Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego NR 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego
1 (1) 2011
Wrocaw 2011
ROCZNIK INSTYTUTU POLSKO-ROSYJSKIEGO

-
RADA REDAKCYJNA
NADIEDA BAGDASARIAN
ALEKSANDRA GUZIEJEWA
KRZYSTOF KUSAL
IZABELLA MALEJ
JDRZEJ MORAWIECKI
TATIANA STROKOWSKAJA

.
.

.
REDAKTOR NACZELNY
RAFA CZACHOR
SEKRETARZ REDAKCJI
IRINA POPADEYKINA
KOREKTA I SKAD
ZESP INSTYTUTU
ADRES REDAKCJI
UL. LEGNICKA 65
54-206 WROCAW
WWW.IP-R.ORG/ROCZNIK
BIURO@IP-R.ORG
COPYRIGHT BY
INSTYTUT POLSKO-ROSYJSKI
WROCAW 2011
ISSN: 2084-1701
CYTOWANIE ARTYKUW WYCZNIE Z PODANIEM RDA

EGZEMPLARZ BEZPATNY
SPIS TRECI /
OD REDAKCJI.............................................................................................5
...........................................................................................6
ARTYKUY /
, :
, , .........................................7
ANTONI MARKUNAS, Akwizycja jzyka rosyjskiego jako obcego po
transformacjach geopolitycznych..............................................................17
, ..........................................................................25
MARCIN KALITA, Funkcjonowanie modzieowego argonu we wspczesnej ruszczynie...................................................................................35
, : ............................................................41
, ............................................................................................................57
, ..........................72
, ,

...............................................83
RECENZJE /
ANTONI MARKUNAS, . . ,
, - , 2010, 252 ...............................................................107
NTONI MARKUNAS, . . , . . , . .
(.), I . . , 2011, 551 ....................109
, Halina Zajc, Ewolucja teorii nauczania jzyka

rosyjskiego w szkole polskiej w latach 1950-2000. Cz I Metody
glottodydaktyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego, Krakw
2008, ss. 180; Cz II Ksztatowanie sprawnoci jzykowych, WUP,
Krakw 2009, ss. 234..............................................................................113
RAFA CZACHOR, , .
XXI " '
', , 2009, 304 ...................116
RAFA CZACHOR, Ryszard Herbut, Walenty Baluk (red.), Transformacja
systemw politycznych pastw obszaru byego Zwizku Radzieckiego,
Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2010, ss. 332..121
O INSTYTUCIE POLSKO-ROSYJSKIM....................................................125
INFORMACJE DLA AUTORW................................................................126
- ...................................................127
..............................................................128
OD REDAKCJI
W Pastwa rkach znajduje si pierwszy numer Rocznika Instytutu Polsko-Rosyjskiego. Jest on pismem naukowym o charakterze interdyscyplinarnym, powiconym badaniom polskorosyjskim.
Wydajca Rocznik fundacja Instytut Polsko-Rosyjski zostaa
zaoona w lutym 2011 roku. Jej celem jest prowadzenie dziaalnoci edukacyjnej, kulturalnej i naukowej w zakresie:
1. popularyzacji wiedzy, edukacji kulturowej, zwaszcza wrd
dzieci i modziey;
2. upowszechnienia wiedzy o Rosji w Polsce oraz wiedzy o Polsce
w Rosji;
3. sprzyjania rozwojowi kultury, sztuki oraz nauki;
4.sprzyjania prowadzeniu bada naukowych.
Realizacja zada nastpuje poprzez organizowanie, finansowanie
i prowadzenie dziaalnoci edukacyjnej, szkoleniowej, naukowobadawczej i wydawniczej.
Zesp Rocznika ma nadziej, e amy periodyku stan si
miejscem owocnej dyskusji naukowej badaczy polskich
i rosyjskich.
Rafa Czachor
Redaktor Naczelny
Wrocaw, grudzie 2011 r.

-
.
, .
-
2011 .
,
:
1. , ,
;
2.
;
3. , ;
4. .
,
, .
,

.

, 2011 .
Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

:
, , .

, .
: ,
,

1.
.
,

- .

.
,

.

. , 1 1944

,

, 2.
Rosyjski znw popularny, http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,1...

O. Oplska-Danecka, Nauczanie jzyka rosyjskiego w szkoach polskich
od r. 1945 do chwili obecnej, Jzyk rosyjski 1956, 6, . 7.
7
2

1945/1946
.
: , ,
.

.
,
.
,

. 1954
, ,
-3.

,
. 50- ,
, 4.
60-
.
1963 ,
.
3
, . 9.
: W. Gaecki, W. Jakubowski, A. Zarembina, Jzyk rosyjski. Klasa X. Kurs czteroletni, Warszawa 1953; A. Zieliski, J. urawski, Jzyk rosyjski. Klasa V, Warszawa
1954; A. Zieliski, N. Zwierzowa, Jzyk rosyjski. Klasa VII, Warszawa
1955; J. Gundlachowa, Jzyk rosyjski. Podrcznik dla VIII klasy korespondencyjnego liceum oglnoksztaccego, Warszawa 1956; J. Gundlachowa, W. Halfterowa, Jzyk rosyjski. Podrcznik dla klasy VIII
korespondencyjnego liceum oglnoksztaccego oraz liceum dla
dorosych, Warszawa 1957; W. Halfterowa, H. Guzowa, J. Jaskodowa,
Jzyk rosyjski. Podrcznik dla klasy IX korespondencyjnego liceum
oglnoksztaccego, Warszawa 1957; M. Froelichowa, J. Ranachowska,
Jzyk rosyjski. Klasa 5, Warszawa 1957; J. Ranachowska, E. Pietrowa,
Jzyk rosyjski. Klasa VI, Warszawa 1958; J. Ranachowska, E. Pietrowa,
Jzyk rosyjski. Klasa VII, Warszawa 1959; E. Dbnicka, Jzyk rosyjski.
Klasa VIII. Kurs siedmioletni, Warszawa 1959.
8
4

70- ,
5. 80-
,

6.

,

, 7.
.
, , .
, .

.

1989-1990 .
..

.

, , ,
.
.
, 5
H. Zajc, Ewolucja teorii nauczania jzyka rosyjskiego w szkole polskiej

w latach 1950-2000, Krakw 2008, . 9-11.
6
H. Dbrowska, Kursy dla nauczycieli jzyka rosyjskiego przygotowujce
do realizacji nowego programu w szkole podstawowej, Jzyk rosyjski
1982, 5.
7
,
.
, ,
.
9

, .
18
1990 .

, ,
. , .
,

. ,

(...)
8.

.
. -,
,
,
,
().

9. , ,
,
,
8
J. Henzel, Stan obecny i perspektywy nauczania jzyka rosyjskiego

w Polsce, Neofilolog 1994, 7, . 55.
9
, ,
,

. A. Paliski, Jzyk rosyjski w systemie
edukacyjnym w Polsce, Zeszyty Naukowe WSP w Rzeszowie 1997, z.
27, seria filologiczna, dydaktyka 4, . 90.
10

, .
,
,
.
-, ,
, ,
, 10. ,

. ,

, ,
.
1975
,
,

,

11. ,
10

.
:
,
. (54 %)
,
(28 %, 22 %,
14%),
. Komunikat Komisji do Parlamentu
Europejskiego
i
Rady.
Europejski
wskanik
kompetencji
jzykowych,http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriS...; TNS OBOP:
Jakie jzyki rozumiej Polacy?, www.tnsglobal.pl/abin/r/7184/087-04.pdf.
11
Jzyk rosyjski. Wstpna wersja programu dziesicioletniej szkoy redniej, Warszawa 1975, . 4-5; M. Dziekoski, Rola ksztaccowychowawcza realioznawczego i literackiego aspektu nauczania jzyka
rosyjskiego [ .:] S. Siatkowski (..), Elementy realioznawcze i literackie nauczania jzyka rosyjskiego, Warszawa 1976, . 42.
11

1944-1990 .
.

:
,
,

. 90-

, .
,
. ,
, 12.
,
,
. ,
,
, 20%
,
13.

, 240
. ,

( 1).

12
2009/2010 0,2 %
1,8 %
. 2010/2011 ,
, :
0,1 % ,
1,3 % . May rocznik
statystyczny Polski 2011, Warszawa 2011, . 242.
13
J. Henzel, , . 55.
12

1999/2000 14.
,
,
( 2).
1.
.
( .)
1990/1991
1991/1992
1992/1993
1993/1994
1996/1997
1997/1998
1998/1999
1999/2000
2000/2001
2001/2002
2002/2003
2003/2004
2004/2005
2005/2006
2006/2007
2007/2008
2008/2009
2009/2010
2010/2011
3648,4
3064,6
2453,0
2024,9
1570,7
1417,3
1282,8
1114,1
909,6
772,5
642,6
486,9
415,4
364,0
313,3
264,4
228,5
231,6
240,8
14
33,9
33,8
26,2
20,5
16,7
15,2
13,5
13,3a
12,1a
11,1a
8,8a
5,2a
3,3a
2,6a
2,1a
2,0a
1,7a
3,6a
5,7a
71,1
71,1
57,1
45,6
28,5
25,4
23,7
21,5
19,5
18,4
18,7c
17,8c
16,0c
15,0c
14,4c
9,5
9,4
9,3
9,8
74,7
66,5
69,6
62,2
58,8
57,1
27,7
25,5
24,0
15,6
12,9
11,3
9,9
52,5
52,5
34,7
23,6
15,9b
15,4b
16,0b
15,6b

: (I) , (II)
, (III) ,
- .
4
1 1 /.
13

a b c
( ) ( )

:
.
2.
(%
).
1991/1992
18,6
17,2
59,1
3,8
1998/1999
41,6
30,5
21,9
4,8
2010/2011
66,6
26,7
3,6
2,1
:
.

.
,
, ,
,

.

15. 90- .
,
,
. :

,
75%.

.
15
W. Woniewicz, Zagadnienie modelowania kursw praktycznej nauki

jzyka rosyjskiego jako kierunkowego na studiach neofilologicznych,
Neofilolog 1995, 9, . 44.
14

.

2003/2004 .

.
-
. 90
.
, ,
,
.
.
,
.

, ,
.

, ,
.
,
,
, .

, ,
,
,
.

: ,
.

.
15

,
.
Nauczanie jzyka rosyjskiego w Polsce: dowiadczenie historyczne, stan obecny i perspektywy
Artyku przedstawia histori nauczania jzyka rosyjskiego w Polsce, zawiera dane przedstawiajce jego obecn popularno oraz
kreli perspektywy na przyszo.
Sowa kluczowe: jzyk rosyjski jako obcy, nauczanie jzyka rosyjskiego, jzyk rosyjski w Polsce
Teaching Russian in Poland: history, present and perspectives.
The article presents the history of teaching Russian in Poland, contains data related to its present popularity and future prospects.
Key words: Russian as foreign language, teaching Russian, Russian
language in Poland
,
.
.
:
.
16
Antoni Markunas
Akwizycja jzyka rosyjskiego jako obcego po transformacjach geopolitycznych
Przeobraenia geopolityczne ostatnich lat wpyny take na stan
wspczesnego jzyka rosyjskiego. Obserwujemy z jednej strony
utrzymanie si go w roli lingua franca w niektrych pastwach
poradzieckich oraz renesans zainteresowania si tym jzykiem
i kultur w krajach europejskich, z drugiej natomiast widzimy niebywae zmiany rozluniajce normy komunikacji, denominacj
starych kategorii pojciowych, pojawienie si nowych zapoycze
oraz zanik takich okrele, ktre funkcjonoway w epoce radzieckiej.
Sowa kluczowe: rosyjski jako lingua franca, przestrze europejska, sytuacja polska
Przemiany w realiach geopolitycznych ostatnich dziesicioleci nie mogy nie wywrze pitna na postawach mieszkacw kontynentu europejskiego, ktrzy w coraz wikszym stopniu przekonuj si o imperatywie nabywania cudzoziemskiej kompetencji komunikacyjnej i interkulturowej. Nieprzypadkowo UNESCO XXI
stulecie ogosio epok osobowoci obcojzycznych i poliglotw
oraz ich uczestnictwa w ksztatowaniu wsplnot informacyjnokomputerowych, ktre bior udzia we wzajemnym porozumiewaniu si. Znakami naszego czasu staj si tolerancja innej spoecznoci, szacunek dla kultury obcej, odrbnego usposobienia, mentalnoci, konceptw i zachowa. Notabene, najciekawsze dokonania
powstaj na styku kultur, kiedy si rodzi dialog (lub polilog) i nastpuje przenikanie si systemw wartoci oraz przewartociowanie
postaw. W relacjach pogbiania wymiany myli wkraczamy na
mniej wyboist drog i rozwijamy poczucie wizi w rnych sferach i rozmaitych kierunkach.
Procesy integracyjne zachodz nie tylko w Europie i sprzyjaj one zacienieniu si wspzalenoci midzynarodowej, powstaniu ekumeny midzynarodowego terytorium z unifikacj
17

i homogenizacj norm bazujcych na oboplnym zrozumieniu
i kompromisie, jednake obszaru zrnicowanego kulturowo
i aksjologicznie, spoeczestwa podmiotowego i wiadomego wasnego znaczenia.
Naley podkreli, i egzystencja na tym obszarze w pokoju,
stabilnoci, pomylnoci i dobrostanie ludnoci realna jest jedynie
razem z Rosj, a nie wbrew niej, tym bardziej, e obecnie mamy do
czynienia tam z now wiadomoci, z myleniem proeuropejskim,
z akcesj do struktur euroatlantyckich czy przystpieniem do wiatowej Organizacji Handlu. Rwnoczenie era wzajemnej niechci,
zadawnione bolczki i uprzedzenia determinuj przekonanie fundamentalistw o tym, e Rosja nastawiona jest na neoimperialne
strefy wpyww i wcale nie jest lepsza od Zwizku Radzieckiego,
e jest to ZSRR bis; stanowisko takie nie wytrzymuje krytyki
w wietle faktw, zwaszcza, jeli Federacja Rosyjska na drodze
skracania dystansu do Zachodu i modernizacji bdzie si zbliaa
do standardw i respektowania norm europejskich, przyjcia zasad
spoeczestwa obywatelskiego, pastwa prawa i praw czowieka
oraz nieograniczenia si jedynie do czynnika technologicznogospodarczego. Rosja ju podja kroki na rzecz oczyszczania
z niechlubnego dziedzictwa poprzez destalinizacj i przede wszystkim spodziewan konieczn desowietyzacj. Wraz z tym trzeba
obiektywnie przyzna, e wyonienie si wzgldnie otwartego na
wiat postimperialnego pastwa rosyjskiego nie pocigno za sob
w sposb automatyczny mechanizmw demokratyzacji rozumianej
w pojciu cywilizacji europejskiej, a take, i po komunistycznym
eksperymencie pastwo to przejo zrujnowane rolnictwo, przestarza i przewanie dosy prymitywn infrastruktur, zacofan gospodark z mao konkurencyjnym przemysem, zdewastowane rodowisko naturalne i problem demograficzny (kurczenie si populacji i przyrostu naturalnego).
Rwnie siedemdziesicioletni okres ideologizacji i ateizacji
niekorzystnie wpyn na obecn dezorientacj i frustracj znaczcej czci spoeczestwa rosyjskiego z heterogennym modelem
ycia i tosamoci duchow. Nieodzowne stao si wic pozbycie
si stereotypw przeszoci, ktre s silniejsze od najszczytniejszych myli.
18

Dzisiaj, gdy wiat jawi si nam bardziej przyjazny,
a globalizacja, koegzystencja i kongruencja s nieodwracalne, nakazem chwili jest nie tylko podniesienie efektywnoci gospodarki,
bezpieczestwa energetycznego i cybernetycznego, lecz take
wiksze uzmysowienie sobie odrbnoci poszczeglnych narodw
o zrnicowanym wyposaeniu kultu-rowym i funkcjonalnym, a co
za tym idzie uwzgldnienie w koncepcji ksztacenia i wychowania czowieka asertywnego, alici w duchu empatii wobec innych
ludzi, otwartoci na odmienno przedstawicieli innych kultur,
wiatopogldu i hierarchii wanoci, a take eliminacji etnocentryzmu i ksenofobii oraz adekwatnego korygowania pogldw wasnych, przyjmowania jako rwnoprawnego postpowania odmiennego, niewykraczajcego w wiecie wielobiegunowym poza reguy
oglnoludzkie.
Wypado nam y w wiecie, w ktrym obserwujemy niebywae przyspieszenie postpu nauki. Dla przykadu, o ile w latach
50. i 60. poprzedniego wieku suma wiedzy ludzkoci podwajaa si
co 10 lat, w latach 70. i 80. co 5 lat, to obecnie co
2 lata. Korzysta z tej wiedzy mog gwnie osoby posiadajce
dyspozycj w nawizywaniu kontaktw interpersonalnych, ktre
przy spotkaniu z przedstawicielem obcej wsplnoty jzykowej zachowaj si zgodnie z oczekiwanymi wektorami werbalnosemantycznymi, kognitywnymi i pragmatycznymi czonkw owej
wsplnoty.
W tym kontekcie eksploracja wzajemnych wyobrae
o sobie Polakw i Rosjan, ktre uksztatoway si w trakcie relacji
ssiadujcych ze sob narodw, wydaje si by aksjomatem czasw, w jakich egzystujemy. Trzeba w kocu wybawi si od
sztampowego mylenia o Rosji jako o historycznym wrogu, pozby
si wstecznictwa, zaprogramowania jedynie na totaln krytyk
i negacj, zwaszcza, e prognozy antycypuj rozszerzanie si rosyjskiej przestrzeni kulturowo-jzykowej, ktre si zici nie
w wyniku kolejnych zmian geopolitycznych lub blokw wojskowych, lecz przede wszystkim dziki rozwijaniu wsppracy gospodarczej, handlowej i naukowo-technicznej, gdy Rosja,
z ktr warto mie intratne transakcje, pozostanie partnerem strategicznym dla wielu krajw. I nie chodzi tu jedynie o Wsplnot
Niepodlegych Pastw, z ktr czy j blisko historyczno19

kulturowa i gospodarczo-polityczna. Przy okazji naley pamita,
e w takich regionach, jak Biaoru, Kazachstan, Kirgistan, Ukraina, Naddniestrze, Abchazja i Osetia jednym z gwnych parametrw rozwoju socjokulturowego i cywilizacyjnego pozostaje jzyk
rosyjski jako lingua franca, rodek dyskursu spoecznego, przechowywania i wymiany szeroko pojmowanej informacji. Jzyk ten
rwnie na Zachodzie jest coraz bardziej popularny i modny i zgbiaj go modzi ludzie nie tylko dla celw biznesowych. Jako jeden
z obowizkowych oferowany on jest w Bugarii, Czechach, Estonii,
Litwie, otwie, Rumunii, Sowacji, Sowenii oraz uwaga w
Austrii, Finlandii, Kanadzie, na Malcie, w Niemczech i Wielkiej
Brytanii.
Co si tyczy Polski, to poza angielskim nie mamy listy obowizkowych jzykw obcych. CBOS podaje, e modzie
w wieku 18-24 lat deklaruje przede wszystkim znajomo angielskiego (ponad 50%), niemieckiego (przeszo 20%) oraz rosyjskiego
(wicej ni 15%). W grupie wiekowej od 25 do 34 lat znajomo
rosyjskiego wzrasta do 20%. Natomiast wrd osb powyej 35
roku ycia posugiwanie si jzykiem rosyjskim dominuje. Analogicznie wedug najnowszych bada Eurostatu rosyjski jest najlepiej
znanym jzykiem obcym wrd dorosych Polakw, co jest spadkiem po okresie PRL, kiedy to jak pamitamy w szkoach i na
studiach obowizywa w jzyk, czsto nauczany niewaciwie.
W naszym spoeczestwie by on postrzegany jako narzdzie
rusyfikacji i politycznej propagandy socjalizmu. W zwizku
z zaamaniem si kontaktw politycznych i w nastpstwie gospodarczych, kulturalnych i naukowych z ZSRR, a po jego rozpadzie
z ich degradacj z Federacj Rosyjsk w kocu lat 80.
i na pocztku 90. ubiegego wieku wskutek odreagowania na obligatoryjno nielubianego przedmiotu szkolnego z systemu polskiej
owiaty i ksztacenia ten jzyk obcy zosta prawie wyrugowany bez
uwzgldnienia konkretnych uwarunkowa kadrowych, regionalnych i spoecznych. Dynamizm wspczesnego ycia politycznego
dokona korekty zdj swoisty stygmatyzm z jzyka rosyjskiego
jako aparatu indoktrynacji. Dzi apie on drugi oddech niekoniecznie tylko w sferze stosunkw gospodarczych i handlowych.
Nawiasem mwic, znajomo jzykw obcych zajmuje pozycj
kluczow w ramach Unii Europejskiej, co wynika
20

z umowy podpisanej w Maastricht (midzy innymi obchodzone s
we wrzeniu Europejskie Dni Jzykw). Na rwni z jzykiem angielskim jako wiatowym i niemieckim w Europie oraz francuskim
z uwagi na lokalizacj instytucji midzynarodowych na terenie
pastw frankojzycznych ponownie wzrasta rola jzyka rosyjskiego
w korespondencji ustnej i pisemnej niewycznie w pastwach
ociennych Rosji. Wpyw na zrozumienie potrzeby opanowania
jednego jzyka zachodniego i jednego wschodniego (rosyjskiego)
ma wci rosnca wiadomo profitw nie tylko utylitarnych, lecz
take w samodoskonaleniu duchowym, w rozwoju intelektualnym i
osiganiu osobistego powodzenia w yciu.
Specjalici od rynku pracy twierdz, e obecnie Federacja
Rosyjska, bdc krajem atrakcyjnym kulturowo i gospodarczo,
potencjalnie bogatym, z ogromnym rynkiem zbytu, oraz republiki
postradzieckie ciesz si duym zainteresowaniem polskich firm,
a take firm zachodnich, dziaajcych w Polsce, przy czym z uwagi
na blisko kulturow i mentaln Sowian preferowane bywaj nierzadko przedsibiorstwa nasze. A boom gospodarczy tam jest odczuwalny i atwo z Rosjanami robi interesy, poniewa modernizacja ekonomiki rosyjskiej polega na przejciu od handlu surowcami
do wytwarzania wysokozaawansowanych technologii informacyjnych, nanotechnologii itp.
Opanowanie jzyka rosyjskiego oraz niezbdnej wiedzy cywilizacyjnej umoliwia lepsze poznanie rzeczywistoci rosyjskiej,
ludzi tamte tereny zamieszkujcych, sposobu ich postrzegania wiata etc. Pewne zawirowania w stosunkach polsko-rosyjskich s
ustawicznie relatywizowane i Polska jest czwartym partnerem handlowym Rosji w Unii Europejskiej, a Rosja plasuje si na licie
polskich partnerw eksportowych na miejscu sidmym oraz zajmuje drug lokat wrd kontrahentw importowych. Jzyk rosyjski
jest w tym przypadku niepolednim atutem w osiganiu take sukcesw zawodowych wielu mobilnych ludzi w przeradzajcej si
przestrzeni.
W Polsce jzyk ten znajduje si obecnie na trzecim miejscu
po angielskim i niemieckim gwnie na uczelniach publicznych
oraz rozlicznych kursach. Dzieje si tak z wielu przyczyn. Po
pierwsze, dziki zmianom w samej Rosji, z ktr kontrakty
w brany budowlanej, farmaceutycznej, ywnociowej, kosmetycz21

nej i in. s intensywnie kontynuowane (przy cigle zwikszajcym
si wolumenie eksportu). W zwizku z tym wzrasta zapotrzebowanie na fachowcw znajcych jzyk rosyjski i podnoszcych kwalifikacje jzykowe i zawodowe oraz aplikujcych wiedz realioznawcz o Federacji Rosyjskiej. Po drugie, nasza modzie jest
pragmatyczna i orientuje si, e dziki znajomoci jzyka angielskiego i rosyjskiego otwiera si dostp do ok. 75-80% wszystkich
relewantnych informacji wiatowych. Po trzecie, cigle wzrasta
presti tego jzyka jako midzynarodowego i oficjalnego w ONZ,
na kongresach, sympozjach, spotkaniach itd. Po czwarte, wiele
osb fascynuje pikno jzyka rosyjskiego, jednego z najbogatszych
jzykw wiata, uatwiajcego dotarcie do pokadw rosyjskiego
kapitau kulturowego; w tym jzyku mona wszak wysowi najsubtelniejsze odcienie przey i uczu czowieka, barwnie opisa
pikno i harmoni przyrody, przekaza rado i tragizm bytowania
ludzi na ziemi, wyrazi mio i nienawi, dobro i zo itp. Jak kady jzyk naturalny, pozostajc ywym fenomenem, podlega on
permanentnej ewolucji, w szczeglnoci w okresie wydarze dziejowych. Dla jzyka rosyjskiego takimi doniosymi zaszociami
byy reformy Piotra I (wprowadzenie gradanki), padziernikowy
przewrt bolszewikw (zmiana pisowni i nowe sownictwo) oraz
pieriestrojka i upadek komunizmu. Wraz z oswobodzeniem si
Rosji z pt systemu totalitarnego do jzyka literackiego zaczy w
wikszym stopniu trafia kolokwializmy, detabuizowane okrelenia
z rejestru potocznego, argon, sownictwo marginalne, w tym obscenizmy itp. (zapoyczenia intralingwalne). W rodkach masowego przekazu pojawia si tematyka przedtem zakazana. Jednoczenie z okcydentalizacj spoeczestwa postpuje zamiecanie jzyka rosyjskiego amerykanizmami i anglicyzmami (zapoyczenia
interlingwalne). Daj si tedy zaobserwowa nader interesujce
procesy, niewystpujce na tak skal w latach poprzednich. Wiele
znacze wyrazw wyszo z uytku, zaktywizoway si i uaktualniy stare, czyli nastpia rewitalizacja semantemw funkcjonujcych
jeszcze przed rewolucj padziernikow, za do obiegu weszy
nowe, zauwaalne szczeglnie w sferze gospodarki, informatyki i
komputeryzacji, owiaty, rozrywki i rekreacji, a nawet w nazewnictwie towarw uytku powszechnego. Zjawiska te okrela si jako
rosyjski newspeak.
22

Zatem, najistotniejsze, wrcz przeomowe zmiany
w kondycji jzyka rosyjskiego wynikaj z przeobrae ustrojowych
i tendencji nie do norm literackich, lecz do kolokwialnej, ekspresywnej, spontanicznej maniery wysawiania si. Aspiracje do westernizacji wpyny na niespotykany wzrost zapoycze, natomiast
pejoratywna liberalizacja poprawnoci sprzyja wystpowaniu wariantowoci i tolerowaniu wersji obocznych. Odnotowujemy te
powrt leksemw usunitych w dobie radzieckiej. Szerszy dostp
do mass mediw ludzi o rnej kulturze osobistej wystpujcych
bez przygotowania, a vista, sprzyja ekspozycji take wypowiedzi
bdnych. Waciwie nie funkcjonuje wszechobecna wczeniej cenzura oraz autocenzura, co rwnie jest powodem rozpowszechniania si realizacji niepoprawnych. Wyraam wszake przekonanie,
e jzyk Puszkina, Turgieniewa, Tostoja i Czechowa bdc systemem samoregulujcym si, niezalenie od naraania na rozmaite
nieprawidowoci i wypaczenia ostoi si w nienagannej formie.
Podsumowujc wszystko to, co zostao powiedziane, chciabym podkreli, i w dzisiejszym dynamicznym wiecie powstaa
nieodzowno wzajemnego poznawania jzykw i kultur oraz przegonienia demonw przeszoci, konsensusu pomidzy pastwami
wszdzie tam, gdzie rodz si idee i koncepcje strategiczne. W naszym kraju jak wiadomo pracuj nad tym specjalnie powoane
instytucje, takie jak Polsko-Rosyjska Grupa ds. Trudnych; PolskoRosyjskie Centrum Dialogu i Porozumienia (z analogiczn placwk w Rosji); Polsko-Rosyjskie Forum Dialogu Obywatelskiego;
Komitet Strategii Wsppracy Polsko-Rosyjskiej; Orodek Studiw
Wschodnich. Z kolei wspudzia odnowionej Rosji w architekturze
bezpieczestwa, otwartoci i przyjaznych granic w zespolonej Europie poprzez rozwj jej wymiaru intelektualnego, naukowego,
technologicznego, kulturowego i spoecznego w poczeniu z przyswajaniem jzykw obcych cznie z rosyjskim kreli dosy optymistyczn wizj stabilizacji i postpu cywilizacji interkulturowej w
obszarze europejskim.
23

.

.
lingua franca ,
,
,
, ,

, .
: lingua franca,
,
Acquisition of Russian as foreign language after geopolitical
transformation.
Geopolitical changes of the recent years have also had an impact on
the condition of a contemporary Russian language. Russian still
holds on to a position of lingua franca in some post-soviet countries
and the renaissance of interest in the Russian language and culture
in European countries can be observed. On the other hand, unprecedented transformations loosening norms of communication, a denomination of old term categories, an appearance of new loanwords, and also a withdrawal of the word borrowings which functioned in the soviet era, can be noticed.
Key words: Russian lingua franca, European area, Polish situation
Antoni Markunas profesor zwyczajny, absolwent filologii
rosyjskiej, kierownik Zakadu Pragmatyki Komunikacyjnej
Jzykw Obcych na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w
Poznaniu.
Zainteresowania:
technologia
ksztacenia,
glottodydaktyka, subjzyki, peryfrazy, eufemizmy i paronimy rosyjskie.
24

.
-
,
.
: , ,
-
,
- ,
.

,

.
,

, .
1,
2 3.
, ,
1
B. Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jezyku prasy modziezowej. http:

www.kwartjez.amu.edu.pl/Kulesza_2010_3-4.pdf (15.10.2011)
2
.. , XXI
(2000-2009 .).
... http: www.khsu.ru/science/archives/toytukova.doc
3
.. ,

- , . . . , 2002. www.lib.ua-ru.net/diss/cont/111611.html
25

,

4. .
, ,
,
.
. .. ,
.
- ()

(, )5. ..
,

.

1000 6.

: (20)
(34), 54 .

, Sownik wyrazw obcych PWN7.
, -, , -,
, -, ,
. ,
,
, .

4
.
.
6
.. , 1000 , 2009.
7
Sownik wyrazw obcych, Warszawa 2009.
26
5

,
.

,
. ,
, ,
,
. +
,
.
,
,
.
,
, , .
.
,
1. -. 2.
-.
. banner
, ,
. bestseller
,
, . biznes
( , ..)
billboard
: ,
, . blockbuster
, , bonus
1. , , 2. ,
-. . boom.
,
. grant.
27

, , , . dealer,
diler.
- , -.
(, ), ,
, ; , ). .
image
,
(
) insider.
UBS .

, , .. konsulting
( consulting).
, -. .
copyright. + copywriter.
, ,
, .. leasing
logo

. lokaut, lockout.
1. . 2.
: ,
. meneder
1. , ,
. 2.
, .
management; menederyzm.
, :
-.

, , .. monitoring
, ,
, -
28

. . publicity
.
,
;
(. PR). Wedug dyrektora departamentu
spraw zagranicznych, marketingu i public relations (
,
) public relations
() , . piarowiec
1. :
, . 2.
, .,
,
.. rating.
,
. sponsor.
, , .
. time
share
1. , -.
2. ,

. trend
,
-
. -

. 1. briefing + 2.
, .
-
. 2. brief ,
, ..
.
1. , ,
.. 2. , ,
. + 3.
29

,
, , .. voucher 1
2 .
.
,
, -. .
dystrybutor + 2. ,
.

. impeachment + (
), ..
.

.
.
inauguracja 1. -. ,
, .. 2.
-. , ,
. Inauguracja Cyfrowego Muzeum Narodowego

+ ( )
. ,
. establishment , ,
,
.
-.
, . labeling/labelling - ,
,
,

; , <. ,
() - ).
,
.
30

- , ,
. lobby + 2. , . ,
, -, .
1. . ,
:
, . + 2. ,
- : , . ,
, .
pressing 1
. serwis ( , .. .
). 1. ,
, ,
. 2. , -, - ..
,
. 3.
. 4.
<fr. w serwisie Facebook.com ( Facebook.com)
,
. slogan + 1. ,
,
; , . 2.
, ,
.) I nie jest to tylko pusty slogan. (
).
, :
, .
, . transparentny 1.
: . 2.
. 3. .
; . Krzeso firmy Nendo Fadeout
Chair wykonane z drewna i transparentnego, cieniowanego, udajcego blaknce drewno akrylu ( Nendo FadeOut Chair
31

, ,
).
,
, . labeling/labelling - ,
,
,

; , < . ,
() - ).
. spiker 1.
,
. 2. ,
. 3. + -
: .) Najsynniejszy spiker izraelskiej telewizji surowo potpi okupowanie ziem
Palestyczykw (
)
,
, . C , .
supervisor . : , ,
;
. superwizor ,
,
. Psychoterapeuta psychoanalityczny i superwizor.
,
,
, .., (, , )
. znaczek, plakietka
,
. marka
. (
)
32

-. (.,
, , ..) (
)
biuro, kancelaria, kantor.
konferencja gw pastw; spotkanie na szczycie.
( ; ).
autor przemwie.
,
,
. .
. ( )
,
. (
)
-. ,

. rzecznik
, , . 1. nalepka
reklamowa. 2. ( ) nalepka zabezpieczajca 3.
() karteczka samoprzylepna.
. opat za przejazd, winieta

. ( )
-

. ,
, :
, , , , , , , , , , (
, ), ,
, . ,
,
.

, .
33

(,
), (
). ,
:
,
, ,
(: marka,
rzecznik, winieta ..).
Anglicyzmy w sferze polityki i ekonomii w jzyku polskim
i rosyjskim
W artykule zaprezentowano rosyjsko-polski sownik najnowszych
anglicyzmw ze sfery polityki i ekonomii oraz wyjaniono jego
uyteczno w procesie nauczania jzyka rosyjskiego w Polsce.
Sowa kluczowe: anglicyzmy, jzyk rosyjski, jzyk polski
Angicism in Russian and Polish languages in the fields of politics and economics.
The article presents The Russian-Polish Dictionary of Recent
Anglicisms (in the fields of politics and economics) and justified its
relevance in teaching Russian language in Poland.
Key words: anglicisms, Russian, Polish

. : .
34
Marcin Kalita
Funkcjonowanie modzieowego argonu we wspczesnej
ruszczynie
Artyku przedstawia problem funkcjonowania wspczesnego rosyjskiego slangu. Autor przedstawia wybrane aspekty badania slangu oraz okrela najwaniejsze tendencje.
Sowa kluczowe: socjolingwistyka, wspczesny jzyk rosyjski,
argon
Dzisiejsza socjolingwistyka, zajmujca si problemami
wspczesnego jzyka rosyjskiego, w wikszym lub mniejszym
stopniu akcentuje takie terminy jak nowe sowa, nowe wpywy,
zapoyczenia i inne. Na wspczesny jzyk rosyjski silnie wpywa
to, z czym nie mia on wczeniej stycznoci lub bya ona bardzo
ograniczona. Nowoci, z ktrymi stale styka si jzyk s odbiciem
procesw i wydarze zachodzcych w yciu spoeczestwa rosyjskiego. Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat w jzyku Rosjan, i
to nie tylko w jzyku modego pokolenia, znaczco wzroso uycie
leksyki, ktra zajmuje nisze miejsce z moralno-spoecznociowokulturalnego punktu widzenia ni jzyk literacki, i ktr wielu nazywa argonem.
W wikszoci artykuw i prac naukowych o argonie opisuje si go jako mow lub jzyk okrelonej spoecznoci socjalnej,
czcej ludzi ze wzgldu na zawd, miejsce zajmowane w spoeczestwie, zainteresowania, wiek. Jednak ta definicja, bdca
uoglnionym wariantem wieloletnich bada, nie odpowiada zapotrzebowaniom dnia dzisiejszego. Wyglda to w ten sposb, e w
wielu przypadkach okrelone sowa i wyraenia ujte w sownikach argonu albo ju zmieniy swoje znaczenie, albo stay si
praktycznie oglnie uywanymi. Jest to szczeglnie zauwaalne
w przypadku gdy przyjrzymy si wysokiej czstotliwoci i zapotrzebowaniom na nie w mowie uytkownikw jzyka rosyjskiego,
35

ktrzy nie s jednoczenie konkretnymi przedstawicielami okrelonych grup spoecznych.
argonizmy, staj si najbardziej zauwaalne w praktyce,
w mowie w wane historyczne momenty oraz w czasie przemian,
napywu nowych tendencji. Taka sytuacja doprowadza do ich szybkiego rozwoju i szerokiego uycia. Historia ZSRR i historia wspczesnej Rosji pamita par takich momentw. Przytoczymy trzy.
Byy to: rewolucja 1917 roku i wojna domowa, Chruszczowowska
odwil, rozpad Zwizki Radzieckiego. Michai Graczow nazwa
kade z nich po imieniu: lata 20. besprizornost, lata 50. amnestia, lata 90. pierestrojka1.
W latach 90. nage zmiany w jzykowych zachowaniach
modego pokolenia Rosjan byy spowodowane gwatownymi przemianami spoecznymi, takimi jak: przejcie na system wolnego
rynku, kopiowanie zachodniego trybu ycia, bezkompromisowa,
czsto bandycka, walka o wadz i co za tym idzie wysoki poziom
przestpczoci w kraju. Jzykowe dziedzictwo oraz jzykowe innowacje w argonowej leksyce jako cecha socjalnego, ekonomicznego, kulturowego przewrotu majcego miejsce 20 lat temu,
radykalnie wpyno i oddziauje po dzi dzie na leksykalne rdo
argonu modzieowego. Dlatego argon ten rozpatrywany jest,
przede wszystkim, nie jako abstrakcyjny system, a jako socjalny
instrument.
Wydarzenia zwizane z aktywnoci modzieowej mowy
maj miejsce tam gdzie mona je urzeczywistni, tam gdzie znajd
one trwae podoe dla dalszego rozwoju. W lingwistycznych badaniach za takie miejsce uwaa si gsto zaludnione rejony, miejsca
duego skupiska ludzi, miasta.
Obserwatorzy miejskiej mowy uwaaj, e argon jest czci tego systemu wraz z interdialektami, coine, slangiem. Zgodnie
z oglnie przyjtymi definicjami interesujcych nas hase argon
jest tym jzykiem, ktry obsuguje okrelony obraz ycia lub rodzaj
tego czym si w nim zajmujemy i nie stanowi podstawowego rodka komunikacji. Slang natomiast uwaany jest za nieoficjalny rodzaj mowy z zawyon ekspresywnoci.
1
.. , ,
1996, 4, s. 69
36

Ze wzgldu na zwikszenie socjalnego znaczenia i aktywnoci modziey w yciu wspczesnego spoeczestwa rosyjskiego argon bierze aktywny udzia w procesie rozszerzenia granic
midzy niegdy oddzielnymi a dzisiaj czsto przecinajcymi si
i wzajemnie oddziaywujcymi warstwami socjalnymi. Dlatego
dzisiaj moemy obserwowa proces dyfuzji elementw jzykowych, zachodzcy w jzyku modych Rosjan. Na przykad sowa,
wchodzce w skad modzieowego argonu, argo, slangu uywane
s nie tylko przez modych, ale rwnie i przez przedstawicieli
starszego w stosunku do nich pokolenia, nie tylko przez ludzi z
kryminaln przeszoci, ale i dobrze uoonych, nie tylko przez
niewykszta-conych, ale i nierzadko przez osoby inteligentne2.
Pojcie modzieowy argon jest postrzegane jako synonim
poj szkolny, studencki slang, argon, argo3, a take argon korporacyjny: argon korporacyjny jest t mow, ktra istnieje [...] w
grupach ludzi, zwizanych ze sob, np.: nauk w instytucie lub
szkole, sub w armii, uprawianiem sportu, graniem muzyki, turystyk, kolekcjonowaniem itd.4. Podajc za autorem mona doj
do wniosku, e grupowe argony ze wzgldu na swoje cechy
w wikszoci przypadkw odnosz si do modzieowego argonu,
dlatego e oprcz szk, uniwersytetw widzimy inne formy funkcjonowania w spoeczestwie, gdzie kluczow rol odgrywa modzie; stae uzupenianie armii ma miejsce kosztem modziey,
sport uprawiany jest przede wszystkim w modoci, to samo dotyczy si muzyki, turystyki w duym stopniu kolekcjonowania
i innych. Jak wida istnieje jeden z podstawowych czynnikw,
okrelajcych cech modzieowego argonu jest ni mody wiek.
argonowa mowa jest bardzo dynamiczna, zmienia si wraz
z wiekiem, rodowiskiem, czsto jest to leksyka jednego-dwch
pokole. Specyfik modzieowego argonu jest to, e szczytem
jego praktycznej aktualnoci dla osb, ktre go uywaj jest okres
nauki, ksztacenia si, od rednich klas szkoy do ostatnich lat stu2
.. , ,
, - 2000, s. 87.
3
.. , , 2003,
1, s. 48.
4
.. ,
, 1971, s. 66.
37

diw (std i bior si czste skojarzenia z szkolnym i studenckim
argonem).
W zwizku z tym mody wiek jest na tyle wpywowym czynnikiem, dziki ktremu modzieowy argon wci si zmienia
i yje i ludzie w wieku 15-25 lat odpowiadaj za jego rozwj. argon modziey odzwierciedla najwaniejsze dla tego wieku zainteresowania. Z czasem w zwizku ze zmian obrazu ycia, rodowiska, pooenia socjalnego (pojawia si praca, nowe obowizki takie
jak: dom, rodzina, dzieci) ze sownika przecitnego czowieka
stopniowo ubywa leksyka uywana w modoci.
Najbardziej otwartym dla wszelkiego rodzaju zmian czci
narodu rosyjskiego jest modzie. Dowodem na to mog posuy
liczne zapoyczenia zarwno z rnych podsystemw jzyka rosyjskiego jak i z jzykw obcych (przede wszystkim z jzyka angielskiego). Tak jak i w przypadku z argonem miejsce, do ktrego
przewanie trafiaj zapoyczenia lub nowe sowa, zaley od sytuacji spoecznej. Wielu rusycystw podkrela do obfity wpyw
anglicyzmw na jzyk modych, lecz ich sdy opieraj si w gwnej mierze na leksyce, ktra dzi nie ju nie jest tak popularna jak
to miao miejsce wczeniej w latach 80-90., np.: buty,
wosy, rodzice itd.5
Aktualnie zapoyczenia, ktre maj swoje korzenie w jzyku
angielskim, nie osaby. Jednake anglicyzmy wykorzystywane s,
przede wszystkim, nie po to aby z ich pomoc opisa momenty,
sytuacje lub cechy charakterystyczne dla codziennego ycia spoecznego a z reguy znajduj swoje odbicie w specjalnych argonach, np.: w komputerowych. Dzisiaj miejsce anglicyzmw zajmuje leksyka wizienna (tzw. wizienne argo). O osabniciu napywu
sw angielskiego pochodzenia na jzyk rosyjski pisze
M.A. Graczow: Na pocztku lat 90. proces ten osab i dzisiaj
.. , ,
1980, 5, s. 51-54; eadem,
, 1981, 3, s. 85;
..
,
:

, 1996,
3, s. 33;
.. , , 2003,
1, s. 48.
38

w modzieowym argonie dominuje wizienna leksyka6.
Z problemem pojawiania si nowych sw zwizane jest take pytanie o wiadomo pochodzenia i znaczenia uywanych przez
modzie wyrae. Dotyczy ono rwnie wiziennej leksyki. Niewiadomo uywania uwidacznia si przede wszystkim tam gdzie
wykorzystywana jest leksyka wymylona w innych sferach ycia.
Do sporej czci argotyzmw modzie odnosi si jak do swoich,
nie podejrzewajc, e ta leksyka pochodzi z bandyckiego jzyka...7. Nie tylko bandycka mowa tworzy grupy sw, z ktrych
czerpie modzie: Nie mniej ni jedna trzecia argonizmw pojawia si jako pochodne znaczenia sw, ktrych podstawowe znaczenia s literackimi8. Sowo pojawia si w nowej sytuacji
i zmienia swoje znaczenie.
Procesy przejcia nowych sw w leksykalny zasb modziey charakteryzuj si tym, e do niego ...prawie nie przedostaj si
argotyzmy oznaczajce niuanse popenianych przestpstw, specyficzne narzdzia przestpstw, konkretne realia ycia wiziennego9.
Badajc mow modych Rosjan i procesy formowania si
widzimy, e tworzy j, wykorzystuje i rozprzestrzenia z reguy pe
mska. Aby doj do takiego wniosku nie trzeba nawet przeprowadza oddzielnej ankiety, a wystarczy przeanalizowa grupy, ktre
karmi swoj leksyk modzie. Wedug danych Federalnej Suby Wiziennej () ilo winiw pci mskiej wynosi ponad
80%10. Wikszo przedstawicieli innych argonw wchodzcych
w skad grupy modzieowego argonu, na przykad: osoby znajce
si na komputerach, onierze, sportowcy oraz osoby biorce narkotyki, a take, ci ktrzy je sprzedaj oni rwnie stanowi msk
cz modego rosyjskiego spoeczestwa. Badania przeprowadzane w genderowym aspekcie s najlepszym tego potwierdzeniem.
.. , op. cit., s. 81.

Ibidem, s. 79.
8
.. , .. , .. (red.), ,
: , , 1999, s. 12.
9
.. , op. cit., s. 88.
10
, http://demoscope.ru/weekly/2009/03..
7
39

.

.
.
: ,
,
Contemporary Russian youth jargon.
The article presents contemporary Russian slang. The author presents some aspects of studies in Russian jargon and its main
tendencies
Key words: sociolinguistic, contemporary Russian language, jargon
Marcin Kalita doktorant na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocawskiego. Zainteresowania naukowe: jzykoznawstwo
rosyjskie, socjolingwistyka, jzykowy obraz wiata
40

:
.
1920- 1930-

,
-.
: , ,
,

,
,
(
). ,
,
, ,
, , , ,
, , ,
.

. ,
(, , )
.
XIX

,
, - :
,

.
41

,

1,
2,
3.
, , 1864 ,

:
! !
;

? !4
,
(
, , , ).
:

.
, .
(

.)

,
:
,

, !5
, ,
.
.. , , 1978.
.. , , www.lib.ru/RUSSLIT/KOROLENKO/
3
. , , http://grebensch.narod.ru/
4
.. , . ., . 204.
5
, . 206.
42
2

(
). , ()

.
,
, ,
. () .

6 ( ).
,

, . , ()
(, ) ,
, (.., ,
).
, ,
, . , ,
7,
( , ) .
, ,
() :
: .

. (, , , )
. ,
, .
,
: , , , ;
, .
6
.. , .
, 1998.
7
, http://azku.ru/skazki-narodov-evropyi/zlatovlaska.html
43

, ,
, .
,
:
, , ( ).

,
:
, .
.

,
, ,

8. ,
9
,
, ,
, (
, , ,
).
8
.. ,
. [ .:]
.. (.),
(, ,
): II (25 26
2005 .), 2005, c. 190-195; .. ,
.
, 2006; .. ,
.
( ),
. 2006, 80, c. 65-72.
9
.. , :
, 2002, . 119.
44

() (), ,
.
,
- .

(, , ).

-
10 (1889 .):
,
, , , ,
, .
. - -
,
.

. 11 (1914)
: - , ,
.
, , - ,
, , , ,
,
.
I
,
, ,
.
1920- 1930-
-,
10
.. -, , 1978, . 71.
.. , , 2004, . 255.
11
45

.
, (1910 .)12,
(1918 .)13,
(1920 .)14,
(1925 .)15,
16.
-
a (1920 .):
,
.
, ,
17
,
,
. .
:
,

( ).
:
, ,
,

!

, , , , .
,
:
12
. , , http://hlebnikov.lit-info.ru/hlebnikov/
. , , http://www.electroniclibrary21.ru/
14
.. , 5 . . 2. 1966.
15
. , , http://www.lib.ru/PILXNQK/piln_03.txt
16
www.peoples.ru/military/hero/lazo/index.html/ ,
, .
.
17
.. , . ., . 92.
13
46

,
,
,
18.
:
..
.19

14-6920 . 21,
22 23 (
, .).
- 14-69 (1922 .)
, .

,
,
.
:

. , ,
[
, ..] 14-69
. !..
!24.

.
18
, . 93.
, . 93.
20
. , 14-69, 1983.
21
.. , , 1965.
22
.. , , 1982.
23
. , ,
http://lib.rus.ec/b/43197/read
24
. , 14-69, 1983, .69.
47
19

, ,
; .. . (
).
-
.
-
( - , ), ,
,
. ,
, , ,
, ,
; -
( , ).

:
.

25. ,
,
, ;
, . ,

,
, .. .
, ,
,
.
26.

, , - ,
.
,
,
25
26
, . 62.
, . 63.
48

, , ,
.
, ,
(1928)

: , (
, ,
) :
, , , ,
,
, , 27.

.
,
-.
. ,
:
,
,
,
[ ,
..] , 28.
.
, : , ,
,
29.

- ,
: [ !]
,
:
, 30.
27
.. , , 1965, .37.
, . 17-18.
29
, . 25, 27, 35.
30
, . 19.
49
28

:
,
, ,
, , 31.
: ,
, .
,
, ,
,
. -
, ,
, :
, .32 ,
, .
, ,
:
, ,
, .
- ,
.
(,
), ,
, ,
. ,
, , ,
. , ,
, -

. ,
, , .

.
, , ,
, , , .
31
32
, . 22.
, . 23.
50

, , , ,
, .
.
.
, ,
.33
, . . ,
, .
, , ,
, .

,

,
.

(1930 1934 )
,
.
,
, ,
- . ,
.
, ,
.

, .
.
, ( )
-, .34

,
33
34
, . 146.
.. , , 1982. . 91.
51

.
.
,
. ,
, .
(
).
.
, ; 35 -
, .
(
) .
: , ,
.

. ,
, . ,
, .36
,
.
( ),
, (
).
,
.
,
, ,
.

.
:
35
36
, . 32.
, . 34-35.
52

(
), ( ,
), ,
, ,
..

. , ,

,
.

. :
- .
.
, : .

.37. -.
,
.
,
38.

.

:
.
.39 , ( ),
37
, . 9, 14, 15.
. . : () -
: .. ,
.
, 1996, . 175.
39
, . 135.
53
38

,
.
-,

. . ,

.40
,

, . ,
,
. -:
(
);
( : ,
!) .
, , ,
(
), .

.
,

. ,
41 .

:
.
;
.
-, , ;

.42 ()
40
, . 139.
, . 138-139.
42
, . 144-145.
41
54

,
(
)
.

:
,
. .43

( ),
.
, ,
.44
: ,
.
,
.45 ,
()
.
,
. ,
(
) ,
(, ), .
,
(, ) . ,
( ) , ,
, , , .
-, .

43
, . 150.
, . 175.
45
, . 187.
44
55

.
, ,
,
.
-
, ,
, . ,
, , ,
. , ,
, , .. ,
,

.
Obraz kolei w literaturze rosyjskiej: mitologiczne korzenie
W artykule na materiale literatury rosyjskiej z lat 20. i 30. rozpatrywany jest zwizek obrazu kolei i pocigu z wybranymi modelami mitologicznymi.
Sowa kluczowe: kolej elazna, wiat zmarych, obraz wroga
The image of railway in Russian literature: mythological roots.
Based on Russian literature of the 1920s-1930s the author examines
the connection of the images of the railway and train with some
mythological models.
Key words: railway, world of deceased, image of enemy, image of
train

:

, ,
, .
. E-mail: komagina@yandex.ru
56

.

. (
, , -)
.
,

.
: . , , ,

, , ,
.
,
,
.

1904 .,
. ,
,
.
,
, ,
1. 20- XX .
, ,
.
1
. , . , 1993, . 50.
57

.
,

,

2.
,

3.
20- XX

4.
XXXXI ,
, . 90- XX
:
, .
,
, .

,

5.
, , ,
,
,

2
.. , , 1999, . 8.
.. , 1920- , . . .
, 2003, . 14.
4
.. , XX ,
www.iworld.ru/attachment.php?barcode=978531800210&at=exc&n=0
5
.. ,
[ .:] . . (.),
, - 2002, . 12.
58
3

, ,
.
,
6.

. .
,
,

,
.
, ,
.. ,

, .
,
. ,
, ,

7.
8, ,
.
6
.. , .
[ .:] . . (.),
: ,
2004, . 323.
7
. ,
[ .:] . . (.), . .,
. 339.
8
:
,
http://www.bbc.co.uk/russian/interactivity/2010/04/100331_interview_lips
kerov.shtml,
! http://kp.ru/daily/24428/597752/,
, http://www.mk.ru/social/highlife/interview/2009/06/06/
59

, ,
. ,
,
.
.
, ,
- .
,
.
.
, :
:
, , , -
9.
.
:

10. ,
,
:
.
11.

.
, .
,
,
,
, 12.
,
9
,
http://www.mk.ru/social/highlife/interview/2009/06/06/290498-perehodna-lichnosti.html
10
.
11
.
12
:
, . .
60

-
,
,

.

,
, :
[] , .
, 13.
,
14.

: , ,
, ,
. . ,

15. ,
[...] , ,
,
16. ,

, ..
,
.
13
, . .
(
) . ,
, . .
http://www.mk.ru/culture/interview/2011/06/17/598360-krizis-pisatelyasrednego-vozrasta-.html
15
? http://gazeta.aif.ru/_/online/aif/1111/09_01
16
,
http://www.mk.ru/culture/interview/2011/06/17/598360-krizis-pisatelyasrednego-vozrasta-.html
61
14

,
, 17.

.
,
,
,
.

,
18.

. ,
,
19.

-, .

, ,
. ,
.
,
.
,
: ,

-. ,
,
: ...
17
. , . , 2007, . 187.
. , [ .:] . .
(.), . ., . 355.
19
.. ,
, [ .:] .. (.),
.
, . 1, . 1, . 200;
http://meropr.ropryal.ru/liter2008/img/tom11.pdf
62
18

, . :
.
, ,
,
:
.
[...]

,
20.
,
, .
,
, .
,
,
[]
21,
22. ,
,
, .
,
, .
,
:
... ,
.
. ,
, ,
,
23.

.
,
20
. , [ .:] . ,
, . 309.
21
. , , . 137.
22
, . 141.
23
. , , . 310.
63

...24. ,
: ,
25. ,
, .
, , . ,
,
26.
,
, ,
.
,
27.

,
, -
.
.
, ,

28. :
? , .
, ,
29.
. ,

, .
24
.
, . 330.
26
. , , . 331.
27
. , [ .:] . ,
, (. . ), 1990, .
424.
28
3. , . . : . . ,
. 1998, . 79.
29
. , [ .:] . .
(.) , 1995, . 129.
64
25

,
.
( )
,
,
, 30. ,

, ,
,
. :

. ,
:
... ()
, - ,
,
. , ,
, -,
,
. ,
, ,
31.
,
,
,
,
32.
,
, ,
, .
,
, -
30
. , ,
http://lib.ru/CULTURE/RUDNEW/slowar.txt
31
. , , .317.
32
. , , . 283.
65

:
-33. , :
,
- , , ,
,
().
, , ,
, ... 34

,
, 35.
,
-36.
-
: ,
, .
,
.
,
.

. ,
:
37, ,
.
.
, -,
: ,
, 38.
.. ,
33
. -, .
, http://psiland.narod.ru/psiche/Sibylle/02.htm
34
. , , . 314.
35
. . , ..., . 208.
36
. , [ .:] . . (.), . ., . 333.
37
. , , . 317.
38
, . 317.
66

39.

, :

,
40.
, ,
: ...
,
, ,
,
,
41.
,
, .
,
.
: ,
.
.
( 42),
(
43).
:
44,
45.
,
. ,
,
39
.. , ..., .207.
. , , . 311.
41
. , , . 300.
42
. , , . 320.
43
, . 320.
44
. , ,
http://sbiblio.com/biblio/archive/freid_psihsexual/02.aspx
45
.. , ..., . 207.
67
40

,
.
, -.

:
, .
,

46.

. ,

. ,
.
, .. ,
.

-.
, ,
. ,

47.
, .
:
.
, ,
.
, . ,
.

48.
46
. , .., .302.
, . 302.
48
. , - [ .:] . ,
. . 14.
68
47

. ,
, ..
,
,
, 49.
,
, .
.
.
50 .
, ..
.

. ,
,
.

.
.
,
:
, , ,
,
.
49
. , , . 343.
,

.
( , ,
.). ,

.
.
: ,
.

.
50
69

,
51.
.
, ,
:
.
, ,
, ,
:
52.
.
:
,
.
,
-,
.
.
,
. ,

- ,
( -, ).
,

( ),
.

:
, .
,
51
. , [ .:] . ,
, . 222.
52
, . 220.
70

,
.
..
Proza Dmitrija Lipskierowa i psychoanaliza

W artykule przedstawiono w perspektywie psychoanalitycznej proz wspczesnego pisarza rosyjskiego Dmitrija Lipskierowa. Wiele
jego utworw zawiera wariacje na temat kompleksu Edypa. Dziki
twrczoci autor w swych utworach realizuje podwiadome marzenia.
Sowa kluczowe: D. Lipskierow, psychoanaliza, kompleks Edypa,
fantazje
The prose of Dmitiri Lipskerov and the psychoanalysis.
The article presents the prose of contemporary Russian writer
Dmitiri Lipskerov in psychoanalytical context. Many of his major
works include variations on the theme of Oedipus complex. Thanks
to his works novelist is realizing his unconscious dreams.
Key words: D. Lipskerov, psychoanalysis, Oedipus complex, imaginations

, .
: .
71

.

.
, -
,
.
: , ,
-
.
, ,
,
, , .

,
,
, .
IX -
, ,
1.
, ,
. ,
.
,
,

1
.. , , .
, , 2002,
4, . 83.
72

, ,
2.
.
,

.
, ,
. ,
, .

, . -
.
, , ,
.
.
,
, ,
.
, , ,
, -
,
.

VI ( ).
VIII-IX . ,
.. , -
( - ),
. ,
, 1986, . 127.
73

, ,
, 3.

.
VIII . ,
.

,
4. .
: () .
XVI
,
-
,
,
. (
), ,
.

, :
,
, ,
, , ,
, .
,
, , .

,
,
. , . , : -
, 2001, . 128.
4
.. , , 1919, .
21.
74

,
, ,
( ,
).

.
, ,
. ,
, .

.
,
: ,
,
, - . ,
,
.
.. :

, ,
.
:
5.
,

. ,

5
.. ,
(10-13 .),
, 1995, .
128.
75

.
, ,
6.

.
, (, ,
)
,
:
,
, .
:

: , , , ,
, ,
. ,

:
, ..
,
,
.
, ,

. , ,

.
,
,
.
, 7. ,
,
, .
6
.. , IX XI .,
1995, . 135.
7
.. , .., . 130.
76

: , , . , ,

. , ,
,
,
, .

1830- :
,
, ,
,
, .
,
,
,
.
,
,

8.
, ,
, ,
. ,
(,
),
. ,
, .
.. :
, ,
, -,
9. ,
(, ),
.
8
.. , , . 2- . .1,
1988, . 529-530.
9
.. , ,
http://www.glazychev.ru/books/slobodizatsia.htm
77

()
,
. , ,
,

.

.
,
.
,
,
.
,
. , ,

10

,
,
. ,
,
11.
1989 1300
2190, ,
12.
.. , ,
90-
20 ,

,
10
.. , : : XVI
XVIII , 1999, . 152.
11
.. , ,
, 1995,
. 28.
12
.. ,
, 2006, . 55.
78

-
. ,
,
,
( )

. ,
, ,
,
.
,
,
.

,
13! ,
, .
.. , ,
?
.
, 14.
..
: , ,
15.
,

, ,
. ,
,
-
;
, ;
13
.. , , http:// www.glazychev.ru/ habitations&cities/gorod_na_vse_vremena.htm

14
.
15
.
79

; ; (
); ,
, ,
, , , .

.
1870-
,
. 1928 ,

16.

,
, ,
: .
I,

, .
, , ,
, .
. .
:
, , ,
, .
.. ,
, ,
17.
,
.. .
.
,
,
16
.
.. , :
, [ .:] .. (.) :
, 1998, . 14.
80
17

30 .

,
.
,
.

,
.

,
18.
, ,
, ,
, , ,
, 19.
, - , ,
(, ,
, )
.
Fenomen miasta w Rosji
W artykule poruszono problem genezy i okolicznoci pojawienia
si osiedli miejskich w Rosji. Autor stawia szereg tez dotyczcych
specyfiki miast Rosji, ich kontekcie historyczno-kulturowym oraz
specyficznym rozumieniu fenomenu miasta w Rosji.
Sowa kluczowe: miasto, fenomen miasta, miasto w Rosji
18
.. , ,
http://www.archipelag.ru/agenda/povestka/evolution/goroda_jdut_pereme
n/slobodizatsia_gardariki/
19
.. , . 2- , . 1., 1989, . 243.
81

The phenomenon of city in Russia
The article covers the problem of emergence of urban settlements in
Russia. The author makes several conclusions about the
charakteristics of Russian cities, their historical and cultural background, about a special understanding of the phenomenon of city in
Russia.
Key words: city, phenomenon of city, city in Russia
,
, ,

E-mail: mlpalamarchuk@gmail.com
82

. 18631864 .,
-

XIX .:

, , .
: ,
,
, .

, 18631864 ., ,

XIX .:

,

. , ,

, ,
, , ,
.
83
(
1,
2
, 3).
,

,
,
(. 4), ,
.
,

5. ,
,
,
,
[
,
], , .

,
, 6.

,
:

1
.. , .. , .. ,
, , 2000, . 69.
2
.. , , 2001, .48.
3
. , : ? ,
2003, . 61.
4
. , ,
www.metodolog.ru/00681/00681.html
5
.
6
. , XX ,
2001, . 9596.
84

( )
,
,
.
,
,
. kyklos paideia .
, . .
,
, .
-

, 7.
, , :
8.
,
9
,
.

,
.
(
),
.
, (
) (,
), ,

7
. .. , .
. , - 1996, . 211.
8
.. , [
:] . . (.) ,
1988, . 25.
9
.. . Rambler search words =
F1/EF/FO/EO/F2/EE/F7/ED/EE/2D/FD/ED/F6
85

-

.
.

. ( )
, ,
, XIX .,
,
,
, , ,
10.

.

, , . . .

,
11.

,
.
,
,
,
.
.
,
,
- ,
10
.
.
11
. (.),
, . 1, - 18631864, .
86

.

, , 2 . ,
.
1- 3 ,

: , , , , . .
,
,
129 . ,

,
.
, ,

:
. ,
,
.
(),

,
,
.

, . . ,
. :

(, );
( : (.)
, :
...);
(

87

: -
).

.
:
12
,

. ,
,
, ,
, ,
.
( )
-:
3- ( XIX .)
(19531955 .),

( -53).

() .
20 750 ,
, -53.
, -53 9007
. ,
, ,
.
, -
. ,

, . . , ,
, , ,
12
..
, [ :]
, . 8,
. 1, 2009, . 233234.
88

13. ,
-53
: , , ,
, , , , .;
: , (), (
), II , (1697
1706), III, (173663) .
, , ,
,
, ,
,
.
, -53,

, , ,

.
, -53 (. 260
261)
() (. 180181),
:

-53

1788,

1955,

(1816)
(1844)
13
(.
.-.
)
(1807)
1924

1944

(1807)
-
.. [ :]
. 10: , 1978, . 147148.
89
,
(1882)

...,

(190564),

1924
-
1945
(

1863 .,
.
. .
.)
,
(1882)

...,

(190564),

:
. , ,

1944 . -53 .

,
, . .,
, , ,
.
,

,

.
, . .
, .
-,
90

14,
.
.
. .
:

...15.
?
: ,
,
, ,
, , ,
, ( .
.., ..)16. ,
XIX .
,
.
.

, . . , ,
, .
, . . ,
,
17.
(20000 80000)18, , ,
. 39% , . .
, .
, ,
14
.. , : ,
2000, . 84.
15
..., . 1, .
16
.
17
: .. , . ., . 27.
18
.. , ., . 53.
91
, . . []
19 .

. ,
() ( !)
*20, (, ) .,
(17551818),
(18361871),
, ,
1863 . (. ).
.

(. . ) 1150
-, 800 ,
-53, ,
.
,
, , 76
, 2 . ,
20,
,
,
,
,
.
56 ,
:
*, , . XVIII . (. 1796).
, , O zwierztach
domowych i dzikich, osobliwie krajowych Botanika dla szk
narodowych (1785); ,* , . XVII
., .
. .: Wywd
jedynowadnego pastwa wiata (. 1633),
,
19
.. (.), ,
2001, . 3 ().
20
*
. .. , ., .
84.
92

, . .. ., .
, ,
. . ..

,
.

, , ,
,
. , , ,
(17861861)
, : 1830 .
...
, Dzieje Polski
(1829), Polska rednich wiekw (184651), Polska, dzieje
i rzeczy jj (1860).
- , ,
,
, .

,
()
. , ,

(), , , , , ,
, , , , , ,
, , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , . .

, .
, .
:
1) , , , , .
2) ,
, ,
,
93

; <>
, , . .21.
, ,
,
<.> 22.
?
, .
.
,
XIX .,
-
.
. , .
.
,
. ,
.
, ,

. ,
,
, ,
. ,

,
;
. , ,
,

:
21
..., . 1, .
.. [ :]
..
(.),
,
, 1988, . 293.
94
22

,
,
XIX .
,
.
-: *
, , ,
; . , ,
, ; *
; * ; *
, ;
* , ; *
; *
, . .
- . ,
,
.
,
, . .

,
, .
:

-
I
II
III
()

.

95

,
,
.

. ,
. . ,
,
. .
, . .23. ,
,
,
, ,
.
, .
,
,
,
,
, ,
.

:
, , , ,
, , , ,
, 24.
, , ,
.

,
.

XXXXI .:
.
23
24
.. , ., . 17.
, . 3.
96

,
. , ,

,
,

, ( )
,
.

,
,

(*, *, *,
, *, , , *, * . .)
.

,
,
.
,
, , , ,
, .

:
():
) : *, . . ,
550 .
. , ;
. ;
) : , , , 1812
.... . . ...
:
, (
III 1566); ( 1617 .
97

.

;
-:
) : ,* ,
. . . ;
) -: *:
. ,
. (
,
!);
) : *, , .
. , ,
.
2- , . ...;
) : *, . ,
(, , , ), = 15 .
.;
) (, .
...).
- , ,
. ,
( .
),
: . .
...

,
. ,

, :
, , ,
,
-

98

25. ,
,
,
,
, .
,
,
:
; ; ,
;
,
;
,
,
XIX .
: .
.
(
12 26 (!);
, = 3 ., : = 0, 8099 .
.; : 1)
4 , 16 , 28 : 2)

( !)

, ,
,
, ,
,
.
, ,
,
,
, ,
, , .

:
25
..., . 1, .
99

( ) :
, ,

; *, . . ,
, ; , ,

, . . ;
, , . -., 14 ...;
, . ,
I
. ;
, . ,
.
:
*, ; *, :
, ,
; , ...
. ; ,
. ., , .
; , ,
- ;
, . ,
18 . .
; ,
; , ,
., ,
,
; , -, ... .
...
. . ,
,

.
XIX .
: , ,
. , . , .
. .
; , (polacca), . . ,
100

; ; ,
.
/ : , . ; ,
;
, ...; ,
; , ,
; , ...
, .
1328 1589 ; , ,
. . ; ,
...; , , . ,
. . .; ; *
, , .
; *, .
; ... .
. ; , .
(
XVII .); , ; ,
, , ,
, ; , ,
, . ...
. , , , . ,
. ... (
);
*, . ; *, .
. . .
*, . ,
; ,
. . , 304 . .
...; ,
, ,

, . .
101
( ) .;
: ,
- , 1505 ,
; , --, .
. , . 1180 ; ,
,
. ...; . - .
.
, ,
, , ,
, . .

.

, ,
XIX .:

(, 1848 .)
,
.
, ,

,
-.

. ,
-
2 ;
;

. -
(1830, 1848) ,

. , , 186364 .,
102

,
.
,
.
- , ,
, . ,
. I 1818 .
. (,
). .
,
(
: ) , 1794 .
,
,
,
( );

- 1830 .: , * , .
,.. 1829 .
, 29 1830 . ; 6
. 1831 ., ,
. 1837 .; ,
( : ), ,
Powstanie narodu polskiego (1834), ... .
1830 . .
, ... (
); , , ... 1830 .
; *, ,
, :
1831 ., 1848 . (
, ) 1863 .

. . .
, *
(Tomasz Zan): , . 1791 .,
. . 1820 . , . . ,
. ;
103

,
, . . .
, . 1824 .
,
.
, .
.

:
, ,
, (
).
, ,
,
.
, 2 ., ,
: ,
, ,
,
XVI.

, ,
26,
-
27.
,

. :

-53 )
26
. ( )
http://gatchina3000.ru/brockhaus-and-efron-encyclopedicdictionary/094/94769.htm.
27
. ( )
http://gatchina3000.ru/brockhaus-and-efron-encyclopedicdictionary/094/94769.htm.
104

XIX .,
, )

()
,
;

, ,

,
()
;

:

XIX .,

;
, ,
, ,
,
, XIX .
, .
Realia historyczne i kulturowe Polski w wietle struktury przestrzeni informacyjnej Podrcznego sownika Feliksa Tolla
Artyku powicony analizie historycznych i kulturowych realiw
Polski, ksztatujcych polski fragment przestrzeni informacyjnej
Podrcznego sownika wszystkich dziedzin wiedzy Feliksa Tolla.
Bya to pierwsza rosyjska encyklopedia (wydana w latach 18631864), bdca pomnikiem rosyjskiej kultury poowy XIX wieku.
105

Jego tekst jest istotny jako pocztkowy etap ksztatowania si leksykografii i odzwierciedlenie obrazu wiata istotnego okresu historycznego.
Sowa kluczowe: struktura przestrzeni informacyjnej, dominanta
interpretacyjna, orientacja antropocentryczna sownika, kulturowe
uniwersalia obrazu wiata, formowanie narodowej leksykografii
Historical and cultural reality of Poland in the context of the
structure of informative space in Felix Toll "Reference dictionary on all branches of knowledge"
The article considers the historical and cultural realities of Poland
forming polish informative piece of space in Felix Toll Reference
dictionary on all branches of knowledge. Released in the 18631864., the first Russian Encyclopedic Dictionary is a piece of heritage of Russian culture of the middle of the 19th century: the dictionary text is interesting as the initial stage of formation of this
lexicographic genre, as well as a reflection of the world picture of
an important period of Russian - and wider European, including
the Polish, history.
Key words: structure of the informative space, interpretation dominant, anthropocentric orientation of the dictionary, culturally significant universals of the world picture, formation of the national lexicography.
(krokus34@mail.ru),
(salminad@rambler.ru) ,

. .. . :
, , .
106
Antoni Markunas
..,
,
-
, 2010, 252 .
,
-
, .
:
1) , ,
2) ,
3) ,
4) .

, ., .

, .
.
, , .,
.
, ,
.
, . , ,
: -,
, , , .
, ,
,
,
. -, ,

107

.
.5. :
1)
,
2)
,
3) ,
4)
, .
, , . . .
,
. , ,
, .
,
.
, , , , ,
,
-,
, -
. -

.
,
.
108
ntoni Markunas
.. , .. , .. (.),
I .
. , 2011, 551
.

. . .
,
,

.
,
,
, , ,
.
.

, ,

.
.

,
: , ,
1.
,
,
,
.

, ,
1
W. Pfajffer, Nauka jzykw obcych. Od praktyki do praktyki, Pozna

2001.
109

.
, ,
, , ,
.

, ,
, ,
, .
, ,

,
.

,

,
.
,

.

, ,
I
. , ,
, ,

.

,
.

, .

,
.
110

,
, ,
.
, ,
.
,

. ,
,
, ,
. ,
,
,
. , ,

.

.
, , ,
, ,

.
( ). -

,
, ,
, .

, .. (
, )
( , ).

.
,
.
, ,

. ,
111

,

. , ,
, ,
.
,
,
,
, ,

,
.

. ,
,
,
,
.
.
.
,
,
, , ,
.
,
-
,
,
, ,
.
,
,
, ,
.
112

Halina Zajc, Ewolucja teorii nauczania jzyka rosyjskiego
w szkole polskiej w latach 1950-2000. Cz I Metody glottodydaktyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego,
Krakw 2008, ss. 180; Cz II Ksztatowanie sprawnoci
jzykowych, WUP, Krakw 2009, ss. 234.

,
. XVIII ,

,
. 1863 .
:
,
, .

.
,

.

.
,
50- . .

:
,

.
Ewolucja
teorii nauczania jzyka rosyjskiego w szkole polskiej w latach
1950-2000. Cz I Metody glottodydaktyczne; Cz II Ksztatowanie sprawnoci jzykowych
113
,
.
.

1950-2000 .,
.

.
,
. :
(), , ,
- .

. ,
,

, ,

.
, ,
,
,
.

,
.
,

(, , ).

,
1950-2000 .

114

. -, . , . , . .

, .
,
.

, , .
,

,
1950-2000 .
-,
.
115
Rafa Czachor
, .
XXI " ' ', ,
2009, 304 .
Mimo e proces integracji europejskiej trwa ju ponad p
wieku, kwestia prowadzenia wsplnej polityki zagranicznej pastw
czonkowskich Unii Europejskiej wci jest bardziej przedmiotem
dyskusji ni rzeczywistoci. Na pocztku XXI wieku Unia Europejska stawia sobie ambitne zadania gospodarcze i polityczne: chce
by czoow gospodark oraz zaj zgodne z posiadanym potencjaem miejsce w polityce midzynarodowej jako jeden z liderujcych
orodkw siy. W tym kontekcie szczeglnie istotnym wyzwaniem
dla unijnej dyplomacji bdzie zdefiniowanie charakteru stosunkw
z Rosj, krajem, ktry w ostatnim dziesicioleciu skrupulatnie odbudowuje utracon pozycj na arenie midzynarodowej.
W cigu dwch dekad od rozpadu Zwizku Socjalistycznych
Republik Radzieckich Wsplnota, a nastpnie Unia Europejska
i niepodlega Federacja Rosyjska nie wypracoway trwaej formuy
stosunkw bilateralnych. Po penym nadziei okresie lat 90.
i pocztku obecnego stulecia wspczesne relacje cechuj sprzeczne
tendencje: rwnolegle z pewnym postpem w zakresie wsppracy
gospodarczej, poszczeglne pastwa unijne oraz Rosja staraj si
stanowczo broni swoich interesw jako suwerennych pastw.
Mona z przekonaniem stwierdzi, i dotychczasowy paradygmat
stosunkw unijno-rosyjskich wyczerpa si, a pojawiajce si od
kilku lat kontrowersyjne w opinii UE dziaania Kremla na arenie
wewntrznej i midzynarodowej prowadz do zaostrzenia relacji.
W drugiej poowie 1999 roku na szczycie Rosja-UE przyjta zostaa deklaracja o strategicznym partnerstwie obu podmiotw. Take
obecnie pozostaje ona paszczyzn politycznego dialogu, cho dowiadczenie ostatnich lat i takich wydarze jak wzmocnienie autorytarnych praktyk w Rosji i odejcie od zasad demokracji, denie
do utrzymania stref wpyww na obszarze byego ZSRR i konflikty
116

energetyczne, bdce pokosiem rosyjskiej koncepcji liberalnego
imperium doprowadziy do znacznego spadku wzajemnego zaufania.
Rosyjscy eksperci konstatuj fakt, i mimo ogromnego potencjau stosunkw unijno-rosyjskich oraz duych dokona we
wzajemnym zblieniu, stosunki bilateralne w wymiarze politycznym i konceptualnym znalazy si w lepym zauku. Okrelenie
zrozumiaego celu strategicznego relacji dwustronnych staje si
czynnikiem warunkujcym wyjcie z zaistniaej sytuacji. Rosyjscy
badacze podejmuj prby nakrelenia wizji odnowy stosunkw oraz
zasadniczego celu, ku ktremu by one dyy. Jedn z nich podj
Timofiej Bordacziow w recenzowanej pracy Nowy sojusz strategiczny. Rosja i Europa w obliczu wyzwa XXI wieku: moliwoci
wielkiej transakcji. Ten badacz modego pokolenia jest uznanym
ekspertem w zakresie polityki zagranicznej Unii Europejskiej oraz
stosunkw rosyjsko-europejskich, analitykiem wpywowego rosyjskiego think tanku Rady Polityki Zagranicznej i Obronnej.
Recenzowana praca skada si z trzech czci. W pierwszej
z nich autor przedstawia histori stosunkw unijno-rosyjskich, dzielc j na trzy okresy: pierwszy lata 1991-1999, drugi obejmujcy
lata 2000-2003, okrelony zosta jako przeomowy oraz trzeci lata
2003-2008, gdy pojawiy si nowe tendencje. W drugiej czci
autor dokona przegldu stosunkw rosyjsko-unijnych w kontekcie
trzech czynnikw: globalnego, regionalnego i wewntrzrosyjskiego.
W czci trzeciej Bordacziow kreli wizj odnowy relacji i moliwoci wielkiej transakcji. Zasadnicz tez stawian przez badacza w dwch pierwszych czciach recenzowanej publikacji jest
stwierdzenie, i unijno-rosyjskie partnerstwo w warunkach rosncej
konkurencji przeksztacio si w gr o sumie zerowej, w ktrej korzyci dla jednej ze stron pocigaj za sob straty u drugiej. W czci trzeciej autor zarysowuje wizj nowego strategicznego sojuszu,
majcego okreli dalekosiny cel oraz nada nowej dynamiki
relacjom dwustronnym.
W pierwszej czci publikacji szczegowo przedstawiono
kolejne etapy rozwoju stosunkw: od 1994 ich podstaw byo Porozumienie o partnerstwie i wsppracy, a Rosja pozycjonowaa si
bardziej jako klient Unii Europejskiej ni rwnoprawny partner.
Tendencja ta zachowaa si take w pierwszych latach XXI wieku,
117

gdy urzd prezydenta obj Wadimir Putin. W czasie pierwszej
kadencji nowego rosyjskiego lidera ucich eurazjatycki dyskurs,
podobnie jak i dania powstania wielobiegunowego adu wiatowego, a Putin deklarowa europejsk przynaleno Rosji. W
latach 2004-2005 Unia Europejska oraz Rosja zaczy zauwaa
tendencj do ujawniania rozbienoci, co zaowocowao przejciem
od prb integracji do pragmatycznej wsppracy. Win za negatywny przeom w relacjach bilateralnych badacz obarcza w rwnym
stopniu Rosj i Uni Europejsk. Wadze rosyjskie zaczy demonstrowa du pewno siebie, gotowo do prowadzenia pod paszczem suwerennej demokracji dziaa dalekich od procedur demokratycznych. Bruksela za nie reagowaa waciwie na zmiany
zachodzce w Rosji i nie potrafia wypracowa nowej, aktualnej
formuy dla stosunkw z Kremlem. W rezultacie tych procesw
rozwj wsppracy zosta zatrzymany, a wikszo z deklaracji
skadanych na pocztku obecnego stulecia nie zostaa zrealizowana.
Za bardzo suszn naley uzna obran metod badawcz, traktujc oba analizowane podmioty jako dynamiczne i podle-gajce
transformacji. Traktujc Uni Europejsk jako si normatywn,
okrelone wartoci i standardy, trudno si za zgodzi
z zarzutem Bordacziowa, e Bruksela winna wypracowa now
formu rozwoju wsppracy bilateralnej w warunkach narastajcego autorytaryzmu w Rosji.
W drugiej czci pracy autor poddaje analizie gwne wyzwania dla adu wiatowego oraz ich znaczenie dla Rosji
i zjednoczonej Europy. Bordacziow stwierdza, e wiat poniekd
zmierza w kierunku adu wielobiegunowego, lecz orodki pretendujce do rwnowaenia potgi Stanw Zjednoczonych (Chiny, Indie)
prdzej wsptworz globalny nieporzdek ni nowy ad. W
zwizku z tym, zdaniem badacza, hegemonia USA
w perspektywie 10-15 jest niepodwaalna. Niezalenie od postpujcych procesw globalizacji, wedug rosyjskiego eksperta nastpuje renesans pastw narodowych i do nich wci bdzie nalee rola
gwnych aktorw polityki midzynarodowej. Uwaa on, e w
kontekcie globalnych przemian Rosja i Unia Europejska winny
utworzy samodzielny orodek siy rwnowag dla Chin
i USA. Warunkuje to nie tylko stabilizacj systemu midzynarodowego, ale take ich [UE i Rosji R.C.] przetrwanie w charakterze
118

jego [systemu midzynarodowego R.C.] samodzielnych elementw (s. 217).
Trzecia cz omawianej publikacji stanowi wyjanienie zasad budowy nowego strategicznego sojuszu. Aby on mg zaistnie,
obie strony, zarwno Bruksela jak i Moskwa, powinny wyzwoli
si z niewoli gry o sumie zerowej, a wic porzuci wsko rozumiane pragmatyczne interesy i dokona wielkiej transakcji (ros.
bolszaja sdieka) w postaci zawarcia strategicznego sojuszu. Autor
recenzowanej pracy pokusi si o nakrelenie tez, na bazie ktrych
ma zosta zawarte porozumienie. Podstaw transakcji ma by rosyjska energia w zamian za penowartociowe wsplne instytucje
powizane ze wsplnym stanowiskiem na problemy bezpieczestwa midzynarodowego(s. 244). Aby do niej doszo musz zosta
spenione trzy warunki: partnerzy inicjujcy porozumienie musz
wnie okrelony wkad materialny, powinny im zagraa zidentyfikowane zagroenia transgraniczne oraz podane jest spoeczne
poparcie dla projektu. W koncepcji strategicznego sojuszu Bordacziowa w zamian za gwarantowane dostawy nonikw energii,
Unia Europejska podzieli si z Rosj technologiami, inwestycjami
oraz dowiadczeniem w zakresie ochrony interesw gospodarczych.
W recenzowanej pracy pojawia si wizja porozumienia, w ramach
ktrego powstaje mechanizm ponadnarodowego rosyjskoeuropejskiego zarzdzania sektorowego. Objoby ono w pierwszej
kolejnoci kwestie energetyczne, ale potencjalnie take transport,
rodowisko naturalne czy eksploracj kosmosu. W koncepcji Bordacziowa cz suwerennych praw uczestnikw porozumienia winna by przekazana ponadpastwowym instytucjom, maksymalnie
niezalenym od rzdw krajowych agencjom (s. 269).
Zaprezentowana w recenzowanej publikacji koncepcja, cho
poparta do szczegowym planem potencjalnego sojuszu, wydaje
si niemoliwa do zrealizowania. Podstawowym zarzutem pod adresem Bordacziowa jest cise zwizanie projektu z koncepcjami
balansu si i stref wpyww. Zorientowana na rozszerzenie strefy
demokratycznych wartoci i liberalizacji zasad handlu midzynarodowego Unia Europejska najprawdopodobniej nie bdzie gotowa
do zaangaowania si w proponowany projekt, tym bardziej e
oznaczaoby to jednoznaczne opowiedzenie si przeciwko utrzymaniu partnerskich relacji ze Stanami Zjednoczonymi. Rosyjski
119

badacz powinien w swojej pracy uwzgldni fakt, i Kreml w imi
nowego sojuszu z Europ raczej nie deleguje czci swych suwerennych praw instytucjom ponadnarodowym, zwaszcza w zakresie
energetyki, bdcej jednym z gwnych narzdzi polityki zagranicznej wspczesnej Rosji. Rwnie wan saboci omawianej
koncepcji jest niezbdne dla wielkiej transakcji przeamanie braku zaufania w stosunkach dwustronnych. Systemy polityczne i spoeczne, poziom kultury politycznej Europy i Rosji rni bardzo
wiele, a rnice wci si pogbiaj. W cigu ostatnich dziesiciu
lat Rosja zdecydowanie oddala si od przyjtych w Europie standardw, buduje reim autorytarny oparty na biurokratycznej centralizacji i ograniczaniu podstawowych praw obywateli.
Projekt Bordacziowa potwierdza, i Rosji potrzebna jest Unia
Europejska w charakterze strategicznego partnera politycznego,
pozwalajcego Kremlowi na umocnienie statusu kluczowej siy
w stosunkach midzynarodowych, ale take jako wsparcie w procesie kreowanej przez wadze ograniczonej modernizacji, przy zachowaniu dotychczasowego systemu politycznego i instytucji spoecznych. Wtpliwe, by Unia Europejska zgodzia si na realizacj
proponowanego projektu. Oznaczaby on bowiem wzmocnienie
Rosji niedemokratycznej, bdcej czynnikiem destabilizujcym ad
wiatowy, a wic Rosji takiej, ktrej Europa najbardziej si obawia.
120
Rafa Czachor
Ryszard Herbut, Walenty Baluk (red.), Transformacja
systemw politycznych pastw obszaru byego Zwizku Radzieckiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego,
Wrocaw 2010, ss. 332
Rozpad Zwizku Radzieckiego w 1991 roku spowodowa fal dyskusji o politycznej przyszoci pastw dawnego imperium.
Rozwj wydarze w cigu dwch kolejnych dziesicioleci pozwala
na stwierdzenie, e kraje te przeszy trudn drog transformacji
i demokratyzacji i nie dla wszystkich z nich proces ten zakoczy
si sukcesem. Republiki nadbatyckie sprawnie dokonay transformacji ustrojowej i ustabilizoway demokratyczny ustrj. Pozostae
pastwa, w tym Rosja, Biaoru, Ukraina nie opuciy tak zwanej
szarej strefy demokracji. Te zgoa odmienne polityczne szlaki,
ktrymi podaj pastwa poradzieckie s szczeglnie aktualnym
obszarem badawczym dla politologw, ale take nastrczaj wielu
problemw teoretycznych1. Prby przekrojowej diagnozy i okrelenia kierunku transformacji obszaru postradzieckiego podjli si
naukowcy z Uniwersytetu Wrocawskiego. Recenzowana publikacja jest w polskiej literaturze przedmiotu najnowsz i najbardziej
aktualn monografi problemu.
Struktura pracy jest logiczna i nie budzi wtpliwoci: w skadajcych si na publikacj czterech rozdziaach badaniu poddano
najwaniejsze elementy systemu politycznego. Kady z rozdziaw
stanowi autonomiczn cz, napisan przez rnych autorw, koczy si wnioskami, lecz wyranie odczuwalny jest brak kompleksowego podsumowania w postaci zakoczenia pracy. Jego brak
rzutuje na ogln ocen pracy, gdy tak powane i wielopaszczy-
Jan Holzer, Stanislav Balik, Postkomunistyczne reimy niedemokratyczne. Badania nad przemianami teorii politycznej w okresie transformacji
ustrojowej, tumaczenie V. Petrilak, przekad przejrza i poprawi A. Woek, Orodek Myli Politycznej Wysza Szkoa Biznesu National-Louis
University, Krakw Nowy Scz 2010.
121

znowe badanie nie powinno pozosta bez wycignicia okrelonych
wnioskw.
Pierwszy rozdzia pracy powicony zosta spoecznopolitycznym i kulturowym uwarunkowaniom zmian w pastwach
byego Zwizku Radzieckiego. Dokonano w nim krtkiego omwienia etnogenezy poszczeglnych narodw oraz spoecznych uwarunkowa wypywajcych na przebieg pierestrojki w latach 80. XX
wieku. Ze wzgldu na lokaln specyfik autor zastosowa suszny
podzia geograficzny na pastwa nadbatyckie, kraje Europy
Wschodniej, Kaukazu Poudniowego i Azji rodkowej. Jak wynika
z dalszego cigu pracy, znajduje on zastosowanie nie tylko w przypadku omwienia uwarunkowa procesu demokratyzacji, ale take
funkcjonowania systemw partyjnych, gospodarek i ksztatowania
si spoeczestwa obywatelskiego. Sowem czynnik narodowohistoryczny w znacznym stopniu warunkuje przebieg procesu transformacji. Wniosek ten jest ze wszech miar uprawniony, co potwierdzaj take inne badania w omawianym zakresie.
W rozdziale drugim dokonano przedstawienia instytucjonalnych uwarunkowa transformacji politycznej, na co zoya si
charakterystyka reimw politycznych, omwienie systemw sdownictwa oraz zgodnoci praktyki wyborczej ze standardami demokratycznymi. Ze wzgldu na wag podjtej problematyki oraz
rzeczowo wykadu rozdzia ten naley uzna na najbardziej wartociow cz recenzowanej publikacji. W konkluzjach jego autorzy podkrelaj, e zauwaalny jest wyrany zwizek pomidzy
poziomem zaawansowania demokracji a si instytucji politycznych: silna prezydentura jest bezporednio zwizana (warunkuje)
z niedemokratycznym reimem politycznym. Dominacja prezydenta nad parlamentem w pocztkowym okresie tranzycji sprawia, i
kraje te s w grupie wysokiego ryzyka wyksztacenia si autorytaryzmu. Wyjcie z szarej strefy demokracji jest moliwe w wyniku zwikszenia uprawnie parlamentw kosztem instytucji prezydenta, mechanizm ten czciowo zafunkcjonowa w rezultacie
tak zwanych kolorowych rewolucji. Autorzy stwierdzaj rwnie,
e stabilno ustroju nie zaley od jego charakteru rwnie stabilne
s demokracje nadbatyckie, jak i autorytarne republiki rodkowoazjatyckie, cho zmierzaj w przeciwstawne strony (umacniaj si
demokracje, podobnie jak i autokracje).
122

Rozdzia trzeci recenzowanego opracowania zosta zatytuowany Procesy ksztatowania si spoeczestwa politycznego i skada si z trzech podrozdziaw. W pierwszym z nich omwiono
proces ksztatowania si systemw partyjnych. Za bardzo cenne
naley uzna zaproponowanie przez autorw typologii systemw
partyjnych na obszarze postradzieckim. Badacze doszli do uzasadnionego wniosku, e ksztatowanie si sprawnego systemu partyjnego cile wie si z procesem demokratyzacji. Kraje o ustroju
autorytarnym (Turkmenistan, Uzbekistan, Kazachstan, Tadykistan,
Biaoru) nie wyksztaciy systemw partyjnych, bd funkcjonuje
tam bardzo uomny protosystem. Podrozdzia dotyczcy transformacji gospodarczej jest zdecydowanie najsabsz czci pracy. Po
pierwsze, zosta on powicony wycznie krajom Wsplnoty Niepodlegych Pastw, bez uwzgldnienia dokona republik batyckich. Takie porwnanie wydaje si tym waniejsze, e demokratyzacja ycia politycznego pociga za sob liberalizacj polityki gospodarczej. Po drugie, bazuje na wyjtkowo skpej literaturze
przedmiotu, nie pozwalajcej na przedstawienie wnioskw wykraczajcych ponad elementarny poziom. W trzecim podrozdziale
omwiono stosunki przemysowe w pastwach nadbatyckich i w
Rosji. Rwnie tutaj autor nie wykracza poza oglnikowe stwierdzenia, i upodobnienie do wariantw zachodnioeuropejskich
odnotowano w krajach batyckich. Sytuacja w Estonii, na otwie
i Litwie tak odbiega od tego, co dzieje si na arenach stosunkw
przemysowych pozostaych krajw obszaru poradzieckiego, e ich
dalsze rozpatrywanie w tym kontekcie nie ma wikszego sensu
(s. 229). W pracy o charakterze komparatystycznym takie stwierdzenia naley uzna na niedopuszczalne.
W ostatnim rozdziale przedstawiono wybrane aspekty rozwoju spoeczestwa obywatelskiego, koncentrujc si na zmianach
w mediach i komunikacji spoecznej. Omwienie systemu komunikacji politycznej i mediw na obszarze byego ZSRR koczy si
konkluzj, e z trudem poddaje si on opisowi i analizie zgodnie
z reguami i typologiami stworzonymi dla otwartych demokracji
zachodnich (s. 253). W obliczu takich wnioskw warto byoby
pokusi si o zaprezentowanie problematyki w wietle teorii funkcjonujcych na obszarze postradzieckim, bd przedstawienie wasnej typologii. W czwartym rozdziale omwiono rwnie proble123

matyk przestrzegania praw czowieka i obowizujcych w tym
zakresie standardw. We wnioskach stwierdzono, e przyjcie podstawowych regulacji w ramach systemu ONZ oraz czonkowstwo
w takich organizacjach, jak OBWE czy Rada Europy nie gwarantuje realizacji przyjtych zobowiza. W zasadzie we wszystkich
pastwach postradzieckich oprcz Litwy, otwy i Estonii wyranie
obserwuje si regres w dziedzinie ochrony praw czowieka.
Opracowanie uzupeniaj dwa aneksy, w ktrych znajduj si
spisy partii politycznych funkcjonujcych w poszczeglnych pastwach oraz wyniki wyborw parlamentarnych i prezydenckich.
Recenzowany tom jest prac wak, wnoszc pewien zasb
wiedzy i systematyzujc okrelone obszary wielowymiarowego
procesu transformacji ustrojowej pastw postradzieckich. Mimo
kompozycyjnej spjnoci praca ma charakter nierwny: wyranie
rni si poziomem naukowym rzetelne i rzeczowe rozdziay napisane przez ekspertw, znawcw problematyki tranzytologii i obszaru postradzieckiego od rozdziaw, ktrych autorzy nawet nie
odwouj si do rde rosyjsko, ukraisko czy biaoruskojzycznych. Autorzy nie ustrzegli si rwnie kilku znaczcych bdw
merytorycznych np. Stanisaw Szuszkiewicz nie by pierwszym
prezydentem Republiki Biaoru, lecz peni funkcj przewodniczcego Rady Najwyszej Biaorusi w latach 1991-1994 (s. 50). Powysze uwagi nie umniejszaj w powanym stopniu wartoci pracy.
Podkrelmy, e ma ona przegldowy charakter i ma na celu przedstawienie rnic w przebiegu procesu transformacji systemw politycznych pastw postradzieckich. Praca ta dowodzi rwnie wci
istniejcych brakw i potrzeby pogbionej analizy powyszej problematyki w postaci odrbnych monografii, powiconych poszczeglnym pastwom.
124
O INSTYTUCIE POLSKO-ROSYJSKIM
Fundacja Instytut Polsko-Rosyjski zostaa ustanowiona
przez Irin Popadeykin i Rafaa Czachora 25 stycznia 2011 roku
we Wrocawiu.
Rejestracja Instytutu przez Sd Rejonowy dla WrocawiaFabrycznej miaa miejsce 11 lutego 2011 roku. Fundacja dziaa na
podstawie Ustawy o fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984 roku (z
pniejszymi zmianami).
Majtek Instytutu stanowi rodki finansowe przekazane
przez Irin Popadeykin i Rafaa Czachora w momencie powstania
fundacji oraz inne rodki i mienie nabyte przez Instytut w trakcie
jego dziaania.
Instytut Polsko-Rosyjski nie prowadzi dziaalnoci gospodarczej. Wszystkie rodki finansowe przeznaczane s na dziaalno
statutow.
Misj Instytutu Polsko-Rosyjskiego jest prowadzenie dziaalnoci edukacyjnej, kulturalnej i naukowej w zakresie:
1. popularyzacji wiedzy, edukacji kulturowej, zwaszcza wrd
dzieci i modziey;
2. upowszechnienia wiedzy o Rosji w Polsce oraz wiedzy o Polsce
w Rosji;
3. sprzyjania rozwojowi kultury, sztuki oraz nauki;
4.sprzyjania prowadzeniu bada naukowych.
Realizacja zada nastpuje poprzez organizowanie, finansowanie i prowadzenie dziaalnoci edukacyjnej, szkoleniowej, naukowo-badawczej i wydawniczej.
Wicej o biecej dziaalnoci Instytutu na stronie internetowej:
www.ip-r.org
Informujemy o moliwoci dokonywania darowizn na rzecz Instytutu Polsko-Rosyjskiego:
Fundacja Instytut Polsko-Rosyjski
ul. Legnicka 65
54-206 Wrocaw
Nr konta: 38102052420000260202656510
Kod BIC (Swift): BPKOPLPW
125
Wszystkie uzyskane rodki finansowe przeznaczane s na dziaalno statutow, m.in. na wydawanie Rocznika Instytutu PolskoRosyjskiego
INFORMACJA DLA AUTORW

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego jest pismem powiconym studiom interdyscyplinarnym, ze szczeglnym
uwzgldnieniem polsko-rosyjskich kontaktw literackich, zwizkw kulturowych, stosunkw politycznych. Jego celem jest poszerzanie wiedzy o wspczesnej Polsce i Rosji, przyblienie wynikw
bada naukowych nad kontaktami dwustronnymi.
W periodyku znajd si nastpujce dziay:
1. Polsko-rosyjskie studia komparatystyczne, w tym badania nad
wspczesn kultur polsk i rosyjsk
2. Polskie i rosyjskie badania literaturoznawcze
3. Polsko-rosyjskie studia politologiczne
4. Recenzje i omwienia
Artykuy nadesane do 30 kwietnia 2012 roku opublikowane zostan w numerze 1 (2) 2012, artykuy nadesane do 31 padziernika
2012 roku opublikowane zostan w numerze 2 (3) 2012.
Zasady recenzji artykuw naukowych
Wszystkie artykuy s recenzowane. Pierwszej z nich dokonuje
zesp redakcyjny, druga ma charakter recenzji anonimowej, ktrej
dokonuje naukowiec specjalizujcy si w danej dziedzinie. Do koca procesu recenzowania autor i recenzent pozostaj sobie nie znani. Redakcja przekazuje autorowi konkluzje recenzji oraz ewentualne wskazwki. Negatywna ocena artykuu na pierwszym lub drugim etapie recenzji oznacza nieprzyjcie tekstu do druku
Wymagania edytorskie dla tekstw polskojzycznych
Znajduj si na stornie internetowej Rocznika:
r.org/rocznik
126
www.ip-
-
-
25 2011
().
- 11
2011 .
6 1984 (
).
,

, ,
.
-
.
.
-
, :
1. , ,
;
2.
;
3. , ;
4. .
,
, .
: www.ip-r.org

-
:
Fundacja Instytut Polsko-Rosyjski
ul. Legnicka 65
54-206 Wrocaw
: 38102052420000260202656510
BIC (Swift): BPKOPLPW
127

,
-

-
,
-
, , .
,
.
:
1. - ,
, , , .
2. .
3. - .
4. .
, 30 2012 , 1 (2) 2012, , 31
2012 , 2 (3) 2012.

,
- ,

, .

. .

() ,
.
.

: www.ip-r.org/rocznik
128

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego NR 1 (1) 2011

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego NR 1 (1) 2011

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego

ROCZNIK INSTYTUTU POLSKO-ROSYJSKIEGO

, Halina Zajc, Ewolucja teorii nauczania jzyka

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rosyjski znw popularny, http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,1...

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

H. Zajc, Ewolucja teorii nauczania jzyka rosyjskiego w szkole polskiej

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

J. Henzel, Stan obecny i perspektywy nauczania jzyka rosyjskiego

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

W. Woniewicz, Zagadnienie modelowania kursw praktycznej nauki

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

B. Kulesza, Najnowsze anglicyzmy w jezyku prasy modziezowej. http:

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

.. , op. cit., s. 81.

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011

Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego Nr 1 (1) 2011