1

NSZ YA DA K EHRN HKAYES

Ordu ve Giresun il merkezleri birbirine ok yakn (45 km) iki ilimizdir. Sosyal yap, problemler, imkanlar ve menfaatler hususlarnda da birbirine en yakn iki ildir. Bu iki ehir gelecekleri iin birlikte hareket etmek zorundadrlar. Bunlar ve birok sebeplerledir ki bu iki ehir birbirine hasm deil, hsm olmaldr. Ve hsmdrlar. Or-Gi Konsepti bunun iin domutur. Bu ortak emsiye altnda birleerek birok problemlerimizi daha kolay zebileceimiz ortaya kmtr. te bu konseptin bir ortak rn Or-Gi Havaalan. Daha dn bir hayalken bugn hangi formatta hayata geirebileceimizi konuuyoruz. nsan ve toplum hayatnda sahip olunan deerler, aslnda kendi balarna bir zenginlik nitelii tamaz. Deerleri, hem bireysel hem toplumsal manada zenginlie dntren, bizim onlardan yararlanma yeteneimizdir. Doru planlama ve etkin uygulama olmazsa, kskanlacak deerler, kalknmann lokomotifi olacak yerde umutlar yutan birer kara delik sfatna brnr. Blgemizde bu manada ortak dier bir rnmz, zenginliimiz ayn zamanda da derdimiz fndkla ilgili meseleleri deerlendirirken bu hakikati aklda tutmak gerekir. Baz aktrlerce uzun yllardr zmsz gibi gsterilerek reticimiz, tccarmz ve hkmetlerimiz zor durumda braklmlardr. Bu alma ile sz konusu problemin zmne yardmc olunmas amalanmaktadr. Bu kitapkta doru zannedilen yanllar bir araya getirilerek fndk hakkndaki birok ehir efsanesine cevaplar vardr. Sorulara verilen cevaplar, tablolar eklenerek zenginletirilmitir. Bylelikle verilen cevaplardaki dayanlan somut kaynaklar da ortaya konulmu olmaktadr. Bundan sonra fndkla ilgili yerli-yersiz ve efsaneye karm bilgilerin ayrtrlmas daha kolay olacaktr.

almada en bandan beri byk gayretleri olan Ordu l Tarm Mdr Sadi SADIKOLUna ve emei geen herkese bir teekkr bor biliyoruz. Ve inanyoruz ki bu yirmi soru ve cevabn okuduktan sonra; fndn zlebilir bir problem olduuna sizler de inanacak ve destek vereceksiniz. Sayglarmzla.

Mustafa TAKESEN Giresun Valisi

Ali KABAN Ordu Valisi

FINDIK VALLERCE NEDEN BU DENL GNDEME OTURTULDU

Soru 1: Bugne kadar kimsenin yapmadn yapp, neden Ordu ve Giresun Valileri bir fndk raporu hazrlama ihtiyac hisseder? Cevap: ) Bunun yegane nedeni, iki vilayetin toplam fndk retiminin, Trkiye fndnn %50sini oluturmas deildir. ) Fndkta drt aktr bulunmaktadr: 1. retici, 2. Arac (tccar+ihracat), 3. Dzenleyici kurum (TMO), 4. Nihai tketici. Valilikler bu anlamda konuya dorudan taraf olmayp, sz geen drt aktre de ayn mesafededir. Ancak hkmetin temsilcisi olarak vali, toplumsal dzeyde srekli temasta olduu retici ve aracya bigane kalamaz. te yandan kurgulanacak bir zmn, konunun drt aktrne de en uygun olacak bir zm olmas zorunludur. ) Nihai olarak, fndk, yalnzca ilgilendirdii 13 vilayetin deil, bir milli rn olarak tm lkenin meselesidir.

DRT ANA DREK

Soru 2: Bu drt aktrn son durumu nedir? Cevap: retici: 13 vilayete (ek-1) dalm bir vaziyette ifti kayt sistemine dhil 274 bin fndk reticisi ve yaklak etkilenen 2,5-3 milyon kiidir. Fiyat istikrarszl bu kesimi ykc derecelerde etkilemektedir. Arac: 5-10 bin kiiden oluan bu kesim, yksek fiyattan rahatszdr. Ayrca toplumda tefecilik yaptklar iddiasndan da huzursuz olmaktadrlar. Fiyat istikrarszl, bu kesimin ihracat balantlarna darbe vurmaktadr. Dzenleyici Kurum: Bu grev, grev zararlar devlet tarafndan stlenilmek kaydyla, 19382002 yllar arasnda Fiskobirlik tarafndan yrtld. Ancak youn idari zafiyetler nedeniyle grevin yrtlemeyecei anlalnca, TMO devreye girmek zorunda kald. 2007 ylnda TMO tarafndan yaplan yanl satlar bu kurumun piyasadaki gvenini sarst. Ancak 2008 ylnda, 2007 ylnda yaplan hatalarn tekrarlanmamas bir gven tesisini salamtr. Nihai Tketici: stikrarsz fiyat ve stok politikalar geleneksel dnya pazarn rahatsz ettii gibi, yeni pazarlarn almasna da mani olmaktadr.

BR PRESTJ RN OLARAK FINDIK

Soru 3: Milli rn ne demektir? Fndk neden bir milli rn saylsn ki? Cevap: Milli rn bir tanmlamadr. Ekonomi biliminde, bir lkenin, dnya tketiminin en az % 50 ve zerini belirledii rn milli rndr. Her rn kolaylkla milli rn saylamayaca iin, ylda en az 1 milyar $ ihracat getirisi olmas artn da ekleyebiliriz (ek -2 ve 3). Bir dier deyile milli rn, bir lkenin prestij rndr. Trk fndnn dnya tketiminin en az %75ini (ek-2) karlad ve ylda lkeye ortalama 1,5 milyar dolar getirdii dnldnde fndk milli bir rndr. Ekonomi ilminin bize rettiine gre, fndk; piyasann vahi artlarna braklamayacak, piyasasnn dzenlenmesine ihtiya duyulacak kadar nemli bir rndr.

HRACAT-FYAT LKS
Soru 4: Fndkla ilgili kafamz kartran o kadar ok iddia var ki; bunlar doru mudur? Yoksa birer ehir efsanesi midirler? Mesela, fndk fiyat dk olursa ihracatmz artar diyorlar, bu doru mudur? Cevap: Fndk fiyatnn dk olmas halinde ihracatn artaca, yksek olmas halinde ise azalaca iddias, tablo 3n incelenmesinden anlalaca zere yanltr. Tablo 3de yer alan son on yla ait ihracat rakamlar ve fndk fiyatlar incelendiinde, ortalama i fndk ihracatnn 250 bin ton/yl olduu grlmektedir. Sat fiyat 1 kg fndk iin 45 kat artmasna ramen satlan miktarn ok az deitii, ancak ihracattan gelen dviz miktarnda ciddi artlarn olduu bilinmelidir. 28 ubat 2009 tarihi itibaryla 160 bin ton fndk ihra ederek 779 milyon dolar gelir elde edilmitir. Bir nceki yl ayn dnem itibaryla 138 bin ton ihracat yaplm karlnda 1.069 milyar dolar gelir elde edilmitir. Buradan da anlalaca zere ihracat rakamlarmz %15 artarken gelirimiz dk fiyat uygulamas sebebiyle %27 azalmtr. Sonuta lke ve retici olarak sattmzn karln alamadmz grnmektedir.

FINDIK DKM ALANLARI

Soru 5: Bir dier iddia da; fiyat ykseldike d dnyada ve lkemizde fndk dikim alanlar artmaktadr. Bu doru mudur? Cevap: Dnya Tarm Tekilat (FAO) istatistiklerine gre, Trkiyeden sonra en fazla retim yapan talya ve spanyada dikim alanlar azalmaktadr (ek-4). Abartl olmayan ve makul bir fiyat aral gzetildii srece, tablonun incelenmesinden de grlecei gibi, dier lkelerdeki artlar oransal olarak hibir nem arz etmemektedir. En yksek artn oransal olarak gene lkemizde gerekletii ilgi tablodan anlalmaktadr (20002006 arasnda %18). Bunun sebebi ise, zaman zaman yaanan istikrarsz ve yersiz ar fiyat ykseklikleridir. Bu durum fndn cazibesini artrm ve olmamas gerektii halde ovalar ile orman alanlarna fndk dikimine sebep olmutur. Makul ve istikrarl bir fiyat politikas ile fndn doal retim alanlarna ekilmesi mmkndr.

FINDIK-BADEM KLEM
Soru 6: Fndk fiyat yksek olursa, yerine badem ikame edilir diyorlar. Eer byleyse fndn hali berbattr. Cevap: Amerika'nn 2000 2007 yllar arasndaki badem retim, tketim, stok miktar ile yllara gre fiyatlar gsteren D Ticaret Mstearlna ait veriler incelendiinde (ek-5); retim miktar artmasna ramen stok miktarnn deimedii grlmektedir. Bademde stok miktar yedi ylda, ortalama olarak yllk 62 bin tondur. Zaten Amerika stok garantisi iin her yl ortalama 50 bin ton bademi stokta tutmaktadr. Bu stoku tutmasnn nedeni ise, bademdeki stnln (dnya ticaretinin %80i) devam ettirmek iin stok istikrarn salama arzusudur. Tablodan karlacak bir dier sonu da bademde retim artm, buna paralel olarak tketim artrlm, ayn zamanda fiyatta istikrarl bir ekilde artrlmtr. Badem stokunda tutulan bu miktarn tamamnn fndk yerine ikamesi dnldnde dahi, bu durumun dnya fndk fiyatlarn ok ciddi ekilde etkileyemeyecei grlecektir.

FINDIK VE KOLATA
Soru 7: Ama yksek fiyat ikolata sanayinde fndk tketimini azaltmaz m? Cevap: ikolata sanayisinde fndk vazgeilemez bir rndr. Bunun sebebi, fndn tad ve ieriinde (ya ve aromas) gizlidir. Bademin pastaclk alannda arl varken, ikolatada fndn stnl sektrde bilinen bir gerektir. te yandan ikolata sanayisinde bir rnn marka haline gelebilmesi iin uzun yllara ve ciddi ekonomik yatrmlara ihtiya duyulmaktadr. Pazarda reva bulan bir rnn, fiyata dayal olarak damak tadn deitirmek yatrmc iin neredeyse imkansz bir ihtimaldir. Zaten ikolatada kullanlan fndn oran, %530 aralndadr. Bu arala gelen fiyat fark, toplam fiyat ierisinde tolere edilebilir dzeydedir. Gerektiinde katlan oranla oynanmak suretiyle fiyatn etkisinin azaltlmas salanabilmektedir. Bir gerek de; ikolatann ve dolaysyla fndn nihai tketicisi ekonomik dzeyi yksek olan kesimlerdir. Bunlar da kaliteden fiyat uruna feragat etmek istemeyen kiilerdir.

10

PAZARLAMADAK IKMAZ
Soru 8: Fndkta alc lkeler neden deimiyor? Cevap: Fndkta yaklak 30 yldr geleneksel pazar anlay devam etmektedir (ek-6). nk bu pazarlarda yllarn getirdii bir ortak kar ve gven vardr. lkemizdeki fndk ihracat says kstl olmas da yeni pazar aray ihtiyacn da gerektirmemektedir. Fndkta fiyat istikrarszl mevcut yatrmlarn gelimesini engelledii gibi yeni yatrmlarnda nnde engel tekil etmektedir. Fiyat istikrarnn salanmas durumunda ise mevcut yatrmlar gelitirilebilecei gibi birok lke fndk ve mamulleri iin yeni yatrmlar yaparak alc olarak pazara girecektir. Yeni pazarlara girilebilmesi iin; ihracatya bir takm kolaylklar salanarak yakn dou, Afrika, Rusya gibi blgelerde de fndk pazarlanabilecektir.

11

ALVRE: FAZLA BLNMEYEN BR DZEN Soru 9:

Alivre dzeni olmadan dnyaya fndk satmamz mmkn deil midir?

Cevap:
Alivre dediimiz dzende; henz fndk meyvesiyle ilgili hibir belirti yokken, bir ksm araclar fndk alclar ile temasa geerek dk bedel zerinden gelecek sezonun rn balantsn yaparlar. Bunun karlnda yurtdndan getirdikleri paralar reticilere alacaklar rn bedeli karlnda datrlar. Fndk balantlar yaplrken bedel dk tutulduu iin, reticilere dattklar paralar karlnda alacaklar rnn fiyatnn dk olmas iin de byk bir aba harcayan araclar, blgede modern tefeci olarak alglanmaktadr. Fiyatta istikrar saland takdirde, ihracata dayal satlarn alivre veya baka bir ekilde yaplmasnda da bir saknca yoktur. Buradan da anlalaca zere fndk ihracatn engelleyen unsur satn ekli deil fiyatta ve stokta gven unsurunun bulunmamasdr.

12

SERBEST PYASA NEREYE KADAR Soru 10:

Amerika bademi serbest piyasaya brakt ve byk baar elde etti. Biz niye mdahale edip ortal kartryoruz eklinde gazetelerde beyanlar okuyoruz. Buna ne demeli?

Cevap:
Fndk, dnyada tekel olduumuz ve milyar dolar getirisi olan bir rnmzdr. zaman zaman ortaya kan ekonomik skntlar, iklim artlar ve retim fazlal bu durumu frsat bilenlere gn domasna sebep olmaktadr. Bylesi karl bir rn byle frsatlara brakmak ekonomi bilimi gerei mmkn deildir. Amerika tekel olduu badem rnnde serbest piyasa artlarn uygulamyor. (ek-5). Fndn fiyat; ihracattan salayaca getiri ile rakip lkelerin itahn kabartmayacak, fndk retmekten baka alternatifi olmayan ve fndn doal ortamnda retim yapan reticiyi koruyacak makul bir fiyat olmaldr. Aksi halde iklim artlarna, ekonomik olaylara ve siyasi aktrlere gre deien bir fiyat, her zaman lkemizin aleyhine olacaktr. Dnya badem ticaretini fiyatta ve stokta garanti ederek pazar hakimiyetini etkin bir ekilde elinde tutmaktadr

13

STKRAR ARANIYOR Soru 11:

Fndkta fiyat ve stokta istikrar salamak ne demektir?

Cevap:
Bir rne yatrm yaplabilmesi iin ncelikle ekonomik anlamda karllk hesab yaplr. Gnbirlik deien fiyatlarla uzun vadeli yatrm yapmann mant yoktur. Bu adan yllar itibaryla fndn fiyat grafii incelendiinde (ek7) hite istikrarl olmad grlmektedir. Bu grnm ise, mevcut yatrmcy yeni alternatifler aramaya zorlamakta, yeni yatrmcy da rktmektedir. Fndk ihracatmzn mevcut konumunu korumas ve hatta artmas iin, ncelikle yatrmclara 5 yllk sabit fiyat garantisi verilmelidir. Ayrca iklime bal sebeplerle yeterince rn olmamas riskine kar, bir sonraki sezona kadar 150200 bin ton stok tutulmas salanmaldr. Bylelikle alclarn uzun vadeli plan yapmalar, i ve d piyasada katma deer oluturacak fnda dayal yeni rnlerin ortaya kmas mmkn olacak ve bylelikle pazar paymz da artrlm olacaktr.

14

ORMAN VE HAZNENN FINDIK BAHELER Soru 12:

retim nasl kontrol edilebilir? Bu kadar geni alanlar zerinde kontrol salamann bir yolu var mdr?

Cevap:
Trkiye genelinde yaklak 60 bin hektar orman arazisinde ve 50 bin hektar hazineye ait ovalarda izinsiz fndk retimi yaplmaktadr. Bu ise, devlete ait arazilerde yaklak 200 bin ton fndk retimi yaplmas demektir. Ormana ait 2b kapsamndaki arazilerin sat mutlaka gndeme gelecekse, fndk retimine msaade edilmemek artyla satlarnn yaplmas, bulunacaktr. Hazineye ait ovalardaki arazilerin kullanmnda fndk dndaki meyve ve sebze retimi zorlanmal, mevcut fndk bahelerinin ise kesilmesi konusunda tevik edici tedbirler retim dengesini salamada byk oranda katkda bulunacaktr. Bylelikle arz fazlas kabul edilen yaklak 200 bin ton fndn, devlet arazisi zerinden retiminin nne geilebilir. Ovalarda bulunan ahs arazilerinden fndk bahelerinin gnll olarak sklebilmesi iin, belirlenecek alternatif rnlere yksek prim uygulanmas da bir zmdr. kontrolsz rn artnn engellenmesine katkda

15

MLYAR DOLARLAR DEDMZ TARIMSAL RN Soru 13:

thalat iin her yl yaklak 2 milyar dolar dediimiz yemeklik ya neden lkemizde retilemiyor?

Cevap:
Fndk tarm dier rnlere gre daha zahmetsiz, sat garantili ve getirisi daha fazla olduundan zellikle ovalar retim tercihini fndktan yana kullanmtr. Bu durum retilebilecek birok rnn yannda yal tohumlu bitkilerin ( ayiei, soya, kanola, msr ..) aleyhine bir gelime dourmutur. lkemizde her yl ham ya ve yal tohumlu bitkilere ithalat yoluyla yaklak 2 milyar dolar denmektedir (ek-8). Yal tohumlu bitkilerin ekiminin teviki lke genelini etkileyecek bir zorunluluktur. Gnll rn deiiminin salanabilmesi, ovalarda fndk reten iftilere yal tohumlar iin daha yksek primler demekle olacaktr. Bu durum hem fndk piyasasna hem de yal tohumlar retimine katk salar. 3 yldr depolarda bekleyen fndklardan yllanm, aclam ve buruuk olanlarnn yala evrilmesi ile ham ya amz kapatlaca gibi, kan kspesinden de kspe ithalatmzn azalaca dier bir gerektir. Bir dier husus da TMO depolarnda bulunan ar stok bir sonraki yln rnn ekonomik anlamda tehdit etmektedir. Sz konusu miktarn yala ayrlmas yoluyla bu tehdidin de ortadan kaldrlmas mmkndr.

16

TMO LE NEREYE KADAR Soru 14:

Blgede TMOnun fndk piyasasna girmesinin zaruretten doduu, dolaysyla ilk frsatta fndk piyasasndan ekilecei gibi bir endie var. Buna bir aklama getirebilir misiniz?

Cevap:
TMOnun bir zaruretten fndk piyasasna girdii dorudur. Ancak, TMOnun bu piyasadaki asl grevi piyasa dzenleyicisi olmaktr. Bununla birlikte bu kurum blgede ve sektrde 5 ube mdrl, 5 ajans, 20 ekip eflii ve 40 randevu merkezi ile zaman zaman deimekle birlikte 40 noktada alm yapmakta ve yeni yaptrd 135 bin tonluk modern depolar ile fndk reticisine hizmet vermektedir. zellikle 2008 sezonunda baarl bir alm gerekletirmitir. Burada bilinmesi gereken TMOnun her artta ve her zaman fndk almas deil, piyasalar dzenleyici mdahale kurumu olmasdr. htiya devam ettii mddete blgede TMOnun varl da devam etmelidir.

17

LSANSLI DEPOCULUK Soru 15:

Son yllarda fndkta lisansl depoculuk diye bir kavramla karlayoruz. Lisansl depoculuk nedir? Fnda zm olacak mdr?

Cevap:
Lisansl depoculuk; rnn gvenli bir ortamda organizeli olarak depo edildii ve rn karl verilen KDVden arndrlm rn senedinin alnp satlmas zerine kurulu bir sistemdir. Ayrca, tarm rnlerinin ihracat ve ithalatna ilikin istikrarl bir d ticaret rejiminin olumasna ve tarm rn fiyatlarnn mdahale olmadan kontroll serbest piyasa koullarnda tespit edilmesine yardmcdr. Hali hazrda fndkta depolamann ciddi problem olduu bir gerektir. Salkl depolama yapamayan iftiler mahsullerini herhangi bir fiyat tespiti yapmadan fndk komisyoncularna emanet olarak brakmaktadrlar. Bu durum komisyoncularn bedel demeden piyasadan fndk toplamalar sonucunu dourmaktadr. Lisansl depoculuun faaliyete gemesi ile ifti asndan depolama problemi ortadan kalkaca gibi alclar iin de stokta garanti unsuru tesis edilmi olacaktr.

18

RETTMZ ANCAK TKETEMEDMZ Soru 16:

Fndktan sz ederken srekli ihracat rn olarak ifade ediliyor. piyasada ise fiyatlar ok yksek. Yoksa fndk vatandamza yedirilmek istenmiyor mu?

Cevap:
Fndk gndeme geldiinde bir ihra rn olarak tartld ve retimin ok byk bir ksmnn da ihra edildii dorudur. hra edilen fndklar ton baznda satlmakta, karlnda da ciddi kazanlar elde edilmektedir. Anlalaca zere bu sat ekli daha az risklidir. piyasada ise perakende sat yapma zorunluluu vardr. Bu ise risklidir. Avrupa lkelerinde kii bana tketim 1,5-2 kg iken, fnd reten lkemizde bu miktar 0.5 kgn altndadr. lgintir ki 20082009 rakamlar ile fabrika k 1113 kg/TL aralnda olan kavrulmu fndk raflarda 2530 TLden sata sunulmaktadr. Burada grld zere perakende sat fiyatnn ykseklii de i piyasa tketimini ciddi olarak engelleyen bir faktrdr. Ayrca, i piyasada fndn ilenmesi yoluyla eitlendirilerek (tuzlu, kyma, fndk unu vs.) sat da henz gndeme gelmemitir.

19

FINDIK SADECE FINDIK MIDIR? Soru 17:

Fndk ihracatnn ounluunun i fndk olarak yapldn duymaktayz. Fnd yurdumuzda ileyerek daha fazla katma deer oluturamaz myz?

Cevap:
Fndk ihracatmzn tamamna yakn i fndk olarak yaplmaktadr. Bu durum da katma deer oluturabilecek birok sektrn faaliyete gemesine mani olmaktadr. Gerek arz fazlas fndmzn deerlendirilmesi, gerekse yeni istihdam alanlarna vesile olunmas ve katma deer art salanabilmesi iin mamul madde almalarna nem verilmesi gerektii aikrdr. Bu amala fnd mamul madde haline getirme garantisi veren sanayicilere, uzun vadeli faizsiz krediler kullandrmann yannda, piyasaya mdahale amal alnan fndn da uygun artlarda satlmas katma deere dayal bir fndk sektr oluumuna katkda bulunabilecektir. Bylelikle gelecek sezonu tehdit eden depolardaki fndklar azaltld gibi yeni istihdam alanlar oluumuna da imkn salanm olacaktr.

20

FSKOBRLK NEREDE DURUYOR Soru 18:

Fndk denilince akla hep Fiskobirlik gelirdi. imdi neden alternatif aranyor?

Cevap:
1938 tarihinde retici birlii olarak kurulan Fiskobirlik 2002 ylna kadar devlet destei ile fndk piyasasnda sz sahibi olmutur. 2002 ylnda borlar devlet tarafndan stlenilerek bamsz bir yapya dntrlmtr. Ancak gemiten gelen hantal yap, kooperatifilik faaliyetlerini ilgilendirmeyen ikincil iletmeler, yksek cretli idarecilik ve ar personel istihdam anlay sistemi tkamtr. Byle bir yap ile bamsz bir kurulu olarak faaliyetlerini srdrebilmesi mmkn grnmemektedir. Fiskobirliin bu yap ile ortaklarna hizmet verememesi neticesinde 2006 ylnda Bakanlar Kurulu Kararyla TMO devreye girmitir. Blgedeki imaj tazedir ve gven vermektedir.

21

BR ST KURUL DAHA MI? Soru 19:

Madem TMO devletin dzenleyici gcn elinde tutacaksa, fnd speklatrlerden koruyacak yeni bir sisteme ihtiya var mdr?

Cevap:
Adet olduu zere her yl haziran ve temmuz aylarnda fndk ile ilgili bir gndem oluturulmaktadr. Gerek retici gerekse arac ve ihracat tarafndan birok aslsz sylemler, basn-yayn organlar vastasyla kamuoyu oluturmak iin kullanlmaktadr. 13 vilayete dalm halde yaklak 2,5-3 milyon fndktan etkilenen nfusun baz dnemlerde hkmetler zerinde etkili siyasi basks olmutur. Fndk meselesi ounlukla suni oluturulmu gndemlerle idare edildii iin zaman zaman fndn hi de lehine olmayan kararlarn hkmetler tarafndan alnd grlmektedir. Oysa fndn en byk problemi, istikrarsz fiyat ve stok politikalardr. stikrar ise, fndk bu dedikodu arkndan karlrsa gelebilir. Mutlak bir gereklilik olmamakla birlikte, lke ekonomisine bu denli katk yapan bir rn iin, reticiden, aracdan, ihracatdan ve hkmetlerden bamsz bir st kurul oluturulabilir. Eer oluturulursa byle bir kurulun vazifesi; gerektiinde piyasalara mdahale etmek, fndn politikasn belirlemek ve her yl ortaya atlan speklasyonlardan fndk piyasasn korumak olmaldr. Bylelikle hkmetlerin fndk hususunda hedef tahtasna konulmasna da mani olunmas salanabilir.

22

SON SZ YERNE Soru 20:

Btn bunlardan sonra fndk iin uygulanabilir bir zmnz var m?

Cevap:
Yukardaki 19 soru ve cevapta ifade edilmeye alld zere fndkta zm mmkndr. Radikal bir karar ile alnacak 3 yeni tedbir zm getirebilir. ) stikrarl fiyat politikas oluturmak adna i ve d tketiciye 5 yllk fiyat garantisi vermek ) klimsel olaylara bal olarak deiebilen rn miktarndan etkilenmemek amacyla, her yl bir sonraki hasat sezonuna kadar 150 200 bin ton fndn stokta tutulmas ve bunun ilan edilmesi ) Dedikodu ark yoluyla yanl politikalara sebep olabilen mevcut aktrlerden etkilenmeyen bamsz ve dnya konjoktrne gre fndk hakknda karar alabilecek bir st kurulun oluturulmas

zm, istikrardadr!

23

Ek-1 Vilayetlere Gre Fndk retimi (Ha)

1998 Giresun Ordu Trabzon Sakarya Samsun Dzce Artvin Rize Zonguldak Kocaeli Kastamonu Sinop Bartn Toplam % retim Or-Gi Ortalama Kaynak : TK, TKB 3.700 595.000 43 105.000 148.300 57.050 99.700 55.700 101.500 3.350 1.600 19.100 1999 92.794 160.000 67.755 83.258 47.568 60.300 4.476 1.520 12.152 6.380 2.475 804 1.618 541.100 47 2000 66.748 134.975 49.751 93.478 38.503 64.825 3.215 1.125 10.876 9.164 2.854 742 1.750 478.006 42 2001 128.147 195.262 65.000 117.942 72.194 72.380 4.916 1.015 11.070 8.951 3.121 634 1.922 682.554 47 2002 113.943 166.031 56.523 121.979 58.489 60.008 3.864 1.570 17.000 9.151 3.220 781 1.729 614.288 46 Or-Gi 2003 76.404 138.552 42.170 75.723 47.180 55.119 4.866 660 15.500 4.857 1.978 740 1.695 465.444 46 45 2004 11.480 54.170 14.586 119.545 16.292 76.693 3.283 336 20.934 8.749 1.398 656 1.834 329.956 20 2005 81.305 172.128 47.863 62.682 65.034 53.850 6.450 910 18.444 11.458 1.972 1.295 1.586 524.977 48 2006 86.723 188.060 55.000 112.000 79.312 78.416 8.000 3.000 23.108 6.500 5.895 1.322 2.146 649.482 42 2007 55.067 173.460 41.925 88.106 42.395 72.677 8.369 1.296 21.811 14.406 3.823 1.406 2.584 527.325 43

24

Ek-2 Dnyada ve lkemizdeki Fndk retimi ve Tketim Miktarlar

Dnya retim Yllar 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 (ton) 767.000 802.000 691.000 915.000 785.000 651.000 540.000 800.000 980.000 737.000 Trkiye retim (ton) 595.000 546.000 495.000 570.000 615.000 450.000 358.000 600.000 649.000 500.000 537.800 Or-Gi retim (ton) 253.300 252.794 201.723 323.409 279.974 214.956 65.650 253.433 274.783 228.527 234.855 Dnya Tketim (ton) 616.000 700.000 690.000 716.000 722.000 698.000 654.000 620.000 720.000 720.000 685.600 Trkiye retim % 78 68 72 62 78 69 66 75 66 68 70 Trkiye Tketim % 97 78 72 80 85 64 55 97 90 69 78 Or-Gi retim % 33 32 29 35 36 33 12 32 28 31 31 Or-Gi Tketim % 41 36 29 45 39 31 10 41 38 32 34

Ortalama 766.800 Kaynak : TK, TKB

25

Ek-3 Fndk hracat Miktarlar ve Salanan Gelirler

Yllar

Kabuklu Kg Fiyat (TL) 1,05 1,3 1,5 2,5 5 5 3,2

Kg Fiyat ($) 1,58 0,86 0,91 1,82 3,34 3,73 2,17 4,08

hracat Miktar (i/ton) 204.253 255.893 255.918 217.176 217.650 236.499 248.664 233.138

Salanan Gelir ($) 682.451.341 636.027.664 593.690.721 878.754.034 1.220.695.599 1.938.551.061 1.467.017.317 1.519.478.325

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

2007 5,15 Kaynak: Karadeniz hracatlar Birlii

26

Ek-4 Fndk Dikim Alanlar (Ciddi Olarak Yalnz) Trkiyede Artyor

retim Alan (ha) Trkiye talya spanya A.B.D. Grcistan Azerbaycan Dier Genel Toplam Kaynak: FAO

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Fark %

538.796 68.868 23.750 11.473 8.000 16.270 28.257 695.864

546.452 68.419 22.534 11.736 8.000 17.328 29.384 703.853

559.306 68.742 22.397 11.817 8.000 17.646 30.383 718.291

571.791 68.113 21.583 11.331 8.000 17.812 28.067 726.697

614.993 67.506 20.590 11.502 8.430 17.971 38.396 779.388

622.525 67.743 20.343 11.462 8.689 18.228 41.014 790.004

639.417 68.233 20.000 11.462 9.000 17.379 39.818 805.309

18 -1 -16 0 12 6 40 15

27

Ek-5 Bademde stikrarl retim, Tketim ve Fiyat Analizi

2000 Stok Arz Tketim hracat Fiyat x 1000 ton Kaynak: DTM

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

93

54

37

74

64

63

51

59

496

522

630

597

566

562

651

745

443

485

553

529

510

490

592

658

2,85

2,57

2,80

3,35

4,50

6,63

4,63

4,47

28

Ek-6 Fndk Alcs lkeler Hep Ayn

lkeler talya Almanya Fransa Belika svire Hollanda Rusya Polonya ngiltere Avusturya spanya ABD Dier Toplam

Miktar (ton) 66.293 59.510 21.655 11.928 10.051 9.121 8.029 7.062 5.891 7.259 5.364 4.767 35.001 248.633

Kaynak: Karadeniz hracatlar Birlii. Eyl.2006-A.2007

29

Ek-7 Yllara Gre Fndk Al ve Sat Grafii

Kaynak: TMO

30

Ek-8 Baz Yal Tohumlu Bitkilere Ait thalat Deerleri

Ayiei Miktar Deer (ton) (bin $) 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2.475 357.035 523.903 182.728 129.108 540.852 481.703 2.539 120.406 103.324 42.707 42.008 153.335 157.376 160.634

Ayiei Ya Miktar Deer (ton) (bin $) 213.522 305.594 100.680 133.474 93.142 92.548 78.302 207.587 107.172 206.452 39.541 62.781 52.103 54.047 50.576 137.122

Soya Miktar (ton) 2.374 169.392 386.708 321.252 612.497 831.454 681.964 1.129.091 Deer (bin $) 1.871 47.173 82.939 67.387 139.614 226.525 226.828 322.045

Soya Ya Miktar Deer (ton) (bin $) 124.345 141.153 159.717 154.580 174.892 134.634 75.399 191.006 58.069 93.328 61.244 56.213 71.738 72.670 47.590 105.484

2005 487.146 Kaynak: DTM, TK

31

32