1

ZET

Ergonomi insan faaliyetlerinin ie, aletlere, makinalara, retim sistemlerine ve alma ortamna etkili bir uyum salamasna ynelik bilgiler topluluu eklinde tanmlanabilir. Ergonomi, alma hayatnda duyulan ihtiyalar sonucu ortaya km bir bilim dal olup, inceleme, aratrma ve uygulamalarda sistematik bilgilere dayanr ve bilimsel metodlara dayanr. Elinizdeki ergonomi almasn hazrlarken mhendislii ve ergonomi arasndaki ilikiye; birinci blmde endstri alma yerinin

ikinci blmde

dzenlenmesi ve i duru ekillerine; nc blmde antropometrik verilerin nasl kullanlacana; drdnc blmde fiziki evre artlarna; beinci ve son blmde ise Beko Elektronik te yapm olduum uygulamaya yer verdim. Sayglarmla.

1.

ENDSTR MHENDSL VE ERGONOM

1.1. ENDSTR MHENDSL NN TANIMI Endstri mhendislii, nsan etmenini de ieren mamul veya servis retimi ve datm sistemlerinin btn ynleriyle incelenmesi hususunda mhendislik grnn uygulanmas eklinde tanmlanabilmektedir. Bir baka tanm olarak ise; Makina, insan, malzeme gibi maddi ve beeri unsurlardan oluan retim sistemlerinin planlanmas, kurulmas ve zenli bir ekilde altrlmasnn kontrol edilmesi iin sistem, metod ve teknikler gelitiren meslek eklindedir. Verimlilik dergisinin 1974-1975 yllar arasnda yaynlanan bir saysnda yer alan, evirisini Galip imek in yapt, A. Weston un yazd Sanayi Mhendisliinin Gittike Artan nemi isimli makalede endstri mhendisliinin tanm yle verilmitir: Sanayi mhendisi, retimi biimlendirme ve bu arada personelin, iletme ara ve gerelerinin ve fabrikada kullanlan maddelerin birbirine uyumuna etki yapan yrngeleri yerine oturtmakla grevlidir. Yine Verimlilik dergisinin 1975-1977 yllar arasnda yaynlanan bir saysnda yer alan, ODT Endstri Mhendislii Blm retim yesi End. Y. Mh. Aral Ege nin sunduu bildiride ise endstri mhendislii kavram yle yer almtr: Endstri mhendislii mal ve hizmetlerin retim ve datmndaki insan faktr de dahil olmak zere tm faktrlere uygulanan mhendislik yaklamdr. Endstri mhendislii, artlar ne olursa olsun, herhangi bir lkede kurulmu bir sanayi iletmesini daha karl, daha huzurlu, daha iten gelerek allan bir yer haline getirmenin yollarn gsteren bir meslektir. Btn mhendislik dallar gibi, yzyllar boyunca birok lkelerde, saysz insann almalar ile bugnk durumu almtr ve geliimini de srdrmeye devam edecektir. Endstri mhendisleri genellikle iletme problemlerini mhendislik, ekonomik ve sosyal ynleri ile ele alan ve ayrca eitli blmleri ilgilendiren ve onlardan fedakarlk isteyen, onlarn alma usullerini deitirecek tipte almalar

yapmaktadrlar. Bu bakmdan iletmede herhangi bir blme balanmak yerine st kademeye bal ekilde almalar genellikle iyi sonu vermektedir. Bylelikle bir yandan fabrikann daha karl ve iyi bir ekilde almas iin sistemler hazrlarken bir yandan da st kademe yneticilerine bu konularda karar vermelerine yardm edecek bilgiler toplamakta ve onlarn amalarn ele alarak bunlar gerekletirecek zmler de arayabilmektedirler. 1.2. ERGONOMNN TANIMI Ergonomi, Franszca ergonomi szcnden dilimize ergonomi okuyuu eklinde gemi olup aslnda eski Yunanca i anlamna gelen ERGON ve doal yasa veya dzen anlamna gelen NOMOS tan tretilmi bir szcktr. Ergonomi; iletmede gerek alma koullar, gerekse retkenlii iyiletirme asndan iin nicelik ya da nitelik olarak incelenmesidir. iler ve i evresiyle aralarndaki optimal ilikinin baarsyla ilgili bir bilim daldr. Prof. Dr. Bedri Il Ergonomiadl kitabnda ergonomiyi yle tanmlamaktadr. Ergonomi; ara,gere ve makinalarn insan tarafndan maksimum konfor

emniyet ve temkinlikle kullanlabilmesi iin gerekli olan ve insanlarn bilimsel zelliklerine ait bilgilerin toplamdr. A.Wismer e gre ise ergonomi; i-insan ilikilerinden doan problemlere uygulanabilen bir teknoloji olarak kabul edilmekte, bu nedenle alan insana ynelik etd ve almalar eklinde tanmlanmaktadr. ODT Endstri Mhendislii Blm retim yesi End.Y. Mh. Ekrem Sarsoy un bir bildirisinde de belirttii gibi; ergonomi, insan ve alma ortam arasndaki bilimsel iliki olarak tanmlanabilir. Burada alma ortamndan kast sadece insann iinde bulunduu ortam deil buna ilaveten kulland makina, alet ve malzemeyi, alma metodunu, organize eden (fizyoloji) ergonomi, teknolojiden biyolojik alnan yntemlerin ve toplumsal bilimlerden (psikoloji, toplum bilim)

kesime noktasndaki alma konusunda, insann karlat sorunlara bir yaklam biimidir. Ergonomi, ii insana uyarlamak iin bir aratrma ve eylem program ierir;

ergonomi kavram, iinin kulland aralarla gereleri, alma yntemlerini, iin gerek bireysel gerek kme almas dzeyinde tasarmlanp rgtlendirilmesini kapsar. alma aralaryla gerelerinin insann gvde yaps ile onun i ileyiine uygun decek bir biimde dzenlenmesi, iin bireysel yeteneklere olduu kadar genellikle insan doasna da uygun olarak dzenlenmesi, makinalarn altrma dmesi ya da kollaryla denetim gstergelerinin en uygun bir dzen iinde bulunmas, devinimlerin en az yorgunluk douracak biimde blnp dzenlenmesi, elverili k, ses, havalandrma, s, nem gibi alma koullarnn salanmas ergonominin balca koullar arasndadr. Makina ve aralar dzenlenirken veya iyeri planlanrken, ergonomik kurallara gre dzenleme ve planlama yaplrsa, i ile ii arasnda iyi bir uyum salanmas ve bylece en az yorgunlukla, en yksek verime ulama sorunu daha kolay ve daha ucuz zmlenir. ortam insan davranlarn etkileyen ok deiik faktrleri ierdiinden, ergonominin ilgi alan gittike genilemektedir. Ergonominin temel amac, bireylerin ve onlarn i evreleri ile aralarndaki ilikinin optimal olmasn salamaktr. Ergonomistler i sistemlerini yeniden inceleyip, sistemdeki i streslerini minimize etmeye urarlar. Ergonomi prensipleri aadaki alanlarda uygulanr; Dizayn etme, deiiklik yapma, dzenleme yapma, yksek rn prodktivitesi, i yaam ve rn kalitesini arttrmak iin ekipmanlarn bakmnda, Kolay ve hzl ilem,servis ve bakm iin i alanlarnn dizaynnda, Operatrler ve makinalar arasndaki grev tahsisatn ieren i metodlarnn dzeninde, Yksek prodktivite ve iilerin gvenlii iin iyerlerindeki fiziksel faktrlerin (scak,souk, grlt, nem, aydnlatma, titreim) kontrolnde. Ergonomi sadece ile ilgili problemleri deerlendirmek deil ayrca bir zm bulma brandr da. Ergonominin amac, iinin refahn ve prodktiviteyi, i streslerini

azaltarak optimize etmektir. Ergonomi bulular, tbbi mdahaleye gerek kalmadan, herhangi bir kaza olumadan, nceden nlem almaya yneliktir. yerlerindeki stres faktrleri ise unlardr; yerlerinde kullanlan ara-gerelerin miktar ve karmakl, Yapay evre koullar (grlt, titreim, zehirli materyaller, vs.) Mental ve fiziksel i yk. Ergonomi uygulamalarnn sonular ise yledir; Yaplan iin, iilerin bedenleri ve performanslar zerindeki etkilerinin anlalmas, in, ii zerindeki uzun dnemli potansiyel veya kmlatif etkilerini nceden tahmin etmek, Bir iin yaplmas iin i yerinin ve/veya aralarnn, iilere uygunluunun saptanmas, Prodktivitenin gelitirilmesi ve iilerin refahnn salanmasnda personelin greve uymas veya grevin personele uymas yolunun optimal olannn seimi. Bu tarz bir giriimin sonucunda, ii kapasitesi ve iin gerektirdikleri arasnda iyi bir uygunluk salanabilir. 1.3. ERGONOMNN ENDSTR MHENDSLKTEK YER Ergonomi ok geni bir bilim dal olduundan baarl ergonomik programlar, snrlar ok geni olan bu bilimi anlayp, tm alanndan yararlanmaya alan ergonomik zmler aratrmaya yneliktir. Bu yzden eer bir mhendis, mhendislik d faktrleri (veya bir psikolog, psikolojik olmayan faktrleri) gz ard ederse yaplan deerlendirmeler ksa dnemli olacaktr. Bu deerlendirmeden de, iin gerektirdikleri ve insan kapasitesi ile limitlerinin tutarl bir ekilde karlatrmas beklenemez.

ortam insan-makina sistemlerinin makina blmne indirgenemez. nk ii koullandran, kukusuz, her zaman evre scakl ve grlt, oturma yerlerinin biimi ve bedenin skntl konumu, iaretlerin ve kumanda elerinin dzenleniidir. Btn bu zmleme konular ile ergonomi urar. Ayrca ii koullandran etkenlere; iin blnmesi, grevlerin kk paralara ayrlmas, ara dinlenme says ve sresi, ynergelerin says ya da okluu, yaplan iin sonularn bilme ya da bilmeme, yaplan ile alnana cret arasndaki iliki, vb. eklenebilir. Btn bunlar iletmede zel bir ergonomi servisi kurma yerine, iletmenin btn blmlerine (zellikle i organizasyonu blmne) ergonomik yaklamn girmesini salamann daha yararl olacan gsterir. Bilim ve teknolojinin hzla gelimesi sonucu, gittike daha kompleks makinalarn dizayn ve bunlarn ayrntl ilerde kullanlmas olay, insann alma ekil ve standartlarnn daha hassas bir biimde incelenmesini zorunlu klmtr. Bunun yan sra hafifmi gibi grnen ancak monotonluk ve dikkat unsurunu iinde bulunduran iler de bir takm ruhsal bozukluklara yol amaktadr. Ayrca yapay ve doal evre artlarnn da eitli faaliyetler zerinde nemli etkisi vardr. retim tekniklerinin geliip, makinalarn daha kapsaml hale dnmesi yatrmn tutarlar ve maliyet art konularn beraberinde getirir. Bu sebeple teknoloji seimi ok nemlidir. Teknik zorunluluklar ve zellikle ekonomik artlar, yatrmlardan devaml ve maksimum bir ekilde yararlanmak iin o tesisin 24 saat aralksz altrlmasn gerektirir. Byle bir durum ise vardiya sistemi ve gece almalarn ve dolaysyla iilerde devamszlk , ii brakma gibi nemli maliyet artna sebep olur. letmelerde verimliliin arttrlp karn ykseltilmesi iin,insan sal pahasna retim temposunun hzlandrlmas, ar iblm, grlt, toz, titreim, k , dnml vardiya sistemi gibi durumlarn iiler tarafndan iyi karlanmamas, alma artlarnn incelenmesi ve retim ara ve gerelerinin dizaynna ilikin baz almalar olmas gerekliliini dourmu ve bu tarz bir dnn gelitirilmesini zorunlu klmtr.

Yukarda bahsedilen ihtiyalardan doan ergonomi bilimi, bir retim nitesinin etkinliinin arttrlmasna ynelik olduu kadar alanlarn i yklerini azaltmay da hedeflemektedir. Ba dndrc bir hzla gelimekte olan teknolojiyi kullanmakta olan insanolu da Ergonomiye ne kadar gereksinmesi olduunu anlamtr. Artk bilimsel almalar, Ergonomi ile ayn paralellikte gelimekte olup birbirlerini besleyerek yeni dnyay biimlendirmektedirler. Ergonomik dzenlemeleri uygulayacak olan en uygun mhendislik de endstri mhendislii olduundan ve bu bilim dalnn yerinin ve neminin tartlmaz olduu bylece ispatlanmtr.

2.

TE DURU EKL ( POZSYONU)

pozisyonu alrken vcudun hareketli uzuvlarnn ald duru eklidir. karsnda duru ekli, vcut atsn tekil eden uzuvlarn bir btn halinde ve birbirine destek olacak ekilde iin gerei olan pozisyonda durum almasdr. Bu duru vcudun evreden ald uyarlar ve ie hazrlan hareketleri ile bir btn tekil eder. in bandan sonuna kadar mekan iinde vuku bulan hareketler ve tavrlar fiziki faaliyetin temelini oluturur. duruu bir taraftan insan vcudunun anotamik ve fizyolojik

karakteristiklerine, zel denge kurallarna, fizik ve Biomekanik kanunlara tabi iken, dier taraftan kiinin yapaca ilemlere baldr. Nitekim ar bir yk tarken, bir ilem yaparken ya da araba srerken ayn ahs deiik hareketler yaparak eitli pozisyonlara girer.retim ilerinde mekanizasyonunun artmas sayesinde ar ve youn bir takm iler (rnein malzeme tama ve yerletirme ileri) byk lde azalmtr. Ancak gerek imalat sanayiinde ve gerekse ynetime ilikin bro ilerinde, oalan i ekil ve trlerine paralel olarak, iilerin katlanmak durumunda olduklar zor ve ypratc i pozisyonlar gz nne getirilirse, mekanizasyonun ileri azaltp kolaylatracandan phe etmek gerekir. rnein, oto montajnda diz kerek ya da yar eik pozisyonda yaplan almalar, teknik ressamlarn veya mekanik montrlerinin belirli ekilde durum almalar, sekreterlerin daktilo karsnda, montrlerin montaj masasnda ayn pozisyonda uzun sre almalar...vb. Kaslarn ksa srede yorulmasna neden olur ayrca bu zorunlu duru ekillerinin uzun srede ok eitli olumsuz etkiler yaratr. Kan dolam sisteminin ar zorlamas sonucu meydana gelen dem ve varisler, omurgadaki eitli bozukluklar, disk kaymalar, mafsal arpklklar vb. bunlardan bazlardr. Grld gibi alrken katlanlan zorunlu pozisyonlar uzun dnemde ok nemli ekil bozukluklar ve hastalklar yaratr.

2.1. UYGUN DURU KRTERLER Ergonomik adan iinin ya da kt i duruunu tayin eden deiik kriterler vardr.Bunlardan bazlar btn ilere uygulanabilen anlaml genel kriterlerdir. Enerji harcama asndan iinin i banda belirli bir pozisyonda durma zorunluluu nedeni ile harcanan ek enerji, o iin arlk ve yoruculuu hakknda her zaman kesin bir fikir vermez. Kalp frekans: Kalp frekanslar, yaplan iin durumu ve yoruculuu hakknda aratrmacya olduka gvenilir bir fikir verebilir. Bu yolla iinin i iin harcad enerji miktar yannda vcut organlarnn kalp seviyesinde ykseklii, eitli adale gruplarnn gerilmeleri ve hidrodinamik kurallara gre kalbin en u noktadaki hcrelere kadar kan pompalama srasnda kan damarlarnn i yzlerine yklenen basn konusunda da yararl bilgiler alnr. Bununla beraber, uygun bir durula her zaman hidrodinamik artlar tam olarak salanamaz. rnein, ayakta eilmi vaziyette dururken vcudun byk ksm kalp dzeyinde olduu halde, omurgann gerilmesi ve omurga diskleri arasnda basncn artmas vcutta olumsuz etki yaparak yorulma ve tutuklua sebep olur. Elektromyografi: Elektromyografi metodu ile kaslarn gerilme dereceleri tespit edilerek, yorulma belirtileri objektif olarak saptanabilir. Fakat bu metotla iinin i duruuna destek salayan (katlan) tm adalelerin yorulma durumlarn tespit etmek mmkn deildir. zel hallerde baz adale gruplar hakknda bilgiler almak phesiz ok yararldr ancak herhangi bir yanlgya dmemek iin bu sonular dier baz kriterlerle birlikte deerlendirmek gerekir. rnein normal oturma durumunda omurga dik ve az bir ykleme maruzdur. Durum genelde iyidir ancak bir sre sonra bel ve ayaklar uyuur ve skntl bir durum yaratr. Subjektif Kriterler: Yaplan iin subjektif yn ok nemlidir. i zevkle yapt tehlikesiz bir i karsnda kendinden emin ve rahattr. Tehlikeli kirli iler iide rkeklik ve huzursuzluk yaratr.

10

2.2. DURUUNU BELRLEYEN FAKTRLER banda alan iinin i duruunu dorudan etkileyen temel faktrler unlardr: Gr artlar: Yaplacak iin detaylarnn incelii gz-i mesafesini tayin eder.in ba ve gz ekseninin normal dorultusunda bulunmas gerekir. , iinin ufak ba ve gz hareketleri ile grebilecei bir konumda bulunmal. Vcudun ie gre durum almas: Baz hassas ince iler genellikle bedensel hareketten ziyade vcudun belirli bir pozisyonda sabit tutulmasn gerektirir. hassaslatka vcut ekseni ie kardan ve uygun yatknlkta olmal. e kuvvet uygulanmas: Kumanda kollarnn kar direnci, aletlerin ve yer deitirme zorunluluu olan malzemelerin arl dolaysyla ii tarafndan uygulanacak kuvvetin miktar seviyesi ve yn ie uygun ekilde dzenlenmeli, Vcut dengesi bozulmamal. mahallinin dzenlenmesi: yaplan tezgah ya da montaj masasnda alma dzeni, malzeme makine ve aletlerin durumu i durumuna ve ilem srasna uygun dzenlenmeli. in temposu: in gereine uygun olmaldr. Yukarda sraladmz hususlar gz nnde bulundurularak, iinin yorulmadan daha verimli ekilde alabilmesini temin amac ile, iinin i karsnda uygun bir pozisyonda durmas salanmal. Bu duru dzenlenirken vcut dengeli olmal, dolam sistemi zorlanmamal ve i duruu sk sk deitirilmelidir. Yani ii bazen oturarak bazen ayakta alabilmelidir. Yukarda bahsettiimiz kriteri uygulamaya koyarken zetle u hususlara dikkat edilmelidir:

11

Hareketler kuvvetle deil, insann yapsna uygun yumuak bir esneklikle yaplmaldr. Bunun iin dikey hareketler yerine yatay, dorusal hareketler yerine devirli, iten da deil dtan ie, itme yerine ekme hareketleri tercih edilmeli. Hareketlerin kontrol deil serbest ve otomatik olarak yaplabilmesi areleri aranmal, bunu salamak iin; ilem grecek paralar otomatikman kullanm pozisyonuna getirecek sevk edici, oluklu malzeme kutu ya da kasalarndan yararlanmal, ii bitenler eski yerlerine gidebilmeli. Lzumsuz hareketler ekarte edilmeli, zorunlu hareketler en aza indirilmeli bunun iin; birka parann bir defada alnp kullanlmasn salayan dzen gelitirilmeli, malzemeyi ileme durumunda tutacak tayc ya da mengene kullanlmal. in en ksa yoldan ve devaml olarak yaplmas areleri aranmal. Yaplacak ie uygun ve en az miktarda kas ya da kas grubu kullanmaldr. Bahsedilen kriterler seri retimde veya montaj masalarnda oturarak alan iinin pozisyonuna kolaylkla uygulanabilir. Genelde duruma gre hareket etmeyi ve g kullanmay gerektiren dier retim faaliyetlerine bu kriterleri tm ile uygulamak her zaman mmkn deildir. Bu nedenle ergonomist bu gibi durumlarda deneyim grg ve bilgilerine dayanarak en uygun zm yollarn arayp bulmak durumundadr.

12

3.

ARALARININ YA DA ALETLERNN BOYUTLARI yeri tasarmnda, ya da insanlarn ara ve gereleri kolaylkla

kullanabilmelerini salamak iin, bu ara ve gerelerin, insann anatomik, fizyolojik ve psikolojik zelliklerine ve kapasitesine uygun olarak tasarmlanmas gerekir.alann boyuna gre ok yksek veya alak olan i tezgah, kendine uzakta kalan alet ve kumanda kollar sebebiyle, eilme, uzanma, kalkma gibi hareketler iinin duru dengesini bozar ve yorgunlua yol aar. Ayn ekilde alet saplarnn gereinden ince ya da kaln olmas, ayar dmelerinin, direksiyon simidinin ok kk veya byk olmas onlarn avu iinde tam gle kavranlmasn engeller, bir oto kaportasnn yeterince alamamas o motor zerinde yaplacak bir arza giderme almasn zorlatrr. alma yerlerinin dzenlenmesinde insan llerini gz nne alnrken insan, yeni batan tasarlanamayacana gre onun llerinin dalmnn bilinmesi makinelerinin ve dolaysyla insan-makine sistemleri tasarmnn n kouludur. hayatnda i tezgahnn dzenlenmesi aletlerin ve makinalarn yeri, arlklarnn ve hzlarnn tespiti gibi ilerin ou zaman ampirik olarak yapld grlmektedir. Bu tr hareketler phesiz zaman kaybna, lzumsuz kuvvet harcamaya ve gereksiz malzeme hareketine neden olur, dolaysyla i gc verimlilii der. Kurulmu bir dzenin sonradan artlara gre deitirilmesi zor ve masrafldr, bu sebeple i tezgah daha henz tasarm safhasnda iken ergonomik esaslara uygun olarak dzenlenmelidir. dzeni, ara ve gerelerin boyut, arlk ve biimleri, o retim yerinde alan insan kitlesinin antropometrik ve biomekanik nmerik verilerine dayandrlmaldr. Ticari amala retilen mallar iinde antropometrik ller ok nemli bir konudur. rnein, ka numara veya hangi boyda elbise ayakkab ya da alet reteceimizi planlayabilmek iin, evvela bu talebin piyasalarda hangi boydaki, arlktaki...vb tketicilerden geldiini bilmemiz gerekir. Bu alma ve aratrmalar iin istatistiki metodlar bize byk kolaylklar salar.

13

3.1. ANTROPOMETRK VERLER Antropometri Yunanca Antrops (insan) ve Metikos (l) szcklerinden oluan ve insan vcudunun llerini konu edinen bir bilim daldr. nsanlar tarafndan kullanlmak zere tasarlanan objelerin lleri insan lleriyle ilgilidir. nsana yakn evrenin tasarlanmas, insan vcudunun strktrn, llerini ve hareketlerinin snrlarn bilmeyi gerektirir nsan vcuduna ait eitli organlarn llerini elde ederken bu llerin eitli topluluklar, meslekler, ya ve cinse gre farkl olularn, etkileyen etmenlerin aratrlmas da antropometrinin aratrma konular arasna girer. Bunlar iki trdr, kemik uzunluklar ve mafsallar aras uzunluklar. Bu veriler biomekanik esaslara dayal olarak kiinin maksimum uzanma imkann ve normal duru eksenine gre vcut hareketli uzuvlarnn ulaabilecei alanlar belirler.

3.1.1. Antropometrik Verilerden Yararlanma

Mafsal hareketlerinin maksimal alan genilikleri llebildii iin bilinmektedir. Ancak, bu durum yaa, yetikinlie gre deimekte olduundan, ayrca montaj masasndan (i yerinden) uzak noktalardaki i hareketleri ile mafsal hareketleri arasnda yakn iliki bulunmadndan sz konusu ller uygulamada fazla kullanlamaz. ou kez i yeri dzenlemelerine konfor asndan bakld iin i yerleri ve brolarda biraz genilik aranr. Bu nedenle iinde allan bir mekann kol veya bacak uzunluklarna gre hassas bir ekilde hesaplanmas ou defa teorik dzeyde kalr. Bu nedenle mekan dzenlemeleri yaplrken genel olarak ana kas gruplarn rahat ettirecek yan onlarn fazla gerilmesine kaslmasna sebebiyet vermeyecek , sinir ve kas basncn arttrmayacak dolays ile kii zerinde yorgunluk ve ar yaratmayacak l ve snrlar iinde kalnmaya allr. Bu konuda aratrma yapan Rebiffe oturarak alma durumunun konfor artlarn incelemi, oturma yerinin mafsal hareketlerini engellemeyecek ekilde geni ve rahat olmas, ayaklarnn baldra ve baldrn da vcudun esas st ksmna rahat destek salayacak ekilde durmas gerektiini belirlemitir.

14

Antropometrik deerler ait olduklar toplumun cinsiyet farkllklar, ya ve toplum zelliklerine baldr. Ayrca toplumlar oluturan insanlarn antropometrik lleri de ok farkl olduundan kiilerin tek tek llerinin tespiti hem zor ve hem de bilimsel adan bir anlam tamaz. Bu bakmdan sonular istatistiki bir ekilde tespit ve yorumlamak gerekir. Bunun iin de genel olarak en kklerin %5i ve en byklerin %5i darda braklacak ana kitleyi %90 kapsayan varyasyonlarn indice deerleri dikkate almak gerekir. Pratikte bir i yeri dizayn yaplrken o i yeri planna gre orantl olarak kltlm bir maket yaplr ve iine kltlm genelde boyutta (byk, orta, kk) hazrlanan mankenlerden yararlanlr. Ancak mankenler kullanlarak yaplan ett o iin biomekanik zorluklar ve zellikleri hakknda tam bir bilgi veremez. Bu nedenle i alanlarnn boyutsal sorunlar, i yer artlar ve o ie ait i etdleri ile birlikte yaplrsa konu daha hassas ve gereki olarak zmlenmi olur. Rebiffe in bu konuda yapt almalar sonucunda nce iinin en nemli i artlarnn dzenlenmesini hedef alan yeni bir met od gelitirilmitir. Rebiffe ye gre i yeri dzenlenmesine ilk olarak gr artlar ve gzn i karsndaki bak as belirlenmeli, ikinci olarak eitli eklemlerin boylar ve birbirine destek olacak ekilde en uygun duru ekli dzenlenmeli, daha sonra iinin rahat almasn salamak iin oturma yeri ve i tezgah kumanda aletlerinin yerleri gibi aralarn ekil ve yerleri belirlenmelidir. Atlyelerin, alma yerlerinin, makinalarn, aletlerin, kumanda tertibatlarnn boyutsal sorunlarnn tasarm ve dzenlenmesi iin ok eitli standart ve doneler gelitirilmitir. artlar iyi belirlenmi baz rutin ilerde bu standart llerden kolaylkla yararlanlr., komplike ilerde ise boyutsal konularda eitli uyumsuzluklar olabilir. Bu sebeple bu gibi durumlarda iin karakteristiine uygun gerekli deiiklikler yaplarak uyum salamaya allmaldr.

15

3.2. ETKN ALIMA ALANI LLER Etkin alma alan vcut hareketli organlar ile youn olarak alabilen alan olarak tarif edilir.Boyutlar biraz yukardaki llere nazaran daha az belirgindir. Bu ller iinin normal i dzeyini, sandalye, tezgah ve ya masasnn yksekliini, kumanda tablosu ve dmelerinin mesafelerini alet ve malzemelerin yerlerini..vb. belirleme bakmndan nemlidir. Sz konusu youn ve en etkin alma alanna ait bu ller, her ii ve iin zelliine ve iinin kullanaca ekipmana(alet, eldiven, kask, emniyet ayakkabs)gre ayarlanmaldr. Vcudun hareketli organlarnn uzunluklarnn ahstan ahsa farkl olduu gibi, ayn ahsn vcut lleri de zamanla deiir.Bu farkllklarn istatistiki metodlarla belirtilmesi gerekir. Bir toplumun antropometrik karakteristiklerini belirleyebilmek iin istatistiki yntemlerle numune alma ve lme son derece nemlidir. Antropometrik deerlerin temel karakteristikleri u ekilde belirlenir, Toplumun antropometrik lleri Gauss erisine gre dalr. Bylece ele alnan her deerin, bu ortalama dalm deerleri arasndaki yeri belirlenebilir. Vcut hareketli paralarna ait eitli ller arasnda korelasyon katsays ok azdr. Bu sebeple rnein vcudunun st ksmnn uzunluu bilinene bir kimsenin genelde ayak, kol, baldr gibi dier hareketli organlarnn boyu da hesaplanabilir. Btn vcut lmleri tam tamna ortalamalara uyan bir insan mevcut deildir. Deiikliin baz nedenleri unlardr; Ya; nsan vcudu 20-25 yana kadar gelimesini srdrr. 35 yandan itibaren omurgadaki deformasyon e eilmeler sebebiyle boy ksalmaya balar. Cinsiyet; Kzlarda geliim erkeklere nazaran daha erken yata balar fakat ksa srer. Ergin yata erkeklerin boyu, toplam nfusta kadnlarn boy ortalamasna nazaran 12 cm daha uzundur. Corafi farkllklar; svelilerin boy ortalamas Japonlara nazaran genelde 12 cm daha uzundur.

16

Sosyal ortam; Bir ok lkede dz iiler ile ayn yataki talebe gruplar arasndaki boy fark talebeler lehine 6-7 cm daha uzundur. Refah durumu; Gelimi zengin toplumlarda ortalama boyun her 15 senede 1 cm artt tespit edilmitir. 3.3. ALIMA EKLNN BELRLENMES VE DZENLENMES Genellikle iler, ayakta ve oturarak yaplmaktadr. Youn vcut el kol hareketi isteyen iler ayakta yaplmakta, buna karn sakin bir el hareketi isteyen iler veya kontrol ileri oturarak yaplr. Fizyolojik olarak oturmak ayakta durmaya tercih edilmelidir. 3.3.1. Ayakta Durarak Yaplan alma Mmkn olduunca, kullanclarn allagelmi sk sk ve ksa sreli ileri ayakta durarak yapacaklar esas alnarak tasarm yaplr. Ayakta duran bir kullancnn alma alan oturannki kadar snrl deildir. nk ayakta duran kullanc her yne dnebilir ve daha rahat ve ok durum deitirebilir. Kullanclar grevi yaparken fazla serbest deillerse oturarak veya ayakta-oturarak alma yerleri tasarmlanabilir. Kullancnn arada srada baktklar veya ayarladklar bir alet ykseklii uygun olmak artyla kullancnn etrafnda her hangi bir yere yerletirilebilir. Kullancnn dikkatini tek bir yne younlamas gerekmedike bu prensip uygulanmaz. Ayakta durarak alma eklinin baz avantajlar unlardr. Kullancnn kollar daha ok kas kuvveti uygulayabilir ve daha geni hareketler yapabilir. Ayaktaki kullanc, oturan kullancnn gr alanna girmeyen malzemeyi grebilir ve kullanabilir. Kullanc yorgunluk ve uyumay azaltmak iin durumunu deitirebilir. Ayakta yaplan bir ok i oturarak dayanlabilir.

17

Ayaktaki kullanc daha kk boluklara ihtiya duyar. Yer tasarrufu salar. Ayakta durarak yaplan ilerde, alma yksekliinin ayarlanmas, ksa boylu ve uzun boylu insanlar dikkate alndnda zorluk gsterir. Ayakta durarak yaplan ilerde u rahatszlklar grlebilir; Varis hastal. Damar iltihaplanmalar, 3.3.2. Oturarak alma Oturarak yaplan ilerde, alma ykseklii, oturak ykseklii ve alma alan alma srasnda rahatlk ve yorulmay nleme bakmndan nem tamaktadr. alma ykseklii, iin trne gre deiiklik gsterir. Ayrca bak as ve gz uzakl da nemlidir. alma ykseklii, alma masas ykseklii ile ayn deildir. allan obje, alma masas zerinde bulunacandan, alma masas ykseklii daha alaktr. alma ykseklii, oturarak yaplan ilerde oturaktan itibaren, ayakta yaplan ilerde ise tabandan itibaren llr. Ayaklarn da kullanld alma yerlerinde, ayaklarn serbest hareket edebilmesi bakmndan bu llerin nemi byktr. Oturma yeri tasarmnda esas ama personelin rahata alabilecei vcut dengesini salamaktr. Bu ekilde boyun, omuz ve srt arlar nlenebilir. Kullanc oturma yerini bir oturuta bir saatten fazla kullanacaksa sandalyelere minder konulmaldr. Faslal oturmalar iin mindersiz tabureler veya sralar yeterlidir. Srekli olarak kullanlacak aygtlarn dzenlenmesinde kollar doal ve rahat bir biimde omuzlardan sarkmal, dirseklerse alma yzeyi ile tatmin edici bir balantda olmaldr. Oturma yerlerinin kol dayama yerleri bulunmaldr. Bylece dirsekler st vcut arln destekler. Kol dayama yerlerinin altlar kala ve uyluklara yer brakacak ekilde ak olmaldr. Kol dayama yerleri kullancnn baz grevleri iin gerektiinde Eri bacakllk, Vcut duru hatalar ortaya kar.

18

karlabilir olmaldr. Kullanclarn 460 mm den yksek sandalyelerde ok uzun sre veya 760 mm den geni alma yzeylerinde almalar gerekiyorsa, ayak dayama yerleri bulunmaldr. Oturarak yaplan ilerde ise u rahatszlklarla karlalabilir; Kalp ve nefes ikayetleri, Mide hastalklar, Srt arlar, Gerek ayakta, gerek oturarak yaplan ilerde vcudun eitli zararlardan korunmas iin devaml oturmak veya devaml ayakta durmak yerine zaman zaman ikisi arasnda deitirme yoluna gidilmelidir. Omuz ikayetleri, Bacaklarda kan hareketi kusurlar ortaya kar.

19

4.

FZK EVRE ARTLARI nsan, s, ses, k ve titreim gibi deiiklikleri llebilen fiziki evre artlar

iinde yaar ve alr. Fiziki evre artlar belirli snrlar iinde kald srece insan bnyesi ona uyum salar, bu sebeple ergonomist i sal asndan iitme organlarn sarlatran ses younluu, mevzii ya da genel rahatszlk yaratan scak ... gibi tehlikeli olan baz snrlar belirlemek zorundadr. Sz konusu evre artlar insanla i arasndaki ilikiyi dorudan etkiler. rnein ani bir grlt iitme organn sakatlamasa dahi insan daha yorgun hale sokar. Bu nedenle ergonomist yaplan iin zelliine gre evre artlarn optimal snrlar iinde tutmaya aba sarf etmelidir. Dier taraftan fiziki evre artlar alan iiye yapt i hakknda baz gerekli bilgiler salanmasna da yardmc olur., rnein anormal bir s ya da ses, makinalarn alma durumu hakknda iiyi uyarr., deiik bir aydnlatma dzeyi bir iin detaylarnn grlmesine gizlenmesine ya da deformasyonuna sebebiyet verir. 4.1. ISI ORTAMI hayatnda iin gerei olarak ok nemli s artlarna maruz kalan pek ok i yeri mevcuttur. Darda (akta) alma, ok scak veya souk corafi kuaklardaki (kutuplar veya ekvator) iler, s dzenlenmesi olmayan ya da iin gerei (souk hava deposu veya ocak karsnda alma) ar s artlarnda alma zorunluluu gibi olaylara her zaman rastlanmaktadr. evre artlar alan insan zerinde ok nemli etkiler yaratr. Bu noktada ergonomist iin yaplmas gereken iki nemli i vardr. Birincisi tolerans snrlarn belirlemek ve onu gememek, ikincisi ise i yeri konfor artlar dier bir ifade ile rahat alma artlarn dzenlemektir. 4.1.1. Yerinin Is Ayar Dzeni Is alverii: nsan organizmas s retir ve bunun belirli bir dzeyde kalmas iin

aba sarf eder, bu nedenle ii iyeri evre artlar ile devaml s al verii iinde bulunur. Is al verii ve s dzenlenmesi aadaki drt ekilde olur.

20

Dorudan temas yoluyla; vcut evresi ile devaml temas halindedir. Elbiseler, ayakkablar, aletler, kullanlan malzemeler temas yoluyla s alveriini etkiler, Konveksiyon yoluyla; vcut kendini evreleyen hareket halindeki hava ile temas halindedir. Serbest hava ya da cilt stnde veya cilt ile elbise arasnda kalan hava tabakas, konveksiyon yolu ile s alveriini etkiler. Hava yoluyla; Bu tr s transferi elektro manyetik radyasyon yolu ile olur. Her insan vcudu bu ekilde enerji alr ve enerji yaynlar. nsan cildi enfraruj nlar yoluyla byk oranda enerji alveriinde bulunur. Buharlama yoluyla; terleme srsnda hasl olan buharlaan bir miktar enerjiyi beraberinde gtrr. 580 kcal/1 buharlama sv halde grlen akan ter pratik olarak nemli bir s kaybna sebep olmaz., s alveriini arttran asl sebep buharlaan terdir. Vcut s dzen sistemi: nsan organizmas sahip olduu doal bir s dzen sistemi

sayesinde, evre artlarnn baz snrlar arasnda deimesi karsnda, kendi s retimini dzenler bu suretle bnyemiz ve sinir sistemi merkezlerinde sabit bir s dzeyinin korunmas salanm olur. Duyu organlarmz yoluyla ciltten alnan scak, souk uyarlar sonucu byk bir ihtimalle beyindeki bir hypothalamiqoue merkez harekete geerek organizmay ynlendirir, gerek enerji retimini arttrarak gerek nemli kayplar azaltarak ya da kayplarn dengeleyerek normal vcut ssn sabit tutmaya alr. Souk ortamda organizma, deri altndaki klcal damarlar daraltp s kayb azaltlr, cildin ss 28 dereceye kadar iner, dier taraftan gerek iradi ve gerekse refleksler halinde oalan titreme kas hareketleri ile vcut enerji retmeye alr. Scak ortamda ise aksine klcal damarlar geniler cilt yzeyine doru kan akm olur., evre ile s alverii artar., terlemenin de yardm ile vcut ss normale dner. Ilk ortamda evre il vcut ss arasndaki denge, klcal damarlarn basit hareketleri ile byk bir g sarf edilmesi salanr.

21

Fiziki alma organizmann s retimini arttrr. Scak ortamda vcudun kayb ok snrldr. Bu durumda organizma alan kaslara ve cilt yzeyine yakn ksmlara daha ok kan sevk ederek sy drmeye alr. Scak ortamda kalp ve dolam sistemi hemen devreye girerek faaliyetini arttrr. Terleme yoluyla da fazla s atlmaya allr. Terleme evre ssna, evre rutubet derecesine ve hava cereyan hzna baldr. Ksaca, scak ortamda alma durumunda kalp atlar ve vcuda pompalanan kan miktar artar, terleme artar dolaysyla kilo kayb meydana gelir. Vcutta tuz kayb olur, artan s artlar cildi olduu kadar vcut i organlarn ve merkezi sinir sistemini de olumsuz etkiler. Uzun sre scak ortamda yaplan alma sonunda adali gc azalr, i randman der, zihni faaliyet bozulur, iradi hareketler yavalar, dikkat azalr, karar verme sresi uzar. nsan iin kabul edilen tehlikeli olmaya s snrlar genelde her kiinin salk durumuna, yana ve evreye uyum salayabilme zelliine baldr. Sz konusu snrlar aldnda ii s arpmas tehlikesine maruz kalr. 4.1.2. lmler Fiziki parametrelerin saptanmas, ar i yknn alan kii zerinde etkilerini azaltmak ve iilere normal bir alma ortam salamak asndan nemlidir. Fizyolojik parametrelerin tespiti iinin fiili ykn hesaplamak ve sonularnn kontrol iinde gereklidir. evre ssnn lm: u parametrelerle belirlenir.

Kuru scaklk; klasik bir termometre ile llebilir. Nemli scaklk; hygrometres ve pscchrometreles ile llebilir. Ortam scakl; havadaki su buharnn etkisi gz nnde bulundurulur. Hava cereyan hz; anemometrelerle tespit edilebilir.

22

Ima scakl; yan scaklk akm dr ve steradiometre veya siyah kreli termometrelerle llr. Halen baz iletmelerde i yerinin eitli noktalarda deiik zamanlardaki s artlarn izlemek iin ortam s artlarn takip kartlarndan yararlanlmaktadr. Is etkisinin lm: Kalp atlarnn lm ile hem fiziki ve hem de ssal ykn

ikisi birden belirlenebilir. lmleri nce normal s artlarnda yaparak sz konusu iki olay birbirinden ayrabiliriz. Is artlarna tahamml konusunda kiiden kiiye deiir grlen farkllk yaratan faktrler; Ya. Cinsiyet; kadnn kk dolam sistemi ve i organlar, kan debisinin artna kolay uyum salayamaz. Salk durumu ve evreye uyum salama; salkl gen insanlarda s ortamna uyum salama tolerans fazladr. Bu uyum artan ter miktar ile salanr. Erken terleme, uzun sre ve fazla ter atma, stok tuz miktarn gittike azaltr. Bunun sonucu olarak i s ve kalp atlar yavalar vcut denge salamaya alr. Kontroll ksa sreli ve tekrarlanarak yaplan almalarla ilk yirmi gnde vcut s artlarna, bata hzla ve giderek yavalayan bir tempo ile uyum salanr. Gerektii gibi davranlmazsa uyum 4 hafta sonra durur. 4.1.3. Korunma Yollar Issal artlar deitirilemiyorsa ie uygun bir dzen gelitirmek veya kiisel koruyucu malzeme kullanmak. Bu nlem; uygun bir hava sirklasyonu salayarak sy ayarlamak, scak malzeme ile temas halinde s geirmeyen eldiven veya ayakkab kullanmak eklinde veya ii ksa dinlenmelerle yapmak veya s dzeni salanm dinlenme salonlarndan yararlanarak, i yk azaltlarak, i yk ve temposunu azaltarak, iiye bol sulu gda ve merubat vererek eklinde olabilir.

23

Issal artlar deitirilebiliyorsa, s kaynaklarn tecrit ederek veya mevcut durum uygun hale getirilerek, dzen salanr. 4.2. GRLT Kulak yolu ile gelen rahatsz edici duygu yaratan belirli bileenleri olmayan her akustik olaya grlt denir. Sanayi iletmelerinde, deiik tipte hzl ve byk makinalarn kullanlmas sonucu, grlt en nemli evre sorunlarndan biri haline gelmitir. Teknolojinin gelimesi sonucu artan grlt alanlar zerinde birok sakncalar dourmaktadr. gcnn fiziksel ve ruhsal saln bozmakta, belli bir snr anca da kulakta onarlmaz hasarlara neden olmaktadr. Grlt sonucu meydana gelen iitme kayplar gittike artmaktadr. gcnn ruhsal ve fiziksel saln bozan grlt nemli lde igc verimini olumsuz klmaktadr. Grlt amzda artk sadece iyerlerinin deil, tm toplumun sorunu haline gelmitir. bu nedenle grlty doru bir biimde lmeli, deerlendirmeli ve gerekli nlemler vakit geirmeden alnmaldr. . 4.2.1. Grltye likin Kavramlar Sesin iddeti : Sesi oluturan titreimlerin atmosferde yaratt basn, sesin iddetini belirler. Ses iddeti desibel (dB) ile llr. Kulak 1000 Hz lik sesi ancak 0,00002 N/cm2 (0 desibel) basncn stnde duymaya balar. Dayanabilecei en st ses iddeti ise 130 desibeldir. Bu durumda kulakta ar balar. Grlt 90 desibeli aarsa szle anlama imkan kaybolur. Frekans: Saniyedeki periyot saysdr. Frekans sesin tokluunu veya tizliini belirler. Frekans sesin tokluunu veya tizliini belirler. Alak frekansl ses tok, yksek frekansl ses ise tiz sestir. Frekansn birimi Hertz (Hz) dir. Gen ve salkl bir insan 16-20.000 Hz frekansl sesleri duyar. Oktav: Birinin frekans dierinin iki kat olan iki titreimin araldr.

24

Fon:

Grltnn znel iddetini lebilmek iin kullanlan boyutsuz bir l

birimidir. Fon ls ayn iddette (ayn basnc yaratan) fakat frekanslar deiik seslerin e iddetle alglanmamas olgusuna dayanmaktadr. Fon deerleri teknik bir aletle llemez. Bu deerler eitilmi gzlemcilerin takdir ettikleri znel ses iddeti deerleridir. Son: znel iddeti 40 fon olan bir sesin ykseklii 1 son olarak kabul grmektedir. dB(A): Kulak duyarllnn frekansa gre deikenlik gstermesi nedeniyle desibel deeri grltnn insan kulana olan etkisini lmekte yeterli olamamaktadr. Bu nedenle ses iddetinin l birimi olarak frekansa gre deerlendirilmi olan dB(A) deerleri kullanlr. Ses lme cihazlar ses iddetini genellikle dB(A) trnden lerler.

4.2.2. Grlty lme Ve Deerlendirme

Sesin iddetini lmeye yarayan aygtlara ses ler, ses dzeyi lenlere, sonometre denilmektedir. Ses ler sesin iddetini desibel olarak ler. Genellikle ses lerlerde A, B ve 0 olmak zere filtre mevcut olup sesin iddetinin insan kula tarafndan algland gibi llmesini salarlar. A filtresi kulak duyumuna en yakn karl verdii iin, grltnn kiiye etkisi aratrlrken ounlukla A konumunda dB (A) birimiyle lm yaplr. Grltnn dB trnden iddetinin llmesi grltnn zararl etkilerini ortaya koymak iin yeterli olmayabilir. Kulak en fazla 1000. 6000 Hz arasndaki frekanslarda duyarldr. Bu nedenle frekans analizleri yaplarak, grltnn iddeti yannda frekans deeri de bilinmelidir. Bir iyerinde grlty lmek iin iyerinin birok yerinde en az bir hafta lm yapmak gereklidir. 4.2.3. Grltnn nsan Sal zerindeki Etkisi Ar grlt verilen dikkati azaltmakta, sinirlilie yol amakta, anlama olanaklarn kstlamakta, kiiler arasndaki ilikiler zerinde olumsuz sonu dourmakta ve iitme duygusunun azalmasna kadar gidebilmektedir.

25

Ayrca grltl ortamda almalarn zamanla konsantrasyon, dikkat ve reaksiyon kapasitesi zayflar, bunun sonucu olarak eitli fonk1siyonel bozukluklar (yorgunluk, uyku bozukluklar ba arlar, dolam semptomlar gibi) ortaya kar. itme ile dier duyu organlar, sinir sistemleri ve duyu merkezleri arasnda ok eitli etkileimler vardr. Ani grltde refleks halinde kafa sese doru dner, gzler o tarafa ynelir uykudan srama halinde kalklr, vb. Bir takm yneticilerin sand ve savunduu gibi grlty almak kolay deildir. Kald ki grltye allsa bile yan etkilerinden kurtulma olasl hemen hemen yoktur. Makinalamann younlamas nedeniyle giderek artan grlt ve ou kez onunla birlikte gelen titreimin olumsuz etkileri sadece fizyolojik nitelik tamaz. grenin sinir sistemi ve ruhsal yaps zerinde izleri ok zor silinebilecek etkilerde yaratr. Grlty zararl etkileri asndan u aralklarda incelemek olanakldr: 30-65 dB(A) grlt aral: Kiinin grltnn kayna ile olan ilikisi, yapt i, ruhsal ve fiziksel durumu bu iddetteki grltde rahatsz olup olmayacam belirleyen faktrlerdir. 65-90 dB(A) grlt aral: Psiik reaksiyonlarn yannda dolam bozukluklar da bu grlt dzeyinde sz konusudur. Bunlar kiinin grltden etkilenme derecesinden ve grltye olan almlktan bamsz olarak oluur. 90-120 dB(A) grlt aral: Bu iddetteki bir grlt uzun srerse kulakta

kalc sarla neden olabilir. Etkisi belki gnler sonra ortadan kalkar. 120 dB(Al) st: urayabilir. Artan grlt dzeyi beceri gerektiren el ileri ve dnsel almalarda, dikkatin toplanamamas nedeniyle baar yzdesi drmektedir. Bu dzeyde ksa bir sre iin bile duyma duyusu hasara

26

Uygulamada bedensel ilerde 80 desibeli geen ses ortamnda i gc verimi der. Genel olarak eitli ilerde st snr olarak u deerler geerlidir; Srekli ve youn zihinsel alma gerektiren ilerde 50 desibel Bro ve benzeri ilerde 70 desibel, Dier ve bedensel ilerde 90 desibel. Grlt geici kulak yorgunluuna ve sarla neden olur. Youn ve yksek frekansl net sesle, aniden patlama eklinde oluan ve uzun sren sesler tehlikelidir. leri yalarda bu risk daha da artar. Tek bir tondan oluan grlt, eitli tonlar kapsayanlardan daha ok rahatszlk verir. Ksa aralklarla oluan grlt, srekli grltden daha ok rahatszlk verir. Grlt sessiz ortamlarda daha etkilidir.

4.2.4. Grltlerin zerindeki Etkisi

Endstride grlt pek ok adan nemli bir sorun olmaktadr. ncelikle grlt ortalama i gcn, alma verimliliini azaltc etkide bulunur. Grlt arttka dikkatin toplanmas zorlamakta, beceri isteyen el ilerinde ve dnsel almada verimlilik dmektedir. Verimli bir almann olabilmesi iin; Devaml dikkat isteyen el ilerinde, Gstergelerdeki iaretlerin az belirli ve sinyallerin sk verildii gzetleme ilerinde, abukluk gereken ilerde, Dncenin ve dikkatin bir noktada toplanmas gereken zihinsel ilerde, grltnn i verimine olumsuz etkisi yannda, i kazalar ynnden de nemi byktr. Grltler devaml kapsaml zihinsel almalar engeller. Konuma gibi anlaml grltler basit ilerdeki monotonluu azaltr denebilir ise de kompleks zihinsel youn almalar olumsuz ekilde etkiler.

27

Ayrca grlt i emniyeti asndan yle bir nem tekil eder; bir makinann karaca anormal ses veya sesli ikaz iaretlerinin duyulmamas zellikle i gvenlii asndan ok nemlidir.

4.2.5. Grltnn Azaltlmas Veya nlenmesi

Grlt ve titreimin olumsuz etkilerini gidermek, hi deilse azaltmak iin bir dizi nlemler nerilmekte ve uygulanmaktadr. rnein, duvar ve ekranlarn rlmesi, yanknn nlenmesi, grlt kaynaklar arasna kk levhalar ya da kaln kee konularak titreimin snrlandrlmas, kulaklara tampon yerletirilmesi, kulak koruyucu kasklar kullanlmas gibi. Grltye kar alnabilecek tedbirleri yle sralayabiliriz. Grltnn olumas engellenmelidir. Tasarm aamalarnda ses emici i kaplamalarn kullanlmasna malzemelerin seiminde bu etmenin de dnlmesine allmaldr. Etkili periyodik bakm programlar sonucu eskiyen bakmsz makinalardaki grlt de azaltlabilir. in yapm yntemi iin artlar uygun olduu takdirde daha az grltl yntemler seilmeye allmaldr. Makinaya tehizatn yerletirildii dzlem, grlt ve titreimi azaltacak biimde dzenlenmeye allmaldr. Grltnn yaylmas nlenmelidir Grltl kaynaklar mmkn olduu kadar iyerinin uzanda tasarlanmaldr. Bunlarn yerletirilecei binalarn tavan ve demeleri ses geirmeyen malzeme ile kaplanrsa, grltyle mcadele konusunda nemli bir adm atlm olur. Ses emici akustik tula ve svalar, cam pamuklar yksek frekansl sesleri emer.

28

Grltnn kulaa gelmesi nlenmelidir Grltnn kiisel koruyucu nlemlerle kula rahatsz etmesi nlenmeye allmaldr. kullanmaldr. Kullanmay ihmal veya ret edenler mutlaka uyarlmaldr. yi bir kulak koruyucusu grlty 25-40 dB e indirebilmektedir. Grltyle savata znel duyarllk sn derece nemlidir. Grltye duyarl kiiler grltl yerlerde altrlmamaldr. Mmknse ok grltl yerlerde doutan sar elemanlarn almas salanmaldr. Bu ayn zamanda iyerlerinde belli alanda sakat altrma yasasna uymaktadr. Ayrca grltl yerlerde alanlara dzenli kontrollerden geirilip duyma eksiklii gzlenenler, tekrar grltl yerlerde altrlmamaldr. Tm bu nlemler alnamyor ve sonu olumsuz ise, alma sresi mmkn olduu kadar ksa tutulmal, yeterli dinlenme aralklar verilmeli iiler deiimli olarak altrlmaldr 4.3. AYDINLATMA Ik, gzn duyarl olduu elektro manyetik titreimlerin bir parasdr. Dier bir ifade iler k enerji paacklarnn dalgal yaylma olaydr. Endstri tesislerindeki aydnlatmalar, yaplan iin cinsine, allan alann byklne, yerleme dzenine ve tavan yksekliine gre farkllklar gsterir. stenilen aydnlatma kriterini salayan zmlerden en ekonomik olan tercih edilir. Ekonomiklik analizinde sadece tesis masraf deil, iletme ve bakm masraflar da gz nne alnmaldr. Yaratlan kaliteli aydnlatma ile retimin maksimum, i kazalarnn ise minimum olmas amalanr. trne veya baz endstri kollarnda nerilecek aydnlatma iddetleri iin aydnlatmay belirleyecek birimlere ihtiya vardr. Kandela , k iddeti birimi; lmen k aks birimi; lks aydnlatma birimidir. Ayrca, k gc, k verimi, aydnlatma Grltl yerlerde alanlar mutlaka kulak koruyucular

29

gc, kontrastlk, grnm as, bakma sresi, zeminin kll, zeminin yaps gibi verilere de ihtiya vardr. yi bir aydnlatma ile birok gereksinmeye yant verirken genel olarak gereksinmelerden birine ncelik verilir. Hi kuku yok ki alma yerinin yeterince klandrlmas ile iin kolaylkla yaplmas verimlilik arasnda yakn bir iliki vardr. yi aydnlatma i baarmn arttrrken, kt aydnlatma gz yorgunluuna neden olarak i baarmn nemli lde drr. zellikle iyi grmenin nemli olduu, ince ilerin uzunca sre yapld iyerlerinde grme konforuna zen vermek ve bu konforu salayacak tm aydnlatma ilkelerini gerekletirmek yararl olur. 4.3.1. yi Bir Aydnlatmadan stenen zellikler In miktar ve kalitesi gr ok etkiler; bunun iin ince, hassas, hzl, devaml ilerde k verimli bir retimin temel unsurudur. yerlerinde iyi bir aydnlatmann iyeri zerine etkisi byktr. Aydnlatma sistemlerinde u zelliklere dikkat etmek gerektirir. Aydnlatma iddeti yeterli olmal, Aydnlatma btn alana eit yaylmal, Ik yn ve glgelemeye dikkat edilmeli, Ik yansmalarndan kanmal (gz kamamas), Kullanlan n nitelii uygun olmal, Aydnlatma sabit olmal (Titreim ve parlaklk deimeleri engellenmeli). yerlerinde uygun renkler seilmelik yansma ve psikolojik etki), Yeterli aydnlatma dzeyi iin trne gre deiir. eitli ilere gre aydnlatma iddeti; depolama ambalaj iin 70-100lx ; kalite ve renk kontrol iin 2000lx; mekanik atlyelerde kaba iler iin 100lx; ortalama iler iin 200-300; ince iler ve kk para

30

rektifiyeleri iin 300-500lx; para kontrol iin 500-200lx; basn ileri iin 150300lx; laboratuar iin 300lx; dikimevlerinde ak renk diki iin 200-300lx; koyu renk diki iin 300-1000lx; brolarda koridor, bekleme salonu ve lavabolar iin 70lx; ariv, bro iin 150lx; elektrik hesap yaplan yerlerde 300lx olarak; demir ilerinde, byk paralar iin 70lx; orta ve kk paralar iin 100lx olarak, vb. belirlenmitir. Aydnlatma iddetini belirleyen etmenler arasnda alann ya da nemlidir. 4.3.2. Aydnlatma Sistemleri Endstri tesislerinde tip aydnlatma sistemi kullanlr. Bunlar; genel aydnlatma, alma dzlemlerinde younlatrlm lokalize aydnlatma, lokal aydnlatmadr. 4.3.2.1. Genel aydnlatma Tm alma alannda makine ve bantlarn yerleim konumlarna baklmakszn belli bir dzgnlk derecesi salanarak yaplan aydnlatmadr. Ik kaynaklarnn ve armatrlerin seimi olas montaj yksekliklerine gre deiir. Montaj ykseklii 2,5-3 m ise; Ofis tipli bu tr binalarn tavanlar genelde dz ve beyazdr. Tavanlar n hacim iinde daha iyi yaylmasn salayarak aydnlatmaya katkda bulunan elemanlardr. Bu tr binalarda en iyi zm floresan lambal aydnlatmadr. Armatrler tavan eit aralkl bantlar veya kareler halinde yerletirilebilir. Montaj ykseklii 3-4 m ise; Yine floresan lambal ve reflektrl armatrlerin kullanlmas en iyi zmdr. Armatrler genellikle pencerelere ve alanlarn bak dorultularna paralel, alma bantlar ve makine srlarna dik olarak uzanan srekli veya eit aralklarla kesintili bantlar eklinde yerletirilirler. yi ekranlanm armatrler bak dorultusuna dik olarak da yerletirilebilirler. Ekranl armatrler dk verimi ve temizlik sorunlar dnldnde il dzenin tercih edilmesi dorudur. alma alanlarnn yer deitirme

31

olasl olan hacimlerde armatrlerin kolayca hareket edebilecekleri rayl sistemlere monte edilmesi nerilir. Montaj ykseklii 4-7 m ise; Genelde tavanlarda dz veya testere di eklinde ya da duvarlarnn en st ksmlarnda pencereler bulunmaktadr. Yaplan iin cinsine olursa olsun, gndz saatlerinde bile doal aydnlatma yeterli olmamakta yapay aydnlatmaya ihtiya duyulmaktadr. 6m den alak montaj yksekliklerinde tavana veya at konstrksiyonuna monte edilmi ya da birka metrelik ask ubuklar ile aslm floresan lambal ve reflektrl armatrler pencerelere dik veya paralel uzanan sralar eklinde yerletirilmelidir. Gn seviyesinin yksek olduu yerlerde, gn kontroll, k aks ayarlanabilen yksek frekansl floresan lambal aydnlatma ekonomik bir zm olmaktadr. Montaj ykseklii 6m.yi atnda ise; Etkinlik faktrleri ve ekonomik mrleri daha yksek olan dier dearj lambalarnn kullanlmas iletme ve bakm giderlerinde nemli bir ekonomi salamaktadr. Endstri tesislerinde yksek basnl cva buharl, rengi dzenlenmi yksek basnl sodyum buharl ve metal halojen (halide) lambalar kullanlmaktadr. Seim yaplrken ekonomiden nce yaratlan aydnlatmann kalitesinin salanmasna ok dikkat edilmelidir. Renk ayrm zellikleri ok farkl olan bu k kaynaklar hacimde yaplan iin cinsine gre seilmelidir. rnein boya renklerinin ayrt edilmesi gereken alanlarda mutlaka metal halojen lambalar kullanlmaldr. ok yksee monte edilen bu kompakt lambalar noktasal kaynaklar oluturduklarndan, aydnlatmann dzgnlnn salanmasna ve sert glgelerin nlenmesine de ayr bir zen gsterilmelidir. Bu k kaynaklar reflektrl high-bay diye adlandrlan armatrler iine yerletirildikleri ve ok yksee monte edildikleri iin gr alanndaki kamama tehlikesi byk lde ortadan kalkmaktadr. Sz konusu high-bay armatrler dar veya geni al k dalmna sahip olabilirler. Makinalarn veya yksek elemanlarn sk bulunduu alanlarda dar al armatrlerin kullanlmas avantajldr. Dier taraftan kontrol panelleri, stok raflar gibi aka grlmesi gereken byk dey alma

32

dzlemlerinin bulunduu alanlarda ise geni al armatrlerin uygundur. Montaj ykseklii 7,0mden fazla ise ;

kullanlmas daha

ok yksek fabrika hacimlerinde armatrler tavana sralar halinde yerletirilir. Bakm almalar nedeniyle armatrlerin monte edildikleri dzleme vin veya benzeri cihazlarla ulalabilmelidir. htiyaca gre dar veya geni al k dalmna sahip olabilen bu armatrlerin ilerinde gleri 400 W dan byk olan yksek k akl dearj lambalar kullanlmaktadr. Yksek gl lambalarn kullanlmas her zaman daha ekonomik olmaktadr. Bu nedenle dzgnlk koullarnn salanabildii en yksek gl k kaynaklar seilmelidir. Yksek dey dzlemlerde yksek aydnlk dzeylerine ihtiya duyulduunda ise, ilerinde 1 kW lk dearj lambalar bulunan asimetrik k dalml projektr tipli armatrlerin bu dzlemlere ynlendirilmesi daha uygun olmaktadr. 4.3.2.2. Lokalize aydnlatma alma konumlarnn sabit olduu hacimlerde genel aydnlatma yerine, alma dzlemlerinde younlatrlm lokalize aydnlatmann tercih edilmesi baz iletme ve bakm masraflar asndan daha ekonomik olmaktadr. Bu sistemde armatrler alma dzlemlerinin zerinde olduka alak seviyelere monte edilmektedir. Kamama bu sistemde de evredeki parltnn genel aydnlatmadaki snr deeri amamasna zen gsterilmelidir. Ayrca alma dzlemlerinin arasndaki gei yollarnn da rahata grme koullarnn salanabilecei bir seviyede aydnlatmas gerekmektedir. 4.3.2.3. Lokal aydnlatma Aydnlk dzeyi yksek deerlerin genel aydnlatma ile tm hacimde salanmas hem teknik hem de ekonomik adan ou kez mmkn olmamaktadr. Byle durumlarda normal dzeyde genel aydnlatma ile beraber, sadece zerinde allan iin

33

ve onun yakn evresinin youn olarak aydnlatld lokal aydnlatmalar soruna are olmaktadr. Baklan i ile onun arka fonu arasnda iyi bir parlt kontrast yaratarak grme iini kolaylatran lokal aydnlatma tek bana bir zm olarak dnlmemeli, her zaman genel aydnlatmann tamamlaycs olarak kullanlmaldr. alanlarn gzlerinde direkt kamamann olmasn nleyecek ekilde gerekletirilen lokal aydnlatmada kullanlan k kaynaklarnn cinsleri, renkleri ve ynleri iyi seilerek yaplan iin daha kolay grnmesi salanabilir. Byke iyerlerinde pencereler ne kadar byk olursa olsun, gndz de yapay aydnlatma kanlmaz olmaktadr. Ancak aydnlanma asndan pek yarar salamasa da bir alann i bandayken pencereyi grebilmesi byk nem tar. Pencereden 5 metre uzakta gn nn kayda deer bir fizyolojik etkisi bulunmasa bile, bu balant insann zaman kavramna yardmc olur. Aksi halde psikomatik nedenlerden kaynaklanan vcut rahatszlklar grlebilir. Darya grnt balantsn salayan pencere, salonun yzlmnn en az % lO u byklnde olmaldr. Kk bir iyerinin dzenlenmesinde ok kere u basit kurallar byk yarar salar: Bir noktadan bakldnda gkyz, bulutlar gzkmyorsa gn nn salad aydnlatma zaten yeterli deildir. Yapay aydnlatma ile takviyesi arttr. Boydan boya pencere kapal bir salonda allan yerden gkyz gzkse bile u kural uygulanmaldr. alma zemini ile pencerenin st kenar arasndaki ykseklik fark iki ile arplr. Sz konusu alma noktasnn (tezgah veya masa) pencereden uzakl bu saydan fazla ise, gn aydnlanmas yine yeterli deildir. Genel dar ama yksek pencereler, geni ama st kenar fazla yksekte bulunmayan pencerelerden daha avantajldr. Douya, gneye veya batya bakan pencerelerde gnee kar nlemler alnmaldr. En iyi zm dtan kademesiz ayarlanabilir panjur taklmasdr Kt hava koullarna dayanabilen ayarl panjurlar pahal olduu iin iten takld da grlr. Fakat bu scaa kar hibir korunma salamaz ve sadece gnein gz kamatrmasn nlemeye yneliktir.Bazen de pencerelerin nne sabit zgara taklr.

34

Bunlar gnein durumuna gre ayarlanamad iin kapal havalarda ieriye giren gn miktarn olumsuz ynde etkiler. Ayrca gne ndan korunmann gereksiz olduu saatlerde veya hava koullarnda grnty gereksiz yere kapattndan psikolojik etkisi olumsuzdur. Gneten koruyucu renkli taklmas, ierisindeki renklerin alglanmasn etkilemeyecek koyulukta tonlara sahip olduu iin uygun bir korunma yoludur. Ancak bu tip koruyucu camlar da aydnlatmann tmyle yapay a dayal olduu ve pencerenin sadece daryla grnt balants oluturduu byk brolar iindir. ou iyerinde aydnlatma dzeni kademesizdir. Oysa aydnlatmay sadece gndz yanacak ve gece ek aydnlanma salayacak k sistemi olarak iki ayr elektrik devresi oluturacak harcama, salanacaksa byk tasarrufun yannda nemsiz kalr. Byk brolarn zel bir sorunu, i iin yeterli aydnlanma salanm olmasna karn pencerenin aydnlnn gz almas ve koyu glgeler oluturmasdr Hava kararmaya baladnda, en ge pencere aydnl iteki aydnln seviyesine yaklat zaman, gece aydnlatmas tek veya birka kademe halinde devreye sokulmaldr. Hava karard zaman byk brolarda baka bir sorun daha ortaya kar. Normal olarak i tarafn aydnlanmasna arlk verilmi olduu iin akamlar i taraflar dier taraflardan daha aydnlk olabilir. Aydnlanma ynnn bu ekilde tersine dnmesi ise btn k, glge dalmasn deitirir ve gndz koullarna gre yerlemi olan personelin almasn ok zorlatrr. Gece aydnlatmas ya dzgn bir k dalm salamal veya daha iyisi, gndzdeki koullara benzer bir k dalm yaratmaldr, yani pencere yaknlarnda daha yksek aydnlk salanarak k yn korunmaldr. Hava karardktan sonra da allan iyerlerinde ak renk perde kullanlmasnda byk yarar vardr. Geceleri pencereler simsiyah olduundan ierideki k pencereden darya dalr. Bu ekilde kaybedilen k ak nemli bir enerji harcamasna denk dt iin, n oun ieriye doru yanstacak ak renkte perdeler enerji tasarrufu demektir.

35

Gn ile yapay n birlikte kullanld durumlarda, yapa n renginin gn beyazna zellikle yakn seilmesinde yarar vardr. Ayrca hava kararmay balad srada d aydnlanma yeterli olsa bile gece aydnlanmasna geilmelidir. Aksi halde, d aydnlanmann azalmas kontrastn azalmasna, dolaysyla grn zorlamasna yol aar. Ayn nedenle motorlu tatlarn farlar akamlar henz hava aydnlkken yaklmaldr. Bir elemann alt alann evresindeki k alma zeminindekinden fazla olmamaldr. Yakn evredeki aydnlk alma zeminindekinin te birinden, uzak evredeki aydnlk da alma zeminindekinin onda birinden dk olursa rahatszlk kayna olur. Aydnlatmann verimlilii asndan iyerinin ak renkte badana, ak renk eyalar ile donatlmasnda yarar vardr. Ancak zellikle byk salonlarda tek dzelikten kanlmaldr. evreyle kontrast iinde alan kiiye farkl uzaklklardaki nesnelerin yokluu dier bakmlardan son derece uygun bir aydnlatmada bile ba arlarna yol aabilir. Aydnlk farklarna adaptasyon zorluundan koridorlar bile personelin alma aydnlnn en az onda biri gcnde aydnlatlmaldr. Floresanlarla yaplan aydnlatmada biraz zenli bir yerletirmeyle ar glgeler kolayca nlenir. Ancak bir k dalm her zaman ideal deildir. Glgeler boyutlu grmeyi olduka kolaylatrr. Bir yzeyin dzgn olup olmadn dzgn bir k dalmnda anlamak zordur. Oysa sert glgeler yapan ynlendirilmi k altnda yzeydeki kk dzensizlikler yaptklar glgelerle hemen kendini belli eder. Ik bir yzeye ok eimli dt zaman glgeler oluur. Baz yerlerde glgeler hemen hemen hi k olmayan. koyuluktadr Koyu blgeler, k ok eimli dt zaman byke przlerde, hi k almayan yerlerde oluur. ounlukla bylesi bir aydnlanma elverisizdir ve kesinlikle kanlmas gereken bir durumdur. Bu nispetteki eimli klandrma tekstil rnlerindeki dokuma hatalarn bulmak, metal yzeylerin przlerini veya bombesini grmeye yarar. Buna karlk eitli rnlerin zerindeki boyann dzgn olup olmadn veya renkli bir afii deerlendirmek isteyecek bu tr glgelenmeler ve eimli n yol at yansmalar ii ok zorlatrr. Hatta k ynlenii dolayl aydnlatma yolu ile hemen hemen tmyle ortadan kaldrlmaldr.

36

4.3.3. Aydnlatmada Dikkat Edilecek Hususlar 4.3.3.1. Gz kamamas ve yansma Ik bolluunun tek bana yeterli olmad bilinen bir gerektir. Lambalar alann gznn kamamasna yol aarak iini zorlatrabilir. Gz kamamasnn nedeni gze gelen gl n gzn koruyucu tabakasnda ve merceinde krlmas ve a tabakasnn zerindeki grnty aydnlatmasdr. Bir k kaynandan direkt olarak veya zerine yansd bir parlak yzey araclyla gze gelen her k kamamaya yol aar: Gz kamamasnn ortaya kmamas iin normal alma konumunda hibir k kaynann grlmemesi ve ayrca n hibir yzeyin zerinde parlama yapmamas gerekir. Gz kamamasn nlemenin birinci yolu gz dorultusu ile k kayna arasndaki ay arttrmak. (lambalar. ykseltmek veya tezgahn tepesine yaklatrmak), dier yolu ise uygun k gc dalm erilerine sahip lambalar semeye almaktr. Modern klandrmada karlalan en nemli sorunlardan birisi yansmann gz kamatrmasdr Ik parlak bir yerde balangta ki gcn byk lde kaybetse de, k yansmas ile gz dorultusu arasndaki a ok daha kk olduundan, yansma yoluyla olan gz kamamas dorudan k kaynandakinden ok fazladr. Yansmann zararl etkisinin azaltlmasnda bavurulan en kesin yntem, iyerinde alma srasnda yanstma zellii olmayan malzemelerin seilmesidir. Dier bir yolu da, yzey parlakl daha dk, daha geni yzeyli lambalar kullanmaktr. in trnden dolay parlak malzemelerle almak zorunluluu varsa, yansma yoluyla gz kamamasn nlemenin yolu dolayl klandrma dzeni ve iin trne uygun zel bir k kayna kullanmaktr. Yansma kamamasn deerlendirmede mutlaka almann normal konumlarna yerleilmeli, k aydnlatma hesab yle yaplmaldr. zellikle penceresi olmayan yerlerde gz kamamas ok daha rahatsz edicidir. Bu nedenle penceresiz yerlerde bu konuda zel bir titizlik gsterilmelidir.

37

4.3.3.2. Renk faktr Renk ve klandrma birbiri ile ok yakn ilikisi olan iki konudur Renk konusunda geerli temel prensip vardr; Ik kaynaklarnda maksimum fayda salamak ve n dzgn ekilde yaylmasn salamak iin renklerin yanstma zelliklerinden yararlanlmaldr. Ik kontrast gz yorduundan, bu durum renklerle giderilmelidir. Renklerin psikolojik zelliklerinden yararlanarak atlyelere veya brolara, scak, serin ya da dinlendirici hava verilmelidir. Beyaz floresan insan psikolojisi zerinde uyarc, faaliyete yneltici bir etki uyandrr. Bu psikolojik etkenden baka, geici miyopluk ve hipermetropluk yarattklar iin mavi ve krmz renkteki klardan kanlmaldr. Parlak beyaz ile mavi-beyaz arasndaki renklerde ayn ekilde rahatszlk vericidir. yerinde sar-beyaz ile beyaz arasndaki 1k tonlar kullanlmaldr. Aydnlanma gc ykseldike n rengi gn beyazna doru kaymaldr. Aydnlanma gc dtke de sar-beyaza yakn tonlar tercih edilmelidir. Sar-beyaz tonlardaki yksek aydnlanma gleri (1000 lks ve fazlas) yapaylk izlenimi uyandrr ve dk aydnlanmada floresan nnki gibi rahatszlk verir. In renginden baka renkleri gsterme zellii de nemlidir. Renkli k altnda cisimlerin renklerinin deitii bilinmektedir. Ancak ayn renkteki iki n da renkleri farkl gsterdiinin farkna genellikle varlmaz. Duvarlar k yanstma oran %60-75 olan , makinalar ise %15-20 olan renklere boyanmaldr. Eer duvarlar soluk scak renklere boyanm ise, makinalar soluk fakat souk renklere boyanmaldr. Scak i yerlerinde duvarlara souk renk makinalara scak renk uygulamal. Demede beyaz bir zemin olursa o i yerinde genel bir serinlik ve ferahlk yaratlr. Uygulamada pratik olarak genellikle tavan ile duvarlarn st ksmlar, k yanstma zellikleri dolaysyla beyaz renkle boyanr.

38

4.3.3.3. Yorgunluu nleme Tm aydnlatma kurallar erevesinde yorgunluu kaldrmak iin u noktalara dikkat etmek gerekir: Yeterince yksek aydnlatmal sar-beyaz k kullanmak. Cisimler ok kk veya kontrastlar dkse zel aydnlatma koullar salanmaldr. Monoton ilerde frsat bulduka gz birka saniyeliine yummak veya ilem aralarnda baz zaman etrafta gz gezdirmek rahatlama salar. Srekli yakma bakarak i yapanlarn birka metre uzaklktaki nesnelere bakmas yeterlidir. Buna karlk normal olarak uzaa bakanlarsa (srcler) frsat bulduka yakna bakmaldr. 4.3.4. yi Aydnlatmann Etkileri yi aydnlatma grme keskinliini artrr. yi aydnlatma ile i kazalar azalr. Alglama, karar verme ve uygulamann abuk ve daha grlebilir biimde yaplmas sonucu, yorgunluun azalmasyla kazalarda d olur. yi aydnlatmayla iinin baars artmaktadr. Aydnlatma iddeti arttka yorgunluk azalmakta, baar durumu artmaktadr. yi aydnlatma i grmede abukluk salar. Uygun aydnlatma iyi grmeyi salayarak bir iin daha ksa srede bitirilmesine yardm eder. 4.4. HAVA KOULLARI nsan vcudu devaml bir scaklk dengesine sahiptir. Genellikle 370C civarnda bulunan vcut scakl, souk havalarda oksijenle besin maddeleri yaklarak, scak havalarda ise terleme fonksiyonu ile dengede tutulur. Soukta kan dolam yavalar,

39

scakta ise hzlanr. Vcut s dengesinin bu ekilde korunmas snrldr. Havalandrmann etkisi; Hastalklar zerinde; etkisi s 20 den 35 dereceye ykseldii zaman zellikle maden iilerinde solunum hastalklarnn % 63 orannda ykseldii saptanmtr. Kazalar zerinde etkisi: Is 25 dereceyi getii zaman i kazalarna % 40 artt grlmtr. Yorgunluk zerine etkisi: Toplam s 25 derece ile 35 derece arasnda olduu zaman alma kapasitesi % 60 azalmtr. Baar zerine etkisi: Is 16 dereceden 24 dereceye ykseldiinde iilerin verimi % 100den % 74e dmtr. yerinde snn ykselmesi kadar belirli dzeyin altnda dmesi de i grenlerin alma verimini olumsuz ynde etkileyecek, iin yavalatlmasna ya da devamszlk ve alma isteksizliine yol aabilecektir. nsan vcudunun rettii s miktar kontrol edilemedii iin, s dzenlenmesi ancak evreyle olan s alverii ile salanabilir. 4.4.1. Birimler Ve Kavramlar Nem: Havada bulunan su buhar miktardr. Radyant s: Kat evreden (evredeki cisimlerden) yaylan scaklktr. Efektif s: evredeki scaklk tek bir deikene bal deildir. Nemin ve hava akm hznn da scakla etkisi vardr. 4.4.2. Hava Koullarnn lm Havann scakl termometre, nemi psikrometre veya higrometre ve akm hz anemometre ile llr. Hava koullarnn ie etkisi incelenirken, scaklk denildiinde

40

ona etki eden nem ve hava akm hz hata radyant snn da scakl etkiledikleri unutulmamaldr. 4.4.2.1. Scaklk ve baarnn dmesi allan yerdeki hava koullar ne kadar alana uygun olursa, alan o kadar kendini rahat hisseder. Bit durumda dnme ve alma kapasitesi baars artan igc verimli alr. Yksek scaklk gibi dk scakln da alma baars zerine olumsuz etkileri vardr. Dk scaklkta alglama ve reaksiyon sresi uzar. Ellerin becerisi azalr. Dk scakln etkisi yksek scakln etkisinden daha azdr. Dk scaklkta daha fazla giyinerek etkiler azaltlabilir~ 4.4.2.2. Scaklk ve i kazalar Yksek scaklk usanmaya, abuk kzmaya, dikkatin azalmasna neden olup i kazalarnn artmasna yol aar. zellikle ok dikkat isteyen ilerde, i fazla yorucu olmasa bile belli bir scakla kadar kaza says sabit olmakta, bu scaklktan daha st deerlere doru ise kaza says artmaktadr. Ortamn, normalin stnde scak olmas ile u olumsuz zellikler ortaya kabilir; Bkknlk, Sinirlilik, Dikkatsizlik, Vcutta su ve asit-tuz dengesinin Hatalarn younlamas, Zihinsel dkl, Yorgunluk. Yetenek ve becerilerin azalmas, Soukta ve scak ortamda almak, i veriminin dmesine neden olur. Soukta alma, uygun giyim ile belli llerde telafi edilebilmektedir. bu bakmdan scak ortamda almak, daha fazla sorunlar ortaya karmaktadr. almalarda yerini bozulmas, Kan dolamnn zorlamas, kazalarnn fazlalamas, Ar bedensel ilerde verim

dkl,

41

alma ortamna hava nem oran da etki etmektedir. Nem, havada bulunan su buhar miktardr. alanlarn zerindeki fizyolojik olaylar, i baarsn byk lde etkiler. Baar ve fizyolojik faaliyetler ilikisi iin yaplan bir aratrma sonucunda, i baarsnn scakla ve havadaki nem oranna bal olduu anlalmtr. Zihinsel faaliyet isteyen ilerde ise, scaklktan dolay meydana gelen gerilim, isteki baary etkiler. Bu gibi durumlarda, i baarsn, iin sresi, cinsi, kiilerin evreye uyabilme derecesi ve eitim dzeyleri gibi faktrle de etkiler. allan iyerleri iyi bir havalandrmay gerektirir. zellikle kk odalarda veya alanlarn saysnn fazla olduu yerlerde havalandrmann nemi byktr. 4.4.3. Hava Koullarnn Ayarlanmas rnn ve kalitenin artmas iin iiye konforlu bir hava ortam salanmaldr Hava ok souk ve ok scak olmamal, nemi uygun olmal, hissedilir bir hava akm olmaldr. Konforlu bir yerde alan iinin rahat etmesi sonucu verimliliin artmas doaldr. gcnn zerinde alt deme uygun bir malzeme ile kaplanarak yerden gelebilecek souk nlenmelidir. Scak iyerlerinde havalandrma ii doal veya mekanik havalandrmadan yararlanlmaldr. Doal havalandrma yetersiz kalrsa vantilatrlerden faydalanlmaldr. Tm iyerini havalandrmak pahal olduunda sadece belli yerler havalandrlabilir. Ortam scakl ok yksekse sadece havalandrma yetmeyeceinden, soutma fazlasyla stma kaynaklar yerinde soutulmaldr. Pencerelerden veya havalandrma deliklerinden gelen hava, igcne ulamadan nce stlacak ekilde stclarn konumu ayarlanmaldr.

42

Uygun bir stma sistemiyle iyeri istenilen dzeyde stlmaldr. yerinin stma dzeyi, evrenin iklim koullarna, iinde bulunulan mevsime, yapnn tipine, yaplan iin gerektirdii kas almasna, retim srecine ve iilerin giyinme alkanlklarna baldr. Isnan hava ykselir. Scak havay darya atabilmek iin yerden ayarlanan at pencereleri olmaldr. yi bir havalandrma sisteminin kurulmas gerekir. alma yerlerinin kuzeye bakan ksmlarnn yaltlmas soua kar etkin bir nlemdir. yerinin scaklna retim sreci neden oluyorsa, sistemden doan snn ortama yaylmasn nlemek gerekir. Bu tr s kaynaklar yapnn ortasna yerletirilmemeli, iyerinin geriye kalan blmlerinden ayrlmal, kan snn iilere ulamadan darya atlma yollar aratrlmaldr. Isdan etkilenen kiiler ciltlerini zel giysilerle, gzlerini gzlklerle korumaldr. Nemli veya nemsiz ortamn alann saln etkileyecek dzeyde olduunda nem gcn kontrol edebilen klimalar kullanlmaldr. alma sreci nedeniyle nlenemeyen nem durumunda az ii altrlmal, dinlenme sreleri uzun ve sk olmaldr. Scak havalarda az miktarda sv iilmelidir. ok souk merubat, hazm zor olan st, alkoll ikinin scakta iilmemesi gerekir. yerinde gerektii vakit alp kapanabilen ok sayda pencere bulundurulmaldr. Mmknse ar kas almas yaplmamaldr. Hi bir ey yaplamyorsa sda alan ii says azaltlmal, alma sresi ksaltlmal, alma sresi iinde uzun ve sk dinlenme sresi bulunmaldr.

UYGULAMA 4.5. FRMA TANITIMI

Firma Ad: Firmann Adresi:

BEKO ELEKTRONK A. Beylikdz Mevkii 34901 Bykekmece STANBUL

4.5.1. Beko Elektronikin Tarihesi

Ko Grubu sanayilemeye 1958de balad. Beko Ticaret Anonim irketi elektrikli ev aletleri satyordu. Ynetim komitesi, 1963te retime de balamaya karar verdi ve 63 Eyllnde Fransz Thomson-Houston lisans ile radyo retimine balad. 1964 te Beko Ticaret Anonim irketi, Stlce Sanayi ubesinde kuruldu. lk retim yeri Hali Gmrk Deposu idi. Daha sonra Arelikin Stlceden tanmas ile, Stlce Bekonun kendi binas haline geldi ve bylece faaliyetler ayr bir bnyede toplanarak Beko Elektronik A. kuruldu ve iler de devralnd. 1967-1969 yllar radyo arasnda, Thomson-Houston firmas ile ayn ama birlii iinde, ylda 15,000 eklenerek retime devam edilmitir. 1969 ylnda talyan Magnetti Marelli Lisans ile televizyon retimine balayan Beko , Endstri ve Sanayi Bakanlnn yeterince kota vermemesi yznden bata sadece 100 nite, 1971de ise ancak 140 niteye kadar retim yapabiliyordu. lerleyen zamanlarda Endstri ve Sanayi Bakanlnn kota vermesi zerine ilk toptan renksiz televizyon retimine geildi.

imal edilmitir. 1969da Beko auto radyo retimine gemi ve 1970de buna recorder da

1973-1975 yllar arasnda radyo ve televizyon retimi geliti ve bunun sonucu olarak 1974 te, Avrupann televizyon retim sanayi devlerinden olan, Nordmende ile anlama yaparak, bu markann seri halde retimine geildi. Beko, Stlce tesislerindeki byk yangndan sonra, Bykekmece-

Beylikdzndeki tesislerine tand. Bunda youn talebin karlanmas gereklilii de etkiliydi. retime 3.5 ay ierisinde tekrar baland. 1977-1982 yllar arasnda, baz dnemlerde grevlerle karlaan Beko Elektronik, Japon Hitachi Firmas ile renksiz televizyon lisans zerinde anlaarak, retimi, ii saysn deitirmeden iki katna kard ve bylece ileri yoluna koydu. Bakanlar Kurulunun kararlar ile 1982 de renkli televizyon retimine baland. Ykmllkler hafifletilerek ,retim uygun klnd. Beko Elektronik bunun zerine renkli televizyon retimi iin, Nordmende ve Hitachi ile anlat ve pazarn bytt. 1983 te Goldstar radyo recorder, Toshiba video recorder, 1984 te Japon Casio Firmas ile yazar kasa ve 1985 te de audio setlerin retimine balad. 1985 te maksimum performansa ulalm olundu: 180.000 radyo; 320.000 tv; 32.000 video recorder: 7.000 yazar kasa; 2.000 hesap makinas. retimdeki bu byk gelime ve ilerlemeler Beko Elektronik i daha byk admlar atmaya zorlad ve bunun sonucu olarak da miktar da artt. 1988den itibaren bir Modernizasyon Projesi gelitirildi ve Avrupann en modern televizyon fabrikas kuruldu. Tm faaliyetlerini high-tech olarak yrtmek azminde olan Beko Elektronik, AR&GE ye byk yatrmlar yapmtr. Burada malzeme ve mamul ak robotlarla idare edilmektedir. Robot kullanmnn artmas neticesinde kalitede byk gelimeler salanm ve bylece robot kontroll bilgisayarl mamul deposu 1992de , tamamen bilgisayar kontrolnde alan malzeme deposu ise 1994 yl ortalarnda hizmete girmitir. Firmann 98 Temmuz itibari ile personel says 1745 olarak tespit edilmitir. 1987de Plastik Enjeksiyon Fabrikasn kurdu. Bylece transport maliyeti azald ve sfr stokla birlikte nakit para

u anda Beko tesislerinin bnyesinde; elektronik, plastik ve kalplama ile ilgili blmler bulunmaktadr. Beko Elektronik A. bir anonim irketler grubu arasnda yer almakta ve onlarla birlikte Ko Holding in bir paras olarak retim yapmaktadr. Aada dier hissedarlar ve onlarn paylar yer almaktadr: Arelik A. Ko Holding Beko Ticaret A. dierleri %27.50 %20.79 %12.92 %17.84 Ko Holding Em.San Temel Ticaret Nazar A. Trk Eitim Vakf %7.45 %0.40 %0.39 %0.21

Beko Elektronik, 5 Nisan Kararlarndan sonra retimi azaltm ve ihracata arlk verme yoluna gitmitir. 1995in ilk yarsnda 65,000,000$ olarak belirlenen satlarn %36s ihracattan edinilmitir. Beko Elektronik artk uluslararas ve itibar gren bir firma olarak yabanc lkeler ile gzel bir alveriin iine girmitir. hracatn yaklak %90 Avrupa lkelerine yaplmaktadr. Bu %90lk payn ,%45i Almanya,ngiltere, Portekiz, Hollandaya; geri kalan Kbrs, Libya ve Kuveyt gibi lkelere yaplmaktadr. 4.5.2. Firmann Temel rnleri Beko Elektronik, elektronik sektrnde almalar yapmaktadr. u rnleri retmekte ve pazarlamaktadrlar : Renkli Televizyon (14 - 33) Video Recorder ve Players Audio Set Faksimile Elektronik Yazar Kasa Uydu Alcs ,talya, spanya, Avusturya, Yunanistan, sve, Belika, Dou Avrupaya; %10luk bir ksm ise Cezayir, ran,

Beko Elektronik rnleri pazarda farkl isimlerle etiketlendirilebilirler. BEKO, ARELK, AYGAZolarak yerli pazarda, CROWN, TOSHIBA, HITACHIolarak uluslararas pazarda yer alrlar. Aada ise fabrika bnyesinde retilen rnler bulunmaktadr : Elektronik Modller Plastik Enjeksiyon Kalplar Strofor Ambalaj 4.5.3. Fabrika Yeri Ve Alannn Analizi stanbul, Beylikdz nde yer alan Beko Elektronik, mekan olarak iyi Karton Kutular Tm Plastik Paralar Uzaktan Kumanda Cihazlar

planlanm bir firmadr. Zira hem deniz , hem karayolu hem de havayolundan sonuna kadar faydalanlabilen bir yere yaplmtr. zellikle hammaddesinin yurtdndan ve deniz yoluyla geldii dnlecek olursa yerin nemi daha iyi anlalm olur. Ayrca E5 yolunun stnde olmas ve Yeilky Havalimanna ok yakn olmas firmann hem zaman kazanmasna hem de maliyetini azaltmasna yardmc olmaktadr. Avrupa ya balanan yollar zerinde bulunmas uluslararas pazarda, ve stanbul da bulunan dier televizyon fabrikalar ile yakn olmas da yurtii pazarda sz almasn, rekabete girmesine kolaylk salar. Fabrikada i saatleri iiler iin vardiyaya bal olarak dzenlenmitir. 08:00 16:00 ilk vardiya; 16:00 - 24:00; ikinci vardiya 24:00 - 08:00 nc vardiya olarak belirlenmitir. Beyaz yakallar iin olmas i saatleri 08:00 - 17:30 olarak belirlenmitir. Fabrikann az nce belirttiim gibi E5 zerinde bulunmas ve E6 ile de balants ulamda byk rahatlk salamaktadr. Genelde iilerin ou Avclar, Bykehir, Silivri, Byk ekmece gibi iletmeye ok yakn yerlerde ikamet etmektedirler. iler asndan byk bir avantaj olan bu durum iiden iyi randman alnmasn da salar.

Ancak fabrika evresi, konutlamaya ak bir yer olmas ve bunun sonucu olarak ta son yllarda artan kooperatif evleri ile, kuatlmtr. Etrafta konutlarn artmas fabrikann bymesini etkilemekte yeni bir yap ina etmesini de engellemektedir. Fakat Beko yetkilileri fabrika kapasitesinin hepsini kullanmadklarndan, ekstra retim iin ihtiya duyulan yeri kendi bnyesinde yapabilme yoluna gitmekte ve bundan ikayeti olmadklarn belirtmektedirler. Hatta konutlamay kendileri iin haline evirmiler ve Ko topluluuna bal dier gitmilerdir. Bylece yine kazanl kmlardr. Bir dier husus ise dardan alnan CRT ( Cathode Ray Tubes ) tp denen malzemenin fabrika bnyesinde retilmek istenmesidir. Bu retim iin yeni bir fabrika alan dnlmekte ve bu yeni yer iin orlu dnlmektedir. 4.5.4. Kalite Ynetimi Byk bir pazara sahip olmak iin yksek kaliteden amayan Beko Elektronik in konsepti Toplam Kalite Ynetimi (TPM: Total Productive Maintenence) zerine kurulmutur. Toplam Kalite Ynetiminde, ncelikle lokal materyallerin Beko standartlarna ve onun zelliklerine uyup uymadnn kontrol yaplr ve uyduu takdirde kabul edilir. Kontrol iin kullanlan yntemlerden biri ve en ok tercih edileni EQL (Electronic Quality Limit) dr. Bu yntemler iin pek ok standart ls kullanlmaktadr rnein, uluslararas MIL 105D. Kontrol sonras iki durum vardr: Kabul veya Ret. Eer materyal kabul edilmise ambara gider, edilmemise satn alma departmannca geri gnderilir. Proses ve yar mamul kalite kontrolne bavurulur. retim sonunda asi ve modl retiminde de statiksel avantaj irketlerden olan Migros ve Ko

Bank devreye sokarak, burada yaamaya balayan insanlara hizmet verme yoluna

uygunluu denenerek de kontrol edilir.

hesaplamalarda ise Pareto Analizi kullanlr. Hatalar gruplandrlarak en ok meydana gelenler tespit edilir ve diagram yaplr.

Son yllarda bavurulan ve kullanlan bir dier kalite yntemi ise Japon bir firma ile allarak renilen ve 5S denen yntemdir. 5S, kaliteli bir retim iin, firmann uygulamas gereken be adm temsil etmektedir. Bu be adm unlardr; Toparlanma Dzen Temizlik Kalite ynetimi AR&GE edilmi almalarn da destek vermektedir. Yeni dizayn Standartlama Disiplin

veya hala retimi yaplan rnler baz testlerden geirilir; gvenilirlik

,performans, elektronik lm, elektromagnetic testler bunlarn bir ksmdr. Bu testler FMEA (Failure Mode & Effects Analysis) ad altnda toplanrlar ve amalar firmann hata orann mmkn olduunca sfra indirgemeye almak, baarsz olunacak yntemleri, etkileri, kritik noktalar bulup bunlardan kurtulmaktr. Bir sistem analizi eidi olan bu program , mterinin rn kullanrken meydana gelebilecek olan olumsuz durumlar elimine etmeye alr. Bahsedilen analiz rn pazara gitmeden nce, hatta dizayn aamasnda ve prosesler srerken dahi yaplmaktadr. retimdeki aksaklklar ve maliyeti azaltmaya ynelik olan bu programn gerek hedefi mteri memnuniyetinin maksimum olmasdr. Dizayn aamasnda yaplan servis kolayl, dizayn. Proses aamasnda yaplan FMEA kontrolu ise unlar kapsar; jig, aralar, otomatik ilemler, manuel ilemler. Beko da baz kalite lm standartlar sadece oraya zgdr. nk TSE tarafndan artk kendi deerlendirme ve lmlerini yapabileceklerine dair yetkilendirilmilerdir. FMEA kontrolu unlar kapsar; materyal ve

komponentler, ekil ve boyut, retim teknolojisi, temel fonksiyonlar, toleranslar, mr,

Bu kadar kontrolden geen rnler ayrca retimin her aamasnda, kendisini ilemden geiren elemanlar tarafndan da ok dikkatli bir ekilde gz muayenesinden geirilir. Ayrca baz blgelerde de bilgisayar teknolojisi ile kontrol edilirler. Tm ama kaliteyi arttrmak olduundan , firmadaki btn personelin kiisel olarak buna itirak etmesi salanmaya allmaktadr. Zira Toptan Kalite Ynetiminin tercih edilmesi sebebi de budur. Belirtilen amaca ulamak iin Beko Elektronik te QIT (Quality Improvement Teams) denen takmlar kurulmutur. Takmlar be veya yedi kiilik olmak zere, mavi ve beyaz yakallardan olumaktadrlar. Her hafta toplanarak nerileri deerlendiren ve pratie dklebilecek olanlar iin almalar yrten bu takm iiler iin de kaliteyi ama haline getirmeye urar, kaliteyi retimin her aamasna tamaya alr. Beko Elektronik; ubat91 de SGS Yarsley den ISO 90001 Sertifikas; Ekim92 de TSEden TS-ISO 9001 Sertifikas; ubat 94 te Yarsley den ISO 14001 Sertifikasyonu; Ekim95te TSEden TS-ISO 14001Sertifikasyonu almtr. ubat97 den itibaren TPM uygulamasna balamtr. Ayrca Trkiyede ve Avrupada ilk The Green Dove Award dln ve BS7750 dln alan firmadr. Beko Elektronikin misyon, vizyon ve deerleri ise yledir: Deerler: Beko Elektronik, Ko topluluu deerlerini zmsemi, evreye ve topluma kar duyarl, alanlarnn ak ve iten davrand, tm ilikilerinde yaln, yeniliki bir kurulutur. Vizyon: Deien dnyada ilerleyen bir Beko Elektronik..

Misyon: Elektronikteki gelimeleri hzl bir ekilde kullanl, gvenilir rnlere ve hizmetlere dntrerek ve mterilerimizin beklentilerini aarak sunmak. Beko Elektronikin kalite politikas ise yledir: Beko Elektronikin kalite politikas Topyekn Mkemmellemedir. Kalite politikasnn uygulanmasnda esas, tm alanlarn katlm ile , mteri istek ve beklentilerini en st dzeyde salayacak rn ve hizmetleri planlamak, gelitirmek, retmek ve en ksa srede pazara sunmaktr. Beko Elektronik tarafndan satlan btn rn ve hizmetlerin kalitesi ve gvenilirlii birinci derecede nem tar. Bu husus, bata Genel Mdr veYneticiler olmak zere, tm alanmlar tarafndan desteklenmelidir. Beko Elektronikin evre politikas ise yledir: Beko Elektronik evre bilinci yksek bir rket olmaya kendini adam olarak, yatrmlarnn gerekletirilmesinde, retilmesinde ve paketlenmesinde; Doal kaynaklarn tketimini azaltan metodlar kullanmak, Tekrar kullanm ve geri dn operasyonlarn arttrmak, Havaya, topraa ve suya verilen atklar en aza indirgemek, evreye ve insan salna zararl operasyonlar yerine, emniyetli ve avre dostu operasyonlar semek, Tm evre ve salk yasalarntakip ederek ynetmelikleri uygulamak, Enerji tasarrufu almalar yapmak, Yardmc sanayilerin ve tedarikilerin evreye kar sorumlu kurulular olmalarn tevik etmek, evre konusunda , tm alanlarn eiterek bilinlendirmek.

4.5.5. Fabrikadaki blmler 1. retim Blm retim sistemi atelyeler ve eitli dizgi hatlarn kapsar. Genel olarak fabrika iki ksma ayrlr: I. Plastik Enjeksiyon Fabrikas

II. Elektronik Fabrikas : PCB retim Atelyesi Mekanik Serigrafi

Otomatik dizgi THT ( Through Hall Technology ) SMD ( Surface Mount Device )

Manuel dizgi Ayar-Test Son Montaj Bu retim sistemi televizyon retimi iin formlandrlmtr. Bahsedilen

sistemde u paralar hazrlanr: n ereve

Plastik enjeksiyon fabrikasnda hazrlanr

Arka kapak CRT Ana asi

Dardan alnr Elektronik fabrikasnda hazrlanr

Plastik retilmektedir.

Enjeksiyon

Fabrikasnda

televizyonun

tm

plastik

paralar butonlar,

Kastedilen bu plastik paralar; arka kapak, n ereve,

uzaktan kumandann kapadr. Plastik Enjeksiyon Fabrikas dier blmlerden ayr alr, yani dier blmlerle ilemsel olarak ilgisi yoktur. Devreye montaj aamasnda girer ve retilen mamulleri montaj hattna tam zamannda gndermekle ykmldr. Yine Plastik Enjeksiyon Fabrikas nn iinde bulunan Kalp Atlyesi nde ise plastik enjeksiyonda kullanlacak olan kalplar yaplr; bakmlar da Kalp Tamir Atlyesi nde yaplmaktadr. asi zerine eitli modllerin taklmas (teletext, stereo,kulaklk,vs gibi ekipmanlar), tu takmnn taklmas, uzaktan kumandann montaj gibi aamalar ise elektronik fabrikasnda gerekletirilir. asi, serigrafide, elektronik devrelerin yerletirilmesine uygun olacak hale getirilmek zere baz kimyasal ilemlerden ardndan da baz mekanik ilemlerden geirilir. Otomatik dizgide gerekli ekipmanlar, asi zerine, makinalar ve robotlar yardmyla taklr. Manuel dizgi, iinin ellerini kullanarak yapt ilemdir.Yine otomatik olrak taklamayan baz ekipmanlarn insan gc kullanlarak gerekletii ilemdir. Ayar-test ksmnda, o zamana kadar eitli aamalardan gemi olan ve zerinde elektrik devrelerinin, modllerin bulunduu asi, bir ksm ayardan geer, test edilir. Montaj ksmnda ise, testlerden gemi olan asi, plastik atlyesinden gelen arka kapak - n ereve ve dardan alnm olan CRT ile birletirilir ve yine baz ayarlardan, testlerden geerek pazara hazr hale gelir ve ambalajlanarak stoa alnr. Fabrikada malzemelerin tanmas u aralarla salanr; konveyrler, yk asansrleri, vinler, otomatik depolama ve hareket sistemleri, endstriyel yk arabalar,

kamyonlar, trlar, Konveyrler ve yk arabalar genelde otomatik sistem altnda alrlar. Bir komponentleri bir de bitmi mamlleri depolamak iin otomatik tama sistemleri vardr. Yar mamller iin genelde kamyon ve trlar kullanlr. Fabrikann dier blmleri unlardr; 2. AR&GE 3. Tesis, Personel ve Bakm Blm 4. Sosyal ve dari Blmler 4.6. ERGONOMIK AIDAN BEKO ELEKTRONIK A. Beko, TSE tarafndan kendi deerlendirme ve lmlerini yapabileceklerine dair yetkilendirildiklerinden baz kalite lm standartlar sadece oraya zgrdr. Fazlasyla kontrolden geen rnler ayrca retimin her aamasnda, kendisini ilemden geiren elemanlar tarafndan da ok dikkatli bir ekilde gz muayenesinden geirilir. Ayrca baz blgelerde de bilgisayar teknolojisi ile kontrol edilirler. Beko Elektronik te hem kalite kontrole verilen nem hem de alanlara gsterilen sayg asndan ergonomi byk nem tamaktadr. zellikle TPM almalar bu ilemleri byk lde desteklemektedir. Elinizdeki devi Beko Elektronik te insanlarn en ok grev ald manuel dizgide yaptm. Bu blm sememin en nemli nedeni, iletmenin bnyesinde makinalarla insanlarn bir arada bulunduu ve insann rahatnn n planda tutulduu blmlerden biri olmasdr. Bu devde ncelikle fabrikadaki evre artlarn inceledim. Ardndan manuel dizgide alan bir iinin alma ortamndaki ergonomik durumunu inceledim ve bir iyiletirme almas yaptm.

4.6.1. Firmadaki Fiziki evre artlar 4.6.1.1. Is ortam Fabrikadaki s ayar Bakm-Onarm Departman ndan ynetilmektedir. Odada bulunan bir bilgisayar ile buna bal serverlar aracl ile scaklk kontrol altndadr. Bu sistemde Supervision adnda bir bilgisayar program kullanlmaktadr. Ortamn scakl 25 0C de tutulmaktadr. Gnn belirli zamanlarnda hava koullar da gz nnde tutularak s ayar yaplmaktadr. rnein sabah 26 0C; len 25
0

C; leden sonra 24 0C olmasna dikkat edilmekte ve insanlarn rahat bir ortamda

allmasna allmaktadr. Bahsettiim kontrol mekanizmas Chiller gruplar ile salanmaktadr; Dunham Bush ve Carrier ile fabrika ii ortamn soutulmas, Blue Box ve Gwk ile soutma kulesinden alnan suyu bu sistemden geirerek makine soutma suyu olarak kullanlmas salanr. Kazan dairesinde bulunan 3,6 Gcalx2 kazanlarla ise kn fabrika ii stmann salanmas gerekleir. 4.6.1.2. yeri ortamna yaylan gazlar yerinin eitli blmlerinde iilerin soluk alma dzeylerinde Miran 1A Gaz Analizr ve Gastec tpleri ile solvent buharlar ve gaz lmleri yaplr. lm yaplan yerler ve lmleri yaplan gazlar; Plastik Fabrikas Enjeksiyon Blm / Styrene, Btadien / Styrene

Plastik Fabrikas Plastik Hammadde Hazrlama Blm

Boyahane / Metiletilketon, Ksilen, sobutanel, Toluen, sopropilalkol, sobutilasetat Plastik Serigrafi / Metiletilketon, Fenol

 Boya Hazrlama Blm Potalar

/ Metiletilketon, sobutanel, Toluen

/ sopropilalkol, Karbondioksit, Kkrtdioksit Kkrtdioksit / Hidroklorikasit

Flux Makinas /

Serigrafi FSR Andrma

Bu deerlerin incelenmesinde llen deerlerin maksimum deerlerin altnda olduu tespit edilmitir. yerinin lm yaplan blmlerinde hissedilir derecede gaz ve buhar kokusu duyulmaktaysa da gazlarn ve buharlarn koku yayma eikleri maksimum deerlerin ok altnda olduundan, hissedilen bu kokularn gaz ve buhar konsantrasyonlarnn yksek olacan ifade etmeyecei gibi insan salnda da zarar vermeyecei kesindir.

4.6.1.3. yeri ortamna yaylan tozlar

yerinin Plastik Fabrikas Enjeksiyon Blm 1000-4 Krauss Maffei makinas ve plastik krma makinasnda solunum dzeyinde iilere taklan kiisel toz toplama ( Casella AFC-123) cihaz ile solunabilir toz numuneleri alnmtr. Toz numunesi almak amacyla kullanlan cihazn zellii 5 mikrondan kk olan solunabilir tozlar filtre zerinde toplamasdr. Alnan numunelerle laboratuarda gravimetrik yntem ile toz konsantrasyonlar hesaplanmtr. lm yaplan yerler ve tespit edilen solunabilir toz konsantrasyonlar aadadr; 1000-4 Krauss Maffei Plastik Krma Makinas / 0.166 mg/m3 / 2.25 mg/m3 Blmnde yaplacak lmler iin yine solunum

yerinin Kalp retim toz numuneleri alnmtr.

dzeyinde iilere taklan kiisel toz toplama (Casella AFC-123) cihaz ile solunabilir

Alnan numunelerle laboratuarda gravimetrik yntem ile toz konsantrasyonlar hesaplanmtr. lm yaplan yerler ve tespit edilen solunabilir toz konsantrasyonlar aadadr; Union Bohr-Werg Freze / 0.42 mg/m3 Grafit leme Makinas / 0.39 mg/m3 Manuel Freze Talama / 0.29 mg/m3

/ 1.18 mg/m3

Rahatsz edici tozlar iin maksimum deer 5 tir. Yukarda da grld gibi lm sonucu elde edilen deerler maksimum deerlerin olduka aasndadr. Yani insan salna zarar vermeyecei kesindir.

4.6.1.4. yeri ortam atmosferindeki kurun konsantrasyonu

Potalardan AFC-123 Kiisel Pompa ile ortam havasndan kurun numunesi alnmtr. Alnan numuneler Ankara SGM laboratuarnda Atomik Absorbsiyon cihaznda analizi yaplmtr. lm yaplan yer 4-5 numaral potalardr. lm sonucu kurun miktar 0.0151 mg/m3 olarak tespit edilmitir. Kurun miktarnn 0.15 mg/m3 gememesi istenir. Tespit edilen deer bu miktarn aasnda kalmaktadr. Periyodik olarak bu lm yaplmaktadr. Kurun bulunan ortamda alrken alnmas gereken ve iletmede de uygulanan nlemler; Kurunlu almalar sonucu meydana gelecek toz, duman ve buharn kaynaklarnda zararsz hale getirilmeleri iin etkili aspirasyon sistemleri kurulup srekli bakm yaplacaktr. ciddi bir biimde

 Kurunlu almalar yapld oda veya blmlerin tabanlar su geirmez, kaygan olmayan ve olay ykanabilir malzemeden yaplacak, duvar ve tezgahlarn zerleri kolay ykanp temizlenebilir durumda olacak, iyi alma drenaj sistemi kurulacaktr. Kurunla almalar yaplan i yerlerinde adam bana 15 m3 hacim decek ve 4m den fazla tavan ykseklikleri bu hesaba katlmayacak. Kurunla almalar yaplan i yerlerinde iilerin el, yz, az temizlii gibi kiisel temizliklerine dikkat edilecek her yemekten nce vardiyadan sonra ellerini ykamalar salanacaktr. iler, kurunla almalar yerlerde, yiyip imeyecek, sigara kullanmayacak.

Yemek ve dinlenmek iin, zel yerler bulundurulacaktr. Kurunla almalar yaplan i yerlerinde, kiisel korunma aralar olarak i elbisesi, nlk, uygun ayakkab, lastik eldiven salanarak gerektiinde kullanlmak zere, toz ve gaz maskeleri ile solunum cihazlar bulundurulacaktr. Kurunla almalar yaplan i yerlerinde alacak iiler ie alnrken, klinik ve laboratuar usulleri ile genel muayeneleri yaplarak, kan, kan yapc sistem, karacier ve bbrein durumu incelenerek, kuruna hassas olanlar ve alkolikler bu ie alnmayacak. Kurunla almalar yaplan i yerlerinde alanlar her 3 ayda bir salk muayenesine tabi tutulacak. Kurun absorbsiyonu veya zehirlenmesi tespit edilen iiler, yaptklar ite, bir sre iin ayrlacak ve kontrol altnda tedavi edileceklerdir. Her ii iin iyerinde bir salk sicil kart tutulacak ve bu karta ie giri periyodik bulgular kaydedilecek. ve

4.6.1.5. Grlt Beko Elektronik teki grlt seviyesi lmleri arka sayfada bulunmaktadr. Grld zere devimi yapacam yerde de grlt seviyesi belirlenen standartlarn altndadr.

4.6.1.6. Aydnlatma Fabrikada aydnlatma ls genel olarak 500 lux olarak belirlenmitir. Ancak tv, radyo montaj ve testinde ve bu devin hazrland manuel dizgide 1000 lux e ihtiya vardr. Bu sebeple genel aydnlatma sistemi 500 lux olarak belirlenmi ve bahsedilen yerlerde de yer yer lokal aydnlatmaya yer verilmitir. Sistem lokal aydnlatma sayesinde bir 500 lux ile daha desteklenmitir. Manuel dizgide allan tezgahlarn hemen stne konumlandrlan floresan tipli lambalar iilere ilerini daha rahat yapmalar asndan byk nem tar. Byle bir aydnlatma seilmesi boa enerji harcanmasn nlemi, sadece gereken yerlerin aydnlatlmasn salamtr. Aada ve arka sayfada aydnlatma sistemleri ile ilgili biri kalphaneden dieri serigrafiden olmak zere iki adet rnek bulunmaktadr.

Serigrafi Lux Haritas

Ortalama 465 lux ten 74 armatr kullanlmtr.

4.6.1.7. alma alannn belirlenmesi ve dzenlenmesi ncelemesini yapacam alan aada resimde grlen tezgahtr.

Ergonomi asndan uygunluunu incelemek zere setiim olarak setiim manuel dizgi, 2. bant, 5. istasyonda bir iinin rahat almas iin ha zrlanm alan lleri unlardr; Bir istasyonun uzunluu ( iki direk aras): 200 cm. Sandalye ykseklii: 87 cm. Yerden oturak yerine kadar olan ykseklik: 40 cm. Oturak yerinden sandalyenin tepesine kadar olan ykseklik: 47 cm.

 allan tezgahn genilii: 60 cm. asinin getii ve zerinde allan alan genilii: 34.5 cm. lk sra komponentin bulunduu alan genilii: 15 cm. kinci sra komponentin bulunduu alan genilii: 10.5 cm.

allan tezgahn yerden ykseklii: 76.5 cm. Fabrika genelinde 500 lux olan aydnlatmann, manuel dizgide 1000 lux e tamamlanmas gerektiinden bu istasyonda lokal aydnlatma ile ekstra 500 lux k kayna olabilecek bir sistem yerletirilmitir. Bu sistemin ile tezgah arasndaki ykseklik: 108 cm. 5. SONU Yaplan bu lmlerin standartlara uymasnn yan sra iilerle grmeler sonucu edinilen izlenimlere gre firmann belirlemi olduu oturarak alma dzeni uygun bulunmutur. Daha nce de bahsedildii gibi manuel dizgi, iinin ellerini kullanarak

otomatik olarak taklamayan baz ekipmanlar takmak suretiyle altklar yerdir. Bu blmde insann seri ekilde hareket etmesi ve dikkati ok nemlidir. Yaplan ilemleri izlerken iilerin yandaki malzeme arabasndan asi iin gerekli olan ereveyi almak iin dnmek mecburiyetinde kaldn gzlemledim. Bu dn ilemi srekli yapld iin hem iiyi yoruyor hem de zaman kaybna sebep oluyordu. erevelerin alma alan olan tezgahn zerinde yeni bir yer hazrlanmas ve erevelerin bu yere konmas eklinde bir neri ile gittiim gerekli mercilerden olumlu bir cevap aldm. Bu nerinin pratikte de kullanlmas uygun grld ve gerekletirildi. Arka sayfada tezgahn nceki ve sonraki halleri yer almaktadr.

NCE

nceden ereve malzeme arabalarndan alnyordu. Alma esnasnda saa-sola dnldnden hem zor oluyordu hem de zaman kaybna yol ayordu. Daha sonra ereveleri koymak iin alminyumdan bir kutucuk yapld ve bylece hem zaman kazanld hem de ergonomik asndan i ve insan birbirine uyumlandrlm oldu. SONRA

KAYNAKLAR 1. EGE, A., Bir bildirisinden alnmtr, Verimlilik Dergisi, 1974-1975. 2. IIL, B., Ergonomi, YT Yaynlar, zmit91. 3. KARAYALIN, ., Sanayi Mhendisliine Giri, T Yaynlar. 4. NAYGL, ., Endstri Tesislerinin Aydnlatlmas isimli yazsndan alnmtr, Elektrik Dergisi, 1995. 5. SARISOY, E., Bir bildirisinden alnmtr, Verimlilik Dergisi, 1974-1975. 6. TOKA, C., nsan -Ara Bantsnda Ergonomik Tasarm lkeleri, Bitirme Tezi, stanbul Devlet Gzel Sanatlar Akademisi Yksek Dekoratif Sanatlar Blm Mimarlk ve Endstri Tasarm Krss, 1978. 7. WESTON, A., Sanayi Mhendisliinin Gittike Artan nemi, eviri: Galip

MEK, Verimlilik Dergisi, 1974-1975.