Projekt Fizike

Tema: Studimi teorik i lvizjeve vijdrejta dhe vijlakuara dhe ndritimi i nj maketi, ku gjejne zbatim shtjet teorike. Objekti: T jemi t aft t zbatojm njohurit teorike n ndrtimin e maketeve funksionale.

Njohurit do t prvetsohen n saj t projektit:

a) Njohurit pr lvizjen drejtvizore t njtrajtshme (koncepti i trajektores, shpejtsis, varsis s rrugs ndaj kohs, varsis s shpejtsis nga koha dhe grafikt prkats s tyre). b) Njohurit mbi trajektoren dhe format e ndryshme t saj (koncepti zhvendosje, shpejtsi lineare, nxitim qendrsynues, knd qendror i matur n grad dhe radian). c) Njohurit teorike mbi nxitimin e lvizjes (ekzistenca e ndryshess v, dhe ekzistenca e raportit v/t). d) Prshkrim konceptesh mbi lvizjet vijlakuara (shpejtsia lineare, shpejtsia kndore dhe nxitimi qendrsynues) e) Prshkrimi i forcave q shkaktojn lvizjet vijlakuara (zbatim i ligjit t dyt t Njutonit mbi lvizjen vijlakuar). f) Lvizjet n kthesa (roli i forcave t frkimit dhe forcave t tjera t lvizjes n kthes).

Lvizja
Lvizja sht ndryshim i vendndodhjes s nj trupi n lidhje me trupa t tjer me kalimin e kohs. Koncepti i lvizjes nuk sht absolut, por relative: nj object mund t jet n lvizje kundrejt nj vzhguesi dhe n qetsi kundrejt nj tjetri. Trajektorja Trajektorja e nj pike t lvizshme sht vija q hiqet nga pika gjat lvizjes s saj dhe mund t jet drejtvizore ose vijprkulur. Pika materiale Nse shtrirja n hapsir sht e pallograitshme n krahasim me rrugn ather trupin e marrim si pik materiale. Pr shmebull, Toka merret si pik material kur studiojme lvizjen eDiellit, sepse diametri i Toks sht shum m i vogl se ai i Diellit. Shpejtsia Shpejtsia tregon se sa shpejt ndryshon vendndodhja n koh. Hapsia e e prshkuar nga nj trup dhe koha q duhet pr tu prshkuar mundsojn prcaktimin e madhsis fizike, shpejtsis mesatare. Pra, shpejtsia mesatare sht raporti midis largsis s prshkuar dhe intervalit t kohs q duhet pr ta prshkuar at. Formula pr gjetjen e shpejtsis mesatare sht: vm=(s2 s1)/(t2 t1) Vm= Shpejtsia e astit Shpejtsia e astit sht shpejtsia e trupit n nj cast t caktuar t. Shpejtsia e astit t sht shpejtsia mesatare e llogaritur ndrmjet dy asteve kohore t1 dhe t2 shum t afrt me t, pra sht shpejtsia e llogaritur n nj interval kohe t shum t vogl. Shpejtsia konstante Shpejtsia e astit e nj trupi mund t mbetet edhe e pandryshueshme n koh. Mund t ndrtojm nj tabel hapsir koh, ku trupi prshkon 20 m n do sekond.

Koha s Rruga eprshkuar m

1 20

2 40

3 60

4 80

5 100

Lvizja drejtvizore e njtrajtshme.

Nj lvizje q ndodh me shpejtsi t pandryshueshme quhet lzije e njtrajtshme. Lvizja drejtvizore sht ajo lvizje q kryen trupi n nj trajektore vijdrejt, ku raporti ndrmjet hapsirs dhe kohs esht i pandryshueshm, pra shpejtsia sht e pandryshueshme. Trupi n lvizjen drejtvizore kryen rrug t barabarta n interval kohe t barabart. Ligji orar i lvizjes s njtrajtshme s=v

P.sh, nse shpejtsia e nj makine sht 17m/s, ather ligji orar do t ishte . Por kur, koha t sht e barabart me 0 dhe trupi ndrkoh ndodhet n njfar hapsire larg trupit t referimit, ather ligji orar i lvizjes drejtvizore t njtrajtshme do t ishte ndryshe: 0. P.sh, nse shpejtsia mesatare e trupit n lvizje do t ishte 10m/s, ndrsa rruga e prshkuar fillimisht nga trupi do t ishte 70m, ather ligji orar do t ishte Tabela e vlerave t rrugs n lidhje me kohn.

Hapsira s (m) Koha t (s)

120 20

240 40

360 60

Grafiku i hapsirs n lidhje me kohn.

Tabela e vlerave t lvizjes drejtvizore t njtrajtshme, n rastin kur trupi nuk kohn t=0 e ka prshkuar njfar hapsire. N kt rast shohim se hapsira dhe koha nuk jan n prpjestim t drejt.

Hapsira s (m) Koha t (s)

50 0

70 10

90 20

110 30

Grafiku i hapsirs n lidhje me kohn, drejtza nuk del nga origjina.

Tabela e vlerav t shpejtsis n lidhje me kohn.

Shpejtsia v (m/s) Koha t (s)

2 1

2 2

2 3

2 4

Grafiku i shpejtsis n lidhje me kohn.

Nxitimi
Kur shpejtsia e nj trupi n lvizje rritet themi q ai prshpejtohet, kur shpejtsia e trupit n lvije zvoghohet, ather themi se trupi ngadalsohet.. pr t shprehur shpejtsin me t ciln dryshon shpejtsia e nj trupi prdorim madhsin fizike, nxitimin mesatar. Pra nxitimi mesatar sht raporti midis ndryshimit t shpejtsis dhe intervalit t kohs kur ndodh ndryshimi i saj. Formula pr gjetjen e nxitim mesatar sht: am = . N SI njsia matse sht raporti midis m/s dhe s, pra m/s/s, dhe shkruhet m/s2. N prcaktimin e nxitimit mesatar emruesi t sht gjithmon pozitiv, prandaj shenja e nxitimit varet nga shenja e v. nse shpejtsia shtohet, ather v2 sht m i madh se v1 , kshtu nxitimi sht pozitiv dhe lvizja sht e prshpejtuar. Nse v2 sht m i vogl se v1 ather shpejtsia zvoglohet, v sht negative, nxitimi merr vlera negative, rrjedhimisht edhe lvizja sht e ngadalsuar.

Nxitimi i astit nxitimi i astit sht nxitimi mesatar i llogaritur n nj interval kohe t shum t shkurtr. Pr t prcaktuar nxitimin e astit duhet t njohim shpejtsin e astit n interval kohe shum t shkurtra, p.sh., n do sekond, ose pr do t mijtat e sekonds. Sa m shum q zvoglohet intervali i kohes aq m shum i afrohemi konceptit t nxitimit t astit.

Lvizja drejtvizore m nxitim njtrajtsisht t prshpejtuar.

Lvizja drejtvizore m nxitim njtrajtsisht t prshpejtuar ose e ngadalsuar, sht ajo lvizje me trajektore vijdrejt, e cila kryhet me nxitim konstant, pra t pandryshueshm. Ligji i shpejtsis , pr shembull, nse nj trup kryen lvizje drejtvizore me nxitim konstant t barabart me 3 m/s2, ather ligji i shpejtsis s lvizjes s ktij trupi do t ishte . Ky sht ligji i lvizjes njtrajtsisht t prshpejtuar me shpejtsi fillestare v0 t barabart me 0.

Ligji orar i lvizjes njtrajtsisht t prshpejtuar N rastin e lvizjes njtrajtsisht t nxituar me shpejtsi fillestare zero, grafiku i shpejtsis n lidhje me kohn sht nj gjysmdrejtz q del nga origjina e boshteve. N kt rast e gjejm largsin e prshkuar duke llogaritur siprfaqen e prfshir midis drejtzs q paraqet shpejtsin dhe boshtit t kohs.

s= s=

, e dime se v = a t, duke e zvendsuar n formuln e siprfaqes gjejm. = a t2 , pra s = a t2

Grafiku i hapsirs n lidhje me koh i nj lvizjeje njtrajtsisht t nxituar m shpejtsi fillestare=o, sht nj parabol.

Nj lvizje e nxituar e astit sht lvizja e nj trupi q bie drejt siprfaqes s Toks, kur frkimi i ajrit sht i paprfillshm. Nxitimi i trupit q bie drejt siprfaqes s Toks sht konstant. Ky nxitimi i rnies sht nxitimi i rndess g = 9.8 m/s2 . Ligji i shpejtsis dhe ligji orar i lvizjes n kt rast do t jen:

v = g t ; s = g t2

Lvizja drejtvizore njtrajtsisht e prshpejtuar me shpejtsi fillestare

Lvizja drejtvizore m nxitim njtrajtsisht t prshpejtuar ose e ngadalsuar, sht ajo lvizje me trajektore vijdrejt, e cila kryhet me nxitim konstant, pra t pandryshueshm me nj shpejtsi fillestare v0. Duhet t theksojm se kur nj trup zotron shpejtsi fillestare dhe pastaj lviz me nj prshpejtim konstant, ndryshorja e shpejtsis dhe e kohs nuk jan n prpjestim t drejt. Tabela e vlerave t shpetsis n lidhje m kohn

Shpejtsia m/s Koha s

10 0

20 1

30 2

40 3

Grafiku i shpejtsis n lidhje me kohn.

Ligji i shpejtsis njtrajtsisht t prshpejtuar me shpejtsi fillestare t ndryshme nga zero.

v = v0
Ligji orar i lvizjes njtrajtsisht t nxituar me shpejtsi fillestare t ndryshme nga 0 sht:

s = v0 . t + at2 .

Lvizja njtrajtsisht e ngadalsuar

Pr lvizjen njtrajtsisht t ngadalsuar vlen po i njjti ligj i prmendur msipr.

s = v0 . t + a . t2, por nxitimi ka vlera negative.

Nj rast i veant i lvizjes njtrajtsisht t ngadalsuar sht ai i nj trupi t hdhur vertikalisht lart, me nj shpejtsi fillestare te ndryshme nga zero.. nse frkimi sht i paprfillshm, gjat kohs q objekti ngjitet, shpejtsia paksohet me 9.8 m/s n do sekond. Barazimet e lvizjes jan:

v = v0 - g . t

s = v0 . t -

g . t2

Grafiku i shpejtsis n lidhje me kohn n livizjen e trupit t hedhur vertikalisht lart. Tabela e vlerave t shpejtsis n lidhje me kohn.

Shpejtsia m/s Koha s

45 0

30 2.5

15 3.5

0 4.5

Lvizja n rrafsh
N lvizjen e trupit n nj rrafsh, nse lvizja nuk sht drejtvizore, duhet t kmi parasysh se zhvendosja nuk sht largsia e prshkuar mbi trajektore, por nj segment orientuar q bashkon vendndoshjen fillestare dhe at prfundimtare. N lvizjen jo drejtvizore prkufizojm shpejtsin si raport midis zhvendodjes dhe intervalit t kohs n t cilin kryhet zhvendosja:

Shpejtsia sht nj vektor, kshtu q edhe ndryshimi i shpejtsis sht nj vector, nxitimi mesatar sht raporti i me t, prandaj eshe nxitimi sht nj vector. N lvizjet jodrejtvizore, formula e nxitimit sht:

m=

Lvizja rrethore
Shum trupa n natyr lvizin me lvizje rrethore si pr shembull: kapileta e rrots s biiklets,akrepat e ors etj. Hna rreth Toks lviz n nj lvizje pothuajse rrethore, edhe Toka rreth Diellit. Lvizja rrethore e njtrajtshme sht ajo e nj pike q lviz n nj rreth me shpejtsi me madhsi konstante. Drejtimi i shpejtsis sht tantent me rrethin, kahu sht orar ose antiorar. Me marrveshje vendoset si pozitiv kahu antiorar.

Shpejtsia n lvizjen

Shpejtsia n nj lvizje rret

Nse pika prshkon t gjith rrethin me rreze r, harxhon nj interval kohe q quhet period e lvizjes (T). n kt rast shpejtsine e llogarisim me formuln

Nxitimi qendrsynues
N nj lvizje rrethore, qoft ajo edhe e njtrajtshme, sht gjithmon i pranishm nj nxitim. Drejtimi i shpejtsis ndryshon n koh dhe sht ndryshimi i drejtimit q prcakton nxitimin e piks. N lvizjen rrethore t njtrajtshme, nxitimi qendrsunyes shnohet aq dhe llogaritet me formuln

aq

Perioda dhe frekuenca Quhet frekuenc e lvizjes numri i rrotullimeve q pika bn n njsin e kohs. N SI njsia matse e frekuencs sht hertz (Hz) 1Hz = 1rrotullim/1 sekond Lidhja mes periods dhe frekuencs Frekuenca sht e anasjellta e periods Formula e shpejtsis e shprehur nprmjet frekuencs v = 2fr Formula e nxitimit qendrsynues e shprehur me an t frekuencs aq = 42f2r

Shpejtsia kndore
Matja e kndeve N prgjithsi kndet maten maten n grad, por n llogaritjet shkencore rezulton m e prshtatshme t prdorim radianin. N SI njsia matse e kndve sht radiani dhe shnohet rad. Kndi n radian sht raporti i harkut t kndit me rrzen e rrethit q prmbledh at rreth. Kndi n radian = gjatsia e harkut/rrezja Radiani sht njsia matse e kndit qendror t mbyllur nga nj hark i barabart me rrezen e rrethit.

3600 = 2rad
Nj radian sht i barabart me:

Llogaritja e shpejtsis kndore Shpejtsia kndore sht raporti midis kndit t prcaktuar nga rrezja me intervalin e kohs gjat s cils prshkohet ky knd nga rrezja, Shpejtsia kndore = knd i prshkuar/intervali i kohs Shpejtsia kndore shnohet me omega matet n radian pr sekond. Shpejtsia kndore llogaritet me formuln . N SI shpejtsia kndore

Formula e shpejtsis n lidhje me shpejtsin kndore:

Lidhja midis nxitimit qendersynues dhe shpejtsis kndore

aq

aq =

aq =

Lvizja harmonike
Shqyrtojm nj pik P q zhvendoset me lvizje rrethore t njtrajtshme n nj rreth me rreze r . tregojme me N projeksionin e P mbi diametr. N kt lvizje nse vijat e lakuara t prshkuara jan t barabarta, projeksionet nuk jan t barabart. Pra lvizja e projeksionit mbi diametr nuk sht e njtrajtshme. Gjat nj periode T pika N prshkon t gjith rrethin. N t njjtn koh pika N bn nj lkundje t plot, n nj gjysm periode zhvendoset nga x n x1 , m pas kthehet mbrapa rikalon qendrn O dhe riktheht srish tek x. Lvizja e projeksionit, mbi nj diametr, e nj pike q zhvendoset me lvizje rrethore t njtrajtshme quhet lvizje harmonike. Qendra e lkundjes sht qendra e rrethi. Amplituda e lvizjes sht largsia maksimale nga qendra e lkundjes. Perioda e lvizjes harmonike sht e barabart me at t lvizjes rrethore t njtrajtshme.

Ligji orar i lvizjes harmonike

Paraqitja grafike e lvizjes harmonike Koha s Zhvnedosja cm 0 5 T/4 0 T/2 -5 3/4T 0 T 5

Shikojm disa veti kryesore t lvizjes: Zhvendosja e piks s projektuar prfshihet midis r dhe r. Pr t=0 dhe t=T pika e projektuar ndodhet tek pikat skajore t lkundjes. Pr t=1/4T dhe t=3/4T pika e projektuar kalon nga qendra e lkundjes. Shpejtsia sht e ndryshueshme, sepse vija e lakuar nuk ka nj pjerrsi konstante. Edhe nxitimi i lvizjes harmonike shjt i ndryshueshm. Formula pr llogaritjen e nxitimit

Shembuj t lvizjes harmonike

Lvizja parabolike

Shqyrtojm nj sfer q rrotullohet n nj tryez dhe m pas largohet nga tryeza me shpejtsi horizontale. Pasi ka ln tryeznsfera i nnshtrohet njkohsisht dy lvizjeve, njra horizontale dhe tjetra vertikale (t pavarura nga njra-tjetra). Nse frkimi me ajrin sht i pallogaritshm, lvizzja horizontale e sfers sht e njtrajtshme: ndrsa lvizja vertikale sht njtrajtsisht e prshpejtuar q sht rnie e lir vertikalisht posht. Shpejtsin fillestare, at me t ciln sfera l tryezn e shnojm me v0. Zhvendosja horizontale shnohet me sx, ajo llogaritet me ligjin orar:

Prgjat drejtimit vertical sfera sillet si nj trup fardo n rnie t lir q lviz me nxitimin e gravitetit. Zhvendosja vertikale sy llogaritet me ligjin orar:

Trajektorja e lvizjes sht bashksia e pikave ku kalon sfera ndrsa bie. do pik sht e prbr nga dy koordinata t ndryshme sx dhe sy. duke paraqitur n nj grafik sy n funksion t sx, prftohet trajektorja e lvizjes q sht nj parabol.

Lvizje parabolike

Lvizja e nj predhe

Shqyrtojm lvizjen e nj predhe t lshuar me shpejtsi fillestare q formon nj knd t ndryshm nga 0 me vijn horizontale. Vlera e dy prbrseve t shpejtsis n lidhje me kndin e formuar sht:

Zhvendosja horizontale sht:

Lartsia maksimale e arritur nga predha llogaritet me formuln:

LIGJI I DYT I NJUTONIT N DINAMIKN KLASIKE

Rezultantja e forcave t zbatuara mbi nj trup sht e barabart me prodhimin e mass s trupit me nxitimin q trupi fiton.

Ky sht ligji m i fuqishm dhe m i jashtzakonshm q ka br Njutoni. Ky sht nj ligj i shklqyer, pr dallim prej dy ligjeve tjera, pr arsyen se ky lejon t bhen llogaritje sasiore n dinamik. Ky ligj na ndihmon t kuptojm se si ndryshon shpejtsia apo nxitimi i trupave kur mbi ta veprohet me nj forc t caktuar.

Ligji i Par t Njutonit prshkruante sjelljen e trupave kur mbi ta nuk vepronte kurrfar force, ose kur rezultantja e forcave sht baraz me zero. N ann tjetr Ligji i dyt i Njutonit shpjegon sjelljen e trupave kur mbi ta veprohet me forc nga jasht, ose kur rezultantja e forcave nuk sht baraz me zero. Nse n nj trup me mas m sht shkaku i forcave t ndryshme dhe a sht nxitimi i tij n nj sistem inercial t kordinatave, ather shkruajm se:

Vektori F, sht rezultantja e t gjitha forcave q veprojn n trup. Kshtu q sa m e madhe t jet masa, pr t njjtin nxitim, nevojitet forc m e madhe pr ta vn trupin n lvizje. Lvizja n kthesa Kur shqyrtojm nj automjet me mas m n nj kthes me rreze r dhe me shpejtsi t pandryshueshme v, mbi mjetin veprojn forca qendrsynuese dhe forcat e frkimit.

Mbi mjetin veprojn tri forca: forca-pesh, kundrveprimi i rrugs dhe forca qendrsynuese. Forca-pesh ekuilibrohet nga kundrveprimi i rrafshit rrugor, ndrsa forca qendrsynuese prkon me forcn e frkimit:

Kjo formul na lejon t llogarisim shpejtsin maksimale q mjetet mund t arrijn n nj kthes pa dal nga rruga.