Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss.

60-69

E T MDE MODERN VE POST-MODERN MODELLER

Yrd. Do. Dr. Hasan Aydn OM Sinop Eitim Fakltesi

Son yllardaki eitimbilim yazn irdelendiinde, eitim sistemini biimlendirmeye dnk, iki baskn yaklamn tartma konusu yapld gzlenir. Bunlarn ilki, modernizmin akla, bilime, bilgideki nesnellie ve evrensellie vurgusunu hareket noktas yapan davran yaklamdr ve bu yaklam, kimi kez, dayand modern temellere gnderme yaplarak nesnelci ve pozitivist yaklam olarak da nitelendirilir.1 kincisi, postmodernizmin, modernizmin temel kabullerine ynelttii eletirilerden etkilendii anlalan, bilgide znellii, yerellii, bilginin ina srecini n plana karan yaplandrmac yaklamdr. Bu yaklam, kimi kez, sresel yaklam ya da znelci yaklam olarak da adlandrlr.2 Her iki yaklamn da, az ok birbirinden farllaan deiik alt versiyonlar bulunmaktadr.3 Ancak anlan yaklamlarn deiik versiyonlarnn, en azndan hareket noktalarnda belli bir ortakln olduunu kaydetmek gerekir. Bu nedenle, iki yaklam ve alt versiyonlarn felsefi zeminlerini dikkate alarak belli bir modelin ats altnda btnletirmek olasdr. Nitekim felsefi hareket noktalar dikkate alndnda, davran yaklam ve alt versiyonlarn modern model, yaplandrmaclk ve alt versiyonlarn ise postmodern model kavramsallatrmas altnda toplamak ve btnletirmek, tartma kolayl salamas asndan yararl olabilir. Modern modelde retim, zde, nesnel olduu kabul edilen bilgi yaplarna ve bu yaplarn aktarmna dayanrken, znelci bir perspektif sunan postmodern modelde, ocuklar nceden tanmlanm roller ve bilgilerle kalplamaktan kanma, onlarn bilgilerini kendilerinin yaplandrmalarna iznin verme nem tamaktadr. Bu nedenle, postmodern model genelde kabul edildiinden daha karmak bir yapya sahiptir.4 Genel syleme baklrsa, modern modeli, otoriter ve kat retmen ile bilgi kalplarn almaya hazr edilgin renci temsil etmektedir. Buna karn postmodern model ise, modern modelin aksine, bilginin yaplandrlmas, ibirlii, esneklik, bireysellie sayg, yaratclk gibi temel kavramlarla betimlenmeye allmaktadr.5 Biz bu makalede, modern ve postmodern modeller kavramsallatrmas altnda btnletirdiimiz, eitim sisteminde baskn olan iki ana yaklam, zmleyerek tartmay, bilgi, renme, toplumsallatrma, erk/otorite gibi eitim sistemlerine temel oluturan kavramlara baklarn deerlendirmeyi amalamaktayz. Modern Model: Nesnelcilik, Aktarmclk, Didaktiklik, Erkilik, Mesafecilik Davran yaklam ve alt versiyonlarn btnletirmek ve onlara gnderme yapmak iin kavramsallatrdmz modern modeli, amacmz asndan, bilgide nesnellik esastr, renme, bilgiyi almaktr, eitim biimsel adan olduka didaktiktir, retmen bilgisel erki/otoriteyi temsil eder, renci ile retmen arasnda sosyolojik bir mesafe olmaldr gibi kimi temel ilkleri nda tanmlamak olasdr.6 Modern modele ynelik zmlememizi derinletirmek iin, bu model iinde dile gelen temel ilklerin ne anlama geldiini bir para amak gerekmektedir.

60

Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss. 60-69

1-Modern modelde, renme, nesnel olarak orada bizim dmzda var olan bilgiyi belli kaynaklardan (retmen, ansiklopedi ve kitap vb.) almak, zihne yerletirmek iin tekrarlamak ve onu hafzada korumaktr. Bu adan bu modelde bilginin, kimi becerilere ve davranlara ncelii bulunmaktadr ve renme ile bireyin geliimi arasnda sk bir ba vardr. Zira ocuun eitimsel geliimi, d dnyaya ilikin somut aracsz deneyimlerden, soyut kuramsal kalplara doru bir yol izlemektedir. Eitimin baars, sre ierisinde, disiplinin salanmasna, renilmesi n grlen materyallerin belleklere yerletirilmesine ve davrana dntrlmesine baldr. Deerlendirme davranlara odakland iin olduka nesneldir; nk davranlar nicel lme elverilidir. 2-Modern modelde, doru, nesnel, genel geer bilgiye ulama ve onu elde etme ideali sz konudur. Bu modele gre, doru bilginin lt, onun, nesnel gereklii, yani nesneler dnyasn olduu gibi yanstmas, bir dier deyile, bilginin nesneler dnyasna uygunluudur. Bu adan bu modelin bilgi anlaynda zihin nesneler dnyasnn kendisine yansd bir ayna konumundadr. Bu bilgi anlay, realist/gereki bir dnya grnn rndr; nk nesneler dnyasn insanlarn ve onlarn dncelerinden bamsz olarak var olduunu kabul eder. Nesneler dnyasnn kendinde gereklii sz konusudur, bu nedenle, bizim onu alglayp alglamadmzdan tmyle bamszdr. u halde, modern modelde, nesnel gerekliin kabul ve doru bilginin nesnel gereklie uygunluu sz konudur. Bu adan bilginin doruluu test edilmeye ve snanmaya aktr. Bu snanabilirlilik, zellikle metafizik yarglarn ve znel kabullerin bilgi statsne karlmasn nlemede olduka ilevseldir. Eitimbilim asndan bakldnda bu, temellendirilmemi inanlarn, n yarglarn ve metafizik savlarn eitim programlarnda yer alamayaca anlamna gelmektedir. 3-Modern modelde, retmen donanmyla bilgiyi temsil eder. retmene yklenen bu nitelik, eitimin olduka retici/didaktik bir eylem olduu dncesine olurlu klmaktadr. Bu adan retmenin temel grevlerinden birisi, sahip olduu, nesnel, genel geer ve deimeyen doru bilgi kalplarn ayn biimiyle renciye aktarmasdr. Kukusuz, bu aktarmac anlay, eitimin odana retmeni yerletirmekte, onu etkin, renciyi ise edilgin bir konuma oturtmaktadr. nk rencinin tek etkinlii kendine sunulan bilgileri almak, tekrarlamak ve hafzaya yerletirip, davrana dntrmektir. Bu nedenle modern modelin, kimilerince bir para karikatrize edilerek, retmen karsnda renciyi, bilgi doldurulacak bo kpler olarak grd ileri srlmtr. 4-Modern modelde, eitim ortamnda retmen erki/otoriteyi temsil eder. Bunun nedeni, retmenin nesnel, genel geer bilgiye sahip oluudur. Onun bu erki/otoritesi, hem bilgiyi aktarmasnda hem rencilerin bilgileri hafzaya yerletirmeleri iin uygun yntemleri kullanmalarna rehberlik etmesinde hem de disiplinin salanmasnda ve deerlendirmede ilevseldir. Modern modelde, retmen bilgiyi aktard, rencinin ise kapasitesi dorultusunda bilgiyi ald iin, rencinin znel grleri nemli saylmaz; zira bu znel grler olduka iseldir; bu yzden onlarn doruluuna gven duyulamaz. 5-Modern modelde, renci ile retmen arasnda belli bir sosyolojik mesafe sz konusudur. Bunun en temel nedeni, eitim ortamnda retmenin ak erki/otoritesinin egemen oluudur. Bu mesafe renci ile retmenin btnyle kaynamalarn, btnlemelerini ve zdeim kurmalarn ou kez engeller. nk kaynama, btnleme ve zdeim kurma, iselletirmenin n kouludur. Ak erk/otorite, btnlemeyi, kaynamay ve zdeim kurmay yer yer gletirdii iin rencilerin kiiliklerini etkili bir biimde ortaya koymalarn ve zgrce gelitirmelerini zorlatrmaktadr. Bu nedenle modern modelin en temel zelliklerinden birisi, kiisel mahremiyeti ya da kiisel gizlilii

61

Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss. 60-69

tetiklemesidir. Bunda, renmede somuttan soyuta doru ilerleyen sre de etkilidir; nk bu anlay, belli bir aamadan sonra, eitim ortamyla d evre arasnda byk bir sreksizlik ve kopukluk oluturur. Soyut yetenein gittike artna yaplan vurgu, duygularn eitim ortamyla ilgisi yokmu gibi alglanmasna ve onlarn davurumunun anlamszlamasna ya da nemsiz bulunmasna yol aar. Bu, hem kiisel btnl salamaya hem de eitim ortamnn etkili sosyalleme arac olmasna engel oluturur. nk, sosyalleme, duygusal temelli zdeim kurmay ve bu zdeimin kurulaca samimi modelleri gerektirir. Oysa modern modelin, renciyle retmen arasna koyduu sosyolojik mesafe ve soyuta, bir dier deyile ussal olana vurgusu, duygularn davurumunu engellemektedir. Postmodern Model: znelcilik, Yaplandrmaclk, Etkileimcilik, Erksizlik, Mesafesizlik Yaplandrmacl ve alt versiyonlarn btnletirmek ve onlara gnderme yapmak iin kavramsallatrdmz postmodern model, davran odakl modern modelin temel savlarna artc bir biimde meydan okumaktadr. Bilgide znellie, yerellie ve kuramsal nitelikli bilgilerin birbirleriyle karlatrlamayacaklarna vurgusuyla n plana kan postmodern modelin eitime ilikin temel savlar, renme bilgiyi yaplandrmaktr ve onu yaplandran rencidir, bilgi zneldir, renmede etkileim olduka nemlidir, eitim srecinde erkin/otoritenin ak kullanmndan kanmak gerekir, retmenle renciler arasnda otoriteden ok eitlie dayal yakn/samimi ilikiler kurulmaldr biiminde zetlenebilir.7 Bu temel kabullerin postmodern model iinde ne anlama geldiini grebilmek iin onlar bir para amak gerekmektedir. 1-Postmodern modelde, ocuk her eyden nce bir znedir. Bir zne olarak ocuk, bilgisini, yorumsal emalarn, znel kavramlarn ve deneyimlerini kullanarak kendisi yaplandrr ve kendisi organize eder. Bu adan renme, ocuun sahip olduu bilgi yaplarna ya da nsel bilgilerine bal olarak deneyimlerinin znel bir resmini oluturmas ve hem kendi hem de bakalarnn deneyimleri arasnda karlatrmalar ve seim yapmas, onlar yorumlamas ve yorumunu geri bildirmesidir. nsel bilgi yaplar, rencinin hem alglad renileri/bilgileri yorumlamasna hem de dikkatini ona ynlendirmesine rehberlik eder. Bu durumda, postmodern modelde renme, z olarak, rencinin var olan bilgisi ya da bu bilgilere gnderme yapan zihinsel emalar temelinde, deneyimlerini yeniden yaplandrmasn iermektedir. Bu modelde, eitimin baars, ocuun balang noktasyla daha sonra ulat geliim aamas arasndaki mesafenin lmne baldr. Bu lmde, zne olan renci odaktr ve bu olduka bireyselletirilmi bir lttr. Zira postmodern modelde, ocua z denetimini salayan bir varlk olarak baklr. Bu z denetim, o denli ileriye gtrlr ki, deneyimlerini dzenleyen, kontrol eden ve ou durumda renme ieriklerin kendisine uygunluuna karar veren rencinin kendisidir. Srece odaklanan ve deerlendirmede z denetimi temel alan bylesi bir deerlendirmenin olduka btncl ve ayrntl, buna karn niceliksel olmad iin olduka znel olaca aktr. nk, rencilerin tm znel deerlendirmeleri, eitim ortamnda deerli ve belirleyici olarak grlmektedir. 2-Postmodern modelde, gereklik kefedilemez ve bilinemez. Bilgi, n bilgilere ve yaplandrmann deimez srecini ifade eden dnce kalplarna dayal olarak renci tarafndan yaratlr. Bu yzden, d dnyann nesnel bilgisini elde etmek, yani gereklii olduu gibi bilmek imkanszdr. nk n bilgiler, zihinsel kalplalar, dilsel kavramlar, iinde yaanlan toplum ve ilgiler

62

Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss. 60-69

bilginin yaplandrlmasnda ve yaratlmasnda olduka etkilidirler. Nitekim bu duruma dikkatleri eken Michael Devit, yle demektedir: Kendi bana bamsz gereklik, bizim bilgimiz ve dilimizin ulaamayaca kadar uzaktadr.
Bilinen dnya, kavramlarn basks araclyla yaplandrlmaktadr. Bu kavramlar, bir gruptan (dil, toplum, bilim vb.) dierine farkllar. u halde, farkl bireylerin oluturduu dnyalar,greceli bir varla sahiptir.
8

Mathews anlan sav mantksal sonucuna ileterek, yle demektedir: Bilgi, deneyimlerin uygun bir biimde dzene sokulmasdr; deneyimin dnda, rasyonel
olarak kendisine ulalabilir bir nesnel gereklik bulunmamaktadr
9

Postmodern modelde, Ericsonun deyiiyle, bilen kii, ya iinde bulunulan durumun zellikleri ile ya da baskn bir ekilde kullanlan kuramlar tarafndan koullanmtr; bu yzden bilgi, tarafsz bir biimde kefedilmez10; baka bir deyile, gzlemlerimiz kuram ykldr ve nesnel bir bilgi yoktur. Bu nedenle bireyler, hakl olarak farkl bilgisel kalplar oluturmakta zgrdrler. Bu bilgilerin geerlilii, d dnyaya uyumlarna ve bizden bamsz bir varla sahip olan nesneler dnyasn betimlemedeki baarsna bal deildir. Aksine onun geerlilii, olduka znel olan bilgiyi yaratanlarn amalarna hizmet etmesine ve yaamlarn srdrmelerine baldr. u halde, zne tarafndan yaplandrlan bilgilerin bilgikuramsal geerlilii, o bilgileri yaratanlarn ilerine yaramasna baldr. Bu anlay, pragmatist bir eilim iermektedir. Her birey kendi deneyimleri, bal olduu toplumsal grubun bak as, emalar ve kavramsal yaplaryla nesneler dnyasna yneldii iin, doal olarak dnyay anlamak iin farkl kavram kategorileri kullanmaktadrlar; bu yzden onlar, kendi yaratlar olan farkl dnyalarda yaamaktadrlar. Bu gre gre, anlan farkl dnyalar, mantksal adan birbiriyle karlatrlamazlar. Nitekim Ricard Tarnas yle demektedir: Gereklik, zihin tarafndan basite alglanmaz, oluturulur; bu oluan gerekler ok eitlidir ve
hi birisi dierinden stn deildirBundan dolay gerekliin ve doruluun doas radikal bir biimde belirsizdir.
11

Postmodern modelde dile gelen anlan savlar, bilgi ile bilgi olmayan arasnda nesnel bir ayrm koymad iin, eitimbilimsel adan, inanlarn, n kabullerin ve metafizik savlarn, ie yaradklar gerekesiyle, eitim srecine szmalarna meru bir gereke salamaktadr. nk bilgi ile bilgi olmayan arasnda bir fark yoksa, bu, bilim de dahil her eyin ideolojik olduu, din, bilim, felsefe ve metafizik vb. arasnda ayrm yaplamayaca anlamna gelmektedir. 3-Postmodern modelde, insan bilgisinin bireysel yaplandrmaya bal doas ve znel deeri, etkileim odakl bir eitimin merulatrlmasnda bir ara olarak ilev grmektedir. Bu anlaya gre, ocuun eitsel durumla ilikili en temel zellii merakdr. Bu adan eitimcilerin temel ykmllklerinden birisi, rencileri gdlemek, meraklarn artrmak iin yollar bulmak ve onlar gerek birbirleriyle gerekse evreleriyle etkileim ierisine sokmaktr. Baarl bir eitim sreci, retmenin rencilerin dikkatlerini canl tutmasna, onlarn bireysel yaratmlar olan znel gerekliklerini/deneyimlerini anlamasna ve bu znel gerekliklere/deneyimlere sayg duymasna baldr. u halde, postmodern modelde, renmede etkileim ve motivasyon nemli bir rol oynamaktadr. 4-Postmodern model, her treden erke/otoriteye, zellikle retmenin ak erkine/otoritesine kar kar. Bunu ise, eitimsel olarak, basknn, iddetin ve ideolojik alamalarn temellendirilemeyecei gerekesine dayandrr. Ayn zamanda ak erk/otorite ocuklar

63

Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss. 60-69

cezalandrlma korkusu ya da dl alama umudu altnda hareket etmelerine neden olmaktadr. Oysa bu, ocuklarn doallklarn, zgnlklerini ve bireyselliklerini yanstmalarna ket vurmaktadr. Postmodern model, nesnel bilgiyi yadsd iin, retmenin bilgisel otorite olduu dncesine de doal olarak cephe alr. Zira bu anlaya gre retmen, kendi bilisel dnyasn, sahip olduu znel koullara ve kendi algsna gre yaplandrr. Bu nedenle, retmenin znel olan kendi bilisel yaplarn ve dnya grn renciye aktarmaya girimesi, bir tr ideolojik bask oluturmaktadr. Bu yzden renci, evresini ve deneyimlerini bamsz, zerk bir biimde alglama kapasitesini gelitirmeli ve kendi perspektifinden bilisel yaplarn ina etmelidir. Bu balamda retmenin grevi, kendi bilisel erkine/otoritesine ba vurarak rencileri ynlendirmek deil, onlarn kendi olmalarna olanak salayacak bir ortam yaratmaktr. lk bakta sorunsuz gibi grlen bu anlayn iki temel sorunu bulunmaktadr. lki, rencilerin n bilgileri yanl olduunda ki bunlar bilimsel adan ou kez yanltr ve dzeltilmeleri gerekir- bunlar dzeltmeye olanak brakmamas, ikincisi ise, rencilerin bireysel yorumlar doru sayld iin, dorular okluuna yol amasdr. Bu tpk, Nasrettin hocann, hem davalya hem de davacya haklsn deyiinde olduu gibi ciddi bir paradoks iermektedir. Bu paradoks, dorular okluu ile yz yze gelen rencilerde, eitimin bo, anlamsz ve gereksiz bir i olduu gibi bir dncenin domasna da neden olabilir. 5-Postmodern model, modern modelin renci ile retmen arasna koyduu sosyolojik mesafeyi eletirir ve renciyle retmen arasnda yakn ve gvene dayal bir iliki yaratmaya alr. Bu nedenle, anlan model nda eitilen bireyin, mahremiyeti/kiisel gizlilii olduka azdr ve bu duyguyu pek fazla deneyimlemesine olanak yoktur. Eitim durumlar, gnlk yaamdan kopuk deildir; nk, postmodern model, somut ve znel olandan uzaklamay gerektirmez. Ayrca bu modelde, ocuk kendi isteklerini, gereksinimlerini, duyumsadklarn ve seimlerini ifade etme konusunda cesaretlendirilir. zgr ortamn yaratt aklk ve samimiyet, retmene rencinin kiilii tanma ve onun geliimi iin etkili boyutlar sunmasna olanak salar. Ayrca postmodern modelin uyguland okullarda, gl bir toplumsal iletiim ortam vardr; nk oradaki ilikiler samimi ve itendir. Bu aklk ve samimiyet, okul ile aile arasndaki ilikileri de glendirmektedir. letiime dayal, samimi ve aileyi de srece katan anlayta, okul ortam ile kiisel mahremiyet/gizlilik arasndaki iliki kayganlar ve olduka belirsiz bir hale dnr. Karlkl sosyal gvene dayal ortamda kiisel mahremiyetin/gizliliin azalmas, postmodern modelin gl bir toplumsallatrma potansiyeli tad anlamna gelmektedir. Zira, gven, aklk, etkileim iselletirmeyi kolaylatrmakta ve ocuun evresiyle zdeim kurmasna olanak salamaktadr. Her ki Modellin Gl ve Zayf Yanlar: Yeni Bir Senteze Doru Grld gibi modern ve postmodern modeller, birbirinden nemli lde ayrmakta, bilgi, renme, toplumsallama, erk/otorite gibi konularda farkl anlaylar savunmaktadrlar. Acaba anlan konularda hangi model, eitimsel adan, daha gereki, uygulanabilir, yaamsal bir perspektif sunmaktadr? Bu sorunun yantn bulmak iin, zmlememizi derinletirmemiz, bilgi, renme, toplumsallama ve erk/otorite konusunda her iki modelin grlerini mantksal sonularyla birlikte eletiri szgecinden geirmemiz gerekmektedir. 1-Eletirel adan bakldnda, nesnelci modern modelin en temel sorunu, retimi, bilgi aktarmna indirgemesidir. Buna karn znellie ve bilginin yaplandrlmasna vurgu yapan

64

Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss. 60-69

postmodern modelin problemi ise, bilgiyi bireysel yaplandrmayla ilikilendirirken bilisel yaplanmalarla nesnel dnya arasndaki ilikiyi btnyle koparmas; nesnel dnyann kendinde varln askya almasdr. Buna bal olarak hangi bilgisel yaplanmann daha doru olduunun bilenemeyeceini, bir dier deyile, farkl yaplandrmalarn karlatrlamayacan savunmasdr. Bununla birlikte, her iki modelin epistemolojik yaklamlarndan kaynaklanan anlan problemleri, iki modelin olumlu yanlarn birletiren yeni bir sentezle amak olasdr.12 Bu, ilgiye deer bir giriimdir; nk, ne modern modelin gereklik, nesnellik, dorulanabilirlilik gibi pratik ve ussal deeri olan savlarndan ne de postmodern modelin, renciyi etkin klmaya dnk bilginin zihinde yaplandrlmasndan sz eden sre odakl anlayndan vazgeebiliriz. u halde yeni sentez, hem nesneler dnyasnn varln kabul eden hem bilginin nesnelliine vurguyu ortadan kaldrmayan hem de bilgi ile bilgi olmayan ayracak bir lt salayan ve tm bunlara karn rencinin etkileim ierisinde zihninde bilgiyi yaplandrmasna olanak veren bir anlay olmaldr. Bylesi bir sentezi oluturmak mantksal adan olursuz deildir. Bunu baarmak iin iki modeli etkileim ierisine sokan nemli iki temel hamlenin gerekletirilmesi gerekir. lk hamlede, postmodern modelin dayand yaplandrmac bilgi anlay terk edilerek, modern modelin dayand naif realizm (saduyu gerekilii) ve temeldencilik kabul edilmelidir. Zira, yaplandrmac bilgi anlayna gre, d dnyadaki her hangi bir eyin yle olduunu, Immenuel Kantn adlandrmasyla kendinde gereklii bilmemize olanak yoktur. Sadece dnyann insana nasl grndn bilmemiz olasdr. Bu anlay, nesneler dnyasn tmyle sanallatrmakta, hatta, her birey farkl dnya yaratt iin bireyler aras iletiimi ve etkileimi olanakszlatrmaktadr. Bu, eitimbilim asndan iinden klmas olanaksz paradokslar oluturmaktadr. Yaplandrmac bilgi grnde dile gelen grnle gerek arasnda ayrm yapan anlay, olduka eskilere uzanan felsefi bir tartmaya dayanmakta ve en yaln anlatmn Immenuel Kantta bulmaktadr. Nesnel gereklik, yani kendinde ey bilinemeyecei iin, yaplandrmac bilgi anlay, grne odakl, isel, znel bir perspektif sunmaya almaktadr. Nitekim Hilary Putnam, nesneler, kavramsal emalardan bamsz olarak var olamazlar13 demektedir. Yaplandrmac bilgi grnn bizi gtrd sonu, her bireyin grne ilikin znel bir imgesinin bulunduudur. Bu imgelerin hangisinin doru olduu bilinemez; nk bu imgeler biriciktirler ve karlatrlamazlar. Kukusuz bu sav eitimde olduka ilevsel olan doru bilgi ile yanl bilgi, hatta doru deerle yanl deer arasndaki fark ortadan kaldrmaktadr. Nitekim Rotry bu durumun altn izerek yle demektedir: Gereklie ilikin nermeler, gereklie karlk geldii, ona uygun olduu iin doru
deillerdir; bu yzden bir nermenin ne tr bir gereklie karlk geldii ya da bu nermeyi neyin doru yapt konusunda meraka kaplmaya gerek yoktur.
14

Postmodern model altna yerletirdiimiz yaplandrmacln savunduu anlan dnceler, naif realizme, temeldencilie ve biliminde kabul gren genel anlaya kardr. nk, naif reailizm, nesneler dnyasnn insan zihninden bamsz olarak var olduunu ve onun hakknda bilgi sahibi olabileceimizi var sayar. Sz gelimi, talar, bitkiler, hayvanlar, insanlar, onlar hakknda ne dndmzden bamsz olarak vardrlar ve salt zihinsel olan birer grnten ibaret deildirler. Bunu aslnda, sert bir imse arptnda can yanan saduyu sahibi hemen her insan deneyimiyle bilir. Bu yzden, nesneler dnyasna ilikin eitli dncelerden hangisinin doru olduunu belirlemek iin, nesnelerin doru betimi bize yardm eder. Farkl noktalardan hareket eden insanlar, nesneler dnyasna ilikin farkl kuramlar/dnceler ortaya koysalar da, hangisinin nesnellik ilkesine uyduu

65

Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss. 60-69

belli kriterlerle belirlenebilir. u halde, tarihsel srete ya da belli bir aratrma sreci ierisinde nesneler dnyasna ilikin bilgilerimiz/dncelerimiz/kuramlarmz deiip evrilse de, o an sahip olunan ve doru olarak kabul edilen bilgi sistemlerini rencilere retmek gerekmektedir. Her an her ey deiebilir nermesine dayanarak sahip olduumuz bilgilerin rencilere kazandrlmasna kar kmak, daha sonra deiim geirip ackacamz gerekesiyle yemek yememek kadar samadr. u halde modern modelin bilgiye ynelik olarak sunduu perspektif, felsefi adan daha stndr; nk hem d dnyann varln onamakta hem doru bilgi ile yanl bilgiyi ayrmamza imkan salamakta hem de eitim araclyla, u an sahip olduumuz bilgileri rencilere retmek iin nemli bir gereke salamaktadr. kinci hamlede, postmodern modelde bir at altnda toplanan ve kaynatrlan yaplandrmac renme anlay ile yaplandrmac bilgi anlayn birbirinden ayrmak gerekmektedir. nk birinin dierini mantksal olarak zorunlu kld ileri srlemez. nk iki ey arasnda zorunluluktan sz edebilmek iin, o iki eyin varlklarnn ya da yokluklarnn birbirine bal olmas gerekir. Oysa yaplandrmac renme anlay ile yaplandrmac bilgi anlay arasnda bu trden bir zorunluluk ilikisi yoktur. Aslnda onlarn birbirini zorunlu klmadn, yaplandrmac renme grn savunan kimi dnrlerin radikal yaplandrmacln savlarna kar kmalarnda da yakalamak olasdr. Yaplandrmac renme de ileri srld gibi, gerekten insanlar, farkl kavramlara sahiptirler ve bu yzden, gereklii farkl biimlerde yaplandrrlar. Ancak bu yaplandrmalar, onlarn geerliliini takdir edecek ve gereklie onlardan hangisinin daha fazla yaklatn belirleyecek bir ilkenin bulunmad anlamna gelmez. Bu adan, yaplandrmac renme gr, realist bir temele oturtulmaldr; nk, bilginin yaratlma ilemi, bolukta deil, nesneler dnyasyla iliki ierisinde gerekleir. Yaplandrmac renme anlay, u halde, yaplandrmac bilgi anlayndan mantksal olarak ayrabiliriz. nk ilki, yani yaplandrmac renme anlay, rencilerin bilisel kavramlar yaplandrrken geirdikleri psikolojik sreleri betimlemeye ynelik iken, ikincisi, yani yaplandrmac bilgi anlay, sofistik dncelerden etkilenmi bilgiye ilikin btnyle kukucu felsefi bir tartma iermektedir. Yaplandrmac bilgi anlayn yadsyarak realist bir temelde oluturulacak olan yaplandrmacla gre, gzlemsel bilgi, gzlemcinin kavramsal modellerini kullanarak d dnyadan gelen uyaranlar temelinde oluturulabilir, hatta nesnelerin alglanmasnn, gzlemcinin gemi bilgi birikimine, kavramlarna ve beklentilerine bal olduu kabul edilebilir. Ancak bu durum, yaplandrmac bilgi anlaynda savunulduu gibi, doru bilgi ile yanl olann ayrmamza olanak olmad anlamna gelmez. nk biz deneyimlerimize bal olarak biliyoruz ki, dikkatli gzlemlerimiz, kimi kez, nceki grlerimizi dzeltmemize, yanllarmz grmemize katk salamaktadr. Bu u anlama gelmektedir: nsann, dnyann kimi zelliklerine ynelik gzlemlerini kavramsal yaplarndan ayrmas olduka zor olsa da, bu imkansz deildir. Bilimin gzlemlediimiz baars, bilim insanlarnn bunu baarmalarnn bir sonucudur. u halde, renmenin, bilgiyi yaplandrma ve onu yaratma eylemi olduu kabul edilmelidir. Ancak bu eylem, d dnyann bilgisinin btnyle renene baml olarak kazanld anlamna alnamaz; zira d dnya ile etkileim olmak zorundadr; nk bolukta hibir bilgi yaratlamaz. Grld gibi, bilginin psikolojik olarak oluum srecine odaklanan yaplandrmac renme anlay, bilgi felsefesine ilikin sofistike tartmalar ieren yaplandrmac bilgi anlayndan ayrldnda, modern modelin varsayd naif realizm ve temeldencilikle birletirilebilmektedir. Bu sentez, yani bilginin oluumunda hem nesneler dnyasyla etkileimi hem de bireysel yaratm n plana karan

66

Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss. 60-69

yaplandrmac anlay, nesneler dnyasnn varln insann zihnine balyan ve idealist bir dnya grne kayan radikal yaplandrmacln pozisyonuna gre, felsefi adan daha makul bir pozisyondur ve eitim bilimsel adan yeni ufuklar acdr. Zira, radikal yaplandrmacln savunucusu Ernest von Glasersfeld nesnel gereklii sanallatrarak yle demektedir: Her ne kadar bizim dmzda, orada duran bir nesnel gerekliin bulunmas olas olsa da,
bilgi bu nesnel gereklii yanstmaz. Bilgi akas, bizim deneyimlerimiz tarafndan oluturulmu, dzenlenmi ve organize edilmi bir dnyay yanstr.
15

Nesnel gereklii yok sayan bir yaplandrmac anlayn eitimsel adan ilevsel olmad, bireyleri salt kendi benliklerine ve alglarna mahkum ettii aktr. te yandan nesnel gerekliin sanallatrlmas, doruyu doru olmayandan ayracak lt brakmad iin, bilimsel bir eitimi de olanakszlatrmaktadr. Bu yzden, nesnel gereklii dlayan, dorunun ltnn bulunmadn savunan, tm sanlar bilimle ayn statde konumlandran yaplandrmac anlaylar reddedilmelidir. Bunun yerine, hem bilginin zihinde yaplandrlmasna hem de nesnel gereklie vurgu yapan, doru ile doru olmayan ayracak bir lt neren, gereki/realist bir yaplandrmac anlay benimsenmelidir. 2-Herhangi bir eitim modelinin rencileri toplumsallatrma konusunda, dierlerinden daha nemli sreler ierdii ve bu konuda daha etkili olduu ikna edici bir biimde ortaya konabilir.16 Srf bu yzden anlan model tercih konusu olabilir; nk eitime yklediimiz en temel ilevlerden birisi rencileri bilinli bir biimde toplumsallatrmasdr. Kukusuz, toplumsallamann gereklemesi, samimi/iten ilikilere, zgr bir ortama, farkl seeneklere, bireyler aras etkileime ve model almalara/yknmelere baldr. renciler, bir toplum iinde yaadklar iin toplumsallamalar kanlmaz olsa da, bu trden denetimsiz bir toplumsallama, farkna varmadan bilinalt kabullere yol at ve ou kez bilinli seimlere yer vermedii iin nemli sakncalar dourabilecek niteliktedir. Oysa eitimle gelen toplumsallama, denetimli ve istendik yndedir; rencinin bilinli tercihler yapmasn salamay, bu tercihlerde usd bilinalt etkileri en aza indirgemeyi hedeflemektedir. Bu nedenle setiimiz eitim modeli, bireysel zerkliin geliiminin nnn almas iin bilinalt etkileri en aza indirgemeye, bilinli seim alann ve ussal yargda bulunma gcn geniletmeye, rencinin toplumsallamas adna zerkliini feda etmemeye odaklanmaldr. Toplumsallatrma asndan, modern ve postmodern modeller karlatrldnda, her ikisinin de kimi sorunlar ierdii grlmektedir. Modern model, retmenin bilgisel erkine/otoritesine dayanr ve nesnel bilginin kazanlabilecei varsayar. Bu adan rencilere, hazr bilgi kalplarn retmeye alr. Bu yaratc olmayan ve kabulc bir eitim modeli gibi grnr. Dier yandan, onun olduka biimsel ve bilgi odakl yaklam duygusal ifadeleri olduka azaltr ve okul ortamn aile ortamndan ve d evrenden neredeyse tmyle soyutlar. Bu yzden, onun kiiliin ok ynl geliimindeki etkisi olduka zayftr. Buna ramen, modern model, rencilerin kavramsal yaplarn belirlenmi bilgi kalplarna uygun hale getirmeye ynelirken, aslnda bir lde rencileri topluma uydurmaya, toplumda genel kabul gren bilgi ve deerlerle uzlatrmaya alr. Ancak onun olduka biimsel, nesnel bilgi odakl yaps, duygular teledii iin toplumsallama yaratma adna paradoksal bir biimde mahremiyeti/kiisel gizlilii artrr ve renciyi nemli lde etkileimden ve sosyal evreden uzaklatrr. Bu adan modern model toplumsallatrma asndan kimi eksiklikler ierir. nk toplumsallamay hedeflerken paradoksal bir biimde kiisel zerkliin ve kiisel mahremiyetin/gizliliin artrlmasna neden olur. Postmodern model, modern modelin aksine bireysellik, zerklik ve bireysel dncenin

67

Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss. 60-69

geliimini salamak iin n koullar yaratmakla urar. nk o, retimde yaplandrmac ynelime sahiptir. Bununla birlikte, postmodern model, en azndan onun radikal biimi, bireysel yaplandrmalarla gereklik arasndaki ilikiyi kopard iin zne odakll tetikler. Nitekim o, bireyin sahip olduu kavramlarla gereklik arasndaki ilikiyi bilemeyeceini ileri srer. Kii sadece dnyann kendisine grnd biimiyle bir aklama yapabilir. O, farkl yaplarn doruluu ya da yanll konusunda bir kriterin bulunmad destekler. Bunun ar biimi solipsizme iletir; bu ise, her bireyin farkl bir dnyada yer aldn ve kendi dnya imgesini oluturduunu kabul eder. Bu radikal sylem, iletiimi ve etkileimi olanaksz hale getirir; nk farkl dnyalarda yaayan bireyler arasnda birinin dierini anlamas iin ortak noktalar ve benzer ierime sahip kavramlar bulmak neredeyse olursuz hale gelir. Postmodern modelin lml, yani nesnel gereklii onaylayan biimi, bireysel yaplandrmaya nem verdii ve rencinin bilgiyi yaplandrma srasnda evreyle etkileimini destekledii iin, sosyal gven ve iten ifade iklimi yaratr. Bunu yaparken rencileri gl bir sosyalleme etkisine maruz brakr. Ancak ar etkileim ve ar toplumsallama, sonu olarak, mahremiyetin/kiisel gizliliin ve kiisel zerkliin yok olmasna yol aabilir. nk toplum, paradoksal bir biimde, kendisi olmaya alan bireyin zerindeki etkisini artrr ve derin isel duygularna gnderme yaparak bireyin zerinde egemen olmaya balar. Burada temel nokta, toplumla kaynamann bireysel zerklii tmyle yok etmesini nleyecek ara formller bulmaktr. selletirme sosyallemenin oda olduu, zdeleme ise ok nemli psikolojik sreleri ierdii iin, zdelemeyi gelitiren toplumsal gven gibi faktrlere bal olarak baarl bir sosyalleme gerekleir. Bunun anlam udur: renci ile retmen arasna kesin bir ayrm koyan modern modeli temel alan okullar, rencileri toplumsallatrma asndan zayf kalmakta, bireysel zerklii ve bireysel mahremiyeti/gizlilii artrmaktadr. Okullar, etkileimi, ibirliini, toplumu ve sosyal gveni vurguladka, bunlar gl sosyalletiriciler olarak ilev grrler, ancak bu sefer de, bireysel zerklii ve bireysel mahremiyeti/gizlilii koruma konusunda skntlar yaratmaktadrlar. Bu adan bakldnda, postmodern modelin lml versiyonunun okul ortam asndan gl bir sosyalleme ortam yarattn; ancak ar etkileim, toplumla zdeim kurmaya yol at iin, bireysel zerklik ve kiisel mahremiyet/gizlilik alann daralttn belirtmek gerekir. Nasl etkileimsizlik anti-sosyal kiilikler yaratyorsa, tpk bunun gibi, ar etkileim de, bireysel zerklii ve bireysel mahremiyeti/gizlilii yok ederek, bireyi toplumsallatrma adna btnyle topluma baml hale getirebilir. Bu adan, hem bireysel zerklii ve bireysel mahremiyeti/gizlilii koruyan hem de bilinli toplumsallamay salayan ara modellere ynelmek daha doru gibi gzkmektedir. Bylesi bir ara modeli, modern ve postmodern modellerin dengeli bir etkilemesinden elde etmek olasdr. 3-Modern model ak otoriteyi savunmakta ve retmenin bilgisel erkini/otoritesini kullanmaya olanak salamaktadr.17 Buna karn postmodern model, ak erki/otoriteyi reddetmekte, renci ile retmen arasnda eitlik olduu anlayna ve zgrlklere vurgu yapmaktadr. Gerekte, ocuklarn merak ve renmelerini kendilerinin ynlendirmeleri bilimsel aratrmalar da nemli bir yer tutsa da, rencilerin rehbersiz rendii ve gelitii varsaym desteklenemez. nk gerek renciler aras ilikileri dzene sokma, gerek renme ortamn hazrlama gerekse renme ieriklerini belli bir plan dahilinde sunma gibi etkinlikler gl bir rehberlii gerektirir. Nitekim Tapio Puolimatka bu duruma dikkatleri ekerek yle demektedir: renme aktif bir sretir, ancak rencinin etkinlii renmeyi garanti altna almak iin
yeterli deildir. rencinin etkinliinin ve renmelerin planlanmasna ve anlaml klnmasna

68

Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss. 60-69

rehberlik edilmesi gerekir. rencilerin ilgileri dorultusunda nesneleri deitirmesine ve ders srecini belirlemesine izin veren retmen, srf etkinlii renmenin yerine koymu olur. Herhangi bir otorite bulunmakszn alan bir renme modeli, yasal ak otoriteye dayanan modelden daha yeterli deildir.
18

rencilerin yanl olan n bilgilerini dzeltmek, rencilere farkl seenekler sunmak, rehberliin yannda bilgisel stnl zorunlu klar. Rehberlik ve bilgisel stnlk beraberinde erki/otoriteyi onaylamay gerektirir. Anlan nedenlerden dolay, eitim ortamnda retmenin erki/otoritesi temellendirilmelidir. Bu temellendirme, rencilerin ve genelin iyiliini amalama ilkesi nda gerekletirilebilir. Yine bu temellendirmede, bir erk/otorite tarafndan verilen direktiflerin, bireysel davranlar yerine ibirliini gelitirdii anlay etkin bir biimde kullanlabilir. retmen, eitim ortamnda az ya da ok erkini/otoritesini kullanmak zorundadr; bunu reddetmek olanakszdr; ancak onun bunu nasl yapt, erkini/otoritesini hangi yntemlerle ortaya koyduu eletiri konusu olabilir. Kimi retmenlerin erkini/otoritelerini yanl kullanma biimi erkin/otoritenin anlamsz ve gereksiz olduu dncesine gereke saylamaz. retmenin, rencilerine olan etkisi onlarn kendisine olan etkisinden daha fazladr. Bu nedenle, postmodern modelin yapt gibi, gteki bu eitsizlii gizlemek ve eitlik yanlgs yaratmak ve bu yanlgya bal olarak erki/otoriteyi yadsmak geree aykr dmek demektir. retmenin ak erki/otoritesi, kurallara dayand ve dolaysyla effafla nem verdii srece, rencilerin, erkin/otoritenin koullarn bilmelerini ve kendilerini ona gre ayarlamalarn olanak salar. nk erksiz ortam, karmaa ortamdr ve rencinin neyi, nasl ve ne zaman yapaca konusunda belirsizlik yaamas anlamna gelir. retmenin ak erki/otoritesi, zellikle bunun kullanm biimi, postmodern modelin ileri srd gibi, renciyle retmen arasndaki samimi, iten ilikileri yer yer rseleyebilir. Ancak bu sorun erkin/otoritenin esnek kullanmyla alabilir. Salt bu sorundan yola karak erkin/otoritenin ak kullanmna kar kmak anlamszdr. nk ak erk/otorite renci ve retmenin her birinin konumlarn ak bir biimde belirler ve konumlar arasndaki ilikileri karlkl sayg temelinde belli bir dzene sokar. Bu erk/otorite, sanldnn aksine zgrlkleri engellemez, aksine zgrlkleri belli bir ereveye oturtur; zira erke/otoriteye rasyonel yaklam, zgrlklere dayanan demokrasinin de bir parasdr. nk erksizlik/otoritesizlik, geliimini tamamlayamam, olgun birey olamam kiilerden oluan bir ortamda anari duygusunu tetikler. Bu ise, dierlerinin zgrlklerini kullanmalarna engel oluturur. Okul gibi, henz gelimekte ve deerler sistemi konunda bilin dzeyleri olduka clz olan rencileri kuatan bir kurumda, erksizlik/otoritesizlik kaosa neden olur. Bu nedenle erkin/otoritenin mant kavranldnda, onun bireysel zgrln geliimini engellemedii, aksine kiilik geliimini doru yne ynelttii ve zgrlk iin yasal ortam salad kendiliinde anlalr. Bu zmlemeler nda bakldnda, erkin/otoritenin kullanm ve zgrlklerin salanmas asndan modern modelin postmodern modelden daha ilevsel olduu sylenebilir. Ancak modern modelin, eitimbilimsel bulgular dorultusunda gelitirilmeye ve retmenin erkini/otoritesini nasl kullanmas gerektii konusunda duyarllatrlmaya ve esnekletirilmeye gereksinimi bulunmaktadr. Sonu: Yukardaki zmlemelerden de karsanaca gibi, ne modern ne de postmodern model kendi bana yeterli ve btnyle uygulanabilir perspektif sunmaktadr. Bilgi asndan nesnel bilgiyi olurlad, d dnyann zneden bamsz gerekliinin olduunu savunduu ve bilgi ile bilgi

69

Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss. 60-69

olmayan ayracak lt oluturmaya olanak salad iin modern model, znelci olan, nesnel gereklii sanallatran, znel bilgilerin karlatrlamaz olduunu savlayan postmodern modelden daha gereki, daha tutarl ve eitimbilim asndan daha salkl gzkmektedir. Buna karn, bilginin nesnelliine dayanarak, retmenleri bilgi aktarclar, rencileri ise bilgi alclar olarak sunmas eitim asndan olduka zararldr; nk bu, ezbercilii olurlamak ve retmen odakl bir eitim anlayna kaymak demektir. Oysa eitimbilimsel adan doru olan ne btnyle retmen ne de btnyle renci odakl olmaktr. Odak dnce, eitim srecinin bileenlerini kart olarak konumlandrmakta; birini dierine feda etmektedir. Postmodern modelde, renmede, bilginin renci tarafndan yaplandrlmasna yaplan vurgu, bu adan daha ilevseldir; ancak bunun modern modelin bilgi gryle birletirilmesi gerekmektedir. Bylesi bir bireim, odak dnceden kanmak ve eitim srecinin bileeninin ortaklna, etkileimine ve birliine gnderme yapmak asndan daha ilevseldir. Toplumsallama konusunda, duygular ve etkileimi n plana karan postmodern model, ar toplumsallamaya ve bu yola bireysel zerklii ve bireysel mahremiyeti/gizlilii yok etme tehlikesine yol aarken, duygular bastrmaya alan modern model, toplumsallamay snrlama ve bireysel zerklii gereinden fazla artrma tehlikesine yol amaktadr. Bu nedenle, bireysel zerklie ve kiisel mahremiyete/gizlilie, toplumsallamay; toplumsallamay da bireysel zerklie ve kiisel mahremiyete/gizlilie feda etmeyen ara formller bulmak gerekmektedir. Bu nedenle, modern ve postmodern modellerin etkileimiyle yeni bir senteze ya da ara formllere ulamak daha doru gibi gzkmektedir. Erke/otoriteye baklar asndan ele alndklarnda, postmodern modelin zgrlk, bireysellik ve eitlik adna her trden erki/otoriteyi yadsmasnn doru olmadn, kurallarla snrlandrlm erkin/otoritenin bireysellii, zgrl ve zerklii engellemeyeceini savunan modern modelin daha isabetli olduunu belirtmek gerekir. Bu sonular nda bakldnda, tek bir modele ynelmektense, farkl modellerin sunduu perspektifleri eletiri szgecinden geirip, daha tutarl sentezler oluturmann, eitimbilim ve eitim sistemleri asndan daha yararl ve daha retken sonular verebilecei gereinin altn izmekte bir saknca olmasa gerektir.

Dipnotlar: Bkz. Thanasoulas, Dimitrios. Constructivist Learning, http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Teachers_Page/Language_Learning_Articles/constructivist_learning.htm; Yksel zden, renme ve retme, PegemA Yaynclk, Ankara 2003, ss. 67 vd.; 2 Bkz. Hasan Aydn, Postmodernizmin Eitimdeki Uzants: Felsefi Yaplandrmaclk, Bilim ve topya dergisi, say: 29, stanbul 2006, ss. 31 vd.. 3 Bkz. D. C. Philips ve J. F. Soltis, renme: Perspektifler, eviren: Soner Durmu, Nobel Yaynlar, Ankara 2005, ss. 9-89; Nuray Senemolu, Geliim, renme ve retim (Kuramdan Uygulamaya), Gazi Kitabevi, Ankara, 2004, ss. 95 vdd.. 4 Bkz. Tapio Puolimatka, Constructivism, Knowledge, and Manipulation, Journal of Philosophy of Education, 1999, http://www.ed.uiuc.edu/EPS/PES-Yearbook/1999/puolimatka.asp 5 Bkz. Tapio Puolimatka, Constructivism, Knowledge, and Manipulation, Journal of Philosophy of Education, 1999, http://www.ed.uiuc.edu/EPS/PES-Yearbook/1999/puolimatka.asp 6 Modern modelin ilklerini belirlemeye ynelik tartmalarda u kaynaklardan etkin bir biimde yararlanlmtr: Tapio Puolimatka, Constructivism, Knowledge, and Manipulation, Journal of Philosophy of Education, 1999, http://www.ed.uiuc.edu/EPS/PES-Yearbook/1999/puolimatka.asp; Graham D. Hendry, Constructivism and Educational Practice, Australian Journal of Education 40, no. 1, 1996, ss. 19vd.; Richard S. Prawat, Teachers Beliefs About Teaching and Learning: A Constructivist Perspective, American Journal of Education, 100, no. 3, 1993, ss. 354-95. 7 Postmodern modelin ilklerini belirlemeye ynelik tartmalarda u kaynaklardan etkin bir biimde yararlanlmtr: Michael R. Matthews, Constructivism in Science and Mathematics Education, 1993,
1

70

Bilim ve Gelecek Dergisi, Say: 33, Kasm 2006, ss. 60-69

http://wwwcsi.unian.it/educa/inglese/matthews.html; Graham D. Hendry, Constructivism and Educational Practice, Australian Journal of Education 40, no. 1, 1996, ss. 19 vd.; Richard S. Prawat, Teachers' Beliefs About Teaching and Learning: A Constructivist Perspective, American Journal of Education 100, no. 3, 1993, ss. 354-95; Tapio Puolimatka, Constructivism, Knowledge, and Manipulation, Journal of Philosophy of Education, 1999, http://www.ed.uiuc.edu/EPS/PES-Yearbook/1999/puolimatka.asp 8 Michael Devitt, Realism and Truth, Oxford: Blackwell, 1991, s. 235. 9 Bkz. Michael R. Matthews, Constructivism n Science and MathematicsEducation, 1993, http://wwwcsi.unian.it/educa/inglese/matthews.html 10 Erickson, Postmodernizing the Faith: Evangelical Responses to the Challenge of Postmodernism, Grand Rapids. Baker, 1998, s.18. 11 Richard Tarnas, The Passion of the Western Mind: Understanding the Ideas that have Shaped Our Worldview, New York: Ballantine, 1991, ss.396-397. 12 Yaplan tartmada u kaynaklardan etkin bir biimde yaralanlmtr: Tapio Puolimatka, Constructivism, Knowledge, and Manipulation, Journal of Philosophy of Education, 1999, http://www.ed.uiuc.edu/EPS/PESYearbook/1999/puolimatka.asp; Clive Beck, Postmodernism, Pedogogy, and Philosophy of Education, 1993, http://www.ed.uiuc.edu/EPS/PES-Yearbook/93_docs/BECK.HTM; Michael R. Matthews, Old Wine In New Bottles: A Problem With Constructivist Epistemology, 1995, http://www.ed.uiuc.edu/EPS/PESYearbook/92_docs/Matthews.HTM 13 Hilary Putnam, Reason, Truth, and History, Cambridge University Press, 1981, s. 52. 14 Richard Rorty, The Dangers of Over-Philosophication Reply to Arcilla and Nicholson, Educational Theory, 40, no. 1, 1990, s. 16. 15 Ernest von Glaserfeld, An Introduction to Radical Constructivism,, In P. Watzlawick (Ed.), The Invented Reality , New York 1984, s. 24. 16 Burada yrtlen tartmada, u kaynaktan etkin birbiimde yararlanlmtr: Tapio Puolimatka, Constructivism, Knowledge, and Manipulation, Journal of Philosophy of Education, 1999, http://www.ed.uiuc.edu/EPS/PES-Yearbook/1999/puolimatka.asp 17 Burada yrtlen tartmada u kaynaktan yararlanlmtr. Tapio Puolimatka, Constructivism, Knowledge, and Manipulation, Journal of Philosophy of Education, 1999, http://www.ed.uiuc.edu/EPS/PESYearbook/1999/puolimatka.asp 18 Bkz. Tapio Puolimatka, Constructivism, Knowledge, and Manipulation, Journal of Philosophy of Education,1999, http://www.ed.uiuc.edu/EPS/PES-Yearbook/1999/puolimatka.asp

71