Univerzitet ..

SEMINARSKI RAD
IZ PREDMETA

MALOLJETNIKA DELINKVENCIJA

TEMA : PREVENTIVNA ULOGA PORODICE U SPREAVANJU MALOLJETNIKE DELINKVENCIJE

Profesor Prof..................

Student N... N.....

april 2010. godine

SADRAJ

1. UVOD..............................................................................................................3 2. POJAM MALOLJETNIKE DELINKVENCIJE............................................4 3. OSNOVNE KARAKTERISTIKE MALOLJETNIH DELINKVENATA............6 Psihofiziki razvoj maloljetnika...............................................................6 Struktura linosti maloljetnika..................................................................6 4. ETIOLOKA OBILJEJA MALOLJETNIKE DELINKVENCIJE................7 Unutranji faktori......................................................................................7 Uticaj porodice...............................................................................7 Uticaj sredine.................................................................................7 Spoljni faktori...........................................................................................8 Naslijee........................................................................................8 Inteligencija...................................................................................8 5. ODGOVORNOST MALOLJETNIKA ILI RODITELJA..................................9 Prekrajna odgovornost maloljetnika.......................................................9 Krivina odgovornost maloljetnika..........................................................10 Prekraji protiv interesa maloljetnika i drugih kategorija lica.................11 Iskljuenje krivinih sankcija prema djeci...............................................11 6. PREVENCIJA MALOLJETNIKE DELINKVENCIJE..................................11 Uticaj porodice na linost maloljetnika....................................................11 Degradirana porodica kao mikrogrupni faktor kriminaliteta....................12 Kriminogeni uticaj porodice.....................................................................15 Socioekonomski status porodice....................................................16 Nasilje nad djecom.........................................................................17 Adolescent i porodica...............................................................................17 7. PREVENTIVNA ULOGA PORODICE NA SPREAVANJE MALOLJETNIKE DELINKVENCIJE...........................................................................................19 8. ZAKLJUAK....................................................................................................21 9. LITERATURA...................................................................................................22

1. UVOD
Termin delinkvencija potie od latinske rijei deliktum, to znai greka, prestup, djelo koje je zakonski zabranjeno, odnosno kanjivo. Iz takvog odreenja prizilazi i znaenje delinkvent, ( delinquens ), to znai poinilac zabranjene i pravno kanjive radnje. Delinkvencija ili delinkventno ponaanje odnosi se na krenje drutvenih normi ili zakonskih propisa od strane nepunoljetnih lica. Dakle delinkvencija se najdirektnije odnosi na prestupniko ponaanje mladih. Upravo te mlade nepunoljetne osobe, kao poinioce prestupa zovemo delinkventima. Maloljetnika delinkvencija podrazumijeva protiv drutveno ponaanje posebne populacije, tj. maloljetnika koji su po godinama preli starosnu granicu djeteta, ali po svome uzrastu jo ne spadaju u kategoriju punoljetnih lica. Razvojem drutva i pravnog sistema sve vie je dolazilo do razlikovanja maloljetnika kao uinilaca krivinih djela u odnosu na punoljetne uinioce, to je i dovelo do izdvajanja maloljetnika u posebnu kategoriju krivino-pravnih subjekata, emu je posebno doprinijelo sagledavanje starosnih granica kategorija mladih. Okruenje i socijalni kontekst u kojem ivimo nameu neke nove vrijednosti, kao i neka nova pravila ivota, to neminovno utie na razvoj i nain razmiljanja, posebno u adolescentnom dobu. Sastav, veliina i cjelovitost porodice odreuju vrlo znaajne pokazatelje same strukture porodinog ivota i prilika. Maloljetnici predstavljaju najosjetljiviju kategoriju ljudske populacije na koju najtee utie kriza drutvene zajednice u tranziciji, pa se njihova reakcija na ove pojave ogleda kako u asocijalnom ponaanju tako i u vrenju prekraja. esto su poremeaji u ponaanju djece i mladih na nivou razliitih delikata koja su razorna po njih, njihove porodice, kao i socijalnu sredinu. Odgoj djeteta je primarno u porodici i porodica je prvi faktor koji izravno utie na razvijanje budue linosti. Porodica moe izazvati dvojaki efekat u pogledu odgoja, formiranja i uvoenja u ivot mladog ovjeka. Normalna porodica predstavlja znaajan faktor u prevenciji devijacija,a naroito delikvencija kod svojih mladih lanova. Kod takvih porodica je primjetan harmonian i zdrav ivot, rasporeene aktivnosti svojih lanova. S druge strane, negativni efekt daju porodice gdje su teki materijalni uslovi, porodine svae, prisutnost alkoholizma, prostitucije, droge One nisu u stanju da vre kontrolu ponaanja nad djecom. To su najee porodice rastavljenih brakova, gdje je iv samo jedan roditelj, porodice koje su preokupirane poslovima tako da djecu zapuste. U ovaj faktor moemo uvrstiti i materjalne uvjete : bogastvo- siromatvo. Problematine grupe obino pronalazimo u zaostalim etvrtima u kojima vlada bijeda i siromatvo.

2. POJAM MALOLJETNIKE DELINKVENCIJE

O pojmu maloljetnike delinkvencije postoje razliita i brojna shvatanja. U upotrebi je i mnogo termina kojima se ova pojava ili pojedini njeni oblici oznaavaju. Takvo shvatanje je viestruko uslovljeno. Pored sloenosti same pojave, tome su u najveoj mjeri doprinijeli razliiti konceptualni pristupi, koji vode razliitim rjeenjima. U poetku se maloljetnika delinkvencija nije razlikovala od kriminaliteta. Danas se istie razlika izmeu delinkvencije i kriminilateta. Maloljetnikoj delinkvenciji, kao posebnom obliku kriminaliteta koji se od drugih oblika razlikuje po nekim svojim specifinostima vezanim kako za etiologiju tako i za fenomenologiju njegovih pojavnih oblika, u svim savremenim drutvima se poklanja izuzetna panja. Razlog tome lei u injenici to se kao izvrioci delinkventnog ponaanja javljaju maloljetnici, tj. ona kategorija stanovnitva koja se nalazi u najznaajnijoj fazi razvitka svoje linosti koja uglavnom odreuje njihov kasniji ivot. Istraivanja pokazuju da meu povratnicima i profesionalnim kriminalcima ima veliki broj onih koji su sa vrenjem krivinih djela zapoeli upravo u periodu maloljetstva. Stoga i kriminalna politika svake drave nastoji da izgradi takav sistem mjera kojim e se obezbijediti prevencija i suzbijanje ovog oblika kriminaliteta. U kriminolokoj literaturi postoji nekoliko razliitih definicija maloljetnike delinkvencije. Prema irem shvatanju pod ovim pojmom se podrazumijevaju sve devijacije u ponaanju maloljetnika, tj. takva ponaanja kojima se kre pravne norme i odgovarajui propisi odreenih ustanova i zajednica, kao i moralne norme drutvene sredine. Dakle, ovim pojmom se obuhvataju ne samo radnje koje su inkriminisane pozitivnim krivinim zakonom jedne zemlje ili koje predstavljaju krenje nekih drugih pravnih akata, npr. Prekraji, ve i sva ona ponaanja maloljetnika koja su socijalno neusklaena, nao to su neposlunost, bjeanje iz kole, skitnienje, puenje, odsustvo potovanja prema starijima, narkomanija i sl. u okviru ovog shvatanja pojma maloljetnike delinkvencije, pojedini autori vre podjelu maloljetnika na delinkvente i preddelinkvente. Delinkventi su oni maloljetnici koji su izvrili neko krivino djelo, a preddelinkventi nisu izvrili krivino djelo ali je njihovo ponaanje problematino i manifestuje se kroz vrenje odreenih asocijalnih i antisocijalnih oblika ponaanja, koja ih mogu odvesti u kriminalitet. Da bi se to sprijeilo neophodno je prema njima primijeniti odreene socijalne mjere kojima e takvo ponaanje biti korigovano. Poseban znaaj u etiologiji ovog oblika kriminaliteta ima svakako i psihofiziki razvoj linosti. Naime, injenica je da se maloljetnici po svojim psihofizikim osobinama i emocionalnoj zrelosti razlikuju od punoljetnih lica, to ima odraza i na utvrivanje njihove krivine odgovornosti. U psihikom smislu smatra se da linost sazrijeva oko osamnaeste godine, a zavisno od biopsihikih i socijalnih faktora proces sazrijevanja individualno moe nastati i ranije ili kasnije. U periodu psihikog sazrijevanja, maloljetnik trai uzor, autoritet , podrku i pomo porodice, i ukoliko ona izostane, _________________________________ Markovi I. : Osnovi kriminologije, Banja Luka, 2007. Str. 228-229.

maloljetnik se okree ulici i negativnim uzorima (slika 1.). Smatra se da devijantno i delinkventno ponaanje maloljetnika u poetku predstavlja njegov protest protiv nametnutih drutvenih obrazaca i ukoliko izostane adekvatna drutvena reakcija, takvo ponaanje prerasta u naviku. U periodu maloljetstva javljaju se kod pojedinca i fizike i seksualne promjene koje mogu biti praene kompleksima raznih vrsta i emotivnim promjenama koje su uslov daljeg sazrijevanja. Meutim, biopsihiki faktori, bez obzira to mogu imati veliki uticaj na proces socijalizacije linosti, ipak ne mogu, samo po sebi, dovesti do kriminalizacije linosti. Oni postaju kriminogeni tek u sadejstvu sa negativnim uticajem nekih socijalnih faktora kao to su to npr. kola, porodica, uticaj ulice itd.

Slika 1. Nasilje meu maloljetnicima

Deca i mladi pojavljuju se kao rtve velikog broja krivinih dela i oni su sigurno najugroenija kategorija stanovnitva. Svaka lokalna zajednica trebalo bi sinhronizovano i organizovano da sprovodi projekte prevencije narkomanije i drugih bolesti zavisnosti. Posebno su pozitivne rezultate na naim prostorima dali programi vrnjake edukacije u prevenciji narkomanije. Pored ovih, znaajni su i programi zatite dece od seksualnog ugroavanja, zatita dece od nasilja u porodici (iskustvo iz prakse pokazuje da ona deca koja su bila rtve seksualnog i porodinog nasilja imaju velike anse da jednog dana seksualno i fiziki zlostavljaju lanove svoje porodice). Veoma je vano sprovoditi i projekte zatite od vrnjakog nasilja, edukaciju u vezi sa ponaanjem na sportskim priredbama, u saobraaju itd. 4

________________________
Markovi I. : Osnovi kriminologije, Banja Luka, 2007. Str. 234-235. Simonovi B. : Rad policije u zajednici, Banja Luka, 2006. Str. 118.
4 Simonovi

B. : Rad policije u zajednici, Banja Luka, 2006. Str. 118.

3. OSNOVNE KARAKTERISTIKE MALOLJETNIH DELINKVENATA

3.1. Psihofiziki razvoj maloljetnika

Starosne granice maloljetnika su odreene posebnim odredbama Krivinog zakona. Maloljetnici su sva lica koja nisu navrila 18 godina ivota. Zakonodavac je izvrio kategorizaciju maloljetnih lica prema godinama starosti i to na: lica do 14 godina starosti djeca, lica od 14 do 16 godina starosti mlai maloljetnici, lica od 16 do 18 godina starosti stariji maloljetnici. Odreeni broj godina jednog lica navrava se protekom onog dana posljednje godine koji po svom broju odgovara danu njegova roenja. Prema lanu 23. stav 2. Zakona maloljetnik koji u vrijeme izvrenja prekraja nije navrio 14 godina ivota, odnosno dijete, prekrajno je neodgovoran i protiv njega se ne moe pokrenuti niti voditi prekrajni postupak. Ovo iz razloga to je stepen duevnog razvoja djece, odnosno maloljetnika koji nije navrio 14 godina ivota takav da, po pravilu, oni nisu svjesni stvarnog znaaja svoga djela niti su u stanju da procjenjuju dozvoljenost ili zabranjenost svojih postupaka. Starosna granica maloljetnika je veoma bitna, sa aspekta njegove krivine odgovornosti, pokretanja pripremnog postupka i odreivanja pojedinih vaspitnih mjera. Maloljetnik sa opteg stanovita, fiziki i psihiki ne predstavlja potpuno formiranu linost, jer nastavlja i dalje da se fiziki razvija i psihiki sazrijeva u cilju svog osposobljavanja i ukljuivanja u normalan ivot, to znai da se radi o jednoj fazi koja predstavlja njegov fiziki razvoj i psihiko sazrijevanje.

3.2.

Struktura linosti maloljetnika

Struktura podrazumijeva odreene osobine koje karakteriu odreenu linost, pa su se ovim problemom bavili mnogi predstavnici mnogih medicinskih, psiholokih i drugih naunih disciplina. Bez obzira to postoji mnogo termina kojima se oznaavaju osobine linosti, ipak se one mogu sistematizovati u sledee osnovne grupe : osobine kojima se oznaavaju svojstva temperamenta koje se ne odnose samo na emocionalne rekcije nego se izraavaju u cjelokupnoj aktivnosti i u svim vrstama psihikog reagovanja, osobine kojima se oznaavaju osobenosti karaktera, osobenosti kojima se oznaavaju sposobnosti i obuhvataju pojedina psihika svojstva odreene linosti koja ga ina spremnom i usmjeravaju ga ka pravilnoj i uspjenoj aktivnosti, osobenosti fizike konstitucije. 6

4.

ETIOLOKA OBILJEJA MALOLJETNIKE DELINKVENCIJE

4.1. Unutranji faktori
4.1.1. Uticaj porodice

Porodica ima veoma znaajnu ulogu u obrazovanju, vaspitanju i uopte u formiranju linosti djeteta i maloljetnika i njegovog ukljuivanja u drutveni ivot. Sigurno je da porodica ostvaruje pozitivan uticaj na mladog ovjeka i to moe da traje na samo za vrijeme maloljetstva, ve i dui vremenski period, ili ak u nekim sluajevima i itavog ivota, ali moe da doe do poremeaja i dezorganizacije u porodici, pa porodica moe da ostvari i negativan uticaj na razvoj i ponaanje maloljetnika. Sutina se sastoji da dijete, odnosno maloljetnik u takvoj dezorganizovanoj porodici ne stie odgovarajue vaspitanje i navike, jer se najee radi o porodicama gdje su prisutna neslaganja, svae, tue, nasilje i drugi oblici. Porodina sredina je neminovno sredina u tom smislu to porodicu porijekla niko nemoe birati. Biologija, psihologija i psihijatrija argumentovano su ukazale na golemo znaenje porodice za ivot, napredak i ukljuivanje djece u drutvene tokove. Ispunjenje zadataka porodice prema novim generacijama zavisi od uloge i mjesta, koje porodica ima u drutvu, od njezinih kvaliteta, unutranjih odnosa, materijalnog poloaja i drugih okolnosti. Iz prethodnog se moe konstatovati da je porodica izvor odreenih kriminogenih faktora koji utiu na delinkventno ponaanje maloljetnika, ali isto tako u okviru porodice djeluju faktori zatite koji omoguavaju normalno vaspitanje i razvoj maloljetnika i tite maloljetnika da ne doe u nepovoljnu situaciju i smanjuje rizik da maloljetnik pone da se bavi raznim vidovima delinkvencije. Kao i porodica tako i kola sadri faktore rizika koji doprinose delinkventnom ponaanju maloljetnika, ali i faktore zatite. Meu najbitnijim tim faktorima su saradnja kole i porodice, korektan odnos nastavnika, meusobno povjerenje nastavnika i uenika, organizacija raznih sekcija i drugo.

4.1.2. Uticaj sredine Razvod roditelja pridonosi naruavanju porodinih odnosa i dijete vrlo teko doivljava razvod jer dolazi do emotivnog oka i novih okolnosti. Gubitak roditelja traumatsko je iskustvo. Razvod ili separacija roditelja donosi nove odnose i esto dolazi da roditelji zbog novonastalih okolnosti zakau kao odgajatelji. Razvod ne mora nuno imati negativno znaenje, ve moe biti pozitivna okolnost ako je zajedniki ivot roditelja naruavao obiteljske odnose i bio traumatski obiljeen svaama i neprestanim sukobima (slika 2). Uticaj grada mnogo je intezivniji na maloljetne nego na odrasle. To posebno vrijedi onda kada se naglo i nepripremljeno promijeni seoska za gradsku sredinu.

Slika 2. Elementi fizikog nasilja meu maloljetnicima

4.2.

Spoljni faktori
4.2.1. Naslijee

Naslijee po svom optem znaenju predstavlja prenoenje osobina ivih bia na potomstvo i sa etiolokog aspekta bitno je genetsko naslijee, koje se ispoljava u biolokim karakteristikama, definisnim hromozomima, genima u dezoksiribonukleinskoj kiselini-DNK. U biologiji se pod nasleem smatra ono to se stvara u samom asu oplodnje ili jo tanije ono to stvaraju hromozomi. Vrlo blizak ovom pojmu je i pojam priroeno koji se esto brka sa naslijednou. Ljudi ne naslijeuju gotove oblike ponaanja, nego vie ili manje naznaene generalne sklonosti, od kojih su jedne jae od drugih. Zato je pogreno govoriti o naslijeenoj delinkvenciji. to moe da se naslijedi je temperament i neke sklonosti karaktera koje u naroitim situacijama, bilo individualnim bilo socijalnim, omoguavaju kasniju pojavu delinkventnog ponaanja. Teorija naslea je bila posebno priznata u 19 vijeku kao nauno validna, dok je u novije vrijeme osporavana i uglavnom se odnosi na sagledavanje uzroka u kriminalnoj porodici, tj. na istraivanju genetskih svojstava predaka i potomaka u sklopu takve porodice.

4.2.2. Inteligencija Iteligencija se moe definisati i kao opta sposobnost ivog bia da se snalazi u novim situacijama, o kojima nema nikakvog iskustva. Prisutna su veoma interesantna miljenja koja panju poistovjeuju odnosu inteligencije i kriminalnog ponaanja. U prethodnom periodu bilo je ak zastupljeno miljenje da je nizak koeficijent inteligencije osnovni izvor kriminaliteta, jer lice sa takvim koeficijentom inteligencije nije sposobno da zauzme pravilan odnos prema pravnim i drutvenim normama, da shvati zabranu odreenog ponaanja, pa su lako podvodljiva na delinkventno ponaanje i kada ponu sa

takvom djelatnou nastavljaju sa istom jer ih je teko odviknuti i usmjeriti na pravino ponaanje. Neki autori pod inteligencijom podrazumijevaju sposobnost prilagoavanja novim situacijama. Razvoj intelingencije zavisi od naslijednih dispozicija, od utucaja okoline i samoaktiviteta pojedinaca. Uloga okoline ogleda se u tome to se npr. dijete s najboljim naslijeenim dispozicijama nee razvijati u skladu sa svojim mogunostima bez pozitivnog uticaja okoline, to je naroito vano u ranom djetinjstvu.

5.

ODGOVORNOST MALOLJETNIKA ILI RODITELJA

5.1. Prekrajna odgovornost maloljetnika

lan 23. Prekrajni postupak prema maloljetnicima (1) Opte odredbe dijela ovog zakona primjenjuju se prema maloljetnim uiniocima prekraja ukoliko u ovom poglavlju nije drugije odreeno. (2) Prema maloljetniku koji u vrijeme izvrenja prekraja nije navrio 14 godina ivota ne moe se pokrenuti ni voditi prekrajni postupak. (3) Prekrajni postupak protiv maloljetnika se moe pokrenuti samo putem zahtjeva za pokretanje prekrajnog postupka u skladu sa Poglavljem VII ovog zakona. lan 24. Sankcije prema maloljetnicima (1) Maloljetniku koji je u vrijeme izvrenja prekraja navrio 14, a nije navrio 16 godina ivota (mlai maloljetnik) mogu se izrei samo vaspitne mjere. (2) Maloljetniku koji je u vrijeme izvrenja prekraja navrio 16, a nije navrio 18 godina ivota (stariji maloljetnik) mogu se izrei vaspitne mjere kao i bilo koja od sankcija ili mjera odreenih u lanu 9. stav 1. i stav 2. t. a) i b) ovog zakona. lan 25. Uslovi za primjenu vaspitnih mjera Uslovi za primjenu vaspitnih mjera starijem maloljetniku su njegovo priznanje da je poinio prekraj i izrazio aljenje zbog poinjenog prekraja i da je dobrovoljno pristao na takve vaspitne mjere. lan 26. Vrste vaspitnih mjera Prema ma,oljetniku se mogu odrediti sljedee vaspitne mjere : a) ukor, b) nalaganje linog izvinjenja oteenom, c) nalaganje redovnog pohaanja kole, d) rad za opte dobro na slobodi, e) nalaganje prihvatanja odgovarajueg zaposlenja,

f) nalaganje maloljetniku da posjeuje vaspitne, obrazovne, psiholoke i druge vrste savjetovalita, g) nalaganje maloljetniku da se uzdrava od upotrebe alkoholnih pia i opojnih droga, h) zabrana druenja sa licima koja imaju lo uticaj na maloljetnika i i) policijska kontrola kretanja poslije odreenog vremena. lan 27. Izbor vaspitnih mjera (1) Prilikom odluivanja o izboru vaspitne mjere, sud e uzeti u obzir ukupne interese maloljetnika i oteenog. Pritom e posebno voditi rauna da primijenjenim vaspitnim preporukama ne ugrozi redovno kolovanje maloljetnika ili njegov rad. Izbor i primjena vaspitnih mjera e se vriti u saradnji s roditeljima ili starateljima maloljetnika i organima socijalnog staranja. (2) Sud moe kasnije da ukine ili izmijeni obaveze koje je doredio. Vaspitne mjere mogu trajati najdue jednu godinu.5

5.2.

Krivina odgovornost maloljetnika

Vaenje posebnih krivino pravnih odredbi za maloljetnike lan 63. (1) Za maloljetne uinioce krivinih djela vae posebne odredbe sadrane u ovoj glavi, a druge odredbe krivinog zakona mogu se primijeniti samo ako nisu u suprotnosti sa ovim posebnim odredbama. (2) Posebne odredbe koje vae za maloljetne uinioce krivinih djela, vae i za punoljetne kad im se sudi za krivina djela koja su uinili kao maloljetnici, a izuzetno i za lica koja su uinila krivino djelo kao mlai punoljetnici.

Slika 3. Privoenje maloljetnika

____________________________
5 Zakon

o prekrajima Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 34, 19. april 2006.

10

5.3.

Prekraji protiv interesa maloljetnika i drugih kategorija lica

lan 27. Proputanje obaveze staranja o maloljetniku (1) Roditelj, usvojilac, odnosno staralac maloljetnika koji je uinio prekraj protiv javnog reda i mira propisan ovim zakonom, ako je izvrenje prekraja posljedica njihovog proputanja dunog staranja o maloljetniku, a u mogunosti su da takav nadzor vre- kaznie se novanom kaznom od 400 do 1 200 KM. (2) Ako maloljetnik mlai od 18 godina uini prekraj javog reda i mira od 23,00 asa do 06,00 asova, njegov roditelj, usvojilac, odnosno staralac kaznie se novanom kaznom od 500 do 1 500 KM. 6

5.4.

Iskljuenje krivinih sankcija prema djeci

lan 64. Prema maloljetniku koji u vrijeme izvrenja krivinog djela nije navrio 14 godina (dijete) ne mogu se primijeniti krivine sankcije.7

6.

PREVENCIJA MALOLJETNIKE DELINKVENCIJE

6.1. Uticaj porodice na linost maloljetnika

Pod uslovom da je porodina atmosfera povoljna i da u granicama uslovno normalnih elja i potreba izlazi u susret adolescentu, za oekivati je da se on razvija u zdravu linost i dobro prilagoenu odraslu osobu. Uz to, ako su prijatni porodini odnosi usklaeni sa pogodnim drutvenim uslovima, nee biti smetnji za dobar i ispravan razvoj linosti edolescenta. I suprotno, prazni i dosadni porodini odnosi mogu loe uticati na razvoj linosti adolescenta. Nesreni brakovi i porodini uslovi u kojima ne postoji ljubav meu roditeljima su vrlo nepovoljni za razvoj linosti adolescenta. Nepotpuna porodica je uzrok ozbiljnih tekoa u razvoju linosti adolescenta, ali i potpuna porodica u kojoj nedostaje ljubav prema djeci sa tendencijom njihovog zanemarivanja, takoe. Postoji i ona kategorija roditelja koji vole svoju djecu, ali im ne poklanjaju dovoljno panje zbog zauzetosti svojim poslovima to moe izazvati loe posljedice na linost adolescenta, jer se vremenom stvara jaz otuenja izmeu roditelja i djece. Emocionalno nestabilni i nervozni roditelji po principu refleksije utiu na emocionalnu stabilnost adolescenata. _________________________________
6 Zakon o javnom redu i miru, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 20, 22. mart 2007. 7 Krivini zakon Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 49, 25. jun 2003.

11

Problematini roditelji, pored toga to su lo uzor svojoj djeci, u ne malom broju sluajeva ih direktno uvlae u kriminalne aktivnosti. Uticaj brae i sestara na linost adolescenta moe biti veoma snaan. Utvreno je da nepovoljni odnosi izmeu brae i sestara imaju isti negativan uticaj na linost adolescenta kao i nepovoljni odnosi izmeu roditelja i adolescenata. Pravilnosti o uticaju porodinih determinanti na razvoj linosti adolescenta su sljedee : 1. mlai adolescenti su vie zavisni od starije brae i sestara, 2. adolescenti koji su jedini u porodici sebiniji su nego ostali dio populacije, 3. adolescent koji je drugi poredu roenja je sreniji, bolje prilagoen i plemenitiji od prvoroenog, 4. kerke su vie sline roditeljima u svojim linim osobinama nego sinovi, 5. stavovi roditelja prema ivotu i drutvenoj zajednici utiu i na stavove adolescenata, 6. socio-ekonomski poloaj porodice u drutvu utie na linost adolescenta i 7. porodice razliitih slojeva i klasa se razlikuju u vaspitanju adolescenata.8

6.2.

Degradirana porodica kao mikrogrupni faktor kriminaliteta

Porodica je odnovna drutvena institucija u kojoj se odvija proces socijalizacije linosti. Preko porodice se na pojedinca prenose osnovne tekovine jednog kulturnog sistema, odnosno preko porodice se ostvaruju drutveni uticaji na pojedinca koji se socijalizuje. Prvi socijalni kontakti djece ostvaruju se upravo u porodici i u njoj zapoinje sloen prosec socijalnog uenja. Od strukture porodice i dinamike njenog uticaja na proces socijalizacije, u velikoj mjeri zavisi kakva e linost biti individua koja se socijalizuje. Stoga se u literaturi istie da je porodica najznaajniji faktor u razvoju linosti ovjeka. Zapravo, porodica je drutvena zajednica u kojoj se od samog roenja odvija ivot ljudske jedinke, oblikuju se osnovi budue linosti i ostvaruje proces njenog vaspitanja i socijalizacije. Porodica je mjesto prvih socijalnih dodira, izvor prvih pojmova o svijetu, okolini, ivotu i radu, ona je prva kola moralnih i socijalnih osjeaja. U porodici dijete gradi svoj socijalni lik, upoznaje se sa osnovnim socijalnim idealima, stie ljubav, uviavnost, predodbu o vlastitoj vrijednosti i vrijednosti drugih osoba. Stoga je potpuno razumljivo da se u mnogim teorijskim raspravama o kriminogenim faktorima veliki znaaj daje porodici, njenom uticaju na proces negativne socijalizacije linosti, odnosno povezanosti izmeu porodinih prilika i devijacija u ponaanju djece i omladine. S obzirom na injenicu da u porodici najmlai lanovi dobijaju prve oblike socijalizacije, mnogi autori smatraju da je porodica kritiki faktor u pogledu prilagoavanja drutvenoj sredini. Sam karakter tog prilagoavanja i povezivanja pojedinca sa drutvom u velikoj mjeri zavisi od karaktera porodice, od vaspitanja koje se u njoj dobija, kao i od linih primjera roditelja koji djeci slue kao obrasci za kasnije ponaanje i zauzimanje stavova prema raznim ivotnim pitanjima. Ukoliko su odnosi u porodici skladni i normalni, ako nisu prisutne odreene negativne drutvene pojave, kao to su alkoholizam, narkomanija, kriminalne aktivnosti i sl., ukoliko se dovoljno panje _________________________________
8 Krsti

O. : Maloljetnika delinkvencija, Banja Luka, 2009. Str. 101- 102.

12

posveuje vaspitanju djeteta, onda postoje svi preduslovi da porodica djeluje kao znaajan antikriminogeni faktor. Meutim, injenica je, a o tome govore i brojna istraivanja, da porodica, odnosno pojedina njena obiljeja, mogu imati znaajan uticaj na kriminalizaciju linosti. S tim u vezi, u teoriji se istie da prilikom analize kriminogenog znaaja pojedinih obiljeja porodice, kao to su cjelovitost, socio- ekonomsni status, ponaanje lanova porodice, odnosi u porodici, kvalitet i stil vaspitnog uticaja itd., svako obiljeje treba posmatrati odvojeno, ne gubei pri tom iz vida naelo dinamike koncepcije djelovanja kriminogenih faktora i multifaktorskog pristupa objanjavanju pojave kriminaliteta. Djelimine veze izmeu pojedinih obiljeja porodice i pojave kriminalnog ponaanja, samo su manje ili vee indicije za odreene porodine prilike koje u odreenoj mjeri poveavaju rizik pojave delinkventnog ponaanja. Ipak one ne daju konano objanjenje stvarne prirode tog ponaanja te uvid u djelovanje daljih novih faktora, koje tom prilikom nismo imali u vidu, a koji su mogui prikriveni generatori posmatranih djeliminih veza. Porodine faktore, za koje se ustanovilo da znaajno pridonose riziku delinkventnog ponaanja maloljetnika, treba posmatrati u neraskidivoj vezi sa nizom drugih makro i mikrosocijalnih faktora te sa biopsihikim karakteristikama lanova porodice i samih maloljetnika. Ovakav pristup djelovanju kriminogenih faktora koje nalazimo u porodici, neophodan je zbog postojanja velikog broja pojedinaca koji ive ili su ivjeli u kriminogenoj porodici a nisu postali ni asocijalni, ni delinkventi, kao i zbog onih situacija u kojima se jedan lan takve porodice odao kriminalnom ponaanju, a drugi lan te iste porodice nije postao kriminalna linost. Kao to je ve reeno, porodica moe imati i negativan uticaj na socijalizaciju linosti. To je posebno izraeno u onim porodicama koje su optereene raznim negativnim drutvenim pojavama, kao to su alkoholizam, prostitucija, narkomanija, nasilje u porodici, porodine nesuglasice, loi materijalni uslovi i sl. i u kojima postoji veoma nizak nivo moralne svijesti njenih lanova, nedostatak ili odsustvo pozitivnih navika ili sklonosti. Ovakve porodice se u literaturi nazivaju degradirane ili razorene porodice, odnosno deficijentne porodice. Pojedini autori prave razliku izmeu deficijentnih porodica u kvantitativnom smoslu i deficijentnih porodica u kvalitativnom smislu. Ove prve podrazumijevaju porodice u kojima nedostaje jedan roditelj, bilo zbog trajne odsutnosti usljed npr. razvoda ili smrti, bilo zbog privremene odsutnosti, npr. zbog izdravanja kazne zatvora, dugotrajnog lijeenja, rada u inostranstvu i sl. Deficijentne porodice u kvalitativnom smislu su one porodice u kojoj postoje oba roditelja ali su one optereene raznim asocijalnim i antisocijalnim oblicima ponaanja njenih lanova i stalnim konfliktima meu njima. One ne mogu ostvariti svoj prvenstveni zadatak, a to je vaspitanje djece, te djeca u takvim porodicama imaju samo negativne uzore ponaanja, usljed ega se kod njih razvijaju negativne drutvene sklonosti, line osobine i shvatanja, koja ih neminovno vode u delinkvenciju. Dakle, degradirane porodice su povezane sa kriminalitetom i to prvenstveno sa pojavom maloljetnike delinkvencije, jer je u njima ugroena socijalna adaptacija i socijalizacija najmlaih lanova drutva. Proces socijalne adaptacije najmlaih lanova porodice ugroen je raznim faktorima, meu kojima se pominju odbacivanje djece, tj. pomanjkanje emocionalne topline, porodini konflikti, vaspitno kvarenje, greke u vaspitanju itd. Odbacivanje djece, shvaeno kao hladan i odbojan odnos porodice prema djeci ili kao pomanjkanje emocionalne topline prema njima, u kumulaciji sa porodinim

13

konfliktima, svaalakim odnosom izmeu roditelja, moe imati veliko kriminogeno znaenje. Takva djeca najee bjee od kue, odaju se skitnji traei toplinu i razumijevanje u drugim drutvenim grupama, makar one bile i delinkventne, ili se agresivno ponaaju ispoljavajui na taj nain svoju ljutnju i bijes zbog situacije u porodici. Vaspitno kvarenje, kao najtei oblik ugroavanja socijalne adaptacije mladih ljudi, manifestuje se u navoenju djece na vrenje krivinih djela, na prosjaenje, prostituciju i sl. i izuzetno je znaajan kriminogeni faktor. Znaajan kriminogeni faktor mogu biti i greke u vaspitanju, manifestovane kao pretjerana strogost ili kao pretjerana popustljivost u vaspitanju, vaspitna ravnodunost, favorizovanje jednog djeteta na tetu druge djece i sl. Smatra se da takvi postupci mogu dovesti do poremeaja koji vode mlade ljude u asocijalno ili antisocijalno ponaanje. Pored navedenih faktora, koji prema veini autora imaju jak uticaj na javljanje kriminaliteta, u literaturi se pominje i niz drugih uticaja koji su vezani za porodicu i koji mogu djelovati na delinkventno ponaanje. Kada su u pitanju deficijentne, razbijene porodice, tj. one porodice u kojoj nema jednog roditelja (deficijentna porodica u kvantitativnom smislu), treba rei da su autori dugi niz godina smatrali da je takva porodica nesposobna da ostvaruje i razvija kontrolu i disciplinu kod najmlaih lanova, to onda vodi ka vaspitnoj zaputenosti i delinkventnom ponaanju. Meutim, prema rezultatima istraivanja koje je u novije vrijeme provedeno u vajcarskoj, a koje je prouavalo uticaj raspada porodice u vrijeme kad dijete nije imalo 12 godina na njegovo kasnije ponaanje, na uzorku od 21 314 vajcarska djeaka do uzrasta od 20 godina, dolo se do sljedeeg zakljuka : sama konstatacija kako je porodica razbijena ne mora znaiti da e ta okolnost na dalje ponaanje maloljetnika djelovati nepovoljnije automatski, naroito u odnosu na kompletnu porodicu u kojoj postoji stalan porodini sukob. Odlazak jednog roditelja u takvoj situaciji predstavlja olakanje za one koji su ostali u porodinoj zajednici. Roditelj (posebno majka) moe neutralisati gubitak toplinom i ljubavlju. Iako savremeni tempo ivota dovodi do ruenja tradicionalnog obrasca porodice, do usvajanja novih moralnih stavova i vrijednosnog sistema drutva, bez obzira da li se radi o potpunoj porodici ili o nepotpunoj porodici (kakvih je u savremenom drutvu sve vie), porodica i dalje zadrava ulogu najznaajnijeg socijalnog faktora u procesu socijalizacije linosti. Pri tome je za socijalizaciju linosti najvanija ukupna atmosfera u porodici : ljubav ili mrnja, demokratinost ili autoritarnost, strogost ili popustljivost. Za djecu iz porodica u kojima su odnosi harmonini i vaspitni uticaji dosljedni, sa veom sigurnou se moe rei da e se formirati kao pozitivne linosti, emotivno stabilne i sigurne u sebe, nego za djecu u porodicama u kojima postoje konfliktni i poremeeni odnosi. Meutim, ne moe se osporiti stanovite koje je u svojim raspravama o uticaju porodice na proces socijalizacije iznio Dirkem, prema kojem je uzaludno vjerovati da moemo da podiemo djecu onako kako to mi sami elimo, jer u svakom vremenskom trenutku postoji jedan regulatorni tip od koga ne moemo odstupiti, a i danas je kao i u prolosti na pedagoki ideal sve do svojih detalja djelo drutva. Drutvo je to koje nam odslikava portret ovjeka kakav treba da bude, pa se u tom portretu upravo odraavaju sve posebnosti njegove organizacije.9

____________________________
9 Markovi

I. : Osnovi kriminologije, Banja Luka, 2007. Str. 186- 190.

14

6.3.

Kriminogeni uticaj porodice

Porodica se vrlo esto dovodi u vezu sa delinkventnim ponaanjem i drugim sociopatolokim pojavama. Nesigurnost moe da se ispoljava na : 1. podruju samih branih odnosa, izmeu suprunika i 2. lanova porodice, posebno mladih pa se opravdano povezuje sa mokrogrupnim faktorima kriminaliteta. Istraivanja o ovom pitanju su neuobiajeno rijetka, ali se moe zakljuiti da je kriminogeni uticaj porodice posledica konflikta unutar samih branih odnosa. U prilog ovoj tezi ide i injenica da nezavidan broj konflikata na relaciji pojedinac- mikrosredinadrutvo biva evidentiran upravo nakon sklapanja braka. S tim je u tijesnoj vezi i uticaj negativnog porodinog miljea na pojavu maloljetnike delinkvencije. Od Platona do danas porodica ima nezamjenjivu ulogu u pogledu vaspitanja i uvoenja u ivot mlade osobe. Porodica je prva referentna grupa u kojoj mladi poprimaju elementarne oblike socijalizacije i ne bez razloga se naziva kritini etioloki faktor u pogledu adaptacije drutvenoj sredini. Otud se porodica u socijalnoj psihologiji i naziva kolijevka linosti. Sam nain prilagoavanja i povezivanja jedinke sa okolinom zavisi uveliko od karaktera porodice. Lini primjer u porodici igra nezamjenjivu ulogu. Sa vaspitnog aspekta porodica je prva pedagoka arena ovjeka, a vaspitanje i formiranje mladih lanova drutva smatra se njenom osnovnom socijalnom funkcijom. Analogno tome, porodini milje, pored pozitivnih, moe vriti i negativne uticaje u procesu formiranja najmlaih lanova drutva. Rije je o porodicama koje ne ostvaruju pozitivno vaspitanje, u kojima najmlai lanovi ne stiu neophodne osnove moralnog vaspitanja, pozitivne navike i sklonosti u kojima ivot roditelja i porodina atmosfera moe da slui samo kao negativan uzor njihovog ponaanja. Najei uzronici ovakvog porodinog stanja su : 1. teki materijalni uslovi, 2. alkoholizam, 3. prostitucija, 4. porodine svae i neslaganja, 5. naputanje porodice, 6. avanturizam, 7. ostale pojave drutveno- porodine patologije. Stoga se ovakve mikrogrupne pojave nazivaju degradirane ili razorene porodice. Stalne konfliktne situacije u porodici, alkoholizam jednog ili oba roditelja, naputanje porodice, smrt jednog ili oba roditelja, kada se na prirodan nain rui porodina zajednica i sline situacije, ostavljaju esto negativne tragove na psihologiju djece, na formiranje njihove svijesti i karakternih svojstava, a koji su uzronici raznih oblika negativnih ponaanja- princip refleksije. Kao etioloki faktor javljaju se i greke u vaspitanju djece u sljedeim oblicima : 2. pretjerana strogost ili popustljivost, 3. vaspitna ravnodunost, 4. pretpostavljanja jednog djeteta drugom, 5. iskoritavanje djece,

15

6. nervozno ponaanje roditelja i 7. ostale greke i propusti u vaspitanju. Ostali uticaji koji se smatraju manje efektni po stepenu svog djelovanja na antidrutveno ponaanje djece i omladine su : 1. razvod braka, 2. smrt roditelja, due odsustvo i bolest jednog roditelja, 3. porodice koje ne poklanjaju dovoljno panje djeci, 4. dui period ivota djeteta u vanporodinoj sredini, 5. vanbrani status roditelja i 6. porodica nepodobna za vaspitanje djece. Prema podacima Zavoda za statistiku Republike Srpske u periodu od 2000. do 2005. godine ukupno je razvedeno 3818 brakova. Najvei broj razvedenih brakova je u 2002. godini 848, a najmanji u 2004. godini, 637 brakova. Ohrabrujua je injenica da je broj razvedenih brakova u opadanju. Od ukupnog broja, 66 ispitanika ili 21,64 % smatra da maloljetni delinkventi potiu iz porodica sa oba roditelja, 57 ili 18,69 % ispitanika smatra da su maloljetni delinkventi najee iz porodica bez roditelja, dok 128 ispitanika ili 41,9 % smatra da su to najee porodice sa jednim roditeljem. Kao posebna drutvena zajednica, porodica trpi uticaj raznih socijalnih i ekonomskih promjena, koje se vre u jednom drutvu. Drutvene promjene mogu biti takve da razaraju porodicu, da je razbijaju, potresaju i onesposobljavaju da odigra strateku igru sile drutvene kontrole. Po pravilu rije je o savremenim porodicama u zemljama intenzivne urbanizacije i industrijalizacije i opte drutvene mobilnosti. Prema Izvjetaju o istraivanju maloljetnike delinkvencije u Republici Srpskoj, na pitanje koji su najei uzroci maloljetnike delinkvencije, najvie ispitanika, njih 131 (37,32 %) smatra da su najei uzrok maloljetnike delinkvencije loi odnosi u porodici, zatim negativan uticaj sredine u kojoj se maloljetnik kree izvan porodice i kole (86 ili 24,50 % ispitanika), zatim lo materijalni poloaj porodice (54 ili 15,38 % ispitanika), a 52 ili 14,81 % ispitanika navodi da su to opte drutvene okolnosti, dok 28 ili 7,98 % ispitanika navodi da je presudan uticaj medija.10

6.3.1. Socioekonomski status porodice

Socioekonomski status delinkvenata i pripadnost njihovih porodica odreenim drutvenim slojevima izvodi se iz razliitih podataka kao to su visina prihoda porodice, zanimanja i zaposlenost, stepeni obrazovanja i radne kvalifikacije, uslovi stanovanja i sl. Razliita istraivanja vezana uz maloljetniku delinkvenciju i uopteno kriminalitet bavila su se odreivanjem socioekonomskog statusa porodice i uticaja na kriminalitet. Meutim, ta istraivanja ne mogu se usporeivati zbog razliitih teorijskih premisa, metodologije i uzoraka na kojima su provoena. Obiljeja kojima odreujemo socioekonomski status meusobno se isprepliu tako da na primjer pripadnost porodici nieg ekonomskog statusa povlai za sobom loiji _________________________________
10

Krsti O. : Maloljetnika delinkvencija, Banja Luka, 2009. Str. 132- 134.

16

drutveni ugled, loe uslove stanovanja, veliki broj djece, nizak stepen obrazovanja itd. Mnogi autori nastojali su povezati materijalni poloaj zemlje, predjela nekog grada, drutvenog sloja ili grupe s kriminalitetom. Meutim, teza o vezi siromatva i npr. imovinskih delikata nije u potpunosti potvrena jer je uoeno da porast materijalnog bogatstva drutva ne dovodi do opadanja delikata protiv imovine ve je u mnogim zemljama zabiljeen i porast takve vrste kriminala.

6.3.2. Nasilje nad djecom

U kriminolokoj literaturi se navode razliiti oblici zloupotrebe djece, kao to su : zloupotreba u oblasti prostitucije i kriminalnih aktivnosti, zloupotreba djece u radnom procesu, u oruanim sukobima i politikim krizama, zloupotrebe od strane institucija i zloupotreba djece u porodici. Zloupotreba djece u porodici moe biti fizika, psihika, seksualna zloupotreba i zanemarivanje. Posebno teak oblik nasilnikog kriminaliteta predstavlja nasilje nad djecom. Razlog tome jeste injenica da razni oblici nasilnikog ponaanja prema djeci, bilo da se radi o psihikim ili fizikim oblicima nasilja, imaju veliki uticaj na kasniji psihiki razvoj linosti i proces njegove socijalizacije. Nasilje nad djecom se najee vri u okviru porodice, tako da je i tamna brojka kriminaliteta ovdje izuzetno velika. Djeca, rtve pojedinih oblika nasilnikog kriminaliteta ne prijavljuju izvrioce prvo zbog straha a onda i zbog uvjerenja da im ionako niko nee vjerovati. Statistiki podaci kojima raspolau neke savremene drave upozoravaju na veliki porast nasilnikog kriminaliteta prema djeci, pogotovo kada je u pitanju seksualna zloupotreba djece. Specifinost ovog oblika nasilnikog kriminaliteta jeste i injenica da su izvrioci krivinih djela na tetu djece u najveem broju sluajeva njihovi roditelji. Dakle, upravo oni koji bi trebali da obezbjeuju nesmetan i normalan rast i razvoj djece i zatitu istih od svih oblika ugroavanja i povrede. Otkrivanje fizikog zlostavljanja djece, zbog tragova koji ostaju na tijelu djeteta, lake je od otkrivanja seksualnih zloupotreba djece, kod kojih esto nema vidljivih vanjskih tragova.11

6.4.

Adolescent i porodica

Kada je rije o stabilnoj porodici i prijatnoj porodinoj atmosferi, za obezbjeivanje sigurnosti adolescenta ona je najvanija, jer zadovoljava materijalne potrebe i prua psiholiku pomo i zatitu u rjeavanju njegovih problema. Poznato je da odnosi izmeu roditelja i adolescenta nisu uvijek statini. Naprotiv, oni se mijenjaju, a sa promjenom pojedinaca u porodici dolazi i do mijenjanja njihovih meusobnih odnosa. Pogoranje odnosa izmeu adolescenata i roditelja moe biti izazvano i samim promjenama koje dolaze sa godinama svakog od lanova porodinog domainstva. Vrijeme adolescencije _________________________________
11

Markovi I. : Osnovi kriminologije, Banja Luka, 2007. Str. 213-214.

17

se poklapa sa vremenom u kome jedan ili oba roditelja ulaze u prelazno doba to bez sumnje oteava njihovo meusobno razumijevanje i toleranciju. Odnosi koji postoje izmeu adolescenata i njegove porodice, po principu refleksije se odraavaju i na njegovo prilagoavanje izvan porodice. Ako adolescent nema razumijevanja u porodici, sasvim prirodno se okree vrnjacima, nastavnicima i drugim starijim osobama iz svog okruenja za koje se emocionalno vezuje, a distancira od roditelja koji mu uskrauju emocionalnu toplinu i sigurnost. Adolescenti nastoje da prilagode ponaanje prema ponaanju svojih roditelja, ak i u onim situacijama kada se ne slau sa njihovim stavovima. Adolescenti iji su roditelji skloni bespotrebnim kritikama, kanjavanjima, vrijeanju i prekomjernom nadziranju, postaju nervozni, neposluni i skloniji su konfliktima svih vrsta, za razliku od svojih vrnjaka iji roditelji nemaju ovakve osobenosti. Rije je o steenom ponaanju koje se prenosi iz porodine atmosfere na okruenje. Poznato je da stroga disciplina sama po sebi nema tako veliki uticaj kao surovost pri provoenju tako shvaene discipline to po pravilu izaziva antisocijalno ponaanje. U prilog ovoj tezi ide i injenica da adolescenti koji su agresivni prema drugima istovremeno su neprijateljski raspoloeni i prema svojim vrnjacima. Porodini odnosi imaju uticaj na adolescente najvie u sljedeim oblastima : 1. Emocionalno prilagoavanje : dobri roditelji stvaraju dobru emocionalnu stabilnost i visoko samopouzdanje kod adolescenta. Odsustvo prijatne atmosfere u porodici utie na loe emocionalno prilagoavanje i emocionalnu nestabilnost adolescenata. Osobine oca su vanije za razvoj linosti adolescenta nego osobine majke. 2. Socijalno ponaanje : dobri odnosi u porodici omoguavaju adolescentu da bude prihvaen od vrnjaka, a to se posebno odnosi na prihvatanje od strane suprotnog pola. Loi porodini odnosi izazivaju veliku agresivnost adolescenta prema vrnjacima, neprihvaenost od strane pripadnika svog i suprotnog pola. 3. Uspjeh u koli i na poslu : vei uspjeh u koli pokazuju oni adolescenti koji imaju dobre odnose u porodici. Adolescenti sa slabijim uspjehom u koli su po pravilu iz porodica u kojima postoji neslaganje izmeu roditelja i djece ili onih iji su roditelji razvedeni. 4. Opta prilagoenost prema drutvu : kada je porodica srena i zadovoljna, onda se i adolescent razvija u linost koja ne ini prestupe prema drutvu i samim tim drutveno korisnu osobu. Maloljetni prestupnici po pravilu imaju lou porodinu situaciju koja ih prati ve od ranog djetinjstva. 5. Samostalnost adolescenta : ukoliko su porodini odnosi dobri utoliko je adolescent samostalniji u svojim postupcima. Ako je adolescent voljeno i prihvaeno dijete od svojih roditelja bie slobodniji i nezavisniji.12

____________________________
12

Krsti O. : Maloljetnika delinkvencija, Banja Luka, 2009. Str. 94- 95.

18

7.

PREVENTIVNA ULOGA PORODICE NA SPREAVANJE MALOLJETNIKE DELINKVENCIJE

Porodica i uslovno normalni odnosi u njoj predstavljaju najznaajniju barijeru u razvoju maloljetnike delinkvencije. Transformacija porodice u savremenom drutvu vie je nego evidentna, od tradicionalno patrijarhalne preko industrijske do savremene u novim demokratskim uslovima. Analogno tradicionalnoj funkciji nastajale su i mijenjale se nove sutinske promjene porodice : vaspitna, emotivna, zatitna i ekonomska funkcija porodice. Evidentan je raskorak izmeu promjena porodice i nemoi drutva da preuzme odreene porodine funkcije. Tipian primjer za to su brano- porodini poremeaji (razvodi brakova). Uticaj konflikata izmeu lanova porodice, posebno roditelja, fiziko kanjavanje i maltretiranje djece i branog druga (supruge) i druga sociopatoloka ponaanja lanova porodice produbljuju krizu i dezorganizaciju ove mikroelije drutva. U takvim i slinim situacijama kriminalno ponaanje eskalira. Ova, sa etiolokog aspekta dvostruka destruktivnost, u svom kauzalnom odnosu, po pravilu eskalira i do najteih krivinih djela koja ostaju skrivena u porodinoj patologiji. Tipian promjer za to su incestne porodice. Porodina dezintegracija ini osnov za sociopatoloko i kriminalno ponaanje u porodici. Mlai lanovi porodice stiu kriminalne uzore ak i u vodeim porodinim lanovima- roditeljima. Neodoljiva potreba za imitacijom i preuzimanje uloge voe iz filmova sa elementima nasilja koji su preplavili filmska platna uz istovremena senzacionalna iskustva i odbacivanje uloge autoriteta uzrokuju neposlunost, netoleranciju i otuenost. Porodica, po principu refleksije, nije ostala po strani odreenih drutvenih deformacija, naprotiv. Brojni primjeri iz rubrika tipa crna hronika potvruju ovu injenicu. Od presudnog znaaja za mladu linost je razvojni put njene porodice, poevi od naina upoznavanja branih drugova, raanja djece, profilisanja (intra i interpersonalni stavovi) i dinamike porodice u cjelini. Pomo drutva moe se sastojati u preduzimanju mjera socijalne politike za puno i pozitivno ostvarivanje elementarnih porodinih funkcija, a mjere prevencije usmjerene na porodicu bile bi : 1. Slube za porodinu podrku : oblik prevencije koji podrazumijeva formiranje posebnih slubi koje se bave problemima porodinog ivota u rizinim grupama. Rizine grupe se identifikuju tako to se panja usmjerava na rano delinkventno ponaanje maloljetnika i njihovim ueem u sitnim kriminalnim radnjama. Cilj slubi za porodinu podrku jeste pruanje pomoi porodici u rjeavanju problema zbog kojih sama porodica nema uslova za normalno funkcionisanje. Praktian rad slube za porodinu zatitu sastoji se u : 1. pomoi porodici u njenom osamostaljivanju (svi oblici socijalne i materijalne pomoi), 2. obezbjeivanju spremnosti za kolu djece (stvaranje porodinih uslova za psihiku pripremu polaska u kolu i postizanje prosjenih rezultata u obrazovanju), 3. pruanju pomoi djeci sa posebnim potrebama (defektnost i ostali deficiti), 19

4. jaanju mladih porodica, mladi brani parovi koji su i sami nedovoljno zreli za obrazovanje zdrave porodice i uslovno normalnu socijalizaciju, 5. spreavanju zloupotreba djece (svi oblici zloupotreba), 6. obezbjeenju zdravstvene zatite (siromatvo kao faktor- nevaee zdravstvene legitimacije, cijene u privatnom zdravstvu i sl.), 2. Obuka porodica : u ove mjere spadaju specijalni programi za obuku porodica (obuka roditelja za uslovno normalnu socijalizaciju djece- standardne vaspitne mjere). Elementarni problem primjene ove mjere lei u injenici da i sami roditelji ne spadaju u normalne osobe (socijalni i drugi deficiti- bivi kriminalci, narkomani, prostitutke). 3. Kuna briga i zatita porodice : metod rada se sastoji u nepozivanju roditelja da dolaze u specijalizovane slube (centri za socijalni rad, odsjek za prevenciju maloljetnika u Odjeljenju za suzbijanje maloljetnike delinkvencije UKP), ve struno lice zadueno za prevenciju odlazi na teren, u porodicu sa ciljem realizacije adekvatnih tehnika normalizacije ivota ugroene porodice.13

_________________________
13

Krsti O. : Maloljetnika delinkvencija, Banja Luka, 2009. Str. 337-338.

20

8.

ZAKLJUAK

Porodica kao primarna drutvena grupa ini neminovnu sredinu svakog pojedinca. Porodice se meusobno razlikuju i nemogue je definisati to je to normalna porodica. Kada se pokuavaju ustanoviti uzroci delinkventnog ponaanja maloljetnika, porodica postaje mogui kriminogeni faktor, stoga raznovrsne promjene unutar same porodice i naruavanje strukture porodice zahtijevaju posebnu panju. Dijete se razvija i oblikuje u porodici koja prua modele koji omoguavaju odravanje odreene ravnotee. Neki tvrde da dijete koje ivi u vrijednoj porodinoj sredini stie imunost protiv delikvencije. Ukoliko su roditelji delikventske ili delikvenciji sklone linosti, dijete e biti dvostruko optereeno s jedne strane konstitucijom, koja najvjerovatnije nasljeuje od roditelja i identifikacijom, jer ivi sa delikventnim roditeljima od kojih stie navike. Porodina sredina je neminovno sredina u tom smislu to porodicu porijekla niko nemoe birati. Biologija, psihologija i psihijatrija argumentovano su ukazale na golemo znaenje porodice za ivot, napredak i ukljuivanje djece u drutvene tokove. Ispunjenje zadataka porodice prema novim generacijama zavisi od uloge i mjesta, koje porodica ima u drutvu, od njezinih kvaliteta, unutranjih odnosa, materijalnog poloaja i drugih okolnosti. Delinkventni maloljetnici ee dolaze iz veih porodica i to u znaajnijoj mjeri nego njihovi nedelinkventni vrnjaci. Poloaj djeteta u porodici, odnosno red roenja nije doveden u vezu s pojavom kriminaliteta maloljetnika. Jedan od moguih kriminogenih faktora povezan s nepotpunom porodicom jeste izvanbrano roenje djeteta. Djeca roenja u izvanbranoj zajednici su mnogo vie u populaciji maloljetnih delinkvenata. Izvanbrano roenje djeteta ima vei kriminogeni znaaj kod maloljetnih izvrilaca razbojnikih delikata nego to je to sluaj kod ostalih delinkvenata. Vei dio maloljetnih delinkvenata dolazi iz nerazorenih normalnih obitelji, ali u veem broju sluajeva maloljetni delinkventi koji su izvrioci krivinih djela razbojnitva dolaze iz strukturalno deficijetnih obitelji nego to je to sluaj u ukupnoj populaciji maloljetnih delinkvenata. Maloljetnika delinkvencija kao drutvena pojava javlja se u svakom organizovanom drutvu. Isti uticaji u razliitim drutvima mogu imati i razliito znaenje. Svaka osoba ivi u odreenoj sredini. Izmeu pojedinca i sredine u kojoj ivi postoji stalna interakcija. S jedne strane sredina vri uticaj na ovjeka, a s druge ljudi stalno nastoje da izmijene sredinu tako da bi ona to bolje posluila njihovim potrebama i interesima. Danas se sve vie govori o razvodu braka koji sve ee ima za posljedicu ne samo otvoreno odbacivanje i frustraciju nego i panju koju prua jedan od roditelja koja je bez topline. U tom je sluaju dijete bez stimulacije i bez djelotvorna autoriteta. Roditelji su sve vie zaposleni. Provode vrlo malo vremena sa svojom djecom. Odnosi izmeu majke i djece poremeeni su zbog njezine odsutnosti koja je nametnuta ekonomskim problemima ili zbog pomanjkanja tradicije odgoja, ali i zbog nedostatka emocija od najranijeg djetinjstva. Ako ovjek pogrijei, mora greku ispraviti. Roditelji, predkolske ustanove, kole i drutvo u cjelosti morali bi voditi stalnu brigu, odgojno djelovati, provoditi prevenciju od najranijeg djetinjstva, a ne samo kad se uoe smetnje i poremeen psihosocijalni razvoj djeteta. 21

9.

LITERATURA

Krsti O. : Maloljetnika delinkvencija, Banja Luka, 2009. Markovi I. : Osnovi kriminologije, Banja Luka, 2007. Simonovi B. : Rad policije u zajednici, Banja Luka, 2006. Zakon o prekrajima Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 34, 19. april 2006. Zakon o javnom redu i miru, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 20, 22. mart 2007. Krivini zakon Republike Srpske, Slubeni glasnik Republike Srpske br. 49, 25. jun 2003.

Internet

22