T.C.

SAKARYA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

HARMONK CSM DALGALARININ ZEMN ORTAMINDA SNMLENMES

YKSEK LSANS TEZ

mit BALKAN

Enstit Anabilim Dal Tez Danman

: :

YAPI ETM Do. Dr. Seyhan FIRAT

Eyll 2007

T.C. SAKARYA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

HARMONK CSM DALGALARININ ZEMN ORTAMINDA SNMLENMES

YKSEK LSANS TEZ

mit BALKAN

Enstit Anabilim Dal

YAPI ETM

Bu tez 04 / 09 / 2007 tarihinde aadaki jri tarafndan Oybirlii ile kabul edilmitir.

Do. Dr. Seyhan FIRAT

Yrd. Do. Dr. Mehmet SARIBIYIK

Yrd. Do. Dr. lyas ANKAYA

Jri Bakan

ye

ye

NSZ

Dnyann jeolojik yaps plak tektoniinin hareketi ile srekli bir devinim halindedir. lkemiz corafyas da bu hareket tektoniinin en aktif faylarnn bulunduu blgede yer almaktadr. Bu adan bakldnda depremin yaratm olduu byk genlikli yer hareketleri binalarda yapsal hasarlara ve insan yaantsnda olumsuz etkilere yol amaktadr. Benzer olarak insan kaynann retmi olduu byk genlikli titreim reten ve insan yaamn nemli derecede etkileyen, konfor bozucu titreim kaynaklar da vardr. Bu sebeple hzl tren, youn tat trafii, byk genlikli titreim oluturabilen ar sanayi makineleri vb. titreim kaynaklarnn belirtilen zararl etkilerinden korunmak iin en uygun yaltm aracnn belirlenmesi ve zemin ortamnda dalga yaylnn iyi anlalmasnn gereklilii ortaya kmtr. Bu alma ile insanlarn yaratm olduu olumsuz sonular, titreim kaynandan gelen ve elastik zemin ortamnda yaylan dalgalarn genliini azaltmak iin yapay yolla oluturulmu, farkl genliklerde sismik dalgalarn zemin ortamnda yaynm ve bu yaynmn farkl dalga bariyerleri ile snmlenerek korunacak yapya zarar verme olanan azaltmas amalanmaktadr. Gerekletirdiim bu almada, bana salad desteklerinden dolay danmanm Sayn Do Dr. Seyhan FIRATa, deerleri grlerini ve zamanlarn benden esirgemeyen Sayn Yrd. Do. Dr. lyas ANKAYAya, Yrd. Do. Dr. Gnay BEYHANa, Yrd. Do. Dr. Erkan ELEBye, deerli arkadalarm Ar. Gr. sa VURAL ve Jeofizik Mhendisi Murat SANDALCIya, kymetli blm hocalarmza, ayrca yksek lisans renimimin her safhasnda yitirdiim midimin geri kazanmnda bana destek olan ve eksilen azmimi tamamlamama yardmc olan biricik eim Asuman BALKANa, ilk gzbebeim olum Elvir Ege BALKANa ve beni yetitiren en kymetli deerlerim anne-babama teekkr bir bor bilirim. ii

NDEKLER

NSZ ............................................................................. NDEKLER ................................................................................................ SMGELER VE KISALTMALAR LSTES.................................................... EKLLER LSTES ....................................................................................... TABLOLAR LSTES....................................................................................... ZET................................................................................................................. SUMMARY....................................................................................................... BLM 1. GR................................................................................................................. 1.1. Problemin Tanm ............................................................................ 1.2. lgili almalar ............................................................................... 1.3. almann Ama ve Kapsam....................................................... BLM 2. ZEMN ORTAMINDA DALGA YAYILII ................................................... 2.1. Giri.................................................................................................. 2.2. Dalga Hareketinin Teorisi. 2.3. Dalga Yaylma Prensipleri.................................................... 2.3.1. Huygens prensibi................................................................ 2.3.2. Fermat prensibi............................................... 2.3.3 Snell yasas...................................................... 2.3.4. Tersinirlik prensibi.............................. 2.3.5. Sperpozisyon prensibi... 2.4. Sismik Dalga Trleri.. 2.4.1. Cisim dalgalar

ii iii vi viii xii xiii xiv

1 1 3 7

8 8 10 11 12 12 13 13 14 15 16

iii

2.4.1.1. P-basn dalgalar. 2.4.1.2. S-kayma dalgalar 2.4.2. Yzey dalgalar. 2.4.2.1. Rayleigh dalgalar. 2.4.2.2. Love dalgalar 2.5. Sismik Dalgalarn Yaylmas 2.5.1. Yansma.. 2.5.2. letim (Krlma)... 2.5.3. Difraksiyon. 2.6. Dalga Yaylma Hz.. 2.7. Snmleme (Atenasyon) ve lme Yntemleri 2.7.1. Geometrik yaylma. 2.7.2. Sourma (Absorbsiyon). 2.7.3. Snrda enerjinin paylalmas 2.8. Zeminin Dinamik zelliklerinin llmesi. 2.9. Yk Kaynaklar ve Etkileri.. BLM 3. ARAZ UYGULAMALARI.... 3.1. Laboratuar Deneyleri ....................................................................... 3.2. Arazi Sismik Deneyleri............................................................. 3.2.1. Yansma ve krlma deneyleri............................... 3.2.2. Deneyin uygulan.. 3.3. Dey Dalga Bariyeri Deneyleri. 3.3.1. Dalga bariyerinin modellenmesi.. BLM 4. HARMONK DALGA ANALZ ALIMALARI. 4.1. Ham Kayt Verilerinin SeismoSignal Analizleri.. 4.2. lenmi Verilerin Matlap Analizleri 4.3. Dalga Grafiklerinin Yorumlanmas... 4.3.1. Aktif yaltm analizleri 4.3.2. Pasif yaltm analizleri.. iv

16 17 20 21 23 24 25 26 27 28 28 29 29 30 32 34

35 36 38 38 41 43 46

50 50 54 56 56 64

4.4. Sonularn Karlatrlmas. BLM 5. SONULAR VE NERLER. KAYNAKLAR. ZGEM..

73

76 79 83

SMGELER VE KISALTMALAR LSTES

T F

: Periyot : Frekans : Orant katsays : Zaman : Faz As : Younluk : P dalgas hz : S dalgas hz : Rayleigh dalgas hz : Poisson oran : Dalga boyu : Genlik : Gerilme : Yerdeitirme : Akustik Empedans : Birim deformasyon : Dalga hz : Elastisite modl : Dalga yansma katsays : Dalga iletim katsays : Dalga cephesi toplam enerji miktar : Genlik snm faktr : Dalga sourma katsays : Tabaka kalnl : Sonlu elemanlar yntemi : Sismik dalga yansma ve krlma as

cp cs cr

c E R Tr Et r H SEY i

vi

r q z Sr Pr St Pt St Pt Sr Pt es a0 e N
0

: Dalga yaylma cephesi : Dalga giriim : Derinlik : Yansya S-dalgas : Yansyan P-dalgas : Krlan S-dalgas : Krlan P-dalgas : S-dalgas krlma as : S-dalgas krlma as : S-dalgas krlma as : P-dalgas krlma as : Birim yzeye den enerji miktar : Balangtaki dalga genlii : Logaritmik taban : Newton : Santigrat derece

vii

TABLOLAR LSTES

Tablo 2.1. Tablo 2.2. Tablo 3.1. Tablo 3.2. Tablo 3.3.

Zemin dinamik zelliklerinin llmesi ... Farkl dinamik yk durumlar iin frekans ve genlik aral . Laboratuar deney sonular ... Zemin ve kayata sismik dalgalarn hz ... Sismik deney sonular ..

33 34 37 42 43

xii

EKLLER LSTES

ekil 1.1. ekil 2.1. ekil 2.2. ekil 2.3. ekil 2.4. ekil 2.5. ekil 2.6. ekil 2.7. ekil 2.8. ekil 2.9.

Titreim kaynandan dalgalarn yaylmas ve bir yaltm aracyla perdelenmesi..................................................................... Dalga emas.. Cisim dalgalarnn oluturduu deformasyonlar a)Basn dalgas b) Kayma dalgas ........................................................................... Basit harmonik salnmn tanecik hareketinin zamana bal yerdeitirme hz ve ivme grafii ..... Tersinirlik prensibinde uygulanan kuvvet f(t) ile meydana 14 15 17 18 18 19 20 21 22 23 24 26 27 31 getirecei yerdeitirme d(t) arasndaki iliki ... Farkl frekans ve genliklere sahip olan iki basit harmonik salnmn giriimi ... P-basn dalgas yaylma ekli .. S-kayma dalgas yaylma ekli . Bir sismogramda grlen tipik deprem dalgalar .. SV-dalgas ve SH-dalgas yaylma ekli ... 11 10 3 9

ekil 2.10. Yerkre ve i yaps ....................................................................... ekil 2.11. Rayleigh dalgasnn oluturduu deformasyonlar ekil 2.12. Rayleigh yzey dalgalarnn poisson oranna bal olarak yatay ve dey hareketi .. ekil 2.13. Love dalgalar yaylma ekli . deiimi . ekil 2.15. Bir snra gelen dalgann yansma ekli (a)Normal geli (b)Eik geli hali ..... ekil 2.16. Tabakal bir ortamda yansyan ve krlan dalgalar ekil 2.17. ki tabakal bir ortamda basit tekrarl yansma .. ekil 2.14. Love dalgalarnda partikl yerdeitirme genliinin derinlikle

viii

ekil 2.18. ok tabakal bir ortamda iletim ve yansma ... ekil 2.19. Yk eitleri .. ekil 3.1. ekil 3.2. ekil 3.3. ekil 3.4. ekil 3.5. ekil 3.6. ekil 3.7. ekil 3.8. ekil 3.9. Zemin laboratuar deneyleri iin sondaj almas. Sondaj almas u deiimi Yzey dalgalarnn spektral analizinde kullanlan genelletirilmi dizilim Jeofonlarn kayt iin yerletirilmesi . Veri kayt cihaz .... Yk kayna .. Deney uygulama sahas .... Jeofon uygulamas saha modeli ....... Sarsma cihaz ....

32 34 36 36 38 39 39 40 41 42 44 45 45 45 46 47 48 49 51 52 53 53 55 56 57 58 59

ekil 3.10. Yk kontrol cihaz .... ekil 3.11. vme lerler.. ekil 3.12. Is kontrol cihaz .... ekil 3.13. Yaltmsz arazi modeli . ekil 3.14. Aktif yaltm arazi modeli ekil 3.15. Dey dalga bariyerleri: a) i bo bariyer b) i su dolu bariyer c) i bentonit dolu bariyer d) i beton dolu bariyer. ekil 3.16. Pasif yaltm arazi modeli . ekil 4.1. ekil 4.2. ekil 4.3. ekil 4.4. ekil 4.5. ekil 4.6. ekil 4.7. ekil 4.8. ekil 4.9. Ham kayt dosya bilgi girii .. Ham kayt ivme-hz, yerdeitirme-zaman grafikleri .. Filtreleme uygulama ekli . lenmi veri gurubu ivme, hz, yerdeitirme-zaman grafikleri .. Matlap grafik izim program ... Aktif yaltm arazi modeli . Aktif yaltm A1 istasyonu 10 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... Aktif yaltm A1 istasyonu 25 Hz zamana bal yerdeitirme grafii Aktif yaltm A1 istasyonu 50 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

ix

ekil 4.10. Aktif yaltm A1 istasyonu 75 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.11. Aktif yaltm A1 istasyonu 95 Hz zamana bal yerdeitirme grafii..... ekil 4.12. Aktif yaltm A4 istasyonu 10 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.13. Aktif yaltm A4 istasyonu 25 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.14. Aktif yaltm A4 istasyonu 50 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.15. Aktif yaltm A4 istasyonu 75 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.16. Aktif yaltm A4 istasyonu 95 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.17. Pasif yaltm arazi modeli . ekil 4.18. Pasif yaltm A1 istasyonu 10 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.19. Pasif yaltm A1 istasyonu 25 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.20. Pasif yaltm A1 istasyonu 50 Hz. zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.21. Pasif yaltm A1 istasyonu 75 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.22. Pasif yaltm A1 istasyonu 95 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.23. Pasif yaltm A4 istasyonu 10 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.24. Pasif yaltm A4 istasyonu 25 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.25. Pasif yaltm A4 istasyonu 50 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.26. Pasif yaltm A4 istasyonu 75 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... x 71 71 70 69 67 67 66 66 65 63 64 63 62 62 61 60 60

ekil 4.27. Pasif yaltm A4 istasyonu 95 Hz zamana bal yerdeitirme grafii .... ekil 4.28. Pasif yaltm A4 istasyonu su dolu yaltm uygulamas zamana bal yerdeitirme grafii ekil 4.29. Pasif yaltm A4 istasyonu bentonit dolu yaltm uygulamas zamana bal yerdeitirme grafii .. ekil 4.30. Pasif yaltm A4 istasyonu beton dolu yaltm uygulamas zamana bal yerdeitirme grafii 75 74 73 72

xi

ZET

Anahtar kelimeler: Harmonik dalga, zeminlerde dalga yaylm, aktif yaltm, pasif yaltm, dalga bariyeri, snmleme. Doal yada yapay dinamik yklemeler sonucu zeminlerde ve zemin zerindeki yaplarda kuvvetli yer hareketleri oluabilir. Bu titreimler, mevcut yaplara hasar verebilecei gibi, insan yaamndaki konforu ve yaanabilir ortam koullarn da bozabilir. Bu nedenle titreim kaynandan gelen ve elastik zemin ortamnda yaylan dalgalarn genliini azaltmak iin titreim kaynann yaknna ya da korunacak yapnn yaknna bir dalga bariyeri modeli gelitirilebilir. Bu almada doal yada yapay bir dalga kaynann rettii titreimlerin yaylmasn nlemek (aktif yaltm) veya titreim kaynandan gelen dalgalarn zemin ortamnda yaylarak korunacak bir yapya veya alana ulamasna engel olmak (pasif yaltm) iin kullanlacak en uygun dalga bariyeri modelini belirlemek zere sistematik aratrmalar yaplmtr. Gerekletirilen bu aratrmalarn deneysel uygulamalarnda ncelikle modelin arazi alma artlar hazrlanm, zemin blgesinden kartlan sondaj numuneleri ile zemin yaps, zellikleri ve deerleri elde edilmitir. Zeminin tabaka kalnlklarnn belirlenmesi iin sismik yansma deneyi yaplm geometrik yap belirlenmitir. Harmonik dalga yaylmn snmleyecek en uygun dalga bariyerinin belirlenmesi iin yaltmsz durum, aktif yaltml durum ve pasif yaltml durumlarnda dalga yaylmnn yk kaynana ve korunacak yapya dair etkilerinin farkl yaltm modellerinde tanecik hareketine etkileri incelenmitir. Kullanlan yaltm modelleri; dalga bariyerinin iinin bo, su dolu, bentonit dolu ve beton dolu olmas durumlar iin gerekletirilmitir.

xiii

HARMONC BODY WAVES ATTENUATION IN THE GROUND LAYER

SUMMARY

Key Words: Harmonic wave, wave spread in the ground, active isolation, passive isolation, wave barrier, attenuation. There may be strong shaking in the ground or on the buildings because of natural or unnatural dynamic loading. These vibrations may damage both the buildings and peoples life quality and their comfort. Therefore a wave barrier may be developed near by the source of vibration or nearly the building which we want to protect to reduce the wavelength which comes from source of vibrations and spreads in elastic ground. In this study there are some scientific researches about determining the optimal wave barrier model either to prevent the spreading of vibrations which come from natural and unnatural wave sources (active isolation) or to prevent the reaching of the waves which come from sources of the vibrations by to the buildings or to the area that should be protected (passive isolation). In this study ground conditions are obtained by drilling bore holes on the site. Also seismic refraction test is carried out on the situ to obtain geometric structure. The most suitable wave barrier model for non isolation, active and passive isolations cases are investigated in terms of protection the structure and vibration source. The wave barriers are used in this research as open trench, water filled trench, bentonite trench and concrete trench.

xiv

BLM 1. GR

1.1.

Problemin Tanm

Titreim kaynaklar; deprem yer hareketi ile retilen ok byk genlikli titreimler ve insan yaps ile retilen ve farkl genliklerde oluturulabilen titreimler olmak zere iki snfta ele alnp incelenmektedir. Deprem lkemizin vazgeilemez bir gereidir. lkemiz jeolojik konumu itibari ile dnya deprem kuann en aktif faylarnn bulunduu blge ierisinde yer almaktadr. Dnyann nemli aktif kuaklarndan biri olan Alp-Himalaya orojenik kua zerinde yer alan lkemizin karmak jeolojik ve jeodinamik yapsndan dolay, ok sayda nemli byklkte deprem oluturabilecek boyutlarda aktif krk fay zonu mevcuttur [1]. Bu blgede gerekleen byk genlikli kuvvetli yer hareketleri nedeniyle oluan depremlerde ok fazla yapsal hasar gereklemektedir. Ne yazk ki insan hayatn olumsuz etkileyen bu yapsal hasarlar beraberinde can kayplarna sebep olmaktadr. Dier yandan hzl ve youn trafik ykleri, ar makine temelleri, masif inaat aktiviteleri ve patlamalar gibi deprem yer hareketi dndaki yksek frekansta insan yaps titreim kaynaklarnn oluturduu etkiler btn dnyada son yllarn en nemli problemlerindendir. Bu titreim kaynaklarnn oluturduu dalgalarn yumuak zemin ortamnda yayl ve youn yerleim alanlarndaki yaplarla etkileimi hassas aletlerde ilevsel bozukluklara, insanlarda rahatszlk verici durumlara hatta yakn binalarda hasarlara neden olmaktadr [2]. lkemizde nfus art ile paralel son yllardaki ulam problemlerinin art, mesafelerin uzamas ve ulam zamanlarnn artmas insanlarn zamanlarn ekonomik kullanmalarna engel olmakta, hayatlarnda ve ilerinde verimli bir sre yaamalarn gletirmektedir. Bu yzden gelien teknolojiden faydalanarak ulam

alanlarnda da bir takm yenilikler yaplmaktadr. Bu yeniliklerin en nemlilerinden biriside demiryollarnda tren hzlarnn arttrlmasdr. Tren hzlarnn art ile zeminde meydana gelen titreim genliklerinin art yakn binalarda hasarlara ve yaam konforunu olumsuz etkilemeye neden olmaktadr. Teknolojik gelimelerin insan hayatn kolaylatrmasnn yannda, ara hzlarnn ve glerinin artmasnn etkisiyle bu aralardan kaynaklanan titreimler binalarda ve aletlerde olumsuz etkiler oluturmakta, bunlarda insanlarn yaamlarn zorlayc etkiler meydana getirmektedir [3]. Zemin titreimlerinin yaplara verebilecei hasarlar azaltmak iin eitli yntemler kullanlmaktadr. Bu yntemlerin etkinlii ve uygulanabilirlii dalgalarn karakterlerine ve zemin koullarna baldr. Bilindii zere dinamik ykler ya da yapay yolla oluturulan sismik dalgalarn zemin ortamndaki davran ve seyahatini zemin tabakalarnn malzeme ve geometrik zellikleri bata olmak zere dalgann karakteristii belirlemektedir. Bu nedenle evreyi titreim kaynaklarnn belirtilen zararl etkilerinden korumak ve en uygun yaltm modelini belirleyebilmek iin zemin ortamnda dalga yayln iyi anlamak gerekmektedir. Kuvvetli yer hareketlerinin neden olduu byk genlikli titreimleri nleyebilmek iin korunacak yap evresine, dalga geli istikametine, korunacak yapnn altna veya dalga kaynann bahsi geen blgelerine eitli yaltm malzemesi yerletirilmesi etkili bir zm olarak sunulabilir (ekil 1.1.). Bylece dinamik yklerin neden olduu kuvvetli yer titreimlerinin zemin ortamnda yaylmasnda, dalgalarn sourulmasn, yansmasn veya krlmasn salayarak etkilerini azaltmak ve geciktirmek, dalgann yapya etkili bir ekilde ulamasn engellemek mmkn olabilmektedir. Dalga yaltm malzemesinin titreim kaynann yakn blgesine yaynm dorultusunda dik yerletirilmesi aktif yaltm yapldn, titreim kaynann uzanda korunacak yapnn yakn blgesine dik yerletirilmesi ise pasif yaltm yapldn gstermektedir. Aktif ve pasif yaltmda kullanlacak dalga bariyerinin geometrik zelliklerinin tespiti ve farkl zemin formasyonlarnda hangi derinlie yerletirilecei nceki almalardan elde edilmi bilgiler dorultusunda belirlenmitir. Dalga bariyeri modellerinin tabakal zemin ortamnda cisim dalgalarnn yaylna etkilerini anlamak iin bariyerin ve zemin ortamnn deneysel

modeli uygun saha artlarnda, saysal zm ise paket programlardan yararlanlarak bilgisayar ortamnda gelitirilmitir. Detayl parametrik aratrmalar neticesinde elde edilen sonular farkl titreim yaltm modelleri iin karlatrlmal olarak verilmitir.

ekil 1.1. Titreim kaynandan dalgalarn yaylmas ve bir yaltm aracyla perdelenmesi [3]

1.2.

lgili almalar

Yap-zemin arasndaki dinamik etkileim ile ilgili her yl eitli sayda farkl makaleler yaymlanmaktadr. Son on yl ierisinde, yurtdndaki yaynlarda yeni teorik yaklamlar ve saysal yntemlerin gelitirilmesi ele alnmtr. eitli dinamik yk kaynaklarnn rettii byk genlikli yer hareketlerinin nlenebilmesi veya azaltlabilmesi iin titreim yaltm aralar ve etkileri ile ilgili literatrde snr eleman, snr integral, ya da sonlu eleman yntemlerine yada bu yntemlerin ortak kullanmna dayal birok saysal zm yaklamlar, analitik zm yollar ve deneysel almalar ortaya konulmutur. Yap-zemin dinamik etkileimi problemlerinin zmlenmesindeki gelimelere paralel olarak insanlar tarafndan oluturulan hasar verici veya ykc titreimlerin engellenmesi ve yaplara zarar vermemesi iin titreim kayna ile korunacak yap arasna bir dalga bariyeri konulmas dnlmtr. Yap-zemin etkileimi dikkate

alnarak uygun dalga bariyerinin belirlenmesi iin baz aratrmaclar bir takm almalar yapmtr. Klein ve di. almalarnda Snr Elemanlar Yntemini kullanm ve titreimlerin azaltlmas iin farkl zm yntemlerini incelemilerdir [4]. Rayleigh dalgalarn da inceleyerek farkl yk etkilerinde bu dalgalarn nasl bir davran gsterdiklerini aratrmlardr. Chouw ve Pflanz Snr Elemanlar Yntemini kullanarak zemin-bariyer modelini oluturmular ve farkl kayma dalga hzlar iin dey dalga bariyeri ile yatay dalga bariyerinin etkisini karlatrmal olarak incelemilerdir. Her iki dalga bariyerinin de belli frekanslarda dalga snmleme yetisine sahip olduunu tespit etmilerdir [5]. Tahmeed M. Al-Hussaini trafik etkileri sonucu oluan yksek frekansl titreimlerin etkilerini azaltmak iin ii bo ve ii dolu bariyerler kullanm, sistem Snr Elemanlar Yntemi kullanlarak oluturulmu, bariyerler iin malzeme ve geometrik zelliklerin deiiminin etkisini incelemilerdir [6]. Bunlara ek olarak Leung ve dierleri baz analitik aratrmalar yapmlar ve baz formlasyonlar elde etmitir. Bu yntemlerin etkinlii ve uygulanabilirlii dalgalarn karakterlerine ve zemin koullarna baldr [7]. Adam ve Estorff ak ve ii dolu bariyerler kullanarak tren, trafik aktiviteleri ve ar makine hareketleri sonucu zeminlerde oluan titreimlerin yaplarda oluturacaklar etkilerin azaltlmasn amalamlardr. Yaptklar almada hendek tipi ak ve bentonit ile doldurulmu dalga bariyerlerini kullanmlardr [8]. Daha nce yaplan baz deneysel almalarn sonular da zel durumlar iin ynetmeliklerde yer alm ve faaliyet alan dar kapsamda tutulmutur [9]. Schmide gre blgesel zemin zerindeki dalga yaylmn deitirmenin temeli; belirlenen bir rijitlikte, boyutlarda ve derinlikte kat bir ktle yerletirilmesi esasna dayanmaktadr. Bu kat ktle yapay bir ana kaya grevi stlenir. Zemine iletilen byklkleri belli dalgalar ile zemin anakaya arasndaki, snr ve ince kalnlklara sahip tabakalarn, tanmlanmas mmkndr [10]. Modelleme yaplrken, yar sonsuz zemin blgesinde bariyerin geometrik ve malzeme zellikleri deitirilerek yaltm iin en uygun modelin bulunmas iin almalar yaplmtr. Sonlu Elemanlar Ynteminin (SEY) mhendislik uygulamalarnda karmak problemlerin zmnde bilgisayar yazlmlar ile birlikte kullanlmaya balanmasyla, aratrmalar basit analitik zmlemelerden ok bilinmeyenli saysal modellemelere doru kaymtr. Sismolojide, cisim ve yzey dalgalarnn yaylmna

ait almalarda, sonlu elemanlar yaygn olarak kullanlmtr. SEY kullanlarak yapzemin etkileimi daha detayl aratrlmtr. Yap-zemin sistemi, zemin blgesinin yar sonsuz uzay olarak kabul edilmesinden dolay sonsuz zemin blgesinde sonlu bir zemin alnarak modellenmektedir. Yap-zemin sisteminin birlikte modellenmesini ngren metoda dorudan zm yaklam denilmektedir. Burada snrl bir zemin blgesi alnmakta ve zemin ara yzeylerinde yapay snrlar oluturulmaktadr. Yaplan almalarda ncelikle zemin blgesinin bu yapay snr artlarnn nasl belirlenecei aratrlmtr. nk dinamik analizlerde gerekli snr artlar uygulanmazsa kaynaktan yaylan dalgalar bu snrlara arpacak ve zeminin uygun olarak temsil edilmedii bu snrlarda dalgalar farkl ekilde krlacak veya yansyacaktr. Bu farkllklarda yaplan analizlerde ve zmlemelerde gereki olmayan sonular olumasna neden olacaktr [11]. Literatrde yap-zemin problemlerinin incelenmesinde birok aratrma yaplmtr. E. elebi ve A.N. Gndz [12] ok katl bir yapnn yar sonsuz bir ortamda deprem etkisindeki davrann incelemi ve en uygun sonucu elde etmek iin farkl modeller kurmutur. Kurulan modellerde Sonlu Eleman Yntemi kullanlmtr. almann ilk aamasnda byk bir zemin blgesi ayrklatrlmtr. kinci aamada, zeminin yatay uzanmn dik kesen dm noktalarndaki yerdeitirmeler kstlanarak zemin modellenmitir. Son olarak ise yatay snrlar edeer statik yaylar ve snmleyiciler (vizkoz snr artlar) kullanlarak zemin blgesi modellenmitir. Yaplan bu modellerde kayma dalga hz, periyot ve taban kesme kuvveti hesaplanm ve karlatrlmtr. Sonu olarak ok byk bir zemin blgesi alnarak kurulan model ile snmleyiciler ve yaylar kullanlarak yaplan modelden elde edilen sonularn birbirine ok yakn sonular verdii grlmtr. Yap-zemin etkileiminde zemin blgesinin idealletirilmesi iin kullanlan iki temel yaklam, Dorudan zm Yaklam (Direkt Metot) ile Altsistem Yaklam dr. M.N. Aydnolu [13] Dorudan zm Yaklamnda, zemin ortamnn da styap tayc sistem gibi SEY ile ayrklatrlmasn ve oluturulan yap-zemin ortak sisteminin, tanmlanan statik veya dinamik d etkiler altnda dorudan analizini ngrr. Altsistem Yaklamnda ise yap ve zemin iki ayr sistem olarak dnlr ve her iki sistem iin ayr ayr yazlan denge denklemleri, daha sonra yapzemin arakesitindeki geometrik uygunluk ve denge koullar dikkate alnarak

birletirilir. Bu durumda zemin ortam sadece yap-zemin arakesitinde, snrl saydaki ayrk dm noktalarnda temsil edilen bir alt sistem olarak idealletirilir. Bahsi geen almalara ilave olarak yaplan dier aratrmalar, Kyk ve elebi [14], Kyk ve di. [15], Vural ve di. [16], Vural ve di. [17], Krtel ve di. [18] ve Krtel ve di. [19] dalgalarn karakterleri ve zemin koullar dikkate alnarak en uygun yaltm durumunu veren modelleri incelemilerdir. Bunun iin birok parametre zerinde (kayma dalga hz, bariyer younluu, bariyerin geometrik zellikleri, bariyerin yapya veya yk kaynana olan uzakl vb.) aktif ve pasif yaltm durumlarnda incelemeler yaplm ve en yksek yaltm veren artlar aratrlmtr. Forchap ve Verbic yap ve zemindeki titreimleri ve bu titreimlerin etkilerinin azaltlmas iin arazi deneyleri yapmlardr [20]. Ana kaya zerini rten tek tabakal zemin ortamnn temel titreim frekans deerinin altnda kalan d ykn frekans deerlerinde dalga yayllarnn olmadn gstermilerdir. stenilen yerlerde ana kaya bulmann zorluu veya olmamas nedeniyle zemin ierisinde ana kaya zelliini tayan bir yapay taban kaya nermilerdir. Gao ve di. yaptklar almada titreimlerin izolasyonunda kazk gruplarnn pasif yaltm durumundaki etkisini incelemilerdir [21]. Andersen ve Nielsen yaptklar almada yer titreimlerinin bariyerler ile azaltlmas veya demiryolu hatt boyunca zeminin iyiletirilmesi hakknda incelemelerde bulunmulardr. i bo hendek tipi dalga bariyeri yntemimde olumlu sonular elde etmilerdir [22]. Haw Ju ve Ta Lin trenlerin neden olduu titreimler ve kritik Rayleigh dalga hzlarnn sonlu elemanlar metodu ile analizini yapm ve nmerik analiz almalarn karlatrmlardr [23]. Hildebrand yapt almasnda hissedilebilir tren titreimlerinin zemin stabilizasyonuna etkisini incelemi ve farkl frekanslara ait sonular sunmutur [24]. Ayrca Hunaidi [25] ve El Naggar ve Chehab [26] lkelerinde yaptklar aratrmalarda trafik titreimlerinin etkileri ve nlemleri hakknda almalar yaparak sunmulardr. Dikdrtgen temeller iin Dominguez ve Roesset [27], ve zm ynteminin kesin ifadesini yazan Gazetas [28] tarafndan yaynlanmtr. Sieffert [29] bilinen btn empedans fonksiyonlarn uygulanabilir biimde bir almasnda yaynlamtr. Wolf yakn zamanda empedans fonksiyonlarnn hesab iin yeni ayrntl yaklamlar ileri srmtr [30].

1.3.

almann Ama ve Kapsam

Bu almann amac, kuvvetli bir dalga kaynann rettii titreimlerin yaylmasn ve etkisini azaltmak, deprem yer hareketi dndaki yksek frekansta insan yaps titreim kaynaklarnn (tat etkileri, inaat aktiviteleri, makine hareketleri, patlamalar vb.) yaplar zerinde oluturacaklar hasar verici etkileri, insanlar zerindeki konfor bozucu rahatszlklar en aza indirmektir. Bu amala, en uygun dalga snmleme yetisine sahip zemin modelinin oluturulmasn salamak ncelikli hedef alnmtr. Deneylerin yaplaca arazinin zemin zelliklerini belirlemek iin zemin sondaj ve laboratuar deneyleri yaplmtr. Arazide deneysel almann gerekletirilmesi iin gerekli malzemeler temin edilip, deneysel dzenek oluturulmutur. Bu almada amalanan, yk kaynandan yaylan dalgalarn bariyerlerde ve zemin snrlarnda yansyp sisteme geri dnmesini engellemektir. Bu model oluturulduktan sonra titreim kaynann rettii harmonik ykn yapda oluturaca etkileri azaltmak iin kaynak ile yap arasna uygun bir dalga bariyeri modeli oluturulmaya allmtr. Aktif yaltm (dalga bariyerinin kaynan nnde olmas) ve pasif yaltm (dalga bariyerinin korunacak yapnn nnde olmas) durumlar iin farkl parametreler zerinde aratrmalar yaplmtr. Dalga bariyerinin geometrik zellikleri (ykseklii ve genilii) ve eitli boyutlardaki bariyerin farkl derinliklerdeki etkisi gerekletirilmi literatr tarama almalarnn sonularndan elde edilmitir. Ayrca bariyerin cidarl imal edilmesi durumunda bo olmas durumu, bariyerin iinin dolu olmas durumu ve farkl younluktaki malzemelerle doldurulmas gibi birok deikenin dalgann perdelenmesine etkisi aratrlmtr. Bu aratrmalar neticesinde elde edilen sonular yorumlanm ve grafikler halinde karlatrmal olarak verilmitir.

BLM 2. ZEMN ORTAMINDA DALGA YAYILII

2.1. Giri Kk bir su birikintisine atlan tala, durgun suda meydana gelen dalgalanma olgusu herkes tarafndan ok iyi bilinir. Suya atlan ta dairesel yava yava genileyen ve srtnmeyle enerjisini eninde sonunda kaybedecek bir dalga yaratr. Bu olgudaki en dikkate deer zellik dalga da doru ilerlerken gldeki su taneciklerinin aa ve yukar hareket edip olduklar yerde kalmalardr. Dier farkl doal olgularda benzer sonular yaratr. Bir ses kaynandan kan dalga havada her yne doru dairesel olarak yaylr, k dalgalar da k kaynandan etrafa ayn biimde dalr, zemin ortamnda oluan doal veya yapay, byk yada kk genlikli dalgalarda bulunduklar ortamda dairesel ve boyutlu olarak dalr. Tm bu olgularda dalgalarn yayld ortam hareket etmez, ancak hareket eden dalgann enerjisi ile ortamn dzeni bozulur [31]. Btn bu dalgalarn hareketleri farkl nicelikle ifade edilir (ekil 2.1.) : 1) Tam bir dalga salnmnn balangc ile sonu arasnda geen sre, yani periyot (T), 2) Genlik (a), dalga salnmnn bykl, 3) Frekans (F), birim zamandaki (genellikle saniyedeki) dalga salnm says,

Byklk

Periyot

Zaman a

Frekans=1/Periyot

ekil 2.1. Dalga emas [31]

ekil 2.1.de dalga davranlar kesin olarak grnse de dalgalarn hareket ynleri sergilenemez [31]. Baz dalgalar ses dalgas gibi yayldklar ortamn hareket dorultusunda ileri geri hareket ederler, dorultu boyunca ortam bir sktrp bir genletiren bu dalgalara boyuna dalgalar (P-basn dalgalar) denir, baka bir eit dalgada iinde bulunduklar ortam, dalgalarn hareket ynne dik olan alarda yukar aa hareket ettirir, bu dalgalara da enine dalgalar (S-kayma dalgalar) denir (ekil 2.2. (a), (b)). Zeminlerde oluan titreimler sonucu cisim dalgalar ve yzey dalgalar ad verilen iki farkl dalga tr ortaya kar. Zemin ierisinde hareket eden cisim dalgalarnn P ve S olmak zere iki eidi vardr. P dalgalar boyuna olup basn dalgalar olarak bilinir ve getikleri ortamda nce skma sonra genleme meydana getirirler. Ses dalgalarna benzerler ve bu dalgalardan etkilenen bir parack titreimi dalga ilerleme ynne paraleldir. Bu dalgalar ses dalgalarnda olduu gibi kat ve sv ortamdan geebilir. Enine ve kesme dalgalar olarak bilinen S dalgasndan etkilenen bir parack hareketi dalga ilerleme ynne diktir. Sonsuz bir ortamda P dalgasnn yaylma hz, S dalgasnn yaylma hzndan en az 2 kat daha fazladr [32]. Cisim

10

dalgalarnn ilerleme hz, iinden getikleri ortamn rijitliine baldr. Sismik dalga trlerinden blm 2.4.te ayrntl ekilde bahsedilecektir.
a) Basn dalgas
Dalga Boyu

Tanecik Hareketi

Skma b) Kayma dalgas Dalga Boyu

Genleme

Tanecik Hareketi

ekil 2.2. Cisim dalgalarnn oluturduu deformasyonlar a) Basn dalgas, b) Kayma dalgas [32]

2.2. Dalga Hareketinin Teorisi Bir ortam iinde mekanik bir titreim kayna bulunduu zaman ortaya kan enerji kaynaktan dar doru her ynde yaylr. Bu yayl esnasnda ortamda kalc bir bozulma olmamasna ramen enerji dalga denklemi denen bir diferansiyel denklem ile belirlenir. Bu denklem basit harmonik salnm denklemi ile ifade edilir [34]. Basit harmonik salnm; basit harmonik hareket periyodik hareketin zel bir halidir ve titreen nokta yerdeitirme ile orantl bir ivme ile hareket eder. Noktann harekete balad merkezden uzakln x ile gsterirsek, basit harmonik hareket aadaki diferansiyel denklem ile gsterilir.

11

2x = 2 x t 2
x = x1 cos(t ) + x 2 sin(t )

(2.1)

(2.2)

Buradaki orant katsaysdr ve negatif iaret ivmenin yerdeitirmeye ters ynde olduunu belirtir. Tanecik hareketi ve yerdeitirmenin zamann bir fonksiyonu olarak deiimi ekil 2.3.te verilmitir.

Parack Hareketi
x (t)

Parack Hz

x t

Parack

2x vmesi 2 t

ekil 2.3. Basit harmonik salnmn tanecik hareketinin zamana bal yerdeitirme hz ve ivme grafii [34]

2.3. Dalga Yaylma Prensipleri Sabit bir hzla bir doru boyunca yaylan tek boyutlu bir dalgay dnebilmek nispeten kolaydr. Bununla birlikte heterojen bir ortamda yaylan iki ve boyutlu dalgalarn yaylma mekanizmas olduka karktr. Her nekadar dalga denkleminin zm hareketin matematiksel ifadesini verirse de karmak durumlarda dalgann

12

nasl yayldn anlayabilmek ve canlandrabilmek iin baz prensipler ortaya konulmutur. 2.3.1. Huygens prensibi Bu prensibe gre dalga cephesi zerindeki her nokta ikinci bir kaynak olarak dnlebilir. Bu ikincil kaynaklardan yaylan dalgalarn dalga cephelerinin zarf ilk dalgann belirli bir zaman sonraki durumunu belirler. Huygensin dalga yaynmna gre ikincil dalgacklarn zarf yzeyine dedikleri noktalar dnda uyar sfr olur. Yansma, krlma ve difraksiyon (salma) nedeniyle dalgann yaylma

dorultusundaki deiimi bu prensipten yararlanlarak bulunabilir. Bylece her an iin dalga cephelerinin bilinmesi ile dalgann yaynm tam ve doru olarak tanmlanm olur. Gerekte dalga cephesi zerindeki her nokta dalga cephesine dik dorultuda ilerler. lerleyen dalga cephesine daima dik kalan izgiler n (yrnge) olarak adlandrlr. Dalga hareketini ilerleyen dalga cephesi yerine nlarla aklamak daha uygundur. Homojen bir ortamda nlar dz bir izgi olmasna ramen homojen olmayan ortamlarda eriseldirler. In yolunun geometrik eklinin anlalmas sismolojik almalarda zaman-uzaklk erilerinin yorumlanmasnda faydal olmaktadr [34]. 2.3.2. Fermat prensibi Fermat prensibine gre; n tercih ettii bir yrnge boyunca zerinde gemesi iin gereken zamandan daha kktr. Bu prensibe gre bir dalga gei zaman minimum olan yrngeyi izleyerek gelir. Hz dalm verilen ortamda Fermat prensibi kullanlarak dalga yrngesinin geometrik eklini belirlemek mmkndr. Bu prensibin bir sonucu olarak; homojen bir ortamda yaylan bir dalgann dalga yrngeleri doru izgilerdir. Yansma ve krlma yasalarnn Fermat prensibinin bir sonucu olduu gsterilebilir [35].

13

2.3.3. Snell yasas lk olarak n davran ve geometrisinin aklanmas amacyla uygulanmtr. Burada temel kural n az youn ortamdan ok youn ortama, ok youn ortamdan az youn ortama geilerde sergiledii davran aklayabilmektedir. Bu yasaya gre kaynaktan kan nlar ya arakesitte yansyarak yzeye kacaklar, ya da kritik ay yakalayp sismik krlmay gerekletireceklerdir [34]. Farkl trdeki sismik dalgalar yerin i yapsndan hareket ederken farkl zellikteki katman snrlarnda krlr ve yansmaya urarlar ve yeryzne farkl yollardan ularlar. Bu krlma ve yansmalarla ilgili olarak XX. yzyln banda yaplan aratrmalar yerin yapsnn katmanl olduunu ortaya karm ve her katmann kendine zg sorulma niteliklerine sahip olduunu gstermitir. Her bir kaynaktan alcya (jeofona) en ok farkl yoldan sismik dalga gelebilir. Bunlar: 1) Dorudan gelen dalga 2) Yansyp gelen dalga 3) Krlp gelen dalga Bu farkl yollardan gelen dalgalarn alc ile kaynak arasndaki uzakl deitirilerek ya da ok sayda alc kullanlarak eitli geometrik sistemlerle incelemek mmkndr [34]. 2.3.4. Tersinirlik prensibi Bir ortam ierisinde A noktasna uygulanan f(t) kuvveti ayn ortam iindeki ikinci bir B noktasnda D(t) yerdeitirmesine neden olursa f(t) kuvvetinin B noktasna uygulanmas ile A noktasnda ayn D(t) yerdeitirmesi meydana gelir (ekil 2.4.). Bu prensibe gre kaynak ile alcnn yerleri karlkl olarak yer deitirirse dalga yrngesinin zellikleri ayn kalr.

14

f(t) D(t) A
arasndaki iliki [34]

f(t) D(t) A B

ekil 2.4. Tersinirlik prensibinde uygulanan kuvvet f(t) ile meydana getirecei yerdeitirme D(t)

Tersinirlik prensibi snrlar keyfi olarak seilebilecek elastik bir ortama homojen ve izotrop olmasa bile uygulanabilir. Bu prensip kullanlarak sismik kaynan derinlii arttka oluacak yzey dalgasnn zayflayaca sylenebilir. 2.3.5. Sperpozisyon prensibi Sperpozisyon prensibinin uygulanmasna rnek olarak aksi ynde yaylan iki harmonik dalgadan duraan bir dalga oluturulmas gsterilebilir. Bu prensibin esas dalga denkleminin lineer olmasndan kaynaklanr. Sperpozisyon prensibinin dier bir uygulamas genlikleri farkl fakat frekanslar birbirlerine yakn olan iki basit harmonik salnm giriimidir. Giriim; dalga yrngeleri akan iki veya daha fazla dalga dizisi sperpozisyon prensibine gre toplanr. Bu toplama ilemi sonucu fazlar ayn olan noktalarda genlikler artar. Genliin artmas birleen dalgalar arasndaki faz farkna baldr. Dalgalar ayn fazda olduklar zaman (faz fark sfr) yapc giriim, ayn fazda olmayp aralarnda kadar faz fark varsa bozucu giriim elde edilir. ki basit harmonik hareketin denklemi;
q1 = a 1 sin(1 t ) q 2 = a 2 sin( 2 t )

(2.3)

(2.4)

olduunu kabul ederek,

15

q1 + q 2 = a sin(1t ) yazarve sin(1t ) ve cos(1 t ) ninkatsaylarneitlersek

a 2 = a 1 + a 2 + 2a 1a 2 cos(1 2 )t (2.5)
2 2

a 2 sin(1 2 )t a 2 cos(1 2 )t + a 1

(2.6)

elde edilir. Burada faz asn ifade etmektedir. Bu ekilde elde edilen hareket harmonik olmayan, dairesel frekans ve zamanla deien genlii a olan bir salnmdr. Sperpozisyon prensibinin bir sonucu olarak birleen dalgalar birbirlerini etkilemezler. rnein ayn ortamda yaylan iki dalgadan her biri sanki ortamda yalnz bana yaylyormu gibi davranacaktr (ekil 2.5.). Amplitd q1 a1 a2 q2 t

a1+a2 q1 +q2 1 a1-a2 2

Frekans Toplam

ekil 2.5. Farkl frekans ve genliklere sahip olan iki basit harmonik salnmn giriimi [34]

2.4. Sismik Dalga Trleri

Herhangi bir zemin ortamnda sismik dalga yaylrken dalgann zemin ortamnda getii ksmlarda baz deimeler olur. Bu deimelerin tr ve miktar byk

16

lde dalgann enerji ieriine ve ortamn fiziksel zelliklerine baldr. Bir sismik dalgann geii nedeniyle bir ortamda meydana gelen ana deiim trleri; 1) kuvvetlerin yeniden dzenlenmesi, 2) Geometrik ekil deiimleridir. Bu iki ana deiim ile ilgili durumlar zeminin elastisite teorisi aklar [30]. Zemin ortam iin gerekletirilen gerilme-deformasyon analizinden elde edilen sonular deformasyonun iki tr gerekletiini ortaya koymaktadr. Bunlardan birisi teleme, dieri ise dnmedir. lk tr; yani teleme veya hacim deformasyonu boyuna dalgalar, ikinci tr; yani kayma deformasyonu ise, kayma dalgas diye adlandrlr. Bu iki dalga tr snrsz homojen bir ortamda yaylan dalgalar grubundaki cisim dalgalarna mensupturlar.
2.4.1. Cisim dalgalar

ki tektonik levha birbirlerine gre aniden hareket edince, odaktan yeryzne cisim dalgalar denilen iki eit dalga dairesel olarak yaylmaya balar. Sismik dalgalarn tmnn k kayna cisim dalgalardr [33]. Elastik bir ortamda dinamik etkinin yaylmas dalga hareketi eklinde oluur. Bu hareket srasnda yaylmaya ilk balayanlar cisim dalgalar yani P- basn dalgas ve S- kayma dalgasdr.
2.4.1.1. P- basn dalgalar

Bu dalga tr kompresyonal veya primer (ilk) dalga olarak da bilinirler. P dalgalar boyuna olup basn dalgalar olarak bilinir ve getikleri ortamda nce skma sonra genleme meydana getirirler. Ses dalgalarna benzerler ve bu dalgalardan etkilenen bir parack titreimi dalga ilerleme ynne paraleldir. Bu dalgalar ses dalgalarnda olduu gibi kat ve sv ortamdan geebilir. Bu durumda yaylan bozulma kbik deformasyon veya hacim deformasyondur. P dalgasnn yayld yrnge boyunca tekrarlayan skma ve genleme blgeleri bulunur (ekil

17

2.6.) [32]. Ortam iinde taneciklerin titreim hareketleri dalga yrngesi boyuncadr. P dalgas bir ortam iinde en hzl yaylan dalgadr. Bu nedenle normal artlarda deprem sismograflarnda ilk kayt edilen dalgalardr [34]. Sismik yansma ve krlma ettlerinde ounlukla karlalan bu dalgalarn hz cp ile gsterilir ve aadaki forml ile hesaplanr [36].

c2 = p

(1 - )E (1 2 )(1 + )

(2.7)

Burada;

c p : P dalgas hz,

: Poisson oran,

: Zeminin younluu,
E : Elastisite modldr. Jeolojik bir yap olan zemin basnta daha rijit olduundan P dalgalar dier dalgalardan daha hzldrlar ve dolaysyla da kayt istasyonuna ilk olarak bu dalgalar ular. P dalgalarnn hz, dalgann yayld ortamn rijitliine, younluuna ve elastik zelliklerine gre deiim gsterebilmektedir.
P- dalgas skma Yerdeitirme dorultusu

lerleme yn genileme ekil 2.6. P- basn dalgas yaylma ekli [32]

2.4.1.2. S- kayma dalgalar

Bu durumda yaylan deformasyon kayma deformasyonu veya ekil deitirme deformasyonudur. S dalgas tarafndan geilen ortamda bir hacim deiiklii gereklemez. Kayma deformasyonu sonucu tanecikler dalgann yaylma

18

dorultusuna dik ynde titreirler. Bu karakteri nedeniyle bu dalgalara kayma ya da enine dalgalar da denir. Yerdeitirmeler yaylma dorultusuna dik olarak meydana gelir (ekil 2.7.) [32]. Bu dalgalarn yaylnda elastik ortamda kayma gerilmeleri meydana gelir.

S-dalgas

Yerdeitirme dorultusu lerleme yn 2xgenlik dalga boyu

ekil 2.7. S-kayma dalgas yaylma ekli [32]

Bu tr dalgalar rijitlii olmayan sv ortamlarda yaylamazlar. lk hissedilen dalga, yaylma hz cp nin daha byk olmas nedeniyle P-dalgasdr. P-dalgas ykc zellikte olmayp daha sonra gelen ikinci dalga S-dalgas yapy etkileyen dalgadr (ekil 2.8.). ki dalgann geli sreleri arasndaki fark iki bakmdan nemlidir:

ekil 2.8.Bir sismografda grlen tipik deprem dalgalar [37]

1) 2)

Depremin odak noktasnn analitik olarak belirlenmesi, Hayati nem tayan elektrik santralleri ve doal gaz datm merkezlerinde

enerjinin kesilmesi asndan gerekli bir zaman aral oluturmas [37]. P dalgalarnda olduu gibi S dalgalarnda da hz, yerin derinliine doru inildike artmaktadr. nk etkili olduklar blge yerin s olmayan derinlikleridir, sismik dalgalar odak merkezinden uzaklatka genlikleri azalr. S dalgalarnn hz cs aadaki formlle bulunabilir [36];

19

2 cs =

E (1 + )

(2.8)

Burada;
c s : S dalgas hzn,

: Poisson orann,
E : Elastisite modln,

: Ktle younluunu, ifade etmektedir.

Yukardaki eitliklerde iki dalga yaylma hzlar arasnda; cp/cs 3 cs 6cp

(2.9) (2.10)

c2 p c
2 s

2(1 ) 1 2

(0 0.5)

(2.11)

ile ifade edilen bir oran vardr. Burada cp>cs olduu grlmektedir. Bu iki dalgann yaylmas ortamn snrlarndan bamsz olarak ortam iinde meydana geldii iin bu dalgalar, cisim dalgalar olarak adlandrlmlardr [36]. Bu dalga hareketinin zel olarak yatay ve dey dzlemde meydana gelmesi durumlarnda dey kayma dalgas (SV-dalgas) (ekil 2.9. (a) ve yatay kayma dalgas (SH-dalgas) (ekil 2.9. (b)) olumaktadr.
yerdeitirme dorultusu z y yaylma dorultusu

yaylma dorultusu

y t

z yerdeitirme dorultusu

a) SV dalgas x x
ekil 2.9. SV-dalgas ve SH-dalgas yaylma ekli [3]

b) SH dalgas t

20

2.4.2. Yzey dalgalar

Yerkre sonsuz olmayan ve d yzeyinde gerilmelerin olumad ok byk bir kredir (ekil 2.10.). Mhendislik asndan yzeye yakn problemlerin analizinde yerkre ou zaman dzlemsel bir serbest yzey ile birlikte yar sonsuz bir ortam olarak modellenmektedir. Bu tr modellemeler ve zmler, hareketi serbest yzeye yakn s bir tabakada younlam dalgalar yani yzey dalgalarn tanmlamaktadr [33]. Yzey dalgalar yer yzeyi ve yzeydeki katmanlar ile cisim dalgalar arasndaki etkileim sonucu ortaya kar. Bu dalgalar, genlikleri kabaca derinlie gre ssel olarak azalan ekilde yer yzeyinde ilerler [33].

ekil 2.10. Yerkre ve yerin iyaps [33]

Yzey dalgalar titreim kaynandan ok uzak mesafelerde daha baskn olmaktadr. Titreim kaynandan uzak mesafelerde en byk yer hareketinin olumasnda cisim dalgalarndan daha ok yzey dalgalar rol oynamaktadr. Mhendislik asndan en nemli olan yzey dalgalar Rayleigh dalgalar ve Love dalgalardr. P dalgalar ve S dalgalarnn yer yzeyi ile etkileiminden oluan Rayleigh dalgalarnda partikln yatay ve dey ynlerin ikisinde de hareket etmesi sz konusudur. Love dalgalar S

21

dalgalarnn yumuak kellerle etkileimi sonucu ortaya kar ve bunlarda partikl titreiminin dey bileeni yoktur [38].
2.4.2.1. Rayleigh dalgalar

Bu dalga tr yar sonsuz bir ortamn serbest yzeyinde geliir. Artan derinlikle dalga genlii sratle azalr. Zeminde yaylan deformasyon dilatasyon ve kayma gerilmelerinin karmdr. Dilatasyon gerilmesi; birim hacimdeki hacimsel deiikliktir. Tanecik hareketi yaylma dorultusunu iinde bulunduran dey bir dzlem ierisinde olup ters ynde eliptik bir yrnge izer (ekil 2.11.). Elipsin dalgann yaylma dorultusuna paralel olan kk ekseni dey olan byk eksenin te ikisi kadardr. Rayleigh dalgas aada ifade edilen cr hz ile yaylr [36]; cr = 0,92cs Burada; cr : Rayleigh dalgasnn yaylma hzn,
c s : Ayn ortamdaki S-dalgas hzn ifade etmektedir.

(2.12)

Yar sonsuz ortamn stnde daha dk hzl bir yzey tabakas bulunduu zaman Rayleigh dalgalar normal dispersiyon gsterir. Daha byk peryodlu bileenler daha hzl yaylr. Bunun sonucu dalga dizisinin balangcndan sonuna doru genel bir peryod klmesi grlr.
Rayleigh dalgas

Yerdeitirme dorultusu

lerleme yn

ekil 2.11. Rayleigh dalgasnn oluturduu deformasyonlar [33]

22

Bu dalgalar dierlerinden ayran en nemli fark titreim genliklerinin derinlikle hzla azalmasdr. Bu tip dalgalar yar sonsuz ortamn s bir blgesi boyunca yzeye paralel olarak yaylrlar. Rayleigh dalga hareketinin titreim genliklerinin derinlie gre deiimi poisson oranna bal olarak farkllk gstermektedir (ekil 2.12.). Bu tr dalgalar dalga yaylma dorultusunda S dalgalarndan biraz daha yava hareket ederler. Dalga yzeye yakn derinlikte ilerlerken evrimsel bir hareket meydana getirir. Titreim kaynandan olan uzaklk yaklak olarak mevcut dalga boyunun iki katn atnda yzey dalgalarnn etkisi nem kazanmaktadr. Gemite ve yakn zamandaki depremlerin st yaplarda oluturduu hasarlarn byk bir blmne yeryznn serbest yzeyindeki yer hareketinin neden olmas geoteknik deprem mhendislii asndan Rayleigh yzey dalgalarnn ilerleme hznn nemini artrmtr. Yzeye yakn zemin titreim problemlerin analitik ifadelerinde bu dalgalarn mekanik olarak oluturulmasnn kolay oluundan tercih edilmektedir. Yaynm dorultusu soldan saa olduunda parack hareketi saat ynnn tersidir. Yrnge uzun eksende dey olan bir elips olduundan bu tr dalgalar P ve S dalgalarnn bilekesi gibi dnlebilir. Sismik yansma kaytlarnda grlen zemin dalgalanmas ad (ground roll) verilen grltleri oluturan dalgalardr [34].
z derinliindeki genlik yzeydeki genlik Yatay bileen Dey bileen

=0.25 =0.33 =0.40 =0.50

=0.25 =0.33 =0.40 =0.50

ekil 2.12. Rayleigh yzey dalgalarnn poisson oranna bal olarak yatay ve dey hareketi [33]

23

ekil 2.12.de grld gibi dey yer deitirme en byk deerine ulatnda yatay yer deitirme sfr olmaktadr. Ayn ekilde dey titreim genliinin kohezyonsuz bir zeminde (=0.25) z/R=1 olduu derinlikte serbest yzeydeki genlii %20 deerine ulamaktadr. Buradan da anlalyor ki Z/R=2 olduu derinlikte dey titreim meydana gelemeyecek nitelikte olacaktr. Dalga hareketinin dey yer deitirme bileeni derinlikle srekli azalrken yatay yer deitirme bileeni Z/R=0.2 deerinde sfr deerini almaktadr [3].
2.4.2.2. Love dalgalar

Yar sonsuz ortamn stnde bulunan dk hzl bir tabaka iinde gelien dier bir yzey dalgas trdr. Tanecik hareketi yatay dzlemde olup yaylma dorultusuna diktir (ekil 2.13.). Bu dalga tr yzey tabakasnn alt ve st snrlarnda tekrarl yansmalarla yaylr. Tabakal ortamlarda oluan Love dalgalar daima dispersiyon gsterirler [39]. Farkl frekanstaki (farkl dalga boyundaki) dalgalarn farkl hzlarda yaylmas olay dispersiyon olarak adlandrlmaktadr. Bu sebepten dolay Love dalgalar dispersif, yar sonsuz ve homojen ortamda Rayleigh dalgalar ise dispersif deildirler. Love dalgasnn yaylma hz, cisim dalgalarnn ve Rayleigh dalgalarnn aksine dalga boyuna baldr. Deeri, st tabaka ile alttaki ortamn kayma dalga hzlar arasnda bulunur. Yaylma hzlar; ok ksa dalga boylar iin yzey tabakasnda, ok uzun dalga boylar iin ise ortam ierisinde S-dalgas hzna yaklarlar. Tanecik titreiminin genlii zemin ortamndaki artan derinlik ile sratle azalr [33].
Love dalgas

Yerdeitirme dorultusu lerleme yn

ekil 2.13. Love dalgas yaylma ekli [33]

24

Hareketin dey bileeni bulunmadndan Love dalgalar jeofonlarda ve dier dey bileen sismograflarnda kaydedilmezler. Homojen elastik yar sonsuz bir ortamda sadece S, P ve Rayleigh dalgalar bulunabilir. Ancak yar sonsuz bir ortamn kendinden daha dk cisim dalgalar iletme hzna sahip bir katman ile rtlmesi halinde Love dalgalar geliebilir. Bu dalgalar yzey katmanlar iinde oklu yansmalar vastasyla kaplanm SH dalgalarndan oluur. Love dalgas hzlar yar sonsuz ortamn (ok dk frekanslardaki) S dalga hz ile yzey katmannn (ok yksek frekanslardaki) S dalga hz arasndadr (ekil 2.14.) [33].
u(z)
H (Z)

ekil 2.14. Love dalgalarnda partikl yerdeitirme genliinin derinlikle deiimi [33]

2.5. Sismik Dalgalarn Yaylmas

Sismik dalgalar kaynaktan uzaklara doru blm 2.3.te Dalga Yaylma Prensipleri blmnde anlatlan prensiplere uygun olarak yaylrlar. Dalga tr, hz ve yaylma istikameti ortamn fiziksel zelliklerine ve boyutlarna gre deiir. Dalga yaylmas iin en basit ortam homojen, izotrop ve tam elastik bir modelde dalgalar dorusal yrngeler boyunca sabit hzla yaylrlar [39]. Tabiatta ortam snrl olup ounlukla fiziksel zellikleri birbirinden farkl tabakalardan oluur. Bu artlarda sismik dalga snra her geliinde deiikliklere urar. Dalga bir tabakadan dierine getike dalga hz, yaylma istikameti, spektral yaps ve enerji muhtevas deiir. lave olarak, snrlarda yeni dalga fazlar

25

oluabilir. Zemin ortamnda yaylan dalgann davran aada ana hatlaryla aklanmaktadr.
2.5.1. Yansma

Bir dzlem snrna gelen sismik dalga ksmen yansr, ksmen de ikincil ortama iletilir. Snrn iki tarafndaki ortamlarn hzlar ve younluklar farkl ise yansma oluabilir (ekil 2.15.). Yansmay ifade eden nemli parametrelerden biri olan akustik empedans (), hz ile younluun arpm olup bu iki parametrenin birleik etkisini ifade eder. = c Burada; : Akustik empedans,
c : Ayn ortamdaki dalga hzn,

(2.13)

: Ortamn younluunu, ifade etmektedir.

Akustik empedens fark bydke yansma da o denli kuvvetli olur. Snrn iki tarafnda hzlar ve younluklar farkl olsalar bile deeri farkl deilse snrda yansma olumaz. Bir dzlem snrna dik olarak gelen, yani geli as sfr olan P-dalgas gz nne alndnda enerjinin bir ksm yansyarak geri dnecektir (ekil 2.15. (a)). Yansyan dalgann genliinin gelen dalgann genliine oranna yansma katsays denir. Aadaki forml ile ifade edilir; R= (2-1)/(2+1) R=( 2 c2- 1 c1)/( 2 c2+ 1 c1) (2.14) (2.15)

Bir dzlem snrna eik geli halinde ise durum daha karktr. Eik bir yrnge ile snra gelen P-dalgas iin snrda hem yatay hem de dey tanecik hareketi vardr. Yatay bileen krlan ve yansyan kayma dalgalarn oluturur (ekil 2.15. (b)).

26

P-dalgasnn kendisi hem yansr hem krlr. Bu nedenle eik geli halinde R hem geli asna hem de akustik empedansa baldr. Literatrde geli asnn bir fonksiyonu olarak yansma katsaylar, izelgeler ve grafikler halinde verilir. (a) (b) 1 2 . R1= 1 c1 R2= 2 c2

ekil 2.15. Bir snra gelen dalgann yansma ekli (a)Normal geli (b)Eik geli hali [34]

2.5.2. letim (Krlma)

letim terimi dalga yaylmnda enerjinin snr getii durumu aklamak iin kullanlr. Snrda yansyan enerjinin miktar yansma katsays ile belirlenir, gelen dalga enerjisinden kalan ksm ikinci ortama iletilir. letim katsays, iletilen dalgann genliinin gelen dalgann genliine oran olarak tanmlanr [34]. Normal geli iin geli-dn iletim katsays (Tr) aadaki forml ile hesaplanr.

Tr=41 2/(1+ 2)2

4 1 2 c1c 2 ( 1c1 2 c 2 ) 2

(2.16)

Tr=

(2.17)

Tr (iletim) katsays ile yansma katsays R arasnda aadaki bant vardr. Tr=1-R2 (2.18)

Dalga yaynmnda farkl ortama giren dalgann yaylma istikameti deitii zaman iletim krlma diye adlandrlr. Bu durum dalgann eik geli halinde ortaya kar. Krlmann derecesi (yani yrngenin bklme derecesi) iki ortam arasndaki hz farkna bal olup yansma da olduu gibi akustik empedans farkna bal deildir.

27

kinci ortamn hz birinciden byk olduu zaman krlan dalga normalden uzaklar, aksi halde ise normale yaklar. Bir sismik dalga Snell kanununa uyarak krlr. Kaynaktan karak snra gelen bir sismik dalgann krlmas durumunda yeni dalga fazlar oluur. Bylece younluklar farkl iki ortam ayran snrda drt adet dalga fazlar geliir. Bunlar yansyan P, S dalgalar (Pr, Sr), dieri ise krlan P ve S dalgalardr (Pt, St) (ekil 2.16.) [34]. P-S Sr Pr Sr Pr R1= 1c1 R2= 2 c 2 St Pt St
ekil 2.16. Tabakal bir ortamda yansyan ve krlan dalgalar [34]

Pt

2.5.3. Difraksiyon

Bir engelleyici nedeniyle dalga yrngesindeki bklmeye difraksiyon denir ve bu engelleyiciden uzaklaan dalgalara da difraksiyon dalgalar denir. Difraksiyona urayan dalgann dalga cephesini izmek iin Huygens prensibinden yararlanlabilir [41]. Bunun iin engelleyicinin tm noktalar ikincil dalgacklar iin nokta kaynaklar gibi dnlr. Btn bu dalgalarn zarfn oluturan yzey difraksiyon dalgasnn dalga cephesini belirler. Btn sismik dalga trleri difraksiyona urayabilirler. Sismik kaytlarda difraksiyonlar dier dalga fazlarndan ayrmak zordur. Bununla birlikte, dier dalga trlerinden farkl olmas itibari ile yaylma zamannn uzun olmas difraksiyonun tannmasnda iyi bir kriterdir.

28

2.6. Dalga Yaylma Hz

Hzn sismik arama faaliyetlerinin her safhasnda nemli bir parametre olduu iyi bilinmektedir. Bir sismik dalgann yaylma istikametini her ne kadar ortamn geometrik durumu kontrol ederse de yaylma hzn kontrol eden ortamn fiziksel zellikleri olan younluk ve elastisitesidir. Bir snrda younluk ile hz deiimleri bu snrda yansma ve iletimin kalitesini belirler. Yansma ve iletim katsaylarndan (forml 2.14 ve 2.16) bunu hemen grebiliriz. Hz elastik dalgann trne ve ortamn fiziksel zelliklerine gre deiir. Verilen bir ortamda P-dalgalar, S-dalgalarndan ve Rayleigh dalgalarndan hzl yaylr. Poisson orannn () yaklak olarak 0,25 olduu yer iinde P-dalgas S- dalgasndan 1,7, Rayleigh dalgasndan 1,9 defa hzl yaylr. Bu nedenle tipik bir deprem sismografnda nce P-dalgalar, sonra S-dalgalar ve daha sonra Rayleigh dalgalar grlr [3]. Her ne kadar hz formllerinde cp, cs, crnin hzlarnn younluunun kare kk ile ters orantl olduunu gsterirse de, hzn younluk ile artt gzlenmitir [40]. Bu ifade yle aklanabilir; malzeme sktka yani younluk arttka elastiklik younluun art etkisini karlayacak ekilde artar. stteki malzemenin basnc nedeniyle yeraltndaki kayalarn skl derinlik ile ve jeolojik ya ile artar. Bunun sonucu olarak elastisite de artar ve dolays ile hz da artar.
2.7. Snmleme (Atenasyon) ve lme Yntemleri

En genel anlamyla atenasyon bir dalga enerjisinin eitli faktrler gz nne alnarak belli bir periyotta azalmasdr. Snmleme genel olarak; 1) snm, 2) D snm [41], eklinde snflandrlabilir.

29

Geoteknikte i snm; yaylan bir dalgacn tanecikler arasnda sya dnerek ve etkisinin azalarak bitmesidir. D snm ise, yaylan bir dalgacn korunacak bir yapya etkisinin azaltlmas amacyla yapay dalga snmleyiciler uygulanmasdr. Zemin ierisinde yaylan bir elastik dalgann tad enerji dalga yrngesi boyunca ilerledike azalr. Enerji azalmas, kaynan olduu kadar ortamn fiziksel zelliklerinin de bir fonksiyondur. Farkl kayp mekanizmalara bal olarak ana trde dalga snm vardr [34].
2.7.1. Geometrik yaylma

Geometrik yaylma etkisi ilerleyen dalgann dalga cephesi kaynaktan uzaklatka genliin azalmasdr. Homojen ve izotrop bir ortam halinde kaynaktan kan enerji ortamda kresel dalgalar halinde yaylr. Bu durumda, dalga cepheleri yaraplar gittike byyen i ie kre yzeylerdir. Krlan dalga uzaklk ile yansyan veya dorudan yaylan dalgalara kyasla daha abuk snmlenir. Yarap r olan kresel dalga cephesinin birim yzeyine den enerjinin es olduu kabul edilirse dalga cephesinin tamam zerindeki toplam enerji Et aadaki forml ile hesaplanr [34].
Et=4 r2es Et sabit olduundan es enerjisi r2 ile ters orantldr.
2.7.2. Sourma (Absorpsiyon)

(2.19)

Jeolojik ortam, elastik ve homojen olmayan tabiatndan tr ierisinde yaylan dalgalarn enerjisini sourur. Bu zelliklere sahip olan bir ortamda titreen tanecikler arasndaki srtnme kuvvetlerinden dolay dalga enerjisinin bir ksm s haline dnr. Ortamn elastik zellii ne kadar iyi ise enerji kayb da o kadar azdr. Buna gre iyi sralanm ve iyi imentolam taneciklerden oluan bir jeolojik ortam,

30

tanecikleri iyi sralanmam ve iyi skmam bir ortamdan daha az sourucudur. Bu nedenle, sourmann derinlik ile dalga genliinin azalmas beklenir. Sourma ve salmann ortak etkisinden ileri gelen snm kaynaktan uzaklk ile stel olarak deiim gsterir. Sismolojide genlik snm faktr r u ekilde hesaplanr [43]; r= a 0 e-r veya, r= a 0 e-c(t)t ekilde hesaplanr. Buradaki; r : Snm faktrn,
a 0 : Balangtaki dalga genliini,

(2.20)

(2.21)

: Sourma katsaysn, r : Dalga yrnge uzunluunu, t : Yaylma zamann, e : Logaritma tabann, gstermektedir.
2.7.3. Snrda enerjinin paylalmas

Tam elastik bir ortamda yansma, krlma, difraksiyon ve salma ile dalga yrngesinin yn deitirmesi halinde enerjinin kaybolmas sz konusu deildir. Ancak yaplan gzlem almalarna gre, bu olaylar genliin azalmasna neden olur. Bu nedenle, rnein sadece yansma gelileri ile ilgileniyorsak, krlma ve salma gibi olaylar yansma enerjisini azaltan kaynaklar gibi dnebiliriz. Bir snra gelen dalgann enerjisi yansyan ve krlan dalgalar arasnda paylaldndan yansyarak ve krlarak oluan ikincil dalgalarn enerjileri gelen dalgann enerjisinden azdr.

31

Tekrarl yansmalarda bu olay her yansmada tekrarlandndan ortam iinde veya yzeydeki bir noktada gzlenen dalgann zayflamasna sebep olacaktr. Snra gelen bir dalgann enerjisinin snrda oluan dalgalar arasnda paylalmasnda nemli rol oynayan faktrler akustik empedans kontrast ve ortamn homojenlikten ayrlma derecesidir. Yer iinde bir snrn sismik enerjiyi yanstabilme derecesi yansma katsays R ile verilir. Yansma katsays, snrn iki tarafndaki malzemenin akustik empedanslarnn bir fonksiyonudur. R=0,2 alnrsa (bu aslnda byk bir deerdir) defa yansyarak yeryzne gelen bir dalgann (ekil 2.17.) genlii 0,23 kadar azalacaktr [34]. Kaynak Veri Kaydedici

R
ekil 2.17. ki tabakal bir ortamda basit tekrarl yansma [34]

ok tabakal yar sonsuz bir ortamda (ekil 2.18.) snm, dalga tarafndan geilen tm snrlarn iletim ve yansma katsaylarnn bir fonksiyonudur. Bu durumda etkili olan yansma katsays R, dalga tarafndan geilen snrlarn yansma katsaylar cinsinden ifade edilebilir.

32

Kaynak

Veri Kaydedici

R1

R2 R3

R4
ekil 2.18. ok tabakal bir ortamda iletim ve yansma [34]

2.8. Zemin Dinamik zelliklerinin llmesi

Geoteknik mhendislii, ok deiik ykleme ekli ve pek ok potansiyel yenileme mekanizmasndan oluan ok geni bir aralktaki problemleri kapsar ve deiik zemin zellikleri deiik problemler karsnda zemin davrann etkiler. Pek ok nemli problemde ve zellikle de dalga yaylma etkilerinin egemen olduu durumlarda zeminde sadece dk seviyeli birim deformasyonlar olumaktadr. Dinamik yklere maruz kalan zemin davran dinamik zemin zellikleri tarafndan belirlenmektedir. Zemin problemlerin zmnde dinamik zemin zelliklerinin llmesi ok nemli bir yer oluturmaktadr. Bu lmlerle ilgili deiik arazi ve laboratuar yntemleri mevcut olup bunlarn her birinin farkl problemler asndan birbirilerine kar stnlkleri ve snrlamalar vardr. Bu yzden dinamik zemin zelliklerinin belirlenmesinde kullanlacak ynteme karar verilirken, zerinde allan problemin dikkatlice incelenmesi ve anlalmas gerekmektedir.

33

Dalga yaylmasn etkileyen parametrelerin banda malzeme ve radyasyon snm, rijitlik, younluk ve poisson oran gelmektedir [33]. Tekrarl olarak yklenen zeminlerde bu zellikler ok byk nem kazanmaktadr. Bu nemli zemin zelliklerinin laboratuarda ve arazide hangi yntemlerle lld, bu yntemlerle hangi parametrelerin belirlenebildii ve bu lm tekniklerinin ne gibi zelliklerinin olduu Tablo 2.1.de karlatrmal olarak gsterilmitir [3].
Tablo 2.1. Zemin dinamik zelliklerinin llmesi [3]

Yntemler

Aratrma llebilir dinamik teknikleri byklkler Laboratuar deneyi G, , D,

Avantajlar

Dezavantajlar

eksenli

Gerilmeye bal kayma modl fonksiyonun rselenmemi numune belirlenmesi ile deney yaplmas Gerilmeye bal kayma rselenmi numune ile modl fonksiyonun deney yaplmas belirlenmesi Kesin deerler Kesin deerler rselenme olaynn gereklememesi Yksek maliyet, yeralt suyu hassasiyeti Yeralt suyu hassasiyeti Basn dalgasnn derinlikle artma zorunluluu Yksek teknik ve tecrbeli eleman gereklilii

Rezonant kolon Laboratuar deneyi deneyi Kuyudan kuyuya sismik Arazi deneyi Sismik kuyu aa ve yukar Arazi deneyi Sismik krlma Arazi deneyi

G, , D, , cs

cs, cp cs, cp cs, cp, , hi, i

rselenme olaynn Sismik yansma Arazi deneyi cs, cp, , hi, i, Ti,Ri gereklememesi, zemin profilinin yksek derinliklere kadar elde edilmesi Rayleigh dalgas, Love Arazi deneyi dalgas ve dispersiyon Elektrik, manyetik, termal, yer ekimi cR, cs, , G

Maliyeti dk, lineer Modlarn faz farkllklarnn ok ayrklatrlmasna kolay elde edilmesi ihtiya duyulmas, lineer faz farkllklarnn her zaman elde edilememesi Kesin deerler Hava koullarna kar hassas, maliyeti yksek ve tecrbeli eleman gereklilii Hava koullarna kar hassas, maliyeti yksek ve tecrbeli eleman gereklilii

Arazi deneyi

i, Gi, i

Mikrotremr Arazi deneyi

T, B

Kesin deerler

34

2.9. Yk Kaynaklar ve Etkileri

Yer krede ekil ve etki bakmndan bir birinden farkl yk kaynaklar mevcuttur. Bu ykler arasnda insanlarn etkisiyle oluan ykler, sismik etkiler, doa etkileri vb. gibi ok farkl yk etkileri sralanabilir (ekil 2.19.) [3].

YKLER

z arlk Sabit iletme yk Hareketli ykler

Dinamik ykler

Harmonik ykler

Periyodik ykler

Darbe ykleri

Geici ykler

Makineler Patlamalar arpmalar naat aktiviteleri

Makineler Rzgar

Patlamalar arpmalar naat aktiviteleri

Deprem Tat trafii Demiryolu trafii naat aktiviteleri Rzgar

ekil 2.19. Yk eitleri [3]

Yksek frekansta insan yaps titreim kaynaklarnn zemin yzeyinde oluturduu kuvvetli yer hareketleri ve yer kabuundaki doal sismik sarsntlar, farkl zelliklere sahip olduklarndan alclar tarafndan deiik ekillerde ve hassasiyette alglanrlar. Dinamik yk reten kaynaklara ait temel zellikler Tablo 2.2.de gsterilmitir.
Tablo 2.2. Farkl dinamik yk durumlar iin frekans ve genlik aral [3]

Dinamik Yk Frekans Aral Genlik Aral Durumlar [Hz] [m] Trafik ykleri 1-80 1-200 Patlamalar 1-300 100-2500 Makine titreimleri 1-300 100-500 Rzgr etkileri 0.1-10 10-10000 Deprem etkileri 0.001-5 10-10000

35

3. ARAZ UYGULAMALARI

Zemin titreimlerinin yaplara verebilecei hasarlar azaltmak iin eitli yntemler kullanlmaktadr. Bu yntemlerin etkinlii ve uygulanabilirlii dalgalarn karakterlerine ve zemin koullarna baldr [45]. Dinamik yk kaynaklarnn rettii byk genlikli yer hareketlerinin nlenebilmesi veya azaltlabilmesi iin titreim yaltm aralar ve etkileri ile ilgili literatrde sonlu elemanlar yntemi, snr elemanlar yntemi, snr integral yntemi ya da bu tekniklerin ortak kullanmna dayal birok saysal zm yaklamlar, analitik zm yollar ortaya konmutur. Forchap ve Verbic [20] yap ve zemindeki titreimleri ve bu titreimlerin etkilerinin azaltlmas iin arazi deneyleri yapmlardr. Bu alanda yaltm aralar olarak gerek dey dalga bariyerleri [6, 9, 16], gerek yatay dalga bariyerleri [5, 11] ile ilgili ok sayda aratrma sonular yaynlanmtr. Fakat parametrik almalar bu alanda olduka snrl kalmtr. Daha nce yaplan baz deneysel almalarn sonular da zel durumlar iin ynetmeliklerde yer alm ve faaliyet alan dar kapsamda tutulmutur [9]. Gerekletirilen bilimsel almalar sonucunda elde edilen sonularn saysal analiz ve deneysel alma verileri her zaman ayn yada birbirleriyle paralellik arz eden sonular vermemektedir. Bu nedenle uygulamal arazi almalar, elde edilen verilerin geerliliini salamak iin en olumlu yntem olmutur. Ancak mevcut koullar altnda bu karlatrmay yapmak her zaman mmkn olmamaktadr. Bu tez almasnda kullanlan zemin parametreleri arazide yaplan sondajlar ile alnan numunelerin laboratuarda analiz edilmesi ile elde edilen verilerden yararlanlmtr.

36

3.1. Laboratuar Deneyleri Deneysel saha almalarnn yapld arazinin zemin zelliklerini ve deerlerini elde etmek amac ile iki ayr noktada iki adet sandkl sondaj yaplarak zemin numuneleri alnmtr (ekiller 3.1. ve 3.2.). Laboratuarda bu zemin numuneleri zerinde zemin snflandrma, elek analizi, hidrometre, birim hacim arlk, atterberg limitleri ve eksenli test deneyleri yaplmtr. alma sahasnn kil, akl ve killi-akl zemin snflar olduu tespit edilmitir. Deney sahasnda yer alt su seviyesinin 1,8 m olduu arazi sondaj loglarndan elde edilmitir. Bu almalarda elde edilen verilerin tamam bir baka almann konusunu oluturan saysal modelleme ilemi aamalarnda kullanlmtr.

ekil 3.1. Zemin laboratuar deneyleri iin sondaj almas

ekil 3.2. Sondaj almas u deiimi

37

Alnan bu numunelere yukarda sz edilen zemin laboratuar deneyleri yaplarak saha profiline ait dinamik parametreler elde edilmitir (Tablo 3.1.).
Tablo 3.1. Laboratuar deney sonular

GEOTEKNK LABORATUARI DENEY SONU ZET TABLOSU Elek Analizi Kuyu No rnek No Derinlik 4 Nolu Elek % SPT1 SPT2 UD1 SPT3 SK1 SPT4 SPT5 SPT6 SPT7 SPT8 SPT1 UD1 SPT2 SK2 SPT3 SPT4 SPT5 SPT6 1.01.45 2.02.45 2.53.00 3.03.45 4.54.95 6.06.45 7.57.95 9.09.45 1010.45 1.51.95 2.53.00 3.03.45 4.54.95 6.06.45 7.57.95 9.09.45 0 0 0 50 59 0 46 62 91 0 0 0 54 0 47 81 200 Nolu Elek % 98 87 85 21 5 84 6 5 1 98 95 93 5 88 21 6 LL % 42 27 26 NP NP 28 NP NP NP 39 40 38 NP 28 NP NP Atterberg Limitleri PL % 22 20 20 NP NP 22 NP NP NP 21 21 22 NP 21 NP NP PI % 20 7 6 NP NP 6 NP NP NP 18 19 16 NP 7 NP NP CI CL CL GM GWGM CL GWGM GWGM GW CI CI CI GWGM CL GM GWGM Zemin Snf Birim Hacim Arlk D.B.H.A. kN/m3 K. B.H. A. Eksenli kPa c De rec e Hidrometre 0,07 % 98 87 Eksenli Deney Yaplamamtr 85 0.005 % 46 18 16

Su Oran

TS 1500 % 32 32 32 9 7 26 12 7 4 28 35 33 9 37 14 6

84

14

17.77

12.9

27

88

18

38

3.2. Arazi Sismik Deneyleri

3.2.1. Yansma ve krlma deneyleri Laboratuar deney almalarnn ardndan saha zemin profilinin belirlenmesi, tabakalarn kayma dalga hz ve poisson oranlarnn tespiti ile zemin profili hakknda bilgi edinmek amacyla sismik krlma ve yansma deneyleri yaplmtr (ekil 3.3.). Bu deney ile ayn zamanda zemin tabakalarnn P ve S dalga zellikleri de belirlenmitir.
Kayt Ekipman

Aktif Kaynak

Alc 2 Alc 1

d1 d3

d2

ekil 3.3. Yzey dalgalarnn spektral analizinde kullanlan genelletirilmi dizilim [46]

Sismik krlma ve yansma deneyleri sismik dalgalarn ortamda hareket hzlarnn incelenmesiyle zemin ve kayacn zelliklerinin lm esasna dayanmaktadr. Geoteknik mhendisliinde en geni uygulama alan bulmu lm yntemi, yzeyde dalga ya da patlama ile oluturulmu titreimin deiik tabakalardan yansma zamannn llmesiyle yaplr. Sismik yansma metodu dalgalarn homojen elastik ortamda hareketi teorisinden gelitirilmi olup, hz malzemenin elastisite modl ve birim hacim arlna baldr [38]. Bu deneyler esnasnda dalga geometrisini belirlemek amacyla farkl sismik deney aparat kullanlmtr. Bunlar;

39

1) Yzeyde bilinen aralklar ile yerletirilmi jeofonlar, (yansma zamann otomatik olarak kaydederler) (ekil 3.4.), 2) Deney veri kayt cihaz (ekil 3.5.), 3) Yk uygulanan kaynak (ekil 3.6.),

ekil 3.4. Jeofonlarn kayt iin yerletirilmesi

Arazide bilinen aralklar ile yerletirilmi jeofonlar yansma zamann otomatik olarak kaydederler. Yansma hz zeminlerde yaklak 3002000 m/s, kayata ise 3000/7500 m/s arasnda deimektedir. Zeminde bulunan yeralt suyu dalgalarn ilerleme hzn drmektedir [44].

ekil 3.5. Veri kayt cihaz

40

ok sayda jeofonla yaplan lmlerde yzeyde dalga retildikten sonra jeofon uzakl-yansma zaman grafii noktalanr. Burada bir doru zerine den noktalar birletirildiinde dorularn kesime noktalar farkl katmanlara geii gsterir.

ekil 3.6. Yk kayna

Yansma hzlar dorularn eimlerinden hesaplanr ve katman kalnlklar da bu dalga hzlarna bal olarak bulunur [38]; H1 = t1v1v 2
2 2 v 2 v12

(3.1)

H2 =

t 2 v 2 v3
2 2 2 v3 v 2

(3.2)

Burada;

H 1 :Birinci tabakann kalnl H 2 :kinci tabakann kalnl

v1, v2, v3: Jeofonlar aras dalga yaylma hz t1, t2, t3 : Jeofonlar aras dalga yaylma sresi

41

3.2.2. Deneyin uygulan Arazi dzleminde her iki dorultuda belirli aralklarla, zemin kesitinin belirlenmesi iin deneyler yaplmtr. Her bir kesit de ncelikle zemin ierisinde etkili ve llebilir bir titreim oluturabilmek iin darbe yk elik bir levhann zerine uygulanmtr (ekil 3.7.). Ykn uyguland yerdeki titreim etkisini grmek iin levhaya yakn bir jeofon zemine sabitlenmitir. Daha sonra bir erit boyunca P ve S dalgas iin ilgili jeofonlar belirli aralklarla dizilmitir. Burada P ve S dalgas iin ayr ayr 12 adet jeofon kullanlmtr. Jeofonlar 1 m ve 2 m aralklarla dizilerek deneyler yaplmtr (ekil 3.8.). P dalgas iin darbe yk direkt olarak zeminin zerine konulan elik levhann zerine uygulanmtr. S dalgas iin ise zemin de bir ukur alm ve levha bu ukura dik olarak konularak yk uygulanmtr. Jeofonlar araclyla llen veriler kayt cihazna aktarlm ve veriler ilenerek zemin profili belirlenmitir.

ekil 3.7. Deney uygulama sahas

Titreim kaynana en yakn alglayclar st tabakadan geen dalgalar kaydetmektedir. Alt tabakalardan yansma daha ge olduundan uzaktaki jeofonlar bu dalgalar almaktadrlar. Tablo 3.2.de jeolojik malzemeler iin yansma hz limitleri verilmektedir [44].

42

x
Temel 1 P= P0 sin t b Temel 2

h Temel 1 ekil ; younluk, ; snm cs; kayma dalga hz Zemin Temel 2 Y.A.S.S

ekil 3.8. Jeofon uygulamas saha modeli Tablo 3.2. Zemin ve kayata sismik dalgalarn hz [44] Jeolojik Malzeme Kuru ve gevek kum Nemli, sert kil Alvyon Kil Kumta Kireta Granit Kuvarsit ist ve gnays Dalga hz (m/s) 150-450 600-1200 500-2000 1000-2800 1400-4250 1700-6400 3900-5700 4000-6100 3500-7500

Yaplan arazi deneyleri ve hesaplamalar ile zemine ait kayma dalga hzlar ve dier parametreleri elde edilmitir (Tablo 3.3.).

43

Tablo 3.3. Sismik deney sonular

Malzeme Zemin Tabaka-I Tabaka -II Tabaka-III

zgl alk (t/m3)

S kayma Poisson P kayma dalga oran dalga hz hz cp (m/s) cs (m/s) 580 1012 1079 220 341 570 0.42 0.44 0.35

(m)

1.49 1.717 1.80

2.0 7.0

3.3. Dey Dalga Bariyeri Deneyleri Tabakal bir zeminde sismik dalgann korunacak bir yapya etkisinin azaltlmas amacyla uygulanan dalga snmleme yntemlerinden biri de dey dalga bariyeridir. Zemin yaps ve geometrisi belirlenmi olan arazide deney dzeneinin oluturulmas ilk i olarak gerekletirilmitir. Bu alma iin ykn uygulanaca yapy ve korunacak yapy temsil eden iki adet betonarme temel pla imal edilmitir. Bu temel plan en ve genilik lleri 1 m dir. Uygulama sahasnda bu iki plak aras mesafe merkezden merkeze L=25 m olarak belirlenmitir. Dalga geometrisi ve yaynm esnasnda zeminde gerekleen tanecik hareketinin belirlenmesi amacyla birtakm yardmc sismik aletler kullanlmtr. Deneysel almada yararlanlan sismik aletler unlardan olumaktadr; 1) Veri kayt cihaz, 2) Sarsma cihaz (Inertial shaker) (ekil 3.9.), 3) Yk kontrol cihaz (ekil 3.10.), 4) vme lerler (ekil 3.11.), 5) Is kontrol cihaz (ekil 3.12.),

44

Veri kayt cihaz; ivme lerler tarafndan alglanan verilerin elektronik ortamda kayt edilmesini salar (ekil 3.5.). Gelimi operatr yazlm ve veri ileme zellii olup ok eitli alglayclar ile dorudan balanabilir. 64 kanal kapasitesine kabilir. Kullanlabilecek yazlm programlar ile frekans analizleri ve saysal filtreleme yapabilir. Sarsma cihaz (Inertial shaker); temel plana 16 snlik zaman dilimi ierinde istenilen genliklerde harmonik bir yk uygulanmasn salar (ekil 3.9.). Maksimum yk uygulama kapasitesi 250 Ndur. alr durumda oluturmu olduu arlk rezonans 20 Hzlik bir etki yaratr, 0-40 0C arasnda hatasz alr.

ekil 3.9. Sarsma cihaz (Inertial shaker)

Yk kontrol cihaz; betonarme plaa uygulanacak olan ykn Newton olarak deerini belirlemek amacyla kullanlr (ekil 3.10.). Sarsma cihaz tarafndan uygulanacak ykn 0250 N arasnda hangi deerde uygulanacan ve sarsma cihaznn elektrik g ihtiyacn karlar. vme lerler; her iki temel blounun stne yerletirilmi olan ivme lerler harmonik dalgann zemin ierisinde yaynm esnasnda gl sarsntnn yere vuru ivmesini len aygt olarak kullanlr. Deprem aratrmalarndan, patlama-ok tespitine kadar geni alanda kullanlabilen aygt tek ve ok eksenli piezoelektrik tabanl titreim alglayclar mevcuttur (ekil 3.11.). almamzda tek eksenli titreim alglaycs kullanlmtr. Dizst bilgisayar, alglama ve kayt birimi, dntrc ve izici yardmc malzemeleri ile beraber alr.

45

3.10. Yk Kontrol Cihaz

3.11. vme ler

Is Kontrol Cihaz; uzun sreli alan cihazlarn snmasn gidererek fan grevi salar, s kontroln gerekletirir (ekil 3.12.). alma sreleri uzadka cihazlarn en hatasz ekilde veri kayd yapabilmesi iin belli bir scaklkta (2530 0C s seviyesinde) almasn salar.

ekil 3.12. Is kontrol cihaz

46

3.3.1. Dalga bariyerinin modellenmesi Uygun dalga bariyerinin modellenmesinde birok etken dikkate alnmtr. Bu etkenlerin banda titreim kaynann frekans, dalga bariyerinin boyutlar, dalga bariyerinin iinin dolu ya da bo olmas, dolu olmas durumunda iindeki malzeme zellikleri ve zemin malzeme zellikleri gelmektedir. Bu belirtilen unsurlar gz nne alnarak dalga bariyerinin, titreim kaynann yaknna konulmas (aktif yaltm) ve korunacak yapnn yaknna konulmas (pasif yaltm) iin ayr ayr zmlemeler yaplmtr. Analiz almalar ksmdan olumaktadr: 1) Yaltmsz durum 2) Aktif yaltm durumu 3) Pasif yaltm durumu almann birinci aamasn tabakal zemin yzeyine oturan ve aralarndaki mesafenin 25 m olduu beton temel plaklardan birine belirli bir frekans aralnda (10 Hzden 100 Hze kadar 5 Hzlik dilimler aralklarnda) tanmlanan harmonik dey yklerin uygulanmas ve bu uygulanan yklerin dier temel planda oluturduu titreimlerin genliinin yer deitirme cinsinden belirlenmesi oluturmaktadr (yaltmsz durum ekil 3.13.).
P= P0 sin t L=25 m Lt

Temel 1 Zemin , , cs, ekil 3.13. Yaltmsz arazi modeli [3]

Y.A.S.S.

Temel 2 1m

almann ikinci aamasnda aktif yaltm uygulamas olarak, ykn uyguland temel blou (Temel 1, yk kayna) ile belirli bir mesafedeki dier temel blou

47

(korunacak yap) arasna konulan titreim azaltc dey dalga bariyeri yk kaynana yakn olarak konulandrlmtr (ekil 3.14.). Yani bariyer kaynaktan yaylan dalgalar engellemektedir. Konulandrlan bariyerin geometrik lleri; derinlik 3 m, genilik 1m, en ise 2,5 m olarak belirlenmitir. Bu uygulamada sismik dalga bariyerinin yk kaynana olan uzakl merkezden merkeze 5 m, korunacak yapya olan uzakl ise 10 m olarak uygulanmtr. vme lerler hem yk kaynana, hem de korunacak yapya uygun bir ekilde yerletirilip, yk kaynandaki ivmeler A1, korunacak yapdaki ivme ler ise A4 kayt istasyonu balnda kayt altna alnmtr. almann amac olan farkl frekanslardaki titreim genliklerinin yk kayna ve korunacak yapya olan titreim etkilerinin azaltlmas iin en uygun yaltm malzemesinin belirlenmesi iin drt farkl yaltm yntemi uygulam ve ivme kaytlar elde edilmitir. Uygulanan yaltm yntemleri; 1) 2) 3) 4) olarak i Bo Yaltmsz Durum (ekil 3.15. (a)), i Su Dolu Yaltml Durum (ekil 3.15. (b)), i Bentonit Dolu Yaltml Durum (ekil 3.15. (c)), i Beton Dolu Yaltml Durum (ekil 3.15. (d)), Bu artlar dorultusunda analizler yaplm farkl

belirlenmitir.

parametrelerin deiiminin dalga geometrisine ve yaylmasna etkisi incelenmi, sonular elde edilmitir.
P= P0 sin

t
L=25 m
Lt=4,5 m
Lt B

Temel 1

Ht=3 m
i dolu/bo hendek

Zemin , , cs,

Temel 2 Y.A.S.S.

ekil 3.14. Aktif yaltm arazi modeli [3]

48

(a)

(b)

(c)

(d)

ekil 3.15. Dey dalga bariyerleri: a) i bo bariyer b) i su dolu bariyer c) i bentonit dolu bariyer d) i beton dolu bariyer

Son aamada pasif yaltm uygulamas olarak, korunacak yapy (Temel 2) yk kaynandan (Temel 1) yaylan dalgalardan korumak, yani pasif yaltm uygulamas gerekletirmek iin korunacak yapnn yaknna titreim azaltc dey dalga bariyeri konulmutur (ekil 3.16.). Dalga bariyerinin geometrik lleri ve yk kayna, korunacak yap mesafeleri aktif yaltm uygulamas ile bir deiiklik gstermemektedir. vme lerler aktif yaltm da olduu gibi yine hem yk kaynana, hem de korunacak yapya uygun bir ekilde yerletirilip, yk kaynandaki ivme ler A1, korunacak yapdaki ivme ler ise A4 balnda kayt altna alnmtr. Bu ekilde hazrlanan modelde aktif yaltmda uygulanan drt farkl dalga yaltm yntemi (i Bo, Su Dolu, Bentonit, Beton) uygulanp yapnn yaylan dalgalardan korunmasna etkisi irdelenmi ve sonular elde edilmitir. Pasif yaltm iin dinamik yklerin etkisinin yer deitirme cinsinden deiimleri incelenmitir.

49

P= P0 sin

t
L=25 m
Lt=4,5 m Lt
Lt=4,5 m.

Bt

Temel 1 Zemin , , cs,

Ht=3 m

Ht i dolu/bo hendek

Temel 2 Y.A.S.S.

ekil 3.16. Pasif yaltm arazi modeli [3]

Belirtilen bu aama iin de detayl parametrik analizler yapm ve elde edilen sonular karlatrmal olarak drdnc blmde sunulmutur.

50

BLM 4. HARMONK DALGA ANALZ ALIMALARI

Saha almalarnn verileri problemin elektronik ortamdaki modelini oluturmak iin kayt altna alnmtr. Bu model zerinde sismik dalga yayl etkilerini deerlendirebilmek amac ile band-geiren filtreleme yntemiyle sonularn daha salkl verilere dntrlp dalga geometrisinin davran incelenmitir. Kapsaml parametrik aratrmalar yrtlerek saysal sonular yaltmsz durum ve farkl dalga yaltm modelleri iin aktiflik ve pasiflik durumlar da gz nnde bulundurularak karlatrmal olarak incelenmeye allmtr. Bu aamada dey sismik dalga bariyeri analizleri iin SeismoSignal 3.02 ve Matlap 7.0 paket programlar kullanlmtr. 4.1. Ham Kayt Verilerinin SeismoSignal Analizleri SeismoSignal 3.02 paket program, tabakal zemin ortamnda ivme lerler tarafndan kayt altna alnan belirli bir periyottaki veri gurubunun ivme-zaman boyutunda grafiinin izilmesini salamaktadr. Ayn paket program bu veri grubunun zeminde dalga yaylmnn, tanecik hareketindeki frekans genliklerinden dalgann hz-zaman ve yerdeitirme-zaman grafiklerine dnmn gerekletirir. Ancak ncelikle saha koullarndaki almalarda farkl frekanslardaki veri kayd gerekletirilirken, hassas bir kayt cihaz olan ivme lerler sadece uygulanan harmonik ykn deil alma sahasndaki rzgar, ses, titreim yaratan alan motorlu aralar vb. tm evresel etkileri de kayt altna almalarndan dolay bu etkileri veri tabanndan ayrklatrmak gerekmektedir. Bu amala veri taban SeismoSignal 3.02 paket programnda, uygulanan harmonik ykn frekans deerinin (+1) bir st deerine kadar olan ksm alp stnde kalan deerler band-geiren filtreleme ilemine tabi tutulur. Bu filtreleme ilemi veri kaydndaki dalga geometrisi ve yaynm etkisi dndaki tm etkilerden verilerin ayrklatrlmasn salamaktadr.

51

Arazi almalarndan elde edilen ham kayt verileri yaltmsz durum, aktif yaltm ve pasif yaltm aamalar iin ayr ayr kayt altna alnp, band-geiren filtreleme ilemine tabi tutulup, yeni bir veri gurubu oluturulup, ilgili bilgisayar paket programna aktarlmtr. Bu ilenmi yeni veri gurubunun A1 ve A4 kayt istasyonlarndaki ivme-zaman, hz-zaman ve yerdeitirme-zaman grafikleri her harmonik yk uygulamas iin ve her farkl yaltm durumu iin izdirilmitir. Bu uygulamalar aadaki ilem basamaklarndan geirilmek kaydyla srasyla gerekletirilmitir: 1) lk olarak yaltmsz durum iin 10 Hzden 100 Hze kadar Txt. uzantl tm ham kayt verileri nce A1 sonra A4 istasyon verileri olarak dosya giri bilgileri; ivme, hz ve yerdeitirme lm birimleri belirlenmitir (ekil 4.1.). Birimler ivme iin mm/sn2, hz iin mm/sn, yerdeitirme iin mm ve zaman boyutu ise sn olarak seilmitir. Yukarda sz edilen frekans deerleri aralndaki ivme lerlerin veri kayd, 0-16 saniyelik zaman diliminde ve 0.00781 saniyelik basamak aralndaki ham kayt saha kaydn iermektedir.

ekil 4.1. Ham kayt dosya bilgi girii

52

Gerekletirilen dosya bilgi giriinden sonra filtre edilmemi ham kaytlarn zamana bal ivme, hz ve yerdeitirme grafiklerinin izilmesini salanr (ekil 4.2.).

ekil 4.2. Ham kayt ivme-hz, yerdeitirme-zaman grafikleri

2) kinci admda ham kayt verilerine filtre uygulamak amacyla Baseline Correction and Filtering (Baseline Dzeltmesi ve Filtreleme) butonunu iaretleyerek gerekli filtreleme uygulama safhasna geilir (ekil 4.3.). Bu ksmda filtreleme ileminde uygulanan harmonik ykn frekans olarak karlnn bir stn snr deer olarak belirleyip (rnein; 50 Hz lik bir harmonik ykleme iin 51 Hz st snr deeri gibi) ekil 4.3.teki order butonuna bu deer girilir, filtre konfigrasyonunda bandpass filtreleme yntemi seilip filtre uygula ve ardndan yenile (Refresh) komutlaryla belirlenen snrlar zerindeki veriler szgelenmi olur. Artk bu safhadan sonra ilenmi veri kaytlarndan oluan yeni bir veri gurubu ve bu verilere bal yeni ivme, hz, yerdeitirme-zaman grafikleri izilmi olur (ekil 4.4.).

53

ekil 4.3. Filtreleme uygulama ekli

ekil 4.4. lenmi veri gurubu ivme, hz, yerdeitirme-zaman grafikleri

54

3) Son olarak elde edilen yeni veri gurubu farkl kaydet butonundan Txt. uzants Dat. uzants olarak dntrlm olur. Yaltmsz durumun tm frekans uygulamalarndaki hem A1 ve hem de A4 istasyon kaytlar iin elde edilen yeni veri guruplar iin uygulanan bu ilemlerin hepsi, sismik dalga bariyeri uyguladmz hem aktif yaltm, hem pasif yaltm durumlarnda dalga bariyerinin ii bo yaltm durumu, su dolu yaltm durumu, bentonit dolu yaltm durumu, beton dolu yaltm durumlar iin ayr ayr gerekletirilmitir. 4.2. lenmi Verilerin Matlap Analizleri lenmi veri kaytlarnn analizinde kullanm olduumuz Matlap 7.0 bilgisayar paket program, program dili oluturabilme, yazlan program ile ilgili saysal analiz yapabilme ve grafik izebilme noktasnda olduka fayda salamaktadr. zellikle yaltmsz ve yaltm uygulanm durumdaki sismik dalga bariyerinin farkl yaltm durumlar iin titreim azaltabilme kabiliyetlerinin karlatrmal olarak tek bir grafik stnde izdirilebilme noktasndaki katks sonu ve deerlendirmenin daha salkl ve gereki olmasn salamtr. SeismoSignal 3.02 sismik veri analiz programnda ilenmi veri haline dntrlen filtre edilmi ham kayt saha verilerinde, analiz edilmesi planlanan veri grubu yerdeitirme-zaman verilerinin dosya uzants Dat. olduundan bu verilerin Matlap 7.0 programnda altrlabilmesi iin bir takm ilemlerden geirilmesi gerekmektedir. Bu ilem basamaklar unlardr: 1) lk olarak SeismoSignal programnda veriler Dat. uzantl olarak arlr, 2) Daha sonra Matlap 7.0 paket programnda M. uzantl bir veri dosyas alr. 3) M. uzantl veri dosyas uygulanan yaltm yntem ve malzemeleri gz nnde bulundurularak gelitirilen bir kodlama diliyle dosya ad oluturularak kayt altna alnr. rnein; A1 kayt istasyonundaki pasif su dolu yaltm uygulamasnn yerdeitirme verileri 75 Hzlik dinamik yk uygulamasndaki iin A1psdyd75 eklinde bir kodlama dili gibi.

55

4) SeismoSignal programndaki yerdeitirme-zaman veri gurubu kopyalanarak Matlap 7.0 paket programnda M. uzantl olarak oluturulan dosyaya kaydedilir. 5) Bu uygulanan ilemlerin tm, uygulanan harmonik yklemelerin hepsi hem yaltmsz durum, hem de aktif ve pasif yaltm durumlarnn A1-A4 kayt istasyonlarnda uygulanan yaltm almalar iin ayr ayr kayt altna alnr. 6) Akabinde her durum iin kaydedilen yerdeitirme-zaman verilerinin tm yaltm durumlar iin karlatrlmal olarak incelenebilmesi ve zamana bal yerdeitirmelerinin tek bir grafik zerinde izdirilmesi iin Matlapda bir program yazlr (ekil 4.5.). Bu program ile rnein; 95 Hzlik yklemenin gerekletirildii tm pasif yaltm uygulamalarndaki yk kayna olan A1 istasyonunda dalga bariyerinin hangi yaltm uygulamasnda daha fazla titreimi sourduu ve korunacak yap olan Temel 2deki yerdeitirmeyi azaltt tek bir grafik zerinde gzlenmi olur.

ekil 4.5. Matlap grafik izim program

56

Tm ilenmi yerdeitirme-zaman verileri tek bir program ile yaltmsz durum, aktif yaltm ve pasif yaltm durumlar iin uygulanan tm yklemelerdeki yk kayna ve korunacak yapda oluan yerdeitirmeler iin ayr ayr grafiksel olarak izilmitir. 4.3. Dalga Grafiklerinin Yorumlanmas Deneysel almamzn aamasndan birincisini oluturan yaltmsz durum uygulamas sonucunda elde edilen yerdeitirme deerlerinin zamana bal deiiminin grafiksel karl, almann ikinci ve nc aamalarn oluturan aktif ve pasif yaltm sonularnn karlatrlmas noktasnda yaltmn hangi durum iin ne denli faydal olduunun kyaslanmasn salamtr. Aktif yaltm uygulamasnda; ifade edildii zere Temel 1 zerindeki sarsc vastasyla uygulanan harmonik dey ykleme sonucu dey dalga bariyerinin yke yakn kayt istasyonu A1, bariyerin korunacak yap olan istasyonu Temel 2 ise A4 olarak tanmlanmtr.

P= P0 sin

t
L
Lt Bt

Temel 1

Ht i dolu/bo hendek

Zemin , , cs,

Temel 2 Y.A.S.S.

ekil 4.6. Aktif yaltm arazi modeli

4.3.1. Aktif yaltm analizleri Aktif yaltm almasnn A1 kayt istasyonu (yk kayna) sonular u ekilde yorumlanmtr:

57

10 Hzlik dinamik yklemede; yaltmsz durumda dalga sourumu (absorbtion) daha yksektir (ekil 4.7.). Dalgann frekans azaldka dalgann yayld ortamda nfuz derinlii artar [33]. Bu frekansta dalgann derinlere nfuz etmesi daha kolay gerekleeceinden s ortamda seyahati daha azdr. Su dolu yaltm durumunda dier uygulamalara nazaran daha iyi yaltm elde edilmitir.
Aktif Yalitim, ff=10 Hz (A1-lm stasyonu) Aktif Yaltm, = 10 Hz (A1 - lcm Istasyonu)
yalitimsiz durum

0.15

bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

0.1

0.05

-0.05

-0.1

10

12

14

16

Zaman (sn)

ekil 4.7. Aktif yaltm A1 istasyonu 10 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

25 Hzlik dinamik yklemede; dalga 10 Hze gre biraz daha sda yayld iin, bariyerin etkisi daha belirgin olmaya balamtr. Yaltml ve yaltmsz durum erileri birbirlerine yaklamaktadr (ekil 4.8.). Burada ise bentonit ve su dolu durumlar ii bo ve beton yaltml durumlara gre daha iyi yaltm oluturmaktadr.

58

Aktif Yaltm, = 25 Hz 1-lm stasyonu) Aktif Yalitim, f f=25 Hz (A(A1 - lcm Istasyonu)
yalitimsiz durum

0.15

bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

0.1

0.05

-0.05

-0.1

10

12

14

16

Zaman (sn)
ekil 4.8. Aktif yaltm A1 istasyonu 25 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

50 Hzlik dinamik yklemede; dalga yaylmnn daha dk frekanslara gre daha yzeysel olmas dolaysyla, yaltm uygulanm yapnn etkisi daha belirgindir. Burada beton izolasyonlu bariyer durumunda dalga daha hzl yaylmaktadr ve dk frekans uygulamalardaki sinzoidal yaps bozulmutur (ekil 4.9.). te yandan, en iyi yaltm uygulamas da beton izolasyonlu bariyer durumunda olduu grlmektedir. Yaltml durumla yaltmsz durumun grafik erilerinin grntleri birbirlerine paralel hale gelmeye balamaktadr. Dalga daha yzeyden yayld iin tm uygulamalar iin yaltm daha dk frekanslara gre daha iyidir.

59

Aktif Yaltm, = 50 Hz 1-lm stasyonu) Aktif Yalitim, ff=50 Hz (A(A1 - lcm Istasyonu)
yalitimsiz durum

0.15

bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

0.1

0.05

-0.05

-0.1

10

12

14

16

Zaman (sn)
ekil 4.9. Aktif yaltm A1 istasyonu 50 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

75 Hzlik dinamik yklemede; beton bariyer yaltm uygulamadan daha iyi sonu alnmtr. Beton bariyerli yaltm en dk frekans uygulamasndaki maksimum yerdeitirme deerini yaklak olarak te bir orannda azaltt grlmektedir. 10 Hz uygulamasnda 0,158 mm olan maksimum yerdeitirme deeri 0,056 mmye gerilemitir. Dalga yaylmnn artk olduka yzeyden olmas dolaysyla, bariyerli durumlarda nceki dk frekans uygulamalarna kyasla daha iyi yaltm salanmtr. Uygulanan frekans arttka farkl deerlerde seyreden yerdeitirme deerleri giderek ortak bir karaktere brnmektedir (ekil 4.10.).

60

Aktif Yalitim, f f=75 Hz (A(A1 - lcm Istasyonu) Aktif Yaltm, = 75 Hz 1-lm stasyonu)
yalitimsiz durum

0.15

bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

0.1

0.05

-0.05

-0.1

10

12

14

16

Zaman (sn)

ekil 4.10. Aktif yaltm A1 istasyonu 75 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

95 Hzlik dinamik yklemede; artk dalga neredeyse ilk tabakada seyahat ettiinden, bariyersiz durumla yaltm uygulanm durum birbirine paralel hale gelmitir (ekil 4.11.). Burada da beton yaltml yapnn daha etkili olduu grlmektedir.
Aktif Yaltm, f=95 Hz (A (A1 - lcm Istasyonu) Aktif Yalitim, f = 95 Hz 1-lm stasyonu)
0.15
yalitimsiz durum bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

0.1

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

0.05

-0.05

-0.1

10

12

14

16

Zaman (sn)

ekil 4.11. Aktif yaltm A1 istasyonu 95 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

61

Aktif izolasyon almasnm A4 kayt istasyonu (korunacak yap) sonular u ekilde yorumlanmtr: 10 Hzlik dinamik yklemede pasif izolasyondan farkl olarak beton ve yaltmsz durum dnda, dier yaltm uygulanm modellerde dk yerdeitirme deerleri elde edilmitir (ekil 4.12.). Bu durum tm spektrum iin geerlidir. 8. snye kadar su dolu yaltm malzeme iyi yaltm olutururken 8. snden sonra ise yaltm uygulayan malzeme fazlarnda karklk sz konusudur.
Aktif Yalitim, ff=10 Hz (A(A4 - lcm Istasyonu) Aktif Yaltm, = 10 Hz 4-lm stasyonu)
0.2
yalitimsiz durum bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

0.15 0.1 0.05 0 -0.05 -0.1 -0.15 -0.2

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

10

12

14

16

Zaman (sn)
ekil 4.12. Aktif yaltm A4 istasyonu 10 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

25 Hzlik dinamik yklemede; tpk 10 Hzde olduu gibi pasif yaltmdan farkl olarak beton ve yaltmsz durum dnda, dier yaltm malzemelerinde dk yerdeitirmeler elde edilmitir (ekil 4.13.). Beton yaltm dndaki dier dalga bariyerleri daha iyi sonu vermitir. Bu frekans iin en iyi yaltm birbiriyle yakn deerler vermi olmalar ile birlikte su dolu dalga bariyerli yapnn salad sylenebilir.

62

Aktif Yaltm, = 25 Hz 4-lm stasyonu) Aktif Yalitim, ff=25 Hz (A(A4 - lcm Istasyonu)
0.2
yalit imsiz durum

0.15 0.1 0.05 0 -0.05 -0.1 -0.15 -0.2

bos durumlu yalit im su yalit imli durum bent onit yalit imli durum

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

bet on yalit imli durum

10

12

14

16

Zaman

(sn)

ekil 4.13. Aktif yaltm A4 istasyonu 25 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

50 Hz ve 75 Hzlik dinamik yklemede; her iki durumda da bentonit yaltml uygulamann daha iyi yaltm malzemesi olduu grlmektedir (ekil 4.14.). zellikle 50 Hzde bozulan yap 75 Hzde tekrar sinzoidal oluuma dnmektedir (ekil 4.15.). Yine 75 Hzlik frekansta dalga daha hzl yaylmaktadr.
Aktif Yaltm, f=50 Hz (A4-lm stasyonu)
Aktif Yalitim, f = 50 Hz 0.2
yaltmsz durum bo durumlu yaltm su yaltml durum bentonit yaltml durum beton yaltml durum

(A4 - lcm Istasyonu)

0.15

0.1

Dey Yerdeitirme (mm) m) D sey Yerdegistirm (m e

0.05

-0.05

-0.1

-0.15

-0.2

10

12

14

16

Zaman

(sn)

ekil 4.14. Aktif yaltm A4 istasyonu 50 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

63

Aktif Yaltm, f=75 Hz (A4-lm stasyonu)

Aktif Yalitim, f = 75 Hz 0.2
yalitimsiz durum bos durumlu yalitim

(A4 - lcm Istasyonu)

0.15

su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

0.1 Dsey Yerdegistirme (mm) Dey Yerdeitirme (mm)

0.05

-0.05

-0.1

-0.15

-0.2

10

12

14

16

Zaman

(sn)

ekil 4.15. Aktif yaltm A4 istasyonu 75 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

95 Hzlik dinamik yklemede; dalga artk daha yzeyden yaylmaktadr. Burada da bentonit yaltm uygulamas daha iyi yaltm gstermektedir (ekil 4.16.).
Aktif Yaltm, = 95 Hz (A4 - lcm Istasyonu) Aktif Yalitim, ff=95 Hz (A4-lm stasyonu)
0.2
yalitimsiz durum

0.15 0.1 0.05 0 -0.05 -0.1 -0.15 -0.2

bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

beton yalitimli durum

10

12

14

16

Zaman (sn)

ekil 4.16. Aktif yaltm A4 istasyonu 95 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

64

Aktif yaltm uygulamasnn A1-A4 kayt istasyonlar sonular karlkl olarak mukayese edildiinde; yk kaynandaki yaltmsz durumda yerdeitirme deerlerinin dk frekanslarda yksek kmas ve frekans deerlerinin arttka yaltmn beton yaltm durumu lehine artmas ve 95 Hzde ise yaltmsz durum ile yaltm uygulanm durumlarn hemen hemen yakn deerlerde seyretmesi yk kaynandaki A1 istasyonunda gereki manada bir yaltmn olmad sonucunu ortaya koymaktadr. Bizler iin asl nem arz eden korunacak yapdaki yerdeitirme deerlerinde ise tm frekanslarda hemen hemen btn yaltm uygulamalarnn yaltmsz durum deerlerinden dk kmas, harmonik dalga snmnn salandnn bir kantdr. Dk frekanslarda beton yaltm hari tm uygulamalarda yaltm salanmtr, fakat su dolu yaltm uygulamasnda dalga snm daha belirgin olarak n plana kmtr. Yksek frekanslarda ise (50 ve zeri) bentonit yaltml durumun daha fazla dalga snmledii gzlemlenmitir. 50 Hz ve daha yksek frekanslarda 0-3 sn arasnda ok iyi yaltm salanmtr. 4.3.2. Pasif yaltm analizleri

P= P0 sin

t
L
Lt Bt

Temel 1 Zemin , , cs,

Ht i dolu/bo hendek

Temel 2 Y.A.S.S.

ekil 4.17. Pasif yaltm arazi modeli

Pasif yaltm uygulamasnda; ifade edildii zere Temel 1 zerindeki sarsc ve zerindeki kayt istasyonu A1, uygulanan harmonik ykleme sonucu dey dalga bariyerinin korunacak yap olan istasyonu Temel 2 ise A4 olarak tanmlanmtr. Pasif yaltm almasnn A1 kayt istasyonu grafik sonular u ekilde yorumlanmtr:

65

10 Hzlik dinamik yklemede; yaltmsz durumda en byk yerdeitirme deeri grlmektedir (ekil 4.18.). Dey dalga yaltm bariyerinin su dolu durumu ise, en iyi yaltm aktivasyonunu vermektedir, bunu bentonit dolu yaltm bariyeri izlemektedir. Bu frekanstaki yklemede ilk 6 snye kadar en iyi yaltmn su dolu bariyer uygulamas olmasna karn, daha sonraki zaman diliminde ise, nce ii bo bariyerin, sonrasnda da beton ve bentonit yaltm modelinin daha iyi sonu verdii grlmektedir.
Pasif Yaltm, f=10=Hz (A1-lmlcm Istasyonu) Pasif Yalitim, f 10 Hz (A1 - stasyonu)
0.2
yalitimsiz durum bos durumlu yalitim

0.15

su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

0.1

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

0.05

-0.05

-0.1

-0.15

-0.2

Zaman (sn)

8 Zaman (sn)

10

12

14

16

ekil 4.18. Pasif yaltm A1 istasyonu 10 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

25 Hzlik dinamik yklemede; yaltmsz durumda yine en byk yerdeitirmenin gerekletii grlmektedir (ekil 4.19.). Yaltm modellerinden su dolu izolasyon durumu ise en iyi yaltm uygulamasn vermektedir, bunu ii bo yaltm modeli izlemektedir. 6. snden sonra sinzoidal yap bozulmaktadr.

66

Pasif Yaltm, f=25 Hz (A -lm stasyonu) Pasif Yalitim, f = 25 Hz 1(A1 - lcm Istasyonu)
0.2
yalitimsiz durum bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

0.15 0.1 0.05 0 -0.05 -0.1 -0.15 -0.2

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

10

12

14

16

Zaman (sn)

ekil 4.19. Pasif yaltm A1 istasyonu 25 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

50 Hz, 75 Hz ve 95 Hzlik dinamik yklemelerde; her durumda da en iyi yaltmn su dolu dalga bariyerinde olduu belirlenmitir (ekil 4.20., 4.21., 4.22.). Yerdeitirme deerlerindeki snizoidal yap bozulmas aktif yaltmda olduu gibi pasif yaltmdaki 50 Hzlik uygulama iinde sylenebilir. Ayn zamanda dinamik yklemenin miktar arttka yerdeitirme deerlerinde de ksmi bir azal szkonusudur.
Pasif Yaltm, f=50 Hz (A (A1 - lcm Istasyonu) Pasif Yalitim, f = 50 Hz 1-lm stasyonu)
0.2
yalit imsiz durum bos durumlu yalit im su yalit imli durum bent onit yalit imli durum bet on yalit imli durum

0.15 0.1 0.05 0 -0.05 -0.1 -0.15 -0.2

Dey Yerdeitirme (mm)

Dsey Yerdegistirme (mm)

10

12

14

16

Zaman

(sn)

ekil 4.20. Pasif yaltm A1 istasyonu 50 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

67

Pasif Yaltm, f=75 Hz Hz1-lmlcm Istasyonu) Pasif Yalitim, f = 75 (A (A1 - stasyonu)

0.2
yalitimsiz durum

0.15 0.1 0.05 0 -0.05 -0.1 -0.15 -0.2

bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

10

12

14

16

Zaman (sn)
ekil 4.21. Pasif yaltm A1 istasyonu 75 Hz zamana bal yerdeitirme grafii Pasif Yaltm, f=9595 Hz 1-lm stasyonu) Pasif Yalitim, f = Hz (A (A1 - lcm Istasyonu)
0.2
yalitimsiz durum bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum

0.15

0.1

beton yalitimli durum

Dey Yerdeitirme (mm)

Dsey Yerdegistirme (mm)

0.05

-0.05

-0.1

-0.15

-0.2

10

12

14

16

Zaman (sn) Zaman (sn)

ekil 4.22. Pasif yaltm A1 istasyonu 95 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

68

10 Hz, 25 Hz, 50 Hz, 75Hz ve 95 Hz frekanslar incelendiinde, dk frekanslara ait grafiklerde grlen dank yapnn yksek frekanslara doru daha dzenli olduu ve birbirlerine paralel hale geldii izlenmektedir. Buradan da aslnda yksek frekanslarda zellikle 75 Hz ve zerindeki frekanslarda dalga daha s ortamdan (yzeye yakn) yaynmna devam ettii iin, btn yaltm malzemelerinde yaklak olarak birbirine benzer ayn davranlar sergiledii sylenebilir. Aktif yaltm A1 kayt uygulamalar ile ksmi bir benzerlik szkonusudur. Fakat pasif yaltmn A1deki tm frekans uygulamalarnda yerdeitirme deerleri aktif yaltm A1e nazaran yaltmsz durumun altnda kmas burada yaltmn salandnn bir gstergesidir. Yaltmsz durumda dalga herhangi bir engelle karlamad iin en yksek faz hz bu lmlerde alnmtr. Dalga bariyerlerinin olduu durumlarda ise 50 Hz frekans uygulamasna kadar su yaltml durumda dalga hzl yaylmaktadr. 10 Hz dnda 6-8. snden sonra yaltmsz durumda yerdeitirme miktarnda azalmalar sz konusudur. Pasif yaltmda, yaltmsz (dz arazi) durumdaki dalgann genlii de, dalgann faz hz da en yksek deerdedir. Tm frekanslar iin su dolu yaltm durumunda en az genlik deeri grlmesine ramen, en byk faz hz elde edilmitir. nk bu durumda tanecik yerdeitirmesi en az olduundan, dalgann yaylma hz da yksek olacaktr. Yaltm malzemeleri iinde en az yaltm betonda grlmektedir. Tablo 3.3.de verilen zemin profili incelendiinde, zemine ait ilk tabakann kalnlnn yars yaklak olarak dalga bariyerinin derinliine eittir. Bu yzden kaynaktan yaylan dalgalar her tabaka iinde de kolayca seyahat edeceklerinden, beton yaltml dalga bariyeri yansyarak hzl bir ekilde geri geleceklerdir. te yandan uygulanan ykn dey olmas dolaysyla, zemindeki tabakalardan olan dey yansmalarda her durumda ilave etkiler meydana getirecektir. Ancak bu etkiler, yksek frekanslarda grlmezler. zellikle dk frekanslarda grlen (50 Hzdeki deerlere kadar) dalga yapsndaki ve dolaysyla yerdeitirme deerlerindeki sinzoidal yap bozukluunun nedeni de dalgann yaynmda gerekleen yansmalarn kaytlarda alglanmasndandr. Dalga dk frekanslarda, zeminin derin

69

tabakalarnda yaylr. nk, daha yksek frekanslarda dalgalar daha yzeyden yayldklarndan, daha derindeki tabakalardan olan yansmalar zayf kalrlar. te yandan, dk frekanslarda dalgalar daha derinlere nfuz edeceklerinden, zemin tabakalar ierisinde ok sayda dalga gruplar oluacandan, kaytlarda da byk yerdeitirmeler grlecektir. Dk frekans, derin zemin katmanlarnda seyahat ederken, yksek frekanslar ise daha yzeyde s tabakalarda seyahat ederler. Pasif yaltm almasnn A4 kayt istasyonu grafik sonular u ekilde yorumlanmtr: 10 Hzlik dinamik yklemede; doal olarak daha dk yerdeitirmeler grlmektedir. A1e gre, ortalama 4 kat daha dk yerdeitirmeler elde edilmitir. Bu durum bize korunacak yapnn dalga yaltmnn tm yaltm malzeme uygulamalar iin de salandnn en byk kantdr. Yerdeitirmeler asndan, yaltmsz durum beton yaltm uygulamas ile paralellik arz etmetedir. A1de olduu gibi, ortalama 6. snye kadar bu kez dk frekanslarda su dolu ve bentonit yaltml modelin daha iyi yaltm zellii olduu gze arpmaktadr (ekil 4.23.).
Pasif Yaltm, f = 10 Hz 4-lm stasyonu) Pasif Yalitim, f=10 Hz (A(A4 - lcm Istasyonu)
0.06
bentnit yaltml durum bos durumlu yalitim

0.04

yalitimsiz durum su yalitimli durum beton yalitimli durum

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

0.02

-0.02

-0.04

-0.06 0 2 4 6 8 10 12 14 16

Zaman (sn)

ekil 4.23. Pasif yaltm A4 istasyonu 10 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

70

25 Hzlik dinamik yklemede; su dolu yaltm durumda en az yerdeitirmeler elde edilmitir (ekil 4.24.). Dk frekanslarda su dolu yaltmn bentonit yaltm uygulamasna gre nispeten daha iyi olduu grlmektedir.
Pasif Yaltm, f = Hz (A (A4 - stasyonu) Pasif Yalitim, f=2525 Hz 4-lmlcm Istasyonu)
0.06
yalitimsiz durum bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

0.04

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

0.02

-0.02

-0.04

-0.06 0 2 4 6 8 10 12 14 16

Zaman (sn)
ekil 4.24. Pasif yaltm A4 istasyonu 25 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

50 Hz ve yukars iin gerekletirilen dinamik yklemelerde; dier dk frekans uygulamalarndaki gibi su dolu ve bentonit yaltml durumlara ait malzemelerin daha iyi bir yaltm arac oluturduu anlalmaktadr (ekil 4.25.). Ancak bu frekanslarda dalgalar daha yzeyden seyahat ettikleri iin, grlt olarak nitelendirilebilecek trden zellikler sergilemektedirler, tpk deprem dalgalarndan Love dalgalar gibi. nk, bunun en belirgin grnts zellikle 50 Hzde su dolu yaltmn 13. snde beton yaltma edeer bir maksimum yerdeitirme yapmas bir tezatlk oluturmaktadr (ekil 4.26.). Keza yine 75 Hzde bentonit yaltm uygulamasnda ve 95 Hzde su yaltm uygulamalarnda kayt periyodunun 15. snlerinde bu durum yine gze arpmaktadr (ekil 4.27.).

71

Pasif Yaltm, = 50 Hz (A4 - lcm Istasyonu) Pasif Yalitim, ff=50 Hz (A4-lm stasyonu)
0.06
yalitimsiz durum bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

0.04

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

0.02

-0.02

-0.04

-0.06 0 2 4 6 8 10 12 14 16

Zaman (sn)
ekil 4.25. Pasif yaltm A4 istasyonu 50 Hz zamana bal yerdeitirme grafii Pasif Yaltm, = 75 Hz (A4 - lcm Istasyonu) Pasif Yalitim, ff=75 Hz (A4-lm stasyonu)
0.06
yalitimsiz durum bos durumlu yalitim su yalitimli durum bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

0.04

Dey Yerdeitirme (mm) Dsey Yerdegistirme (mm)

0.02

-0.02

-0.04

-0.06 0 2 4 6 8 10 12 14 16

Zaman (sn)
ekil 4.26. Pasif yaltm A4 istasyonu 75 Hz zamana bal yerdeitirme grafii

72

Pasif Yaltm, = 95 Hz (A4 - lcm Istasyonu) Pasif Yalitim, f f=95 Hz (A4-lm stasyonu)
0.06
yalitimsiz durum su yaltm yalitim bos durumlu yaltm bentonit yalitimli durum beton yalitimli durum

0.04

Dey Yerdeitirme (mm)

Dsey Yerdegistirme (mm)

0.02

-0.02

-0.04

-0.06 0 2 4 6 8 Zaman (sn) 10 12 14 16

Zaman (sn)

ekil 4.27. Pasif yaltm A4 istasyonu 95 Hz zamana bal yerdeitirme

Burada da aynen A1 istasyon kaydnda olduu gibi, dk frekanslarda daha dzenli grafikler gze arpmaktadr. Frekans deerleri arttka eriler daha dzensizlemektedir. A1 kadar belirgin olmasa da 10 Hzde beton yaltm durumunun faz hznn daha yksek olduu, 25 Hzde ise su dolu dalga bariyer durumun faz hznn daha yksek olduu grlmektedir. Dk frekans uygulamalarnda su dolu yaltm uygulamasnn bentonite nazaran daha iyi bir yaltm gstermesine ramen, yksek frekans uygulamarnda ise bentonit yaltm uygulamas su dolu yaltm uygulamasna nazaran snmleme zellii biraz daha iyidir. Frekansn artmas bentonit yaltm uygulamasnda younluunun suya gre daha fazla olmas gz nnde bulundurulursa bir avantaj salad sonucunu ortaya koymaktadr. Yani dk frekanslarda younluu az olan yaltm malzemeleri younluu fazla olan yaltm malzemelerine gre daha fazla yaltabilme zellii sergilerken, yksek frekanslarda ise younluu fazla olan yaltm malzemeleri younluu az olan yaltm malzemelerine nazaran daha iyi bir yaltm zellii salamaktadrlar. Yaltmsz

73

durumun yerdeitirmesi btn frekanslar iin yaklak ayn olup, dier erilerin ortalama deerlerine sahip bir seviyede izlenmektedir. 4.4. Sonularn Karlatrlmas Elde edilen verilerin sonucunda en pozitif yaltmn saland pasif yaltm uygulamasnn korunacak yap grafikleri gzden geirilerek, grafiklerin kullanlan yaltm malzemesinin her dinamik yklemedeki yerdeitirme-zaman boyutu grafikleri izdirildi. Bu grafikler en iyi yaltm malzemesinin kullanld su dolu yaltm ve bentonit yaltm uygulamalar iin ve ayn zamanda en kt yaltm malzemesi beton yaltm uygulamalar iin elde edildi. Sonular eldeki dier grafikler ile karlatrld. Dey dalga bariyerinin korunacak yapya yakn olan uygulamas pasif yaltmda tm frekanslarda su dolu ve bentonit dolu yaltm uygulamasnn dier yaltm uygulamalarna nazaran daha iyi sonular verdii grafik analizleri ksmnda ifade edilmitir.
PasifDOLU YALITIM UYGULAMASI PASF(A4-lm stasyonu) Yaltm, Su Dolu Bariyer Uygulamas A4 STASYONU SU
0.05 0.04

0.03

Yerdeitirme (mm)

10 Hz. 25 Hz. 50 Hz. 75 Hz. 95 Hz.

0.02

Yerdeitirme (mm.)

0.01

-0.01

-0.02

-0.03

-0.04

10

12

14

16

Zaman (sn)

Zaman (sn)

ekil 4.28. Pasif yaltm A4 istasyonu su dolu yaltm uygulamas zamana bal yerdeitirme grafii

74

ekil 4.28.de grld zere su dolu yaltm dalga bariyerinde dk frekanslarda 10 Hz25 Hz ve ksmen de 50 Hzlik dinamik yklemelerde su dolu yaltm bentonite gre daha iyi sonular vermitir. Olumlu sonu elde ettiimiz dier bir yaltm uygulamas bentonit yaltmnda ise uygulanan yksek frekanslarda elde edilen sonularn su dolu yaltma gre daha pozitif olduu grlmektedir (ekil 4.29.). Birbirlerine gre karlkl olarak farkl frekanslarda gstermi olduklar bu stnle sebep olarak malzemelerin younluklarnn farkl olmas sylenebilir.

Pasif Yaltm, Bentonit UYGULAMASI PASF A4 STASYONU BENTONT YALITIM Bariyer Uygulamas (A4-lm stasyonu)
0.06 0.05 0.04 0.03

10 Hz. 25 Hz. 50 Hz. 75 Hz. 95 Hz.

Yerdeitirme (mm.)

0.02 0.01 0 -0.01 -0.02 -0.03 -0.04

Yerdeitirme (mm)

10

12

14

16

Zaman (sn.) Zaman (sn)

ekil 4.29. Pasif yaltm A4 istasyonu bentonit yaltm uygulamas zamana bal yerdeitirme grafii

Pasif yaltmn korunacak yap istasyon kayt verilerinde en olumsuz yaltm salayan yntem olan beton malzeme yaltm uygulamas tm frekanslarda yksek yerdeitirme deerleri elde etmemize neden olmutur (ekil 4.30.).

75

PasifBETON YALITIM UYGULAMASI PASF-lm stasyonu) Yaltm, Beton Bariyer Uygulamas (A4 A4 STASYONU
0.06
10 Hz.

0.04

25 Hz. 50 Hz. 75 Hz. 95 Hz.

0.02

Yerdeitirme (mm)

Yerdeitirme (mm.)

-0.02

-0.04

-0.06

10

12

14

16

Zaman (sn) Zaman (sn.)

ekil 4.30. Pasif yaltm A4 istasyonu beton dolu yaltm uygulamas zamana bal yerdeitirme grafii

BLM 5. SONULAR VE NERLER

Gerekletirilen bu deneysel alma belli bir devirde yaylan harmonik karakterdeki dalgalarn korunacak trdeki yaplarda oluabilecek titreimin yaratt zararl etkileri ve bu titreimleri azaltabilmek iin kullanlabilecek bir dey dalga bariyeri modeli aratrlmtr. zellikle Adapazar gibi alvyonlu ve yumuak zemin tabakalarnda ina edilen yaplarn sismik ya da yapay ykler altndaki davranlar yap ile zemin etkileimi bakmndan nem arz etmektedir. Yumuak zeminlerde ina edilen nemli yaplar eitli titreim kaynaklarnn oluturduu byk genlikli dalgalarn hasar verici etkilerinden korumak ve bu zararl titreimlerin genliklerini azaltmak iin en uygun geometrik ve malzeme zelliklerine sahip sismik dalga bariyerini belirlemek zere farkl malzemelerden oluturulmu deneysel bir model kurulmutur. Bu model yardmyla farkl sismik dalga bariyeri yaltm almalar ile sistematik ve ayrntl parametrik aratrmalar yaplarak bir takm saysal sonular elde edilmi ve farkl zellikteki dalga bariyerlerinin titreim azaltc etkileri gzlenmitir. Gerekletirilen deneysel sismik dalga yaltm modelinde bir temel blou harmonik yk etkisi altnda sarslm (yk kayna) ve belirli bir mesafe tedeki dier temel bloundaki (korunacak yap) etkisi incelenmitir. Bu sistem ilk olarak her hangi bir yaltm arac olmakszn (yaltmsz durum) kurulmu ve d ykn farkl frekans deerleri iin analizler yaplm ve sonular elde edilmitir. kinci aamada titreim azaltc dey dalga bariyeri yk kaynann yaknna yerletirilerek (aktif yaltm) model kurulmu, bu ekilde dalga bariyerinin malzeme ve geometrik zelliklerinin ve dalga bariyerinin kaynaa olan uzaklnn etkisi farkl frekans deerleri iin aratrlm ve sonular elde edilmitir. Son aamada dalga bariyeri korunacak yapya yaklatrlarak (pasif yaltm) sistem hazrlanm ve bariyerin malzeme zelliklerinin, geometrik zelliklerinin ve bariyerin yapya olan uzaklnn etkisi farkl frekans

77

deerleri iin elde edilmitir. Yaltmsz durum, aktif yaltm ve pasif yaltm durumlar iin elde edilen sonular incelenmi ve sonular karlatrmal olarak sunulmutur. almalar sonucunda elde edilen analiz yorumlar aada verilmitir: 1) Aktif yaltmn yk kaynandaki verilerde tm yaltm uygulamalarnda gerek anlamda bir yaltm saland ifade edilemez. nk yaltmsz durum modelinde yaltm uygulanm modellere nazaran yerdeitirme deerleri daha azdr. Yksek frekanslarda bu yap deierek yaklak benzer yerdeitirme deerlerine doru bir benzerlik olumaktadr. Yerdeitirme deerleri yksektir. 2) Aktif yaltmn korunacak yap modelinde ise ksmi bir yaltm elde edilmitir. Tm frekans deerlerinde yaltmsz durum yerdeitirme deerleri yaltm uygulanm yerdeitirme deerlerinden yksektir. D ykn frekansnn etkisi incelendiinde, yksek frekanslarda, bariyerin yk kaynana yakn olmasndan dolay zemin ortamnda oluan yansmalarn etkisiyle ikincil etkiler olumu ve bariyer etkili olamamtr. 3) Pasif yaltm yk kayna konumunda; tm deerleri iin ksmi bir yaltm sz konusudur. Deerler yaltmsz durum (dz arazi) ile kyaslandnda hemen hemen tm yaltm uygulamalarnda sismik dalga snmlemesi salanmtr. Tm frekanslarda su dolu yaltm uygulamas fayda salamtr. Sonular aktif yaltm korunacak yap grafikleri ile benzerlik arz etmektedir. 4) Asl istenen ve hedeflenen yerde sonularn saland pasif yaltmn korunacak yap verilerinde tm frekanslarda dalga yaltm salanmtr. Aktif yaltm korunacak yap verileri grafikleri ile mukayese edildiinde yaklak olarak 2~3 kat orannda deien bir azalma sz konusudur. Dk frekanslarda su ve bentonit yaltm dier uygulamalara nazaran daha iyi yaltabilme zellii gsterirken su, bentonit yaltmdan bir adm ne gemektedir. Ykselen frekanslarda ise bu yap tersine deierek bentonit, su uygulamasndan biraz daha iyi yaltm salamaktadr. Bariyer younluunun etkisi incelendiinde bentonit sudan younluk olarak daha byk olduu iin yksek frekansta bariyer younluu arttrldka daha etkili olmutur. 5) Korunacak yapdaki sonularn yaltmn gerekletii ynnde kmasnn bir dier nedeninin zemin sourma faktrnden kaynakland sylenebilir.

78

6) D ykn frekansnn etkisi incelendiinde, yksek frekanslarda dalga zemin yzeyinden seyahat ettiinden (s bir ortamda hareket ettiinden) ve zeminde sorulmaya uradndan, frekans arttka bariyer daha etkili olmutur. 7) Ayn zamanda dalga bariyeri korunacak yapya yaklatrldka, kaynaktan yaylan dalgalarn yapya etkili bir ekilde ulamasn engellemitir. 8) Yaplan almalarda, aktif yaltm ile pasif yaltm arasnda etki farklar gzlenmi olup, pasif yaltmn aktif yaltma oranla daha etkin olduu tespit edilmitir. Yaplan uygulamal deneysel analiz sonucunda elde edilen sonularn tutarlln ve gerekiliini kontrol etmek iin saysal olarak da almalar yaplmal, bu iki almann sonular karlatrlmaldr. Bylece saysal alma sonucunda elde edilen veriler, kurulan modelden elde edilen verilerle rtyor ve paralellik arz ediyorsa bulunan deerlerin geerlilii sabitlenmi olur.

79

KAYNAKLAR

[1]

EMRE, ., TAYMAZ, T., DUMAN, T.Y., DOAN, A., Glck ve Dzce Depremlerinin Yzey Krklar ve Sismolojik zellikleri, Tbitak Bilim ve Teknik Dergisi, Say 386, 2000. VURAL, ., Tabakal Zeminde Oluturulan Yapay Kayann Dalga Yaylna Etkileri, Yksek Lisans Tezi, Sakarya niversitesi, Sakarya, 2007. KIRTEL, O., Sismik Bariyer Modellerinin Tabakal Zemin Ortamndaki Dalga Yaylna Etkileri, Yksek Lisans Tezi, Sakarya niversitesi, Sakarya, 2007. KLEIN, R., ANTEST, H., HONEDECT, D.L., Efficient 3D modeling of vibration isolation by open trenches, Computers and Structures, 809-817, 1997. CHOUW, N., PFLANZ, G., Reduction of structural vibrations due to moving load, 251-268, Chouw and Schmid, Balkema, Rotterdam, 2000. AL-HUSSAINI, T. M., Vibration isolation by wave barriers, Ph. D. Dissertation, State University of New York at Buffalo, USA, 1992. LEUNG, K. L., BESKOS, D. E., AND VARDOULAKIS, I. G., Vibration isolation using open or filled trenches, Part 3: 2-D non-homogeneous soil, Computational Mechanics, 1990, 7, pp. 137-148. ADAM M., ESTORFF O. V., Reduction of train-induced building vibrations by using open and filled trenches, Computers and Structures, 83, 11-24, 2005. BAKER, J., M., An experimental study on vibration screening by in-filled trench barriers, M. S. Thesis, State University of New York at Buffalo, 1994, USA. SCHMID, G., CHOUW, N., Soil vibration reduction due to local soil modification, the 10th earthquake engineering symposium, 1998, volume 3 pp. 2647-2651.

[2]

[3]

[4]

[5] [6] [7]

[8]

[9]

[10]

80

[11]

KIRTEL, O., ELEB, E., FIRAT, S., VURAL, ., Kuvvetli Yer Hareketlerinin Azaltlmas in Gelitirilen Bir Dalga Bariyeri Modeli, Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Onbirinci Ulusal Kongresi, 2006, Trabzon, Trkiye. CELEBI, E., GUNDUZ A.N., Dynamic response of multistory buildings including soil-structure interaction in elastic layered media, European Conference on Computational Mechanics, Mnchen, Germany, August 31September 3, 1999. AYDINOLU, M. N., Yap Analizi ve Tasarm sresince Statik ve Dinamik Yap-Zemin Etkileimi, Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii 5. Ulusal Kongresi, ODT, Ankara, 1994. KYK, H. S. ve ELEB, E., Titreim azaltc dalga bariyerlerinin sonlu elemanlar yntemi ile simlasyonu, Kocaeli Deprem Sempozyumu, 23-25 Mart 2005, Kocaeli, 1061-1066. KYK, S., SMER, Y., KIRTEL, O., VURAL, ., ELEB, E. ve FIRAT, S., Sismik bariyer modellerinin tabakal zemin ortamndaki dalga yaylna etkileri, MO Teknik Kongre, Antalya Yresinin naat Mhendislii Sorunlar Kongresi, 22-24 Eyll 2005, Antalya. VURAL, ., FIRAT, S., ELEB, E., KIRTEL, O., Dinamik Ykler Etkisi Altnda Temel Titreimlerinin Azaltlmas in Sonlu Elemanlar Modeli, Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Onbirinci Ulusal Kongresi, 2006, Trabzon, Trkiye. VURAL, ., FIRAT, S., ELEB, E. ve KIRTEL, O., Elastik Ortamda Yapay Ana Kayann Dalga Yaylna Etkileri, Yedinci Uluslar aras naat Mhendisliinde Gelimeler Kongresi, 11-13 Ekim, Yldz Teknik niversitesi, 2006, stanbul, Trkiye. KIRTEL, O., ELEB, E., FIRAT, S., VURAL, ., Kuvvetli Yer Hareketlerinin Azaltlmas in Gelitirilen Bir Dalga Bariyeri Modeli, Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Onbirinci Ulusal Kongresi, Trabzon, Trkiye, 2006. KIRTEL, O., ELEB, E., FIRAT, S. ve VURAL, ., Sismik Bariyer Modellerinin Elastik Ortamda Dalga Yaylna Etkileri, Yedinci Uluslar aras naat Mhendisliinde Gelimeler Kongresi, 11-13 Ekim, Yldz Teknik niversitesi, stanbul, Trkiye, 2006. FORCHAP, E., VERBIC, B., Wave propagation and reduction of foundation vibrations, Berg-Verlag GmbH, Bochum, 1994, pp. 165-178. G.Y. GAO, Z.Y. LA, CH. QIUB, Z.Q. YUE, Three-dimensional analysis of rows of piles as passive barriers for ground vibration isolation, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 26, 2006, 10151027.

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20] [21]

81

[22]

ANDERSEN, L., NELSEN, S.R.K., Reduction of ground vibration by means of barriers or soil improvement along a railway track, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 25, 2005, 701716. SHEN-HAW JU, HUNG-TA LN, Analysis of train-induced vibrations and vibration reduction schemes above and below critical Rayleigh speeds by finite element method, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 24, 2004, 9931002. HLDEBRAND, R., Effect of soil stabilization on audible band railway ground vibration, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 24, 2004, 411424. HUNAIDI, O., Traffic Vibrations in Buildings, National Research, Council of Canada, June 2000, ISSN 1206-1220. M. HESHAM EL NAGGAR and ABDUL GHAFAR CHEHAB, Vibration barriers for shock-producing equipment, Can. Geotech. J. 42: 297306, 2005. ROESSET, M. J., Stiffness and Damping Coefficients in Foundations, Dynamic response of pile foundations, ASCE, 1-30, 1980. GAZETAS, G., DOBRY, R., Simple Radiation Damping Model for Piles and Footings, Journal of EngineeringMechanics, ASCE, 110, 937-956. BU, S., Impedance Functions of Square Foundations Embedded in an Incompressible Half-Space, Engineering Analysis with Boundary Element, Elsevier, 221-231, 1998. WOLF, P. J., CHUHAN, Z., Dynamic soil-structure interaction, PrenticeHall, Englewood Cliffs, NJ, 1996. YILDIRAR, Y., Beklenen Byk Marmara Depremi, Snr tesi Yaynlar, s. 54-64, Kasm, 2000. ERCAN, A., Yer aratrma yntemleri, stanbul, 2001. KRAMER, S. L., Geoteknik deprem mhendislii, 2003. AL-SAD, H. N., Sismik Arama Teknikleri ve lemleri, Mart, stanbul, 1992. BATH, M., Mathematical Aspects of Seismology, (Elsevier, Amsterdam), 415 pp. 174-186, 1978. CELEP Z., Deprem mhendisliine giri ve depreme dayankl yap tasarm, stanbul, 2000.

[23]

[24]

[25] [26]

[27] [28] [29]

[30] [31] [32] [33] [34] [35] [36]

82

[37] [38] [39] [40] [41]

BEYHAN, G., Yksek Lisans Sismik Yansma Ders Notlar, 2007. CANITEZ, N., Jeofizikte modelleme, stanbul, 1997. KADIOLU, S., Mhendislik Jeofizii ve Uygulamalar, Ankara, 2004. NAFE, J. E. ve DRAKE, C. L., Physical Properties of Marine Sediments, The Sea, (nterscience, NewYork), 794-815, 1998. TAYMAZ, T., Glck Sapanca Depremlerinin Kaynak Mekanizmas zmleri, Bat Anadolu Depremsellii Sempozyumu, 23-25 Mart 2003, stanbul, 1061-1066. AVDAR, E., Betonarme Binalarn Sismik Deerlendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, Eyll, 2005. SERTELK, F., Marmara Blgesinde Sismik Dalgalarn Sourulmas, Yksek Lisans Tezi, ubat, 2006. NALP, A., Geoteknik Bilgisi, Trabzon, 1982. VURAL, ., KIRTEL, O., BEYHAN, G., ANKAYA, ., FIRAT, S., ELEB, E., Hareketli Yklerden Kaynaklanan Yap Titreimlerinin Azaltlmas, Uluslararas Demiryolu Sempozyumu, 13-16 Aralk 2006, stanbul, 1061-1066. YARAMANCI, U., Jeofizikte Modelleme, stanbul, 1984.

[42] [43] [44] [45]

[46]

83

ZGEM

mit BALKAN, 03.01.1977 de Bursa da dodu. lk, orta ve lise eitimini Bursa da tamamlad. 1994 ylnda Bursa Hrriyet Teknik Lisesi, naat Blmnden mezun oldu. Yine ayn yl balad Abant zzet Baysal niversitesi Yap retmenlii blmnden 1999 ylnda mezun oldu. 1999 yl Ekim aynda rnak/Cizre Endstri Meslek Lisesinde Yap retmeni olarak memuriyet grevine balad. 2004 ylna kadar grev ald bu okulda blm eflii, mdr yardmcl grevlerinde bulundu. 2004 ylnda Sakarya Fatih Endstri Meslek Lisesine Yap retmeni olarak tayin oldu. u anda halen ayn okulda Yap retmeni olarak grev yapmaktadr.