de tasarruflar ile yatrmlar arasndaki dengeyi salamakta ve mal piyasasnn dengesini garanti etmektedir. Klasik ekonomistler devlete hi yer vermemekte ve bunu da ekonominin kendiliinden tam istihdam salayaca varsaymna dayanmaktadr. Klasiklere gre eksik istihdam ortaya ksa bile bu geicidir ve ekonomi kendiliinden tam istihdama dnecektir. Keynes ise ekonominin yalzca bu ksa dnemde deil, uzun dnemde bile eksik istihdam dengesine taklabileceini, ekonominin bu durumu ortadan kaldracak mekanizmalara sahip olmadn ne srmekte ve devlet ve devlet mdahalesini kanlmaz grmektedir. Keynesin bir dier eletirisi de toplam talebin parann miktar teorisinden tretilmesi noktasdr. Keynese gre toplam talebi doru olarak ortaya koyan bir teori ekonominin farkl sektrlerinin planladklar harcamalar ayr ayr belirlenmeli ve bunlarn birletirilmesi ile toplam talebe ulalmaldr. Keynesyen Modelde gc Piyasas: Firmalar reel crete gre hareket etmekte ve igc talebini buna gre belirlemektedir. Ancak Keynes igc arznn klasik teorisini reddetmektedir. Klasikler cretlerin de fiyatlarla beraber tam esnek olduunu varsaymalarna karn Keynes fiyatlarn ve zellikle cretlerin esneklii konusunda phelidir. nk devlet ile sendikalar arasndaki yllk cret miktar konusunda anlamalar imzalanr. Keynesin temel nerme ya da varsaymlarndan birisi, ekonomide fiyatlarn tam esnek olmaddr. Fiyatlarn ve cretlerin bu katl da bu katl ya da yapkanl zellikle aaya doru kendini gstermektedir. Yani ekonomideki bir talep azal karsnda fiyat ve cretler dmeyecektir. Bunun nedenleri arasnda piyasalarn tam rekabetten ok oligopolistik yapda olmalar, asgari cret dzenlemeleri, iilerle iverenler arasndaki uzun dnemli szlemeler ve sendikalarn direnci gibi faktrler ne srlmektedir. Keynesyen Modelde Para Piyasas: Klasik modelde para arz ve talebi fiyat dzeyini belirlemektedir. Parann miktar teorisine (MV=PY) gre para arzndaki deimeler fiyat dzeyinde ayn oranda deimeye neden olacaktr. Klasik modelde bu sonuca ularken parann dolam hz sabitlii ve ekonominin tam istihdam haslasn rettii varsaymlar yaplmaktadr. Para arznn dsall konusunda iki yaklam arasnda bir uzlamazlk yoktur. Sorun para talebi konusunda olumutur. Keynesin ilk eletirisi dolam hz (V) nin sabit olmad biimindedir. Keynese gre para arz arttka dolam hz dmektedir. Buna gre para arzndaki bir artn nominal gelir dzeyi (PY) zerindeki etkisi klasik modelin ngrdnden dk olmaktadr. Keynesin daha nemli bir eletirisi para talebinin amalarna ilikindir. Klasik modelde para yalnzca mbadeleler de kullanlmak iin talep edilmektedir. Oysa Keynes, parann ayn zamanda bir finansal varlk ve servetin bir unsuru olduunu vurgulayarak, parann speklatif amala da talep edilebilecei ve klasik modelin aksine faiz oranndan da etkileneceini belirtmektedir. Tasarruf, Yatrm Ve Faiz Oran: Bir defa ekonomide yatrm yapanlar ile tasarruf yapanlar birbirinden farkldrlar. Ayrca faiz oran hem yatrmclar hem de tasarruf yapanlar ynlendiren bir deiken deildir. Tasarrufta bulunmann nedeni ou kez faaliyet geliri elde etmek deildir. nsanlar miras brakmak, baz byk harcama gerektiren mallar satn almak emeklilikte ya da ocuklar iin saklanmak gibi ok eitli nedenle tasarruf yaplabilir. Tasarruflar belirleyen ana etken faiz oran olmayp gelir dzeyidir. Faiz oran ise daha ok tasarruflarn nasl kullanlaca konusunda yol gsterici olma ilevine sahiptir. te yandan yatrm harcamalar faiz oranndan nemli lde etkilenmekle birlikte, yatrmlar etkileyen kar beklentisi gibi baka bir deikenler de vardr.

5.2. TOPLAM HARCAMALAR VE DENGE GELR DZEY Makroekonominin temel zdeliini hatrlayalm; C+I+G+NX=C+(TA-TR)+S Y= GELR TA=DEVLETN ALDII TM VERGLER C= TKETM HARCAMALARI TR= DEVLETN YAPTII TRANSFER I= YATIRIM YD= HARCANABLR GELR S= ZEL SEKTR TASARRUFLARI NX=THALAT HRACAT FARKI G = KAMU HARCAMALARI YD=HARCANABLR GELR Bu zdeliin sol yan, ekonominin rettii haslaya yaplan harcamalar gsterirken; sa taraf milli gelirin kullanm biimin sergiler. Burada Y, haslann reel deerini ve reel gelir dzeyini temsil etmektedir. rnein tketim harcamalarnda bir deimeden sz etmisek parasal deil reel tketim harcamalar deimi demektir. Harcanabilir Gelirin Tketim Ve Tasarruf Arasnda Bltrlmesi Kamu kesimi ve d ticaretin olmad bir ekonomiyi ele alalm.(GTATRNX0). Bu durumda temel GSMH zdelii u hale gelecektir; C+IYC+S Bu zdeliin sa taraf bize hanehalknn harcanabilir gelirini tketim ve tasarruf arasnda bltrdn sylemektedir. Tketim Fonksiyonu Ve Marjinal Tketim Eilimi Keynese gre bir dnem tketimi, o dnemin gelirinin bir fonksiyonudur, gelir dzeyi ykseldike tketim talebi ykselir. ekilde gelirin tm tketime harcanr. _ =C C=C+cYD; 0<c<1 c=marjinal tketim eimi c de meydana gelen 1brlik art, Cde c Pozitif Tasarruf birimlik_ arta sebep olur. Fonksiyonda il bir gze arpan zellik, C ile gsterilen ve otonom tketim olarak adlandrdmz gelir dzeyinden bamsz tketimdir. Marjinal tketim eilimi, c, gelirdeki 1brlik artn tketime giden ksmn gsterir. Marjinal tketim eilimi pozitif ve birden kktr. Marjinal tketim eiliminin gelir dzeyi arttka deimesi, muhtemelen azalmas Negatif Tasarruf beklenir. Ancak burada analizi basitletirmek iin, bu zellik gz ard edilerek, marjinal tketim eilimi sabit kabul edilmekte ve dorusal tketim fonksiyonu kullanlmaktadr. ekilde bu tketim fonksiyonu gsterilmektedir. Tketim gelirin artan bir fonksiyonudur. Hi gelir elde _ edilmese bile otonom tketimi gsteren C kadarlk bir tketim yaplmaktadr. Otonom tketim nedeniyle gelir dzeyi Y0a ulaana kadar negatiftir. Bu gelir dzeyinden sonra ise pozitif tasarrufta bulunulmaktadr. Gelirdeki artn ne kadarnn tketilip ne kadarnn tasarruf edilecei marjinal tketim eilimi Cye baldr. rnek: =2nin Yorumu= Y=2x+10 Xte meydana gelen 1brlik art Yde 2 br arta neden olur. eim Y=C+Snin trevi alndnda; = +

1=MPC+ MPS MPS=1-MPC

MPC=1 LE 0 ARASINDA MPS= 1 LE 0 ARASINDA

Tketim Fonksiyonu Ve Marjinal Tketim Eilimi Tasarruf gelirin tketilmeyen ksmdr. Gelir ya tketilir ya da tasarruf edilir. YDC+S SYD-C Bu durumda tketim fonksiyonundan ayr bir tasarruf fonksiyonu gelitirmek gereksizdir. Tasarruf fonksiyonunu tketim fonksiyonundan tretebiliriz: _ SYD-C= YD-(C+cYD)= -C+(1-c)YD Tasarruf fonksiyonunun tretilii ekilde gsterilmitir. Tasarruf gelirin artan bir fonksiyonudur zira marjinal tasarruf eilimi s=(1-c) olup pozitiftir. Tasarrufun gelire bal ksmna da tketimde olmu olduu gibi uyarlm tasarruf diyebiliriz. Bu durumda otonom tketim pozitif olduundan otonom tasarruf negatif olacaktr.

Denge Gelir Dzeyinin Belirlenmesi Planlanm Yatrm Ve Toplam Planlanm Harcamalar Gelir art nedeniyle erinin denge noktas E1den E2ye kaymtr. _ I erisinin yatay olmasnn nedeni harcamalarn sabit(otonom) olmasdr. Yani gelirden bamsz olduu iin. Toplam harcamalar, kamu harcamalar ve zel yatrm harcamalarnn toplamdr; _ _ __ AE=C+I+C+I+cY=A+cY _ _ _ Burada A=C+I olup toplam harcamalarn otonom gelirden bamsz ksmn gstermektedir. Ama toplam harcama ayn zamanda gelir dzeyine de baldr. Toplam harcama gelirle birlikte artar. Zira gelir dzeyi ykseldike uyarlm tketim harcamas artar.

Denge Gelir Ve Hsla Dzeyi ekilde toplam harcamann AE fonksiyonunu kullanarak denge gelir dzeyine geliini gsteriyoruz. AE referans dorusu zerinde retim ve gelir dzeyi ile toplam harcama eittir. Ancak yalnzca E noktasnda gelir ve hasla dzeyi,Y0, toplam harcamalar haslaya eitlemektedir. Y0dan fazla bir retimin gereklemesi stoklar artrarak, Y0dan az bir retimin gereklemesi ise stoklar azaltarak retimin denge dzeyine dnmesi konusunda bask yapacaktr. E noktasnn gsterdii denge retim dzeyinde, reticilerin retim hacmini deitirmesine yol aacak bir neden yoktur, nk yalnzca retim bu dzeyde iken hane halklar ve firmalar btn retimi almaya hazrdrlar. retim ile planlanan harcamalar arsndaki fark arzulanmayan yatrm, IU, olarak tanmlanmaktadr ve stoklarda ortaya kan bir deiimi gstermektedir. Denge Gelir Ve Hsla Dzeyinin Formlasyonu Burada planlanan harcamalarn haslaya eit olmas eklideki mal piyasas denge artn kullanarak ta ortaya konabilir. _ Y=AE=A+cY Burada Yyi yalnz brakr ve denge dzeyi, Y0 iin zersek; eitliini elde ederiz. Buna gre _ de, retim ve gelir dzeyi marjinal tketim eilimi, c, ve otonom harcamalara, A, baldr. Marjinal tketim eilimi bydke ve otonom harcama dzeyi ykseldike, haslann denge dzeyi ykselecektir.

A noktasnda, ekonomi Y=500 gelir dzeyinde denge durumundadr. Eer I miktar 25 birim artarsa, planlanan harcama, toplam ktdan fazla olacaktr. Buna cevap olarak, kt miktar ykselecektir, ek tketim miktar meydana gelecektir, bu da denge kt miktarn, I da bata meydana gelen artn belirli bir kat artracaktr. Yeni denge noktas, B noktasnda gsterildii gibi Y=600 dzeyinde meydana gelecektir. Yeni dengede, denge kt miktar 100 birim artmtr veya planlanan yatrmda (I) ilk bata meydana gelen deiikliin 4 kat kadar artmtr. Dolaysyla, bu rnekte arpann deeri 4tr.

Klasik Ve Keynesyen ktisadn Karlatrmas

Klasikler: Reel bir analizdir. Parann ekonomide rol azdr. Ekonominin bymesi iin retim fak. Stokunun bymesi Teknolojik geliime baldr Parann kendiliinden bir deeri olmadn, mbadele iin bir aratr. Merkantilistler paray, toplam talebi etkileyen nemli bir faktr grrler. Arz yanl iktisatlardr (her arz kendi talebini yaratr). Para ksa dnemde bile toplam talep miktarn pek deitirmeyecei Devlet mdahalesine kardrlar. Be temel varsaym varr 1. Rasyonel davran, Homo-economicus 2. Tm mal ve faktr piyasalarnda tam rekabet koulu (mobilete, effaflk, atomize, homojenlik) 3. Tam istihdam kendiliinden salanr (genel denge). Ekonomide tm fiyatlar esnektir bu durum piyasay srekli temizler 4. Parasal aldanma sz konusu deildir 5. Devletin rol minimize edilmeli Ekonomideki fiyat dzeyi para miktar tarafnda belirlenir Klasik iktisatlar tasarrufu bir sorun olarak grmediler. nk yatrm iin tasarruf edilen tm paray yatrm iin dn alr. Bireyler bugnk ve gelecekti tketimleri arasnda faydalarn maksimize edecek ekilde datmaktadr. Pozitif faiz, bireyleri gelecekte daha fazla tketim yapmasn salar, yksek faiz yksek tasarruf anlamna gelmektedir. Tam tersi de geerlidir. Firmalar ise bekledikleri gelir yatrm maliyetini at srece yatrm yaparlar. Yatrm maliyeti ise faiz oranna baldr. Yatrm ve faiz ters orantldr. Keynesyenler: Keynese gre, ekonominin tam istihdamda dengeye gelmesi, zel bir haldir. Serbest ileyen bir ekonomide, ekonominin tam istihdamda dengeye gelmesi, her zaman ulalabilecek bir sonu deildir. Fiyat mekanizmas, tam istihdam otomatik olarak gerekletiremediine gre, devlet ekonomiye mdahale etmelidir. Yani devletin bir iktisat politikas olmaldr. Ekonominin eksik istihdamda da dengeye gelebilecei gr, Keynesin en temel katklarndan biridir. iler cari crete raz olduklar halde, isiz kaldklarna ve sanayi kurulular da talep yetersizlii yznden bo kapasite ile altklarna gre, bu bir eksik istihdam dengesidir. Eksik istihdamda, ekonomi potansiyelinin tmn kullanamad halde, toplam talep toplam arza eit olmaktadr. Bu eitlik kurulmusa, denge var demektir. Keynes, klasiklerin aksine, ekonomiyi talep cephesinden aklamaya alm ve talebin arz yarattn ileri srmtr. Keynes, faizin tasarruf arz ile sermaye talebine gre deil, para arz ve talebine gre olutuunu kabul etmitir. Keynese gre, yatrm ve tasarruf kararlar birbirinden bamsz olarak verildii iin, planlanan tasarruflar, planlanan yatrmlara her zaman eit olamayacaktr. Ekonomide istihdam dzeyi arttka, mevcut retim kapasitesi daha ok kullanlacak ve bylece daha fazla mal ve hizmet retilecektir. Daha fazla mal ve hizmet retilmesi ise, milli gelirin artmas demektir. Keynese gre, bir lkede istihdam dzeyinin az veya ok olmasn belirleyen, giriimcilerin piyasaya ilikin beklentileridir. Eer giriimciler, ekonomide tm mal ve hizmetlere olan talebin (toplam talep), retecekleri mal ve hizmetin tmn (toplam arz) satn alabilecek kadar ok olduuna inanrlarsa, o kadar ok retim yapacaklardr (stihdam dzeyi artar).