LOGO

HDROJEN ENERJS

 Dnya enerji tketimi, nfus artna, sanayilemeye ve teknolojik gelimelere bal olarak hzla artmaktadr. Artan enerji talebinin yan sra fosil enerji kaynaklarnn rezervleri de hzla azalmaktadr. Fosil yaktlarn yaklmas ile meydana gelen karbon dioksit, karbon monoksit, azot oksitleri, metan, kkrt dioksit gibi gazlarn srekli salglanmasndan dolay meydana gelen kresel snma, iklim deiiklii ve sera etkisi gibi evre sorunlar olumaktadr.

Atmosferik kirlilik

Dnya nfusu ve endstriyel gelimelere paralel olarak enerji gereksinimi giderek artmaktadr. Fosil enerji kaynaklarnn rezervlerinin hzla tkenmesi ve fosil yaktlarn kullanmndan kaynaklanan CO2( KARBONDOKST) gaz nedeni ile atmosferdeki sera etkisinin artmas dnya scaklnn artmasna neden olmaktadr. Buna nlem alnmazsa gelecek yzylda scakln 5 Cnin stnde bir artla iklim dengesinin bozularak bugnk tarm alanlar kurak alana dnecek insanln yaam alan snrlanacaktr.

green house

Global snma

21. Yzyla damgasn vuracak olan alternatif enerji kaynaklarndan en nemlisi Hidrojen olup gne mr olarak kestirilen gelecek 5 milyar yln yakt olarakta sylenebilir. Renksiz, kokusuz olan Hidrojen molekler yaps ile en hafif elementtir. Younluu havann arlndan 14 kat dktr

Hidrojen bir doal yakt olmayp birincil enerji kaynaklarndan yararlanlarak retilen sentetik bir yakttr. Doada bileikler halinde bol miktarda bulunan hidrojen serbest olarak bulunmadndan doal bir enerji kayna deildir. Bununla birlikte hidrojen birincil enerji kaynaklar ile deiik hammaddelerden retilebilmekte ve retiminde dntrme ilemleri kullanlmaktadr. Bu nedenle elektrikten neredeyse bir asr sonra teknolojinin gelitirdii ve gelecein alternatif kayna olarak yorumlanan bir enerji taycsdr. Hidrojen enerjisi; verimli, snrsz ve yeryznde bolca bulunmaktadr. Otomotiv sektrnden hava tamaclna kadar tm sanayi kollarnda enerji olarak kullanlabilme zelliine sahiptir. Yaklmasyla direkt kullanlabildii gibi, yakt pili kullanan aralarda enerji kayna olarak da kullanlabilir. Alternatif yaktlar iinde en verimlisi ve kullanls hidrojendir

Hidrojen karbon iermedii iin fosil yaktlarn neden olduu evresel sorunlar yaratmaz. Isnmadan elektrik retimine kadar eitli alanlarn ihtiyacna cevap verebilir. Gaz ve sv halde olaca iin uzun mesafelere tanabilir ve iletimde kayplara neden olmaz.

Hidrojen Enerjinin Avantajlar

Hidrojenin yanmas veya yakt hcresinde tketilmesi sonucu son rn olarak sadece su retilir. Hidrojen kolayca ve gvenli olarak her yere tanabilen, tanmas srasnda az enerji kayb olan, sanayide, evlerde ve tatlarda kullanlabilen bir yakttr.

Hidrojen dier gazlara oranla pahal olmakla beraber uzun vadede teknolojinin de gelimesi ile birlikte maliyetleri byk oranda azalacandan dolay ekonomiktir. Hidrojen gaznn younluu az olduundan sznt annda ykselip atmosfere kararak ortam terk edeceinden yangn veya patlama riski oluturmaz.

Hidrojen, fosil yaktlarndan % 39 daha verimlidir. Ksaca hidrojen birincil enerji kaynaklarn korur.

Hidrojen gaz eklinde (byk lekli depolamada), sv eklinde (hava ve uzay ulamnda) veya metal hidrat eklinde (aralar ve dier kk lekli depolamada) depolanabilir.

Hidrojen Enerjinin Dezavantajlar

Hidrojenin fiziksel zelliklerinden dolay gvenlik karakteri dier yaktlardan olduka farkldr. Hidrojen dk younluklu olduundan bir kaak annda yer seviyesinde birikinti halinde kalmayarak atmosferde ykselir ve dalr. Bunun farkna varlmas g olduundan dolay ekonomik kayba neden olmaktadr.

Hidrojen dier yaktlara gre pahaldr. Hidrojen temiz ve kokusuz olduu iin sznts dier yaktlara gre daha az fark edilmektedir. Yanan hidrojenin alevi grlmez. Doal gaza uyguland gibi kokulu bir maddenin veya renklendiricinin veya her ikisinin hidrojene eklenmesi yaplabilir. Ancak yaplacak herhangi bir ekleme saf hidrojenin evresel adan temizliini bozar.

Hidrojen Enerjisi

Hidrojen: Gelecein enerji kayna? Yeryznde en fazla bulunan element olan hidrojen temiz ama pahal

Hidrojen Enerjisi
1500l yllarda keif

H2
4

1700l yllarda yanabilme zellii Doada en ok bulunan element

Serbest halde bulunmaz

evre dostu ve yenilenebilir

ENERJ 1 kg Hidrojen = 2.1 kg Doalgaz = 2.8 kg Petrol

Hidrojen Enerjisi
1785 ylnda Lavoisier tarafndan, stlm bir bakr tpn iinde suyun ayrtrlmas sonucunda yanmayan hava retimi gerekletirilmitir. Bu gaza HDROJEN ad verilmitir.

H2

Yllk hidrojen retimi 500 x 109 m3 , %10u ticaridir. Bugn hidrojenin yaklak %95i hidrokarbonlardan, geriye kalan %5i de elektroliz yoluyla retilmektedir.

Hidrojen, pek ok farkl kaynaktan retilebilmektedir HDROJEN RETM YEN DELDR!

Hidrojen Kaynaklar

Hidrojen retim Yntemleri

H2O (l) H2 (g) + O2 (g)

H = 281 kJ/mol H2 (HHV)

1800: Hidrojenin elektroliz yoluyla ilk defa retilmesi

1902: ilk ticari elektrolizrn retilmesi

4
SUYUN ELEKTROLZNE YNELK BR TESS - 1891

Hidrojen retim Yntemleri

Yntem Proses Buharl dnm Termokimyasal su ayrm Kaynak Doalgaz Su Enerji Yksek scaklkta buhar Nkleer reaktrlerden elde edilen yksek scaklk Yksek scaklk ve basnta su buhar ve oksijen Orta scaklkta su buhar Elektrik (Rzgar, gne, nkleer) Elektrik (kmr, doalgaz) Gne

Termal
Gazifikasyon Kmr, Biyo-ktle

Piroliz Elektroliz

Biyo-ktle Su Su

Elektrokimyasal

Elektroliz

Foto-elektro kimyasal

Su

4
Biyolojik

Fotobiyolojik
Oksijensiz sindirim Fermantatif mikroorganizmalar

Su ve alg bakterisi
Biyo-ktle Biyo-ktle

Gne
Yksek s Yksek s

Hayata Geirmedeki Zorluklar

retim Depolama Tama

4

Hidrojenin Kullanm Yntemleri

Dorudan kullanm (alevli yanma)
iten yanmal motorlar, gaz tiribnleri, jet motorlar, roket
motorlar,stma,piirme

Katalitik yzeylerde kullanm (alevsiz yanma)

piirme, su stma , hacim stma, absorpsiyonlu soutma

Yakt pillerinde kullanm

elektrik

Yakt Pili Teknolojisi

Yakt Pili: ten yanmal motorlara ve pillere alternatif?

Yakt Pili Tarihi

Yakn Tarih

1839 1952
Keif

1960 Traktr 1980 Tren 1990 Denizalt ve Uak

Gnmz Kara Aralar G Santralleri Elektronik Cihazlar

1932

NASA Uzay almalar

Gelitirme almalar

Yakt Pili Tarihi

1839: Sir William Grove

Elektrolizin tersi bir ilem ve doru katalizr kullanlarak H2 ve O2den elektrik retilebileceinin farkna vard.

Groveun yakt pili

1959: Francis T. Bacon 40 hcreden oluan ve 5 kW g retebilen yakt pili yn retti. Bu yn kaynak makinesi ve elektrikli testereyi altrd.

Francis T. Bacon ve 5 kWlk alkali yakt pili yn

Yakt Pili Tarihi

1950: General Electric (GE)

GE Polimer Elektrolit (PEM) Yakt Pillerinin aratrma ve gelitirme almalarna balad.

1960: Gemini Gemini uzay mekii GE tarafndan retilen PEM Yakt Pilini kulland.

Dupont firmasnn Nafion zarn gelitirmesiyle PEM Yakt Pilleri iin yeni bir devir balad.

Gemini uzay mekiinde kullanlan PEMFC

Yakt Pili Tarihi

BALLARD

MK900 (2000) (80 kW)

MK800 (1997) (50 kW)

MK700 (1995) (25 kW)

MK500 (1993) (10 kW)

MK300 (1991) (5 kW)

Yakt Pilleri
Genel Tanm
Kimyasal Enerji (H2 ve O2 - Hava) Elektrik Enerjisi + Is + Su

eitleri
Polimer Elektrolit Yakt Pili (PEMFC) Alkali Yakt Pili (AFC) Fosforik Asit Yakt Pili (PAFC) Erimi Karbonat Yakt Pili (MCFC) Kat Oksit Yakt Pili (SOFC)
Kaynak: Fuel Cell Handbook, U.S. Department of Energy, Office of Fossil Energy, National Energy Technology Laboratory. 5th Ed., 2004.

Yakt Pillerinin Avantajlar

Verimli Yksek g younluu evre dostu Sessiz Modler Dayankl Birden ok yakt (Doalgaz, H2, MeOH)

YAKIT PLNN EMATK GSTERM

YAKIT PLNN YAPISI

Yakt pillerinin yaplarn ana blmde inceleyebiliriz: 1.Yakt leme nitesi 2.G retim Sistemi

3.G Dntrc Sistem

1.Yakt leme nitesi

Yakt beslemesinin olduu, dolayl beslemede n ilemin gerekletirildii nitedir.

Kullanlan yaktlar genellikle hidrojen, doal gaz (metan), metanol ve propandr

2.G retim sistemi

Elektronlar katoda doru bir d devre yoluyla tanrlarken, hidrojen iyonlar da elektrolit yoluyla oksijen elektroda g ederler. Katotta oksijen ve hidrojen iyonlar ile elektronlarn reaksiyona girmesiyle su elde edilir. Elektronlarn d devre yoluyla ak elektrik retir. Yakt kullanmndaki yksek verim nedeniyle, bu elektrokimyasal ilemden kan yan rn sadece su ve sdr.

ANOT KATOT ELEKTROLT GRAFT VE TABAKALAR ELEKTRK DEVRES GEREKLDR

Yakt pillerinde gzenekli, gzeneksiz ve hidrofor elektrotlar kullanlabilir. FOSFORK AST ERGM KARBONAT KATI OKST PEM ALKALN

3.G Dntrc Hcrede retilen doru akm ticari kullanm iin alternatif akma eviren nitedir. Btn bir yakt pili g retim sistemi, bir yakt kayna, bir hava kayna, bir soutma nitesi ve bir de kontrol nitesi ieren bir otomobil motoruna benzetilebilir.

G Dntrcs

Yakt Pilinin alma Prensibi

Yakt pili sisteme dardan salanan yakt ve elektrokimyasal reaksiyonun gereklemesi iin gerekli olan oksitleyicinin kimyasal enerjisini dorudan elektrik ve s formunda kullanlabilir enerjiye eviren g retim elemandr.

Polimer Elektrolit Yakt Pili

letken: Kat polimer zar

(Nafion, SPEEK, SPES, PBI)

alma scakl: 20-100 0C Verimlilik: %40-50 Yakt: Saf H2, MeOH, C2H5OH
Nafion zar

PEM YAKIT PL

O2 HAVA

Dier Bilgiler CO tolerans az

H2

Platin katalizr
Tanabilir ve tat uygulamalar

Elektrik
Electrochem tek hcreli test yakt pili

Yakt Pili alma Prensibi ematik olarak

Yakt Pilin grnmleri

Hidrojen

Metanol

zelti halinde, sodyum bor hidrr, aadaki reaksiyona gre hidrojenini vermekte ve sodyum metaborata dnmektedir. NaBH4(s)+H2O>4H2 + NaBO2 H2O ve NaOH ilavesi ile sodyum bor hidrrn sv ierisindeki miktar arlka %20-35 arasnda olabilmekte, bu da sistemde arlka % 4.4-7.7 arasnda hidrojenin depolanmasna imkan tanmaktadr.

Yakt Pilleri Trleri

1- Kat Oksit Yakt Pili (SOFC) 2- Proton Deiim Zarl Yakt Pili (PEMFC) 3- Metanol Yakt Pili (MFC/DMFC) (Yakt Dntrcl veya Dorudan) 4- Fosforik Asit Yakt Pili (PAFC) 5- Erimi Karbonat Yakt Pili (MCFC) 6- Alkali Yakt Pili (AFC)

Yakt pili eitleri ve zellikleri

Fosforik Asit Yakt Pili Elektrolit Fosforik Asit

Kat Oksit Yakt Pili inko zerine Tutturulmu Yittria (YSZ) O2-2

Erimi Karbonat Yakt Pili Karbonat

Polimer Elektrolit Yakt Pili Polimer yon Deiim Filmi H+ Karbon H2, Hidrokarbonlar 80 oC % 60 Ulam Aralar, Askeri Sistemler

Alkali Yakt Pili Potasyum Hidroksit OHKarbon H2

Elektrolitteki Tayc Hcre meteryali Yakt Tr

H+

CO3-2 Ni, Paslanmaz elik vb. H2, Hidrokarbonlar 600-700 oC % 45-60 Elektrik Santralleri

Karbon H2, Hidrokarbonlar, Fosil yaktlar 200 oC % 37-42 Ticari Uy. (Oteller Hastaneler vs.) 120-180

Seramik vb. H2, Hidrokarbonlar 1000 oC % 60-70 Ticari Uy., Sanayi Uy., Elektrik Santralleri 15-20

Scaklk G retim Verimi Uygulama Alanlar

80 oC % 42-73 Uzay almalar

G Younluu (W/k)

30-40

350-1500

35-105

1- Kat Oksit Yakt Pili (SOFC)

Kat oksit yakt hcresi, hidrokarbon yaktlardan elektrik retimi iin ok istenilen bir yakt hcresidir.
Anot : Katot : 2 H2 + 2 O2- => 2 H2O + 4 eO2 + 4 e- => 2 O2-

Net tepkime:

2 H2 + O2 => 2 H2O

1- Kat Oksit Yakt Pili (SOFC)

SOFC-film

SOFC %20 turbine %20220 kW

1 kW home fuel cell system (SOFC)

PEM Yakt Pili

PEM (polimer elektrolit membranl) yakt pillerinde, elektrotlar karbon yapl olup, kullanlan elektrolit ise ince bir polimer membrandr.
Bu membran, poli [perflorosulfonik] asit veya NafionTMdur.

1.2 kW PEM fuel cell system (Ballard)

PEM fuel cell stack components

Bu ince polimer tabakadan protonlar kolayca dier tarafa geebilirken elektronlarn geii mmkn deildir. Hidrojen anot zerine akarken, elektrot yzeyinde hidrojen iyonlarna (proton) ve elektronlarna ayrlr.

Oluan hidrojen iyonlar ince membrandan katoda doru ilerlerken, geii engellenen elektrotlar d devreden geerek g olutururlar.
Havadan salanan oksijen katot zerinde hidrojen iyonlar ve d devreden gelen elektronlar ile birleerek suyun olumasn salar.

PEM yakt pili elektrotlar zerinde gerekleen reaksiyonlar aadaki gibidir

Anot
Katot

: 2H2

H+ + 4e2H2O 2H2O +

: O2 + 4H+ + 4e-

Toplam : 2H2 + O2

ematik olarak reaksiyon

Bycicle with PEM fuel cell (front)

Home fuel cell system (PEM)

Notebook power supply (SMFC)

PEM fuel cell integration (Ford)

Metanol Yakt Pili

Bir dzenlemeye gerek duyulmadan, metanoln dorudan kullanmna olanak salayan dorudan metanol kullanlan yakt pili, alma prensibi olarak proton membranl yakt piline benzemektedir

Yakt pilinde teorik olarak gereklemesi beklenen reaksiyonlar srasyla u ekildedir; katot zerinde oluan su ile sisteme dorudan beslenen metanol-su karm anot zerinde elektro kimyasal bir reaksiyon meydana getirmekte ve rn olarak metanoln paralanmas sonucunda protonlar, elektronlar ve karbon dioksit meydana gelmektedir

Dorudan metanol kullanlan yakt pilinde gerekleen reaksiyonlar

Anot : CH3OH (sulu) + H2O (sv) CO2 (gaz) + 6H+ (sulu) + 6eKatot : 3/2O2 (gaz) + 6H+ (sulu) + 6e3H2O (sv) Toplam : CH3OH (sulu) + 3/2O2 (gaz) CO2 (gaz) + 2H2O (sv)

20 W system for mobile computers

DMFC for mobile phones

DMFC for notebook computer

DMFC for video camera supply (SFC)

Fosforik Asit Yakt Pili

Bu hcrelerde ince silikon karbr matris iindeki fosforik asit elektrolit olarak kullanlmaktadr.

Asidik ortamda meydana gelen reaksiyonlar

Anot : H2 (g)

2H+ (aq) + 2e-

Katot : 1/2O2 (g) + 2H+ (aq) + 2e-

H2O

hcre reaksiyonu : H2 (g) + 1/2O2 (g)

H2O

5- Erimi Karbonat Yakt Pili (MCFC)

MCFC sistemlerinde elektrolit olarak LiAlO2 matrisi zerine tutunmu erimi lityum-potasyum karbonat karm kullanlmaktadr.

280 kW MCFC fuel cell (Hot Module by mtu)

Havann iindeki oksijen ve karbondioksit katoda beslenir. Burada karbonat (CO3-2) retmek zere bir d devre ile salanan elektronlar oksijen ile reaksiyona girer. Oluan CO3-2 yakt elektrodu da denilen anota doru hareket eder.

Anota beslenen yakt iindeki H2, CO3-2 ile reaksiyona girerek su oluturur. Elektronlar katoda bir d devre ile tanr ve reaksiyonun tekrarlanmasyla srekli elektrik oluumu salanr.

Sistemde meydana gelen reaksiyonlar:

Anot : H2 (g) + CO2- 2 H2O + 2e-

CO2 (g) +

Katot : 1/2O2 (g) + CO2 (g) + 2eCO2- 3 Hcre reaksiyonu : H2 (g) + 1/2O2 (g) H2O

6- Alkali Yakt Pili (AFC)

Bu tip yakt pilleri ilk olarak uzay gemilerinde kullanlmtr. retim ve kullanmlarnda birtakm glkler bulunmaktadr.

AFC used in the Space Shuttle

Bu glkler:

KOH elektrolit sirklasyonu ve CO2 absorpsiyonu nedeniyle mobil uygulamalarda pratik deildir. Anot olarak Ni ve katot olarak Ag kullanlmakta olup, bu katalizrler ile g retimi dktr.

Yakt hcrenin ileyii

1 kW residential solid oxide

apollofc

A taxi powered by an AFC

250%20kW%20 AFC %20SW%20by%20FCIA

First fuel cell boat equipped with an AFC

yakt pillerinin teknolojideki kullanm kapsam

 evreye zarar vermeyen, elektrik retim verimi olduka yksek sessiz alan atk olarak sadece su, elektrik akm ve s reten yakt pillerinin, evre kirliliinin olduka yksek boylara ulat gnmzde ulatrma sektrnde de yerini almas yakn gzkmektedir. Dnya apnda halen gsterim testleri devam etmekte olan ve yakt pilleri ile alan otobs, tren, otomobil, deniz alt gibi tat uygulamalar mevcuttur.

Yakt hcrelerinin kullanm alanlarn aadaki gibi sralayabiliriz

uzay almalar/askeri uygulamalar

evsel uygulamalar
sabit g retim sistemi/yksek g retim sistemi uygulamalar

tanabilir g kayna uygulamalar

atk/atk su uygulamalar

tat uygulamalar

G ROBOTU

How Will I Fill My Hydrogen Tank

Yakt pillerinin avantajlar

evresel kirlilik oran dktr. enerji retimi verimi olduka yksektir. farkl yaktlarla alabilir. (doal gaz, LPG, methanol ve nafta) egzoz ss yeniden kazanlabilir. modler yapdadr. montaj sresi ksadr. ok yksek miktarda soutma suyu ( deniz suyu gibi gerektirmez. gvenilir bir sistemdir. iletim karakteristii uygulamada kolaylklar salar. gelecee ynelik olarak gelime potansiyeli olduka yksektir. kat atk ve grlt problemi yoktur.

Yakt pillerinin dezavantajlar yakt pili kullanm, ok fazla bilgi ve ileri teknoloji gerektiren bir sistemdir. dier sistemlerden daha pahal bir sistemdir. uygulamalarnn tam verimle gereklemesi iin uzun zamana ve ok paraya ihtiya vardr. gaz-yakt depolama sistemlerinin byk arlklarda ve geni hacimlerde olmas. yakt olarak kullanlan temiz hidrojenin pahal olmas. iletim mrlerinin henz belirlenmi olmamas. baz kimyasal reaksiyonlarn sadece laboratuar ortamnda gerekletirilebiliyor olmas.

Yakt pillerinin en nemli uygulamas uzay aralarnda balca enerji kayna olarak kullanlmalardr. H2-O2 yakt pillerinin insanl uzay aralarnda kullanm; ime ve soutma amal olarak saf suyun retimini salamaktr .