V.

ULUSAL
TMMOB evre Mhendisleri Odas

EVRE MHENDSL KONGRES

ENDSTRYEL KATI ATIK YNETM

Gksel MER(1), Birol KAYRANLI(2)
(1)

evre Yksek Mhendisi, ller Bankas Genel Mdrl mesuyu Dairesi Bakanl, Atatrk Bulvar No: 21 06053 Opera/ANKARA, gokselmeric@yahoo.com (2) evre Yksek Mhendisi, ller Bankas Genel Mdrl Aratrma, Planlama ve Koordinasyon Dairesi Bakanl, Yeni Ziraat Mahallesi 14. Sokak No:14 06110 Altnda/ANKARA, bkayranli@hotmail.com

ZET Kat atklarn etkin ve verimli bir biimde toplanmas, tanmas, deerlendirilmesi ve uygun bir yntemle bertaraflar yerel ynetimlerin ve sanayicilerin en byk sorunlarndandr. Gnmz artlarnda; kat atklarn evre ve ekonomi asndan en etkin deerlendirme ekli, kaynakta geri kazanmdr. Geri kazanm ile kaynak ve evre korunur, enerji kazanm ile ekonomiye girdi salanm olur. Trkiyede kat atklarn byk bir blm geri kazanlmadan toplanmakta ve genellikle, dzensiz depolama ile bertaraflar gereklemektedir. Kat atklarn ierisindeki geri kazanlabilir ve deerlendirilebilir artklar topraa gmlmektedir. Endstriyel kat atklardan faydalanabilmek iin uygun bir kat atk ynetimi oluturmak gereklidir. Bu almada; endstriyel kat atklar, endstriyel kat atk ynetimi ve uygulamalar aratrlm, aksaklklar tespit edilmi ve zmleri nerilmitir. Anahtar Kelimeler : Endstriyel Kat Atk, Kat Atk Ynetimi, Atk Azaltma, Geri Kazanm. INDUSTRIAL SOLID WASTE MANAGEMENT ABSTRACT One of the most important problems that municipalities and industrialist face is collecting, transporting and evaluating the solid waste in an effective method and disposal of them. Nowadays, the most useful way to evaluate of solid waste with respect to the environment and economics is recycle them in the resource. In Turkey, the most part of the solid waste are accumulated without recycling and their disposals are performed by uncontrolled tipping. The recycling and wasteful materials in the solid waste are buried to the ground. It is necessary to compose suitable solid waste management system to make use of industrial solid waste. In this study; industrial solid waste, industrial solid wastes management and application are observed, malfunctions are assigned and solutions are suggested. Key Words : Industrial Solid Waste, Solid Waste Management, Recycle, Reduce, Recoverg

Endstriyel Kat Atk Ynetimi

Gksel MER

1. GR Sanayileme srecine giren ve sanayilemesini tamamlayan toplumlarda, doal kaynaklar bitmez tkenmez bir kaynak olarak kullanlmlardr. Bunun sonucu olarak doal denge bozulmu, doann kendini yenilemesi olduka glemitir. Sanayilemeyi srdrrken evreyi ve doal kaynaklar korumak lkelerin ulamak istedikleri hedeftir. Atk retimini ve yeni kaynak tketimini azaltmann en etkin yolu geri kazanm ve yeniden kullanmdr. retim ve tketim sreci sonunda oluacak atklar yeniden deerlendirilebilir. stenilen kalitede (hammadde veya yan rn elde edilebilir, yeniden kullanlabilir, enerji retilebilir) olduu srece bertaraf ihtiyac ve doal kaynaklara duyulan talep azalacaktr. Kat atklar yerel ynetimler ve sanayiciler iin bata gelen evre sorunlarndan biridir. 198590 srecinde Trkiye'de hzla endstriyel ekonomiye gei dnemi balamtr. Bu srete, nceliin retime verilmesi nedeniyle, hzl bir ekilde artan retim miktar ve eitliliine paralel olarak endstriyel atklarda da byk lde art grlmtr. Toplum tarafndan kabul edilebilir dzeyde ve sadece rahatszlk verici sorunlar olarak grlen evre kirlilii, toplumun artan evre duyarll ve grnr doal yaam gereksinimlerini etkilemesinden dolay, 1990'l yllarn balarnda gz ard edilemeyecek dzeylere ulamtr (DPT, 2000). Kat atk sorununun zlmesinde yasal dzenlemelerin yaplmas zorunludur. Kat atk konusunda uygulanan yasal dzenlemelerin znde; olabildiince az atk retmek ve bunun retimden balanarak, tketimin son halkasna kadar tasarlanmas; kat atklarn, hammadde ve/veya baka amalara ynelik olarak yeniden kullanlmas, toprak, su, hava ortamna ve bu ortamdaki canllara zarar vermeyecek ekilde nihai bertarafnn gerekletirilmesi esaslar vardr. Bu esaslarn uygulanmas amacyla gelitirilen sisteme de KATI ATIK YNETM denir. Kat atk ynetimi; toplama, tama, transfer istasyonlar ve kat atk uzaklatrma sistemlerinin bir btndr(Pehlivan, 2001). Srdrlebilir kalknma program erevesinde, endstriyel kat atklardan faydalanabilmenin temelinde uygun "Kat Atk Ynetimi" oluturmak vardr. Sanayi blgelerinde kat atklarn ortaya kndan toplanmas, tanmas ve giderilmesine kadar her aamada uygun ynetimi gerekletirmek olduka nemlidir (Tchobanoglous ve dierleri, 1993).

2. TRK EVRE MEVZUATINDA KATI ATIKLARIN DURUMU Kat atklar konusunda, 1983 ylnda kartlan 2872 sayl evre Kanununun yrrle girmesi ile modern uygulamalara geilebilmitir. Bu kanunun 8. Maddesindeki kirletme yasa balnda, Her trl atk ve art, evreye zarar verecek ekilde, ilgili ynetmeliklerde belirtilen standartlara ve yntemlere aykr olarak, dorudan veya dolayl bir biimde alc ortama vermek, depolamak, tamak, uzaklatrmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktr hkm bulunmaktadr. Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii 14 Mart 1991 tarih ve 20814 sayl Resmi Gazete de yaynlanarak yrrle girmitir. Bu ynetmelik ile gemite yaplm olan farkl ve dank yasal dzenlemelere toplu bir bak as getirilmitir. Bu ynetmeliin amac; eitli faaliyetler sonucu atlan, genellikle kat formdaki evsel ve evsel kat atk niteliindeki endstriyel atklar ile artma amurunun toplanmas, tanmas, geri kazanlmas, deerlendirilmesi, evre ve insan saln bozmayacak ekilde bertaraf ve zararsz hale getirilmesi ile ilgili teknik ve hukuki esaslar belirlemektir. Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii taslann hazrlanmasnda gz nne alnan ana ilkeler nem srasna gre; Mmkn olduu kadar kat atk retmemeye, Kat atk miktarn azaltmaya, Kat atk iinde zararl atk bulundurmamaya,

484

Endstriyel Kat Atk Ynetimi

Gksel MER

bu atklar deerlendirmeye ve maddesel geri kazanma almalarna katlmaya mecburdurlar eklinde ifade edilmitir (Batrk ve Gnll, 1991). Sz edilen ilkelere eriebilmek iin kat atk bertaraf ile ilgili tm idareciler, halkn katlmn da salayacak almalar yapmak ve yaplan almalar denetlemekle grevlendirilmitir. Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii ile atklar hem ekonomik ynden deerlendirebilmek ve hem de evre kirlenmesine mani olabilmek bakmndan kat atklar tamak ve toplamakla yetkili ve grevli olan belediyeler; Atklarn deerlendirilmesini kolaylatrmak iin atklar ayr kaplarda toplamaya ve bunlarla ilgili tedbirleri almaya yetkili klnmtr. Kullanlm ak ve piller ile kullanlm ilalarn evsel atklarn iine atlmas yasaklanm, Belediyeler evre Mstearlna sz konusu maddelerin ayr toplanmas veya depozito uygulanmas konusunda ilave tedbirleri almaya yetkili klnmtr. Entegre Atk Ynetiminin yasal altyapsnn oluturulmas, bu yolla kat atk ynetiminde uygulanacak ilkelerin, teknik esaslarn ve standartlarn belirlenmesi amacyla, Kat Atklarn Kontrol Ynetmeliinden baka evre Bakanlnca 20.05.1993 tarih ve 21586 sayl Resmi Gazetede Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii ve 27.08.1995 tarih ve 22387 sayl Resmi Gazetede Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii yaymlanarak yrrle girmitir. Bu ynetmeliklerde atklarn kaynanda azaltlmas, atklarn mmkn olan en yksek oranda geri kazanlmas, geriye kalan atklarn ise tekniine uygun olarak nihai bertaraflarnn salanmas ana ilkeler olarak benimsenmitir. Trkiyede radyoaktif atklar 9 Temmuz 1982 tarihli ve 2690 sayl Trkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanununa ilikin tzk hkmleri erevesinde, Babakanla bal Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) tarafndan ynetilmektedir(Trk evre Mevzuat, 1998).

3. KATI ATIKLAR 3.1. Kat Atklarn Tanm ve zellikleri 2872 sayl evre Kanunun 8. Maddesinde Her trl atk ve artn evreye zarar verecek ekilde alc ortama verilmesi, depolanmas, tanmas ve benzeri faaliyetler yasaklanmtr denilmektedir. Bu maddede geen atk ve artk terimleri beraberce kullanld halde Kat Atklarn Kontrol Ynetmeliinin Tanmlar balkl birinci blmnde sadece atk kavram tanmlanmtr. Bu ynetmelikte kat atk iin; reticisi tarafndan atlmak istenen ve toplumun huzuru ile zellikle evrenin korunmas bakmndan dzenli bir ekilde bertaraf edilmesi gereken kat maddelere ve artma amuruna kat atk denir eklinde bir tanmlama yaplmtr. Artk; her hangi bir proje ve faaliyet sonucu kullanlan hammaddeden rn elde edilmesinde, retimin sonucu olarak atlan ama baka maddelere dntrme gibi ilemlerle geri kazanlabilen maddelerdir. Bu tanma gre; kat atklardan geri kazanldktan sonra o gnn teknolojisinin tekrar geri kazanmaya msaade etmedii kalan ksmlar atk kapsamna girmektedir. Artk kavramnda; atklardan yeniden kullanm, geri dnm ve geri kazanm kavramlar iin iine girmektedir(KAYK, 1991). Kat atklar kaynaklarna ve trlerine gre 7 kategoride incelemek mmkndr. Bunlar; evsel, ticari, kentsel, endstriyel, ak alan (park, bahe vb.), artma tesisi, tarmsal alanlardr (Torunolu ve Demirer, 1991).

3.2. Kat Atk Ynetimi evre bilinci olumu ve olumakta olan lkelerde kat atklar konusunda hazrlanm olan yasal dzenlemeler ve yrtlen uygulamalarn banda olabildiince az atk reten teknolojilerin (retimden balayarak tketimin son halkasna kadar) desteklenmesi, kat

485

Endstriyel Kat Atk Ynetimi

Gksel MER

atklarn ham madde ve/veya baka amalara ynelik olarak geri kazanm, toprak, hava, su ortamna ve canllara zarar vermeyecek ekilde bertaraf esaslar vardr. Bu esaslarn uygulanmas amacyla gelitirilen sisteme kat atk ynetimi denilmektedir (Avc, 1996). Kat Atk Ynetimi, Evsel, sanayi ve tbbi atklarn kaynanda ayr toplanmas, tanmas ve insan ve evre salna zarar vermeyecek ekilde teknik artlara uygun olarak bertarafn iermektedir. Kat atk ynetim modeli iin aadaki yntemlerin biri veya bir ka seilerek bertaraf ynetim sistemi oluturulur (EPA, 1989). Atklarn retim aamasnda azaltlmas veya az atk reten teknolojilerin seilmesi, Atklarn geri kazanlmas (Toplama, Ayrma),

Atklarn geri dntrlmesi (Tekrar kullanm, ikincil ham madde ve rn yapm, kompostlama), Enerji geri kazanml yakma, tehlikeli ve tbb atklarn yaklmas, Dzenli depolama.

Bertaraf yntemi seilirken mutlaka bir kat atk ynetim modeli oluturulmaldr. Bu yntem geni kapsaml olup yukardaki sistemler gz nnde bulundurulmaldr (evko, 1996). Kat atklarn retildikleri ilk noktadan bertaraf edildikleri son noktaya kadar btn aamalar, kat atk ynetim sisteminin birbirine bal, birbirini tamamlayan halkalarn oluturmaktadr. Uygun bir kat atk ynetim sisteminin ana amac; halkn verilen hizmetten memnun olmas, insan ve evre saln en st dzeye karan metotlar seilirken sistemin ilk yatrm ve iletme maliyetlerini en aza indirecek uygulamalarn seilmesidir (Alpen, 1996). Evlerden ve iyerlerinden kaynaklanan atklardan geri kazanlabilecek malzemenin daha kaynakta ayrlarak pe dntrlmemesi, pn miktarn nemli lde azaltacaktr. Ancak bu hedef, halkn bilin dzeyi ve katlm istei ile yakndan ilgilidir. Dier yandan pn miktar ve kompozisyonu, geri kazanlabilecek maddelerin miktar, geri kazanm ve yeniden kullanm amacyla kaynakta ayrlp toplanmamasnn rasyonalitesini belirleyecektir.

4. ENDSTRYEL KATI ATIKLAR Her trl hafif veya ar endstri tesislerden aa kan istenmeyen nitelikteki kat madde ve amurlar, endstriyel kat atk kapsamna girmektedir. Bu tr atklar oluum faktrlerine gre e ayrlrlar; 1. Endstriyel birimlerdeki ilem ve srelerden kaynaklanan kat atklar, 2. Endstriyel atksu artma tesis amurlar, 3. Hava kirlilii kontrol ekipmanlarndan kaynaklanan kat atklar. Endstriyel birimlerdeki ilem ve sreler sonucunda oluan ve daha ok youn bir amur niteliinde olan kat atklar ise zararl kat atklar olarak tanmlanrlar. Gerek atldklar yerde gerekse zaman ierisinde insan ve dier canllar iin tehlike oluturabilecek zellik tayan her trl biyolojik, kimyasal, toksik, yanc, patlayc ve radyoaktif kat atklar, mezbahalar, et kombinalar dier yiyecek endstrisinde retilen kokuabilir nitelikteki atklar ile tehlikeli kirletici ihtiva eden kller bu snfa girmektedir (Alyanak, 1996). Endstriyel hava kirlilii kontrol aralar nemli kat atk kaynaklarndandr. ki eit hava kirlilii kontrol dzenei vardr. 1. Kuru tutucular: Bunlar kuru siklonlar, elektrostatik tutucular ve benzerleridir. Bu aralardan kan kat atk, kuru formdadr.

486

Endstriyel Kat Atk Ynetimi

Gksel MER

2. Islak tutucular: Bunlar scrubbers, sprey kuleleri ve benzerleridir. Bu cihazlarda genellikle sv atklar meydana gelir (WHO, 1993).

4.1. Endstriyel Kat Atk Oluum Sektrleri ve Trleri Endstriler de oluacak kat atk kaynaklar ve trleri Tablo 1'de, bu atklardan geri kazanlacak maddelerin arlka yzdeleri Tablo 2'de verilmitir. Tablo 1. Endstriyel kat atk trleri ve kaynaklar(George ve dierleri, 1993). ENDSTRLER Gda ve benzeri retim yapan endstriler ATIK TRLER Etler, ya, kemik, sakatat, sebze, meyve, kabuklu yemi, kabuk ve tahl Tekstil Dokuma, ileme, boyama Bez ve elyaf paralar Hazr giysi ve Kesim, diki, hal ve basma Kuma, iplik, metal ve plastik konfeksiyon kauuk Kereste ve aa rnleri Hzar, aa tayclar, eitli Krnt aalar, tala, hzar tozlar, aa rnleri retim birimleri plastik, metal, boya ve zcler Aa mobilyalar Ofis ve ev mobilyalar Krnt aalar, tala, hzar tozlar, retimi plastik Metal mobilya Ofis ve ev mobilyalar Metal, plastik, reineler, cam aa, plastik Kat ve bal birim Kat retimi, karton kutular Kat ve elyaf atklar, rnleri kimyasallar, kat Matbaa ve yazm Gazete ve kitap basm Kat, karton, metal, kimyasallar, birimleri kuma Kimyasal ve ilgili Vernik, patlayclar, ilalar Organik ve inorganik kimyasallar, endstriler gibi metal Petrol rafinerileri Asfalt ve at malzemeleri Asfalt ve katran, kee, asbest, kat Kauuk ve eitli plastik Plastik ve kauuk retimi Para lastik ve kauuklar, boyalar Deri ve deri rnleri Deri ileme deri rnleri Para deriler, tel iplikler, boyalar, birimi yalar Ta, akl ocaklar ve cam Camlarn ve beton retimi Cam, imento, kil, seramik, asbest, ta Birincil metal endstriler Eritme, dkm, demir Demirli ve demirsiz metal retimi paralar Metal rnleri endstrileri Metal kap retimi, el aralar Metaller, seramik, kum, cruf, tortu Makine endstrisi Makine retim birimleri, Cruf, zmpara tozlar, metal (elektrikler hari) elevatr, tama ekipmanlar paralar, aalar, plastik, reine, kauuk, kuma Elektrikli aralar Elektrik aralar, aletler, Metal paralar ,cam, exotik haberleme takmlarnn metaller, kauuk, plastik, reine, retimi kuma ve iplik Tama ekipmanlar Motorlu aralar Metal paralar, cam, ipler, tahta, plastik Profesyonel, bilim kontrol Mhendislik gereleri Metal, plastik, reine, cam, aa aletleri ve elyaf OLUUM PROSESLER leme, paketleme ve nakliye

487

Endstriyel Kat Atk Ynetimi

Gksel MER

4.2. Endstriyel Kat Atk Miktar Tahminleri Endstriyel atklardan ortaya kan evre sorunlarnn incelenmesi amacyla Devlet statistik Enstits (DE), eitli yerel ynetimler ve sanayi kurulular (Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii-TOBB, stanbul ve Kocaeli Sanayi Odalar) sanayi kkenli atklarn envanterlerinin hazrlanmas iin almalar balatmlardr. Ancak, birbirleri ile belirli bir koordinasyon salanmadan yaplan tm bu sanayi atk envanterleri, ya yetersiz kapsamldr ya da toplanan bilgiler yeterince deerlendirilmemitir. Atk ynetimi konusunda yaplacak tm almalarn gvenilir bir atk envanteri zerine kurulmas gereklidir. Atk envanterlerinin hazrlanmas, projelerin amalar ile deien ayrntl ve uzun sreli almalar gerektirir. Ortaya kan atklarn yerel olarak nfus, yrenin gelir dzeyi ve mevcut sanayi trlerine bal olarak byk deiiklikler gsterdii bilinmektedir. Bu nedenle, hazrlanan atk envanterlerinin atk tr ve miktarlarndaki blgesel deikenlikleri de belirtecek ayrntda olmas gerekir. Atk envanterlerinin hazrlanmasndaki en byk sorunlardan ikisi, beyanlardaki bilgilerin doruluu ve bu bilgileri toplayan ve veren kiiler arasndaki etkili iletiimin kurulamamasdr. zellikle sanayi atklar konusundaki bilgilerin toplanmasnda, her ne kadar gizlilik gvencesi verilirse verilsin, sanayicinin olas bir yasal yaptrm nlemek abas, atk retmenin sanayicide uyandraca sululuk duygusu ve de bilgi yetersizlii nedenleri envanterlerin hazrlanmasn olumsuz olarak etkilemektedir. Dnyann eitli lkelerinde hazrlanm atk envanterlerinin deerlendirilmesi sonucunda baz istatistiksel genellemeler yaplmaktadr. Bu tr bir genellemeye en gncel rnek Dnya Salk Organizasyonunun almas gsterilebilir (WHO, 1993). Bu almada belirli endstriler tarafndan ortaya karlan atklar ya kii bana ya da endstri baznda retilen rnlerin tonu bana belirli bir kilogram eklinde ampirik olarak verilmektedir. zellikle Trkiye gibi gelimekte olan lkelerde imalat miktarlarnn srekli artmas ve atk azaltlmas yntemlerinin yeterince kullanlmamasndan dolay, WHO' nun yaynndaki modeller kullanlarak hesaplanacak olan atk miktarlarnn -%30 ile +%50 aralnda deiebilir olduu da gz nne alnmaldr. Tablo 2. Endstriyel kat atklardan geri kazanlacak maddeler (George ve dierleri, 1993).
ENDSTRLER Gda Tekstil Hazr giyim ve kon. Tahta ve kereste Aa mobilya Metal mobilya Kat Matbaa Kimyasal ve benzeri Petrol rafinerileri en. Kauuk ve plastik Deri ve deri rnleri Ta, akl, cam end. Birincil metal end Metal Elekritkli Makinelar Elektrikli aletler Yiyecek atklar 15-20 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 Kat % 50-60 40-50 40-60 10-20 20-30 20-40 40-60 60-90 40-60 60-80 40-60 5-10 20-40 30-50 30-50 30-50 60-80 Tahta % 5-10 0-2 0-2 60-80 30-50 10-20 10-15 5-10 2-10 5-15 2-10 5-10 2-10 5-15 5-15 5-15 5-15 Deri % 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 40-60 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 Kauuk Plastik Metal % % % 0-2 0-5 5-10 0-2 3-10 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 20-40 0-2 0-2 5-15 0-2 0-2 0-2 0-2 5-15 5-10 0-2 10-20 2-10 5-20 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 10-20 0-2 0-2 2-10 0-2 1-5 2-5 0-2 10-20 5-10 2-10 15-30 15-30 2-5 Cam % 4-10 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 1020 0-5 0-2 0-2 0-2 Tekstil % 0-2 20-40 30-50 0-2 0-5 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2 0-2

488

Endstriyel Kat Atk Ynetimi

Gksel MER

4.3. Endstride Atk Ynetim Uygulamalar (Atk Azaltma/Geri Kazanma/Uzaklatrma Uygulamalar) Halihazrda, Trkiye'de imalat sanayiinde ncelik retim, rn kalitesi ve maliyete verilmi olduundan ve de evre koruma yasal yaptrmlarnn etkili olarak ilememesinden dolay atk ynetimi ikinci planda kalmtr. Ancak, 1993 sonrasnda daha etkili olarak gelien evre koruma bilinci, yasal yaptrmlar, atk bertarafnda karlalan glkler ve en nemlisi uluslararas ticarette retim srasndaki evre koruma nlemlerinin de nem kazanmas, temiz teknolojilerin kullanlmas atk azaltlmasn tevik eder konuma getirmitir. Atklarn tekrar kullanlmas ynndeki abalar, genellikle toplanmas ve kullanlmas basit teknolojiler gerektiren atklar zerinde younlamaktadr. Buna en arpc rnek olarak kullanlm motor yalar gsterilebilir. Ancak, genellikle sobalarda yakma ve sanayi yaktlarna kartrma amacyla tekrar kullanlan yank yalar zerindeki bu uygulama evre koruma asndan yararl deil, tersine hava kirlenmesine olan katks nedeniyle daha zararl sonular ortaya karmaktadr (Raveh and Avnimelech, 1979). Dzenli bertaraf tesislerinin olmamas nedeniyle, belediye plklerine de gnderilemeyen atklar sanayi kurulular tarafndan tesislerdeki zel depolarda ve konteynrlarda geici olarak depolanmaktadr. Bu tr uygulamalar sanayi tesislerindeki kullanm alanlarn azaltmas nedeniyle byk skntlar yaratmaktadr (Masghouni and Hassari, 2000). Depolamann yan sra, sanayi atklarnn nakliyesi de Trkiye'de henz yeterince nem verilmeyen bir konudur. Yrrlkteki Karayollar Genel Mdrl'nn karayolu tamacl ynetmeliklerinin tehlikeli maddelerin nakliyesi iin mevcut Avrupa Ynetmeliklerine (Accord Europen Relatif au Transport International des Marchandises Dangereuses par Route-ADR) paralel hale getirilmesi konusunda almalar devam etmektedir.

4.4. Endstriyel Kat Atk Ynetiminde Sanayicilerin Ykmllkleri Sanayicinin en nemli ykmll her yl sonu itibaryla bir nceki yla ait rettii atk tr ve miktarlarna ilikin atk beyan formlarn doldurarak evre Bakanlna gndermektir. Bu konuda evre Bakanlnn 1997 ylnda balatlan bir Alman Teknik birlii Projesi kapsamnda Trkiyede bir atk envanteri oluturmas almas srmektedir. Sanayicinin dier bir grevi atklar geici ya da ara depolama tesislerinde bekletmesi ve sre getikten sonra Valilikten izin almas gerekmektedir. Atklarn tanmas yine lisansl aralarla yaplmaldr. Sanayicinin dier bir sorumluluu ynetmelie gre atklarn lisansl atk bertaraf tesislerinde bertaraf etmek ve gerekli harcamalar karlamaktr (zolu, 1999).

4.5. Kat Atklarn Minimizasyonu Atklarn minimizasyonundan sanayici en azndan iki konuyla kar karya kalmaktadr. Bunlardan bir tanesi kalite konusudur. Kalite dediimiz baz maddeleri, zellikle halojen organik balantlarn, ar metallerin, organik zeltilerin ve bu tr maddelerin yerine baka maddeler kullanmak akla gelmelidir. nk bu tr maddeler evre iin zararldr. Bunlarn yerine baka maddelerin kullanlmas gereklidir (Danile, 1992). Dier bir konu ise miktar yani nicel yn olan atklarn miktarnn azaltlmasdr. Bu dardan byk p ynlar halinde grlmektedir. Bunlarn azaltlmas mmkndr. Nicel ve nitel konular birbirlerine yakn olmakla birlikte hangisinin tercih edileceini bilmek gerekir. Sanayi atklarnn tekrar deerlendirilmesinde i veya d deerlendirme gerekletirilebilir. Yani iletme ya kendi atklarn deerlendirir (iletme iinde geri dnm yapar) ya da iletme ikinci durumda atklarn baka iletmelere veya baka imha tesislerine verir. Bu ilemler veya bu tesisler bu atklar tekrar kullanr ve bu maddelerle ikincil hammaddeler retilir.

489

Endstriyel Kat Atk Ynetimi

Gksel MER

Atklarn nlenmesinde farkl olanak vardr. Bunlarn ilki vazgeme yoludur. Modern sanayi toplumlarnda ve hatta global olarak bu art olmakla birlikte iktisadi olarak ou lke bunu kaldramaz. kinci yol birincil atk nlenmesidir. Az atk reten yntemleri uygulamak, retim iin fazla bir enerji ihtiyac gerektirmeyecektir. Fakat bu yapld zaman otomatik olarak baz maddeleri gelitirmek gerekir ve kullanlan rnlerin geri dnme uygun olmas gerekir. kincil atk nlenmesinde artk kullanlmayan rnler ortaya ktndan, bunlar ok farkl biimde ilenebilir ve tekrar hammadde olarak kullanlmas salanabilir (George ve dierleri, 1993).

5. SONU VE NERLER Hzl sanayilemenin, ekosistemi olumsuz ynde etkileyebilecek bir ok evre sorunlarn da beraberinde getirdii bilinmektedir. retim ve tketim olduu srece atklarn olumas kanlmazdr. Kat atk Ynetimi; toplama, tama, deerlendirme ve bertaraf gibi farkl disiplinleri kapsayan bir ynetim sistemi gerektirmektedir. Bu nedenle giderek kat atk konusu yerel ynetimlerin, temizlik ileri blmlerinin bir p toplama organizasyonu olmaktan km, bir ok faktr bnyesinde barndran btnlemi bir yapya sahip olmutur. Her ne kadar kat atk miktarnn azaltlmas salkl bir kat atk ynetim sisteminin nemli aamalarndan biri ise de, daima ele alnmas gereken konu, kat atklar ve cinsleri olmaldr. Ama ise bu kat atklarn evre ve ekonomik yklerinin minimize edildii bir sistem ierisinde ynetimi olmaldr. evre sorunlarn kaynanda zmek en aklc yaklamdr. Bunun iin retim srecinin banda, ham maddenin ve enerjinin verimli bir ekilde kullanlmas ve az atk retilmesi, atklarn geri kazanlmas, yeniden kullanlmas gibi sistemlere ynelmek gereklidir. Atklarn geri kazanlmas ve yeniden retim srecine sokulmas ile srdrlebilir kaynak kullanm ve evrenin korunmas salanm olacaktr. Atk maddeler hemen hemen her sanayicinin en byk problemleri olmaya balamtr. Sanayicinin retim prosesleri sonucu ortaya kan atklarn geri kazanlmas ve yeniden kullanlmas iin gerekli sistem atk geri dnm borsasdr. Artk maddelerin deerlendirilmesi ile sanayiciler, atklarn saklama, tama, bertaraf etme zahmetinden kurtulacaklardr. Atk maddelerin deerlendirilmesi ile sanayiciler kendilerine ek kazan salamalarnn yan sra tketiciler de belirli rnleri daha ucuza satn alma imkann bulacaklardr.

KAYNAKLAR ASO (1999) Sanayide Adana Blteni, 12 ubat 1999 Says, 2, Adana. Alpen, S. (1997) Bir Ynetim Sorunu pler, Ada Kent Dergisi, 8, Ankara. Alyanak, A. (1996) Tehlikeli ve Zararl Atklarn Ynetimi ve lgili Ynetmeliin Getirdikleri, I.Uluda evre Mhendislii Sempozyumu, 370-385, Bursa. Avc, N. (1996) Yerel Ynetimlerde Kat Atk Ynetimi ve Geri Kazanm, Eitim Semineri, stanbul. Batrk, A. ve Gnll, M.T. (1991) Plastik ve Alminyum Atk Kaplarn Geri Kazanlmas Sistemleri, Trkiyede evre Kirlenmesi ncelikleri Sempozyumu, I.Bildiriler, Boazii niversitesi, I:113-119, stanbul.

490

Endstriyel Kat Atk Ynetimi

Gksel MER

Busch, G. (1999) retim Srecinde Oluan Atklarn Minimizasyonu ve Yeniden Deerlendirilmesi, Sanayide Atk Ynetimi Sempozyumu, stanbul Sanayi Odas, 7-11, stanbul. evre Mevzuat (1998) Trk evre Vakf Yaynlar, Ankara. evko (1991) Ambalaj Atklar Raporu, zmir. George, H.T., Theisen H. and Samvel A. (1993) Integrated Solid Waste Management, McGraw-Itill International Editions, Newyork. Danile, D.E. (1992) Geotechnical Practice For Waste Disposal, Chapman&Hall Newyork, December, 632, Newyork. DPT (2000) Kat Sanayi zel htisas Komisyonu Raporu, DPT: 2525-OK.541, Ankara. EPA (1989) Reguirements for Hazardous Waste Landfill Desing, Construction, and Closure, Environmental Protection Agency-EPA, August 625:4-89:022;127. KAYK (1991) Kat Atklarn Yeniden Kazanm Projesi-KAYK, ankaya Belediyesi, Ankara. Masghouni, M. and Hassari, H. (2000) Energy Applicatios of Olive Oil Industry, ByProducts, I.The Exhaust Foot Cake, Pergamon, Biomas and Energy, 18:257-262. zolu, M. (1999) evre Bakanlnn Atk Ynetim Politikalar ve Uygulamaya likin Dzenlemeler, Sanayide Atk Ynetim Sempozyumu, stanbul Sanayi Odas, 12-18, stanbul. Pehlivan, E. (2001) Bir Potansiyel Olarak lkemiz Kat Atklarn Ekonomiye Kazandrlmasnda Mevcut ve leriye Dnk Yaklamlar, Ulusal Sanayi-evre Sempozyumu ve Sergisi, Mersin niversitesi, 252-264, Mersin. Raveh, A. and Avnmelech, Y. (1979) Leaching of Pollutants From Sanitary Landfill Models, Journal WPCF, November 51:11. Tchobanoglous, G., Thensen, H. and Vlgl, S.A. (1993) Integrated Solid Waste Management, McGraw-Hill Inc., 949, Singapore. Torunolu, E. ve Demirer, G. (1991) Yerel Ynetimler Kat Atk ve Teknoloji Sorunu, Trkiyede evre Kirlenmesi ncelikleri Sempozyumu, I. Bildiriler, Boazii niversitesi, evre Bilimleri Enstits, 98-101, stanbul. WHO (!993) Assessment of Sources of Air, Water and Land Pollution, Part I-Rapid Inventory Techniques in Environmental Pollution, World Health Organization-WHO, A.P. Economopoulos, Geneva.

491