Teme Diplome Evazioni Fiskal

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti
Hyrje
Procesi i tranzicionit q po kalon Shqipria, ka nxjerr n pah shum probleme q shtrihen n mnyr t njtrajtshme dhe me ndikim t shum anshm. Nj pik e till referimi sht cilsia dhe efektiviteti I politiks fiskale, me synimin e krijimit t nj lidhje t qndrueshme midis objektivave t saj dhe instrumentave t prdorur. Shqipria si nj vend q ka hyr n ekonomin e tregut, e ndjen t nevojshme t rris nivelin e t ardhurave, pr t stabilizuar problemet e ekuilibrit ekonomik dhe t bilancit t pagesave duke uar s fundi n rritjen e zhvillimit ekonomik t vendit. Analizat konkrete kan treguar se n ecurin ekonomike t vendit, autoriteti i politiks fiskale ka luajtur nj rol kryesor. Pr kt n hartimin e politikave fiskale, gjithmon merret n konsiderat si nj faktor i rndsishm sjellja e kontribuesve dhe mundesia e tyre pr evazion. Politika e nj vendi n fushn fiskale duhet t vlersohet nga aftsia q ka ajo pr t br shprndarjen optimale t faktoreve t prodhimit dhe pr t mbrojtur ose drejtuar me sukses t ardhurat e veta baz, prkundrejt vendeve t tjera. Por nuk mund t bhet fjal pr mbyllje n vetvehte, pa par se si veprohet prtej kufijve. Faktort ndrkombetar luajn nj rol t rndsishm n reformn fiskale t disa vendeve, sidomos t atyre n tranzicion si sht edhe Shqipria. Ndrkombtarizimi i ekonomis botrore krijon nj trysni konkurruese pr tiu prgjigjur kudo reformave n fushn fiskale. Pr kt arsye ndr t tjera n kt punim do t gjeni t trajtuar shmangien e tatimeve dhe ekonomine ilegale n kndveshtrimin e Komunitetit Europian. Gjithashtu cshtje t tjera t rndsishme si : kuptimi dhe karakteristikat e sistemit tatimor, efektet e tatimeve, reformat dhe administrimi i tyre n vendin ton, si dhe trajtimi teorik i fenomenit t evazionit fiskal do te gjenden t trajtuara ktu.Nj rndsi e vecant i sht kushtuar ekonomise informale e pare kjo ne kendveshtrimin e evazionit fiskal. Jane trajtuar gjithashtu reformat fiskale qe jane ndermarre jo vetem ne Shqiperi por edhe ne vendet fqinje si Kosova dhe Italia ne luften kunder Evazionit Fiskal si dhe kushtet ne te cilat ndodhet secili vend kundrejt ketij fenomeni . N pjesen e fundit sht trajtuar kontrolli tatimor si nje nga mjetet e frenimit te evazionit tatimor dhe politikat e ndermarra per te minimizuar Evazionin Fiskal. Esht e qart se smund t flassh pr ekonomi ilegale pa folur pr evazion fiskal, ashtu sikurse dhe smund t pretendosh ezaurimin e studimit t fenomenit t evazionit fiskal pa permendur ekonomin ilegale, sepse ndrmjet tyre nuk ekzistojn kufij t prer. Kjo pr faktin se nj pjes e kapitalit q qarkullon n ekonomin ilegale, i prket parave q i jan fshehur tatimeve.
KREU I
Sistemi Tatimor N Ekonomin e Tregut T Lir
1.1
Kuptimi i sistemit tatimor dhe karakteristikat e nj sistemi
tatimor modern 1.1.1 Kuptimi i Sistemit Tatimor 1.1.2 Karakteristikat e nj Sistemi Tatimor Modern 1.2 Administrimi i tatimeve dhe taksave n vendin tone 1.2.1 1.2.2 taksave. 1.3 Evazioni Tatimor si nj nga efektet me problematike t Administrimi i tatimeve dhe taksave n Shqipri. Reforma n fushn e administrimit t tatimeve dhe
aplikimit t tatimeve 1.3.1 Evazioni tatimor si nj nga efektet kryesore t aplikimit t tatimeve. 1.3.2 Efekte t tjera t aplikimit t tatimeve.
1.1 KUPTIMI I SISTEMIT TATIMOR DHE KARAKTERISTIKAT E NJE SISTEMI TATIMOR MODERN 1.1.1 Kuptimi i Sistemit Tatimor Modern
T gjitha llojet e tatimeve ( format ) q aplikohen n nj vend dhe q jan t lidhura me njera tjetren me ndihmen e t cilave realizohen qllimet e politikes ekonomike dhe financiare prbjn sistemin tatimor t atij vendi. Sistemi tatimor sht pjes prbrsve e sistemit financiar dhe e sistemit ekonomik n trsi. Pra sistemi tatimor prfshin t gjitha llojet e tatimeve dhe t taksave q zbatohen n nj shoqri t dhn, gjithe legjislacionin juridik e administrativ q mundeson prcaktimin, llogaritjen dhe vjeljen n afat dhe n shumat e duhura t tatimeve e t taksave si dhe organizmat juridike dhe ekonomike q merren me zbatimin e sistemit tatimor. Pr rrjedhoj sistemi tatimor prfshin : - Ligjet tatimore. - Rregullat dhe udhzimet pr vjeljen e tyre. - Llojet e tatimeve dhe elementet e tyre. - Mnyrn e llogaritjes dhe t derdhjes s tatimeve. - Prgjegjsit e organeve q kan t drejt tatimore. Sistemet tatimore ne vende t ndryshme jan te ndryshme. Kjo pr arsye se sistemi tatimor sht n varsi t faktorve t ndryshm, sic jan kushtet historike, struktura e ekonomis, numri i banorve, madhsia e territorit t shtetit, mardhniet shoqerore, ekonomike etj.Shtetet bashkkohore aplikojn sistemin tatimor t pluralizuar q bazohet n aplikimin e shum lloj tatimesh me ndihmn e t cilave realizohet politika ekonomike dhe financiare. N disa vende prdoren m teper tatimet direkte, n varsi me efektet dhe qllimet e tatimit. Sistemi tatimor bashkkohor mbeshtetet n t gjitha burimet tatimore, por nder m t rndsishmet permendim : a)Tatimi mbi shoqerite ku si baz tatimore mund t shrbejn ose faktort e prodhimit ose t tatuarit e rezultateve t puns. T parin shoqria duhet ta paguaj pa marr parasysh rezultatet e arritura n pun. N rastin e dyt, tatohen rezultatet e punes, kshtu mund t synohet shprndarja mbi qarkullimin e barabart e ngarkess tatimore : Tatimi mbi qarkullimin Tatimi mbi fitimin - Tatim nj fazsh - Tatim shum fazsh - Tatim i vlers s shtuar b) Tatimi mbi te ardhurat personale prbn elementin m t rndsishm t sistemeve financiare moderne. Progresiviteti i tarifave dhe numri i madh i kontribuesve tek ky lloj tatimi i sigurojn shtetit t ardhura t konsiderueshme. Tatimi personal mbi t ardhurat luan nj rol t rndsishm n ndarjen e ngarkess tatimore sipas nivelit t t ardhurave duke realizuar n kt mnyr nj shprndarje t t ardhurave kombtare.
Sipas parimit te pergjithshem tatohen te gjitha llojet te ardhurave personale qe fiton individi dhe qe nuk perbejne cenim te mbijeteses. Disa nga llojet e tatimit personal mbi t ardhurat jan: - Tatimi mbi t ardhurat nga puna. - Tatimi mbi t ardhurat nga kryerja n mnyr t pavarur t veprimtaris bujqsore. - Tatimi mbi t ardhurat nga kryerja e veprimtaris jo ekonomike dhe ekonomike - Tatimi mbi t hyrat nga pasuria - Tatimi mbi interesat. - Tatimi mbi trashgimin dhe dhuratat - Tatimi mbi ndrtesat Nuk tatohen te ardhurat qe individi siguron nga : - Demshperblimet - Bursat,ndihmat nga asistenca, - Raportet mjeksore,qendrimi ne spital - Te ardhurat nga pensionet apo shtesat - Te ardhurat nga shpronesimet - Te ardhurat nga papunesia
c) Tatimi mbi biznesin e vogel Krahas aplikimit t nj pluraliteti tatimesh, faktor t tjer t rndsishm q prbjn trsin e hyrjeve publike jan: Taksat Akciz
Kontribut et
Dogan at
at
1.1.2
Karakteristikat e Sistemit Tatimor modern
1) Tatimet jan t hyra derivative sepse jan t hyra t shtetit q vijn si rezultat i ndrrimit t pronarit t tyre. 2) Tatimet jan te hyra t detyrueshme t shtetit sepse te paguarit e tatimit sht detyrim i prgjithshm, i cili nuk varet prej dshirs s personave fizik apo juridik. 3) Tatimet mblidhen pr interesa publike kjo do te thot se te hyrat publike t realizuara fal mbledhjes s tatimeve financojne t dalat publike n interes t shoqris. 4) Tatimet paraqesin dhnien pa kundrshrbim t dretjtprdrejt.Pagimi i tatimit nuk i jep t drejt tatimpaguesit t krkoj kundrshrbim t drejtprdrejt. 5) Tatimet mblidhen n para. Pagimi tatimor paguhet n mjete monetare dhe rrall her mund t paguhet dhe n natyr. 6) Tatimet nuk kan lidhje me shtetsin.Detyrimin tatimor e kan t gjith personat rezident n territorin e shtetit pa marr parasysh nse jan apo jo shtetas t atij shteti.
An accent, click to edit the text
Disa karakteristika t tjera t rndsishme t sistemit tatimor jan: Efektiviteti ekonomik Sistemi tatimor nuk duhet t pengoj efektivitetin e burimeve monetare. Sistemi tatimor duhet t hartohet n at mnyr q t nxis kursimet dhe oferten e punes pa shtrembruar efektivitetin ekonomik.Ky parim prpiqet q t zbatohet me saktsi,n mnyr q sistemi i taksave t ndikoj sa m pak t jet e mundur n sistemin e mimeve dhe te konkurrencs.Sistemi tatimor shqiptar prpiqet pr t tatuar ne menyre t barabart sektore te ndryshem dhe te jete i paanshem n lidhje me vendimet e biznesit. Thjeshtesia administrative Sistemi tatimor duhet t jet i thjesht, d.m.th t mbeshtetet n pak tatime dhe relativisht pak i kushtueshm nga pikpamja administrative.Parimi i thjeshtsis, sidomos n lidhje me vendet q kalojne nga nj sistem i centralizuar ekonomik ne ate te tregut t lir sht vshtirsi e madhe n t kuptuarit e tatimpaguesit dhe gjithashtu vshtirsi akoma me t mdha n menaxhimin e autoriteteve tatimore.Mjedisi n t cilin operon administrata tatimore shqiptare ka ndryshuar rrnjsisht n 2 dekadat e fundit. Elasticiteti ndryshe fleksibiliteti. Sistemi duhet t reagoj me lehtsi (ndonj her automatikisht ) ndryshimit t kushteve ekonomike. N mnyr q t nxis kursimet dhe ofertn e puns pa shtrembruar efektivitetin ekonomik. Transparenca politike: Sistemi tatimor duhet t jet formuluar n at mnyr q tatimpaguesit t jen t vetdijshm pr tatimet q paguajn, kshtu q proesi politik t mund t reflektoje me kujdesshm preferencat e qytetareve. Drejtsia Sistemi tatimor duhet t siguroj q trajtimi i qytetarve t ndryshm t jet i drejt. Drejtsia horizontale :Persona t njjt n t gjitha aspektet ( relevante ) trajtohen ne mnyr t njjt, pa dallim race, feje, krahine apo ideje. Drejtsia vertikale :Sipas drejtsis vertikale duhet mbajtur parasysh se disa jan n kushte t paguajn tatime m t larta se t tjert dhe duhet ta bejn at.
1.2 - ADMINISTRIMI I TATIMEVE DHE TAKSAVE NE VENDIN TONE DHE REFORMA NE KETE FUSHE 1.2.1 Administrimi i tatimeve dhe taksave n Shqipri. Ne Shqiperi administrimi i tatimeve dhe taksave behet nga organet tatimore. Organet tatimore jane Drejtoria e Pergjithshme e Tatimeve ( DPT ) ne Ministrine e Financave dhe organet e saj ne komuna dhe bashki si edhe rrethe qe varen nga kjo drejtori, shpenzimet per mbajtjen e te cilave financohen nga buxheti i shtetit.
Mendoj se lufta ndaj evazionit fiskal si nje nga detyrat paresore te punes se administrates tatimore duhet pare e nderlidhur me korrupsionin e mundshem ne radhet e administrates, si nje oferte qe behet nga tatimpaguesit e pandershem, te cilet perpiqen te krijojne idene e shtremberuar te figures se tatimorit dhe administrates qe ai perfaqeson. Pikerisht, prezenca e ketij fenomeni dhe masa e perhapjes se tij, natyrisht cojne ne reduktimin e te ardhurave tatimore. Organet tatimore kane per detyre qe te kryejne te gjitha veprimet qe lidhen me regjistrimin e subjekteve, mbajne dokumentacionin sipas dispozitave perkatese dhe nxjerrin aktet tatimore qe paraqesin detyrimin e subjektit ndaj buxhetit.Eshte e drejte e organeve tatimore te kontrollojne saktesine e veprimeve ekonomike te dokumentave e subjekteve tatimore, saktesine e deklaratave dhe te dhenave te tjera qe lidhen me tatimet dhe krahas kontrollit dokumentar kane te drejta te bejne kontroll fizik mbi gjendjen e vlerave materiale qe lidhen me ushtrimin e veprimtarise ekonomike per realizime te tjera. Organet tatimore per te ushtruar kontroll duhet te pajisen me dokument identifikimi, gjithashtu ato jane te detyruara te ruajne fshehtesine e te dhenave dhe dokumenteve tatimore te tyre si edhe te subjekteve ekonomike.Agjentet e tatimeve dhe taksave jane te detyruar te kryejne te gjitha veprimet qe lidhen me mbledhjen, mbajtjen dhe evidentimin e tatimeve dhe taksave ne perputhje me legjislacionin ne fuqi. Qe personat fizike dhe juridike te pajisen me ertifikaten perkatese tatimore nga organet tatimore pasi kane fituar me pare zotesine juridike per te vepruar duhet te paraqesin keto dokumenta : Persona fizik vendas dhe te huaj kerkesen me shkrim ku te perfshihen Emri, Mbiemri i plote i tij, adresa e plote e banimit, lloji i veprimtarise qe do te ushtroje si dhe vendimin e gjykates qe i jep zotesine per te vepruar. Persona juridik vendas dhe te huaj kerkesen me shkrim ku perfshihen Emri i plote dhe i shkurtuar i tij, vendimi i gjykates qe i jep zotesi juridike per te vepruar, aktin e krijimit dhe kontraten e punesimit te punonjesve si dhe autorizimin perkates sipas ligjit Per investimet e huaja : kur personat jane te huaj ose kane krijuar shoqeri me pjesmarrjen e kapitalit privat ose shteteror vendas. Per karakterin juridik te tyre ne rast te mos derdhjes ne masen e plote dhe ne afat te detyrimit tatimor nga subjekti tatimpagues, atehere ne perputhje te plote me legjislacionin fiskal behet mbledhja me force e detyrimit tatimor. Mbledhja me force e detyrimit tatimor Proedurat e zakonshme te mbledhjes me force te detyrimeve tatimore, fillojne vetem pasi ndaj tatimpaguesit qe ka detyrime te prapambetura te papaguara jane ndermarre te gjitha masat paraprake duke proeduar ne kete menyre organet tatimore : Se pari : urdherohet cdo banke qe mban llogarite e tatimpaguesit, te paguaj nga gjendja e llogarise bankare te tij detyrimet e pa paguara tatimore. Per kete kryetari i deges tatimore te rrethit perkates nxjerr nje vendim ekzekutiv i cili eshte i detyrueshem per tu zbatuar menjehere nga bankat qe kane llogari te tatimit te tatimpaguesit, duke kaluar nga llogarite e tatimpaguesit ne llogarine e organit tatimor perkates, nje shume sa detyrimi tatimor i tatimpaguesit ose te gjithe gjendjen e llogarise bankare, kur ajo eshte me e vogel se detyrimi tatimor. Vendimi ekzekutiv eshte i pari ne rradhen e pagesave.
Se dyti : organet tatimore urdherojne nepermjet nje vendimi ekzekutiv te nxjerre nga kryetari i deges se tatimeve te rrethit perkates, cdo person tjeter te trete qe i ka borxh tatimpaguesit me detyrime tatimore te papaguara te paguaj nepermjet gjendjes ne llogarine e tij detyrimi tatimor, ndaj organeve tatimore. Dnimet administrative Per shkeljen e dispozitave te legjislacionit tatimor jepen denime administrative ( gjoba ). Denimet ne fjale jepen ne perputhje me percaktimet e bera ne ligjet e vecanta tatimore. Ne cdo rast denimet administrative konsiderohen pjese e pandare e detyrimit tatimor te tatimpaguesit. Ato mblidhen duke respektuar te gjitha proedurat sipas te cilave mblidhen tatimet e papaguara dhe derdhen ne llogarine perkatese te te ardhurave tatimore. Mos lejimi nga tatimpaguesi per ushtrim kontrolli te organeve tatimore direkt apo indirekt, vet apo nepermjet nje personi tjeter, konsiderohen shkelje te ligjit dhe denohen:tatimpaguesit te rregjistruar per TVSH denohen me gjobe per 1 milion leke dhe tatimpaguesit e rregjistruar per tatim mbi biznesin e vogel qe ushtrojne veprimtari ne qytete denohen me gjobe 20 mije leke, kurse tatimpaguesit te biznesit te vogel qe kryejne veprimtari ne fshat me 10 mije leke.
Shkeljet dhe dnimet penale Fshehja e qellimshme e te dhenave per tu shmangur nga pagimi i detyrimeve tatimore perben shkelje penale. Ne kete rast organet tatimore jane te detyruara te zbatojne fillimisht te gjitha proedurat e nxjerrjes se detyrimeve dhe te marrin te gjitha masat administrative. Pasi ka ndodhur kjo per tatimpaguesin ne fjale, kryetari i deges se tatimeve te rrethit ne zbatim te nenit 180 te Kodit Penal i propozon Drejtorit te Pergjithshem te Tatimeve te autorizoje denoncimin e tatimpaguesit ne organin e prokurorise te rrethit perkates.Por pervec zbatimeve korrekte te ligjeve administrative nuk mund te mohojme se ne vendin tone nuk ekziston korrupsioni.
Pse ekziston korrupsioni ? Nga nj anketim i br n Shqipri koht e fundit, 25% e kompanive t pyetura pranojn se paguajn rryshfete. Nga studimet e shumta n lidhje me korrupsionin n radhet e administrates fiskale arsyeja m e madhe mbetet t jet paga e inspektoreve tatimor. Po t shikojme pagen mesatare n administraten tatimore shqiptare, ajo sht midis 220 - 250. Krahasuar me pagen mesatare t nje punonjesi tatimor n vendet me sistem t zhvilluar tatimor ajo eshte 4 here me larte. Nje arsye tjeter e shfaqies se korruptimit eshte rekrutimi ne pune i individeve, qe kane mangesi edhe ne njohurite baze per taksat dhe kontabilitetin. Kjo kategori qe marrin emrin kontrollore e perqendron inspektimin qe kryen ne debate joprofesionale per lapsuse te shifrave etj. se sa ne shqyrtimin dhe zberthimin e gjithe fenomeneve qe ndodhin ne aktivitetet ekonomike ne kompanite shqiptare shumekombeshe.Strategjia e kontrollit ka nevoje te beje dhe llogaritjen e mundshme te korruptimit te inspektoreve, ne menyre qe te shmanget sa te mundet si fenomen. Njera do te ishte qe te shikoheshin rezultatet e kontrollit me nje fare shkallezimi te mundshem per penalizimin e inspektoreve nese pas rishikimit te aktit te inspektimit gjykohet se inspektori e ka fshehur evazionin fiskal.
Ndersa tjetra do te ishte shtrirja e standatreve te kontrollit deri ne ate mase sa evazioni nuk do te sillte perfitime dhe do te korruptohej inspektori. Varet nga kushtet ne praktiken tatimore gjykimi, se cilen te zgjedhim. P.sh nese gjoba per evazion eshte mjaft e larte apo rryshfeti eshte prane kufirit qe pranohet nga evazioni fiskal, atehere forma e dyte duket si me e preferueshme. Por nese gjobat jane te vogla dhe rryshfeti eshte me prane minimumit te pranueshem nga nje inspektor atehere forma e pare behet prioritare. Problemi i administrates tatimore eshte ai i hartimit te nje mekanizmi optimal, ku cdo pjese e tij te jete nje skeme. Cdo pjese e tij duhet ti korespondoje nje mesazh i pritshem per tu raportuar vullnetarisht nga tatimpaguesit. Ideja qendrore eshte se si ti jepet nxitje inspektoreve dhe te kontrollohet puna qe ata bejne, ne menyre qe te realizohet objektivi qendror, ai i maksimizimit te te ardhurave tatimore. Ne kuadrin e nderthurjes se ligjit me praktiken tatimore eshte e nevojshme rregullimi i strategjise se kontrollit per cdo ndryshim te ligjeve tatimore dhe tarifave fiskale. Kjo ka lidhje me penalitetin qe duhet te marre ne cdo kohe evazionisti fiskal, qe eshte me i interesuari qe mundohet te perfitoje nga ndryshimi i ligjeve. Autoritetet tatimore duhet ta bejne inspektorin ti ktheje syte nga shperblimi tatimor, si nj ryshfet q vjen jo nga falja e gjobave, por si nj mim me i larte pr punn e tij rezultative, pr taksat q ai mbledh. Nse nj forme e till perhapet, ajo jo vetem do ti nxite inspektoret drejt t punuarit ndershmerisht, por ndikon dhe tek tatimpaguesit e pandershem pr t ulur evazionin q bejne. Arsyeja sht se ata do t ndergjegjesohen nga sjelljet e kontrolloreve, q t shperblyer nga autoriteti i tyre tatimor do t zgjedhin versionin e vjeljes se penaliteteve n vend t nj ryshfeti t vogel t dhene n kembim nga tatimpaguesi. Dhe ndoshta madje, dhe sikur inspektorit t arrihej ti jepej nj perqindje e larte e gjobes q ai vendos dhe mbledh do t ishte optimale pr maksimizimin e t ardhurave tatimore. Kjo do t ndihmonte pr t kufizuar korrupsionin dhe te synohej mundesia e arritjes s po atij niveli t ardhurash maksimale, por nderkohe me inspektore q do t karakterizohen nga ndershmeria n punn e tyre. 1.2.2 Reforma n fushn e administrimit t tatimeve dhe taksave Procesi i tranzicionit qe po kalon Shqiperia, ka nxjerre ne pah mjaft probleme, nje nga te cilat eshte cilesia dhe efektiviteti i politikes fiskale, me synimin e krijimit te nje lidhjeje te qendrueshme midis objektivave te saj dhe instrumenteve te perdorura. Ne hartimin e politikes jane marre parasysh sisteme tatimore te vendeve te zhvilluara, por duke marre ne konsiderate edhe vecorite e proceseve te zhvillimit te vendeve pak te zhvilluar ( si vendet e bllokut lindor ish komuniste ) ne te cilat aftesite administrative jane te kufizuara, kushtet ekonomike jane krejt te ndryshme si dhe u mungon eksperienca e ekonomise se tregut, per te zbatuar nje politike tatimore efiente si ne perendim. Gjate gjithe periudhes se tranzicionit, vemendje eshte perqendruar ne shtrirjen sa me te madhe te sistemit tatimor dhe efektivitetin e tij.
Stimujt tatimore dhe ndikimi i tyre
Pervoja e vendeve ne zhvillim dhe atyre te Evropes Lindore, rekomandon perdorimin e stimujve tatimor, per te inkurajuar kursimet dhe investimet. Stimulimi perdoret per nxitjen e investimeve te huaja ose te brendshme, per te menjanuar rrezikshmerine e investimit, si dhe per te rritur vellimin e shpejtuar ne realizimin e tyre. Ne vendin tone, perjashtimi ose lehtesimi nga tatimet eshte perdorur ne vitet e para te projekteve dhe programeve te zhvillimit industrial dhe bujqesor. Ky stimulim nuk duhet zgjatur pertej kufijve sepse ne te kundert nuk do te ishte efektiv ne praktike. Ndikimi i nje politike te tille duhet konsideruar si subvencion shteteror, qe ka ndikuar ne te ardhurat dhe ne nivelin e jeteses. Kjo kerkon qe qeveria te rishikoje rregjimin fiskal, per tiu pershtatur etapave te realizimit te investimeve. Analiza e stimujve tatimore, menjanon abuzimet qe mund te cenojne parimin dhe objektivat e sistemit fiskal. Keshtu ka raste kur perdoren transferime artificiale, per te zhvendosur te gjitha fitimet nga sektori i tatueshem, p.sh ne bujqesi, ne ate sektor qe eshte perjashtuar nga tatimi. Administrimi tatimor ne vendin tone rregullohet nepermjet nje legjislacioni qe eshte relativisht i ri dhe gradualisht po vjen duke u permiresuar. Tatimet kryesore qe rregullohen me kete legjislacion jane : Tatimi mbi Vleren e Shtuar( TVSH ), Tatimi mbi Biznesin e Vogel, Tatim mbi Fitimin, Tatimi mbi te Ardhurat Personale, Tatimi mbi Pasurine, Taksa e Sheshte (miratuar nga qeveria ne 2007). a)Tatimi mbi vlern e shtuar TVSH-ja sht lloj i veant i tatimit mbi qarkullimin, i vendosur n do faz t procesit t prodhimit dhe shprndarjes. N formn m t pastr TVSH-ja sht, n fund t fundit, nj tatim mbi t gjitha shpenzimet prfundimtare, t kryera pr mallrat dhe shrbimet.TVSH-ja sht nj tatim n prqindje vendosur mbi mimin q do furnizues krkon t paguhet nga klientt e tij.Sipas sistemit t zbritjeve tatimore, TVSH-ja llogaritet duke zbatuar shkalln e zbatueshme mbi bazn e duhur t tatueshme t mallrave ose shrbimeve; e m pas paksohet nga TVSH-ja (si tregohet n faturat e lshuara blersve) q ka ndikuar drejtprsdrejti koston e elementve t ndryshm q prbjn mimin e mallrave ose shrbimeve. Ne legjislacionin e TVSH, per nje shkelje nga personat e tatueshem, jane vendosur denime te ndryshme qe perfshijne gjoba qe varjojne nga 10.000 leke deri ne 1.000.000 leke, mbylljen e biznesit, sekuestrimin e pjesshem a te plote te pasurise dhe reklamimi ne gazete te emrit te tatimpaguesit qe nuk nenshtrohet.Rastet me kryesore te shkeljeve jane : Mos rregjistrimi. Rregjistrimi jo ne formen e duhur. Mos leshimi i fatures ose leshimi i saj me informecion te gabuar. Mos berja e deklarates brenda dates se caktuar. Mos shenimi i mimit perkates te shitjes. Kerkesa per kreditim tatimor per te cilin personi nuk ka te drejte. Leshimi i fatures me tatim nga persona te pa rregjistruar. Berja e nje deklarate false ose te gabuar. Mos pagimi i tatimit brenda dates se caktuar. Mos mbajtja e rregjistrimeve perkatese. Mos paraqitja e rregjistrimeve dhe dokumentave sipas kerkeses. Pengimi dhe mos lejimi i inspektimit.
b)Tatimi mbi Biznesin e Vogl dhe nevoja pr thjeshtezimin e tij Legjislacioni aktual per Tatimin e Bizneseve te Vogla eshte nje karakteristike pozitive e sistemit tatimor shqiptar. Tatimi mbi Biznesin e Vogel eshte nje tatim qe aplikohet mbi te ardhurat qe relaksojne personat fizike qe ushtrojne veprimtari private te pavarura me qellim fitimprures ne tregeti, ne artizanat, ne sherbime te ndryshme si transport, shendetesi, avokature. Ky tatim llogaritet me tarifa proporcionale mbi te ardhurat qe realizohen nga shitja ose nga kryerja e sherbimeve si dhe me kuota fikse per disa sherbime te tjera dhe derdhet ne buxhetin e shtetit. Ne te gjithe vendin ka me teper se 28.000 tatimpagues te paregjistruar per tatimin mbi biznesin e vogel dhe per te pasur nje sistem tatimor efektiv, eshte i nevojshem detyrimi per regjistrimin ne tatimin mbi kete biznes Ne Shqiperi, si ne te gjithe vendet e tjera, bizneset e vogla ngrejne probleme te veanta ne drejtim te mbledhjes se tatimeve. Numri i madh i bizneseve te vogla te krijuara cdo vit, kerkon zbatimin e programeve speciale te sherbimit tatimpagues. Per me teper kostot e mbledhjes se tatimeve, jane te larta per bizneset e vogla dhe per te permiresuar kete kosto, duhen marre masa speciale administrative. Mosregjistrimi eshte problemi me serioz ne mbledhjen e tatimeve.Prezantimi i proedures se regjistrimit, vleresimi i kontributit te te gjithe tatimeve paguar agjensive shteterore dhe pergjegjesia per mbledhjen e te ardhurave, jane hapat e para per thjeshtezimin e detyrimeve te tatimpaguesit. Administrata tatimore shqiptare po perballon ne ditet tona sfidat me te medha. Numri i tatimpaguesve sa vjen dhe rritet. Me gjithe rritjen e ngarkeses se punes ka ende energji ne burimet njerezore dhe materiale si edhe te meta ne legjislacionin tatimor. Si rezultat eshte i nevojshem jo vetem permiresimi i stafit ne kuptimin cilesor, por edhe eficenca e punes se administrates tatimore per te mbledhur tatimet, ne kushtet kur dobesia e sistemit bankar dhe perdorimi shume i madh i pagesave me para ne dore ndihmon evazionin dhe shmangien tatimore dhe pengon kontrollin tatimor. Te perballosh sfida si ato te larte permendura do te thote te kuptosh dhe te zbatosh ne praktike nje sistem modern tatimor, sepse bizneset gjithnje e me shume po punesojne juriste eksperte te kualifikuar, nderkohe qe ekonomia shqiptare po liberalizohet me shume dhe shkembimi i mallrave dhe sherbimeve me boten po rritet perdite e me shume, duke shkaktuar probleme komplekse per zbatimin e legjislacionit tatimor. Shmangia nga rregullat e ekonomise se organizuar dhe operimi sipas rregullave te pa disiplinuara, larg prej legjislaciont tatimor, shkakton probleme politike, ekonomike dhe sociale. Faktoret e evazionit tatimor dhe shmangies tatimore perbehen nga tre grupet e meposhtme : -Te periudhes se tranzicionit nga ekonomia e centralizuar ne ekonomine e tregut. -Te shkalles se pa zbuluar te tregut te zi. -Te instrumenteve te pamjaftueshme ekonomike dhe ligjore. Evazioni tatimor dhe shmangia tatimore shihen jo vetem si qellime ne vetvehte por me shume kuptime, ne lidhje me ate boshllek qe ekziston nepermjet detyrimeve tatimore te tatimpaguesve dhe pageses ne fakt qe ai ben, ose nepermjet politikes tatimore dhe nivelit te realizimit te saj praktik nga administrata tatimore.Ne kushtet kur xhiro tatimore nga tatimpaguesit deklarohet mesatarisht 33.5% te xhiros reale, na rezulton qe perqindja e fitimit ne bilancet vjetore te jete mesatarisht 5.3% dhe me opinionine ulet. Rezulton se ne shkalle vendi bizneset kryesore jane : - prodhimi dhe tregetia 77.8%
- ndertimi 22.2%. Jane pikerisht keto biznese ku evazioni dhe shmangia tatimore eshte rreth 66.5%. Evazioni me i larte eshte ne ndertim.Si shkak kryesor per nje evazion dhe shmangie tatimore eshte mos perdorimi i dokumentacionit ne shitje dhe blerje (dokumenti justifikues) qe zhduk gjurmet per nje kontroll efektiv nga ana e organeve tatimore. Ne kete kendveshtrim ky fenomen, nepermjet analizes se tij na rezulton ne disa drejtime si : a. Mos perdorimi i dokumentit justifikues nga tatimpaguesit. b. Mungesa e organizimit te percaktimit te llojeve te prodhimit, te sigurise dhe shperndarjes se dokumentacionit justifikues. c. Mangesite ligjore ne percaktimin e sakte per masat administrative ne rastet e mosperdorimit te dokumentit justifikues, gje qe ka sjelle qe administrata tatimore te mos jete e mbrojtur me ligj per perdorimin e masave administrative ne rastet e mos perdorimit te dokumentacionit justifikues nga tatimpaguesit dhe kur mosmarreveshjet i kalojne per zgjidhje organeve gjyqesore. d. Adresim i gabuar ne dhenien e kopetencave, organeve tatimore. e. Hapesire e gjere ligjore per interpretimin e masave administrative e duke krijuar nje mjedis te pershtatshem biznesi ku vihet ne dyshim realisht morali i administrates tatimore. f. Masat administrative te vogla ose te parealizueshme per rastet kur tatimpaguesit nuk perdorin dokumentin justifikues, si rezulton nga praktika e deri me sot, si edhe kur eshtjet i kalojne per ndjekje organeve te prokurorise dhe atyre gjyqesore. g. Pamundesia e perdorimit te metodave indirekte te kontrollit nga organet tatimore per mungese te dokumentacionit justifikues (provave dhe deshmive qe vertetojne evazionin dhe shmangien tatimore)dhe nivelin ende te pamjaftueshem profesional per te perdorur keto metoda indirekte. h. Mungesa e nje strategjie te qarte kontrolli me shtrirje selektive te pershtatshme. Pra evazioni fiskal eshte rezultati i bizneseve qe ushtrojne aktivitete pa u regjistruar, perdorimit te faturave fiktive, shkeljes se parimeve te pergjithshme te dokumentit sepse shitjet nuk behen me fatura por me ane te transaksioneve nga xhepi ne xhep, fushe ku organet tatimore nuk mund te influencojne duke ju shmangur keshtu detyrimeve per TVSH, akcize, tatim fitimi, tatim mbi te ardhurat personale, tatim mbi biznesin e vogel dhe se fundi ve ne dyshim rimbursimin e TVSH. Legjislacioni ne fuqi nuk jep mundesi per te administruar faktet dhe provat per evazionin per mungese te dokumentave baze si fatura, saktesise se kopetencave per mosperdorimin e faturave ose perdorimin e faturave fiktive, organizimi i prodhimit, shperndarjes dhe perdorimit te fatures tatimore. Per te kontrolluar dhe administruar tatimet dhe taksat kerkohet maturi, pergatitje per te mos abuzuar dhe korruptuar. Rrugezgjidhja per te shmangur evazionin fiskal eshte : - Sistemi i thjeshte tatimor. - Sistemi i permiresuar i regjistrimit, sistem me i mire i mbledhjes se tatimeve dhe taksave. - Kontrolli efektiv i tatimeve dhe taksave. - Cilesi me e mire e stafit te administrates tatimore. - Perdorim efektiv i stafit te adm.tatimore ne raport me burimet e te ardhurave tatimore. c)Taksat mbi pasurit Takses mbi pasurine e paluajtshme i nenshtrohen te gjithe personat fizike ose juridike, vendas ose te huaj, qe jane pronare te pasurive te paluajtshme ne
territorin e RSh, pavaresisht nga niveli i shfrytezimit te tyre.Bejne perjashtim rastet kur ne ligj parashikohet ndryshe. Ne taksat mbi pasurite e paluajtshme perfshihen : - Taksa mbi ndertesat. - Taksa mbi token bujqesore. Tatimi mbi pasurin zakonisht vendoset n formn e nj tatimi mbi vlern neto ose nj tatimi mbi pasurin e paluajtshme.Zakonisht vendoset mbi pasuri t trupzuara t luajtshme ose t paluajtshme, ose mbi t dyja.Pr individt, pasuria e luajtshme q sht subjekt i tatimit mbi pasurin zakonisht prfshin automjetet dhe lloje t ndryshme t letrave me vler. Pr bizneset, pasuria e luajtshme e tatueshme normalisht prfshin lndt e para, pajisjet, makinerit, etj. Pasuria e paluajtshme e tatueshme mund t prfshij tok me ndrtime ose pa ndrtime, ose t dyja bashk. d) Tatimi mbi fitimin i nenshtrohen te gjithe tatimpaguesit e regjistruar ne organin tatimor, qarkullimi vjetor i te cileve e kalon kufirin e regjistrimit ne TVSH. Ne kete kategori tatimpaguesish bejne pjese : personat juridik te krijuar sipas ligjit per shoqerite tregetare persona juridik te themeluar sipas KC qe ushtrojne vep.fitimprurese ne territorin e RSh personat e tjere juridik te themeluar ose te njohur si te tille me ligje te veanta ortakerite sipas percaktimit ne ligj personat juridik, ortakerite apo bashkimet e tjera te personeve te themeluara ose te organizuara ne baze te nje ligji te huaj dhe qe ushtrojne veprimtari ne territorin e Republikes se Shqiperise nepermjet nje selie te perhershme do person tjeter panvaresisht nga forma juridike e regjistrimit te tij, perfshire personat fizike tregetare, qe nuk jane subjekte te tatimit te thjeshtuar mbi fitimin, por jane te regjistruar si subjekte te Tatimit mbi Vleren e Shtuar. e) Taksa e shesht do te thote qe cdo individ te paguaj nje norme te barabarte takse mbi te ardhurat personale dhe cdo biznes te paguaje te njejten norme mbi tatim-fitimin. Pra per Shqiperine taksa e sheshte, do te thote qe niveli i tatimit mbi te ardhurat personale, sigurimet shoqerore dhe tatimin mbi fitimin te jene ne nje nivel te perbashket 10%. Shume vende e kane cilesuar ate dhe si Taksa qe varferon, ndaj shume prej tyre nuk e kane aplikuar kete takse per shkak se ajo ndikon ndjeshem ne te ardhurat e punonjesve me paga te uleta. Perfitimi i qeverise per taksen e sheshte eshte se ajo nga pikepamja e administrimit fiskale, ul koston e administrimit te taksave dhe eshte e thjeshte. Por kjo arsye nuk e justifikon sheshimin e taksave pasi godet masen me te madhe te punonjesve te cilet kane paga te uleta. Leverdia e takses se sheshte vjen per ata punonjes qe kane paga mjaft te larta, te cilet sipas shifrave te qeverise jane rreth 600 ne administraten publike. Keshtu ata aktualisht me sistemin progresiv ( tatimi mbi te ardhurat personale ), paguajne nje norme takse me te larte se 10%. Por pjesa me e madhe e punonjesve te administrates kane page mesatare rreth 300-400 mije leke, e kjo do te ndikoje negativisht ne te ardhurat e tyre. Ne vendet qe kane zbatuar nje takse te sheshte, rezultatet tregojne te ardhura te qendrueshme apo nje rritje te taksave brenda vitit te pare, sipas presidentes se Institutit Adriatik per Politiken: Natasha Srdoc-Samy. 1.3 EVAZIONI FISKAL
1.3.1 Evazioni fiskal si nj nga efektet kryesore t aplikimit t tatimeve Nje nga problemet me te rendesishme, qe perballon cdo administrate,eshte mashtrimi. Mashtrimi tatimor mund t konsiderohet si nj form e evazionit tatimor me dashje q prgjithsisht sht i dnueshm me ligj.Ky term prfshin situata kur dorzohen deklarata t falsifikuara me dashje, krijohen dokumente t falsifikuara, etj. Sanksionet mund t prfshijn dnime civile ose penale.Per te filluar duhet te behet dallimi midis shmangies se tatimit dhe evazionit tatimor. Shmangia tatimore, te cilen John Maynard Keynes e ka quajtur dikur I vetmi profesion intelektual qe sjell ndonje shperblim, eshte ndryshimi nga ju i sjelljes ne menyre qe te ulni detyrimin tatimor. Nuk ka asgje te paligjshme rreth shmangies tatimore. Perhere gjykatat kane thene se : nuk ka asgje te keqe qe dikush ta rregulloje biznesin ne menyre qe tatimet te jene sa me te ulta qe te jete e mundur. Kushdo vepron keshtu, te pasurit, te varferit dhe te gjithe veprojne drejte, askush nuk e ka detyrimin qe te paguaj me teper nga sa kerkon ligji.Te kerkosh me shume ne emer te moralit eshte hipokrizi. Perkundrazi, evazioni tatimor eshte mos pagim i detyrimeve tatimore qe rrjedhin nga ligji. Nese mblidhet nje tatim mbi cigaret dhe ju shisni me pak cigare, kjo perben shmangie tatimore. Nese ju nuk i raportoni drejt qeverise shitjet e cigareve, atehere ky eshte evazion tatimor. Mashtrimi tatimor eshte jashtemase i veshtire per tu matur. Sherbimi i te hyrave te brendshme ka llogaritur se tatimpaguesit paguajne ne menyre vullnetare vetem 80% te detyrimeve tatimore mbi te ardhurat e tyre aktuale. Nese ky vleresim do te behej edhe me i sakte, ai sugjeron se evazioni eshte shume i rendesishem. Njerezit bejne mashtrime tatimore ne lloj-lloj menyrash: 1- mbajne dy libra te rregjistrimit te transaksioneve te biznesit. Njeri rregjistron biznesin e vertete dhe tjetri i paraqitet organeve Tatimore. Disa evazues perdorin dy rregjistra arke. 2- bejne nje pune te dyte kundrejt te ardhurave me para ne dore. Sigurisht te besh nje pune shtese eshte plotesisht e ligjshme. Megjithate, e ardhura e marre nga nje pune e tille shpesh paguhet me para ne dore dhe jo me ek. Keshtu qe nuk ekziston asnje rregjistrim ligjor dhe te ardhurat nuk u raportohen organeve tatimore. 3-kembimi mall me mall: une do ta rregulloj televizorin nese ju me rregulloni kompjuterin. Kur e merrni pagesen ne natyre ne vend te parave ky eshte nje transaksion i tatueshem. Por, keto te ardhura rralle raportohen. 4-veprimet me para ne dore. Duke paguar per te mirat dhe sherbimet me para ne dore eshte e pa raportuar, per kete qellim eshte shume e veshtire per Sherbimin e te Hyrave te Brendshme per te rene ne gjurme te transaksioneve. Imazhi korrent i nje evazioni mund te jete shume i mire, si ai i nje riparuesi, te ardhurat e te cilit vijne nga nje pune jo zyrtare e paraportuar per qellime tatimore, ose te nje prindi, i cili evazon tatimet mbi pagesen qe i paguan nje baby-siteri. Mendimi se kushdo mund ta bej kete eshte shume i perhapur. Si fillim do te diskutojme teorine pozitive te evazionit tatimor dhe me pas kthehemi tek pyetja normative se si duhet te veproje me te politika publike.
Analiza pozitive e evazionit tatimor Supozojme se personi A kujdeset vetem per te maksimizuar te ardhurat e pritura te tij. Ai ka nje shume te caktuar fitimesh dhe po perpiqet per te zgjedhur shumen R, qe kerkon tu fshehe organeve tatimore.Supozojme se tarifa marzhinale e tatimit mbi te ardhurat e A eshte 0.3 per do dollare te fshehur nga te ardhurat e tatueshme, detyrimi i tij tatimor ulet ne 30 cent. Ky eshte fitimi marzhinal i tij i fshehjes se nje dollari nga organet tatimore. Ne pergjithesi, kur A perballon nje tarife marzhinale t te tatimit mbi te ardhurat, fitimi marzhinal i cdo dollari eshte t. Organet tatimore nuk i dine te ardhurat e verteta te A, por ata i kontrollojne ne menyre rastesore te ardhurat e tatimpaguesve. Si rezultat ekziston nje propabilitet, p qe A do te kontrollohet. Nese A kapet duke mashtruar, ai do te paguaj nje penalitet qe do te rritet me nje norme R. Vini re : nese nuk do te kushtonte monitirimi i A do sekonde te do dite, do te ekzistonin mundesi evazioni. Fakti qe nje monitorim do te ishte i pa zbatueshem eshte burimi themelor i problemit. Duke supozuar se A e di vleren e p dhe penalitetit, ai e merre vendimin e tij duke krahasuar perfitimet dhe kostot marzhinale te mashtrimit. Ne fig.1.1 shuma e te ardhurave matet me boshtin horizontal dhe dollaret ne ate vertikal. Perfitimi marzhinal MB per cdo dollar te pa raportuar eshte t,shuma e kursyer nga tatimi. Kosto marzhinale e pritur MC eshte shume me te cilen rritet penaliteti per do dollar te fshehur ( penaliteti marzhinal shumezuar me propabilitetin e zbulimit ). P.sh nese penaliteti shtese per fshehjen e dollarit te njemijte eshte 1.5 $ dhe propabiliteti i zbulimit eshte 1 ne 3, atehere penaliteti marzhinal i pritur eshte 50 cent: shuma optimale e mashtrimit eshte aty ku kryqezohen dy grafiket, ne piken R. R eshte optimale ne kuptimin se mesatarisht politika qe maksimizon te ardhurat e A. Ne nje bote pa siguri, gjetja e politikes me te mire mbi bazat e vleres se pritur eshte nje menyre e arsyeshme per te proeduar. Per individin ne fig.1.2, kosto marzhinale e mashtrimit tejkalon perfitimin marzhinal te te gjitha vlerave pozitive te R, keshtu qe shuma optimale eshte e barabarte me zero. Fig. 1.1 Evazioni Tatimor eshte pozitiv
100 MB=t 50 0
10 30 50 70
Fig. 1.2 Evazioni tatimor eshte zero

150 100 50 0
10 30 50 70
MB=t MC=p*penaliteti marzhinzl
MC=p*penalite ti marzhinal
Modeli parashikon se mashtrimi rritet, kur rritet tarifa e tatimit marzhinal nga evazioni, duke zhvendosur lart grafikun e perfitimt marzhinal, keshtu qe nderprerja me koston marzhinale ndodh ne nje vlere me te larte se R.Megjithese ky model sjell njohuri te dobishme, ai injoron disa konsiderata potenciale te rendesishme. 1- kosto psiqike e mashtrimit. E thene thjeshte, evazioni tatimor mund ti beje njerezit qe te ndihen fajtore. Nje menyre per te modeluar kete fenomen eshte qe kostove marzhinale tu
shtohen kostot psiqike. Per do njeri te ndershem, kostot psiqike jane kaq te larta, sa ata nuk do te mashtronin edhe nese penaliteti marzhinal do te ishte zero. 2- antipatia ndaj riskut. Fig 1.1 dhe 1.2 supozojne se njerezit kujdesen vetem per te ardhurat e pritura dhe se risku nuk i shqeteson ata. Duke ditur se ata nuk e pelqejne riskun, vendimet e tyre per tu perfshire ne ate qe ne thelb eshte nje loje fati, mund te modifikohen. 3- zgjedhjet per pune. Modeli supozon se vendimi i vetem per tu marre eshte se sa te ardhura duhen raportuar. Tipi i punes dhe shuma e te ardhurave merren si jane dhene. Ne realitet, sistemi tatimor mund te ndikoje ne oret e punes dhe ne zgjedhjet e punes. P.sh tarifa te larta marzhinale tatimi mund te shtyjne njerezit te zgjedhin pune, qe siguron mundesi te medha per tatimin evazues, e quajtura ekonomi e fshehur. Kjo perfshin aktivitete ekonomike, qe jane te lehte per tu fshehur nga organet tatimore ( riparuesit e shtepive ) si edhe puna kriminale ( prostitucioni, shitja e droges etj ). 4- ndryshimi i propabiliteteve te kontrollit. Ne analizen tone te thjeshte, propabiliteti i nje kontrolli eshte i pavarur, si nga shuma e evazuar edhe ndaj madhesise se te ardhurave te raportuara. Megjithate, ne SHBA, propabilitetet e kontrollit varen nga puna dhe madhesia e te ardhurave te raportuara. Nje gje e tille e nderlikon modelin, por nuk i ndryshon aspektet thelbesore te tij. Eshte e qarte se mashtrimi eshte nje fenomen shume me i nderlikuar nga ajo qe sugjerojne fig.1.1 dhe 1.2. Pavaresisht nga kjo, modeli siguron nje strukture te dobishme per te menduar rreth faktoreve, qe ndikojne mbi vendimet lidhur me evezionin. Si eshte sugjeruar, tashme eshte e veshtire qe te behet pune empirike mbi evazionin tatimor. Rrjedhimisht, nuk dihet se cilat jane menyrat me efiente per te penguar mashtrimin, gjobat e larta apo kontrollet e shpeshta. Nje rezultat qe rrjedh nga studime te ndryshme ekonometrike eshte se: per shume grupe nje kercenim i ashper kontrolli rrit te ardhurat e raportuara, por madhesia e ndikimit eshte e vogel. Analiza normative e Evazionit Tatimor Shume diskutime publike te ekonomise se fshehte supozojne se ajo eshte nje gje e keqe por politika tatimore duhet te hartohet ne menyre te tille qe te reduktoje madhesine e saj. Megjithese ka mundesi te jene te sakte, nje ceshtje e tille ja vlen te diskutohet. Brenda ketij kuadri nje pyetje e rendesishme eshte nese kujdesemi apo jo per mireqenien evazive te tatimit. Ne zhargonin e ekonomiksit te mireqenies, dobite e pjesmarresve ne ekonomine e fshehte, a i perkasin funksionit te mireqenies sociale? Supozojme per nje moment se i perkasin. Atehere ne kushte te caktuara, ekzistenca e nje ekonomie te fshehte rrit mireqenien sociale. Per shembull, nese oferta per pune eshte me elastike ne ekonomine e fshehte se sa ne ekonomine e rregullt, teoria e tatimit optimal sugjeron se perpara tatohet me nje tarife relativisht me te ulet. Ky eshte thjesht nje zbatim i elasticitetit invers. Ne menyre alternative, supozojme se pjesmarresit ne ekonomine e fshehte kane tendence te jene me te varfer se ata ne ekonomine e rregullt. Ne fakt shume studiues besojne se ekonomia e fshehte eshte nje pjese e rendesishme e jetes se qytetareve. Me supozimin se shoqeria ka objektiva per rishperndarjen barazuese te te ardhurave, mund te jete e deshirueshme lenia e pa prekur e ekonomise se fshehte. Shqyrtojme tani rrjedhojat politike, kur evazuesit nuk i japin asnje peshe funksionit social te mireqenies dhe, objektivi eshte thjesht qe te eleminohet mashtrimi me kosto administrative sa me te ulet qe te jete e mundur. Fig. 1.1 sugjeron nje menyre te thjeshte per te arritur kete objektiv. Kosto marzhinale e pritur e mashtrimit eshte prodhimi i tarifes se penalitetit me propabilitetin e zbulimit. Propabiliteti i zbulimit varet nga shuma e burimeve, qe i jepen administrates tatimore. Nese sherbimi i te Hyrave te Brendshme ka nje buxhet te madh, mund te
kap shume mashtrues. Megjithate, edhe nese organet tatimore kane nje buxhet te vogel, rrjedhimisht propabiliteti i zbulimit eshte i vogel, kosto marzhinale e mashtrimit mund te behet akoma me e lart nese penaliteti eshte mjaft i madh. Nese do vit kapet vetem nje evazues tatimor, por ai varet publikisht per krim, kosto e pritur e evazionit tatimor do te ndaloje shume njerez qe te evazojne. Nje politike e tille nuk eshte propozuar kurre seriozisht ne SHBA, kjo tregon se sistemet ekzistuese te penalitetit perpiqen te inkorporojne ndeshkimin e drejte. Ne kundershtim me supozimet e struktures se dobise, shoqeria kujdeset jo vetem per rezultatet perfundimtare ( per te shpetuar nga hileqaret ), por edhe per menyrat me te cilat arrihet ky rezultat. 1.3.2 Efekte t tjera t aplikimit t tatimeve.
Detyrimi per pagimin e tatimeve shkakton reagime nga ana e tatimpaguesve per arsye se vjelja e tatimit nga ana e strukturave perkatese do te thote, marrja e nje pjese te te ardhurave te tatimpaguesve ne dobi te shtetit. Pra tatimi zvogelon fuqine blerese te tatimpaguesit, prandaj proesi i te tatuarit eshte shume i nderlikuar dhe shkakton efekte te natyres ekonomike, financiare, sociale, morale etj. Perve evazionit tatimor qe mbetet nje nga efektet me problematike te aplikimit te tatimeve, efekte te tjera jane : Bartja e tatimit : Bartja e tatimit paraqet dukurine kur tatimpaguesi me qellim qe ti shmanget ngarkeses tatimore, ate e bart ne teresi apo pjeserisht ne personin tjeter. Bartja e tatimit ndodh edhe per shkak se ligji e ka pare me pare mundesine bartjes se tatimit. Tatimpaguesi e ben bartjen e tatimit per te mbrojtur te ardhurat e veta.Bartja e tatimit varet drejteperdrejte prej elasticitetit te kerkeses dhe ofertes, nese kerkesa eshte me e madhe se oferta shume me lehte mund te bartet tatimi tek personat e tjere,dhe anasjelltas.Tatimet qe barten me lehte jane tatimet indirekte si tatimi ne qarkullim,doganat, Tvsh,etj. Transformimi ne pagimin e tatimit : Kjo bazohet ne aftesine e obliguesit tatimor qe me racionalizimin e proesit te prodhimit te arrihen efekte ekonomike me te medha. Kjo ndodh kur obliguesi gjen mundesine e zvogelimit te tatimeve. Rezistenca ne pagimin e tatimit : meqe tatimi zvogelon fuqine ekonomike te tatimpaguesit,ky efekt negativ sjell rezistence nga ana e tatimpaguesit gjate plotesimit te detyrimit tatimor. Intensiteti i rezistences se pagimit te tatimit eshte i ndryshem te lloje te ndryshme te tatimit. P.sh te tatimet e drejteperdrejta (tatimi ne fitim, ne te ardhura, etj) rezistenca per pagimin e tatimit eshte me e madhe sesa te tatimet indirekte (tatimi ne qarkullim,Tvsh,doganat,).Rezistenca ndeshet ne te gjitha sistemet tatimore, te gjitha llojet e tatimeve si dhe nga te gjithe detyruesit tatimor.
KREU II
Evazioni Fiskal Si Nj Fenomen Financiar i Prgjithshm Pr T Gjitha Vendet
2.1 Evazioni Fiskal dhe Ekonomia Informale n kendveshtrimin e Komunitetit Evropian (KE) 2.2 Evazioni fiskal ne Kosove , mekanizm ndshkimor i sistemit te t hyrave publike 2.3 Pervoj Italiane 2.3.1 Paraqitja e prgjithshme e gjendjes s evazionit fiskal n Itali 2.3.2 Lufta ndaj evazionit fiskal n Itali
2.1EVAZIONI FISKAL DHE EKONOMIA INFORMALE NE KENDVESHTRIMIN E KE Thyerja e rregullave te vendosura perben nje rrezik per interesat financiare te vendit dhe nga pikepamja e Komunitetit Evropian. Trafiku ilegal nxitet dhe zhvillohet nga Organizata Internacionale qe kane aftesi ekonomike te gjera dhe dege ne hapesira te ndryshme gjeografike.
Keto organizata perdorin ne vecanti Instrumente te Lira Tregetare te adoptuara, per te favorizuar shkembimet tregetare brenda komunitetit dhe me vendet e treta ( si p.sh rregullimet ne tranzitin e komunitetit dhe format e transportit TIR, TIF ). Fenomeni lidhet ne pergjithesi me produktet te cilet, per organizatat ilegale eshte e vlefshme te futen ne menyre ilegale, nepermjet strategjive te shumta. Ne baze te eksperiences dhe informacioneve te marra nepermjet deges ekonomike investigative, eshte treguar se tregetimi ne kundershtim me rregullat e Komunitetit Evropian(KE), i nje sere produktesh si : prodhime optike video foto HI-FI, prodhime alkoolike dhe spirituale, prodhime ushqimore bujqesore, prodhime gezofi dhe lekure, veshje tekstile, mallra te mueshme, duhan shkakton deme serioze ne interesat e kombeve dhe, KE pengon mbledhjen rregullisht te tatimeve, komprementon ne nivel kombetar mundesine e mbledhjes direkte te tatimeve. Gjithashtu shtohet konkurrenca jo e drejte nga tregetaret e favorizuar nga produkti kontrabande duke paraqitur nje burim potencial financiar per organizimin e krimit. Persa i perket llojeve te mashtrimit, ato mund te ndahen ne dy tipe: Tipi i pare lidhet me rastet qe kryhen nen forma kontrolli dhe perfshin strategji dhe skema te organizuara me qellim qe te lejojne mallrat te kapercejne kontrollet ne pamje te pare ne rruge legale. Tipi i dyte lidhet me rastet qe nuk kurohen nen forma kontrolli. Ne kete rast mallrat qe evitojne te qenurit objekt i kontrollit jane vendosur direkt ne tregun e zi. Ne rastet e para, nenshkrimi i mallrave te kontrollit te vetem duket i rregullt. Ne fakt, nepermjet veprimeve te ndryshme, kontrollet shmangen ose falsifikohen. Kjo nuk mundeson percaktimin e sasive aktuale dhe vleres se tyre, si edhe klasifikimin e sakte te mallrave. Menyrat, nepermjet te cilave kryhen keto mashtrime, jane te pafundshme. Kjo shkakton veshtiresi ne vendosjen e modeleve, megjthate analiza e mashtrimeve te zbuluara, teknika dhe proedura praktike e perdorur, mund te japin te dhena te doboshme. Ne rastet e dyta, mallrat importohen ne territorin kombetar, duke iu shmangur kontrolleve, prandaj importi zhvillohet ilegalisht duke perfituar nga rastet e kalimit te vijes se kufirit, qe nuk jane vazhdimisht te mbikqyrura ose nga portet, n.q.s mallrat vijne nga deti. Pas hyrjes ne fuqi te ligjit per Tregun e Perbashket, qe prej 1 Janarit 1993, me heqjen e kontrolleve te kufijve ndermjet shteteve te Komunitetit Evropian, eshte siguruar qarkullimi i lire i personave dhe mallrave. Prandaj mallrat qe jane objekt shkembimi ndermjet Komunitetit, te cilat me pare jane kontrolluar kur jane futur rregullisht ne nje nga shtetet e Komunitetit, udhetojne pa iu nenshtruar me kontrolleve te tjera.Ky informacion nuk mund te perdoret si fakt administrativ apo gjyqesor, por ne saj te natyres penguese te tij, perdoret si pike referimi per hetimet qe kryhen me cdo vend ne pershtatje me legjislaturat perkatese.
2.2 Evazioni fiskal ne Kosove, si mekanizm ndshkimor i sistemit te t hyrave
publike
Dimensioni i paraqitjes s evazionit fiskal n Kosove mund te jet i prmasave t mdha, prderisa situata nuk ndryshon n favor t ekonomis formale dhe funksionimit t plote te t gjith mekanizmave t shtetit ligjore.Evazionin fiskal para se gjithash n kuptimin me afirmative
duhet kuptuar si shmangie e qllimshme e obligimit tatimore q dalin nga kryerja e ndonj aktiviteti ekonomik. Si do q t jet n kontekstin Kosovar deri me tani sistemi i t hyrave ka qen i afektuar nga evazioni fiskal, t cilat kan shkaktuar humbje t paras publike, pasi q pamundsia e parandalimit ka qen prezent gjat gjith kohs s ksaj dekade pr shkak t shum faktorve relevant. Aktualisht pr shkallen e evazionit fiskal, askush nuk mund t trheq nj paralele t sakt, prpos vlersime t supozuara prderisa nuk ka mundsi t verifikohet. Pr evazionin fiskal mund te flitet vetm ather kur subjekti q ju ka shmanget obligimeve t tij, n mnyre t qllimshme sht identifikuar dhe ju ka nnshtruar procedurave t caktuara m ligj. Ne keto kohe n Kosov nuk sht br mjaft rreth krijimit t politikave t mirfillta t cilat do t pamundsonin rritjen e evazionit fiskal n shkallen n t ciln mendohet se sht. E tra kjo nnkupton procesin q nga politikat mbi regjistrimin e bizneseve e deri t mbikqyrja e tyre dhe administrimi i tatimeve nga organet kompetente. Sipas Kodit t Prkohshm Penal t Kosovs, kapitulli i XXII, n baz t nenit 249, shmangia nga pagesa e obligimeve tatimore, konsiderohet si vepr penale. Duhet kuptuar se sa me efikas qe t jemi n parandalimin e ekonomis jo formale, ulja normave tatimore ka efektin e vet n kategorit makroekonomike.Republika e Kosovs ka resurse t bollshme te cilat jan t gatshm q te ndikojn n prmirsimin e imazhit n mnyre qe edhe para investitorve dhe palve tjera t interesit t reflektojm gadishmrin pr t parandaluar deri n maksimum dukurit devijante, prfshi edhe evazionin fiskal. Qeveria e Kosovs ka marr hapa t guximshm n uljen e shkallve tatimore,q bizneset t ken mundsi me t madhe n akumulim t fitimit t tyre, gj qe konsiderohet si nj hap preventive pr t parandaluar evazionin, gjat zbatimit t politikave fiskale. sht karakteristike fakti, se tatimet indirekte shfaqin shkall me t lart t jo transparencs se sa ato direkte, prkatsisht shprehin shkall me t lart t evazionit fiskal, por esenca e tr ksaj qndron t mnyra e menaxhimit t ktyre dy kategorive. Rritja e norms se TVSH-s n 16%, nuk e ngarkon fitimin e kompanis, pasi ai sht tatim indirekt qe i godet drejtprdrejt shtresat shoqrore (konsumatorin), prap se prap ato jan t prira q t fshihen me tepr se sa llojet tjera t tatimeve.Fenomeni i evazionit fiskal mund te rritet ather kur konsumi shkon n rnie, pr ka ulet fuqia blerse, ndrsa krkohet q bizneset t ken likuiditet t mjaftueshm. N nj gjendje t till bizneset nuk mund t jen t prmbajtura pr shkak t panikut q mund ti zere, dhe gjja e par qe bjn sht fshehja e tatimeve apo mos pagesa e obligimeve shtetrore. T gjith qarkullimin/pjesn e t hyrave q e realizon subjekti biznesor, sht i shtyre q tu prgjigjet krkesave t furnitorve, duke devijuar nga pagesa e obligimit t tatimit.sht shume e logjikshme q firmat me tepr jan t prira pr t br evazion fiskal kur rriten normat tatimore, prderisa evazioni sht m i vogl kur normat tatimore ulen.Biznesi i cili sht objekt tatimi, duhet t bindet q pagesa e tatimeve sht n t mirn e Tij dhe t shoqris kosovare. Prmes tyre mbulohen pjesa e t dalave publike, sigurohet rendi e qetsia, ngrihet infrastruktura, ofrohen shrbime m t mira administrative dhe shndetsore pr qytetarin. Pr t funksionuar sistemi, shkalla e korrupsionit duhet t minimizohet.
Korrupsioni sht kategori e dmshme pr zhvillim ekonomik, dhe shkon krahas evazionin fiskal, i cili ka qen dhe mendohet se sht prezent. Korrupsioni n mnyre indirekte mund t ndikojn n psikiken e do njeriut q tu shmanget qllimisht pagesave t tatimeve, prandaj kurdo here ksaj kategorie duhet kushtuar rendsi t madhe q mos t reflektoj n komunitetin e biznesit ose thjesht n imazhin e institucioneve t prbashkta. Kultura fiskale ka rendsi shum t madhe n mbushjen e arks shtetrore. Kjo kultur sht pak a shume e trashguar nga nj sistem i mparshm, dhe derisa t mos ngrihet vetdija qytetare, evazioni fiskal do t jet prezent n shkall t lart.Sistemi tatimor i Kosovs sht mir i dizenjuar dhe kryesisht prkon m sistemet tatimore m t avancuara, mirpo q akoma mbetet t punohet n ket drejtim. T marrim si shembull norma e TVSH-s sipas Direktivs s BE-s 2006/112/EC (COUNCIL DIRECTIVE 2006/112/EC of 28 November 2006), sillet n minimum tri shkall dhe at n normn standarde t fiksuar n 15% (mesatarja n EU 27 20%, ndrsa n vendet e rajonit mesatarja sht 17.6%), ndrsa norma e reduktuar deri n 8%, dhe ajo me normn 0%. N Kosov aktualisht ka vetm dy norma t TVSH edhe ajo 16% dhe 0%. Norma standarde prej 16% nuk mund t aplikohet e njjt pr t gjitha mallrat e shrbimet, thn me ndryshe si pr gjrat e luksit ashtu edhe pr ato bazike (qumshtin, vajin, miellin etj), apo pr librin e gazetat e t ngjashme. Prandaj nse mendohet edhe pr konsumatorin, duhet t kemi diferencime n norma ashtu si veprohet n shumicn e vendeve t bots prparimtare.T gjitha subjektet fizikejuridike, kan te drejtn e tyre qe t din se nga po shpenzohen parat e tyre, te inkasuar ne formn e tatimeve. Slogani amerikan ska tatime pa pasqyrim t drejt duhet t vlej n Kosove dhe ne shume vende.Evazioni fiskal sht kancer i ekonomis dhe pa dyshim se sht mekanizm ndshkimor i sistemit tatimor, i cili v ne pikpyetje funksionimin e ekonomisstregut. 2.3 PERVOJE ITALIANE 2.3.1 Paraqitja e prgjithshme e gjendjes s evazionit fiskal n Itali Sistemi tatimor Italian nuk jep nje perkufizim te sakte te evazionit fiskal. Sidoqofte si koncept, evazioni mund te percaktohet si mos pagim i tatimeve te paracaktuara, kurse evazuesi, si tatimpaguesi qe nuk permbush detyrimet e tij.Evazioni eshte nje sjellje, e cila eshte ne kontrast me rregullat e vendosura me pare nga klauzolat specifike fiskale, ku parashikohen edhe denimet administrative dhe penale. Si koncept evazioni duhet te dallohet nga shmangia tatimore qe ne njefare menyre eshte e njejte por thellesisht i ndryshem nga pikepamja penale. Ne fakt, ndersa evazioni shkel nje ligj dhe per kete arsye ai eshte nje veprim i paligjshem, ai pritet te ndryshoje rastet e tatueshme, d.m.th ndalon ose pengon njohjen ose vleresimin e tatimeve. Shmangia nuk eshte kundra ligjeve. Ajo konsiston ne aktivitetin e nje personi qe eshte realizuar ne rruge legale, pra brenda kufijve te ligjshem, me synim shmangien qe me pare te krijimit te bazes se tatueshme, pra uljen e detyrimit tatimor. Gjendja e evazionit fiskal ne Itali Ne te kaluaren jane bere vleresime te ndryshme, qofte edhe nepermjet perafrimeve, per permasat e evazionit. Sipas te ashtuquajturit liber i verdhe, botuar ne vitin 1994 nga Ministria e Financave, ekonomia e fshehur eshte vleresuar me 200 mije billion dollare.
Sipas nje studimi te Universitetit te Macerates, evazioni i tatimeve dhe detyrimeve mendohet te rritet ne do vit me 170 mije billion lireta, qe do te thote pak me e ulet se e te ardhurave aktuale. 2.3.2 Lufta ndaj evazionit tatimor n Itali Metodologji dhe perspektiva Komosioni i drejtuar nga Prof. Franco Gallo, i ngritur per te propozuar nje projekt federalizmi fiskal, ka si objektiv primar zbatimin e nje reforme fiskale bazuar ne thjeshtezimin, ne barazine e rishperndarjes dhe efiencen e administrates fiskale. Megjithe kete, asnje reforme fiskale nuk mund te kryhet ne kete sistem, pa nje lufte serioze ndaj evazionit fiskal. Persa i perket kesaj lufte, Prof. Marongi, ne kursin e Convegno-s Pamja e evazionit dhe presioni fiskal, preizonte se evazioni varet nga dy faktore: 1) Fitimi qe realizohet duke iu shmangur tatimit 2) Efienca e administrimit publik Ministria e Financave ka padyshim nje detyre jo te lehte per zbatimin e kufijve te prere te thjeshtezimit te sistemit tatimor. Nderkaq, kushdo qe pretendon te punoje per shtetin, del detyra qe te tentoje te percaktoje strategjite, rrugedaljet e mundshme dhe kufijte e dallimeve, deri ku mund te operoje me dobi qeveria, se ciles parlamenti i ka vene pergjegjesine primare te luftes ndaj evazionit fiskal. Studimet e fundit te bera ne rang Europian, kane vertetuar se Italia, duke mbajtur rekordin e evazionit fiskal do te kishte kaluar me 10% ate te vendeve te OSBE. Se bashku me kompleksitetin e sistemit fiskal ne fuqi vihet nen akuze edhe mungesa e aktivitetit te kontrollit qe nuk do te lejonte nje perhapje te evazionit.Kohet e fundit Secil ka filluar nje aksion ndaj evazionit duke zhvilluar hetime per konsumet e larta, duke kryqezuar te dhenat e zyres se Gjendjes Civile me ate te tatimeve dhe te te dhenave te tjera bankare.Ky veprim i Seci-t tenton para se gjithash te godase ushtrimin abuziv te aktiviteteve personale, te cilat sipas vleresimeve prodhojne do vit nje evazion te pergjithshem me te larte se 3.500 miliard lireta. Policia Financiare po zhvillon hetime duke u kushtuar vemendje te veante kategorive plotesisht te njohura Fisko, te ashtuquajtura evazione totale. Metoda e hetimeve e permendur me larte, mund te ishte me dobi ne sektorin e pasurise se paluajtshme, me efekte pozitive sidomos per luften ndaj fenomenit te abuzimit. Do te ishte e mjaftueshme qe te merren prane zyrave teknike te komunave, kerkesat per autorizim per aktivitete ndertimore te zakonshme dhe jo te zakonshme, mirembajtje, duke u derguar mbajtesve te liensave te ndertimit, pyetesor te suksesshem, per te siguruar rregullaritet nga pikepamja fiskale e pagesave qe u jane bere ofruesve dhe huadhenesve te sherbimeve. Ligji mbi Kontrollet Fiskale i ketij shteti parashikon qe, per te marre autorizimet komunale te punes private ne ndertim, qytetaret duhet patjeter te paraqesin nje dokument qe ka lidhje me: - Emertimet e sipermarrjeve ato te artizaneve, qe kane kryer punime sebashku me pershkrimin e kodit te tyre fiskal dhe te llogarise se TVSH. - Vleren e pergjithshme te punimeve ndertuese. - Rindarjen e kostove ndermjet sipermarrjeve qe kane ndjekur punimet. Leja e ushtrimit nuk jepet deri sa te dhenat e treguara me larte, nuk i jane komunikuar Keshillit te Komunes.Duke mbetur ne sektorin e pasurive te paluajteshme, duhet te vrojtohet evazioni i krijuar ne shitjet e pasurive te paluajtshme, ne qendrat e degjuara turistike.Ne nje
sektor te tille, per do kendveshtrim mund te aplikohet normative aktuale ne fuqi e Ministrise per Vlerat Kulturore, per eksportimin e vlerave te artit, te deklaruara. Ne veanti do te behej fjale per te lejuar nje ent shteteror ose me mire entet lokale qe te ushtroje te drejten e parablerjes se pasurive te patundshme, me vleren e deklaruar ne kadaster. Nje sektor tjeter i konsideruar me risk nga pikepamja tatimore, eshte sektori i TVSH komunitare. Kalimi i mallrave nepermjet kufijve komunitare, duke mos pasur akoma detyrimin per tiu nenshtruar formaliteteve, paraqet elemente shqetesuese per mundesine e fillimit te veprimeve mashtruese tregetare, te cilat vihen ne veprim me teper qellime te evazionit fiskal. Prandaj krijohen rrethana e formimit te shoqerise ne nje vend komunitar te ndryshem nga ai i shitesit, te cilit do ti leshohen faturat per kalimet e parashikuara. Mallrat do te kapercenin normalisht vetem kufijte. Normative aktuale qe zbatohet mbi kembimet nderkomunitare, qe parashikojne prezantimin e listave permbledhese, ne te cilat duhet te tregohen te ndara fitimet dhe kalimet nderkomunitare, nuk do te perbente nje frikesues per mashtruesit, duke marre parasysh harkun kohor ndermjet kryerjes se tyre, nisjes se listave dhe perdorimit te suksesshem te te dhenave per shkembimin e informacioneve ndermjet shteteve anetare. Mundet qe si pasoje te jene leshuar fatura per kalimin nderkomunitar pa veshtiresi, per shoqerite ndermjetese, te krijuara me qellim specifik, maskimin e evazionit. Nderkaq behet i nevojshem ekzaminimi i problematikave emergjente ne nje sektor te rendesishem si eshte trashegimia artistike e vendit.Ligji per futjen e nje disipline penale te pavarur, per format e fallsifikimit te artit,nuk ka sjelle nje ndalim te fenomenit kriminal, qofte persa i perket nderhyrjeve te fuqizuara te autoriteteve, qofte persa i perket rendesise me te madhe nga ana e doktrines penale.Ekzistojne leshime te ndryshme ne tregetine e veprave dhe objekteve te artit te fallsifikuara dhe per vjedhje te gjetjeve arkeologjike. Nje pengese per format e siperpermendura nga mashtrimet, do te ishte proedimi nepermjet dhenies se nje vertetimi nga nje komision i emeruar nga ministri per vleresimin e objekteve dhe veprave te artit te vena ne shitje nga antikuaret e shkruar ne regjister, parashikuar nga neni 1 i ligjit nr.426, dt.11.06.1971.Vertetimi gjithashtu do te kufizonte nje riqarkullim te mundshem te parave te pista, te verifikuar kohet e fundit ne tregun e Artit Londinez, venien e kapitaleve te konsiderueshme per blerjen e veprave te artit nga tregetare te paskrupullt, qe per arsye fiskale do te fshinin mimin efektiv te paguar nga bleresit, duke marre ne kesh diferencen. Ne mbyllje te ketyre refleksioneve te shkurtra dhe sigurisht jo ezauruese, shfaqet i detyrueshem ravijezimi i problematikave te permbajtjes se legjislacionit tatimor. Ky legjislacion, deri tani nuk ka pasur jete te lehte, duke pasur parasysh edhe daten e hyrjes ne fuqi, ne fillim te programuar per 01.04.1993 eshte shtyre per 01.04.1994.
Kreu III
Ekonomia Informale n Shqipri

Nj analiz e situats s sektorit informal n Shqipri dhe t rekomandimeve t mundshme. 3.1 Gjendja e sektorit Informal n Shqipri 3.2 Kurthet e informalitetit
Parathnie : Situata e tranzicionit drejt demokracise qe po kalon Shqiperia sot, pare ne driten e analizes se faktoreve sociale dhe ekonomike ka krijuar shperpjestime te ndjeshme shoqerore, ekonomike por edhe kulturore, duke krijuar nje terren pjellor, per ekonomine informale. Mekanizmat rregullatore shpesh edhe aty ku ekzistojne shperfillen lehtesisht, duke mos luajtur rolin e tyre, p.sh te manaxhimit te drejte te sektorit te punesimit formal. Kjo lehtesohet edhe si rezultat i mungeses se nje korelacioni dhe bashkeveprimi, midis sipermarresve, midis tyre dhe shtetit. Gjendja e veshtire e ekonomise sone, pa nje dimension te qarte te zhvillimit te saj shpesh ne nje ekuiliber te veshtire, duket qe eshte rezultat i nje krize strukturale dhe nje krize idesh, qe sjell si rezultat jo rritjen e atyre qe punesohen, duke filluar nga sektori privat tek ai publik, por perkundrazi, akoma po vazhdon te sjelli mbylljen e vendeve te punes, sidomos nga sektori publik, duke vazhduar te rrise numrin e te papuneve ne tregun e punes. Duke u nisur nga kjo situate, duhet te kemi mire parasysh, se sektori informal jo rralle kerkon te zevendesoje, e te luaj pjeserisht funksionin e shtetit social, i cili ne fakt shpesh rezulton i paafte. Puna e padukshme ( e zeze ), shpesh duket, apo kerkon te krijoje pershtypjen, sikur ajo eshte nje menyre per te siguruar fleksibilitete ne perdorim te krahut te punes, per te ndihmuar ate, por ne fakt ajo eshte ne sherbim te nje ekonomie informale, me pasoja per ekonomine dhe te gjithe komunitetin. 3.1 GJENDJA E SEKTORIT INFORMAL NE SHQIPERI Me termat: pune e zeze, pune e dyte, e padukshme, e fshehur, klandestine, ilegale do te kuptojme pergjithesisht punen ne para, te parregjistruar. Krahas ketij kompleksi punesimesh te fshehta eshte edhe puna qe kryhet ne menyre te padukshme, e cila zhvillohet ne ambjent familjar ( qe eshte akoma edhe me e veshtire per tu analizuar ). Te gjitha keto aktivitete pune te pavezhguar nuk ka mundesi te kontabilizohen, mbasi ato ne cdo rast jane te bazuara mbi marrdhenie miqesore dhe te reciprocitetit. Puna e zeze ben pjese bashke me ate informale ne pergjithesi ne te ashtuquajturen ekonomi e pakontrolluar. Vendimi per te fshehur nje aktivitet mund te vije nga shume faktore :
Aktiviteti zhvillohet ne kushtet e Evazionit Fiskal ( TVSH, taksa etj ) Aktiviteti shmang kontributet shoqerore, duke shmangur normativat ligjore, ose duke mos respektuar normat mbi orarin e punes, pagen minimale etj. Aktivitetit i mungojne autorizimet e nevojshme administrative per tu zhvilluar.
Ekonomia e zeze, eshte nje kompleks aktivitetesh prodhimi, sherbimi dhe perdorimi te prodhimeve e sherbimeve, qe u shmangen ne menyre te hapur regjistrimeve statistikore. Ne kete kategori hyn e ashtuquajtura pune e zeze si eshte puna e paguar qe kryhet nga te papunet, pensionistet, shtepiaket, studentet, puna e dyte e padeklaruar. Nje lloj i veante i ekonomise se zeze te fshehur, eshte edhe ekonomia kriminale, e cila perfshin te gjitha llojet e aktiviteteve te paligjshme si jane : kontrabanda, prostitucioni, lojrat, shitjet e drograve, vjedhjet e organizuara etj Ekonomia e fshehur dhe puna e zeze krijojne ne sistem nje deformim ne statistika, drejtepersedrejti proporcionale me madhesine e saj relative, te cilat e bejne me pak te sakte analizen e situates reale ekonomike. Tregu Shqiptar i Punes ka pesuar ndryshime te medha pas vitit 1991. Transformimi ekonomik ka shkaktuar ndryshime esencialene strukturen e sektoreve te prodhimit dhe te punesimit. Zhvillimi i sektorit privat eshte bere paralel me informalizimin e ekonomise ne pergjithesi dhe te punes se zeze ne veanti.Ekonomia e fshehur ka ekzistuar qe me miratimin e ligjit qe rregullon marredheniet e punes.Te gjitha shoqerite e tranzicionit kalojne kete fenomen te tregut te punes ku ne periudha te caktuara ndryshojne raportet midis ekonomise legale dhe asaj ilegale. Aktiviteti ekonomik i sektorit informal bashkejeton me sektore te strukturuar, madje ne disa raste ai konkuron me sukses. Jane evidente rastet kur sektori informal furnizon me lende te pare aktivitetet prodhuese si dhe furnizon me produkte te gatshme ne treg. Periudha e tranzicionit e kaluar nga shteti Shqipetar ka lene hapesira per lulezim te tregut informal i cili eshte ne vlera te konsiderueshme edhe ne vende te tjera te Evropes Jug-Lindore. Ne pergjithesi nga partneret social jane vleresuar pasojat e tregut te zi te punes ne planin ekonomik, fiskal dhe ate social. Keto pasoja mbartin ne vetvehte defiite ne buxhetin e shtetit, zvogelim te te ardhurave per llogari te Sigurimeve Shoqerore, evasion fiskal ne lidhje me tatimin mbi te ardhurat si dhe krijimin e nje shtrese te pambrojtur sociale. Sektoret e ekonomise ku punesimi ilegal ndeshet ne nivele relativisht me te larta jane : - Sektori i ndertimit - Prodhimi i vogel dhe i mesem - Sektori i sherbimeve Transporti - Tregetia Aktiviteti privat i peshkimit etj. Administrata shteterore e punes merret me pergatitjen, administrimin, kontrollin dhe rishikimin e politikes kombetare te punes. Brenda kuadrit te kesaj administrate Inspektoriati Shteteror i Punes si pjese perberese e saj duhet te luaj nje rol kryesor ne minimizimin e punes se zeze. Perpjekjet per minimizimin e punes se zeze jane realizuar ne tre drejtime: a Rregjistrimi i subjekteve ekonomike i shoqeruar me deklarimin e fuqise punetore mesatare.
b inspektimet permanente ne subjekte per te siguruar ne menyre te vazhdueshme zbatimin e legjislacionit te punes. c Organizimi i aksioneve te perbashketa kombetare per kontrollin e tregut te punes ne sektore te ndryshem te ekonomise, duke i dhene perparesi sektorit te ndertimit. Nje nga sektoret ku eshte me i prekshem mos zbatimi i legjislacionit eshte ai i ndertimit dhe te prodhimit te materialeve te ndertimit. Ky sektor vleresohet si : Nje aktivitet qe ushtrohet kudo pa kufizime te kondicionuara gjeografike. Nje aktivitet fitimprures ne kushtet e sotme te ekonomise se tregut dhe qe ka premise per Evazion Fiskal ne lidhje me deklarime fiktive te te ardhurave per pune si dhe mos derdhjeve te kontributeve. Nje nga sektoret me rrezikshmeri me te larte ne lidhje me aksidentet ne pune. Vemendja kryesisht eshte perqendruar ne : Kontrollin e subjekteve te liensuara dhe evidentimin e aktiviteteve ilegale ne ndertim dhe prodhim te materialeve te ndertimit. Evidentimin e masave te marra ne drejtim te zbatimit te legjislacionit te punes per mbrojtjen dhe sigurine ne pune si dhe mbrojtjen shoqerore. Kontrollin mbi tregun e punes dhe shperndarjen e fuqise punetore sipas rretheve dhe ketyre aktiviteteve te rendesishme ne ekonomine e vendit. Sektori i ndertimit dhe i prodhimit te materialeve te ndertimit si nje nga sektoret me te rendesishem te ekonomise dhe te prodhimit kombetar luan nje rol te rendesishem ne rritjen e te ardhurave per fryme te popullsise, pasi ne te eshte angazhuar nje pjese e rendesishme e forces aktive per pune dhe prandaj eshte edhe prioriteti i punes jo vetem gjate vitit por edhe ne aksione kombetare ku angazhohen nje numer i madh punonjesish.Megjithate vihet re nje numer i larte i sipermarrjeve te vogla ne ndertim, te cilat e veshtiresojne kontrollin e ketij tregu pune duke patur parasysh se organizimi sindikal ne kete sektor eshte relativisht ne gjendje te dobet. Pergjegjesia per permasat shume te medha te punes se zeze ne sektorin e ndertimit eshte e perbashket : shteti nuk siguron ne nivelin e duhur zbatimin e legjislacionit lidhur me kerkesat ndaj detyrimeve qe kane punedhenesit, apo biznesiet ne kete sektor. Punedhenesit po keshtu kane pergjegjesi shume te madhe pasi nuk deklarojne, nuk japin te dhena te domosdoshme per sektorin e ndertimit dhe ne dem te punemarresve dhe shtetit, fshehin te ardhurat qe sigurojne nga puna ne kete sektor. Ata ne rastet e kerkesave te te punesuarve, duke abuzuar me problemet sociale ekonomike qe ka vendi kercenojne punetoret per ti hequr edhe nga puna.
Punemarresit panvaresisht nga keto veshtiresi duhet te rrisin kerkesat per tu organizuar ne sindikata.
Mos funksionimi si duhet i organizimit sindikal ne kete sektor veshtireson kontrollin e tregu te punes.
3.2 KURTHET E INFORMALITETIT Informaliteti ka kuptime te ndryshme per persona te ndryshem. Ndonjehere ky term perdoret per tju referuar nje shmangie kundrejt taksave, ndonjehere ju referohet formave te evazionit formal si eshte p.sh mospajtimi i forces punetore me standartet e produktit. Sido qe te perkufizohet informaliteti eshte nje problem i madh ne vendet ne zhvillim. Kjo, fokusohet ne firmat te cilat shmangin deklarimin e te ardhurave nga shitja dhe te punetoreve te tyre. Shpesh, firmat informale jane me pak produktive dhe me pak te pelqyera per tu futur ne tregjet financiare sesa te tjerat. Kurthi i informalitetit jep disa keshilla se si mund te zgjidhim ne nje fare menyre problemin duke vene theksin tek te mirat e gjendjes formale si dhe duke ulur kostot e te qenit te rregullt por gjithashtu pa lene menjane dhe shtrengimet nga ana e shtetit. Informaliteti eshte eshtje e rendesishme per disa arsye dhe ndoshta me seriozia eshte sepse ai ngurteson investimet dhe shkaterron konkurrencen ne ekonomi per arsye nga qe shume firma informale kane ngecur ne kurthin e produktivitetit te cilet, te qenit jashte rregullave dhe jashte adres se taksave, do te thote se keto firma mund te perballojne qe te jene me pak produktive sesa konkurrentet e tyre ne sektorin formal. Por gjithashtu do te thote se ato jane jashte tregut financiar, teknologjise dhe te tjera burime qe mund ti ndihmojne ato qe te mbyllin hendekun. Ekonomia informale shkaterron matesin e riskut te kredive sepse ajo rrit koston e huase dhe zvogelon perdorimin e instrumenteve te tregut te kapitalit ku transparenca eshte nje kusht i domosdoshem per efiencen. Te grumbullosh informacion direkt per evazionin fiskal eshte pothuajse e pamundur. Evazioni fiskal nuk eshte i limituar ne organizma te vegjel apo mesatare si besohet ne me te shumtat e rasteve. Evazioni gjithashtu eshte dhe eshtjeshkalle( tregues ) p.sh deklarimi i 2/3 e shitjeve. Keto firma e kane te veshtire dhe nuk duan qe te publikohen sepse investitoret e jashtem do te duan te kryejne audit perpara se te investojne ne to. Firmat qe kane nje raport te larte te evazionit fiskal jane me pak produktive sesa konkurrentet e tyre edhe n.q.s disa prej faktoreve qe mund te krahasohen jane te njejte. Cila eshte zgjidhja? Ceshtja e informalitetit percakton investimin dhe rritjen produktive. Fatkeqesisht qeverite keqesojne situaten duke shtuar taksat per te kompesuar dobesite e sistemit. Kjo thjesht on qe
disa firma te shkaterrohen. Prandaj organizmat shteterore duhet qe te bejne shume kujdes me masat dhe te kene si detyrim qe te shmangin uarjen e firmave ne shkaterrim sepse kjo do te onte ne nje rritje te padeshiruar te papunesise. Shume e rendesishme eshte qe te binden firmat qe te jene formale . Shembuj te nje bashkebisedimi dhe zgjidhje efiente jane shoqerite e bizneseve dhe grupet e perfaqesimit te biznesit ( grupe interesi ) qe luajne nje rol te rendesishem ne zbutjen e pengesave te komunikimit. Organet shteterore duhet qe te kene parasysh se fakti pse firmat qendrojne ne informalitet eshte se proedurat e regjistrimit si dhe eshtje te tjera proedurale kushtojne. Prandaj ulja dhe lehtesite jane nje element ndihmues. Por mbas te gjitha ketyre nuk duhet te leme pa permendur qe shteti duhet te tregoje perve mirekuptimit dhe forcen e tij nepermjet forcave policore dhe gjyqesore.
Kreu IV
Zhvillimi Funksionit te Kontrollit
4.1 - Pse duhet kontrolli tatimor 4.1.1 4.1.2 tatimore 4.1.3 4.1.4 4.1.5 4.1.6 Objektivi i prgjithshm i kontrollit Aftsit e kerkuara t kontrollit Arsyet dhe metodat e planifikimit 4.2 Llojet e kontrollit, zhvillimi dhe metodat e tij 4.2.1 4.2.2 4.2.3 Llojete kontrollit Metodat e kontrollit Zhvillimi i kontrollit Arsyet e kontrollit tatimor Rndesia e kontrollit t aktivitetit t administrats
4.1 PSE DUHET KONTROLLI TATIMOR 4.1.1 Arsyet e kontrollit tatimor
Tregetari ( tatimpaguesi ) i rregjistruar vlereson dhe deklaron tatimet, ose paraqet bilancet dhe D.P.T ben vleresimin e tatimit. Nese presi i vleresimit nuk kontrollohet, tatimi qe deklarohet do te ulet ne menyre progresive dhe objektivat per realizimin e te ardhurave nuk do te realizohen. Per te minimizuar evazionin fiskal ( pagesa me te ulta ne menyre te paligjshme ) dhe shmangien ( zvogelimin e detyrimit tatimor konform dispozitave ligjore ), sektoret e kontrollit ne zyrat e tatimeve duhet te programojne vizitat per te ushtruar kontroll ne lidhje me detyrimet e subjekteve. Kontrolli ka per qellim te minimizoje ndryshimin midis tatimit te deklaruar nga tatim paguesi , dhe tatimit qe ai duhet te paguaje sipas ligjit. Ai ndikon jo vetem ne organizimin dhe permiresimin e administrimin e tatimeve dhe taksave, por veanerisht edhe ne rritjen e pergjegjesise e llogaridhenies te organeve te kontrolluara. Kontrolli ka dhe nje ndikim te madh preventiv. Cdo organ i kontrolluar mban parasysh faktin se mund te kontrollohet ne do kohe te papritur. 4.1.2 Rndsia e kontrollit t aktivitetit t administritmit tatimor
Sistemet tatimore te vendeve te zhvilluara jane bazuar ne pajtimin vullnetar. Tatimpaguesit qe nuk raportojne vullnetarisht dhe nuk paguajne tatime : 1- zvogelojne respektin e publikut per sistemin tatimor 2- krijojne konkurence te pandershme ndermjet atyre qe paguajne pjesen e tyre tatimore dhe atyre qe nuk e paguajne. Per kete arsye qellimi i administrimit te tatimit ne nje ekonomi tregu eshte rritja e pajtimit vullnetar. Qe te sigurohen nivelet e deshiruara te pajtimit duhet te plotesohen kerkesat e meposhtme: a- nje sistem efektiv ne identifikimin e tatimpaguesit b- nje program edukimi per tatimpaguesit c- nje sistem i thjeshte i deklarimit dhe pagesash duke perdorur sistem te kompiuterizuar qe i siguron administrates tatimore informacion te shpejte dhe te sigurte d- nje sistem efektiv te mbledhjes se tatimeve per te zbuluar dhe denuar mospaguesit e rregullt , te vonuarit dhe mashtruesit. e- Nje sistem efektiv kontrolli per zbulimin dhe denimin e raportimeve te gabuara, evazionit fiskal dhe mashtrimeve tatimore Megjithese evazioni eshte i fundit ne liste, eshte e qarte se mungesa e nje sistemi kontrolli nuk siguron administrimin e plote tatimor.Qellimi i kontrollit eshte te minimizoje boshllekun mes tatimit te raportuar nga tatimpaguesi dhe tatimit qe duhet te paguaje sipas ligjit. Per te minimizuar mospagimin duhet qe tatimpaguesit te binden se evazoini tatimor eshte biznes i keq . Ata duhet ta dine se kontrollohen dhe mund te ndeshkohen me gjoba , nese ata jane perfshire ne mashtrimin apo evazionin fiskal. 4.1.3 Objektivi i prgjithshm i kontrollit
Objektivi primar i programit te kontrollit eshte konsolidimi i nivelit aktual te te ardhurave te realizuara nga organet tatimore, duke bere identifikimin e gabimeve ne vleresimin dhe vjeljen e te ardhurave tatimore, eshte pasoje e deklarimit me te vogel dhe te papaguar dhe te siguroje dekurajimin e evazionit dhe te shmangies tatimore. Si te tilla, vizitat e bera nuk perbejne kontroll te mirfillte ne kuptimin e plote te fjales. Ato jane me teper nje kontroll per testimin e besueshmerise ne pergjithesi te deklaratave te subjektit dhe program qarkullues te kontrolleve mbi te gjithe aktivitetet e subjektit ,qe ndikojne ne masen e tatimit. Megjithese eshte mire qe do tatim pagues te kontrollohet shpesh per te penguar deklarime me te vogla te detyrimeve tatimore por mungesa e burimeve te mjaftueshme te DPT nuk mundeson kete gje, keshtu qe programi i kontrollit hartohet me synimin e kontrollit te atyre tatimpaguesve qe perfshihen ne kategori te larta te riskut. 4.1.4 Aftsit e krkuara t kontrollit
Eshte e nevojshme qe kontrolli te njohe legjislacionin tatimor ne menyre te veante dispozitat anti-shmangie dhe te zoterojne aftesine e interpretimit te legjislacionit tatimor, dhe ta zbuloje ate per probleme te veanta tatimore per subjektete me te cilat merret. Ai duhet te kete logjike
ligjore dhe teknike, aftesi ne fushen e kontabilitetit , aftesi negociuese dhe fleksibilitet ne trajtimin e problemit. Njohja e legjislacionit eshte shume e rendesishme. Megjithate kontrolli eshte me shume nje perzierje e gjetjes se fakteve dhe arritjes ne konkluzione te bazuara mbi vleresimin. Nese perdor nje vleresim te caktuar kontrollorit do ti duhet te diskutoje ne lidhje me metodat qe ka perdorur per te konkluduar ne nje shume te caktuar te detyrimit tatimor. Kontrolli duhet te siguroje nje rezultat te dokumentuar sakte per te mundesuar shqyrtimin dhe miratimin e organeve drejtuese. 4.1.5 Arsyet dhe metodat e planifikimit.
Proedurat tatimore duhen planifikuar, kryer dhe vleresuar ne menyre qe kontrollori te mund te zbuloje fshehjet e detyrimeve tatimore ne te dhenat financiare dhe te dhenat e tjera, te cilat ndikojne ne subjektin tatimor te subjektit. Ne fillim te kontrollit, kontrollori duhet te filloje me konsideratat e pergjithshme te aktivitetit ekonomik ne menyre qe te identifikoje probleme qe ndikojne ne pozicionin tatimor te kompanise. Me pas keto konsiderata mund te perdoren per te identifikuar fusha kritike per ekzaminim te metejshem ne thellesi. Qellimi i pergjithshem i kontrollit tatimor eshte te ushtroje kontroll te tatimpaguesit dhe te siguroje qe duke identifikuar dhe pastaj investiguar fushat e riskut, tatimpaguesi nxjerr ne menyre te sakte detyrimin e tij tatimor. Ne kete menyre duhet zhvilluar nje strategji kontrolli qe siguron mbulimin e te gjithe detyrimeve te kontrollit gjate nje kontrolli tatimor. Deklarimi i detyrimeve ne mase te vogel mund te jete pasoje e nje gabimi ose mund te ndodhe qellimisht. Menyra e identifikimit te fshehjeve ndryshon. Identifikimi i gabimit. Per te ulur riskun e mos identifikimit te pagesave me te ulta kontrolli duhet te planifikoje kontrollin e tij. Gabime rezultojne kur struktura e kontrollit te kontabilitetit eshte e dobet dhe kontrollori duhet ta percaktoje kete dobesi. Faza e identifikimit te dobesive dhe per pasoje edhe zbulimi i te ardhurave rritet ne maksimum. - Identifikimi i mashtrimit Edhe ne kompanite me te medha, mund te hasim fshehje te qellimshme te detyrimeve tatimore, veprim i cili perkufizohet si mashtrim. Pergjegjesia per parandalimin dhe zbulimin e mashtrimeve dhe parregullsive te tjera qendron tek organet drejtuese. Por, nese organet drejtuese kryejne krimin e mashtrimit, atehere pargjegjesia per zbulimin e tij eshte e kontrollorit. 4.2 - LLOJET E KONTROLLIT, ZHVILLIMI DHE METODAT E TIJ 4.2.1 Llojet e kontrollit -
Kontrollet e pergjithshme me objekt organin ose subjektin ne teresine e veprimtarise se tij. Kontrollet e pasme qe kane per qellim qe organi kontrollues te bindet nese jane menjanuar mangesite e konstatuara nga nje kontroll i kryer me larte.
Kontroll i pikes me te rendesishme qe ushtrohet kryesisht ne njesite e medha administrative apo ekonomike. Zgjidhet pjesa me e rendesishme e volumit te aktivitetit dhe i nenshtrohet kontrollit. Kontrollet e veanta qe lidhen me planet e kufizuara ne kohe. Kontrolli i terthorte qe ka si objekt fusha te pjesshme te ngjashme me subjekte te ndryshme qe kontrollohen. Zhvillimi i kontrollit
4.2.2
Kontrolli ushtrohet ne keto drejtime : 1. kontrollohet rregullshmeria e krijimit dhe regjistrimit te njesive ekonomike, persona juridik dhe fizik, duke kontrolluar plotesimin e dosjeve perkatese te do subjekti, paraqitjen prej tyre te vendimeve te gjykates, regjistrimin ne regjistrin tregetar, statutit dhe aktet e themelimit te shoqerise, ertifikatave te pagesave per regjistrimin e subjektit. - kontrollohet rregullshmeria e plotesimit te ertifikates se regjistrimit ne degen e tatimeve, dhenia e kodit fiskal, atij te TVSH-se. - verifikohet evidentimi i subjekteve ne regjistrimin themelor te Deges se Tatimeve. 2. kontrollohet paraqitja sistematike e deglaratave tatimore, bilanceve vjetore kontabel si dhe do dokumenti tjeter te detyruar me ligj. 3. kontrollohet mbi kriteret e vendosjes se tatimeve per grup subjektesh, argumentimin e tatimeve nepermjet dokumentacionit te paraqitur nga subjekti. 4. kontrollohet mbi miratimin e bilancit kontabel nga ekspert kontabel te miratuar. 5. kontrollohet zbatimi i ligjshmerise se tatim taksave, duke verifikuar edhe njohjen e ligjshmerise nga inspektori. 6. kontrollohet zbatimi i ligjshmerise dhe udhezimeve te Ministrise se Financave per vendosjen e arkave regjistruese dhe ndikimi i tyre ne percaktimin e drejte te te ardhurave te tatueshme. 7. verifikohet per do subjekt derdhja ne te e detyrimeve, duke kontrolluar aplikimin e kamatvonesave. Kontrollohet gjithashtu aplikimi i gjobave te ndryshme e masave shtrenguese per shkelje te do lloj tatimi. 8. kontrollohen favorizimet dhe lehtesirat dhene subjekteve ekonomike,ligjshmeria e tyre,verifikimet periodike mbi vazhdimin e kushteve per lehtesira. 9. ushtrohen kontrolle ne degen e tatimeve per shpenzimet buxhetore, zbatimin e ligjshmerise, ruajtjes se prones. 10. ushtrohen kontrolle te kerkesave te paraqitura nga subjektet e regjistruara ne dege, shqyrtimi i tyre ne afate te caktuara, korrektesia ligjore e pergjigjeve.
11. ushtrohen kontrolle mbi organizimin dhe veprimtaine e kontrollit te brendshem ne degen e tatimeve. 4.2.3 Metodat e kontrollit
Dy metodat kryesore te kontrollit jane : kontrolle te plota, te cilat kryhen per te verifikuar teresine e detyrimeve te ndryshme tatimore te nje subjekti si per TVSH-ne, akcizen, tatim-fitimin, tatim-biznesi te vogel, tatim mbi te ardhurat personale, tatim mbi ndertesat etj. Keto kontrolle kerkojne kohe me te gjate, kryhen zakonisht per subjekte te mdha ekonomike si dhe kur ka te dhena per mashtrime apo evazion fiskal. Tatimpaguesit e medhenj kane sisteme financiare, transaksione e organizime komplekse me keshilltare qe minimizojne pergjegjesite tatimore, pra paraqesin nje rrezik te larte te evazionit faiskal. kontrolle per tatime te veanta qe kryhen per periudhen me te shkurter gje qe kerkon dhe me pak kohe per kontroll si, mujore etj. Organet e kontrollit perdorin metoda dhe proedura te ndryshme per tatime te ndryshme. Koordinohen edhe kontrolle te perhershme tatimesh sidomos per tatimin mbi fitimin, mbi te ardhurat personale apo tatim mbi qrkullimin dhe akcizat.
Kreu V
Minimizimi I Evazionit Fiskal permes politikave te ndryshme
1.Amnistia e pergjithshme Faktoret pergjithshme Argumentat Pro amnistise se pergjithsme Argumentet Kunder amnistise se pergjithshme 2.Vendosja e Kasave Fiskale qe e bejne domosdoshmeri amnistine e
5.1 Amnistia e pergjithshme

Amnistine e pergjithshme duhet ta shikojme ne aspektin ekonomik,perfitueshmerine qe ka ekonomia shqiptare. Ligji nr 10,418 Dt.21.04.11Per legalizimin e kapitaleve dhe faljen e nje pjese te borxhit tatimor dhe doganor I miratuar nga Kuvendi I Shqiperise ishte zgjidhje e pjesshme brenda kuadrit te amnistise se pergjithshme.Ashtu si gjithe vendet e tjera qe kane eksperienca ne kryerjen e amnistise fiskale edhe Shqiperia ne 20 vite sistem demokratik dhe me nje ekonomi te lire tregu,ka vendosur te beje amnisti te pergjithshme,ku brenda perfshihet edhe amnistia fiskale. Faktoret qe e bejne domosdoshmeri amnistine e pergjithshme jane: Se pari: Biznesi ka asete te parregjistruara qe nuk po hyjne ne qarkullimin ekonomik te njesise ekonomike dhe praktikisht jane te ngrira sepse: - Sipermarrja shqiptare ne 20 vitet e ekonomise se tregut ka perfituar nga vakumet e ndryshme ligjore duke kryer dhe evazion fiskal. - Kapitalet dhe asetet e biznesit te fshehura apo te padeklaruara jane te konsiderueshme, ato e kane te pamundur te perfshihen ne qarkullimin financiar te ligjshem te njesive ekonomike. - Elementet pasuror (asetet) te padeklaruar te biznesit as nuk hipotekohen as nuk sherbejne dot si kolateral (garanci) per kredi bankare apo te deklarohen si kapitale te njesive ekonomike. Se dyti: Elementet pasuror (asetet) e paperfshira ne bilance dhe pasqyra financiare si dhe detyrimet e pashlyera ne dogana dhe tatime perbejne stres konstant per biznesin sepse:
-Biznesi shqiptar ndodhet perhere nen presion se mos nje dite nje segment I vecante I pushtetit mund ta keqperdore elementin pasuror (asetin) e tij, te parregjistruar ose shkeljen e meparshme ne legjislacionin fiskal. -Per shkak te perregullsive te meparshme fiskale,biznesi ka shpesh ndjesine e te qenet nje sipermarrje e marre peng. Se treti: Elemntet pasuror (asetet)e padeklaruara te biznesit perfaqesojne pjese te rendesishme te pasurise kombetare ne nivel disa miliarda euro.Prandaj: -Eshte e pafalshme per cilendo force politike te nje vendi qe te mos perpiqet te cliroje ato nga ngritja e perkohshme dhe ti legalizoje. -Qeverite dallohen nga aftesite e tyre per te gjetur forma ligjore per ti vene elementet pasuror (asetet) e padeklaruara te biznesit ne funksion te zhvillimit te ekonomise se vandit. Se katerti: Amnistia e pergjithshme dhe ajo fiskale na vecanyi sjell perfitime reciproke biznes-qeveri sepse: -Biznesi perfiton ne nje start te barabarte dhe ne rritje te konsiderueshme te kapitaleve te tij -Qeveria rrit te ardhurat e buxhetit nga nje takse e amnistise qe te jete e pranueshme -elementet pasuror (asetet)e padeklaruara te legalizuara dhe te futura ne qarkullim rrisin investimet e biznesit dhe punesimin. -Marredheniet adminstrative fisksle-biznes corientohen. -Biznesi fiton pozicionin e sakte dhe moralin e plote per ti sherbyer vetes shtetit dhe shoqerise. Argumentat Pro amnistise se pergjithsme 1. parimet pareto asnjeri nuk humb ,ndersa shteti siguron te ardhura 2. riadreson tek njerezit nevojen e ndershmerise duke konsiliduar mospagimin e taksave njegabim 3. largon ndjenjen e fajit ne pergjithesi tek qytetaret e thjesht 4. mase e nevojshme perpara se te rriten gjobat 5. jep nje sinjal pozitiv se qeveria eshte e angazhuar ne problemet e evazionit fiskal 6. zgjeron bazen e taksave sepse rikthen ne sistemin e taksave shume tatimpagues 7. gjeneron ne terma afatshkurter dhe afatdjte te ardhurat per qeverine 8. redukton kostot administrative per mbledhjen e taksave dhe borxheve 9. vendos nje kontroll dhe monitorimin per tatimpaguesit jo mbi te shkuaren Argumentet Kunder amnistise se pergjithshme 1.Ul moralin e pagimit te taksave ,sepse taksapaguesit e ndershem ndjehen keq 2.Eshte nje zgjidhje e bute per thyeresit e ligjit 3.Godet besimin dhe mundet qe disa pagues te rregullt te fillojne te bejne evazion fiskal 4.Dergon sinjale tgabuara ne lidhje me pamundesine e qeverise se paafte te zbatoje Kodin fiskal 6.Taksapaguesit mund te kerkojne amnisti qe kane efekte negative dhe gerryejne bazen e takses 7.Te ardhurat mund te ishin mbledhur me nje procedure normale Nisur nga argumentet pro dhe kunder ne realitetin shqiptare vendi yne ka nevoje per nje amnisti te pergjithshme.Kete e forcon dhe argumenti tjeter qe ne 20 vjet nuk eshte bere asnje e tille.
5.2 Vendosja e Kasave Fiskale

Pajisa me kasa fiskale dhe leshimi i kuponit tatimor eshte detyrim ligjor N zbatim t Vendimit Nr. 781 dat 14.11.2007 Pr karakteristikat teknike e funksionale t pajisjeve fiskale, sistemit t integruar t kompjuterizuar pr transferimet periodike, automatike, t deklarimeve financiare, sistemit t komunikimit, pr procedurn e dokumentacionin pr miratimin e tyre dhe pr kriteret pr pajisjen, me autorizim, t shoqrive t autorizuara pr ofrimin e pajisjeve fiskale tatimpaguesit, t cilt shesin mallra, prodhime apo kryejn furnizime t shrbimeve n lokale apo njsi t hapura pr publikun, pr t cilat pagesat nuk kryhen nprmjet banks, jan t detyruar t prdorin pajisje fiskale pr regjistrimin e pagesave me para n dor dhe t lshojn n mnyr t detyrueshme, kuponin tatimor.
Arkat fiskale ulin evazionin, treghen xhirot e vrteta t biznesit Arkat fiskale n tregun e karburanteve kane ulur ndjeshm evazionin fiskal. Sipas nj raporti zyrtar t Drejtoris s Prgjithshme t Tatimeve, makineria q shmang mashtrimin n kt biznes, ka br q xhiroja e arritur n periudhn gusht-nntor t vitit 2010 t jet dy her m e lart se e njjta periudh n vitin 2009. Kjo tregon se qllimi kryesor me vendosjen e arkave fiskale po prmbushet dhe evazioni fiskal po shmanget n nivele gjithnj e m t larta.Sipas t dhnave nga drejtoria e tatimeve, n 107 pika karburantesh, nga 820 t tilla q jan n total, ka rezultuar q n 4 muajt xhiroja t jet dyfish m e lart se n vitin 2009, kur n kto pika nuk ishin instaluar akoma arkat fiskale. Nj fakt i till tregon se reforma e fiskalizimit ishte nj arritje e madhe pr formalizimin e ekonomis, por n t njjtn koh pr t ardhurat n buxhet, q ndryshe prkthehen n investime publike m t larta. Veanrisht, tregu i karburanteve sht nj sektor q ka qen gjithmon nn nevojn pr tu disiplinuar.Tashm, vendosja e arkave fiskale n pikat e karburanteve dhe tek t gjitha bizneset e tjera do t bjn t mundur pasqyrimin e qart t do xhiroje, e cila duhet t taksohet me ligj.
Procesi i fiskalizimit t bizneseve, nj nga reformat m t rndsishme pr kt viti. Aktualisht, rezultojn t pajisur me kasa fiskale, m tepr se 50 pr qind e bizneseve, q prbjn rreth 40 mij subjekte.
KONKLUZIONE
Evazioni fiskal eshte nje problem serioz, jo vetem per vendet me zhvillim ekonomik ende ne tranzicion, por dhe per vendet qe kane nje sistem fiskal te zhvilluar. Evazioni eshte nje sjellje, e cila eshte ne kontrast me rregullat e vendosura me pare nga klauzolat specifike fiskale, ku parashikohen dhe denime administrative e penale. Ai eshte nje shkelje ligji pasi mund te perkufizohet si mos pagim i tatimeve te paracaktuara, kurse evazuesi si tatimpaguesi qe nuk permbush detyrimet e tij. Shmangia nuk eshte kundra ligjeve. Ajo konsiston ne aktivitetin e nje personeli, qe eshte realizuar ne rruge legale me synim, shmangien qe me pare te krijimit te bazes se tatueshme , pra uljen e detyrimit tatimor. Shkaqet e evazionit fiskal: Shkaqet e evazionit fiskal jane sigurisht komplekse dhe eshte veshtire te zbulohen. Ne fakt, po te kuptoheshin totalisht shkaqet e evazionit, do te krijohej nje pamje me optimiste duke uar ne eleminimin apo reduktimin e tij, ne permasa me pak alarmante. Prandaj qe te qartesohen arsyet qe te ojne ne evazion, u referohemi Administratave Financiare dhe Policise Tatimore. Si shkaqe mund te permendim : 1Struktura organizative dhe funksionale Persa i perket struktures organizative dhe funksionale, eshte i rendesishem rekrutimi i personelit per inspektim dhe vleresim tatimor. Keto aktivitete mund te permiresohen duke u rritur sasia dhe cilesia e tyre.
2Sistemi legjislativ. Paqendrueshmeria ne vendosjen e ligjeve on ne nje kaos te vazhdueshem te klauzolave administrative, perve krijimit te problemeve serioze per modernizimin profesional te operatoreve ne kete fushe. Gjithashtu ajo on ne prishjen e lidhjeve ndermjet tatimpaguesve dhe sherbimit te te ardhurave, per shkak te vehtiresise se madhe per njohjen sakte te kohes dhe afateve te plotesimit te detyrimeve tatimore. 3Gjendja e padive tatimore Edhe ne rastin kur te gjitha nivelet e mundshme proeduese kane perfunduar, duhen mesatarisht 10 vjet qe te merret vendimi ligjor. 4Kuadri ligjor nderkombetar.Kuadri ligjor nderkombetar i tanishem e veanerisht ai i Komunitetit Ekonomik Evropian, na detyron te verifikojme ekzistencen e diferencave te konsiderueshme ne barren tatimore. 5Barra tatimore.Ka opinione te ndryshme ne vendin tone ne lidhje me madhesine e barres tatimore.Ka nga ata qe mendojne se kjo barre nuk eshte ne nivele te larta dhe, nga ata qe mendojne se barra tatimore eshte e paperballueshme, duke patur parasysh nivelin aktual te zhvillimit te Shqiperise. Pasojat e evazionit fiskal: Evazioni fiskal ne cfare do forme qofte, i lejueshem apo i palejueshem, shkakton veshtiresi ne financimin e te dalave te planifikuara. Parimi kryesor i mbledhjes se tatimeve dhe taksave, te detyrimeve tatimore ne pergjithesi eshte se ato mblidhen per interes publik. Pra nje mungese ne te hyrat publike do te thote me pak investime ne infrastukture, me pak investime ne arsim, shkence, kulture, ne rend, qetesi publike etj, nje pakesim te te mirave publike, ne pergjithesi ne disfavor te shoqerise. Persa i perket luftes se evazionit tatimor, eshte e rendesishme te saktesohet se evazioni tatimor varet nga dy faktore : 1. Efienca e administrimit publik 2. Fitimi qe realizohet duke ju shmangur tatimit. Ministria e Financave ka padyshim nje detyre jo te lehte per zbatimin e kufijeve te prere te thjeshtesimit te sistemit tatimor. Nderkaq, kushdo qe pretendon te punoje per shtetin i del detyra te paraqitet te percaktoje strategjite, rrugedaljet e mundshme dhe kufijte e dallimeve, deri ku mund te operoje me dobi qeveria, te ciles parlamenti i ka vene pergjegjesine primare te luftes ndaj evazionit fiskal. Nje rrugedalje e mundshme nga krijimi i fshehjes mund te ishte bashkepunimi efikas ndermjet Administratave Financiare te interesuara, organeve te Policise Tatimore nepermjet shkembimit ne kohe, te te dhenave te domosdoshme per berjen e nevojshme te kontrolleve. Nevojitet ngritja e nje strukture te deshirueshme kontrolli si eshte Policia tatimore. Kujdes dhe rendesi te veante duhet ti kushtohet politikes tatimore qe zbatohet ne vend. Duhet patjeter qe sistemi tatimor te karakterizohet nga drejtesia ne te tatuar, cfare do te thote se kush ka me pak, paguan me pak dhe kush ka me shume, paguan me shume.
Aktualisht nuk eshte se behet shume ne luften kunder evazionit, ose mund te thuhet se rastet kundra kesaj lufte jane sporadike. Per te arritur minimizimin e evazionit fiskal nepermjet politikes se amnistise se pergjithshme perfshire dhe ate fiskale arrijme ne konkluzinet e meposhtme: Se pari: Cdo vit Shqiperia nga evazioni fiskal humbet afersisht 1 miliard euro ose 30-45%te te ardhurave te buxhetit.Duke bere nje llogaritje te thjeshte per 10 vite nuk jane pak por 10 miliard euro ose afersisht sa prodhimi i pergjithshem bruto i shqiperise per 1 vit. Ne kete kendveshtrim cdo hap i hedhur per amnistine e pergjithshme duhet ti drejtohemi treguesit kosto-perfitim ose me thjeshte sa perfitojm,sa humbim. Se dyti: Duhet te vihet ne zbatim falja per te ecur perpara.Te percaktohen rregullat e faljes qe ne cdo rast te jene te zbatueshme dhe te qendrueshme, duke percaktuar mire ne ligj perjashtimin e atyre aktiviteteve qe kane ardhur nga aktivitete kriminale.Duhet mbajtur parasysh se amnistia ndodh vetem njehere dhe nuk eshte pjese e politikes fiskale.
Se treti: Amnistia e pergjithshme eshte domosdoshmeri ne kushtet e ekonomise Shqiptare sepse cliron vlera kapitali ne te gjitha deget e ekonomise te cilat krijojne kushte per rritjen e mases se punesimit,ne rritjen e mireqenies dhe permiresimin e gjendjes sociale ne vend. Se katerti:Amnistine e pergjithshme duhet ta shohim te lidhur me kulturen e popullit tone. Ne duhet te na udheheqe kultura,etika dhe jo babezia per tu pasuruar me cdo kusht jo ekonomia informale.Presidenti Obama ne samitin G.20 ne Prill 2009 ne Londer midis te tjerave deklaroi : Kemi pare shume babezi dhe shume pak frike shume shpenzime dhe pak kursime,shume huamarrje dhe pak shqetesim.Sot problemi eshte ndryshe. (Nga fjala e Presidentit Obama ne G.20,Prill 2009). Se fundi: Amnistia e pergjithshme duhet te coje ne forcimin e administrimit ne cdo hallke,kjo do te minimizonte informalitetin e ekonomise dhe do te rriste ndergjegjen e cdo tatimpaguesi per te vetedeklaruar aktivitetin e tij,ne kushtet kur sistemi fiskal dhe tarifat tatimore ne raport me vendet e tjera dhe ato per rreth jane nga me te ultat. Ne Shqiperi keto 20 vite kemi pasur edhe perparime edhe deshtime,deshtimet duhet te na mesojne te rindertojme perspektiven. Gjithashtu qllimi kryesor me vendosjen e arkave fiskale po prmbushet dhe evazioni fiskal po shmanget n nivele gjithnj e m t larta.Reforma e fiskalizimit ishte nj arritje e madhe pr formalizimin e ekonomis, por n t njjtn koh pr t ardhurat n buxhet, q ndryshe prkthehen n investime publike m t larta. Celsi i suksesit t lufts ndaj evazionit fiskal do t ishte: ndrgjegjsimi i tatimpaguesve se t paguarit t detyrimit tatimor do t thot zhvillim, mirqnie, hapa prpara drejt integrimit.
Gjithashtu sht e nevojshme garantimi i siguris, se tatimet e paguara nga tatimpaguesit do t prdoren drejt dhe me efikasitet n t mir t publikut nga ana e qeverise dhe e pushtetit vendor.
Literatura
T dhna t marra nga Ministria e Puns dhe Cshtjeve Sociale Te dhena te marra nga Ministria e Financave INSTAT (Instituti i Statistikave) Gazeta Ekonomia Bibliografi: B. Terra, Tatimi mbi shitjet. Rasti i tatimit t vlers s shtuar n Komunitetin Europian, Kluwer, 1988; B. Terra, J. Kajus, Nj udhzim pr Direktivat e TVSH-s Europiane, IBFD. Ekonomia ne Shekullin Calame,paris,France 21-Pikepamje-Analiza-reflektim-Botim 2011-Pierre
Albanian-Political Economic and Social impacts on environmental protection at the spring of 2009. Document of the European Bank for Reconstruction and Development Strategy for Albania,viti 2010 Fiscal Amnisty Efectivity- Torgler and Schaitegger (2003-2009),Uchitello (1989)
Botimi i FEA Konferenca e trete shkencore nderkombetare Nxitja e zhvillimit te bujqesise ne Shqiperi nepermjet permiresimit te perdorimit te burimeve prodhuese.
Mirnjoje t veant shpreh dhe pr: Jonilda KOCI, Fran BRAHIMI (rreth taksave) Eduard GJOKUTAJ ( rreth korrupsionit ) dhe Engjllush VESHI (kontrolli tatimor dhe proedurat tatimore ).

Teme Diplome Evazioni Fiskal

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Teme Diplome Evazioni Fiskal

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Sistemi Tatimor N Ekonomin e Tregut T Lir

Kuptimi i sistemit tatimor dhe karakteristikat e nj sistemi

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Karakteristikat e Sistemit Tatimor modern

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Stimujt tatimore dhe ndikimi i tyre

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Fig. 1.2 Evazioni tatimor eshte zero

MB=t MC=p*penaliteti marzhinzl

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

2.2 Evazioni fiskal ne Kosove, si mekanizm ndshkimor i sistemit te t hyrave

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Ekonomia Informale n Shqipri

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

4.1 PSE DUHET KONTROLLI TATIMOR 4.1.1 Arsyet e kontrollit tatimor

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Minimizimi I Evazionit Fiskal permes politikave te ndryshme

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

5.1 Amnistia e pergjithshme

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

5.2 Vendosja e Kasave Fiskale

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Evazioni Fiskal | Teme Diplome Manjola Hysa | Pergatiti

Вам также может понравиться