KADIN ERKEK FIRSAT ETL KOMSYONU YAYINLARI NO: 6

YERNDE PSKOLOJK TACZ (MOBBNG) VE ZM NERLER KOMSYON RAPORU

NSAN 2011

TRKYE BYK MLLET MECLS KADIN ERKEK FIRSAT ETL KOMSYONU Trkiye Byk Millet Meclisi Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu tarafndan yaynlanmtr. Bu Kitabn Datm TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu tarafndan yaplmaktadr.

Yayn No.: 6

Tel.:

Adres: TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu 06543 Bakanlklar / ANKARA 0 312 420 55 40 0 312 420 52 95 Faks: 0 312 420 52 97

e-posta: kefek@tbmm.gov.tr

Hazrlayan: Gkalp ZMR ve Aygl FAZLIOLU Bask: TBMM Basmevi, Ankara, 2010

URL: http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/kefe/index.htm

http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/kefe/index.htm adresinden yaynlarmza ulaabilirsiniz. ii

alma yaam boyunca pek ok alan, birtakm kt ve olumsuz davranlara, bask ya da hakaretlere maruz kalmaktadr. Bu davranlarn tmn psikolojik taciz olarak tanmlamak mmkn deildir. yerinde psikolojik taciz veya ngilizce syleni ekliyle mobbing oluumu, nedenleri ve sreci asndan farkl bir kavramdr. Bu kavramn benzer kavramlardan ayrt edilmesi, alan bir bireyin, iyerinde maruz kald baz davranlarn psikolojik taciz olup olmadn anlamas ve duruma gre alaca tedbirlere karar vermesi asndan nem tamaktadr. Mobbingin iyerinde psikolojik taciz kelime anlam, psikolojik iddet, bask, kuatma, taciz, rahatsz etme veya sknt vermektir. Komisyonumuz mobbingin kelime anlamn tam olarak bulmak iin Trk Dil Kurumuna bavurmu ve Trk Dil Kurumu, mobbing kavramnn karl olarak BEZDR kelimesini belirlemi ve bezdiriyi yerlerinde, okullarda vb. topluluklar iinde belirli bir kiiyi hedef alp, almalarn sistemli bir biimde engelleyip huzursuz olmasna yol aarak yldrma, dlama, gzden drme olarak tanmlamtr. iii

NSZ

yerinde psikolojik taciz kavram rapor iinde uluslararas literatrde yaygn kullanm ekli olan mobbing kelimesi ile ifade edilmitir. Mobbing kavram nceleri ocuklarn birbiriyle olan zorbalk ilikilerini tanmlamakta kullanlmtr. yerlerinde ise, 1950-1960l yllarda yaplan aratrmalar mobbingin sadece ocuklar arasnda yaanmadn ortaya koymutur. Mobbing, kiiye ynelik, ya, rk, cinsiyet gibi herhangi bir ayrmclk olmadan, taciz, rahatsz etme ve kt davran yoluyla herhangi bir kiiye ynelik duygusal saldrganlktr. Baka bir deyile, ounlukla iyerlerinde bazen bir kiinin, bazen bir grubun, bir alan zerinde uzun bir sre yani aylar veya yllar boyu, sistematik bir bask uygulamas olup, kiiyi i yaamndan dlamak amacyla kastl olarak yaplmaktadr. alma yaamnda hep var olan fakat grmezden gelinen mobbing, bir ok i yerinde hala ok sayda alann kabusu olmaya devam etmektedir. Bazen hakaretle, aalamayla bazen de normalin zerinde ar i yk ykleyerek kendini gsteren bu davrana maruz kalmak alann hem psikolojik hem de fizyolojik olarak etkilenmesine neden olabilmektedir. Mobbing olgusu alma hayatnn nemli sorunlarndan biridir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Komisyonumuzun bu almasndan esinlenerek mobbing konusunu nemsemi, Komisyonumuzla ibirlii ierisinde bir Babakanlk Genelgesinin yrrle girmesine zemin hazrlamtr. Bu balamda, iyerinde psikolojik taciz (mobbing) ile ilgili 19.03.2011 tarihli Resmi Gazetede yaymlanm olan 2011/2 sayl genelge konu ile ilgili bir ok soruna zm getirecek niteliktedir. Komisyonumuz; mobbing olgusundan ne anlalmas gerektiini, mobbingin nedenleri ve sonular, bireyleri nasl etkiledii, mobbing madurunun, maduriyetini nasl ispatlayaca, hangi yasal yollara bavurabilecei konularnda tespitler yapt gibi mevcut durumu ortaya koyup, bu sorun alanna ilikin yasama srecinde neler yaplabilecei, iveren tarafndan uygulanan mobbingin nasl engellenebilecei, toplumda nasl farkndalk yaratlabilecei gibi konulara ilikin zm nerileri de gelitirmitir. Bu balamda yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) ve zm nerileri Raporu, yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Olgusu, lgili Ulusal ve Uluslararas Mevzuat, Alt Komisyon Toplantlarnda Dinlenen Uzmanlarn Sunumlar, alma Ziyareti, Sonu ve zm nerileri olmak zere be blmden olumaktadr. iv

Bu almay bata ilgili kurum ve kurulular olmak zere akademisyenler ve sivil toplum kurulularnn incelemesine sunarken, raporun hazrlanmasnda emei geen bata Alt Komisyon Bakan Trabzon Milletvekili Safiye SEYMENOLU olmak zere, alt komisyon yeleri, Adana Milletvekili Nevin Gaye ERBATUR, Aksaray Milletvekili lknur NCEZ, Manisa Milletvekili Ahmet ORHAN ve Ordu Milletvekili Mustafa HAMARAT ile Komisyon uzmanlarndan Gkalp ZMR ve Aygl FAZLIOLUna katklarndan dolay teekkr ederim. Gldal AKT Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu Bakan

KADIN ERKEK FIRSAT ETL KOMSYONU YELER yenin Ad Soyad Komisyon Grevi

Gldal AKT

Kemalettin AYDIN Fatih ZTRK enol BAL znur ALIK

Bakan

Nevin Gaye ERBATUR

Bakanvekili Szc Ktip ye ye ye ye ye ye ye ye ye ye ye

Bakanvekili

Mustafa HAMARAT Ahmet ERSN

Safiye SEYMENOLU Cnn ARITMAN Ahmet ORHAN lknur NCEZ Fatma SALMAN KOTAN Ali KOYUNCU

Ahmet AYDOMU Sebahat TUNCEL

zlem MFTOLU

ye

vi

I. BLM YERNDE PSKOLOJK TACZ OLGUSU 1. KAVRAMSAL EREVE ..................................................................5 1.1. Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) Nedir? ................................6 1.2. Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) ile lgili Dier Kavramlar ..7 1.2.1 yerinde atma....................................................................7 1.2.2 yerinde iddet ......................................................................9 1.2.3 yerinde Kabalk ..................................................................10 1.3. Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) eitleri............................10 2. MOBBNGN (YERNDE PSKOLOJK TACZ) NEDENLER ..11 2.1. Kiisel Nedenler............................................................................11 2.2. Kurumsal Nedenler ......................................................................12 2.3. Sosyal Nedenler ............................................................................13 3. MOBBNG (YERNDE PSKOLOJK TACZ) SAYILABLECEK KOULLAR ......................................................14 4. MOBBNGN (YERNDE PSKOLOJK TACZ) GENEL BELRTLER ......................................................................15 5. MOBBNGN (YERNDE PSKOLOJK TACZ) YAYGINLII VE SREC................................................................16 6. MOBBNGN (YERNDE PSKOLOJK TACZ) ETKLER ....18 7. MOBBNGN (YERNDE PSKOLOJK TACZ) MALYET....19

Sayfa NSZ ..................................................................................................iii GR........................................................................................................3

NDEKLER

II. BLM LGL ULUSAL VE ULUSLARARASI MEVZUAT 1. HUKUK AIDAN MOBBNG........................................................21 1.1. Anayasa ........................................................................................21 1.2. Trk Ceza Kanunu........................................................................22 1.3. Kanunu......................................................................................24 1.4. Borlar Kanunu ............................................................................25 1.5. Trk Medeni Kanunu....................................................................27 1.6. Sendikalar Kanunu ......................................................................28 1.7. 2822 Sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanunu ........28 vii

IV. BLM ALIMA ZYARET 1. FRANSA ............................................................................................69 V. BLM SONU VE ZM NERLER..............................................77

III. BLM ALT KOMSYON TOPLANTILARINDA DNLENEN UZMANLARIN SUNUMLARI 1. Cengiz UKUR, TBMM Yasama Uzman......................................29 2. alar ABUK, Mobing Eitim ve Destek Merkezi Kurucusu ....31 3. Aye ALTIPARMAK, Avukat ........................................................37 4. Hseyin GN, Mobbingle Mcadele Dernei Bakan ..................38 5. Sefa BULUT, Abant zzet Baysal niversitesi Eitim Fakltesi retim yesi..................................................................................46 6. Demet TRKMENOLU, Ankara 19. Mahkemesi Hkimi ......49 7. Volkan AKMAK, Dantay 8. Dairesi Tetkik Hkimi ..................53 8. Devrim KARAKLAH, Avukat ....................................................66 9. Tlin YILDIRIM, Jeoloji Mhendisi (Madur) ..............................67

Sayfa

viii

YERNDE PSKOLOJK TACZ (MOBBNG) VE ZM NERLER KOMSYON RAPORU TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonunun 14.10.2010 tarihli 16nc toplantsnda yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) ve zm nerileri Alt Komisyonu kurulmasna karar verilmitir. Alt Komisyonda grev yapacak Komisyon yeleri aadaki ekilde belirlenmitir: SEM BLGES Trabzon Adana Aksaray Manisa Ordu

Alt Komisyon tarafndan yaplan toplantlar ile bu toplantlara Alt Komisyonu bilgilendirmek zere katlan kurum, kurulu ve kiiler aada yer almaktadr:

Alt Komisyon, alma sresi ierisinde TBMMde alt komisyon bakannn seimi ve komisyon alma plannn belirlenmesine ynelik bir (1) toplant, konuyla ilgili kamu kurumu temsilcileri, sivil toplum rgtleri ve niversitelerden gelen uzmanlarn yan sra mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) madurlarnn da dinlenildii iki (2) olmak zere toplama (3) toplant ve Fransaya bir alma ziyareti gerekletirmitir.

ADI VE SOYADI UNVANI PARTS Safiye SEYMENOLU Bakan AK PART Nevin Gaye BATUR ye CHP lknur NCEZ ye AK PART Ahmet ORHAN ye MHP Mustafa HAMARAT ye AK PART

TOPLANTI NO./TARH

1. TOPLANTI (03/12/2010)

DNLENEN KURUM VE KLER Alt Komisyon Bakannn Seimi ve Komisyon almalarnda zlenecek Yntem 1) Cengiz UKUR TBMM Yasama Uzman 2) alar ABUK Mobbing Eitim ve Destek Merkezi Kurucusu 3) Aye ALTIPARMAK Avukat

2. TOPLANTI (17/12/2010)

3. TOPLANTI (27/01/2011)

Alt Komisyonun gerekletirdii alma ziyaretine ilikin bilgiler aada yer almaktadr.
ALIMA ZYARET TARH

1) Do. Dr. Salih EMR Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi 2) Prof. Dr. Hamit HANCI Ankara niversitesi Tp Fakltesi 3) Hseyin GN Mobbing ile Mcadele Dernei Bakan 4) Sefa BULUT Abant zzet Baysal niversitesi Eitim Fakltesi 5) Nebahat Glc BULUT Abant zzet Baysal niversitesi Tp Fakltesi 6) Volkan AKMAK Dantay Tetkik Hkimi 7) Demet TRKMENOLU Ankara 19. Mahkemesi Hkimi 8) Devrim KARAKLAH Avukat 9) Tlin YILDIRIM Mobbing maduru

9-12/03/2011

ALIMA ZYARET YAPILAN LKE

Fransa

Mobbing iyerinde alanlarn bir baka kiiye ve/veya kiileri rahatsz edici, ahlak d ve sistematik sz ve davranlarla taciz etmesidir. Mobbing zellikle hiyerarik bir yaplamann olduu gruplarda, zayf bir kontroln olduu kurumlarda glnn altta kalanlara psikolojik yollardan bask yapmasdr.

GR

Trkiye mobbing kavram ile ilk defa; iverene iyerinde psikolojik tacizi engelleme ykmll getiren Borlar Kanunu Tasars ile tanmtr. Genelde kadnlar zerinden yrd sanlan mobbing erkekleri de ayn iddette madur etmektedir. Madurlar genelde kadn olmasna ramen, lkemizdeki ilk mobbing davasn bir erkek brokrat amtr -Toprak Mahsulleri Ofisinden .T. urad psikolojik bask 3

Genelde kadn-erkek orannn eit olduu iyerlerinde fiziksel taciz, daha az oranda ortaya kmaktadr. Erkek youn i evrelerinde fiziksel iddet daha younken, kadnlarn youn olduu i yerlerinde ise psikolojik taciz daha sklkla grlmektedir. Mobbingin kamu sektrnn salk, eitim, sosyal yardm kurumlar gibi kadn youn iyerlerinde daha ok grlmesi, kadnlarn zellikle dier kadnlara kar pasif-saldrgan davranlar sergilemesi ile aklanmaktadr. Yine, cinsiyet asndan, her ne kadar baz almalarda aksi bir sonu olsa da, genel olarak kadnlar, erkeklerden daha fazla psikolojik tacize maruz kalmaktadr.

Bu olgu ile ilgilenen tm aratrmaclar, uygulanan mobbingin dahi cinsiyetler asndan farkl olduu grnde birlemektedirler. Kadn ve erkein ocukluktaki yetime tarzlar ve kiilik geliimindeki farkllklar nedeniyle, hem atmada verdikleri tepkilerde hem de mobbing uygulama tarzlarnda farkllk gstermektedir. Genelde erkek ocuklarnn, araba, top, tabanca vb. oyuncaklarla, kz ocuklarnn ise bebek, makyaj antalar, mutfak malzemeleri vb. ile oynamalar tevik edilmektedir. Erkek ocuklar aralarndaki atmay, dvme, kavga etme gibi saldrgan davranlarla zmeye alrken, kz ocuklar genellikle atmay, darlma, arkadan konuma ya da byklerine ikayet ederek zmeyi tercih etmektedir.

Gelimi lkelerde cinsel tacizin de nne geen mobbing ounlukla st dzey ynetim kademesinde alanlar tarafndan uygulanmakta ve st dzey yneticilerde bir meslek hastal olarak grlmektedir.

yznden kendisinin ve ailesinin depresyona girdii gerekesiyle, yneticilerinden 15 bin TL tazminat talep etmitir. stifas istenen, rtbesi drlen, greve iadesi iin at davay kazanmasna ramen bask ve yldrmaya maruz kalan T. mobbing gerekesiyle ilk davay aan kii olarak Trk Hukuk tarihine girmitir. Genellikle nitelikli kiilere kar niteliksiz stlerin uygulad kt, istenmeyen bir davran olarak karmza kan mobbingin yeri, zaman, i kolu ayrm olmad ama ounlukla hizmet sektrndeki alanlarda faaliyet gsteren i kollarnda yaygn olduu, bu sebeple salk sektr ve niversitelerde ok yksek dzeylerde olduu bilinmektedir.

Gnmzde gelien teknolojinin rnleri sayesinde de sanal ortamlarda da insanlar birbirini tehdit etme frsat yakalamaktadr. Bu durum, sanal mobbing olarak ifade edilmektedir. Cep telefonu ile ekilen grnt ve fotoraflarn internet zerinden yaymlanmas sanal mobbingin tipik rnekleri arasnda gsterilmektedir. Dolaysyla sanal mobbing klasik mobbingin erevesini genileterek, ast st aras psikolojik yldrma abasnn tesinde, mobbing uygulamak isteyenlerin eline daha da farkl enstrmanlar sunmakta, ayrca internet yoluyla elde edilen bilgiler kiilerin aleyhinde kullanlmas da yine birok kii iin bask unsuru olabilmektedir.

Yaplan aratrmalar, mobbinge maruz kalan kiilerin alma hayatlarnda zeka, drstlk, yaratclk, baar gibi bir ok olumlu zellik gsteren duygusal zekas yksek kiiler olduklarn ortaya koymakta ve yasal dayanak olmad ve yasalarda tanmlanmad iin, ispat ok kolay olmayan, kiiyi yalnzlatrdn aklamaktadr. Mobbing uygulayanlar ise, ar kontrolc, korkak, ileri iin vazgeilmez olduunu dnen, ayrcalkl olmak isteyen ve iktidar al olan kiiler olarak tanmlanmaktadr. Mobbing herkesin bana gelebilecei gibi, pek ok aratrmac, mobbing maduru olan kiilerle yaptklar grmelerde, bu kiilerin birtakm benzer zellikler gsterdiklerini ileri srmlerdir.

Hangi ekilde olursa olsun veya hangi amaca hizmet ederse etsin mobbing, kiiyi psikolojik ve ekonomik hasarlarla dolu bir uuruma srklemekte hatta intiharlara dahi yol aabilmektedir. 4

1. KAVRAMSAL EREVE Mobbing kavram, ngilizce mob kknden gelmekte olup, Mob szc, ar iddetle ilikili ve yasaya uygun olmayan kalabalk anlamndadr. Szck Latince mobile vulgusdan tremitir. yaamnda maddi manevi ok byk zarara yol aan duygusal taciz, ancak yakn gemite bal bana bir olgu olarak tanmlanm ve Kuzey Amerikadan Avrupa lkelerine, oradan Japonyaya kabul gren bir isme kavumutur: MOBBING. Gnmzde mobbing, szc bir kimseyi sktrmak, evresini kuatmak, rahatsz etmek ve sknt vermek anlamnda kullanlmaktadr. yerinde uygulanan psikolojik taciz konusunda uzman Alman Psikolou Harald EGEe gre mobbing, yuvalarn korumak iin saldrgann etrafnda uan kularn davranlarn betimlemek amacyla 19. Yzylda biyologlar tarafndan kullanlan ngilizce bir terimdir. Mobbing kavram ilk olarak 1960larda hayvan davranlarn inceleyen etholog Konrad LORENZ tarafndan baz hayvan hareketlerini tarif etmek iin kullanlmtr. Lorenz bu kavram byk bir hayvann tehdidine kar, daha kk hayvan gruplarnn gsterdii tepkiyi ifade etmek amacyla kullanmtr. Daha sonralar ocuklarn okullarda birbirlerine kar hareket tarzn inceleyen sveli doktor Peter-Paul HENEMANN da ayn terimi bir grup ocuun, tek bir ocua kar ykc hareketlerini aklamak iin 1972de kullanmtr. yaamnda ise mobbing kavram ilk kez, 1980li yllarn banda svete yaayan Alman endstri psikolou Heinz LEYMAN tarafndan duygusal taciz olarak ortaya atlmtr. LEYMAN, i yerinde mobbing davrannn varln belirtmekle kalmam, davrann zel niteliklerini, ortaya k eklini, uygulanan iddetten en fazla etkilenen kiileri doabilecek sonular da vurgulamtr. Terminolojide iyerlerindeki benzeri eylemleri ifade etmek iin Bullying (zorbalk), Workplace Bullying (yeri Zorbal), Bullying at Work (yerinde Zorbalk), Work or Employee Abuse ( ya da gren Tacizi), Mistreatment (Kt Muamele), Emotional Abuse (Duygusal Taciz), Victiminazation (Kurban Etme), Intimidation (Gzda Verme), Verbal Abuse (Szl Taciz), Work Harassment (yeri Tacizi), Horizontal Violence (Yatay iddet) gibi kavramlar kullanlmaktadr. Ancak bu kavramlar arasnda en yaygn olarak kullanlan bullying, mobbing den farkl olarak; fiziksel saldr tehdit anlamn da iermektedir. 5

I. BLM MOBBNG (YERNDE PSKOLOJK TACZ) OLGUSU

Ksaca kavram olarak bullying; okullarda ocuklar ve genler arasndaki zarar veren eylemler iin, mobbing ise, iyerlerinde yetikinler arasnda grlen dmanca davranlar iin kullanlmaktadr. ngilterede ve ngilizce konuulan baz lkelerde, mobbing davranlar olarak adlandrlan pek ok davran ifade etmek iin bullying (zorbalk) kavram kullanlrken, ABDde ise bullying kavram daha ok okullarda iddeti ifade ederken, alma yaamnda ise work abuse ve/ya harassment at work ( iyeri tacizi) kavramlar tercih edilmektedir. Mobbing literatre yeni giren bir kavram olduu iin, Trke karl konusunda henz bir netlik bulunmamaktadr. Trke karlk olarak iyerinde psikolojik iddet, iyerinde psikolojik taciz, iyerinde manevi taciz, duygusal iddet, yldrma gibi kavramlar kullanlmaktadr. Ancak mobbing olgusunun birinci deimez zellii iyerinde gereklemesidir. lkemizde yaygn olarak iyerinde psikolojik taciz (mobbing) ifadesi kullanlmaktadr. Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu olarak ortak bir tanm konusunda fikir birlikteliine varmak adna Trk Dil Kurumundan talepte bulunulmutur. Trk Dil Kurumu tarafndan iyerinde psikolojik taciz olgusu; Bezdiri olarak tanmlanmtr. 1.1. Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz ) Nedir? Latince mobile vulgusdan treyen Mobbing terimi; iyerinde duygusal taciz ya da bireyi iyerinden ihra etme amacyla uygulanan psikolojik basklar olarak tanmlanmaktadr. Psiko-sosyal bir stres eklinde ortaya kan olgu iyerinde uygulanan psikolojik iddetin, terrn bir sonucudur. Mobbing, sistemli bir ekilde, sreklilik arzeden bir sklkta alan sindirme maksad ile kiinin zgvenine uygulanan psikolojik ve hatta fiziksel saldrgan davran ifade etmektedir. Baka bir ifade ile iyerinde bir kiinin veya birka kiinin, istenmeyen kii olarak ilan ettikleri bir kiiyi, dlayarak, szl ya da fiziksel tacizde bulunarak mutlak itaate zorlamak, yldrmak ve bezdirmektir. Mobbinge maruz kalan kiiler grdkleri zararn bykl ve etkisiyle, ilerini yapamaz duruma gelmektedirler. Konu ile ilgili yaplan aratrmalar gstermitir ki, en ksa mobbing sresi 6 ay, genelde ortalama sre 15 ay, srecin kalc ar etkilerinin ortaya kt dnem ise, 29-46 aydr. 6

Hangi iyerlerinde ve hangi kiilerin mobbinge uradna bakldnda -aratrmalara gre- kr amac gtmeyen kurulular, ncelikle salk ve eitim sektrnde yaygn olduu ve zellikle de niversitelerde bunun ok daha sklkla yaand grlmektedir. sizliin yksek olmas ve alann deersiz grlmesi de mobbingin olutuu iyeri saysn artrmaktadr. Sonuta mobbing ile her iyerinde ve her trl kuruluta karlalabilmektedir. Organizasyon bozukluunun daha fazla olduu iyerlerinde ise disiplin getirmek, verimlilii artrmak, refleksleri koullandrma (askeri disiplin) amacyla psikolojik taciz uygulanmaktadr. 1.2. Mobbing (yerinde Psikolojik Tacizle) ile lgili Dier Kavramlar Mobbing kavram; son yllarda ska gndeme gelen genelde bir ve birden fazla kii tarafndan arlkl olarak bir kiiye ynelik dmanca ve i etiine aykr davranlar ieren ncelikle bir atma srecidir. Ancak ou zaman ierii tam olarak anlalamam bir kavram olduundan, baz benzer kavramlar psikolojik tacizle kartrlabilmektedir. Bu kavramlar; atma, iddet ve kabalk davranlardr. 1.2.1. yerinde atma atma kavram, iki veya daha fazla kii ya da grup arasndaki eitli kaynaklardan doan anlamazlktr. Bunun yan sra atma, faaliyetleri engelleyen, doal olmayan, kontrol edilmesi ve deitirilmesi gereken davransal bir sapma olarak da alglanmaktadr.1 LEYMANNa gre, atma ve mobbing kavramlarnn birbirinden fark, olayn ne olduu veya nasl olduu deil olaylarn skl, sreci ve olaylarn etkisiyle ak bir ekilde ortaya kan psikolojik, psikomatik ve patolojik sonulardr. Belli bir dzeydeki atma, gnlk yaam iinde normal ve hatta yararldr. rgtlerde bir yenilik, deiim ve hareketten bahsedebilmek iin atmann olmas gerekir. Ancak iyerinde psikolojik taciz, temelde iki ynden, sradan bir atmadan ayrlr. Birincisi, iyerinde psikolojik taciz ahlak ddr. kincisi ise, atmann yararlar yerine mobbingin byk zararlara yol ac bir etkisi vardr.2
ukur, C. Trk Hukuku ve Karlatrmal Hukukta yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) (Uzmanlk Tezi), TBMM. 2009, s.11.
2 1

Tnaz, P. yerinde Psikolojik Taciz, Beta Yaynlar, 2. Bask, stanbul. 2008, s.37.

Normal bir atmayla psikolojik tacizi ayran temel nokta, taraflar arasndaki g dengesizlii ile sz konusu davranlarn hangi sklkta gerekletii ve ne kadar zamandr devam ettiidir. Psikolojik tacizde, srarla tekrarlanan ve srekli devam eden davranlar sz konusudur, bu nedenle, sradan bamsz atma davranlar psikolojik taciz oluturmaz.3

S. bir niversitenin Gs Hastalklar Anabilim Dalnda akademik hayatma baladm. 1991 ylnda doent oldum, 1992 ylnda kadrolu atandm. On yldr kadrolu doent olarak profesrlk iin gerekli koullara sahip olmama ramen, rgtl olarak ykseli kararm srekli engellenmektedir. Bununla birlikte blmde hi bir akademik olayda yer almama msaade edilmemekte, asistan arkadalarla alma yapmam engellenmekte, hangi arkadaa bir alma teklifi ile gittiimde bana dolu olduklarn ve alamayacaklar bildirmektedir. 1998 ylndan beri blmde tez ynetmem izin verilmemekte, bylece asistanlarla pratik olarak bu blmde almadm dikte edilerek bana kar tavr almalar salanmaktadr. Ayrca yayn etii asndan da yok sayma ve hi almyor havas srdrlmektedir. Kendini bana emanet eden hastalarn takip ve tedavisinde konsey kararlar gibi bir takm rgtl klarla hastalarm yanl ve bilimsel olmayan tedavilere ynlendirilmeye allmaktadr. Uyku ile ilgili solunum hastalklar konusunda ABDde eitim grmeme ve bu konuda bir de tez ynetmeme, 1994-1998 yllar arasnda ilk laboratuvar kurup altrmama ramen u an kliniimiz bnyesinde laboratuvara girmem engellenmekte ve devlete paras ile alnan bu aletleri kullanmam ve kendimi bilimsel olarak gelitirmeme izin verilmemektedir.

Salkl bir atma ortamnda dorudan bir iletiim, ibirliine dayanan iliki, ortak hedef ve paylamlar bulunurken, mobbing ortamnda ise belirsiz, ibirliinin olamad, rol ve sorumluluklarn ak ve net tanmlanmad ilikiler, dmanca davranlar ve atmann gizlendii bir ortam sz konusu olmaktadr.

Salin, D Ways of Explaining Workplace Bullying: A Review of Enabling, Motivating and Precipitating Structures and Processes in the Work Environment, Human Relations, Sage Publications, Vol.56/10, 2003, s.1215.

1.2.2. yerinde iddet iddet; g ve kontrol kazanmak amacyla birey ya da bir grup zerinde oluturulan, psikolojik, fiziksel, ekonomik, cinsel ve szel hareketlerin tm olarak tanmlanmaktadr. yerinde iddet olarak adlandrlabilecek davran eitlerinin tamamn ieren bir aklama yapmak ve bu davranlarn snrn izmek zordur. Zira farkl ortamlarda ve kltrlerde neyin iddet olduunun alglanmas ok farkldr. Ancak, genel olarak, iyeri iddeti olarak tanmlanan balca davranlar; cinayet, tecavz, soygun, silahla yaralama, dayak, dlama, tehdit, sinir gsterileri, barma, isim takma, kfr etme, kaba davranlar vb. olarak saylabilinir.4 yeri iddetinin en hzl yaylan ekli mobbingdir. yerinde iddet ve iyerinde psikolojik taciz olgularnn her ikisinde de g ve yetki ktye kullanlmaktadr. Ancak iki olguyu birbirinden ayran baz temel noktalar bulunmaktadr. yle ki, iyerinde iddet davranlar genellikle saldr, fiili taciz, tehdit, eyaya zarar verme, ak sak konuma ve cinsel taciz gibi ar su oluturan davranlarla aklanrken; i yerinde psikolojik davranlarnn nadiren ar su tekil ettii ne srlmektedir. Dier taraftan iyerinde psikolojik taciz, tekrar eden bir dizi davran olarak tanmlanrken, iyeri iddetine ise tek bir davran bile yeterli olabilmektedir.5 Bir kamu kuruluunda birim sorumlusu olarak grev yapmakta idim. Kurumda sekreter olarak alan bir kadn bizim birimde uzman olarak almak istediini, bende bu birimin teknik olduunu ve ok fazla saha almas gerektiini, byle bir eyin mmkn olamayacan kendisine ve kurum yneticisine syledim. Ksa bir sre iinde, kurum yneticisi kadn baka bir birime atad. Benimle uzun bir sre hi iletiim kurmad, dlad, odam deitirdi, yurt ii ve yurt d grevlerden tamamyla yoksun brakt. Son zamanlarda zellikle kamu kurumlarnda kaba iddetin kabul edilemezliinden dolay psikolojik tacizin uygulanmas yaygnlamaktadr. Psikolojik tacize maruz kalan bireyler; bktrma, yldrma, dlanma, kurumun hizmetlerinden yoksun braklma, aalanma, izin ve grevlendirilmelerde yararlandrlmama, zorla tayin gibi psikolojik tacize neden olabilecek tutum ve davranlara maruz kalabilmektedir.
Tnaz P. ve Karatuna I. yerinde Psikolojik Taciz, Salk Sektrnde Kesitsel Bir Aratrma, Ziraat Grup Matbaaclk A.. Trk-, 2010, s.22.
4 5

Tnaz, age, s.45-46

Bir sivil toplum rgtnde alan bir uzmana, giderleri davet eden kurulu tarafndan karlanan yurt dnda dzenlenen bir eitim programna davet gelir. Ancak uzmann ynetici tarafndan toplantya ngilizcesinin yeterli olmad belirtilerek engellenmek istenir. Davet eden kuruluun uzman zerinde srar etmesi zerine uzman yurt dna gider. 1.2.3. yerinde Kabalk yerinde kabalk olgusu da, psikolojik tacizle en fazla kartrlan kavramlardan biridir. Hemen her kurumda alanlarn birbirleriyle kurduklar iletiimde ve birbirlerine kar davranlarnda asgari sayg kurallarna uymalar gerekmektedir. alanlarn sayg kurallarna aykr biimde hareket etmeleri iyerinde kabalk olarak tanmlanr. yerinde kabalk kavramnn, psikolojik tacizden ayrld nokta, daha genel bir davran biimi olmasdr. Arkadan gelmi, odada seni bekliyor. Biz nemli bir konu zerinde alyoruz. Sen ona ay kahve ikram et. Sen ikram ok gzel yaparsn. yerinde psikolojik taciz, bir veya birka kiiye ynelik olarak gerekletirilebilmekte iken, iyerinde kabalk herkese ynelik olabilmektedir.6 Psikolojik tacizde, kt muameleye maruz kalan kii madur olarak tanmlanrken, iyeri kabalnda hedef olarak tanmlanmaktadr. Dolaysyla, kaba davranlar kiiyi rahatsz etmekle birlikte, sonuta psikolojik tacizin yaratt etkilere neden olmamaktadr. Odam kii ile paylayorum. Oda arkadalarmdan biri, odamza bir misafir geldiinde hemen telefona sarlp, yksek sesle konumaya balyor. 1.3. Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) eitleri 1. Dey Psikolojik Taciz: st konumda yer alanlarn astlarna ynelik olarak gerekletirdikleri psikolojik taciz vakalardr. stler sahip olduklar kurumsal gc, astlarn ezerek, onlar kurumun dna iterek kullanmasdr. 2. Yatay Psikolojik Taciz: yerinde psikolojik tacizin fail veya failleri madur ile benzer grevlerde ve benzer olanaklara sahip, ayn konumdaki i arkadalardrlar. rnein; eit koullar iinde bulunan alanlarn ekememezlii, rekabet, kar atmas, kiisel honutsuzluklar gibi. 3. Dikey Psikolojik Taciz: alann yneticiye psikolojik iddet uygulamasdr. Nadir grlen bir durumdur. rnein, alanlarn yneticiyi kabullenememesi, eski yneticiye duyulan ballk, kskanlk gibi.
6

ukur, age, s.14-15

10

2. MOBBNGN (YERNDE PSKOLOJK TACZ) NEDENLER 2.1.Kiisel Nedenler yerinde psikolojik taciz srecinde psikolojik tacize maruz kalan kii/madur ve psikolojik taciz faili ve/ya failleri olarak iki taraf bulunmaktadr. Bu konuda yaplan aratrmalar gstermektedir ki madurun ve failin/faillerin baz zellikleri psikolojik tacize uygun bir ortam yaratmaktadr. Mobbing olaynda sadece psikolojik tacize urayan madur deil, mobbingcide bu olayn bir tr kurban olmaktadr.7 Psikolojik tacizin nedenlerine ilikin farkl grler ileri srlmektedir. Mobbing madurlar zerinde alma yapan psikologlar, bu olumsuz srecin ortaya kmasndan madurlarn davranlarn sorumlu tutmaktadr. Mobbing bir anlamazlkla balayp, bu iin akna ilikin ya da bir davrana ilikin olabilmektedir. Daha sonra mobbing uygulayan kii saldrgan eylemlerine ynetimi ve/ya i arkadalarn da katabilmektedir. Sonuta psikolojik iddete urayan kiinin ya iine son verilmekte ya da kii iinden ayrlmak zorunda kalmaktadr. Ancak ayrlmak ya da ie son verilmesi de ounlukla psikolojik iddetin bitmesine izin vermemekte, nk genellikle benzer bir i kolunda allacandan artk referanslar olumsuz olmakta, sonuta ya kt huylu ya asi ya da iten anlamaz olarak artk damgalanmaktadr. H. Adli Tp Uzman olup, 2001 ylnda bir niversitenin Adli Tp Anabilim Dalnda Profesr retim yesi olarak atanm ve yine 2001 ylndan itibaren de ayn blmn Anabilim Dal Bakanl grevini yrtmtr. eitli niversitelerde ve kurumlarda ders vermi, yurt ii ve dnda bir ok bilimsel kongre, sempozyum, panel gibi etkinliklere katlmtr. Ynetimle aras alnca etkinliklere gnderilmemeye ve izinleri iptal edilmeye balanm ve grev sresi dolmadan da grevden alnmtr. Mobbing madurlarnn kiilikleri ve mobbingin psikolojik nedenlerine odaklanan almalarda, madurlarn hakkn aramaktan ekinen, atmadan kaan, drst ve iyi niyetli kiiler olduklar grlmektedir. Sosyal davranlarnda sorunlar olan bu bireylerin meslektalarndan daha dk sosyal becerilere sahip olmalar nedeni ile mobbinge hedef olma olaslklar yksektir. Bu konuda yaplan baz baka aratrmalar ise, iyerinde psikolojik taciz
abuk, . Sfra Sfr, Elde Var Mobbing, Yaamnn ada Hastalnda lk Yardm, Elma Yaynevi, 2010, s.15
7

11

madurlarnn genellikle drst, alkan, kendilerini bakasna beendirme ihtiyac iinde olmayan, zgveni yksek, giriken, nitelikli, ksmen yarglayc ancak sulayc olmayan, kiilerle ve olaylarla deil dncelerle uramay seven insanlar olduunu ortaya koymaktadr. Noa DAVENPORT ve arkadalarna gre, zellikle yaratc insanlarn, rettikleri yeni fikirlerin dierlerini rahatsz etmesi nedeniyle psikolojik taciz davranlarna maruz kalma olaslklar daha fazladr. ou durumda madurlar, daha yksek mevkilerdekilere tehdit oluturduklar iin seilmi kiilerdir. Duygusal zeklar yksek, dolaysyla, esnek, hassas ve kendi davranlarn gzden geirebilen, bakalarnn davran ve duygularn yksek seviyede hissedebilen, yeni fikirler retebilen, farkl bak alar ile dnyay yorumlayabilen kiilerin mobbinge daha fazla maruz kaldklar ifade edilmektedir.8 Ynetici koridorda olan imza kartonunu kendi odasna getirir. Bu ekilde personel zerinde daha fazla otorite kurmaya alr, alanlarn geli gidilerini kontrol etmeye alr. Bireylerin neden psikolojik taciz davranlarna bavurduklar zerine yaplan aratrmalar, bu kiilerin kendi eksikliklerini gidermek amacyla mobbinge bavurduklarn gstermektedir. Baka bir ifade ile, psikolojik taciz failleri, genellikle ilgiye susayan, vgye ar ihtiya duyan, kendi konumlarn destekleyenlere kar vc davranan ve yapc eletirilerine asla tahamml edemeyendir. Baz durumlarda, mobbing faillerinin, kt bir ocukluk geirmeleri, toplumsal ve aile basks yaamalar veya baa kamadklar eitli olaylarn kurban olmalar ve bunu mobbing davranlar olarak darya yanstmalar da sz konusu olabilmektedir. Ayrca tacizcinin kt kiilii, ynetici olmas nedeniyle kendisinde hak grmesi, iirilmi ben merkezcilik ve narsist kiilik yaps, mobbing uygulamas iin neden oluturabilmektedir. 2.2. Kurumsal Nedenler Kurumlardaki hiyerarik bir rgt yaps ou zaman otoriter bir ynetim tarzn da beraberinde getirmekte ve bu durum psikolojik taciz iin uygun bir ortam hazrlamaktadr. Dier taraftan, hiyerarik rgtlenme, mobbing failinin kendisini saklamas asndan da elverili bir zemin oluturmaktadr. Bylece uzun dnemde psikolojik taciz, ynetim biiminin bir paras haline gelebilmektedir.9
8 9

ukur, age. s.18-19

Gngr, M. alma Hayatnda Psikolojik Taciz, Derin Yaynlar, stanbul, 2008, s.1.

12

Yatay rgtlenmede ise, hiyerarik rgt yapsnda bulunan tabiiyet ilikisi sz konusu olmadndan, geni bir esneklik sz konusu olabilmektedir. Baz durumlarda alan ayn anda birden fazla yneticiye bal olarak alabilmektedir, bu nedenle yetki atmalarnn yaanmas olduka doaldr. Bu tr rgtlerde, hiyerarik rgtlere nazaran daha fazla belirsizlik hkimdir. Yatay rgtlenmede, psikolojik tacize zemin hazrlayan aslnda rgt iindeki belirsizlik ortamdr.10 Kt ynetim, yetersiz iletiim, zayf liderlik yaps, stresli ortamn varl, insanlarn kendilerinden beklenenleri yerine getirememesi, yeniden yaplanma, rekabeti ortamlarda kendi iini kaybetmekten korkma, kendi durumunu koruma durumu, yeni fikirlerin ortaya kmamas, srekli ayn eylerin tekrarlanmas gibi davranlar iyerinde psikolojik tacize yol aabilmektedir. S. 1990larn sonu kamuya tahsis edilen burs program kapsamnda yurtdndan bir eitim bursu kazanr. Ancak sz konusu bursu alabilmesi iin kurumun fark demesi gerekir. Kurum daha nce bu eitim bursunu alanlarndan alt kiiyi gnderir ve her bir alan iin aradaki fark da der. S. iin ise ayn uygulama yaplmaz, bunun zerine S. hakkn yasal yollardan arar, ancak kuruma at davay ekmesi aksi takdirde kendisinin baka bir ildeki Blge mdrlne tayini kartlaca ynetimce kendisine iletilir. Nihayetinde S.nin tayini karlr. S. yasal yollardan hakkn kazanr. Kendisi esas grev yerine dnd gn personelden sorumlu yetkili grevden alnmtr. S. gerek bireysel gerekse mesleki anlamda mevcut yasann iletilmemesi nedeniyle ciddi sorunlar yaamtr. Yneticilerin iyerinde psikolojik tacizin varlna inanmamalar sz konusu davrann srmesine neden olabilmektedir. 2.3. Sosyal Nedenler yaamnda psikolojik taciz vakalarnn grlme skl, toplumun sosyal, ekonomik, kltrel ve ahlaki norm ve deerleri ile yakndan ilgilidir. Son yllarda artan g, yabanclama, z gven yetersizlii, iyerlerinde liyakata nem verilmeyii, hemerilik a etkileimi, iyerlerinde psikolojik taciz davranlarn besleyen bir zemin oluturmaktadr.

10

ukur, age.s.22

13

yerinde psikolojik tacize zemin oluturan toplumsal norm ve deerler banda gl olann zayf olan yok etme algs, bireylere kapasitesinin zerinde i yklenmesi, ortak duyarllk alanlar ve ortak alma kltrnn yok saylmas, deiim ve yeniliklerin alanlarn aleyhine kullanlmas gelmektedir. yerinde yaanan her atma ya da her anlamazlk psikolojik taciz olarak deerlendirilmemelidir. yerinde psikolojik tacizin varlndan sz edebilmek iin ncelikle bir i yerinde gereklemesi gerekmektedir. Ayrca bir olguya iyerinde psikolojik taciz diye bakabilmek iin davranlarn ayda birka kez tekrarlanmas, birbiri ardna birtakm evreler iinde gemi olmas ve bunun tekrarlama skl ve uzun sre devam etmesi ve davran tarzlarnn kiiye kt muamele eklinde olmas gerekmektedir. 3. MOBBNG (YERNDE PSKOLOJK TACZ) SAYILABLECEK KOULLAR

Ynetici kadn konulu bir toplant iin gelen davet mektubunu kendisi ehir dnda olduu iin katlamayaca, kadnla ilgili uzmanlarn da Ankara dnda olduklar (doru deil) iin katlamayacaklar eklinde yantlar.

Bir ya da birden fazla kiiye yneltilen ve tekrar eden olumsuz davranlarda iletiim olgusu olduu iin iki taraf vardr. Tacizi yapan ve hedef kii arasnda ak bir g eitsizlii bulunmaktadr. Kurban konumundaki kii devaml kaybeden kii konumundadr.

Bir kamu kuruluunda dokuz yl uzman olarak altm. Koordinatr olan kii ile ayn oday paylatm. Zaman iinde o olmadnda yerine vekalet ettim. Ne var ki, st yneticilerin zaman zaman onun yerine benden bilgi almalar, beni yanlarna armalar onu ok rahatsz etmeye balad. Sonrasnda da benden bilgi saklamaya, odada srekli sigara imeye, beni toplantlara gndermemeye, zerime ok fazla iimizle direk ilgili olmayan iler yklemeye ve szl tacizlerde bulunmaya balad. Bazen alma arkadalarmn yannda hakarete bile uradm oldu. Geleceimi dnp sustuka stme gelmeler de artt. Bir sre sonra da ynetim deiiklii oldu, ben onun yneticisi durumuna getirildim.

Bir tacize mobbing denilebilmesi iin en azndan, kastllk, sreklilik ve sistemlilik niteliklerini tamal ve bunlarn varlnn tehisi iinse, atmann, kurum kltrnn ve taciz srecinin incelenmesi gerekmektedir. 14

4. MOBBNGN (YERNDE PSKOLOJK TACZ) GENEL BELRTLER yerinde psikolojik taciz davranlar sadece sosyo-ekonomik, kltrel ve fiziksel ynden zayf olan alanlara ynelik deil, ayn zamanda farkl, baarl ve yeni ie balam alanlara kar da olabilmektedir. Bu tr davranlar olumsuz ve istenmeyen davranlar olup, bir ok aratrmac tarafndan birbirine yakn tanmlamalar farkl gruplandrlmtr. Heinz LEYMAN, iyerinde psikolojik taciz davranlarn madur zerinde etkileri asndan be grupta toplamtr.11 1. Kendini gstermeyi engelleme; szn kesmek, yksek sesle azarlamak eklinde gerekleen davranlar, srekli eletiri, 2. Sosyal ilikilere saldr; alan i ortamnda yokmu gibi davranlmas, iletiimin kesilmesi, 3. tibara saldr; aslsz sylenti, ho olmayan imalar, 4. Mesleki durumuna saldr; nitelikli i verilmemesi, anlamsz iler verilip srekli yer deitirilmesi, 5. Kiinin salna dorudan saldr; ar iler verilmesi, fiziksel iddet tehdidi, cinsel taciz gibi, ENARSEN ve RAKNES tarafndan olumsuz davranlar olarak iyerinde psikolojik taciz davranlar aadaki gibi gruplandrlmtr.12 1. Kiiye ynelik psikolojik taciz 2. e ynelik psikolojik taciz 3. Sosyal yalnzlatrma 4. Fiziksel iddet 5. Cinsel taciz Bir baka aratrmac ZAPF ise, iyerinde psikolojik davranlar be kategoriye ayrmtr. 1. e ynelik psikolojik taciz; bu tr davranlar madurun kendisini gereksiz hissetmesine ve dlanmasna neden olur. 2. Sosyal dlanma; madur alma yaamnda yalnzlatrlr.
Leymann, H. The Content and Development of Mobbing at Work, European Journal of Work and Organizational Psychology, 1996, s.170
12 11

Tnaz ve Karatuna, age. s. 32-34

15

3. Kiilie ynelik saldrlar; madur dil, din, etnik yap ve fiziksel zellikleri nedeniyle hakarete urar. 4. Szl tehdit; madur herkesin nnde kk drlr. 5. tibar zedelemeye ynelik psikolojik taciz; madurun onuru ve itibar zedelenir. Mobbing eylemi iinde; ya, rk, cinsiyet gibi bir ayrmclk saiki gzetmeksizin salt taciz aalama, dlama, rahatsz etme yoluyla ynelen bir saldrganlk yer almaktadr. 5. MOBBNGN (YERNDE PSKOLOJK TACZ) YAYGINLII VE SREC Mobbing olgusu duraan olmayp, srekli deien bir sretir. LEYMANN, mobbing sresinin en az ortalama 6 ay, en uzun ortalama 15 ay olduunu ve igc piyasasnda 30 yllk srede bir kiinin mobbinge maruz kalma riskinin %25 olduunu belirtmektedir. Amerikada Workplace Bullying Institute (WBI) tarafndan yaplan bir aratrmada Amerikada alanlarn %13nn yakn bir zamanda mobbinge maruz kaldn, %24 gemi, %12sinin ise tank olduunu belirtmitir. Baka bir ifade ile alanlarn yaklak yars (%49) mobbinge maruz kalmaktadr.13 rlandada 3.579 kiinin katlm ile gerekletirilen bir aratrmaya gre, katlmclarn %7.9u son alt ay iinde fiziksel ve psikolojik saldrlara maruz kalmtr. Norvete yaplan bir aratrmada 7.787 alann %8.6snn iyerinde psikolojik tacize maruz kald belirtilmitir. svede de 2.400 alan kapsayan bir aratrmada iyerinde psikolojik tacize maruz kalma oran %3.5 olarak saptanmtr. spanyada 5.236 alan ile yaplan almada ise katlmclarn %5inin iyerinde dmanca davranlarla karlat, Avustralyada da 350.000 alann uzun sreli psikolojik taciz maduru olduu belirlenmitir. 25 Avrupa lkesi genelinde iyerinde psikolojik tacize maruz kalma orannn %5 olduu ve her 20 alandan birinin, son bir yl iinde psikolojik tacizle karlat belirtilmitir. yerinde psikolojik taciz gelimekte olan lkeleri de tehdit eden nemli bir sorundur. rnein; Bosna Hersekte 511 doktorun %26s, Litvanyada 475 retmenin %2.6s, Macaristanda alanlarn %5-6snn psikolojik tacize maruz kald saptanmtr. Trkiyede bu alanda yaplan alma
Gn, H. alma Ortamnda Psikolojik Taciz, Mobbing/Bullying, yeri Sendromu, Ankara, Lazer Yaynclk. 2010, s.83-84
13

16

sonular da benzerlik gstermektedir. rnein; Bursada salk, eitim ve gvenlik sektrnde yaplan bir almada, 944 kiinin %55inin son bir yl iinde psikolojik tacizle karlat, %47sinin ise tank olduu belirlenmitir. Yine Aksaray-Yalova- Esenky eitim merkezlerinde alan 315 ilkokul retmenin %50sinin iyerinde psikolojik tacizle karlat saptanmtr. stanbulda 505 hemireyi kapsayan bir almada da hemirelerin %86snn psikolojik tacize maruz kald kaydedilmitir.14 Human Resources Managementin, 2008 ylnda Trkiyedeki mobbing vakalarn aratrmak amacyla yenibiris.com zerinden bir anket dzenlemitir. Sz konusu ankete 100 kii katlm, katlanlarn % 56sn erkekler, % 44n ise kadnlar oluturmutur. hayatnda mobbingle karlatklarn syleyenler, % 81 ile en byk dilimi olutururken, hi karlamayanlarn oran ise % 2de kalmtr. Ankete katlanlarn % 70i, bu davran, yneticisi konumunda olan kii ya da kiilerden , % 25i ayn seviyedeki alma arkadalar tarafndan grdklerini ifade etmilerdir. Anket sonularna gre; bu vakalarn, % 27si istifa, % 25i bilmezden gelip ie devam %18i iten karlma, %17si ise bu durumu st ynetim ya da insan kaynaklar yetkilisine iletme ile sonulanmtr. Geri kalan kk bir oran ise, farkl sonulara ulam; rnein st ynetim ile konuup deiiklik olmaynca istifa etmi, durumu ilk amirleriyle paylam ya da benzer bir tavrla karlk vermilerdir. yerinde psikolojik tacize kalma riski baz sektrler ve meslek gruplar iin daha fazladr. 2005 Avrupa alma Koullar Anketi sonularna gre, iyerinde psikolojik ve fiziksel iddetle karlama riski zel sektrde alanlara karlk (%4) kamu sektrnde (%6) daha yksektir. Bunun nedenleri arasnda kamu sektrnde iten karlma riskin az olmas ve alanlarn ilerini kolay kolay terk edememeleri saylabilinir. yerinde psikolojik iddetin sklkla yaand sektrlerin banda salk sektr olduu ve salk alanlarnn iddete urama riskinin dier hizmet sektrne meslek gruplarna gre 16 kat daha fazla olduu belirlenmitir. Avrupada yaplan almalar, salk hizmetleri, sosyal hizmetler, kamu daireleri, eitim, bankaclk ve sigorta sektrlerinde alanlarn daha sk psikolojik tacize maruz kaldn gstermektedir. Bu gruplarn daha fazla psikolojik tacize maruz kalmalar ilerinin daha karmak ve daha fazla iletiim gerektirmesi ile aklanmaktadr. Ayrca niversite alanlar da sklkla
14

Tnaz ve Karatuna, age. s.43-44

17

psikolojik tacizle kar karya kalmaktadr. ABDde 1.158 niversite alan ile yaplan almada katlmclarn %55inin psikolojik taciz davranlarna maruz kald, %2sinin ise madur olduu belirlenmitir. Yine Avrupa alma Koullar Anketi sonular kadnlarn (%6), erkeklere (%4) gre daha fazla psikolojik taciz maduru olduunu gstermektedir.15 niversite alanlarn kapsayan bir dier almada da kadnlar erkeklere gre daha sk psikolojik taciz ile karlamaktadr. Psikolojik tacizin varln tespit etmek bugne kadar yaplan almalarda, psikolojik tacizin hangi davranlarla gerekletirildiine ilikin eitli davran trleri tespit edilmitir. rnein, PALAZ ve arkadalar tarafndan (2007) yaplan bir aratrma sonucuna gre; en fazla karlalan psikolojik taciz davran %33,62 ile iyerinde yaplan ilerin srekli eletirilmesi, %33 ile iyerinde szn srekli kesilmesi ve %31 ile stlerine kendini gsterme olanaklarnn kstlanmas16 davrandr. Sonu olarak mobbing, kr amac gtmeyen kurulularda, okullarda ve salk sektrnde daha yaygn olmakla birlikte, her iyerinde ve her trl kuruluta da grlebilmektedir. Nitekim ynetim zaafiyetinin ve organizasyon bozukluunun daha fazla olduu iyerlerinde, disiplin getirmek, verimlilii artrmak, refleksleri koullandrma ne srlerek yaplmakta ve merulatrlmaktadr. 6. MOBBNGN (YERNDE PSKOLOJK TACZ) ETKLER Modern hayatn getirdii temel sorunlarndan birisi haline gelen iyerinde psikolojik tacizin sonular ve etki alan olduka genitir. Bireyler, byle bir sorunu bilmekte, yaamakta, ancak tanmlama ve zm konusunda bir adm atamamaktadr. yerinde psikolojik taciz, bireyin saygsz ve zararl bir davrann hedefi olmasyla balamakta ve daha sonra tacizcinin saldrgan eylemleriyle devam etmektedir. Bir sonraki aamada da madur, sorunun kayna, problemli ya da akl hastas olarak damgalanmaktadr. Zaman zaman saldrganla tacizcinin dnda ynetim veya i arkadalar da katlabilmektedir. Genellikle bireyin toplumsal itibarn drmeye ynelik saldrgan bir ortam oluturulmakta ve sistematik olarak bask yaratlp iten ayrlmas salanmaktadr. Bazen zel taktiklerle bazen de zorbaca kiilerin performanslarn ve dayanma gleri yok edilerek, sre, ie son verilmesi ya da kiinin ayrlmas ile tamamlanmaktadr.
Palaz, S.vd., yerinde Psikolojik Taciz (mobbing) Davranlar zerine Bir Aratrma; Bandrma rnei, G Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, 2008, Cilt:10, Say:4
15 16

Tnaz ve Karatuna, age. s.46-48

18

LEYMANN, psikolojik tacizin birey zerindeki duygusal ve fiziksel etkilerini; uykusuzluk, sinir bozukluu, melankoli hali, konsantrasyon bozukluu, sosyal izolasyon, kendini kmseme ve aalama, sosyal uyumsuzluk, eitli psikosomatik rahatszlklar, depresyon, umutsuzluk ve aresizlik hissi, sinirlilik, fke, huzursuzluk ve derin keder hali 17 olarak tanmlamaktadr. yerinde psikolojik tacizde en nemli etken iletiimsizlik olup, hem madur hem de bireyin ailesi ve alt kurum da yaanan mobbing srecinden olumsuz etkilenmektedir. Dolaysyla, psikolojik taciz sadece fail veya failler ile madur arasnda gelien, bir defada meydana gelip biten bir iddet tr deil, uzun bir srete yava yava gelien ve gerek biimi gerekse sonular asndan giderek arlaan bir iddet biimidir. 7. MOBBNGN (YERNDE PSKOLOJK TACZ) MALYET Mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) dorudan maliyeti alanlarn katlanmak zorunda olduu i kayb ve gvenlik boyutu ile birlikte, bireyin ruhsal ve fiziksel salyla demek zorunda kald ar bedeldir. Bu olgunun dolayl maliyeti ise, iveren ve toplumun katlanmak zorunda kald dk verim ve retim rn kalitesinin bozulmas, kurumunun/irketin saygnlnn yitirilmesi ve mteri saysnda azalma eklinde kendini gstermektedir. Ulusal yeri Gvenlii Enstits Raporuna gre, ABDde iyeri iddetinin alanlara toplam maliyeti 1992 ylnda 4 milyar dolardan fazladr.18 28 Kasm 1996 tarihinde Kiisel ve Geliim Enstitsnn (IPD) yaymlam olduu aratrmaya gre, 3 milyon kii zerinde yaplan aratrmaya gre son be ylda her 8 kiiden biri iyerinde mobbinge (yerinde Psikolojik Taciz) uramaktadr. Mobbinge (yerinde Psikolojik Taciz) maruz kalanlarn yars kendi irketlerinde bunun yaygn olduunu, eyrei ise son yllarda mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) gittike arttn belirtmitir. Avustralya Griffith niversitesi Ynetim Blmnn hazrlam olduu rapora gre Avustralyada mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) iverenlere yllk 36 milyar dolara mal olmaktadr.
Leymann, H. Mobbing and Psychological Terror at Workplaces, Violence and Victims, Springer Publishing Company, Volume 5, No:2, s.122 vd., http://www.mobbingportal.com/LeymannV&V1990(3). (eriim tarihi:22.10.2010).
18 17

Tnaz, age. s. 176 -177.

19

ngiltere Ticaret Odasnn 2000 ylnda yapm olduu almaya gre mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) ngiltere endstrisine her yl 2 milyar dolar yk getirmektedir. Bu aratrmaya gre yaklak 19 milyon gn mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) sebebiyle hastalananlarn gelmemesi, dikkatsizlikten dolay meydana gelen kazalar, kayp retim ve verimlilik ve yksek istihdam maliyetleri sebebiyle kaybedilmitir. ngilterede 1990dan beri iyeri kazalarnda bir azalma yaanmasna ramen i ile ilgili hastalklarda art grlmektedir. Bu iiye uygulanan mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) ile doru orantl bir sonutur. Sonu olarak mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) maliyetini drde (4) ayrabiliriz. 1- Endstri ve vergi mkellefleri asndan 2- verenler asndan 3- Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) maduru ve ailesi asndan 4- Mahkeme ve avukat masraflar asndan19 Mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) maliyeti yukarda saylan drt sebep iin de milyar dolarlarla ifade edilebilecek lde byktr. Psikolojik olarak rahatsz olan alann retime kataca katk sorunsuz bir alandan ok daha az olacaktr. Hastalk sebebiyle igc kayplar lke ekonomilerinde byk kayplara sebep olmaktadr. Dnyada her sene 6 milyon alma gn kayb yaanmaktadr (HSEInformation abaout Health and Safety at Work). Bu yaanan kayplarn sebebi (yerinde Psikolojik Taciz) madurlarnn meslek gvensizlii, i deiiklii ve uzun alma saatleri ve bu zor alma koullar sebebiyle yaanan alma kayplardr. Dnya genelinde stres ve stres ile ilgili olan hastalklarn maliyetine baktmzda 5 milyar (TUC- Trades Uninon Congresss) dolardan 12 milyar (IPD- Institute of Personnel and Development) dolara ykselen bir grafik karmza kmaktadr. Bu denli maliyeti olan mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) nlenebilmesi iin mevzuatta ve uygulamada yaplacak deiikliklerin alma hayatna yanstlmas salanmaldr.

19

http://www.bullyonline.org/workbully/costs.htm#Employer. (eriim tarihi: 31/03/2011)

20

II. BLM ULUSAL VE ULUSLARARASI MEVZUAT 1. HUKUK AIDAN MOBBNG 1.1.Anayasa Anayasann 12. maddesi temel hak ve hrriyetlerin niteliini dzenlemektedir. Buna gre; madde 12- Herkes, kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere sahiptir. I. Kiinin dokunulmazl, madd ve manev varl Madde 17- Herkes, yaama, madd ve manev varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir. ... Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz; kimse insan haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye tbi tutulamaz. VI. Din ve vicdan hrriyeti Madde 24- Herkes, vicdan, din inan ve kanaat hrriyetine sahiptir. ... Kimse, ibadete, din yin ve trenlere katlmaya, din inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; din inan ve kanaatlerinden dolay knanamaz ve sulanamaz. VII. Dnce ve kanaat hrriyeti Madde 25- Herkes, dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amala olursa olsun kimse, dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; dnce ve kanaatleri sebebiyle knanamaz ve sulanamaz. IV. alma ve szleme hrriyeti Madde 48- Herkes, diledii alanda alma ve szleme hrriyetlerine sahiptir. zel teebbsler kurmak serbesttir. V. alma ile ilgili hkmler A. alma hakk ve devi Madde 49- alma, herkesin hakk ve devidir. Devlet, alanlarn hayat seviyesini ykseltmek, alma hayatn gelitirmek iin alanlar ve isizleri korumak, almay desteklemek, isizlii nlemeye elverili ekonomik bir ortam yaratmak ve alma barn salamak iin gerekli tedbirleri alr. 21

Madde 50- Kimse, yana, cinsiyetine ve gcne uymayan ilerde altrlamaz. Kkler ve kadnlar ile beden ve ruh yetersizlii olanlar alma artlar bakmndan zel olarak korunurlar. 1.2.Trk Ceza Kanunu Ceza Kanununun Amac

B. alma artlar ve dinlenme hakk

Madde 1 - (1) Ceza Kanununun amac; kii hak ve zgrlklerini, kamu dzen ve gvenliini, hukuk devletini, kamu saln ve evreyi, toplum barn korumak, su ilenmesini nlemektir. Kanunda, bu amacn gerekletirilmesi iin ceza sorumluluunun temel esaslar ile sular, ceza ve gvenlik tedbirlerinin trleri dzenlenmitir. Madde 2 - (1) Kanunun aka su saymad bir fiil iin kimseye ceza verilemez ve gvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazl cezalardan ve gvenlik tedbirlerinden baka bir ceza ve gvenlik tedbirine hkmolunamaz. (3) Kanunlarn su ve ceza ieren hkmlerinin uygulanmasnda kyas yaplamaz. Su ve ceza ieren hkmler, kyasa yol aacak biimde geni yorumlanamaz. Trk Ceza Kanununda su olarak tanmlanm mobbing arac olarak kullanlan fiiller ise aadaki gibi saylabilir; 1- Kasten ldrme (2) darenin dzenleyici ilemleriyle su ve ceza konulamaz. Suta ve Cezada Kanunlik lkesi

Madde 81 - (1) Bir insan kasten ldren kii, mebbet hapis cezas ile cezalandrlr. Madde 86 - (1) Kasten bakasnn vcuduna ac veren veya salnn ya da alglama yeteneinin bozulmasna neden olan kii, bir yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. 2- Kasten Yaralama

(2) Kasten yaralama fiilinin kii zerindeki etkisinin basit bir tbbi mdahaleyle giderilebilecek lde hafif olmas halinde, madurun ikayeti zerine, drt aydan bir yla kadar hapis veya adli para cezasna hkmolunur. 22

3- kence Madde 94 - (1) Bir kiiye kar insan onuruyla badamayan ve bedensel veya ruhsal ynden ac ekmesine, alglama veya irade yeteneinin etkilenmesine, aalanmasna yol aacak davranlar gerekletiren kamu grevlisi hakknda yldan oniki yla kadar hapis cezasna hkmolunur. (2) Suun; a) ocua, beden veya ruh bakmndan kendisini savunamayacak durumda bulunan kiiye ya da gebe kadna kar, b) Avukata veya dier kamu grevlisine kar grevi dolaysyla, lenmesi halinde, sekiz yldan onbe yla kadar hapis cezasna hkmolunur. (3) Fiilin cinsel ynden taciz eklinde gereklemesi halinde, on yldan onbe yla kadar hapis cezasna hkmolunur. (4) Bu suun ileniine itirak eden dier kiiler de kamu grevlisi gibi cezalandrlr. (5) Bu suun ihmali davranla ilenmesi halinde, verilecek cezada bu nedenle indirim yaplmaz. Eziyet Madde 96 - (1) Bir kimsenin eziyet ekmesine yol aacak davranlar gerekletiren kii hakknda iki yldan be yla kadar hapis cezasna hkmolunur. (2) Yukardaki fkra kapsamna giren fiillerin; a) ocua, beden veya ruh bakmndan kendisini savunamayacak durumda bulunan kiiye ya da gebe kadna kar, b) stsoy veya altsoya, babalk veya anala ya da ee kar, lenmesi halinde, kii hakknda yldan sekiz yla kadar hapis cezasna hkmolunur. Cinsel Saldr Madde 102 - (1) Cinsel davranlarla bir kimsenin vcut dokunulmazln ihlal eden kii, madurun ikayeti zerine, iki yldan yedi yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. (2) Fiilin vcuda organ veya sair bir cisim sokulmas suretiyle ilenmesi durumunda, yedi yldan oniki yla kadar hapis cezasna hkmolunur. Bu fiilin ee kar ilenmesi halinde, soruturma ve kovuturmann yaplmas madurun ikayetine baldr. 23

Madde 105 - (1) Bir kimseyi cinsel amal olarak taciz eden kii hakknda, madurun ikayeti zerine, aydan iki yla kadar hapis cezasna veya adl para cezasna hkmolunur.

Cinsel Taciz

Tm bu sularn dnda TCK 106. maddesindeki tehdit suu, TCK 107. maddesindeki antaj suu, TCK 114. maddesindeki Siyasi haklarn kullanlmasnn engellenmesi suu, TCK 115. maddesindeki nan, dnce ve kanaat hrriyetinin kullanlmasn engelleme suu, TCK 117. maddesindeki ve alma hrriyetinin ihlali suu, TCK 118. maddesindeki Sendikal haklarn kullanlmasnn engellenmesi suu, TCK 120. maddesindeki haksz arama suu, TCK 121. maddesinde dzenlenmi olan Dileke hakknn kullanlmasnn engellenmesi suu, TCK 122. maddesindeki ayrmclk suu, TCK 124. maddesindeki Haberlemenin engellenmesi suu, TCK 125. maddedeki Hakaret suu, TCK 132. maddesindeki Haberlemenin gizliliini ihlal suu, TCK 133. maddesindeki Kiiler arasndaki konumalarn dinlenmesi ve kayda alnmas suu, TCK 134. maddesindeki zel hayatn gizliliini ihlal suu, TCK 135. maddesindeki Kiisel verilerin kaydedilmesi suu, TCK 151. maddesindeki Mala Zarar Verme suu, TCK 257. Maddesindeki Grevi ktye kullanma suu, TCK 281. maddesindeki Su delillerini yok etme, gizleme veya deitirme suu, TCK 283. maddesindeki Suluyu kayrma suu TCKda su olarak dzenlenmi mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) arac olarak kullanlan fiiller olarak saylabilir. 4857 sayl Kanununun 77nci maddesinin 1nci fkras hkm uyarnca, iverenler, iyerlerinde ii sal ve i gvenliinin salanmas iin gerekli olan her trl tedbiri almak ve bu tedbirlere ilikin ara ve gereleri eksiksiz olarak bulundurmak zorundadrlar. Sz konusu maddenin 2nci fkrasna gre ise, iyerinde alnan ii sal ve i gvenlii 24 1.3. Kanunu

(2) Bu fiiller; hiyerari, hizmet veya eitim ve retim ilikisinden ya da aile ii ilikiden kaynaklanan nfuz ktye kullanlmak suretiyle ya da ayn iyerinde almann salad kolaylktan yararlanlarak ilendii takdirde, yukardaki fkraya gre verilecek ceza yar orannda artrlr. Bu fiil nedeniyle madur; ii brakmak, okuldan veya ailesinden ayrlmak zorunda kalm ise, verilecek ceza bir yldan az olamaz.

verenin ii sal ve i gvenliini salama ykmll, psikolojik tacizi nleme ykmlln de iermektedir. verenin gzetim borcu gerei, iilerin fiziksel olduu kadar psikolojik saln koruma ykmllnn de bulunduu konusunda hibir duraksamaya dlmemelidir. 4857 sayl Kanununun 5inci maddesinde, iverenin iilere kar eit davranma ykmll olduka geni bir biimde dzenlenmitir. Kaynan nsan Haklar Szlemesi, Uluslararas alma rgt ve Avrupa Birlii tzk ve ynergeleriyle Anayasann 10uncu maddesinden alan eit davranma ilkesi balkl 5inci maddeye gre; ilikisinde dil, rk, cinsiyet, siyasal dnce, felsefi inan, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayal ayrm yaplamaz. szlemesinde iinin yapaca iin konusu belirlenmise, kural olarak iveren ynetim hakkna dayanarak iinin yapaca ii deitiremez. Kanununun 22nci maddesinin 2nci fkras hkm gerei i szlemesi taraflar ancak aralarnda anlamak suretiyle alma koullarn deitirebilirler. Ayrca iveren, iinin hlihazrda yapt iten daha ar bir ite altrlmas gibi, i grme borcunda esasl bir deiiklik yapamayacaktr. 1.4. Borlar Kanunu

nlemlerine uyulup uyulmadn denetlemek; iileri, mesleki riskler, bu risklere kar alnacak nlemler ve haiz olduklar hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve iilere ii sal ve i gvenlii eitimi vermek de iverenlerin bu kapsamdaki sorumluluklar arasndadr.

1/7/2012 tarihinde yrrle girecek olan 6098 sayl Yeni Borlar Kanununun 417.maddesi psikolojik taciz olarak nitelendirilebilecek mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) kavramn dzenlemitir. 818 sayl halen yrrlkte bulunan Borlar Kanununun 332.maddesine karlk gelen bu maddede iinin kiiliinin genel olarak korunmas dzenlenmitir. Madde 416- 818 sayl Borlar Kanununun 332 nci maddesini karlamaktadr. Tasarnn fkradan oluan 416 nc maddesinde, iinin kiiliinin genel olarak korunmas dzenlenmektedir. 25 Taslan Gerekesi

818 sayl Borlar Kanununun 332 nci maddesinin kenar balnda kullanlan 4. Tedbirler ve mesai mahalleri ibaresi, Tasarda IV. inin kiiliinin korunmas / 1. Genel olarak ekline dntrlmtr. Maddenin birinci fkrasnda, iverenin iinin kiiliini korumas, kiiliine sayg gstermesi, saln gzetmesi, iyerinde ahlka uygun bir dzenin gereklemesini salama ykmll ngrlmektedir. Gerekten, iverenin, iinin saln korumak amacyla hastalandnda onu almaya zorlamama, tedavisi iin gerekli izinleri verme, gerektiinde iyerinde acil tedavi imknlarn salama gibi ykmllkleri sz konusudur. Bylece, iilerin rahat ve huzur iinde alabilecekleri bir ortamn salanmas amalanmtr. Bunun bir ls olarak iverenin iyerinde ahlka uygun bir dzeni gerekletirmekle ykml olduu kabul edilmitir. Bu ykmllnn dier bir grnmn ise, iverenin, iilerin cinsel tacize uramamalar iin gerekli nlemleri almas oluturmaktadr. veren, bu amala, iilerin derhl yardm isteyebilecekleri bir gvenlik sistemi kurma, gvenlik personeli bulundurma gibi, cinsel tacizle karlama tehlikesini ortadan kaldrmaya ynelik uygun nlemleri almakla ykmldr. Maddenin ikinci fkrasnda, iverenin, iinin yaam, salk ve bedensel btnln korumak iin gerekli nlemleri alma ykmll ngrlmektedir. Fkraya gre, iverenin zellikle i kazalarna kar gerekli nlemleri alma ykmll sz konusudur. Buna gre iveren, hizmet ilikisinin ve yaplan iin nitelii gz nnde tutulduunda, hakkaniyet gerei kendisinden beklenen; deneyimlerin zorunlu kld, teknik adan uygulanabilir ve iyerinin zelliklerine uygun olan nlemleri almakla ykmldr. Nitekim, 4857 sayl Kanununun verenlerin ve iilerin ykmllkleri kenar balkl 77 nci maddesinin birinci fkrasnda da benzer bir dzenlemeye yer verilmitir. Maddenin son fkrasnda, iverenin bu nlemleri almamas nedeniyle iinin lmesi durumunda iinin desteinden yoksun kalanlarn tazminat alacaklarnn, szlemeye aykrlktan doan sorumluluk hkmlerine tbi olduu belirtilmektedir. Fkrada, szlemeye aykrlk nedeniyle tazminat sorumluluuna ilikin hkmlere yollama yaplmtr. Bunun bir sonucu olarak, bu tr zararlarn giderilmesinde, haksz fiillere ilikin zamanam sreleri deil, szlemeye aykrlk nedeniyle zamanamna ilikin hkmler uygulanacaktr. Maddenin dzenlenmesinde, kaynak svire Borlar Kanununun 328 inci maddesi gz nnde tutulmutur. 26

Tasarnn 416 nc maddesinin tamamn kapsayan deiiklikle, iinin onur ve sayg gsterilmek dhil btn kiilik deerlerinin korunmas ykmll dzenlenmi, cinsel tacizin yannda dier psikolojik tacizler de (mobbing-iyerinde psikolojik taciz) kiilik deerlerini ihlal eden sebepler kategorisinde saylm, yrrlkteki Kanununun 77 nci maddesi ile Borlar Kanununun konuya ilikin dzenlemeleri arasnda bir btnlk salanm, hizmet akdinden kaynaklanan sorumluluun hukuki nitelii konusunda yaanan tartmalar, dzenleme ile sona erdirilmi, szlemeye aykrlktan kaynaklanan lme ve vcut btnlnn zedelenmesine veya kiilik haklarnn ihlaline bal zararlarn tazmininde szlemeden doan sorumluluk hukuku hkmlerinin uygulanaca kararlatrlm ve madde teselsl nedeniyle 417 nci madde olarak kabul edilmitir. MADDE 417- veren, hizmet ilikisinde iinin kiiliini korumak ve sayg gstermek ve iyerinde drstlk ilkelerine uygun bir dzeni salamakla, zellikle iilerin psikolojik ve cinsel tacize uramamalar ve bu tr tacizlere uram olanlarn daha fazla zarar grmemeleri iin gerekli nlemleri almakla ykmldr. 1. Genel olarak IV. inin kiiliinin korunmas

Komisyonun Deiiklik Gerekesi

verenin yukardaki hkmler dhil, kanuna ve szlemeye aykr davran nedeniyle iinin lm, vcut btnlnn zedelenmesi veya kiilik haklarnn ihlaline bal zararlarn tazmini, szlemeye aykrlktan doan sorumluluk hkmlerine tabidir. Trk Medeni Kanunu, kiilik hakknn konusuna giren kiisel deerleri tek tek sayma yoluna gitmemi, genel nitelikte bir hkm getirme yolunu semitir. Medeni Kanunun 24nc maddesine gre; Hukuka aykr olarak kiilik hakkna saldrlan kimse, hkimden, saldrda bulunanlara kar korunmasn isteyebilir. 27 1.5. Trk Medeni Kanunu

veren, iyerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak; iiler de i sal ve gvenlii konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldr.

1.6. Sendikalar Kanunu 2821 Sayl Sendikalar Kanununun sendikal nedenlerle iiler arasnda ayrm yasan dzenleyen 31inci maddesinin 3 ila 6nc fkralar da eit davranma ilkesine ilikin hkmler iermektedir. Sz konusu maddenin 3nc fkrasnda; veren, bir sendikaya ye olan iilerle sendika yesi olmayan iiler veya ayr sendikalara ye olan iiler arasnda, iin sevk ve datmnda, iinin mesleki ilerlemesinde, iinin cret, ikramiye ve primlerinde, sosyal yardm ve disiplin hkmlerinde ve dier hususlara ilikin hkmlerin uygulanmas veya altrmaya son verilmesi bakmndan herhangi bir ayrm yapamaz. hkmne yer verilmitir. 1.7. 2822 Sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanunu Bu kanunun 38inci maddesinin 2nci fkrasnda da ayrmclk yaplmamasna ilikin yle bir hkm yer almaktadr: Greve katlmayan veya katlmaktan vazgeenlerin iyerinde almalar, hi bir ekilde engellenemez. Greve katlan veya lokavta maruz kalan iilerin, iyerine giri k engellemeleri veya iyeri nnde topluluk tekil etmeleri yasaktr.

28

1. Cengiz UKUR, TBMM Yasama Uzman 17/12/2010 tarihli Alt Komisyon toplantsnda Trk Hukuku ve Karlatrmal Hukukta yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Tezi Yazar Yasama Uzman Cengiz UKUR dinlenilmitir. UKUR, iyerinde psikolojik tacizin, alma hayatnn en nemli sorunlarndan birisi olduunu, bu kavramn alma hayatndaki herkes tarafndan doru bir biimde anlalmas gerektiini belirtmitir. Bu kavramn doru anlalmasnn, mobbing ile mcadelede bavurulacak yasal yollarn tespit edilmesi veya yasama organnca karlacak yasal dzenlemelerin ieriinin belirlenmesinde ok nemli olduunu dile getirmitir. UKURa gre mobbing; alanlara, stleri, astlar veya eit dzeydeki dier alanlar tarafndan sistematik biimde uygulanan, her trl kt muamele, tehdit, iddet, aalama gibi davranlar ieren bir eit psikolojik terrdr. Bu davranlar belli bir sklkta ve uzun bir zaman periyodunda yaplyor olmaldr. Dmanca davranlarn yksek sklkta ve uzun bir sre yaplyor olmas nedeniyle, bu kt muameleler, ciddi ruhsal, fiziksel ve sosyal sorunlara yol amaktadr. Bu kavram alma hayatna sokan sveli endstri psikolou Heinz LEYMANNdr. UKURa gre birbirleriyle etkileim halinde olan mobbing nedenleri unlardr: - Kiisel nedenler (madurun ve failin kiisel zellikleri) Madurlar, genellikle atmadan kaan, drst, iyi niyetli, alkan, kendisini beendirme ihtiyac iinde olmayan kiilerdir. Failler ise, genellikle ilgi al eken, yanllar zerine dnmeyen, bakalarnn niyetlerinden ar kuku duyan ve benmerkezci kiilerdir. - Kurumsal nedenler (kurumsal yap, rgt kltr ve iklimi) Kt ynetim, youn stresli alma ortam, monotonluk, yneticilerin destek olmamas, zayf rgt kltr ve kapal rgt iklimi. - Sosyal nedenler Artan sosyal bozulma, belirsizlik, rekabeti ortam, verimlilik basks, bireysellik, devaml deiim ve yenilik. LEYMANN, mobbing davranlarn, madur zerindeki etkilerine gre 5 gruba ayrm ve 45 farkl davran kalb tanmlamtr. letiime Ynelik Saldrlar, Sosyal likilere Saldrlar, Sosyal Konuma Saldrlar, Mesleki ve zel Yaama Ynelik Saldrlar, Sala Ynelik Saldrlar. 29

III. BLM ALT KOMSYON TOPLANTILARINDA DNLENEN UZMANLARIN SUNUMLARI

UKUR tezinde karlatrmal hukukta mobbingi de incelemi ve aadaki sonulara varmtr.

Avrupa Konseyi Gzden Geirilmi Avrupa Sosyal art: Trkiye bu art 2006 ylnda kabul etmitir. artn Onurlu alma Hakk balkl 26nc maddesinde mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) ismen belirtilmese de bu konuya ilikin hkmlere yer verilmitir.

Avrupa Birliinin 2001/2339/INI Sayl Parlamento Karar: yerinde Taciz balkl kararda, mobbing (yerinde Psikolojik Taciz), i sal ve gvenlii erevesinde ele alnmtr. Bu karar balayc nitelikte olmamakla birlikte, yol gsterici niteliktedir. eitli lkelerde psikolojik tacize ilikin yasal dzenlemeler ve dier uygulamalar ve iyerinde psikolojik tacizle mcadele yollar genel olarak grupta incelenebilir: i) Yasal Dzenlemeler

(2) i yasalarna bu konuyu dzenleyen hkmler eklenmesi veya mevcut hkmlerde deiiklikler yaplmas, (4) yine zel dzenleme olmakszn daha genel yasal dzenlemelere (medeni kanun vb.) bavurulmas. ii) Toplu Szlemeleri

(1) dorudan doruya psikolojik tacizi dzenleyen zel yasalar karlmas,

Yasal dzenlemeler yoluyla mcadele de 4 ekilde olabilmektedir, bunlar;

(3) zel dzenleme yapmadan i yasalarnda mevcut olan gzetme borcu, eit davranma borcu gibi hkmlere bavurulmas veya

Baz lkelerde, yasal dzenlemelere aykr olmamak artyla, toplu i szlemelerine bu konuyu dzenleyen kurallar konulmas yoluna gidilmesi de sz konusu olabilmektedir. Baz lkelerde, yerel kurulular, sendikalar veya baz kamu idareleri, iyeri ynetmelikleri ile ii ve iverenlerin yasal ykmllklerine aklk getirmektedir. 30 iii) yeri Ynetmelikleri

sve sve, psikolojik tacize kar zel yasal dzenleme yapan ilk AB lkesidir. 1993 tarihli yerinde Maduriyet Hakknda Kararnamede psikolojik taciz, sosyal dlama ve cinsel taciz gibi saldrgan tutum ve davranlar maduriyet kapsamnda deerlendirilmektedir. Fransa Sosyal Modernleme Yasas (2001) ile, Kanunu ve Ceza Kanununa psikolojik ve cinsel tacize ilikin hkmler eklenmitir. Almanya 2006 tarihli Eit Davranma Yasas; rk, etnik kken, cinsiyet, din, ya vb. nedenlere dayal her trl ayrmcl nlemek ve ortadan kaldrmak amacyla karlmtr. svire svire Borlar Kanununun Kiiliin Korunmas balkl 328inci maddesine gre, iverenin, i ilikilerinde iilerin fiziksel ve ruhsal salklarn koruma ve bunlara sayg gsterme ykmll vardr. talya Psikolojik tacize kar lke genelinde koruma, genel yasalar kapsamnda salanmaktadr. Bununla birlikte, psikolojik tacizle mcadelede nlemler ieren blgesel yasalar kabul edilmitir. Yasal dzenlemelerden baka, psikolojik tacize, pek ok toplu i szlemesinde de yer verilmektedir. 2. alar ABUK, Mobbing Eitim ve Destek Merkezi Kurucusu 17 Aralk 2010 tarihinde Mobbing Eitim ve Destek Merkezi Kurucusu alar ABUK, Alt Komisyon tarafndan dinlenilmitir. alar ABUK Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) ile ilgili ilk merkez kurucusu mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) ile ilgili sunumunda aadaki hususlara deinmitir: ABUKa gre mobbing (yerinde Psikolojik Taciz), en ksa tanmyla;iyerinde psikolojik taciz ve yldrma demektir. Her taciz mobbing deildir. Mobbingin oluumu ve geliim aamalar 4 balk altnda incelenebilir. Bunlar iyerinde net olarak tanmlanmam grev ve roller, kuaklar aras ynetim farkllklar, alanlarn, snrlarnn nerede balad ve bittiiyle ilgili kiisel bilin dzeylerinin yetersizlii, yanl ve arpk bir iyeri kltrdr. 31

Mobbingin geliim aamalarn ise; kiisel antipati, bireyler arasndaki sosyal farkllklar (rk, din, dil, mezhep, etnik), cinsel ayrmclk (cinsel kimlik farkllklar), rekabet, irket kltr, kskanlk, nnde engel olarak grme ego tatmini olarak grmektedir. Mobbingin geliim aamalarnda, taciz sistematik ve srekli hale dnr, ynetim devreye girer, madur hukuksal ya da psikolojik destek arayna girebilir, srecini iyi ynetemeyen madur bir kat daha madur olabilir. Mobbing sonucunda madur, istifa edebilir, hastalk sebebiyle uzaklaabilir, i akdi fesh edilebilir. ABUKa gre mobbing saldrlarnn belirli yntemleri vardr. Bunlar; e ynelik saldrlar; mobbing srasnda madurun iine ve pozisyonuna ynelik aalanmas ve ypratlmas eitli ekillerde farkl nedenlere dayanarak, farkl biimlerde kendini gsterebilir. Eitim durumuna saldr, yetkinliklerine saldr, alma tarzna saldr olabilir. Kiilie ynelik saldrlar; inancna, etnik kimliine, fiziksel grnmne, dili, ivesine, sosyal evresine, zel hayatna, klk kyafetine, davran biimlerine ynelik olabilir. Heinz LEYMANNn belirledii Davran Tarzlar ise; letiime ynelik saldrlar, madurun kendini ifade etme olana snrlanr, madur konumaya baladnda daima sz kesilir,alma arkadalar, kurbann kendini ifade etme olanan snrlarlar, madur azarlanr ve veya kmsenir, madurun yapt iler srekli eletirilir. Sosyal ilikilere ynelik saldrlar, madurla konuulmaz, madura herhangi bir sz yneltilmez, alma arkadalarndan uzakta bir ofiste ya da alanda almak zorunda braklr, alma arkadalarnn kendisiyle konumalar engellenir, sanki o yokmu gibi davranlr, arkasndan konuulur , madurla ilgili eitli dedikodular yaplr, gln duruma drlr, madurun akl hastas olduuna dair kuku yaratlr, psikiyatra ya da psikoloa gitmesi iin ikna edilmeye allr, fiziksel engelinden dolay kendisiyle alay edilir, madurun yry ya da konumas taklit edilerek alay edilir. Sosyal imaja ynelik saldrlar, politik ya da dini inanlarna saldrlr, zel yaamyla alay edilir, milliyetiyle alay edilir, onurunu zedeleyici iler yapmak zorunda braklr, yapt i, yanl ve yaralayc bir tarzda yarglanr, ald kararlardan phe edilir, madura kar kfr ya da aalayc szler sarf edilir, madura kar szl ve szsz cinsel talepler yneltilir. 32

Mesleki konumuna ynelik saldrlar, madura i verilmemeye balanr, iini artk yaratc anlamda yapamamas iin her trl alma faaliyeti engellenir, kendisine anlamsz iler verilir, kendisine uzmanlk alannn ok altnda iler verilir, kendisine aalayc iler verilir, madurun beceriksizliini ortaya koymak amacyla kendisine yeteneklerinin / yetkinliklerinin ok stnde grevler verilir. Sala ynelik saldrlar, madur, salna zararl ilerde almak zorunda braklr, madur, fiziksel iddetle tehdit edilir, madura ders vermek amacyla ufak bir iddet (tokat veya itme gibi) hareketinde bulunulabilir, daha ar fiziksel iddete maruz kalmasna allr, maduru zarara sokmak iin amacyla eitli giriimlerde bulunulabilir, evine veya iyerine zarar verilebilir, madura cinsel tacizde bulunulabilir. Mobbing Yntemleri Birden fazla yntem izleyebilirler. Bu yntemler mobbingcinin kiilik zelliklerine bal olarak ortaya kabilir. 1- zolasyon; yok sayma, grmezlikten gelme, dikkate almama, sz yneltmeme, madurun sorduu bir soruyu bakasna dnerek ya da ortaya cevaplama. 2- Hakaret; mesleki ya da kiisel konumunu hedef alan argo ya da kfr ieren szler syleme. Ortaya kaba, yz kzartc laflar atma. 3- neleme; belli aralklarla madurun cannn nasl acyacan bilerek yakc szler syleme. ok etkisi yaratan bu szler dorudan ya da dolayl olarak yneltilir. 4- Aalama; maduru ii ya da kiilii zerinden kk grerek, mobbingciyle eit olmadnn ima edildii szler sylenir. 5- Srekli olumsuz eletirme; hi takdir ya da teekkr etmeme. eksiksiz yaplsa bile bir tarafna kulp takma. 6- ykleme; mevcut sorumluluk ve gnlk i yknn zerine mantkl olmayan, istenen srede bitirilmesi g iler ykleme. Bilgi ve becerisinin stnde ya da altnda iler talep etme. 7- eksiltme; madur hibir i yapmadan bombo oturaca gne dek ileri zerinden yava yava alma, bu ileri bakalarna datma. 8- Sylenti yayma; madur hakknda doru ya da yalan bilgileri irket iine yayma, duyurma. Madurun ii ya da zel yaamyla ilgili bilgileri izinsiz nc kiilere aktarma. 33

10- Fiziksel iddet; madurun mobbingci ya da destekileri tarafndan masasna, sandalyesine, zel eyalarna serte vurulmas, elle ya da ayakla itilmesinden balayarak kazaym gibi arplmas, itilmesi, elme taklmas, hatta tartaklanmas, tokat atlmas ve dvlmesine kadar uzanabilen bir zincir. 11- Cinsel taciz; madura mimik, jest ve szle cinsel imalarda bulunulmas, fiziksel olarak sandalyesine, masasna ve vcuduna haddinden fazla yaklalarak cinsel satama ya da nerilerde bulunulmas, elle sarkntlk, zor da kullanarak tenha bir yere gtrlmek istenmesi. Mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) Etki ve Sonular

9- Knama; madurun bir dncesinden, davranndan ya da tutumundan dolay knanmas ve devamnda yaftalanarak dlanmas.

Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) madurunun tepkilerini aadaki gibi sralayabiliriz. 2- Kendini saldrlara kar koruma duygusuyla defansa geme, 4- Desteki aray, 5- Ar stres, 3- Mobbingciyi ekitirme, ikayet etme giriiminde bulunma, 1- Korku, kayg duygusu ile ie kapanma,

Madur birey asndan; bireyde hastalk semptomlar ortaya kar, hastalanr, ie gelmez, iine son verilir. Stres yaar ve buna bal olarak ar depresyon yaar, intihar dnebilir hatta giriimde bulunabilir. Roln, geri rol olarak adlandrr ve beni aralarna almyorlar der. Bir yandan suu olmadna inanr. Dier taraftan her eyi her zaman yanl yaptna inanr. Kendine gveni olmad gibi, genel bir kararszlk iindedir. inde bulunduu durumdan dolay her trl sorumluluu reddeder ya da her eyden kendini sorumlu tutar. Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) tehdidi alabilecek kiiler genellikle yalnz, ilgin, baarl veya kuruma yeni gelen kimselerdir.

Mobbingle mcadelede, olmazsa olmaz etken kantlamadr. Bununla birlikte ykde tutarllk ve kayda geirme nemli ispat aralardr. 34

7- Hastalk izinleri, ie ge gelmeler,

6- Duruma etkisinin olamayacan kabullenme,

Trkiyede Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) Ne Kadar Yaygn? Bu konuda yaplm anket almalarndan birinin zeti ve analizi aada yer almaktadr. 2008-2009 arasnda MBADMP*ne yaplan 135 bavurunun sahibine uygulanan anketin sonular (*Mobbing Bilgilendirme Aratrma ve Destek Merkezi Projesi) Cinsiyet Kadn % 67 Erkek % 33 Ya 61- st 51-60 41-50 31-40 21-30 0-20 %1 %7 % 17 % 36 % 35 % 4 % 32 % 57 % 11 % 13 % 23 % 45 % 11 %8 % 70 % 28 %1

Gelir Dzeyi 5000 TL -st 2500 -5000 TL 1000-2500 TL 550-1000 TL Asgari cret alma Alan zel sektr Kamu Sivil toplum rgtleri

Eitim Dzeyi Yksek lisans niversite Lise

35

allan letmenin Personel Says 250 kiiden fazla % 46 100 - 250 kii % 18 20 - 99 kii % 16 10-19 kii % 8 1-9 kii % 12

Grev ve Pozisyon Genel Mdr / Koordinatr ef / Mdr / Proje yneticisi Memur / Eleman /Uzman

% 4 % 36 % 60

Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) kavramyla ilk kez mi karlayorsunuz? Hayr % 66 Evet % 34 Hi psikolojik tacize tank oldunuz mu? Olduysanz nerede? yerinde % 84 Okulda % 6 Hi olmadm % 10

Bu durumu ne kadar zamandr yayorsunuz? 6 aydan fazla % 59 6 ay % 8 3 ay % 6 1 ay % 1 1 hafta % 27 36

Hi psikolojik tacize uradnz m? Uradysanz nerede? yerinde % 84 Okulda % 6 Hi uramadm % 10

yerinizde psikolojik tacize kar etik bir kural ya da kurallar var m? Evet % 21 Hayr % 79 17 Aralk 2010 tarihinde mobbing ile ilgili ilk davay aan ve kazanan Avukat Aye ALTIPARMAK, Alt Komisyon tarafndan dinlenilmitir. 3. Aye ALTIPARMAK, Avukat

Mobbinge uradnz dnyorsanz, zerinizdeki sonular neler? Durumunuza denk den yasal bir dzenleme olup olmadn biliyor musunuz? Hayr % 51 Evet % 49

Uradnz dndnz psikolojik tacizi yapan kim/ler? Amir/ler % 61 alma arkadalar % 30 Astlar % 9

ALTIPARMAKa gre, mobbing, (Ankara 8. Mahkemesi 2006/19 E ve 2006/625 K nolu kararnda da belirtildii zere yerinde bireylere stleri, eit dzeyde alanlar ya da astlar tarafndan sistematik biimde uygulanan her tr kt muamele, tehdit, iddet, aalama vb. davranlar iermektedir. verenin en temel ykmllklerinden biri olan iiyi gzetme borcudur. Bu balamda hukuki gerekeler;

Medeni Kanunun 23 nc maddesi ile Borlar Kanununun 49 uncu maddelerinin i hukukuna bir yansmasdr. iyi gzetme borcu iinin kiiliine sayg gsterme ve iinin kiiliini koruma borcunu da ierir.

yerinde dlanma, dier alanlarla insani ilikisini koparmaya ynelik her trl iveren davran ve ilemi de kiilik haklarna saygszlk olarak deerlendirilmelidir. 37

5547 Sayl (Gzden Geirilmi) Avrupa Sosyal artnn Onaylanmasnn Uygun Bulunduuna Dair Kanun; 26. maddesi onurlu alma hakkn dzenlemektedir. Onurlu alma hakk alanlarn birey olarak iyerinde ya da ile balantl olarak maruz kaldklar knanlacak ya da aka olumsuz ya da su oluturan, yinelenen eylemler konusunda bilinlenmesi, bilgilenmesi ve bunlarn engellenmesini desteklemeyi ve alanlar bu tr davranlardan korumaya ynelik tm uygun nlemleri almay; taahht ederler. Borlar Kanunu Tasars Madde 416- veren, hizmet ilikisinde iinin kiiliini korumak ve sayg gstermek, saln gerektirdii lde gzetmek ve iyerinde ahlka uygun bir dzenin gerekletirilmesini salamakla, zellikle kadn ve erkek iilerin cinsel tacize uramamalar ve cinsel tacize uram olanlarn daha fazla zarar grmemeleri iin gerekli nlemleri almakla ykmldr. ALTIPARMAK, alabilecek davalara ilikin istenebilecek hususlar , Manevi Tazminat, Tacizin durdurulmas, akdinin hakl nedenle feshi, Soruturma almasn isteme /delil toplama olarak sralamtr.

ALTIPARMAK, bir memur tarafndan alm olan davada ise, Ankara 7. dare mahkemesinin 2007/875 E. 2008/2297 K. sayl dosyasnda ilk defa mobbingin (yerinde Psikolojik Taziz) kar oy olarak yer aldn belirtmi vedavacnn srekli hak arama aray ve giriimi ierisine sokulduu ve bu yolda lsz bir gvensizlik hissinin yaratld grlmekle mobbing iddiasnn hukuki gerekelerinin olutuu kansna varlmtr, eklinde belirtmitir. 4. Hseyin GN, Mobbingle Mcadele Dernei Bakan 27 Ocak 2011 tarihinde Mobbing ile Mcadele Dernei Ynetim Kurulu Bakan Hseyin GN, Alt Komisyon tarafndan dinlenilmitir. Mobbing ile Mcadele Dernei Ynetim Kurulu adna sz alan Bakan Hseyin GN, ilk olarak ksa vadeli tedbirlerden nleyici tedbirleri aklad. GN, bilinlendirme eitimleri kapsamnda kamu ve zel sektr kurulularnda alan her statdeki personel ve yneticinin ie baladklar 38

tarihten itibaren ilk alt aylk sre iinde mobbing -motivasyon-verimlilik ilikisi konusunda en az 15 saat eitime tabi tutulmas gerektiini ifade etti. GN, mobbing olan eylemler ile mobbingin kiiye, aileye, kurulua, devlete verdii zararlarn sz konusu eitimin konular olduunu belirtti. Bu eitimlerde grev alacak kurum ve kurulular ise yle sraland: Milli Eitim Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Salk Bakanl, niversiteler, Mesleki Yeterlilik Kurumu, Kamu Grevlileri Etik Kurulu, Aile Aratrma Kurumu, Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl, SHEK, Sendikalar, Meslek odalar, bu alanda kurulmu Sivil Toplum kurulular ve zel irketler, Babakanlk nsan Haklar Bakanl, Devlet Personel Bakanl, Diyanet leri Bakanl, TRT ve Basn. Bilinlendirmede hedef kitle okullarda ocuklar, genler, aileler, alanlar, iverenler ve yneticiler, mobbing davalarna bakan hkim ve savclar, hastanelerin psikiyatr klinikleri, Adli Tp Ana Bilim Dallar olarak aklayan GN, kamu ve zel sektr iverenlerinin mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) konusunda bilinlendirilmesi ve kurum ve kurulularda alanlar ve yneticilerin mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) verimlilik, motivasyon, organizasyon, zaman ve finans maliyeti ynnden eitime tabi tutularak sertifikalandrlmas gerektiini belirtti. GN, ayrca, kamuda ya da zel sektrde alanlarn ie balamadan nce mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) yapmayacana dair yemin belgesi imzalamasn, imzal belgenin bir suretinin dosyasna bir suretinin ise kendisine verilmesi gerektiini ifade etti. Hseyin GN, koruyucu tedbirler kapsamndaki kurumsal tedbirleri ise yle sralad: Kamu kurumu ya da zel kuruluun organizasyon yapsndan kaynaklanabilecek psikolojik taciz sz konusu olabileceinden kurumun ya da kuruluun ileyii psikolojik tacize neden olmayacak ekilde organize edilmelidir. Kurum mevzuatnda psikolojik tacize yol aacak hususlar dzenlenmelidir. Kurum ve kurulular psikolojik tacizi KYSnin bir paras olarak ele almaldr. Belirli byklkteki iletmelerde mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) konusunda uzmanlam bir ekip oluturulabilir. Herhangi bir kii psikolojik tacize uram ise kurulu iinde oluturulan bu birime bavurabilir. Hastanelerin bnyesinde psikolojik taciz destek klinikleri oluturulmaldr. Psikolojik tacize maruz kalanlara gerekli tbbi yardm cretsiz verilmeli, tedavi sresince ila ve tedavi katlm pay alnmamal, aylk ve cretlerinde kesinti yaplmamaldr. Psikolojik taciz konusunda Salk Bakanlnca ihtisaslam klinikler almal, psikolojik tacize maruz kalarak alma gcn alamayacak kadar kaybedenler bu kliniklerde tedavi edilmelidir. 39

Trk Ceza Kanunu: Psikolojik tacizin ak, net bir tanm yaplarak Trk Ceza Kanunu kapsamnda alt snr 2 yl 6 ay olmak zere hapis cezas ngrlmelidir. Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) suu ileyenlere ayrca en az on bin lira para cezas verilmelidir. Bu ceza psikolojik taciz yapanlar caydrc nitelikte olacaktr. Psikolojik taciz yapanlar, yaplmasnda yetkisi olduu halde bilerek nlemeyenler ve psikolojik taciz yaplmasna dorudan ya da dolayl katkda bulunanlar hakknda da cezai yaptrm getirilmelidir. Psikolojik taciz yapanlara ve bunu nlemekte yetkisi olduu halde nlemeyenlere, psikolojik taciz yaplmasna katkda bulunanlara ayrca en az on bin lira para cezas da getirilmelidir. 657 DMK ve Dier Personel Kanunlar:

2477 sayl dari Yarglama Usul Kanunu: Kamuda psikolojik taciz yapanlarla ilgili alacak tazminat davalar Borlar Kanununda, sebepsiz zenginleme hkmleri dnda tutulmal, hkim tarafndan hkmedilecek tazminat tutar dorudan zorbalk yapan kiiye ve nlemekte yetkisi olduu halde nlemeyenlere ayr ayr ruc edilmelidir.

Borlar Kanununda 417. md: Dzenleme yeterli deildir. Sebepsiz zenginleme hkmlerine bal olmakszn tazminata hkmedilmelidir. Kanun deiiklii arttr.

Babakanlk Genelgesi: mzal kapsaml bir genelge yaymlanmaldr. Bu genelge ile Trkiyede kardelik projesi kapsamnda her trl ayrmclk, psikolojik taciz, bask, iddet vb. kt muameleye kar eitim seferberlii balatlmaldr. Bu genelge ile insanlara her ne sebeple olursa olsun kt muamelede bulunanlarn, haklarn vermeyenlerin, mutlaka cezalandrlmas emredilmelidir. Bu genelge ile ailede, okullarda, sosyal ortamda ve iyerlerinde mobbinge / bullyinge kar etkili zmler retilmesi dzenlenmelidir.

GNe gre mobbing konusunda gerekli dzenlemeler u ekilde olmaldr:

a) Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) disiplin suu saylmaldr: 657 sayl DMKda ve kamuda alan personelin disiplin hukukunu dzenleyen kanun maddeleri iinde mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) ak ve seik olarak disiplin suu kapsamna alnarak yasal dzenlemeler yaplmaldr. Psikolojik taciz yapanlar, yaplmasnda yetkisi olduu halde bilerek nlemeyenler ve psikolojik taciz yaplmasna dorudan ya da dolayl katkda bulunanlar hakknda da yaptrm uygulanmaldr. 40

b) Soruturmalar kurum dna tanmaldr: Zorbalar, madur hakknda sudan bahanelerle soruturma amakta, madura su uydurulmakta, uydurulan sua disiplin cezalar uydurulmaktadr. Su isnat eden de, cezay veren de zorbann kendisidir. Bu madurun daha madur, zorbann daha da zorba olmasnn yolunu amaktadr. Soruturmalarn tmyle kurum dndan konunun uzmanlar muhakkikler tarafndan yaplmas iin yasal dzenleme yaplmaldr. c) Disiplin kurullar kurum/kurulu bnyesinde oluturulmamaldr: 657 sayl Kanun uyarnca kurum/kurulu bnyesinde oluturulan disiplin kurullar ilevsellii bitmi, sadece st amirin yapt hukuksuzluu onaylayan kurullar haline gelmitir. Hem merkez disiplin kurullar hem de yksek disiplin kurullar, suluyu koruyan, madura verilen cezay onaylayan bir kurum durumundadrlar. Bu kurullar kesinlikle kurum dnda alanlardan oluturulmaldr. Bunun iin 657 sayl DMKda yasal dzenleme yaplmaldr. Kamu Grevlileri Etik Mevzuat: 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun ve bu kanuna istinaden karlan ynetmelik kapsamnda, mobbing (yerinde Psikolojik Taciz), ak su saylmaldr. Zorbalk yapanlar, zorbaya yardm edenler ve ayrca zorbalk yapldn bildii halde bunu nlemeyen st amirler de ayn suu ilemi olarak kabul edilmeli ve etik kurulunca ifa edilmelidir; nk zorbalk yapanlar genelde korkak insanlardr. Kamuoyunda birka kiinin bile ifa edilmesi ou zorbay etkisi altna alr, korkutur. Zorbalarn tedavisi yasal olarak zorunlu hale getirilmelidir: yerinde madurdan daha ok zorbann destek tedavisine ihtiyac olduundan hareketle zorbalarn tedavisini zorunlu klan yasal dzenlemeler yaplmaldr. Sorunun kayna zorbalk yapan insanlarn adaletsiz ve demokratik olmayan davranlardr. Verilen sre iinde tedavisini yaptrmayan zorbalar yasal olarak tedaviye zorlanmaldr. Kanunu: a) 4857 sayl Kanununda mobbing yasaklanmaldr: zel sektrde ve kamuda alan iilerin maruz kald psikolojik taciz, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, ilgili sendika ve iveren veya vekilinden oluan bir komisyon tarafndan incelenmelidir. Kendisine mobbing yapld iin ikyette bulunanlar ile tanklarn korunmasna ynelik olarak yasal dzenleme yaplmaldr. 41

b) Kdem ve ihbar tazminat: iyi ve ivereni kar karya getiren husus genelde kdem tazminat ve ihbar neli cretidir. Kdem tazminat ve ihbar neli cretinin demesini iverenden ayr bir messese iinde dzenlemek gerekir. iyi istifaya zorlamak iin yaplan mobbing azaltlm olur. c) Kanunu gereince i Sal ve Gvenlii Kurulu kurulmaldr: Bu kurul ii-iveren-alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl temsilcilerinden oluturulmaldr. Bu kurul, iveren ve iveren vekillerini, iileri, ii sal ve i gvenlii kapsamnda kurala balayarak bilinlendirme eitimine tabi tutmaldr. Bu kurul yazl uyarya ramen mobbing yapan, yaplmasna msaade eden iverenlere yaptrm uygulayabilmelidir. isine psikolojik taciz yapt sabit olan iverenler belirli srelerde baz kredi, tevik vb. olanaklardan yoksun braklmaldr. rnein bir iisine psikolojik taciz yapan iveren 5 yl sreyle baz hak ve imknlardan men edilmelidir. Bilgi Edinme Hakk Kanunu: Bilgi Edinme Hakk Kanunu uyarnca istenen bilgi ve belgeler kasten verilmemekte, eksik verilmekte, madur durumundaki kii, bilgisizlie boulmaktadr. Bilgi Edinme Hakk Kanunu uyarnca, bilgi ve belgeyi kastl olarak vermeyen kamu grevlilerine ar disiplin cezas konulmaldr. Madur, Babakanlk Bilgi Edinme ve Deerlendirme Kuruluna mracaat ettiinde bu Kurul da zaman zaman madurun istedii evraklarn verilmesi ynnde karar vermemektedir. Bilgi edinme yasas uyarnca su ileyenler hakknda kamu davas alabilmelidir. Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) i kazalar ve meslek hastal kapsamna alnmaldr: Psikolojik taciz grd iin alma gcn belli oranlarda kaybedenler i kazas ve meslek hastalklar kapsamnda deerlendirilmeli, malulen emekliye ayrlabilme imkn getirilmelidir. Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) maduru hem dava aabilmeli hem de ayn konuda ikyet edebilmelidir: Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) madurlarnn en ok zorlandklar konu yasal yollara veya ikyete bavurma konusunda seime zorlanmalardr. Yasal yollara bavurulduunda ikyetiniz dikkate alnmamaktadr. Bu sorunun zlmesi gerekir. Madur yasal yollara bavurduunda bu sre ok uzun srmekte, yasal yola bavurulduu iin de madura daha farkl taktiklerle taciz yaplmaktadr. Dileke hakknn kullanlmas: ikyet ve mracaat yolunu ak tutmak iin ikyetin ve mracaatn bir hak olduu, bu hakk engellemenin su olduu yasal olarak dzenlenmelidir. ikyet ve mracaat ettii iin 42

daha sonra cezalandrlacaklar koruyucu yasal dzenleme yaplmaldr. ikyet ve mracaat ettii iin i akdi feshedilen, istifaya zorlanan, baka yere geici ya da daimi tayin edilenlere koruyucu yasal dzenleme getirilmelidir. Tanklarn korunmas iin yasal dzenleme arttr. 4483 sayl Memurun Muhakemat Hakknda Kanun: Bu kanun memurlarn yarglanmasn dzenleyen kanundur. Mobbing maduru kamu davas almas iin savcla bavurduunda, savc, hakknda su duyurusunda bulunulan zorba ynetici veya ibirlikileri ile ilgili kamu davas aabilmek iin ilgilinin bir st amirinden lzumu muhakeme talep etmekte ancak zorbann ve ibirlikilerin st amirleri meni muhakeme karar vererek zorbay ve yandalarn korumaktadr. Hukuka snmak isteyen madurun eli kolu balanmaktadr. Bu durum madurun tamamen zorbala teslim edilmesi anlamna gelmektedir. Her bavurduu kapnn yzne kapandn gren, her bavurduu kapda zorbann gcn hisseden madur psikolojik olarak tamamen kmektedir. Kamu grevlilerinin yarglanmas hakknda kanunda zorbalara zrh oluturan maddenin deimesi arttr. Aksi halde zorbalar kanunla korunarak binlerce insanmz madur edilerek hayatlar snecek ve yuvalar dalmaya devam edecektir. Szlemeleri: i sendikalar ile yaplan toplu i szlemelerine ve memur sendikalar ile yaplan toplu szlemelere mobbinge kar alnacak nlemler konulmaldr. Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) ile mcadele kapsamnda mutlaka hizmet ii eitimler verilmesi karara balanmaldr. Toplu i szlemelerine mobbing ile ilgili yaptrm n gren hkmler konulmaldr. Mobbing ile ilgi yaplacak dzenlemelerde, zorbalarn eline yeni silahlar verilmemelidir: Mobbing yasalarda dzenlenirken yeni maduriyetlere yol almamaldr. Yasal dzenlemeler, ak ve anlalr olmaldr. Mobbing dzenlemelerinde iftiraya kar koruma: ftira ve karalama amal olarak kendisine mobbing yapldn iddia eden ancak iddiasnn gerek d olduu aka ortaya kan kiilere de cezai yaptrm getirilmelidir. Uyar messesesi altrlmaldr: Psikolojik taciz yapldn iddia eden kiinin ikyetini inceleyen ve sonulandran arac bir kuruma grev verilmelidir. Kendisine iyerinde mobbing yapldn iddia eden alanlarn ikyeti bu kurum tarafndan incelenerek ikyetinin hakl olmas durumunda ikyetinin de rzas alnarak ncelikle dava ya da bakaca yaptrm yoluna gitmeden mobbing davrannn ortadan kaldrl43

mas istenmelidir. Psikolojik taciz yapanlar, bilgisi olduu halde mobbingi nlemeyenler ncelikli olarak uyarlmaldr. Psikolojik taciz yapanlarn stleri de yazl iyeri amadan nce en az 15 saat mobbing verimlilik ilikisi, mobbing -motivasyon ilikisi konusunda eitim almaldr. Bu eitimi alanlara ruhsatlar teslim edilmelidir. Kamu ve zel sektrde on ve daha fazla ii altran iyerlerinde, yeni hazrlanan ii sal ve i gvenlii yasa taslana iveren ve iveren vekillerinin sorumluluklar kapsamnda psikolojik tacizi nleyici tedbirler getirilmelidir. Psikolojik taciz yapan ve yaplmasna kaytsz kalanlara alma Bakanlnca ar para cezalar uygulama imkn getirilmelidir. Mobbing aratrmalar tevik edilmelidir: Mobbing konusu, meslekler, sektrler ve makro dzeyde aratrlmaldr. Trkiyede sektrler ve meslekler itibariyle geni apl aratrma yaplmas iin akademisyenler tevik edilmeli maddi ynden destek salanmaldr. Trkiyede makro dzeyde mobbing aratrmalar yaplmaldr. Hseyin GN, daha sonra niversitelerde alnmas gerekli tedbirleri sralamtr: Buna gre, niversitenin karar organ olan Ynetim Kurulu iin niversitedeki doent ve profesrler arasndan, retim ye ve grevlileri ile renci temsilcileri tarafndan 7 asil 7 yedek 14 kiiden en ok oyu alandan balamak zere biri ynetim kurulu bakan olarak 7 kii Cumhurbakannca atanr. Dier 7 kii ise yedek ynetim kurulu yelerini oluturur. Rektrlk, rektr ve yardmclar ile dekanlklar ve blm bakanlar, okul mdrleri ve idari personelden oluur. Yrtmeye ilikin ileri yapar. GN, emniyet tekilat iin ayr bir dzenlemenin getirilmesi gerektiini belirtti. Emniyet tekilatnda psikolojik tacize maruz kalanlarn ikyetlerini mobbing konusunda ihtisaslam en az kiiden oluan mlkiye mfettileri kurulunun incelemesi gerektiini ifade eden GN, emniyet tekilatnda psikolojik tacize maruz kalanlarn, ikyetten sonra zarar grmemeleri iin gerekli tedbirler alnmasnn art olduunu syledi. Kamu ynetiminde hukuk devleti ilkesine kesin uyumun gerekliliine vurgu yapan GN, mobbing kamu grevlilerinde genelde; istifaya zorlamak, tayin ilemine kar dava almasn nlemek, grevden almadan nce gzda vermek, grevden alnanlarn mahkeme karar ile greve dnn nlemek, grevden alndktan sonra veya tayin edildikten sonra mahkeme kararyla nceki grevine dnenleri istifaya zorlamak iin yaplmaktadr dedi. GNe gre, brokraside atanma, grev deiimi, ak 44

ve net kurallara balanmaldr. Belirli bir seviyeden sonra bir kiinin o makamda kalaca sre yasalarla belirlenmelidir. Brokraside en ok yarg kararlarnn uygulanmamas iin mobbing yaplmaktadr. Bu duruma hukuk devleti erevesinde kesin kalc zmler bulunmaldr. Bir dnem madur olanlar, bir sonraki dnem iin kin ve nefretle dolmakta, gc ele geirdiinde kendisine yaplan hukuksuzluklar tekiler olarak grd ve dman koltuuna oturttuu farkl siyasi, dini grlere sahip olanlara veya blge ya da rk farkll olan insanlara kar uygulamaktadr. Bu ksa vadeli tedbirlere ek olarak uzun vadeli tedbirlere de deinen GN, Mobbing ile Mcadele Kurumu ad altnda ayr bir kurum kurulmas gerektiini belirtti. Buna gre, Trk Silahl Kuvvetleri ile Milli stihbarat Tekilat hari olmak zere, kamu kurum ve kurulular ile zel sektr kurulularnda alanlarn iyerlerinde maruz kalabilecekleri psikolojik tacizin nlenmesi ve tacize maruz kalanlarn korunmasn salamak amacyla karar organ ii-iveren-devlet-niversite-baro temsilcilerinden, Babakanln ilikili kurumu olarak faaliyet gsterecek Mobbing ile Mcadele Kurumu kurulmaldr. GN, dier yasal dzenlemeler kapsamnda aile kurumunun salam temeller zerine kurulmas iin kiilerin birbirlerine ve topluma kar hak ve devleri kapsamnda evlilik kurumu oluturulmadan nce evlenecek kiilerin ailenin nemi, ocuk yetitirme, problem zme, fke kontrol vb. konularda eitimler almasnn, medeni kanunda yasal olarak dzenlenmesi gerektiini ifade etti. GN, eitim mfredatnda ortaretimde eitici ve retici dersler konulmaldr dedi. GN, mobbingin milli bir mesele olarak ele alnmas ve zm bulunmas gerektiini ifade etti. GNe gre, mobbingin beeri sermaye ve sosyal sermayeye verdii zararlar retilmeli, mobbing devlet tarafndan milli bir politika olarak kabul edilmeli, kamuoyunun gndemine tanmaldr. Beeri sermaye, bir lkede yaayan insanlarn bilgi birikimi ile tecrbeleri toplamndan oluur. Psikolojik taciz ile donanml insanlar igc piyasas dna itilmekte, alma azmi yok edilmektedir. Bu konu milli bir mesele olarak ele alnmal ve zme kavuturulmaldr. Sosyal sermaye, bir lkede yaayan gerek ve tzel kiilerin birbirleri ile olan ilikilerinin gven temeli zerine kurulu olmasdr. Psikolojik taciz bu gven duygusunu yktndan, verimlilik makro dzeyde zayflatlm olur. Bu adan da mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) milli bir mesele olarak ele alnmal ve zlmelidir. 45

GN, ayrca, mobbingin yabanc sermaye giriine engel olduunu belirtti. Para ve sermaye piyasasna fon salayan yatrmclarn yatrm yapacaklar lkenin hazine bonosu ve tahvilini almak, irketlerin hissesini alarak ortak olmak, banka bonolar ve zel sektr tahvillerine yatrm yapmak ya da firmaya kredi vermek suretiyle fon salamak zere karar verirken hisse senedinin alnaca irketin saydaml, personel politikalar, yneticilerin ya, eitim ve tecrbeleri gibi bir takm kriterlere baktklarn aktaran GN, son yllarda gelimi lkelerde, firmalarda yaanan mobbing olaylar sonucunda bu konuda daha hassas davranldn, irketin finansal durumu ne kadar iyi durumda olursa olsun mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) konusunda ayrca incelemeler yapldn ifade etti. GN, gelimi lkelerde irketlerin bu nedenle bu iyerinde mobbing yoktur sertifikas almaya baladn belirtti. Hseyin GNe gre, iyerinde psikolojik taciz ortamnn olmadnn sertifikalandrlmas gerektiini ifade edip, kurum ve kurulular denetlenmeli, sonrasnda yetkin kurululardan bu i yerinde mobbing ortam yoktur sertifikas alnmaldr. 5. Sefa BULUT, Abant zzet Baysal niversitesi Eitim Fakltesi retim yesi 27 Ocak 2011 tarihinde Abant zzet Baysal niversitesi Eitim Fakltesi retim yesi Sefa BULUT, Alt Komisyon tarafndan dinlenmitir. Sefa BULUT konumasnda mobbingin madur ruh sal zerine etkilerini aktarmtr. Buna gre, mobbingin nemi, tek bir kii zerindeki etkisinin aileler, kurulular, toplum ve btn insanlk zerinde negatif dalgalanmalar yaratmasndan kaynaklanmaktadr. Mobbing, ok yaygn ve gittike artan bir olgudur. AB lkelerinde yaygnlk oranlar % 2 ile 15 arasnda deimektedir. lkemizde ise baz sendikalar ve STKlarda % 50lik bir oran olduu iddia edilmektedir. BULUT, mobbingin en ok niversiteler, salk kurulular, gnll kurulular, hizmet, salk ve eitim sektrleri ile insanlarn yakn iliki iinde altklar, ekip, grup almas gerektiren yerlerde grldn ifade etmitir. BULUT, mobbingde amalanann, zgveni zayflatmak, phe uyandrmak, kiinin kendine saygsn yok etmek, benliini sktrmak, paralamak, benliin savunmalarn kertmek, itaat ettirmek, gruba uydurmak-istenileni yaptrtmak, youn stres yaratmak, dlamak, yalnzlatrmak olduunu belirtmitir. Bulut, kurbanlarn genelde yalnz, farkl, baarl ve yeni gelen kiilerden seildiini ifade etmitir. 46

Mobbing, kurbann psikolojik, fiziksel, sosyal ve ekonomik refahn etkilemektedir. Buluta gre, psikolojik tacize maruz kalan kiiler pek ok farkl tutum ve tepkiler sergiler. Kurbanlar bazen yaadklarn evrelerindeki insanlarla paylar, kimi zaman ise kendileri bile anlayamaz, kimseye anlatamaz, durumun ciddiyetini tam olarak kavrayamazlar. BULUTa gre, iimizin, yetkilerimizi, sosyal statmz, rollerimizi belirlemesi, kimliimizin ve kiiliimizin bir paras olmas ve zamanmzn ounu ite geirmemiz gibi nedenlerle mobbingden etkileniriz. Kii ac verici bu srete ok, inkar, belirsizlik, anlayamama, kabullenememe gibi tepkiler gelitirir. lk olarak kendinden phe etme, kendine gvenin sarslmas, i performansndan emin olamama, ne yaptn bilmeme, srekli dikkatli davranma, srekli kendini kontrol etme, srekli tetikte olma-bekleme gibi tepkiler veren kii daha sonra benliin dalmas, benliin zayflamas, realite duygusunun kaybolmas, benlik tasarmnn deimesi, dissosiyatif kimlik bozukluu gibi tepkiler verir. BULUT, fiziksel hastalklarn yava yava birikerek olduklarn, kolay fark edilemediklerini, duygusal rahatszlklar gizlediklerini, daha kolay aklandklarn, bunlara daha kolay rapor/izin verildiini ve fiziksel hastala dayanmann ruhsal hastala dayanmaktan kolay olduunu ifade etti. BULUT, organsal tepkileri ise yle sralad: Terleme ve titreme, i daralmas (kayg, anksiyete, bunalt), baklk sisteminde d, sk sk hasta olma, gastrit, lser, ba, boyun, srt arlar, sindirim sistemi bozukluklar, kabzlk, sedef hastal, baylmalar. Uzun sreli stres ve uyarlmlk haliyle birlikte beyin kimyas ve hormonlar bozulur. Kii, ayrca, srekli yorgunluk, yaam enerjisinin azalmas, hafza zayflamas, konsantrasyon kayplar, motivasyon eksiklii, salkl karar verememe, yaratcln/ orijinalitenin azalmas, retkenliin azalmas, i veriminin azalmas gibi depresif belirtiler gsterir. tah kayb, yememe, ar yemekilo alma-obezite gibi yemekle ilgili skntlar olurken cinsellie ilginin azalmas, libido enerjisinin azalmas, kendini gzel-ekici olarak grmeme, kendi bedenini negatif alglama gibi cinsellikle ilgili sorunlar da ortaya kar. Kii, sebepsiz fke, fke patlamalar, kzgnlk, iritabilite, saldrganlk, aresizlik, tuzaa dmlk duygusu, intihar dnceleri ya da intihar, bakalarn ldrme, i yeri iddeti gibi fkeyle ilgili skntlar yaarken uykuya dalmada glk, uykuda kalmada zorluk, ok erken uyanma, hi uyuyamama, kbuslar grme, yaanan olumsuz olay ryada grme, bakas ile yatamama- eini de uyutmama gibi uyku sorunlarna sahip olabilir. 47

Mobbingin ruhsal veya fiziksel travmaya benzediini iddia eden BULUT, slogan olarak da yaam artk eskisi gibi deil, hibir ey artk eskisi gibi deil gibi ifadeleri gsterdi. BULUT, doal afetler, teknolojik kazalar ve devrim-ihtilal, karlma, esir alma, cinsel taciz-tecavz gibi insan eliyle yaplanlar olmak zere travma nedenlerini belirtti. nsan eliyle yaplan travmalarn etkisi en derin ve en uzun sreli olanlar olduunu ifade eden BULUT, bunlarn niyetli, istekli, planl, organize, nlenebilir, affedilemeyen zellikte olduklarn vurgulad. Bulut travma trlerini ise yle sralad: Basit Travma; bir kez, uzam travma; uzun bir sre, kompleks travma; ksa-uzun, doal-istemli, ertelenmi travma; 6 ay sonra, yllar sonra, dalgal travma; gelip giden, kuaklar aras travma. BULUT, akut stres bozukluunu u ekilde tarif etti: Tekrar tekrar yaama, zihninden atamama, dalgnlk, evreye duyarszlk, gerek deilmi gibi alglama, ksm unutmalar, kendini anlayamama-zlme. Travma sonras stres bozukluu ise yle akland: Tehdit - aresizlik duygusu 1) olay yeniden yaama 2) kanma -duygusal kntlk- 3) ar uyarlmlk, ryalarda olay hatrlama, yaamdan eskisi kadar zevk alamama, gelecekten beklentisinin olmamas, fizyolojik belirtiler. BULUT, kurbanlarn hikayelerini dinlemenin, duymann, ahit olmann, onlarla birlikte yaayan, eleri, aile yelerini, ocuklar da ayn ekilde etkilediini ve bunun ikincil travma olduunu ifade etti. Kiilerin travma ve depresyonla beraber madde bamll, ila bamll, ttn- alkol kullanmnda art ve bamllk, boanma (mobbing devam ederken de olabilir), aile ii iddet gibi sonularla kar karya kalabildikleri belirtildi. Genel kayg bozukluu yaayan bireylerde, kt bir ey olacakm beklentisi, kronik endie semptomlar, srekli kaygl ve gergin olma, figitide, gergin ve arl kaslar, srekli yorgunluk gzlendiini aktaran BULUT, sre ierisinde kurbann zor insan, paranoyak kiilik, akl hastas olarak damgalandn ve bunun da kurbann profesyonel yardm almasn zorlatrdn ifade etti. Sosyal saldrganlk/ilikisel saldrganlk sonucu kurbann insan onuru zedelenir, hakknda iftira atlr, var olanlar abartlr, hakknda dedikodu yaplr. Sosyal salk ve evre ile ilikilerinde de kurbanlarn sorunlar yaadn ifade eden BULUT, olaylar tekrar tekrar anlatmasnn insanlar bktrp uzaklatrdn, anlatsa bile anlalmadn sende mi bir sorun var denildiini, ilikileri dalgalandrdn, sevdiklerine gvenleri azalttn, sre uzadka elerin de destek vermekten yorulduunu, ayrlmalar, boanmalar olduunu, yakn evrede de aresizlik duygusu yaandn, yaknlarn da nasl davranacaklarn bilemediklerini ifade etti. 48

Dnce ve inan zgrlne deer vermeyen, cinsiyet ayrm gzeten, duygusal zekadan yoksun, dmanlktan holanan, can sknts iinde zevk aray iinde olan, kiileri grup kurallarn kabul etmeye zorlayan, nevrotik, etik deerlerden uzak, kukucu, anti-sosyal ve empati yetenekleri gelimemi, iktidar al olan ynetici konumdaki kiiler kendilerine gvenmedikleri iin her eyi tehdit olarak alglarlar. Birlikte altklar insanlardan mutlak itaat ve sadakat bekleyen, korku verip yldrarak kontrol salamaya alan, kendilerinin g uygulama ayrcalna sahip olduklarna inanan bu kiiler; ilerini seven baarl, drst, 49

BULUT, sonu olarak olayn tm boyutlar, tm dinamikleri anlaldnda aradan yllar gemi olacan, bireylerin bu sreci yaarken ne olduunu fark edemediklerini belirtti. Mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) sadece bireyin ruh saln deil, evresini, ailesini, kariyerini ve ekonomik refahn olumsuz olarak etkilediini ifade eden Bulut, etkisinin yllarca devam ettiini ve yok olmadn, tam bir tedavi ve iyilemenin olmadn vurgulad. BULUT, yasal olarak ABDde ve AB lkelerinde, travma sonras stres bozukluunun mallen emekli olmak iin geerli bir sebep sayldn, buna sebep olan kii yada kurumlarn tazminat ve tedavi masraflarnn dendiini belirtti. lkemizde ise deerlendirme ofisinin, bavuracak bir makamn, psikolojik destek ve rehabilitasyonu yapacak bir birimin ya da kurumun, telefon yardm hattnn bulunmadn belirten BULUT, konuyu bilen uzman says ok snrl olduundan uzmanlarn eitilmesinin, zorbalk yapanlara psikolojik deerlendirme yaplmasnn, madurlar iin uzun sreli psikoterapi ve sosyal rehabilitasyon tedavilerinin uygulanmasnn ve mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) uzun dnem etkilerinin incelenmesinin gerektiini ifade etti. 6. Demet TRKMENOLU, Ankara 19. Mahkemesi Hkimi 27 Ocak 2011 tarihinde Ankara 19. Mahkemesi Hakimi Demet TRKMENOLU, Alt Komisyon tarafndan dinlenilmitir. Ankara 19. Mahkemesi Hakimi Demet TRKMENOLUnun mobbing ile ilgi dnceleri aada yer almaktadr. sveli Bilim adam Heinz LEYMAN tarafndan mobbing, alann iyerinde dland ve ruh salnn bozulmasna sebebiyet verecek seviyede kt muameleye maruz brakld, olumsuz davran yaklam ve sonucu olarak tanmlanmaktadr.

ilkeli, gvenilir, yaratc, yetenekli, kendinden emin, kiilikli insanlarla birlikte almaktan holanmazlar. Ve bu kiilere kastl olarak uzun sreli sistematik bask uygulamak suretiyle, i yaamndan dlayarak iten kmaya zorlarlar. Bunu, alann srekli szn kesmek, eletirmek eklinde, jest ve baklarla, yazl yada szl tehditler ve aslsz sylentiler karmak suretiyle yada alann sahip olduundan daha az yetenek gerektiren iler verilmek, yapt i srekli deitirilmek, eletirilmek, fiziksel olarak ar iler verilmek yada fiziksel iddet uygulamak, cinsel tacizde bulunmak yada verilen sre iinde baarlmas zor grevler vermek, bilgi saklamak, kurallar ska deitirmek, alann yetkilerini azaltmak, ncesinde hata grlmeyen eyleri hata gibi gstermek, dayana olmakszn srekli disiplin cezalar vermek, alann erefine, mesleki yeteneine saldrlmak suretiyle alann saygnln, onurunu, itibarn yitirmeye, kafasn kartrmaya, yldrmaya, yanltmaya ve dlamaya akabinde iyerinden ayrlmay alann kendi isteiymi gibi gstermeye alrlar. stanbul Kltr niversitesi retim Grevlisi Dr. aban AKANOLUnun almalarnda, Trkiyedeki mobbing madurlarnn alan nfusun % 20sini oluturduu belirtilmitir.

LEYHMAN, mobbinge urayan baz insanlarn zor insanlar olarak deerlendirildiini, aslnda bu insanlarn zor insanlar olmadklarn fakat rgtn yapsal zellikleri ve kltr tarafndan oluturulan artlarn bu kiileri zor insanlar haline getirdiini ve bir kere bu niteliin yaktrld bireyleri yok etmek iin gerekli olan dier nedenleri de iyerinin oluturduunu belirtmektedir. 50

Mobbing ile asl hedef alann onur ve saygnldr. Mobbing uygulamas sonucu mobbing madurunun, zgveni kaybolmakta, verimlilii ve performans derek i yapamaz duruma gelmekte ve ruh sal bozulmasna neden olmaktadr. LEYHMANn aratrmalarna gre, sveteki intiharlarn % 15i mobbingten kaynaklanmaktadr. Bunlarn yan sra, mobbing madurunun aile yaknlarda maddi ve manevi olarak olumsuz ynde etkilenmekte, evliliklerin ou boanmayla sonulanmakta; pasifize olan mobbing madurunun yetitirdii ocuklar, demokrasinin nemini kavrayamam, korkak, mutsuz, hakszlklar sinesine eken, hak aray iinde olmayan bireyler olarak yetimekte; dolaysyla toplum sal, huzuru da giderek kaybolmaktadr.

Mobbing, iin akna yada davrana ilikin bir anlalmazlkla balar, daha sonra zorbann saldrgan eylemleriyle devam eder, saldrganla zorbann dnda ynetim veya i arkadalar da katlabilir. Bir sonraki aamada kurban, sorunun kayna, problemli yada akl hastas olarak damgalanr. Bu sre, ie son verilmesi yada kiinin ayrlmas ile tamamlanr. Mobbing genelde yneticiler tarafndan gerekletirilmekte ise de, eit dzeydeki alanlar arasnda gerekleebildii gibi, kendisinden yksek meziyetli insanlarn altnda almaktan kompleks duyan, zayf yapl, hazmsz alanlarn da dier alanlar ezmek suretiyle mobbing uyguladklar grlmektedir. Mobbing, 3 farkl derece halinde snflandrlabilir. Bunlar;

Mobbing, bir kiiden dier bir kiiye yada gruba kar olabilecei gibi, nadirende olsa bir gruptan bir kiiye yada gruba kar da gerekletirilebilir. 1. derece mobbing; alama, zaman zaman uyku bozukluklar, alnganlk, konsantrasyon bozukluu eklinde gerekleir, bu aamada madurun sosyal ilikileri etkilenmez.

3. derece mobbing; Madur i gcne geri dnemez, fiziksel ve ruhsal zarar grr. Bu durumda rehabilitasyon bile yetmez, tbbi ve psikolojik yardm gerekir.

2. derece mobbing; madur direnemez, kaamaz, geici ve uzun sreli zihinsel ve/veya fiziksel rahatszlklar eker.

Mobbing uygulamasna, sadece zel iletmelerde deil, kamuya ait ticari ve hizmet sektrndeki iyerlerinde de sklkla karlalmakta; yetersiz, kiiliksiz yneticiler nedeniyle kaliteli alanlar iten ayrlmakta yada performansn yeterli derecede gsteremeyecei yetenei ile alakasz birimlerde altrlmakta, mobbing madurunun yerine alnan personelin yetersizlii nedeniyle kamu ileri aksamakta, hatal ilemler oalmakta, bu nedenle vatanda kamu hizmetini ksa zamanda ve yeterli derecede alamamakta, yanl ilemler nedeniyle pek ok dava almasna sebebiyet 51

Mobbing, kurumsal kadrolama maksatlda olabilmekte, iletmelerin ileyiini de etkilemektedir. Mobbing uygulanan kiiler genelde baarl kiiler olduundan kaliteli alanlarn iletmeden ayrlmasa yerine yetersiz elemanlarn alnmasna akabinde iletmenin, profesyonel ve ilkeli ileyen iletmeler karsndaki rekabet gcn kaybederek zarar etmesine, hatta kapanmasna yol amaktadr.

verilmekte, vatanda ancak uzun sre devam eden yarglamalar sonucunda hakkn alabilmekte te yandan kaybedilen davalar nedeniyle Devlet, byk miktarlarda tazminat, faiz, yarglama gideri ve vekalet creti demek durumunda kalmaktadr. Mobbing uygulamasnn en fazla olduu iletmeler kamuya ait ticari ve hizmet sektrndeki iyerlerinde gereklemektedir. Yaplmas Gerekenler Ynetici durumunda olan kiilerin, kiilik, deneyim ve bilgi donanm itibariyle yeterlilik tayan kiilerden seilmesi, yneticilik srelerinin snrlandrlmas; alanlarn terfi, tayin, disiplin ilemlerinin belli kurallar erevesinde gerekletirilerek ve dayanaklar belirtilmek suretiyle geni bir kurulca karara balanmas, bylece alann st tarafndan srekli iten karma, terfi ettirilmeme yada disiplin cezas alma tehdidinden kurtarlmas gerekmektedir. Belli saynn zerinde ii yada memur altrlan iyerlerinde psikolog bulundurulmak suretiyle, alann mobbing ile urad tacizin kendisinden kaynaklanmadnn ayrca mobbingin bir iyeri sendromu olduunun anlalmasn salamak; gerek duyulmas halinde alanlarn rehabilite merkezine sevkedilerek, rehabilite edilmesini salamak; radyo, televizyon gibi iletiim aralaryla yada konferanslar dzenlenmek suretiyle alanlar bilgilendirmek, haklarn retmek; iyerlerinde ve alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda ikayet brolar oluturularak, isimli yada isimsiz ikayet dilekesi verilmesini salamak, bu ikayetlerin Devletin oluturaca kurallarca incelenerek sonucunda, gerekirse mobbing uygulaycs hakknda disiplin soruturmas yada cezai soruturma alarak, akabinde mobbing uygulaycs hakknda disiplin cezas, para cezas yada hapis cezas verilmesini salamaya ynelik gerekli yasal dzenlemeyi gerekletirmek gerekir. Yine mobbing maduru lehine ise maddi ve manevi tazminata hkmolunmasn salamaya ynelik gerekli yasal dzenlemeyi gerekletirmek gerekir. Trk Ceza Kanunu, Medeni Kanun ve Borlar Kanununda mobbinge ilikin dzenlemeler yer almakta ise de; bunlar yetersiz olup, mobbingin tm unsurlarn ierir ekilde Kanunu, Devlet Memurlar Hakkndaki Kanunda ve Ceza Kanununda yeni dzenlemeler yaplmaldr. te yandan alanlarn zel hayatlarnda yaam olduu boanma, lm vb. gibi durumlarda, alanlarn iinde bulunduklar ruhsal kntnn en ksa srede giderilmesi iin, alana belli bir dnem rahat 52

tempolu iler verilerek rahat bir alma ortam salanmas, buna ilikin hukuki dzenlemeler yaplarak, alann gvence altna alnmas gerekirken; kiiliksiz ve yetersiz yneticiler tarafndan, bu durumlar bahane gsterilerek alanlar daha da aalanmakta, ezilmekte alann iinde bulunduu ruhsal knt onarlamayacak duruma girmektedir. 7. Volkan AKMAK, Dantay 8. Dairesi Tetkik Hkimi 27 Ocak 2011 tarihinde Dantay 8. Dairesi Tetkik Hakimi Volkan AKMAK, Alt Komisyon tarafndan dinlenilmitir. Dantay 8. Dairesi Tetkik Hakimi Volkan AKMAK mobbing iyerinde psikolojik taciz kavramn idari yarg yolu ynnden ele almtr. Yapm olduu sunumda aadaki hususlara dikkat ekmitir. a) Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) kavram Mobbing kavram en genel anlamda iveren veya bir ii tarafndan (burada idari yarg terminolojisi asndan ynetici ve alan-personel kavramlarn kullanmak daha yerinde olacaktr) bir dier alan zerinde yaplan sistematik olarak ve belli sreyi kapsayacak ekilde yaplan psikolojik bask olarak tanmlanmaktadr. Mobbing latince mobile vulgus kelimesinden gelmekte ve iddete ynelmi topluluk, kalabalk anlamn tamaktadr. ngilizcede ise mob eylem olarak bir yerde toplanmak, saldrmak, rahatsz etmek anlamna gelmektedir. Mobbing kavram ilk kez 1960l yllarda Avusturyal bilim insan Kondrad LORENZ tarafndan, hayvanlarn kendi aralarnda veya sr d bir yabanc hayvana kar uyguladklar taciz eylemi iin kullanlmtr. 1970li yllarda ise mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) kavram svete okul yaantsnda renciler arasnda grlen zorbalk ve taciz eylemleri iin Peter Paul Heinmann tarafndan yazlan kitabn adnda yer almtr. Mobbing kavram ilk kez 1980li yllarda yine sve vatanda bir bilim insan olan Heinz LEYMANN tarafndan i hayatndaki bask iddet yldrma hareketleri iin kullanlmaya balanmtr. zellikle hiyerarik yaplanmann bulunduu ve kontroln ok etkili olmad rgtlenmelerde gc elinde bulundurann dier alanlara uygulad sistemli bask olan mobbing eyleminin bir takm kendine zg nitelikleri mevcu. bir alana ynelmi bask, yldrma eyleminin mobbing olarak adlandrlabilmesi iin bu eylemin ncelikle kastl olarak yerine getirilmesi gerekli olup belli bir dzen iinde sistematik olarak uygulanmas arttr ve bu eylemin nihai amacnn eylemin konusu olan alann iten 53

Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) eylemi iinde; ya, rk, cinsiyet gibi bir ayrmclk saiki gzetmeksizin salt taciz aalama dlama rahatsz etme yoluyla ynelen bir saldrganlk yer almaktadr. Dolaysyla temelinde her hangi ayrmc bir fikir olan davran biimi bu haliyle mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) eylemine karlk gelmemektedir. Ancak bu durum lkemiz artlar dikkate alnarak yasal veya idari ynden mobbing kavramnn ii doldurulurken dikkate alnmal ya ok kazuistik dzenlenmemeli ya da kazuistik dzenlenirse bu husus gzden karlmamal nk dlama ve aalama pek tabi temelinde bir ayrmcl barndrarak yaplabilir. 54

uzaklatrlmas olmas gerekmektedir. (ancak her bask eyleminin iten uzaklatrma amacna ynelmesi pek mmkn grnmemektedir, rnein bir kiinin daha st kadrolar hak ettii halde hep alt grevlerde tutulmas da sistematik ve uzun sreli olmas itibariyle mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) kavramn oluturabilir, bu bizim amzdan kodifikasyonun ne lde da baml olaca ile ilintili, kavramn kaynana ne kadar sadk kalnaca ile ilgili) Bu balamda iyerlerinde meydana gelen kiilerin tartt, anlamazla dt ve bask, psikolojik taciz ile vcut bulan eylemin mobbing olarak nitelenmesi mmkn deildir. Mobbing eyleminin zellikle yneldii kiiler, ekonomik kltrel fiziksel ynden zayf olan alanlar olup; yalnz, farkl, baarl ve yeni ie balam alanlarn da mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) eylemine maruz kalma olaslklarnn yksek olduu belirtilmektedir. Mobbing eylemini alma yaam iin kullanan Heinz Leymann mobbing davran trlerini be grupta toplamtr. - Kendini gstermeyi engelleme; szn kesmek, yksek sesle azarlamak eklinde gerekleen davranlar, srekli eletiri - Sosyal ilikilere saldr; alan i ortamnda yokmu gibi davranlmas, iletiimin kesilmesi - tibara saldr; aslsz sylenti, ho olmayan imalar - Mesleki durumuna saldr; nitelikli i verilmemesi, anlamsz iler verilip srekli yer deitirilmesi - Kiinin salna dorudan saldr; ar iler verilmesi, fiziksel iddet tehdidi

Bir aratrmaya gre ise mobbing, kr amac gtmeyen kurulularda, okullarda ve salk sektrnde daha yaygndr. Yksek isizlik oranlar ve dolaysyla alann deersiz grlmesi mobbingin artmasna neden olmaktadr. Sonu olarak her iyerinde ve her trl kuruluta rastlanabilir. Organizasyon bozukluunun daha fazla olduu iyerlerinde, disiplin getirmek, verimlilii artrmak, refleksleri koullandrma ne srlerek yaplmakta ve merulatrlmaktadr. Yukarda gruplar halinde saylan mobbing eylemi iyerinde kiinin saygsz ve aalayc davranlarn hedefi olmasyla balar (somut bir ka rnek verilecek olursa, kiinin eyalarnn kaybolmas, tartmalarn artmas, kii hakknda sylentiler karlmas, baarl olduu halde baarsz gsterilmesi, dedikodu ve imalarn yaplmas, hareketlerinin ie giri k saatlerinin srekli gzlenmesi nemsiz iler verilmesi eklinde tezahr eden ve kiinin onurunu saygnln zedeleyen mobbing eylemi genelde kiinin iini kaybetmesi ile sonulanr. (Burada, kiinin alt yerin bir baka biriminde veya grece daha alt kademesinde grev almas da kiinin iini kaybetmesi olarak alglanabilir mi; kanmca dlamaya ynelen taciz eyleminin konusunu kiiyi ykselmesine izin vermeden alt kadrolarda tutmak da oluturabilir.) b) lkemiz pozitif hukukundaki yeri ve pozitif hukukumuzda bu kavramla ilintilendirilebilecek olan koruyucu, cezalandrc dzenlemeler Dorudan ve salt taciz, psikolojik baskya ynelik olmasa da hukuk dzenimizde insanlarn, mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) bir eylem olarak yneldii manevi deerlerini, onuru, saygnl koruyan dzenlemeler anayasal dzeyde mevcuttur (Tabi bunlar mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) iin de kullanlabilen dolayl dzenlemeler). Anayasann 5. maddesinde devletin temel ama ve grevleri arasnda; kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu salamak; kiinin temel hak ve hrriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badamayacak surette snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamaya almak hkmne yer verilmi, 12. maddesinde; herkesin, kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere sahip olduu belirtilmi ve 17. maddesinde de; herkesin yaama, maddi ve manevi varln koruma ve gelitirme hakkna sahip olduu belirtildikten sonra kimseye ikence ve eziyet yaplamayaca, kimsenin insan haysiyeti ile badamayan bir ceza ya da muameleye tabi tutulamayaca hkm altna alnmtr. Konuyla ilgili olarak Anayasa 10., 50., ve 55. maddeler de ok nemlidir. 55

Bu balamda, devletin 3 erkini de balayan temel hukuk kural niteliindeki anayasa hkmleri, kiinin manevi deerlerine, onuruna, kiiliine ynelen psikolojik taciz eylemine kar kendini savunmakta ve hak aramakta bavurabilecei en temel norm olarak karmza kmaktadr. lkemizin taraf olup onaylamas suretiyle anayasann 90. maddesi uyarnca i hukuka katt Avrupa Sosyal art ve LO szlemelerinde (1966-1967-1981-1985) mobbinge (yerinde Psikolojik Taciz) neden olan ayrmc davranlarn szlemeye aykr olduunun belirlenmesi, onurlu alma hakknn salanmas gerektii gibi maddeler ile mobbing/psikolojik taciz asndan koruyucu dzenlemeler yaplmas iin devletlere pozitif ykmllkler getirilmektedir. lkemiz pozitif hukukunda mobbing/psikolojik taciz kavramnn dorudan ifade bulduu bir yasal dzenleme bulunmamaktadr. Bu konuda grebildiim kadaryla mobbing/psikolojik taciz kavramnn dorudan ifade bulduu tek norm bir idari dzenleme olan Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ana ynetmeliinin (1/7/2010 gn ve 27628 sayl resmi gazetede yaymlanan Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ana ynetmeliinde deiiklik yaplmasna ilikin ynetmelik ile deiik) 90. maddesidir. Bu madde metninde; Odalara bal meslek mensuplarndan 6235 sayl TMMOB Kanununa ve bu Ana Ynetmelie aykr hareketi grlenlerle, yelerden ve tm meslek mensuplarndan, meslekle ilgili ilerde, gerek kasten ve gerekse ihmal gstermek suretiyle zarara yol aan ya da kabullendii anlamalara uymayan ya da meslek onurunu bozan durumlar saptananlara, ye ve alanlara kar psikolojik yldrma/bask/taciz uygulayanlara, kadn ye ve kadn alanlara kar cinsiyet ayrmcl yapanlara, cinsel tacizde bulunanlara kaytl ya da ilgili bulunduklar Oda Onur Kurulunca aada yazl disiplin cezalar verilir. a) Yazl uyarma, b) Kanunda belirtilen hafif para cezas, c) Kanunda belirlenen ar para cezas, d) On be gnden, alt aya kadar serbest meslek uygulamasndan uzaklatrma e) Odadan karma ya da ye olma zorunluluu bulunmayanlar iin meslekten men. Bu cezalarn verilmesinde sra gzetilmez. Ancak nedeni oluturan olayn ierii ve sonularna gre bu cezalardan biri uygulanr. Ayrca tam anlamyla mobbing/psikolojik taciz olarak ifade bulmasa da ve mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) kavramnn karlk geldii davran biimlerini ifade etmese de dier dzenlemeler iinde de mobbing/psikolojik taciz kavram ile ilintilendirebileceimiz daha ok taciz ve saldr, kt muamele gibi kavramlarna ynelik dzenlemeler bulunmaktadr. 56

lk olarak yksekretim mevzuatndan rnek vermek gerekirse; yksekretim kurumlar ynetici retim eleman ve memurlar disiplin ynetmeliinin 6. maddesinde; i arkadalarna, maiyetindeki personele, i sahiplerine veya rencilere kt muamelede bulunmak, i arkadalarna ve i sahiplerine sz veya hareketle satamak, knama cezasn gerektiren eylemler arasnda; 8. maddesinde; hizmet iinde tad resmi sfatn gerektirdii itibar ve gven duygusunu sarsacak nitelikte davranlarda bulunmak aylktan kesme cezasn gerektiren eylemler arasnda, 9. maddesinde; Amirine ve maiyetindekilere kar kk drc veya aalayc fiil ve hareketler yapmak. Grevin yerine getirilmesinde dil, rk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din ve mezhep ayrm yapmak, kiilerin yarar veya zararn hedef tutan davranlarda bulunmak, Amirine, maiyetindekilere, i arkadalar veya i sahiplerine hakarette bulunmak veya bunlar tehdit etmek, kademe ilerlemesinin durdurulmas cezasn gerektiren eylemler arasnda, 11. madde de ise Amirine, maiyetindekilere, i arkadalarna veya rencilere fiili tecavzde bulunmak, kamu grevinden karma cezasn gerektiren eylemler arasnda saylmtr. 2547 sayl yasann 13. maddesinde ynetici durumundaki rektrn grev yetki ve sorumluluklar arasnda niversite birimleri ve her dzeyde personel zerinde gzetim ve denetim grevini yapmak hkmne yer verilmi olup akademik tekilat ynetmeliinde de dekan ve blm bakan iin de benzer ifadelere yer verilmitir. Bu gibi ifadelerden ancak dolayl bir biimde mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) nlenmesi grevini karsayacamz aktr. Buna karlk taciz saldr gibi eylemleri cezalandran hkmlerin yannda bu gibi eylemlerden alanlar korumaya ynelik olarak yneticilere ykmllkler getiren dzenlemeler de mevcuttur. Hatta 2547 sayl yasa ve akademik tekilat ynetmeliinde yneticilere aka huzurlu alma veya huzur bozucu hareketleri engelleme gibi grev verilmemise de norm yapma tekniinin bir sonucu olarak disiplin ynetmeliinde konu daha da detaylandrlarak yksekretim kurumlar ynetici retim eleman ve memurlar disiplin ynetmeliinin 7. maddesinde, ynetimi ile sorumlu olduu yerde verimli veya huzurlu almay salamak iin gerekli nlemleri almamak veya huzuru bozacak hareketlere gz yummak veya bu eit hareketleri tahrik, tevik etmek veya desteklemek ynetim grevinden ayrma cezasn gerektiren eylemler arasnda saylmtr. 57

Bu konuda 657 sayl devlet memurlar yasasndan da bir rnek verilebilir, 657 sayl yasann 10. maddesinde; Devlet memurlar amiri olduklar kurulu ve hizmet birimlerinde kanun, tzk ve ynetmeliklerle belirlenen grevleri zamannda ve eksiksiz olarak yapmaktan ve yaptrmaktan, maiyetindeki memurlarn yetitirmekten, hal ve hareketlerini takip ve kontrol etmekten grevli sorumludurlar. Amir, maiyetindeki memurlara hakkaniyet ve eitlik iinde davranr. hkmne yer verilmitir. Ayrca yine 657 sayl yasann 21. maddesinde memurlarn amirleri veya kurumlar tarafndan kendilerine uygulanan idari eylem ve ilemlerden dolay ikayet ve dava ama hakkna sahip olduklar hkm altna alnmtr. (bu ynetimin eitli argmanlarla yapabilecei mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) iin aslnda iyi bir koruma olabilir). Yine dolayl da olsa mobbing ile ilintilendirilebilcek bir dzenleme; Trk Tabipleri Birlii Disiplin Ynetmeliinin 5. maddesinin (a) bendinde; meslektalara, dier salk meslek mensuplarna veya hastalara fiili saldrda bulunmak, (b) bendinde de; meslektalara, dier salk meslek mensuplarna veya hastalara cinsel tacizde bulunmak geici olarak meslekten alkoyma cezasn gerektiren fiiller arasnda saylmtr. Bununla birlikte sunulan kamu hizmetini yrtenler yani alan personel asndan olmasa da bir baka ifadeyle mobbing kavramn eylemin yneldii kii asndan karlamasa da hizmetten yararlanan kiilere tacize ilikin dzenleme getiren idari normlarda mevcuttur. Sosyal hizmetler ve ocuk esirgeme kurumuna bal kadn konukevleri ynetmeliinin (r.g. 12/7/1998) 14. maddesinde kurum iinde uyulmas gereken kurallar arasnda kurumda kalan dier kadn ve ocuklara fiziksel, duygusal, cinsel tacizde bulunmamak kuralna yer verilmitir. (1998 tarihli bu ynetmelikte duygusal taciz kavramna yer verilmesi nemli). Yine ayn ekilde emekli sand genel mdrl dinlenme ve bakmevleri ynetmeliinin (r.g. 10/10/2010) 33. maddesinde; kurum sakinlerine veya grevlilere fiili saldr da bulunmak yaralamak veya her trl tacizde bulunmak bakmevinden karlma nedeni olarak dzenlenmitir. Bu balamda rencilere ilikin olarak Milli Eitim Bakanl ilkretim kurumlar ynetmeliinin 109. maddesinde okul deitirme yaptrmn gerektiren davranlar arasnda; taciz etmek fiiline yer verilmi ve yine ayn ekilde Milli Eitim Bakanl ortaretim kurumlar dl ve disiplin ynetmeliinin 6. maddesinde rencilerin her trl taciz ve olumsuz davrantan korunmas ynetici ve retmenlere verilmi bir ykmllk olarak karmza kmaktadr. 58

Konuya ilikin gerek (mobbing olmasa da) idareyi taciz davranndan koruyucu nlemler alma ynnde ykmllklerle balayan gerekse taciz davrann cezalandrc dzenlemelere ilikin rnekler oaltlabilir. Burada nemli olan husus ise ithal edilen bu kavramn tanm ile ne kadar bal kalacaz, bir baka ifadeyle psikolojik bask, yldrma eyleminin muhatab hizmetten yararlanan, hasta, renci gibi kiiler olduunda da bunu mobbing olarak deerlendirmemize imkan veren bir yasa olacak m? Yoksa salt i yaam, alan iin getirilecek bir dzenleme mi olacak. c) Mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) kavramnn idari yarg alanndaki yansmalar dari yarg alannda mobbing kavramnn kanmca iki tarafl bir biimde ele alnmas gerekiyor. ncelikle disiplin boyutu bir baka ifadeyle eylemi gerekletirenin disiplin cezas ile tecziye edilmesine ilikin olan ksm, dier bir boyutu ise idari birimlerin idare hukuku aralar ile (ilem, ilemler silsilesi) alan yldrmas. Bu balamda mobbing kavramnn (altm dairenin grev alann daha ok dikkate alarak) u alanlarda idari ilem ile vcut bulabileceini gryoruz. - sicil - geici grevlendirme (grev yeri deiiklii) - meslein (unvann) gerektirdii grevleri vermeme - atama (atamama) - zlk haklarnn yerine getirilmemesi - disiplin soruturmas almas* ve bunlardan ayr tazminat * Disiplin soruturmas; mobbing kavram sz konusu olduunda idari yarg asndan iki ynl bir kavram olarak dnlebilir. Disiplin soruturmas mobbing eyleminin nlenmesi (caydrclk) ve cezalandrlmas iin eylemi yapan amir ya da alana ynelen bir sre olmakla birlikte ayn zamanda bir ilem olmas nedeniyle mobbingde (yerinde Psikolojik Taciz) bulunmak iin ynetim tarafndan kullanlan bir ara olarak da karmza kabilir. dari yarg alannda davaclarn mobbing ile karlamalar durumunda bavuracaklar iki yol var (ikayeti unutma, ikayet ret ise dava alnca buna daire ehliyetli gryor) birincisi iptal davas (mobbing oluturan 59

ilemler silsilesinin iptal edilmesi iin) ikincisi tam yarg bir baka ifade ile tazminat davas. Tazminat davalar iin burada u hususu belirtmekte fayda var idari yargda bir kamu hukuku ilikisinden kaynaklanan uyumazlklar idari yarg kolunun grev alann oluturduu ve kiilere ya da zel hukuk tzel kiilerine kar dava alamad iin burada alacak tazminat davalar mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) eylemini yapt ileri srlen ynetici veya alana yneltilemez, burada tazminat davas mobbing eylemini yapan idare ajannn kurumuna bir baka ifadeyle allmakta olan kuruma (niversite, meslek odas gibi) kar alabilir ancak burada yine bir ikili ayrm gerekiyor eer taciz ilem tesis edilmesi suretiyle ynetim tarafndan yaplyorsa zaten mobbingi oluturan idari ilemler nedeniyle uranlan manevi zarar hukuki dayanak alnarak dava almas sz konusu ancak bir alann eylemi ile kiisel kusuru ile taciz olumakta ise burada idareye kar alacak dava iin ancak idarenin gzetim ve denetim ykmllne ilikin maddeler dayanak alnarak ve hukukun genel ilkelerine (idare ajan olmas nedeniyle) anayasal dzenlemelere gidilerek dava almas sz konusu olabilir. te burada nemli olan nokta mobbing yasas burada idareye koruma ykm getirirse hukuki dayanak daha kuvvetli zel nitelikteki (spesifik) bir dzenleme olur ve hak arama ynnde kolaylk salayabilir yarg mercilerine de hukuki norm salar, yol gsterir. Bugne kadar aka mobbing iddiasyla (bu terminolojiyi kullanarak) alan dava olduka az ve insanlar bu kavram kullanmasalar da kendilerini benimle uralyor, bask altnda tutuluyorum, ayrmcla uruyorum gibi iddialarla ifade ederek dava at grlyor. Bu idari yargya yansm veya yansmas muhtemel olaylar da yukarda deinildii zere ikiye ayrarak dile getirilirse daha aydnlatc olur. ncelikle eylemi yapann cezalandrlmasna (grevden alma ya da disiplin cezas) ilikin mobbing ile ilintilendirilebilecek rnekler. Bu rnekler daha ok cinsel taciz veya fiili saldr olarak karmza kyor ve genelde altm dairenin grev alan itibariyle bu tip rneklere yksekretim kurumlar iinde rastlyoruz. Yargya yansm bu uyumazlklarda mobbing kavram tam anlamyla ifade bulmasa da yakn rnekler olmas ve konuya yargnn yaklamn belirlemesi asndan dikkate alnabilir. lk rnek dairemin grev alan dndan ve karara yansmasa da dosya ieriinden davacnn grevinden alnma sebebi olarak mobbing kavramna 60

Bu kararda nemli olan husus mobbing konusunun aka dile getirilebilir olmay, ilemin kamu grevlisine yakmayan hareket veya greviyle badamayan bir davran biiminden veya disiplin suu oluturan bir hareket nedeniyle ilem yaplmas ve ilemin bu davrann sabit olduu kanaatine varlarak hukuka uygun bulunmas. Yani disiplin cezas verilmesini salayan davran sahibinin kusuru bizi karara gtryor, maduriyet deil. Yasa ile maduriyet kavram da iptal davalar iin hukuki gereke oluturmak adna yararlanlabilecek bir kavram olabilir. Davac bir okulda mdr ve maiyetindekilere kar kk drc, aalayc davranlarda bulunmas nedeniyle 1 yl kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas ile cezalandrlyor. Bu ilemin iptali istemiyle alan davada ise soruturma raporunda yer alan bilgi ve belgelerden -baka gerekeler olsada- davacnn bir retmene iftira ederek grev yerinin deitirilmesini salamas ynndeki iddiann subut bulduu kanaatine varlmas davann reddine dayanak alnan hususlardan birini oluturmutur ve ret karar Dantay tarafndan onanmtr. Okul mdr olan davacnn mdr yardmcsn istifaya zorlamak hakknda soruturma amak suretiyle grevden ayrlmas iin bask yaptndan bahisle 1/30 orannda aylktan kesme cezas ile cezalandrlr bu ilemin iptali istemiyle alan dava ise yine tank ifadeleri ve soruturma raporundan hareketle eylemin subut bulduu gerekesiyle reddedilmi ve karar Dantayca onanmtr. 61 3* nolu karar 2* nolu karar

yakn eylemlerde bulunduu iddialarn varl sz konusu. Davac bir yurtdnda brokrat olarak lkemizi temsilen alyor ve hakkndaki cinsel taciz, maiyetindeki alanlar aalama, tehdit, hakaret gibi iddialarn sabit bulduu kanaatine varlarak bakanlar kurulu karar ile merkeze alnyor. Bu ilemin iptali istemiyle alan davada, Dantay ilgili dairesi iddialarn soyut olduu somut olarak ortaya konamad gerekesiyle ilemin yrrln durduruyor. Ancak idari dava daireler kurulu davacnn hakkndaki iddialarn (sz kesme, hakaret, aalama, cinsel taciz, personelin huzurunun bozulmas ve alamas gibi mobbinge temel olan davran biimlerinin) soruturma raporunda yer alan bilgi ve belgelerden sbut bulduu kanaatine varlarak yrtme kararn kaldryor.

4* nolu karar, Bu olayda da yine ayn ekilde davac SSK genel mdrlnde alan davac devlet memurunun gven ve itibarn sarsacak bir davranta bulunmas nedeniyle 657 sayl Yasann 125. maddesinin c bendinin 1. fkras uyarnca aylktan kesme cezas ile cezalandrlyor, bu ilemin iptali istemiyle alan davada idare mahkemesi davacnn personele haksz davranarak ar lde disiplin cezas vermesi hususunun sabit olduu gerekesiyle dava reddediliyor ve karar Dantay tarafndan onanyor. Bu kararlarda ilemin gerekesini 657 sayl Yasann 125. maddesinin c bendinin 1. fkras oluturmaktadr. Ancak bu fkrada taciz, saldr, yldrma gibi eylemlere yer verilmemitir. lemde 1. fkrann bendi belirtilmemi ise de tahminimce burada devlet memurunun gven ve itibarn sarsacak bir davranta bulunma fkrasndan hareket edilmitir. Halbuki burada somut olay taciz. Varmak istediim nokta u, tacize yldrmaya ilikin bir dzenleme yokluunda bu tacize yakn davranlar farkl eylemleri tanmlayan maddeler nedeniyle disiplin cezasna tabi klnyor. Mobbing kavram baka fiili tanmlayan maddenin iine sokuluyor. Ve yarglamada da her ne kadar bask ve taciz dosya iinden anlalsa da yasal dayanak olmad iin bu cezann tanmland maddeye fiilin uyup uymad deerlendirilip gerekeye alnyor. Mobbing bu madde iinde deerlendiriliyor. Bir baka ifade ile tacizin gereklemesi hakimin karara yanstamad sakl gerekesi olabiliyor. 5* nolu karar Posta iletmesi genel mdr yardmcs olan davacnn hakknda yaplan ikayetler nedeniyle (ki bu ikayetler arasnda ayn kurumda alan bir bayandan para almak iin onu zorlamas ve grevden almak ile tehdit ettii iddialar var) grevinden alnmasna ilikin ilem tesis edilir Dantay bu ilemin iptali istemiyle alan davay reddeder (soyut iddialar, subjektif nedenli atama). Ancak Dantay dari Dava Daireleri Kurulu grevden alma kararnn kamu yararna uygun olduu ve takdir hakknn hukuka uygun kullanm sonucu alnd gerekesiyle karar bozar. Burada da ilk kararda belirttiim gibi taciz kavram iddk kararna girmiyor burada deerlendirilen atama ileminin kendisi ama karara yansmasa da atama ilemi hukuka uygun bulunurken davacnn taciz eyleminin varl atamay bir nevi cezay hukukiletiriyor temel salyor. Mobbinge ilikin dzenleme buradaki gerekeyi glendirebilir. 62

dari yarg alannda mobbing kavramnn dier adan kanmca ele alnmas gereken biimi yukarda belirttiim gibi idari ilemlerin bir mobbing arac olarak kullanlmas suretiyle ortaya kan uyumazlklar. Bu rneklerde belki tam olarak mobing tanmn karlamasa da idare idari ilemi kullanarak alan zerinde bask oluturmaya alyor diyebiliriz. lk rnek dorudan mobbing kavramnn azlk oyunda da olsa karar metninde yer ald bir karar. 6* nolu karar Bu olayda davac komiser yardmcs olarak alyor ve hak ettii halde komiser olarak terfi ettirilmediini, anayasal eitlik ilkesine aykr davranldn ileri srerek bu terfi ettirilmeme ilemine kar dava ayor. Ankara 7. idare mahkemesi, emniyet tekilat yasas ve bu yasa uyarnca karlan ilgili ynetmeliklerin terfiye ilikin hkmlerinden hareketle davacnn terfi ettirilmesi iin gerekli artlara sahip olduu ve engel bir halin bulunmad gerekesiyle ilemin iptaline karar veriyor. Mahkeme bakan karara katlmakla birlikte mobbing iddiasnn deerlendirilmesi bu hususunda karara eklenmesi gerektii ynnde azlk oyu yazyor ve bu azlk oyunda mobbing kelimesine aka yer veriyor. Azlk oyunda mahkeme bakan ncelikle anayasann kiinin manevi varln gelitirme hakkn, temel kiilik haklarn ele alan maddelerine deiniyor ve davacnn amiriyle yaad bir olayn nedeniyle amirini yasal ilem yaplmas amacyla ikayet etmesinin ardndan davacnn terfi ettirilmediini ve srekli hakknda soruturma aldn, davacnn kurumunca resen psikiyatri kliniine sevk edildiini bu yolla da davacnn srekli hak arama giriimi iine sokularak gvensizlik hissi yaratldn ve bu nedenle mobbing iddiasnn temelsiz olmadn davacnn psikolojik bask altnda tutulduunun ak olduunu belirtiyor. Bu karar mobbing kavramnn aka kullanlmas asndan nem tamaktadr. Grld gibi mobbinge ilikin bir norm bulunmasa da yarg mercileri tarafndan mobbing iddialar deerlendirilmektedir. 7* nolu karar Davac bir niversitenin meslek yksekokulunda grev yaparken sosyal bilimler enstitsne atanyor, Davacnn bu atama ileminin iptali istemiyle at davada idare mahkemesi davacnn tehdit altnda verdiini ifade ettii dilekesi dikkate alnarak kazanlm haklar gzetilmeden ve hakknda grevinde baarsz olduu ynnde bir iddia olmadan tesis edilen ilemde hukuka uyarlk bulunmad gerekesi ile iptal ediyor ve karar Dantayca onanyor. 63

Bir baka davada, yine bir niversite bnyesinde alan davacnn talebi olmadan 2547 sayl yasann 13/b/4 maddesi uyarnca geici olarak bir baka birimde grevlendirilmesi sz konusu, idare mahkemesi alma ortamnn huzuru iin -disiplin soruturmas- tesis edilen ilemde kamu yarar ve hizmet gereklerine aykrlk bulunmadndan davann reddine karar veriyor ancak bu karar Dantay tarafndan geici grevlendirme yaplrken bu grevlendirmenin geici grevlendirme artlarn tamad ve davacy grevinden uzaklatrma amacyla tesis edildii gerekesiyle mahkeme kararn bozuyor. Bir baka uyumazlkta ise bir vergi dairesinde ef olarak grev yapan davacnn sendikal faaliyetleri nedeniyle asli grevini yapamadndan bahisle baka bir ileye atanmas zerine alan davada idare mahkemesi idarenin davacnn atanmasna neden olarak sunduu iddialarnn somut olarak ortaya konulamam bulunmas ve sendikal faaliyetin engellenmesi amacyla grev deiiklii yaplmasnn kamu yarar ve hizmet gerekleri ile badamad gerekesiyle ilemin iptaline karar vermi ve bu karar Dantay tarafndan onanmtr. Tm bu rneklerde de grld zere yarg yerlerinin mobbing olarak kullanld ileri srlen ilemleri hukuki deerlendirmesi bizzat mobbing eylemi deildir, deerlendirmedeki asl norm ilemin tesis edilmesine temel olan normdur atamann atama artlarn tayp tamaddr, kamu yarar ve hizmet gereklerine uyup uymaddr. Bu doal bir sonucu yarglamann. Eletirilecek bir ey deil ve zaten sonu olarak yine davaclarn lehine sonu veriyor. Ancak mobbing iddias da mahkemelerce deerlendirilmekte ama pek aznda gerekeye konulmaktadr. Yani sakl bir gereke gibi. aslnda yarglama esnasnda deerlendiriliyor ama gerekede ou zaman olmuyor. te burada eer yasal bir dzenlemeye gidilirse kararlara daha ok girmeye balar sanrm. yle ki ilemin mobbing uygulamas sonucu tesis edildii ifadesi bile belki yer bulabilir. 8* nolu karar Bu uyumazlkta ise bir niversite bnyesinde retim yesi olan davacnn kendisine ders grevi verilmedii ve meslekten bu yolla uzaklatrlmaya alt iddialaryla alan davada idare mahkemesi davacnn maddi tazminat istemini reddetmekle beraber hakknda alan disiplin cezalar ve geici grevlendirme ilemlerinin yarg kararyla iptal edilmesi nedeniyle manevi zarara uradna kanaat getirerek 5000 tl manevi tazminata hkmetmi ve bu karar Dantayca onanmtr. 64

Bu karar iinde yukardaki yorum yaplabilir. Bir baka ifade ile yine hukuki deerlendirme davac hakknda yaplan ilemlerin haksz olduunun yarg karar ile ortaya konulmas zerinden yaplm olup mobbing ancak gerekeye ulamada somut olay alglamada mahkeme heyetine k tutmutur. Yukarda da dediim gibi norm dzenleme bu kavram gerekedeki bir ifade haline getirebilir. 9* nolu karar Son rnek belki de ilemler silsilesi ile bask kurulabileceine bir rnek tekil edebilir. Burada elimde ayn kiiye ilikin ok sayda karar var. Bu kii bir niversite iinde retim grevlisi ve hakknda ok ksa aralklarla kendi grev yapt faklteden baka fakltelere grevlendirme ilemleri tesis ediliyor, grev sresi uzatlmyor ve atanmak iin bavurduu yardmc doentlik kadrosuna atamas yaplmyor. Ancak bu saydm ilemler iin ayr ayr at ok sayda davaya ilk aamada iptal yada Dantay aamasndaki bozma karar ile lehine sonulanyor. Ancak davac hakknda ilemler silsilesi ile bir bask kurulduu fikri akla gelse bile mobbing ifadesi yer almyor. Yine gayet doal olarak dava konusu ilemlerin tesis edilmesine temel olan norma uygunluu kamu yararna uygunluu, ilemin normda (atama, grevlendirme) belirlenen gerekli artlar dahilinde yaplp yaplmad dikkate alnyor. Dediim gibi tahmin ediyorum ki yarglarn aklndan bu davac ile bir ekilde urald gemi olabilir ancak bu fikir gereke olmamakta sadece olayn kristalize olmas iin yardmc olmaktadr. Yasal dzenleme bu konuda farkl bir hukuki sre hak arama sreci yaratabilir. Ancak mevcut durumda da mobbing ad konulmas da gerek kii haklar gerekse idarenin ykmllkleri ve ilemlerinin yarg nne getirildiinde yetki ekil sebep konu ama ynnden hukuka uygunluunun ele alnmas erevesinde bir koruma olduu sylenebilir. Ayrca unu da belirteyim bu konularda idari yargda ispat sorunu mevcut idari yarglama yazl bir yarglama usulne sahip ve duruma yaplsa da tank dinlenilmesi sz konusu deil bu nedenle mobing vakalarnda tutanak, soruturma raporu bizim iin olduka nemli ilem silsilesi ile de anlalabiliyor. Son olarak u hususlar belirtmek isterim: Konunun norm baznda nasl dzenlenecei tabiki yasama organnn takdirinde bu konu ister yasa dzeyinde, ister tzk ister dier idari dzenlemelerle ele alnsn tanm ve snrlar iyi izilmeli, kimleri kapsad nemli. thal bir kavram olduu iin aslna sk skya bal kalnacak m 65

yoksa lkemiz artlarnda yeniden yorumlanarak sadece alanlar deil hizmetten yararlananlarnda kapsayacak ekilde geni tutulacak m bu konular iyi belirlenmeli aksi halde kavram kargaas olacaktr uyumazlklarda. Ayrca u husus dikkate alnmal kanmca, 1-idarenin ynetimin hiyerarik gcn mobbinge yol aacak ilemler tesis etmemesi salanmal, yasaklanmal 2- Mobbing eylemi iin caydrcl salamak adna disiplin cezas ngrlmeli 3- alann mobbingten korunmak ynnde hak talep edebilecei ekilde idareye ykmllk verilmeli. Byle bir dzenleme ile alanlar dier dolayl olarak balant kurulan normlar zerinden hak talep etmek yerine dorudan bu konuyu dzenleyen bir norm ile hak talep edebilecekler ve yarg mercileri de yarglama srasnda bu mobbing vakasn bu konuda ihdas edilen bir norm zerinden deerlendirme imkanna kavuacak. 8. Devrim KARAKLAH, Avukat 27 Ocak 2011 tarihinde avukat Devrim KARAKLAH, Alt Komisyon tarafndan dinlenilmitir. Devrim KARAKLAHa gre; mobbing bir veya birka kii tarafndan, bir dier kiiye ynelik (nedeni, dnce ve inan ayrlndan kskanlk ve cinsiyet ayrmna kadar ok eitli olabilen), sistematik bir biimde dmanca ve ahlak d bir iletiim yneltilmesi eklinde ortaya kan bir eit psikolojik terrdr. Mobbing ile ilgili ok olmasa da emsal tekil edebilecek baz yarg kararlar vardr. Bunlardan bir tanesini Ankara 7. dare Mahkemesi vermitir. Buna gre; yerinde uygulanan psikolojik moral manevi taciz olarak tanmlanmakta, iyerinde yldrma sonucu yaratan her trl uygulama mobbing olarak deerlendirilmektedir. Mobbing kiinin manevi dzeyinin ok daha ilerisine giden mesleine z saygsna z gvenine psikofizik ve sosyal btnlne ynelik ar bir saldrdr. Psikolojik tacizin hedefindeki psikolojik deer, onur ve saygnlktr. Yargtay 9. Dairesi ise mobbing ile ilgili kararnda u cmlelere yer vermitir: Mobbing kavram, iyerinde bireylere stleri, eit dzeyde alanlar ya da astlar tarafndan sistematik biimde uygulanan her tr kt muamele, tehdit, iddet, aalama vb davranlar iermektedir. 66

Alman yarg kararlarna gre: mobbingcinin daha nce bunun iin plan yapmas gerekli deildir; frsatlarn deerlendirilerek davrann devam ettirilmesi mobbingin (yerinde Psikolojik Taciz) varl iin yeterlidir. Mobbing, sistematik, insan onuruna sayg gstermeyen ve kiilik haklarn zedeleyen davrantr ve bu davrann amac maduru yanl bir harekette bulunmas iin kkrtmaktr. Mobbing, tecrit edilmi bir ortamda i ilikisinin iveren tarafndan sona erdirilmesi sonucunu dourabilir ya da bununla iinin devaml ypratlmas sonucunda gnll olarak iinden vazgemesini salamak amac gdlr.

Almanya Federal Mahkemesi bir kararnda: mobbingi alanlar arasnda ya da amirler araclyla gerekletirilen sistematik aleyhte faaliyetlerde bulunmak, eziyet etmek veya ayrmclk yapmak eklinde tarif etmitir. Genel Eit Muamele Kanununun yrrle girmesinden sonra, mobbing kavramnn tarifi iin, ad geen kanunun 3. maddesinin 3. fkrasna gre taciz tanm kullanlmtr. Buna gre, mobbing ilgili ahsn onurunun inenmesini amalayan ya da bu sonular douran, korkutma, dmanlk, aalama, kk drme veya hakaret biiminde gerekleen istenmeyen davranlar olarak ifade edilmitir. 27 Ocak 2011 tarihinde Trkiyedeki ilk mobbing davasn aarak kazanan Jeoloji Mhendisi Tlin YILDIRIM, Alt Komisyon tarafndan dinlenilmitir. 9. Tlin YILDIRIM, Jeoloji Mhendisi (Madur)

Bir meslek rgtnde 7 yl altm. Son iki ylnda mobbinge uradm. Bir makalede mobbing kavramna rastlaynca benim yaadklarmn da mobbing olduunu anladm ve bunun zerine konuyu daha detayl incelemeye karar verdim. Yaadklarm Prof. Dr. Heinz LEYMANN tarafndan tanmlanan mobbingle birebir rtyordu. Psikolojik basky durdurmak iin dava amaya karar verdim ve hala iime devam ediyorken davay Avukatm Ayen ALTIPARMAK ile atk. Davann hazrlk aamasnda delilleri topladk. Son iki yl iinde tarafmdan 7 ayr savunma istendi ve bu savunmalar neticesinde bir uyar ve bir knama cezas verildi. Bu cezalar Toplu Szlemesinin ilgili 67

YILDIRIM, mobbing maduru olarak yaadklarn aada yer alan ekliyle paylamtr.

hkmleri tarafndan oluturulan Disiplin Kurulu tarafndan verildi. Fakat verilen iki cezaya da Sendika tarafnn olumsuz oy kullanmasna ramen verenin oy hakknn bir fazla olmas sayesinde kuruldan bu kararlar karabildiler. veren Disiplin cezalarna ve tarafma yneltilen dier soruturmalarn hepsine yant vermeme ramen mobbing yapmaya devam etti. Haksz yaplan muamelelerde de yerinde alan arkadalarmla tutanak tutup durumu belgeledim. Dava aarken Kanunu 77. Maddede belirtilen verenler iyerlerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, iiler de i sal ve gvenlii konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldrler hkm dorultusunda psikolojik saln da korumas gerektiini davamzda dayanak olarak kullandk. Ayrca Medeni Kanun 25. Madde, Borlar Kanunu 49. Madde ve Avrupa Sosyal art Onurlu alma Hakk da dava metnine eklenmitir. Ayrca dava dosyasna mobbingi anlatan bir de kitap eklenmitir. Dava sreci boyunca; Mobbing konusunda deiik gruplara Mobbing nedir ve nasl mcadele edilir? konusunda ok sayda eitim dzenlenmitir. 70 kiinin katld mobbing Forumu dzenlenmitir. Medyaya dava ile ilgili bilgiler aktarlm bu konuda kamuoyu bilinlendirilmitir. Bu davann alma hayatndaki nemine dair birok rportaj yaplmtr. Dava durumalar ok sayda insann katlmyla toplu olarak izlenmitir. Mobbingle ilgili bilgilendirme makaleleri yazlmtr. Dava sonulandktan sonra Televizyon programlarnda neler yapld anlatlm ve ardndan da Yargtayda da onanarak itihatlara da girmitir. Sonu: Trkiyede 2006 Ocak aynda alan dava, Aralk 2006da karara balanarak ilk defa bir mahkeme mobbing yapt gerekesiyle ivereni tazminata mahkum etmitir. Ankara 8. Mahkemesinde verilen karar da mobbing kavram tanm ile beraber yeralm ve veren 1000 YTL tazminat demek zorunda kalmtr. Bu sre Borlar Kanununda mobbingin yer almasna da nclk etmitir. 68

1. FRANSA Alt Komisyon heyeti, konu ile ilgili olarak Fransaya 9-12 Mart 2011 tarihleri arasnda bir alma ziyareti gerekletirmitir. Fransann alt komisyon tarafndan seilmi olmasnn temel sebebi, Avrupada iyerinde psikolojik iddet ile ilgili ilk hukuki dzenlemeleri yapan lkelerin banda gelmi olmas ve arabuluculuk sistemini kabul etmi olmasdr. Bununla birlikte Fransada son zamanlarda iyerinde intihar vakalarnn artm olmas ve iyerindeki psikolojik iddetin ok sk konuulup tartlmas bu lkenin seilmesinde etkili olmutur. Alt Komisyon heyeti, ilk grmesini Fransa senatosunda Ulusal ler Komisyonu Bakan Sayn Pierre MEHAGNERE ve komisyon yeleri ile gerekletirmitir. 38 yldr milletvekili olduunu syleyen MEHAGNERE, mecliste 8 komisyon olduunu, kendi komisyonlarnn emekliler, genler, isizler ve i hukukuna odaklandn sylemitir. MEHAGNERE, son 10 aydr iyerlerinde intihar vakalar grlmeye balandn syleyerek intihar vakalarnn fazla yaanmasnn parlamentoda iilerin psikolojik sorunlarn tartlmasn gndeme getirdiini sylemitir. Yaanan bu intihar olaylarnn iverenden mi yoksa iiden mi kaynaklandn bulmaya altklarn belirtmitir. MEHAGNERE devamnda u hususlar belirtmitir: Fransa Yargtay mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) ile ilgili ii lehine kararlar vermi, 26 Mart 2010da iyerindeki psikolojik iddete kar anlama salanm ve bu anlama tm sendikalar tarafndan imzalanmtr. Fransz kanunlar mobbingi ayrntl bir ekilde tanmlam ve madurlarn mahkemelere bavurma ekil ve yollarn dzenlemitir. Kanunlar, iiye tazminat talep etme hakknn yan sra iverenin mobbingi kabul etmemesi zerine alann iyerini terk etme hakkn ve yasal tedbirler uygulanmasn isteme hakkn dzenlemitir. i mobbingi ispatlayabilir ve 12 aylk maan iverene dettirmek zorunda brakabilir. Kant bu durumlarda en byk problemdir. Kanun iinin somut kant getirmesini istemekte bu da ispatta byk sorunlara yol ayor. alan somut bir kant getirse bile iveren de aksi kantlar ortaya koyabiliyor bu kark bir sistemdir. alan i arkadalarn getirerek bunu ispatlayabilir. Byk irketlerin iinde arabuluculuk sistemi oluturulmutur. Bamsz bir idari sistem kurulmu bu Yksek Otorite olarak geiyor, mobbing ile ilgili iiler buraya bavuru yapabiliyor. Bu otorite sadece ii ile iveren arasnda deil iiler arasnda da arabuluculuk yapmaktadr. 69

IV. BLM ALIMA ZYARET

ok byk irketlerden -500 ii altran- sosyal bilano istenmektedir. Acaba irketlerde eitlilik salanyor mu? alann orijini nedir? Cinsiyet ayrm yaplyor mu? %30 un zerinde gmen var m? gibi sorular sorulmaktadr. Kurallara uymayanlara ya arabuluculuk ya da deme sistemi nerilmektedir. Hakim ile birlikte alan ile ii arasnda bir uyumun salanmas ok nemlidir. Ayrmclktan dolay Adalet Bakanlna gelen dosya says artmaktadr. Ayrmclk kurban olan kiiye hkmet yardm etmekte, faillere kar yaptrmlar uygulanmaktadr. nsan Haklar Mahkemesinde bu konuda her yl 100den fazla dosya olduunu, iyerinde iddet ile ilgili 2 Temmuz 2010 tarihinde ilgi yasa kardklarn syleyen MEHAGNERE, psikolojik, fiziksel ve seksel normlar belirlemenin zor olduunu, ancak bunlar belirlemek iin hiyerarik sorumlularn bulunmasn ve bunun iin de sendikalarn ok nemli olduunu ve hazrlanan yasada, iyerinde ayrmclk, cinsel taciz ve psikolojik iddetin tanmlandn aklamtr. MEHAGNEREe gre mobbing ile ilgili 4 zm yolu vardr. Bunlardan birincisi irketler aras arabuluculuk sistemi, ikincisi madurlarn bavurabilecei nsan Haklar Mahkemesi, ncs Ayrmclk Yksek Otoritesi, drdncs normal mahkemelere bavuru Fransada sendikaya ye olduu iin uygulanan mobbing ok ak kant olmakta, dolaysyla sendikaya ye olmak iiler iin ok nemli hale gelmektedir. Mobbinge urayan kiileri nasl ayrt ediyorsunuz? Mobbingi nasl kantlyorsunuz? sorusuna MEHAGNERE alanlarn ahitlik yapmas isteniyor, hakim inceliyor, hakimin konuyu alglamasna gre davann sonucu deiebilmektedir. Ayrca Fransada iveren ve alanlarn hakime sunduklar dosyadaki argumanlara baklyor. Sendikalar nemli, cretlerin denmesinde ayrmclk yasasna baklyor -sendikalara denen cret bellidir. alanlara denen cret daha az ise bu ak ayrmclktr- Baz sendikalarda baz alanlar benimsenmedikleri iin cretleri dktr eklinde cevaplamtr. MEHAGNERE Yksek Otorite kimlerden oluur? Nasl alr? sorusuna , Hkmet, Meclis, Anayasa Mahkemesi yelerinin hukukcu olanlarndan seilmektedir. Bakan da bir ay ncesine kadar K. Afrika kkenli bir gmendi. Ama farkl etnik gruba mensup kiileri seip ayrmcl nlemektir. Ayrmcla Kar Eitlik in Yksek Otorite (HADE), arabuluculuk ile sorunlar zmeye alyor diye cevaplamtr. 70

Kadn erkek ayrm var m? Mobbinge daha ok kimler uruyor? Farkl siyasi grte olanlarn baka yerlere tayini oluyor mu? gibi sorulara MEHAGNERE ve alma arkadalar, kadnlarn erkeklere gre daha fazla mobbinge urad, Fransada farkl grte olanlarn baka bir yere tayinlerinin sz konusu olmad, devlet memurluunun snavla olduu ve medyatik bir basknn da olmad ifade edilmitir. Fransa alma ziyareti kapsamnda Dayanma ve Sosyal Uyum Bakanlna bal Kadn Haklar ve Kadn Erkek Eitlii Birimi ve Kadn ve Erkek arasndaki Mesleki Eitlik Yksek Konseyi Birim efi Elisabeth Tome GERTHENRCHS ve alma ekibi ile grlmtr. GERTHENRCHS iyerindeki psikolojik iddetin kadn erkek eitliinden baladn belirtmitir. Fransada kadnlarn erkeklere oranla %10 orannda daha az maa aldn, kamu sektrnde % 19 orannda kadnlara az cret dendiini aklayan GERTHENRCHS, kadnlarn belirli sektrlerde (%12lik sektrde) arlkl olarak grldn ve kadnlarn erkeklere ayrlm grlen sektrlerde de almas gerektiini vurgulamtr. GERTHENRCHS, 1972den beri zel irketlerin kadn altrmasn tevik etmek iin 6 yasa onaylanm olduunu, kanunlarn pek ie yaramadn aklamtr. GERTHENRCHSe gre irket st yneticilerinde kadnlarn oran az, yasalara uymayan irketlere cezai yaptrm uygulanmal, cinsel taciz bitirilmeden, iyerinde iddet bitmeyeceini belirtmitir. 2007 ylnda ABde kadn erkek eitliinde problemler olduu grld ve Fransann baz komisyon direktiflerine uymad grld ve Fransa bunun zerine konu ile ilgili dzenleme yapmaya arlk verdi. GERTHENRCHS, mobbing madurlar iin zm yolunu 3 balk altnda sralad. Bunlar: 1) Mahkemeye bavuru 2) Arabuluculuk, arabuluculukta 2 yntem vardr. Bunlardan birincisi mobbing madurunun iyerinin doktoruna bavurmas, ikincisi ise mfettitir. Mfetti konu ile ilgili gzlemci raporu yazabilir ve sorun devam ettii takdirde mahkemeye bu raporunu delil olarak sunabilir. 3) Yksek Otorite, Yksek Otorite 2004te kanun ile kurulmu ABnin direktifleri zerine oluturulmu bir kurum ayn zamanda gereksiz yere sulanan iverenleri koruyan yasal dzenlemelerde mevcuttur. Yksek Otoritenin dier seeneklere gre daha bamsz madura yardmc olabilecek bir seenek olduunu belirttikten sonra deme ve yaptrm uygulattrabilen bu seenein de ok nemli olduunu belirtmitir. Yksek Otorite tavsiye niteliinde karar veriyor eer bunu iveren uygulamazsa mahkemeye bavurabiliyor. 71

Siyasette parite uygulanyor, bu niin iyerinde uygulanmyor? sorusuna GERTHENRCHS bu konuda antlama salanamyor, kadn erkek eitlii konusunda en etkili yolu bulmaya alyoruz. Bazlar parite koymann eitlii engellediini, bask kurulduunu dnyor. Parite ile ilgili yazlar bir kar koyma refleksi yaratt. n yarglar zerinde allmal, sanki kadn zerinde bir sava var eklinde cevaplamtr. Kamuda ve zel sektrde alan kadn oran, cretler durumu, iyerinde psikolojik taciz olgusu ve Fransada yaygnl ve ne tr nlemlerin alnd vb. sorulara ise GERTHENRCHS ve alma arkadalar Dnyada %65 orannda kamuda alan kadn var. Bunlar %15 orannda iyi kadrolarda yer almaktadr. Fransada yar zamanl allmaktadr. zel sektrde cretlerde eitsizlikler var. Devlet sektrnde de erkeklere gre kadnlarn maalar deiken olabilmektedir. Psikolojik taciz ile ilgili Fransada yasa var. Psikolojik iddet tekrar eden bir davrantr. Bu konuda AB yasalar tacize urayan kiiler korunmak zorundadr der. Cinsel tacizi yok etmek iin bir ok cezai yaptrmlar var. En az bir yl hapis ve 15 bin euro para cezas ngrlmektedir eklinde aklama getirmitir. Cinsel ve Psikolojik iddet ile lgili Fransada Yaplan almalar Aada Belirtilmitir.

Ayrca, iyerinde tacize ve iddete kar 26 Nisan 2007deki Avrupa ereve Anlamas Fransa hukukuna 26 Mart 2010 tarihli bir anlamayla aktarlmtr. 72

Kamu hukukuna sk skya uymak iin, 27 Mays 2008 yasas ayrmcla kar gelme alannda kamu hukukunun uygulanmas iin birok farkl dzenleme iermektedir. Bu yasa zellikle ayrmcla kar ve cinsel ve psikolojik tacize kar korunmada bir adm daha ileri atlmasn salamtr.

Fransa yllardr ayrmcla kar nemli yasal tertibatlara sahiptir ama kadn ve erkek arasndaki eitlii salama konusundaki kamu hukuku bize daha ileriye gitme imkan salad. Kamu Hukuku temelde ayrmcla kar ve kadn erkek eitliinin ilerlemesi konusunda tevik edicidir, eit davranma zerine Avrupa direktiflerinin baz hkmlerinde baarszlk olduu iin Fransa gibi birok Avrupa Birlii lkesi 2007 ylnda Avrupa Komisyonunun ngrd bu dzenlemeyi balatmtr.

Psikolojik tacizin yasal tanm: Konusu ve etkisi itibariyle kiinin alma koullarnda, hak ettii maa almasnda ve haysiyetinde alalma, fiziksel veya zihinsel saln bozma veya gelecekteki profesyonel hayatn tehlikeye sokacak tekrar edilen davran biimleridir. ( KANUNU L1152-1-2) Cinsel taciz: Cinsiyete ve cinsellie bal tm davranlarla kii zerinde onun haysiyetine zarar verecek veya dman bir evre oluturacak utan verici, aalayc, kk drc davranlar btndr.

Psikolojik tacizin niteliinin belirlenmesinde, zorbalk, aalama, hakaret, tehdit, sistematik eletirisel yaklam, i vermeme veya ek i istismar, dolaba kaldrma, elikili talimatlar, her trl iletiimin reddedilmesi gibi deiik hareket biimleri iermektedir.

Bu anlamalar sosyal ortaklarn aadaki konularla ilgili taahhtlerini gsterir: tacize kar iverenlerin alanlarn ve onlarn temsilcilerinin iyerinde tacize ve iddete kar duyarllklarn arttrmak ve anlaylarn gelitirmek, iverenlere, alanlara ve onlarn temsilcilerine iyerinde iddeti ve tacizi her dzeyde tanmak, ngrmek ve kavramak konusunda somut eylemler neren bir ereve salamak. Bu amala, ayrca irketin kaza halinde gerekli prosedr uygulamas ve faillere yaptrm getirmesini ngryor. Son olarak, Fransa parlamentosu inisiyatifiyle Hkmet tarafndan destek gren ve iddete uram kadn kurbanlarn korunmas ile ilgili 9 Temmuz 2010 tarihinde zellikle kadna yaplan iddete kar bir yasa gelitirilmesine izin vermitir. Cinsel tacize ilikin kanun durumu

2008 yasas ile cinsel tacizin nne daha geni bir ekilde gemitir: alannda nne geildii gibi eit ekilde mal ve hizmetlere eriim konusu bu kapsama dahil edilmitir. Tek bir ciddi ve karakterize edilmi davran taciz adlandrlmasna sebebiyet verebilir. Yasal koruma, tacize urayan veya uramay reddeden her kiiyi ayn zamanda bu tip bir davrana tanklk edenleri ierir, zellikle alanlar, i adaylar, staj adaylar veya irkette formasyon eitimi grenlerden olumaktadr. Taciz yasaktr ve yaptrmlarla cezalandrlr. 73 Yasal koruma kapsam nedir?

Hangi yaptrmlar? Cezai meyyide Eer KANUNU MADDE L 1152-1 ve MADDE L 1153-1deki gibi bir durum szkonusu ise taciz bir yllk hapis ve 15 000 Euro para cezas ile cezalandrlr ( KANUNU MADDE L 1155-2- CEZA KANUNU MADDE 222-33-2 Mahkeme ayrca farkl durumlarda sulu kiinin aleyhine ek ceza verilmesini emredebilir. Sivil meyyide, Taciz konusuyla ilgili sulu olan kii, cretli ii veya iveren, kurbana szkonusu zarar demek zere cezalandrlabilir. Disiplinle ilgili meyyide, Tacize sebebiyet veren davranlarda bulunan cretli ii grevini ktye kullanma sebebiyle grevden alnmasna kadar gidebilecek disiplin cezasna arptrlabilir. Fransada mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) madurlarnn maduriyetleri sebebiyle bavurabilecei 8 makam belirlenmitir. Bunlar yarg yoluna bavuru, ii temsilcileri, iveren, sendikalar ( Kanunu Madde L1154-2), dernekler, i doktoru, arabulucu, Ayrmcla Kar Eitlikten Yana Yksek Otoritedir. Yarg yoluna bavuru spat yknn dzenlenmesi (kamu hukukunun bir mecburiyeti) Kurban olduunu iddia eden kii, tacizin varln ispatlayacak olaylar aa karmaldr. Bu faktrler gznne alndnda, daval bu davranlarn herhangi bir taciz hali tekil etmediini savunmak ve bu fikrini nesnel unsurlarla ispatlamak zorundadr. Farkl bavuru ekilleri de mmkndr. Fransada mobbing ile ilgili ii ve iverenin sorumluluklar aadaki gibidir: i temsilcileri i temsilcilikleri bir alann ruhsal ve fiziksel salna zarar verebilecek davranlar konusunda harekete geebilir. Bu konuda nlem alnmas iin soruturma almas ve eitli dzenlemelerde bulunulmas konusunda yardmc olabilir. ( Kanunu L 2313-2 maddesi). verenin rol veren, cretli iinin fiziksel ve zihinsel saln koruyacak nlemleri almaldr ( Kanunu L 4121-1 maddesi). - Tacizi oluturabilecek tm davranlar ngrp engellemek zorundadr. ( Kanunu L 1152-4 maddesi ). 74

- Taciz davranlarna kar yaptrmlar oluturabilecek disiplinsel gce sahiptir. ( Kanunu L1152-5 maddesi). - irketler ve 20den fazla cretli iiye sahip olan kurulular i tzklerinde tacize sebebiyet verebilecek tm davranlara kar dzenlemeler bulundurmak zorundadrlar. ( Kanunu L1321-2 maddesi). Bu dzenlemeleri i yerinde afie etmelidirler. - i temsilcileri tacizi oluturan davranla ilgili uyar bildirdiinde vakit geirmeden soruturma balatmaldr. Arabuluculuk sistemi Kanununun L1152-6 maddesinde dzenlenmitir. Arabulucunun ilgili maddeye gre konuya girdii ve sulu bulduu durumlarda KANUNU MADDE L-1155-1e gre bir yllk hapis cezas ve 3750 Euro tazminat denmesiyle sulu cezalandrlr. Ayrmcla Kar Eitlik in Yksek Otorite adnda bamsz bir idari otorite kuruldu. AYRIMCILIA KARI ETLK N YKSEK OTORTE

Direkt veya dolayl olarak yasayla veya Fransann da bir paras olduu uluslararas bir dzenlemeyle yasaklanm tm ayrmclklar tanmak iin yetkiye sahiptir. - 2 ye Cumhurbakan tarafndan seilir, - 2 ye Senato Bakan tarafndan seilir, - 2 ye Babakan tarafndan seilir, Cumhurbakan kararnamesiyle atanan 11 yeden oluur:

- 2 ye Millet Meclisi bakan tarafndan seilir, - 1 ye Yargtay birinci bakan tarafndan seilir, - 1 ye Devlet Konseyi bakanvekili tarafndan seilir,

Kendisini ayrmcln kurban olarak gren herkes yksek otoriteye bavuruda bulunabilir. Kamu servisi verme ykmne sahip kamu otoriteleri ve organizmalar kendi altlarndaki memurlara yksek otoritenin tm isteklerine cevap verme konusunda yetki verirler. 75 Yksek otorite olayn ispat ve tanmyla ilgili tm bilgileri toplar.

- 1 ye ekonomik ve sosyal konsey tarafndan seilir.

Yksek otorite ayrmclk kurbanna gerekli prosedrleri tamamlamas konusunda yardmc olur. Yksek otorite olayn getii yerde aratrma yapmak ve ispat konusunda yardmc olmak iin blgede grevli memurlar altrabilir. Konuyla ilgisi olduu belirlenen kiilere, tanmlanan bir srede cevap vermesi gereken sorular yneltir. Yksek otorite ayn zamanda ayrmcla sebebiyet verebilecek davran ve olaylara kar tavsiyeler oluturabilir veya yenilenmesinin nne geebilir. Yksek otoritenin bilgisine sunulan olaylarn bir su oluturduuna kanaat getirilirse konuyla ilgili Cumhuriyeti bilgilendirir. Cumhuriyetin bilgilendirilmesinin ardndan yasal sre balatlrsa ayrmclkla ilgili yksek otoritenin veya onun temsilcisinin gzlemlerini aktarmas istenir. Yksek otorite eitliin salanmas iin iletiim ve bilgi aktarm srecini yrtr. Yksek otorite her yl Cumhurbakanna, Parlamentoya ve Babakana, misyonlarnn yerine getirildiiyle ilgili bir rapor sunar. Grevini yerine getirmesi iin gerekli olan bte, sosyal ilerden sorumlu bakanlk tarafndan karlanr.

76

Trkiye, ad yeni konmu olsa da mobbingin yaygn olduu lkelerden biridir. lkemizde mobbing, kavram olarak bilinmemekte, ou zaman gnlk i atmalaryla kartrlmaktadr. Mobbing, daha ok iverenin, iinin kendiliinden iten ayrlmasn salamak iin bavurduu yntemler olarak grlmektedir. Oysa haksz eletiri, hata bulmak, dlamak, yok saymak, sosyal toplantlara armamak, odaya girdiinde konuyu deitirmek, alay etmek, klk kyafetiyle dalga gemek, masasnn zerinden eyalar yok etmek gibi davranlar da psikolojik taciz saylmaktadr.

SONU VE ZM NERLER

V. BLM

Mobbing aslnda ska karlalan BEZDRME/YILDIRMA kavramndan ok uzak gibi grnmemektedir. Bu nedenle hem olayn psikolojik boyutlarna hem de korunma ve nlemlerine baklmaldr. yerinde psikolojik tacizle, hem bireysel, hem de kurumsal olarak mcadele edilmelidir. Btn bu mcadele yollarndan ayr olarak, yasal yollara bavurmaktan da kanlmamaldr. Aadan iyerinde psikolojik taciz ile mcadele konusunda drt sorun alan belirlenip, her bir sorun alanna ilikin zm nerileri gelitirilmitir. 1. Eitim

Aslnda Mobbingi durdurmak ya da engellemekten nce bu sorunun varln anlamak gerekmektedir. Bu balamda mobbingin psikolojik bir saldr olduu dnlrse psikolojik savunma yntemlerinin gelitirilmesi byk nem tamaktadr. Bylece alnan yarann derinlemesi nlenebilir ve i yaamnn dna atlmaktan kurtulunabilir.

Mobbingin iyerlerinde yaygn olarak grlmesinin nedenleri arasnda iyeri ve var olan ynetimin davranlar, hatal personel seimi, ie alm sreci, dnemsel ii istihdam, iyerindeki sayl pozisyonlar elde edebilmek iin bireyler arasnda yaanan acmasz rekabet, yetersiz liderlik, atma zm yeteneklerinin zayfl ve atma ynetimi ya da ilemlerinin yetersizlii, kapal kap politikasnn uygulanmas ve hiyerarik yapnn fazlal saylabilir.

1. Mobbing olgusunun birey zerinde olduu kadar kurum zerinde de tahrip edici sonular ortaya kabilmektedir. Bu balamda mobbing ile mcadelede farkndalk yaratlmal ve farkndaln artrlmasnda da konu ile ilgili kurumlara ait bir el kitap hazrlanmaldr. 77

2. Mobbing tanmlanmal ve kurumsal erevede aklanmal, bu olguda ikayet eden ve ikayet edilen taraflara destek salayacak sosyal mekanizmalar gelitirilmeli ve yeni ie balayanlara verilen hizmet ii eitimlerde bu konu ilenmelidir. yerinde psikolojik taciz ile mcadele kapsamnda, hizmet ii eitimler verilmesi zorunlu hale getirilmelidir. 3. Konuyu bilen uzman says ok snrl olduundan, iyerinde psikolojik taciz konusunda uzmanlar eitilmelidir. 4. Eitim mfredatna iyerinde psikolojik taciz konusunda eitici ve retici dersler eklenmelidir. 2. Madur Ynnden 1. Mobbingcinin ilk yararlanmaya alaca alan i becerisi ve performans olacandan mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) balayana kadarki i yapma biimi ile, mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) baladktan sonraki i yapma biimleri karlatrlmal, aradaki fark ortaya kartlarak, mobbingciye ak verilmemelidir. 2. Kimlie, sosyal statye, cinsiyete vb. alanlara kar mobbing yaplmas durumunda TCKnn 216. maddesinde belirtilen suu oluturduuna istinaden savcla su duyurusunda bulunulmal veya allan kurumun personel mdrl/insan kaynaklar genel koordinatrlne bu durum bildirilmelidir. 3. Olaylar, verilen anlamsz emirler ve uygulamalar yazl olarak kaydedilmeli ve gvenilir, gerekirse tanklk edebilecek kiiler harekete geirilmelidir. 4. lk frsatta zorba; baka bir deyile mobbing uygulayan kii yetkili birine rapor edilmeli, kant oluturabilmek iin de gerekiyorsa, tbbi ve psikolojik yardm alnmaldr. 5. Mobbing srecinde srekli ve sklkla yaanan bask sonucu ortaya kan psikosomatik barsak, mide, deri vb.- ve psikolojik depresyon, panik atak, obsesyon, paranoya vb.- rahatszlklarn psikolojik tacizden kaynaklan-d ya da tetiklendii tbbi raporlarla belgelenmelidir. 6. arkadalar ile yaanlanlar paylalmal, (onlar da ayn ekilde rahatsz olabilirler) daha fazla etkili olmak iin grupa yetkili birim/kiiye bavurulmaldr. 7. Tann olmad bir yerde tacize uranlrsa, en yakn arkadaa anlatlmal, daha sonraki gelimeler iin onlarn tankl imdiden hazrlanmal ve tacizci ile yanlz almay gerektiren ortamlarda da dier alanlar haberdar edilmelidir. 78

8. yerlerinde denetlemekle ykml olan tefti personelinin i mfettii ya da kurum mfettii- denetim konular arasnda psikolojik taciz olgusu da yer almaldr. 9. iler ve alanlar arasnda olan psikolojik taciz olgusuna yneticinin gz yummas ya da ilgisiz kalmas durumu psikolojik taciz ihmali olarak deerlendirilmelidir. 10. alanlarn iyerinde ya da ile balantl olarak psikolojik taciz konusunda bilinlenmesi, bilgilenmesi ve bu tr davranlardan korunmasna ynelik tm uygun nlemler alnmaldr. 11. yerinde psikolojik taciz kapsamnda yrtlen soruturmalarn tmyle kurum dndan konunun uzmanlar muhakkikler tarafndan yaplmas salanmaldr. 12. Kamuda ya da zel sektrde alanlar ie balamadan nce mobbing yapmayacana dair yemin belgesi imzalayarak, imzal belgenin bir sureti dosyasna, bir sureti ise kendisine verilmelidir. 13. Psikolojik taciz yapanlar, bilgisi olduu halde mobbingi nlemeyenler, ncelikli olarak uyarlmaldr. 14. Psikolojik taciz yapanlarn stleri de yazl olarak konudan haberdar edilmelidir. 15. lgili taraflarn katlmyla Psikolojik Tacizle Mcadele Kurulu kurulmaldr. 16. Mobbing madurunun srekli teknik ve psikolojik destek alabilecei iletiim hatt oluturulmaldr. 3. Salk 1. Hastanelerin bnyesinde psikolojik taciz destek klinikleri oluturulmaldr. 2. Psikolojik tacize maruz kalanlara gerekli tbbi yardm cretsiz verilmeli, tedavi sresince ila ve tedavi katlm pay alnmamal, aylk ve cretlerinde kesinti yaplmamaldr. 4. Hukuki Alan 1. Kurumlarn mevzuatnda mobbing kavramna yer verecek ekilde dzenlemeler yaplmaldr. Ayrca mobbingin ok youn yaand zel ve kamu sektrnde (niversite vb.) zel nlemler alnmaldr. 2. Mobbingin azaltlmas ynnde benzer davalarn almas salanmal, bu konuda bir bilin oluturulmal, iverenin keyfi davranlar snrlandrlmal, sendikalarn bu konuda etkinlikleri artrlmaldr. 79

3. 4857 sayl Kanununa mobbingi yasaklayc hkm veya hkmler getirilmeli, zel sektrde ve kamuda alan iilerin maruz kald psikolojik taciz, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, ilgili sendika ve iveren veya vekilinden oluan bir komisyon tarafndan incelenmelidir. Kendisine mobbing yapld iin ikyette bulunanlar ile tanklarn korunmasna ynelik olarak yasal dzenleme yaplmaldr. 4. isine psikolojik taciz yapt sabit olan iverenler belirli srelerde baz kredi, tevik vb. olanaklardan mahrum braklmaldr. 5. i sendikalar ile yaplan toplu i szlemelerine ve memur sendikalar ile yaplan toplu szlemelere mobbinge kar alnacak nlemler konulmaldr. 6. yerinde psikolojik taciz yapanlar, yaplmasnda yetkisi olduu halde bilerek nlemeyenler ve psikolojik taciz yaplmasna dorudan ya da dolayl olarak katkda bulunanlara disiplin cezas uygulanmaldr. 7. Kamu ve zel sektrde, on ve daha fazla ii altran iyerlerinde, psikolojik tacizi nleyici tedbirler alnmaldr. 8. Psikolojik tacize maruz kalanlarn ve tanklarn korunmas iin i akitlerinin 12 ay boyunca tek tarafl olarak fesh edilmesi nlenmelidir. 9. Trk Ceza Kanununda psikolojik tacizin ak bir tanm yaplarak, tacizi yapanlara ve yaplmasna gz yumanlara alt snr 2 yl olmak zere hapis cezas ngrlmeli ve mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) suu ileyenlere ayrca en az on bin ila yirmi bin lira para cezas verilmelidir. 10. 657 sayl DMKda ve kamuda alan personelin disiplin hukukunu dzenleyen yasa maddeleri iinde mobbing ak ve seik olarak disiplin suu kapsamna alnarak yasal dzenlemeler yaplmaldr. 11. 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun ve bu kanuna istinaden karlan ynetmelik kapsamnda mobbing, ak olarak tanmlanmaldr. 12. Bilgi Edinme Hakk Kanunu uyarnca, mobbing maduruna bilgi ve belgeyi kastl olarak vermeyen kamu grevlilerine ar disiplin cezas verilmesi hkm altna alnmaldr. 13. Psikolojik taciz grd iin alma gcn belli oranlarda kaybedenlerin durumu i kazas ve meslek hastal olarak deerlendirilmeli, malulen emekliye ayrlabilme imkan getirilmelidir. 80

14. Kanunu ve 657 sayl Devlet Memurlar Kanununda yaplacak bir dzenlemeyle, mobbing (yerinde Psikolojik Taciz) maduru hem dava aabilmeli hem de ayn konuda belirli bir makama ikayet edebilmelidir. ikayet ve mracaat yolunu ak tutmak iin ikayetin ve mracaatn bir hak olduu, bu hakk engellemenin su olduu yasal olarak dzenlenmelidir. Bununla birlikte mobbing uygulamas, mobbing uygulayan kiinin siciline ilenmeli, ykselmesi engellenmeli ve grevinden uzaklatrlmaldr. 15. ikayet ve mracaat ettii iin i akdi feshedilen, istifaya zorlanan, baka yere geici ya da daimi tayin edilenlere koruyucu yasal dzenleme getirilmelidir. 16. ftira ve karalama amal olarak kendisine mobbing yapldn iddia eden ancak, iddiasnn gerek d olduu aka ortaya kan kiilere de cezai yaptrm getirilmelidir. 17. Brokraside atanma, grev deiimi, ak ve net kurallara balanmaldr. Belirli bir seviyeden sonra bir kiinin o makamda kalaca sre yasalarla belirlenmelidir. 18. 1/499 Esas Numaral Trk Borlar Kanunu Tasarsnn 417 ila 420nci maddelerinde iinin kiiliinin korunmas bal altnda, iyerinde psikolojik taciz konusuna da yer verilmi ancak sz konusu Tasardan baka, Kanununun konuyla ilgili olabilecek 5, 24, 25, 77 ve 83nc maddelerinde de, gerekli deiikliklerin yaplarak, konuyu aka dzenleyen hkmler getirilmelidir. 19. Kanununa eklenecek hkmlerle mobbing olgusu yerinde Psikolojik Taciz Ynetmelii adl bir ynetmelikte daha ayrntl bir ekilde dzenlenmelidir.

81