Batman Siirt Şırnak İlleri Enerji Forumu Bildiriler Kitabı PDF

TMMOB
1954
BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011
BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011 BLDRLER KTABI

1. Bask, Diyarbakr, Ocak 2012 ISBN: 978-605-01-0270-3 EMO Yayn No: SK/2012/2
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Diyarbakr ubesi Aliemiri 4. Sokak Mge 6 Apt. No: 1/2 Yeniehir / Diyarbakr Tel: (0412) 228 46 20 - 223 22 40 | Fax: (0412) 228 46 20 http://www.diyarbakir.emo.org.tr | Email: diyarbakir@emo.org.tr
Ktphane Katalog Kart
333.79 ELE 2012 Batman, Siirt, irnak lleri Enerji Forumu 2011 Bildiriler Kitab; Yayna Hazrlayan: Elektrik Mhendisleri Odas Diyarbakr ubesi, --1.bs.--Diyarbakr. Elektrik Mhendisleri Odas Diyarbakr ubesi,2012 92 s.: 29 cm (EMO Yayn No: SK/2012/2; ISBN:978-605-01-0270-3 ENERJ-VERMLLK
Dizgi,Tasarm Elektrik Mhendisleri Odas Diyarbakr ubesi Bask A Grafik Diclekent Bulvar 83. Sokak (Nil Koleji Arkas) eker Apt. Alt KAYAPINAR/DYARBAKIR Tel: 0412 237 27 07 Faks: 0412 237 27 06
AILI KONUMALARI
HSAN DEMR (EMO Batman l Temsilcisi) Sayn Vekilim, Sayn Belediye Bakan Vekilim, EMO Ynetim Kurulu Bakanm, Diyarbakr ube Ynetim Kurulu yeleri, deerli renci arkadalar ve kymetli katlmclar; 2011 yl Batman, Siirt, rnak lleri Enerji Forumunu tertip etmi bulunmaktayz. Bu Forum kapsamnda, blgemizin enerji sorunlarn tartacaz, konu hakknda katlmclarn deerli sunumlarn izleyeceiz. Katlmlarnzdan dolay hepinize teekkr ediyor, etkinliimizin verimli gemesini diliyorum.
LTER AKINCI (EMO rnak l Temsilcisi) Sayn Milletvekilim, Sayn Belediye Bakan Yardmcm, Sayn EMO Ynetim Kurulu yeleri ve deerli misafirler; bilindii gibi, enerji, lkemizde insanolunun en yaamsal, en nemli ihtiyalarndan biridir. nsanolunun artan talepleri, retimdeki gelimeler bu talebi daha da arttrmaktadr. Elektrik enerjisi, bulunduu blgenin ekonomik, kltrel dzeyini ykseltmekte; buna karlk olarak, elektrik enerjisinin talebinde art meydana gelmektedir. Maalesef, elektrik enerjisi, depolanamayan, retildii anda tketilmesi gereken bir enerji trdr. Bu amala, retim ve tketim arasnda bir dengenin salanmas gerekmektedir. Bu amala, srdrlebilir retim ve tketimin srdrlmesi gerekmektedir. Bu nedenle, hem enerjiyi verimli kullanmamz, hem de yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarna ynelmemiz gerekmektedir. Bilindii gibi, yakn gelecekte fosil yaktlarn tkenmek zere olmas, iletme giderlerinin artmas sebebiyle elektrik retimi pahal bir hale gelmek zere. Bu yzden, bu yenilenebilir enerji kaynaklarnn bir an nce temin edilmesi gerekmektedir. Bilindii gibi, enerjinin retilmesi iin evre, evre iin de enerjiden vazgeilemez. Bu amala, evreye uyumlu yeni projelerin gereklemesi gerekmektedir. Yakn gelecekte fosil yaktlarn tkenmek zere olmas nedeniyle, enerji retiminde de youn bir talep olacaktr. Bu da bu konuda youn tartmalara sebep olmaktadr. Elektrik Mhendisleri Odas Diyarbakr ubesi olarak, 2005 ylnda, Diyarbakrda blgesel bir Enerji Forumu dzenlenmiti, bu konu detayl bir biimde incelenmiti. imdi ayn amala ayn konuyu illere indirgeyerek, iller baznda, zellikle bugn Siirt, rnak ve Batman illerinin enerji sorunlar, retim sorunlar, varsa problemleri ve zm nerilerini dile getirmek zere, burada bir forum dzenlemi bulunmaktayz. Forumumuzda, Batman, Siirt ve rnak illerine ait enerji sektrndeki retim potansiyellerinin karlatrlmasn yapacaz; retimdeki kapasitenin talebe karlk gayet yksek olmasna ramen, blgede yaanlan elektrik skntlarn; verimin dk olmasnn acaba blgedeki kaak kullanmdan m, yoksa iletim ve datm sisteminin altyap eksikliinden mi kaynaklandn irdeleyeceiz. Bununla beraber, bir Ilsu Baraj var; bu Ilsu Barajnn binlerce yllk tarihi yok etmesinin yannda, blgeye ne kazandraca tartma konusu olacak. Ayrca, zellikle rnak ili snrlar ierisinde gvenlik snr barajlar yaplmakta. Bu barajlarn blge halkna ne vaat edecei ve blgeden ne gtreceini burada inallah masaya yatracaz ve hep birlikte etraflca ele alacaz. Bu Forumda ve bundan sonraki forumlarda elde edilecek sonularn, lkemizin enerji politikasna yn gsterecei, k tutaca konusunda umudum vardr. Batman ve rnak il temsilcilikleri olarak ilk defa byle bir organizasyonda bulunduk. Bize yardmlarn esirgemeyen Batman Belediye Bakanl Sayn yetkililerine, zellikle bu salonu bize tahsis etmelerinden dolay sonsuz teekkr ediyorum. Forumda emei geen btn arkadalarma da can gnlden teekkr ediyorum. Forumun hepimiz iin verimli gemesi dileiyle hepinizi saygyla selamlyor, ho geldiniz diyorum.
DRS EKMEN (EMO Diyarbakr ube Ynetim Kurulu Bakan) Sayn Milletvekilim, Sayn Belediye Bakan Vekilim, Sayn TMMOB Ynetim Kurulu yem, Sayn TMMOB Yksek Onur Kurulu yesi, Sayn EMO Genel Bakanm, sivil toplum rgtlerinin sayn temsilcileri, sayn yelerimiz, sayn katlmclar; sizleri EMO Diyarbakr ubesi adna saygyla selamlyorum. Dzenlemi olduumuz Batman, Siirt, rnak lleri Enerji Forumuna hepiniz ho geldiniz. Elektrik Mhendisleri Odas Diyarbakr ubesi olarak, 20-21 Ekim 2011 tarihlerinde, Diyarbakrda Mezopotamya Enerji Forumunu dzenleyeceiz. l Temsilcisi arkadamzn da belirttii gibi, bu Forumumuza altlk oluturmas asndan, yerellerde enerji forumlar tertip edip, Mezopotamya snrlar ierisinde bulunan illerin enerji problemlerini irdelemeye, zm nerilerini aratrmaya, nermeye alacaz. Bu almalarn ilkini 17 Aralk 2010 tarihinde, Elaz, Malatya, Tunceli, Bingl lleri Enerji Forumu ad altnda dzenledik. Bugn burada dzenlediimiz bu forumdan sonra, Van, Urfa ve Mardin illerinde de benzer almalarla Mezopotamya Enerji Forumu hazrlklarn tamamlam olacaz. Demin de ifade ettiim gibi, bu forumlarda, kentlerimizin enerji problemlerini tartacaz; ama enerji politikalarna dair de szmz syleyeceiz. reteceimiz sonular hem kamuoyuyla, hem karar alclarla paylamaya alacaz. Deerli arkadalar; enerji denilince, gnlk yaammzn en vazgeilmez ihtiyalarndan birinden bahsediyoruz. Modern an yaam kolaylatran en nemli arac haline gelmi olan enerji, bir insan hakk iken, sunulmas ayn ekilde bir kamu hizmetidir. Hal byleyken, emperyalist/kapitalist dzen srdrcleri asndan, egemenliklerini devam ettirmelerinin en temel nesnesi haline gelmi bulunmaktadr enerji. Enerji kaynaklarna sahip olmak adna, demokrasi ihra etmek bahanesiyle yrtlen savalarda, yan bamzda yerle bir edilen corafyalarda yaanan trajediler, enerjinin, lkelerin ynelimlerini belirleyen en nemli politik argman olduunu gzlerimizin nne sermektedir. Konforlu yaamn en temel ihtiyalarnn banda gelen enerji, yaam tehdit edebilecek riskleri de maalesef barnda barndrmaktadr. Bu nedenle enerji konusu en politik balklardan birini oluturmaktadr. Yenilenebilir, temiz, ucuz teknolojilere dayal enerji retimi imkan varken, kresel iklim deiiklii felaketine kap aralamak pahasna fosil yaktlarda srar etmek, son olarak Fukuimadan ders karmak varken nkleer enerjide, inat etmek; yarataca insani, doal, tarihi tahribat deerlendirilmeden ina edilen byk barajlar, srdrlebilir bir yaam tehdit etmektedir. Bunlarn tamam politik yaklamlarla belirlendiinden, yine bu konularn tamamna bilimin yol gstericiliinde, halklarmzn karn gzeten bir bak asyla politik yantlar vermek ise bizim vicdani sorumluluumuzun gereidir. Saygdeer katlmclar; bugnk programmzda, demin sraladm konu balklarndan bir ksmna deineceiz, ama deinemeyeceimiz birtakm konu balklar da olacak. Bu anlamyla, zellikle gncel olmas bakmndan ve Forumumuzda tartmayacamz nkleer konusuyla ilgili birka hususu sizlerle paylamak istiyorum izninizle. ernobil facias hl belleklerimizde tazeliini korurken, Japonyada yaanan deprem sonras Fukuima Santrali iin felaket senaryolar -bu felaket senaryolarnn gerekleme ihtimali dnldnde- yazlrken, aslnda ortadaki durum, insann kann dondurmaya yetmekte. Buna ramen, Akkuyu ve Sinopta nkleer santral yapmna start verilecei konusunda aklamalar yaplmaktadr. Bu iki santralin de Trkiyenin enerji problemini zecei iddia ediliyor. ncelikle unu belirteyim ki: Enerjiye ihtiya konusu zellikle tartmamz gereken bir konu. Gelimi lkelerin biliim teknolojileri an yaadklar gnmzde, bu gelimi lkeler enerji youn retim modellerini terk ederek, bu kirli teknolojileri bizler gibi azgelimi lkelere ihra etmekte, sanayiletiimizi sanan bizler de enerjiye her geen gn daha fazla ihtiya duymaktayz. Dnyann en byk imento reticilerinden birisi Trkiye; ama sanmayn ki, Trkiyenin en iyi imento
5
reticisi lkelerden bir olmas, bu sektrde ok iyi i yapmamzdan kaynaklanyor. Hayr, gelimi lkeler bu teknolojiyi, yine demir-elik teknolojisini maalesef bizlere ihra ettiler, enerji youn sektrlerle biz itigal ediyoruz. Bu erevede lkemiz, ar sanayi hamlesiyle uramak yerine, bilgi teknolojileri alanna ynelmeyi becerebilirse, bizler bugn konutuumuz enerji talep tahminleri rakamlarn ok daha aaya ekebilme ansna sahip olacaz. Dolaysyla, enerji konusunun aslnda kalknma politikalarnzla da ok yakndan bir alkas vardr. Diyelim ki, enerjiye ok youn ihtiyacnz ve gereksiniminiz var; peki, enerji retme biimleri bu kadar eitliyken, maliyetleri ok daha kabul edilebilir, ok daha ucuz, temiz, tehlikeleri az enerji retim modelleri olan yenilenebilir enerji kaynaklar dururken, mesela, nkleerde niye srar ediyorsunuz? Bu bahsedilen iki nkleer enerji santralinin en iyi ihtimalle 2020li yllarda faaliyete geebileceini ve bu santrallerin kurulu gcnn 4 bin MVA ile Trkiye elektrik sisteminde ihmal edilebilir bir dzeyde olduunu dndmzde, meselenin nkleer santrallerle elektrik enerjisi retmek olmad aslnda ortaya kmaktadr. Nkleer lobilerin gelimi lkelerdeki nkleer atklarn depolamak iin plk haline getirmeyi dndkleri Trkiye, nkleer teknolojiye sahip olmak ve buradan nkleer silah sahibi olma hayalleriyle, tabiri caizse nkleer macerasna balklama atlamaktadr. Felaket senaryolarnda, Japonyay ortadan kaldrabilecek lde ciddi riskler barndran Fukuima felaketinden sonra bile bundan hl vazgeilmeyeceinin aklanmas, lkenin geleceini karartmada ne denli srarc olduklarnn gstergesidir. Bu srete, nkleer kartlaryla ilgili de bir maniplasyon yrtlyor.leri teknoloji rn bu retim santrallerini kabul etmeyenler gericidir deniliyor. Buradan bu maniplasyonun sahiplerine seslenmek istiyorum: Eer sizin ilericiliiniz, da baml, kaza riski ve lmcl tehlikeleri en yksek olan bir enerji retim modelinde aa kyorsa, varsn, siz ilerici olun, ilericiliiniz size kalsn! Biz, halimizden memnunuz. Saygdeer konuklar, deerli katlmclar; yine bu Forum kapsamnda tartmayacamz, rnak l Temsilcisi arkadamzn dile getirdii; ama Vanda dzenleyeceimiz forumda tartmay dndmz bir baka konu ise, rnak ve Hakkari illeri snrlar ierisinde yapm planlanan gvenlik barajlar. Gvenlik gerekesiyle bu iki ilimizin snrlar boyunca yaplmakta olan toplam 11 adet barajla, snr hatt tamamen sulara gmlmek isteniyor. Tarih ncesi alarda in Seddini yapanlarn korkularn tayanlar, bugn sudan in setleriyle insanszlatrdklar, geie kapattklar alanlarda gvenlik aryorlar. Dorusu, bu, bizi kayglandryor. Almlardan bahsedildii bir dnemde hl gvenlik kaygsyla hareket ediyor olmann, bartan ok savaa endeksli bir bak asnn rn olduunu; gvenlik barajlarnn, paral asker projesinin bir baka versiyonu olduunu dndmz buradan belirtmek istiyorum. Konuyla ilgili TMMOBnin bir rapor almas var. ok byk bir ihtimalle Vandaki forumumuza yetiecek gibi grnyor. Bu raporla birlikte, Vandaki forumumuzda konuyu ok daha kapsaml tartacamz da buradan bir daha ifade etmek istiyorum. Yine blgede, zelde de Batmanda gndemimizi en ok megul eden konulardan biri de Ilsu ve Hasankeyf konusu. Biz, Elektrik Mhendisleri Odas olarak, merkeziyle, ubeleriyle, Hasankeyfin yaatlmas mcadelesinin her zaman en aktif bileenlerinden biri olduk. Hasankeyf gnllleri, ite imdi yan bamzda duran bu tarihi harikann sulara ve tarihe gmlmemesi iin ok aba sarf ettiler; ama her seferinde sulandlar, her seferinde sulandk. Hasankeyfin 12 bin yllk tarihinin, yzlerce hyn sadece blgeye, Krtlere ait olmadn; insanln miras olduunu, yaatlmas gerektiini syledik. Bize, Siz terristsiniz dediler. Bizler bugn, kt kanaat de olsa topran ekip bierek geinen, sizin rakamlarnzla 50 bin, bizim tahminlerimizle 80 bin insann retimden koparlarak ehirlerin varolarna srklenme tehlikesinden bahsettik, yeni bir yoksulluk dram yaatlmamas gerektiini syledik, bize yine Siz terristsiniz dediler. Bizler, GAPta sulanmas gereken binlerce verimli arazinin su beklediini, tarmsal kalknma anlamnda sulamann nemli olduunu; ancak, Hasankeyf, Ilsu Barajyla
birlikte ok verimli arazilerin sular altna gmleceini, bunun da kalknma hedefleriyle uyumayacan syledik, bize yine Siz terristsiniz dediler. Ilsu Barajnn Keban kadar kapasitesi olmasna ramen, Trkiyenin en byk baraj olan Atatrk Baraj kadar bir alan sularla kaplayacan; dahas, Kebann yars kadar verimli olduunu, elektrik retim kapasitesi anlamnda veriminin yzde 35 olduunu, bu nedenle Ilsunun verimsiz ve maliyetli bir baraj olduunu, Ilsuda retilmesi hedeflenen enerjinin ok daha fazlasnn tasarruf tedbirleriyle geri kazanlabileceini, teknik olarak bu barajn gerekli olmadn ifade ettik, bize yine Siz terristsiniz dediler. Bize niye byle sylediklerini, Krt siyasetilerin yargland mehur dava iddianamesi ortaya ktnda anladk. Meerse, birilerinin gizli ajandasnda, Ilsu Baraj da gvenlik kayglaryla yaplmas planlanan ve MGK toplantlarna konu olan bir barajm. Buna kar ktmz iin de biz byle sulanyormuuz. Ama buradan yine herkese ilan etmek istiyorum: Hibir teknik ya da kutsal ama, bu deeri sular altna gmmenize sebep olamaz, bunu hakl karamaz. Dolaysyla, Hasankeyfi yaatma mcadelesini srdrmeye devam edeceimizi ve Hasankeyfin sular altnda kalmasn eninde sonunda engelleyeceimizi de buradan sizlerle paylamak istiyorum. Deerli arkadalar; gvenlik kaygsyla yrtlen srelerin sorunlar zmedii artk grlmelidir. Gvenlik kaygsnn yerini artk zgrlk bir sre almasnn vakti geldi, geiyor. Bu erevede, Krt sorununun da zmnn, rgtlklerin ve demokratik standartlarn gelitirilmesiyle mmkn olduunu belirtmek istiyorum. Cemil iekin verdii rakama gre, dolayl maliyetlerle birlikte 1 trilyon dolarn, atmal sreler yerine, bu lkenin kalknmasna ayrlmas durumunda yaanacak refah, boaltlan binlerce kyn ve kentlerde yoksulluk iinde yaamak zorunda kalan milyonlar, kylerin boaltlmasn ve yaylalarn yasaklanmasyla birlikte et ithal eden bir lke konumuna geldiimizi; ok daha nemlisi, faili mehullere kurban giden 17 bin canmz, atmal srelerde yitirdiimiz 40 bin insanmz dndnzde, bu sorunun artk iddet yntemleriyle zlmesinden vazgeilmesi gerektii; sorunun zmnn, barl, demokratik yol ve yntemlerle; bir arada, eit, zgr ve kardee yaam olanaklarnn hayata geirilmesiyle mmkn olduu tespit etmek herhalde ok zor olmayacaktr. Szlerime son verirken, barl bir dnyada, kendi insanyla, doasyla, tarihiyle, evresiyle bark bir lke ve yarnlar zlemiyle sizleri selamlarken, Forumun dzenlenmesinde emei geen il temsilcilinde grev alan arkadalarmza, Mezopotamya Enerji Forumunun Yrtme Kurulunun tamamna, ube alan arkadalarmza, bu mekan bize salad iin Belediyeye, Diyarbakrdayken birlikte mesai yrttmz mesai arkadamz Belediye Bakann bir an ne aramzda grmek dileiyle -Sayn Necdet Atalaya da buradan bir selam gndermi olalm- Belediyeye teekkrlerimizi ve katldnz iin sizlere teekkrlerimi sunuyorum, sayglar sunuyorum.
CENGZ GLTA (EMO Ynetim Kurulu Bakan) Sayn Milletvekili, Sayn Belediye Bakan Vekili, TMMOBnin deerli yneticileri; Batman, rnak, Siirt illerinin deerli temsilcileri; ubemizin deerli Ynetim Kurulu yeleri, Batmanl deerli gen arkadalarm, sevgili konuklar, deerli basn mensuplar; hepinizi ahsm ve Elektrik Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu adna saygyla, sevgiyle selamlarm. Getiimiz aylar ierisinde Elazda yine beraberdik. Diyarbakr ube kapsam ierisinde yrtlen blge enerji forumlarndan birini Elazda yaptk. O da son derece baarl bir forumdu. Yine orada da genler arlktayd. Ben, genleri bulduum yerde, renci arkadalara biraz Oday da tantr bir konuma biimine dntryorum konumam. Odamz, TMMOB rgtll ierisinde 23 odadan biri olarak, yaklak 43 bin yeye ulaan; bnyesinde, elektrik, elektronik, bilgisayar ve biyomedikal mhendislerini barndran ve kendi meslek alanlarnda bilimi, teknii, mhendislii emekten yana, halktan yana, demokratik bir lkede yapmaktan yana bir hedefle yryen, 1968lerden beri bu geleneini srdren bir oda. Tabii, Odamz, mesleimizi, bilimi, teknii gelitirmek iin, bu lkede bar ortamnn da en nemli esas mesele olduunun bilincinde. Eer Trkiyede kalknma olacaksa, gelime olacaksa, mhendislik alanlarmzda yrttmz faaliyetlerde donanmlarmz giderek geliecekse, Trkiye bar ierisinde yaamaldr. Bar ierisinde yaamann temel koulu da, demin sevgili ube Bakanmz dris Ekmenin ifade ettii gibi, farkllklarmz, farkl dncelerimizi bir demokratik kltr gelenei ierisinde birlikte yaama ve bir demokrasi anlay ierisinde, herkesin ne sylediini dinleyen, birlikte yaama kltrn gelitiren bir tarzda olacak. Tabii, konumuz enerji olunca, ok boyutlu bir kavramdan bahsediyoruz. Konuyu sadece bir teknik, mhendislik ya da blgenin enerji profili asndan deerlendirmek, sorunu yeterince iyi tarif etmekte skntya drebilir bizi. Enerjinin elbette evresel boyutlar var, enerji tketimiyle ilgili ulam boyutlar var, bir lkenin iktisat ve ekonomisiyle dorudan ilikisi var. Tarmyla, turizmiyle, d politikasyla, ulusal gvenliiyle, kalknmas, sanayilemesiyle, her eyin tesinde de refah ve toplumsal adaletle enerji dorudan ilikili. Yani enerji demek, bir lke asndan da, dnya asndan da siyaset demek. Zaten bugn blgemizde de, lkemizde de btn gerilimler bu enerji siyaseti ierisindeki ayrmalardan, atmalardan dolay yaanyor. Elektrik Mhendisleri Odas olarak biz, enerji meselesine gemiten bugne bir kamu hizmeti anlayyla, enerjinin bir planlama kavram ierisinde deerlendirilmesi gerektiine inanarak baktk. Hatta son dnemdeki datm ebekelerinin zelletirilmesi srelerinde, Odamz, yargya bavurma noktasndaki ataca admlar nedeniyle, mevcut AKP Hkmetinin ve AKP Hkmetinin yanda olan sermaye irketlerinin payandasndaki medya gruplar tarafndan, oda terr uygulamakla, ayak ba olmakla suland. Dnyann hibir yerinde, bir idarenin yapt i ve ilemler yarg yoluna bavurulmas nedeniyle terr olarak ya da ayak ba olarak ifade edilmemitir. Hani, son dnemde, kitap yazmaya teebbs etmenin tehlikeli bir su oluturup, bununla ilgili kitap yazann bilgisayar kaytlarna mdahale edildii gibi; bu son dnemde, rencilerin, zerk, demokratik niversite ve bilimsel eitim taleplerine polis yoluyla biber gazyla mdahale edildi gibi; yine Krt siyasal hareketinin demokratik talepleri grmezden gelinip, yok sayld bir srecin iletildii gibi. Deerli arkadalar, 21. Yzyl enerji a; ama ayn zamanda 21. Yzyl, yok olan ve yok olmaya mahkum olan kirli teknolojilerin, fosil yaktlarna yerine, temiz enerji kaynaklarna bir gei yzyl olarak da adlandrlyor. Bugn artk btn dnya gelimesini temiz enerji kaynaklaryla, gezegene kar sorumluluklaryla ele alyor, temiz enerji kaynaklarna ynelerek ele alyor; petroln ve kmrn bir mutlak, sonsuz kaynak olmad gereinden hareketle, evreye, doaya daha bilinli bir yaklam sergiliyor. Tabii, bu sre ierisinde bir tarihsel milat da yayoruz. Sevgili drisin syledii gibi, Japonyada yaadmz 11 Marttaki deprem, bu depremin ardndan yaanan sel felaketi ve hemen ardndan yaanan
8
nkleer sznt ve Fukuima Santralindeki yangn, nkleer endstri asndan, nkleer sanayi asndan, nkleer lobiler asndan ve onlarn savunucularyla kartlar arasnda gelitirilen argmanlar asndan, bu lkede ve btn dnyada bir tarihsel dneme iaret etti. Bugn artk enerji alannda, zellikle nkleer enerji alannda hibir ey Japonyadaki depremin bir gn ncesinde sylendii gibi sylenemez. ok tarihsel bir sreteyiz. ernobil faciasnn ardndan nkleer santrallerin yaratt evre felaketi bugn artk o lkenin snrlaryla tanmlanmayacak, btn dnyay tehdit eden ve gelitirdii teknolojik skntlarla, bugn en byk evre sorunu olarak yaammz tehdit eder boyutlara varmtr. Deerli katlmclar; btn gelimi lkeler, btn akl banda yneticiler, bu dnyada kendisini lkesine kar ve doaya kar sorumlu hisseden insanlar, bu son olayla apkalarn nne koydular. Bu srecin ardndan, Almanya Babakan Merkel, 1980den nceki btn nkleer santrallerini kapatma karar aldklar ifade etti. Rusya Babakan, Rusyadaki btn nkleer santrallerin kontrol altna alnacan, denetimlerinin arttrlacan syledi. zlanda, nkleer programn iptal ettiini syledi. Keza in, nkleer konusunda ciddi admlar atacan kamuoyuna duyurdu. Amerika, 1978den beri zaten nkleer siparii yapmyor. Bize hep sunulan uydu: Nkleer santraller gvenlidir, teknoloji olarak stndr, ucuzdur, evrecidir. Ama btn bu argmanlarn gerek olmad ortaya kt. Ne kt ortaya? Yatrm, finansman, kredi, garanti, iletme maliyetlerinin yksek olduu kt ortaya; dier temiz enerji teknolojileriyle, yeni enerji kaynaklaryla rekabet edemedii ortaya kt. Atklarn nasl bertaraf edileceinin bilinmedii; karar verme srelerinde yer alan insanlarn, yarlanma mr on binlerce yl olan yakt ubuklaryla ilgili, bu dnyaya, gezegene, insanla bir kt miras brakmasnn hangi ahlaki felsefeyle aklanabileceinin soru iaretleri bugn daha da aa kt. Bir ey daha aa kt. Doa olaylar karsnda insanolu ne kadar nlem alrsa alsn, o doa olaylar karsnda yaad aresizlii bir ekilde giderebilme ansna sahip; ama bu doa olaylaryla balantl olarak, nkleer santral facias doann bir paras bir olay olarak ifade olmuyor. En nemli ey, demokrasisi gelimi btn lkeler, nkleer lobilerin, nkleer irketlerin krl alanlar olarak setikleri yerlerde yapt almalar karsnda, yurtta tepkisinin ne kt koullarda ya inaatlar yarm braktlar, ya biten inaatlarda nkleer santralleri altrmadlar ya da hi programa almadlar. nk bir lkenin i demokrasisi ierisinde yurtta tepkisi, kirli teknolojilere, oradaki yaam alanlarna mdahale eden istenmeyen yatrmlara kar o lkenin yneticilerini sorumlu klyordu. Sonu olarak, elbette enerji nemli. Enerjinin insan yaamnda kullanmyla ilgili en doru, en salkl zm olarak, biz Elektrik Mhendisleri Odas olarak yllardr, kendi kaynaklarmz doru bir ekilde planlamak; zamannda, bir kamu hizmeti anlay ierisinde retime sokmak; yerli, yenilenebilir kaynaklarmz ne kararak, da bamllmz azaltmak eklinde bir enerji politikasyla salkl ileyebileceini dnyoruz. Bu noktada, elbette Trkiyenin kullanlabilecek ok nemli bir potansiyeli var. Yenilenebilir kaynaklar olarak, bata rzgar, gne, jeotermal, biyoktle, biyogaz olmak zere, yine su potansiyelimiz ve kmr potansiyelimizin evreye en uyumlu ve toplumsal tepkileri de dikkate alan, doru yerlerde doru yatrm nceliklerini hedefleyen biimde devreye sokulduu; enerji verimliliinin, enerjinin doru kullanlmasnn, enerji tasarrufu bilincinin gelitii koullarda, Trkiye, nkleer santraller macerasyla kar karya kalmayacaktr. Deerli katlmclar; enerji deyince, elbette birok sorun alanmz var. Nkleer bunlardan birisi. Btn sorumlu devlet yneticileri kendi lkelerindeki programlar gzden geirirken, bizim Enerji Bakanmz kt, Japonyann kendi kendini test ettiini syledi. Sayn Babakan, Biz, evlerde zaten mutfak tpn de kullanyoruz. O da patlarsa, o da bir tehlikedir dedi, doalgaz ebekelerinin de bir tehlike olduunu syledi. Yani maalesef, bizim lkemizin enerji yatrmlar politikas asndan ve nkleer program asndan ciddi bir siyaset anlayna sahip olmad ve lkemiz asndan ciddi tehlikeler ieren bir srecin devam ettii grlyor. Bundan da endie duyuyoruz. Biz, lkemizin hibir yerinde, Rusyann Mersinde yzde yz sahibi olaca ve tamamen kendi teknolojisiyle, kendi ekipmanyla, kendi uzmanlaryla kuraca, bizi 15 yl boyunca elektrik alm garantisiyle balayaca bir nkleer santral projesiyle teknolojiye kavumayacaz. Biz, bata Dou Karadeniz, Munzur ve oruh Vadisi olmak zere, birok kk lekli santrallerle, toplumsal huzurun, yaam alanlarnn
9
bozulmasna ve de Ilsu gibi, tarihsel, kltrel mirasn bir baraj gerekesiyle yok edilmesine ynelik olarak bir mutlak enerji ve mutlak mhendislik teknolojisi ve mutlak retim anlayyla yaklaan bir yerde durmayacaz. Biz, bu lkenin enerjisinin doru bir ekilde ynetilecei koullarda enerji krizinin olmayacana inanyoruz. Enerji krizinin olmayaca koullar ise, doru politikalarn, doru nceliklerin ne karlmasdr. Tabii ki suyumuzu kullanacaz, tabii ki kmrmz temiz teknolojilerle ve doaya en az zararl biimde kullanacaz, rzgara daha ok yatrm yapacaz; jeotermalimizi, scak su kaynaklarmz, hem s, hem elektrik retimi amal daha ok kullanacaz; tabii ki enerji verimliliiyle enerji youn tketimden vazgeeceiz, enerjinin kayp ve kayt d kullanmnn nne geeceiz; ama enerji kayp ve kayt d kullanm edebiyat altnda, bu blgedeki olmayan sanayide, yzde 60-70ler gibi grnen, ama Trkiyenin toplam enerjisi iinde Marmara Blgesindeki youn enerji tketen sanayinin yzde 1ini bile oluturmayan kayp ve kaak tartmas zerinden bir baka siyasi tartmann da paras olmayacaz. Herkes doru bir enerji ynetimine, doru bir enerji geleceine, doru bir uygarla sahip olarak yaamn srdrmekle mkelleftir. Biz hep unu diyoruz: nsanlarn ihtiyalarn snrsz gren tketim ideolojisine kar, Kimin iin, ne kadar ve neye ramen enerji? sorularna yant veren bir dnya felsefesiyle yaklalarak ve mhendisliimizi, kaynaklarmz bu felsefe ierisinde koruyarak gelitirmek zorundayz. Hepinize sayglar, sevgiler sunuyorum. Baarlar diliyorum. Bu Forumda emei geen herkesi de ayrca sevgiyle kutluyorum.
10
ALEADDN ARAS (TMMOB Ynetim Kurulu yesi) Sayn Milletvekilim, deerli Belediye Bakan, sevgili konuklar, deerli meslektalarm; sizleri Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii adna sayg ve sevgiyle selamlyorum. Milletvekilime, Sayn Belediye Bakanna ve Batman halkna gemi olsun dileklerimi TMMOB adna ayrca sunuyorum. Programda benim bir konuma yapacam yoktu, byle bir hazrlk iinde de gelmedim; ama EMOnun deerli yneticileri byle bir frsat verdikleri iin, kendilerine ayrca teekkr ediyorum. Ben, EMO yneticilerinin sylediklerinin TMMOBnin de syledikleri olduunu burada bir kez daha teyit ediyorum. Ayrca, teknik bir konuma da yapmayacam. Yalnz, unu ksaca sylemek istiyorum: Diyarbakrda, Batmanda ve Trkiyede olan btn olaylar TMMOB de yakndan izlemektedir. Bar, demokrasi ve zgrlk mcadelesinin de bedelsiz olmadn bilen bir rgt. Bunun iinde enerji politikalarnn da paynn olduunu biliyoruz ayrca. nk Ortadouda, Mezopotamyada enerjinin ok nemli bir yeri var, dnyada da nemli bir yeri var. Bunu bilerek mcadelemizi srdreceimizi bilmenizi istiyorum. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii -belki kimi gen arkadalarmz bilmiyorlar- 23 odadan mteekkildir. Trkiye genelinde 1000e yakn etkinlii vardr, yalnz EMOnun 100e yakn etkinlii vardr. TMMOB bnyesinde, Hasankeyf Baraj ve gvenlik barajlarna ilikin alma gruplar oluturulmutur. Bu konuda TMMOBnin sessiz kalmadn burada bir kez daha sizlerin huzurunda teyit etmek istiyorum ve bu konuda sizlerden de katk istiyorum. TMMOB adna 8. Uluslararas Enerji Sempozyumunu dzenleyen EMOnun Trkiye genelinde yapm olduu bu etkinliklerde bulunarak, Enerji Sempozyumuna nasl bir katks olacan yerinde izlemek istedim. Umarm, Vanda ve Mardinde yaplacak etkinlikleri de izler ve buradan da iyi izlenimlerle ayrlrm. EMOnun bu abalarn kutluyorum. zellikle Diyarbakr ubesinin ve ona bal btn temsilciliklerin, merkez yneticilerin desteiyle yapm olmas da ok nemli. Daha fazla zamannz almadan, hepinizi saygyla selamlyorum.
11
BENG YILDIZ (BDP Batman Milletvekili) Hocam, benim Krte konuma hakkm elimden ald. Genelde byle toplantlarda ben de Krte bir merhaba derim, ama hepimiz adna merhaba dedi. Ben de btn arkadalar, deerli konuklar, bakanlar ve yneticileri saygyla selamlyorum. Batmanda sizi arlamaktan byk bir onur ve keyif alyoruz. Hepiniz ho geldiniz diyorum. Batman, birka gndr ok enerji harcad. Dolaysyla, sizlerin burada olmas bize yeni bir enerji ve g verdi. Bundan dolay da size teekkr ediyorum. Deerli arkadalar; enerji, phesiz bir ihtiya. Bu, tartlmaz. Bu ihtiyaca ulamak iin, ynetenler acaba krll m esas alyorlar; yoksa, gerekten halka en ucuz, evreyle, doayla bark bir enerji politikas m izliyorlar? Bu, ok nemli. Ben, Krt sorununu bir Krdistan sorunu olarak tanmladm iin, birok insan yle tanmlad iin, Krdistann blnp paralanmasnn da enerji politikalaryla, petrol politikasyla birebir bal olduunu da bilmek lazm. Krt sorunu, ayn zamanda aslnda enerjiden kaynakl bir paralanma ve blnme srecidir. Sultan Abdlhamitten ngilizlerin politikasna kadar, Ortadouda, Krt corafyasnda zengin petrol kaynaklarnn olduu anlalnca ve tarihsel olarak da Krtlerin, bu kadar kadim bir halkn bir arada olmas, o enerjiye ulamada emperyalistler asndan sknt dourmu olacak ki, Krdistann blnp paralanmasna raz oldular. Birinci Dnya Savanda, Kurtulu Sava olarak alglanan srecin de Trkiye tarafnn bir paylam sava olduunu, o rol stlendiini de biliyoruz. Yani Birinci Dnya Sava emperyalist bir paylam savayd ve ne yazk ki, Trkiyeyi ynetenler Misak- Milli snrlarndan, yani Krtlerin ve Trklerin ortak vatan iddiasndan, idealinden vazgeip, bir snr izdiklerinden, aslnda o paylam savann iinde ve taraf olduklarn net olarak ortaya koydular. Bu politikalar, bu emperyal politikalar devam ediyor. Ortadouda bugn yaadmz, Afrikada yaadmz, Ortadou halklarnn bakaldrsna emperyalistlerin u veya bu ekilde demokrasicilik oyunuyla mdahale etmeleri, sanki demokrasiden yanaym gibi tavr koymalar da tam bir komedidir. Ortadoudaki bu diktatrlkler 50-60 yldr emperyalistlerin gdmnde ve gzetiminde o halklar smryorlar, o eziyeti yapyorlar ve bu bir enerji sava, bir paylam savadr. Bugn Libyaya mdahale, Kaddafinin gidip gitmeme meselesi deildir, Kaddafinin Libya halkna zulm edip etmemesi meselesi deildir. Eer bu olsayd, batan itibaren NATO, Birlemi Milletler yle bir karar verebilirdi mdahale etmeden nce: Libya, en ksa zamanda adil ve demokratik bir ekilde seimlere gitmenin olanaklarn salamaldr, ok partili siyasal yaama gemelidir. Bugn bakyorsunuz, Rusya, in, baz lkeler farkl yaklayor; Fransa, ABD eliinde oraya mdahale eden lkeler Libya sorununa farkl yaklayorlar. Trkiye de aslnda bu iin merkezindedir; ama sanki bu emperyalist mdahaleye de ok onay vermemi gibi bir siyaset izliyor. Krdistanda nasl imdiye kadar Krt halkna, Krt sorununu, Alevi sorununu gryorum, zmek istiyorum deyip de hibir ey zmyorsa, Libya meselesinde de byle ikiyzl bir politikann srdrldn gryoruz. Deerli arkadalar; Hasankeyf ve Munzur meselesinin, Trkiyenin enerji politikasyla uzaktan yakndan ilgisi yok. Arkadalarmz belirtti; tamamen bir askeri sorunu, yani Krt sorununu askeri yntemlerle zmenin admlardr aslnda. Gemite, 3 bin, 4 bin kymz, mezramz boaltld. Bunun askeri adan aklamas uydu: Denizi kurutmadan bal yakalayamazsn diyorlard, yani Krt corafyasnda Krtlerin ocuklar mezrada, kylerde yardm yataklk yapyor. O zaman, o kyleri boaltrsak, oraya giden gerilla da a susuz kalacak. Byle ilgin bir politika. imdi de, Barajlarla evirelim Krdistan, Gney Krdistandan, Kandilden gelenler bu tarafa ulaamasnlar gibi, askeri adan kendi iinde belki bir anlam olabilir; ama bir halk mcadelesinde, bir hak ve zgrlk mcadelesinde hibir anlam, hibir yeri olmayan, hibir mant olmayan; daha dorusu, bir ulusal sorunu gemiteki btn tarihsel sreleri anlamadan, bu ekilde bir zm formlasyonu ngrlyor. Hasankeyf iin, Altn yumurtlayan tavuun kesilmesi olay dedik. lkokullarda, bizim dnemimizde, Altn yumurtlayan
12
tavuk hikyesi vard. Her gn bir altn yumurtlayan tavuun sahibi bunu yeterli grmyor, Ben bunu keseyim, iindeki btn altnlar bir rpda alaym diyor. Tavuu kestikten sonra, iinde bol miktarda altnn deil, daha altn nvelerinin olduunu grnce hayal krklna uruyor. Trkiyeyi ynetenler -bu, kapitalist zihniyetten, kapitalist felsefeden gcn alyor tabii- Trkiyenin btn kaynaklarn talan etme ve bir rpda tketme mant zerinden hareket etti. Hasankeyf gibi, Munzur ve Trkiyenin baraj kurulmas istenen dier yerleri; kltrel adan, tarihi adan, ekolojik evresi asndan bu kadar deerli, kymetli olan yerler, 30-40 yllk enerji politikalarna feda ediliyor ve yle gzkyor. Bunun ok ynl olduunu arkadalar zaten anlattlar. Fakat bizim temel sorunlarmzdan birisi, bir 15-20 yl ncesine kadar bu corafyada biz Krtler asndan nemli olan uydu: Bizi smrenler, ezenler, bizim kendi kendimizi ynetemeyeceimizi, Krtlerin yeteneksiz olduunu direkt sylemeseler de, onu aalayan bir siyaset tarzn benimsediler; yani Bir doktor Krte konuuyorsa doktorluk yapamaz, bir avukat Krte konuuyorsa iyi bir avukat olamaz gibi. ok kr, yle bir noktaya geldik ki, lkemizin temel sorunlarn sivil toplum rgtlerimiz kendi illerinde, bu tr toplantlarda anlatyorlar. Yani enerji politikalarnn neye tekabl ettiini biz Batmanda tartyoruz. Bunlar ok nemli. 21. Yzyl, sivil toplumun bir lde aslnda siyasal partilerin yerine getii ve toplumun her alannn, btn katmanlarnn kendi geleceklerini belirleme noktasnda rgtlendikleri bir sistemdir. Bu adan da ok nemli bir sreci yayoruz. Dolaysyla, buradaki tartmalarda arkadalarmz, enerji politikalarn sadece enerji olgusu ierisinde deerlendirmediler; siyasal, felsefi temellere de oturtmaya altlar. Trkiye, gne enerjisinin kullanlabilirlii asndan, verimlilii asndan, herhalde dnyann, zellikle de Akdenizin iki- lkesinden birisidir; ama Trkiyeyi ynetenler, AKP Hkmeti bu olay ok tartp ok nemsemiyor. Yine rzgar enerjisi yle, jeotermal enerji yle. Nasl ki bu ynetimler, emperyalistler, bu hkmetler bu topluma ve doaya yabancysa, setikleri seenekler de ayn ekilde; yani daha ok tketen, toplumu tketen, tketim toplumunu yaratan, doay tketen bir siyaset izliyorlar, bir politika izliyorlar. Bunlara Dur! demek iin, bu toplumun rgtl olmas lazm. ok kr, Trkiye toplumu ve Krt toplumu gittike bu konuda ciddi admlar atyorlar. Bir musibet, bin nasihat derlerdi; ama bu emperyalistlere, kapitalistlere bu da yetmiyor. ernobilden sonra -ben, o zaman niversite rencisiydim stanbulda- Evren Paa, ayn radyasyonlu olduunu syleyenlere kar, o ay ierek cevap veriyordu. O sreten ders karmadk. 1986-87deden 2011 ylna gelinmi, Kenan Evren zihniyeti deimemi. Yani Enerji Bakan veya Babakan, Evren Paadan ayr dndklerini sylemelerine ramen, aslnda enerjiye, topluma bak alar, toplumla ilikileri yine bir yabanclama temeli zerinde ilerliyor. Nkleer enerjinin ok salkl, ok verimli, ok gvenli olduunu, 2011 ylnda, AKPnin Enerji Bakan, Babakan ok rahatlkla syleyebiliyor. Japonya bu felaketi yaarken, yani musluklarndan radyasyonlu su akarken, Trkiyedeki bu ile ilgili Bakan byle aklamalar yapabiliyor ok rahatlkla. Bunu yapabilmesinin temel sebebi, sizlerin ve bizlerin bu toplum ierisinde yeterince etkin olmamamzdandr. Eer 2002 ylndan 2011 ylna kadar bir hkmet, bu doaya yabanc, topluma yabanc politikalar izliyorsa, 2011 ylnda yaplan kamuoyu yoklamalarnda yine en popler partiyse, sivil toplum rgtleri olarak, biz partiler olarak, basn olarak, bu toplumun aydnlar olarak kendi paymz grmemiz lazm. Topluma yabanc bir siyaset izleniyor ve bu kadar oy alabilen bir parti. Deerli arkadalar; fazla zamannz almayaym. Bizim arkadalarmz u anda gzaltndadrlar. Sayn Belediye Bakanm ve arkadalarla birlikte, onlarn bu yarglama srecini takip edeceiz. Siyasal olarak unu belirtebiliriz: Mcadelemiz, Krt halknn mcadelesi sadece 30 yllk bir mcadele deil; 100 yllk bir mcadele. Son 30 ylda, artk grlebilir ve dier isyanlardan farkl olarak, bastrlamayan bir hareket haline geldi. nk ciddi bir gei yapyoruz. Yani Krtler gibi 30 yldr silahl mcadele veren bir yap, birden sivil itaatsiz bir eyleme geiyor, kardan sopa yiyor, gaz yiyor. Her ne kadar ben bir milletvekili olarak, bir hukuku olarak bile buna tahamml edemiyorsam -yani kafana cop yiyeceksin, bomba yiyeceksin, ama buna tepki gstermeyeceksin!- byle bir eylem, byle bir sistem koyduk ortaya. Bunun gereini yapabilmek iin de daha ok konumamz, rgtlenmemiz ve herkesin bu noktada sorumluluk almas lazm. Dnyada bunun rneklerini baaryla gerekletirdiler, Gandi ve dier nemli siyasal liderler. Bu srecin, sivil itaatsizlik eylemlerinin, biz Krt halknn kendini anlatma asndan nemli, verimli olduunu
13
I. OTURUM
ELEKTRK ENERJSNN KULLANIMI le ERMNDE YAANAN SORUNLAR ve ZM NERLER
Panel Yneticisi Tark DEN (EMO Biliim Komisyonu Bakan)
MEHMET AY (EMO Diyarbakr ube Ynetim Kurulu yesi) NHAT EKNC (HD Genel Merkez MKY yesi) SLEYMAN LHAN (TEA 16. letim Tesis ve letme Grup Mdr) VEYS DEMR (TPAO Batman Blge Mdrl)
14
BATMAN, IRNAK, SRT LLERNDE ELEKTRK ENERJSNE GENEL BAKI

MEHMET AY (EMO Diyarbakr ube Ynetim Kurulu yesi) EMO Diyarbakr ube Ynetim Kurulu yesiyim. TEA 16. letim Batman letme Bakm Mdrlnde almaktaym. Forumun baarl gemesini dileyerek konumama balamak istiyorum. Btn katlmclar, Elektrik Mhendisleri Odas Diyarbakr ubesi adna saygyla selamlyorum. Tabii, yrenin enerji durumunu irdelerken, bu durumu btn dnyadan ve Trkiyeden bamsz irdelemek mmkn deil. Dolaysyla, son yllarda enerji alannda dnyada ve Trkiyede ne olmu, ksaca bir gz atmak istedim. Biliyorsunuz, 2008 yl, kresel finansal kriz sebebiyle, petrol ve doalgaz talebine paralel olarak, petrol ve doalgaz fiyatlar ciddi lde dt, bu da petrol retimi yapan lkelerin petrol yatrmlarn revize etmelerine sebep oldu. Tabii, ileriki yllarda petrol ihtiyacnn hzla artyor olmas ciddi bir sknt olarak btn dnyann nnde duruyor. Bunun yannda, yine son dnemde patlak veren Ortadou ve Kuzey Afrikadaki olaylar yine btn dnyay, btn lke ekonomileri etkiler durumda. Dnyada enerji alanndaki bymenin byk bir ksm ana eksende geliiyor; in, Hindistan ve Ortadouda gelimekte olan lkeler. ABD, doalgaz asndan nemli bir tketici. ABDdeki kaya gaz retimi. Bu retimin artmasyla, doalgaz talebi azaltp, doalgaz piyasasnda ciddi bir etki olaca dnlyor. Dnyada enerji kaosu olduu iddia ediliyor. Nedir bunun sebepleri; enerji kaynaklarnn dzensiz kullanm -rnein, u anda in, btn dnyadan farkl olarak, kmr rezervlerini ok hzl bir ekilde tketiyor- ekolojik dengenin bozulmas, fosil yaktlarn tkeniyor olmas ve ok hzl bir enerji talep art.
ekil 1: Dnyada Enerji Kaosu
2007deki durum, 1973teki durum ve 2030 projeksiyonu gsterilmi. Hangi kaynaklardan ne kadar oranda faydalanacaz, bunun tahminleri yaplmaya allm.
15
ekil 2: Dnyada Enerji Tketiminin Birincil Kaynaklara gre oranlar 2007de, yine byk lekte petrol, doalgaz ve kmr olarak sralanyor. Yine dnyada petrol rezervleriyle ilgili bir ey gstermek istedim. Btn dnyann neredeyse yarsndan fazlas kadar Ortadouda petrol rezervi olduu grlyor. Yine doalgaz rezervleri asndan da Ortadou blgesi dnyann en zengin blgesi.
ekil 3: Dnya spatlanm Petrol Rezervleri, 2009 Sonu
Bu, 2010 yl iin petrol fiyatlarnn deiimini gsteren bir grafik. Tabii, u anda varil fiyat sanrm 105 dolar seviyesinde. Fosil yakt rezervinin Ortadoudaki pay nedir; petrol asndan yzde 56, doalgaz asndan da toplam rezervin yzde 41ine sahip.
16
ekil 4: Dnya spatlanm Doalgaz Rezervleri, Haziran 2010 Trkiyede gelimeler nedir? Biliyorsunuz, Trkiyede, son yllarda gayri safi yurtii hslada bir art, dolaysyla kii bana milli gelirde greceli bir art olduu grlmekte. Trkiyede, kii bana elektrik enerjisi tketimiyle kii bana den gelir arasnda bir iliki vardr. Bu da nmzde ciddi bir problem olarak, enerji ihtiyacmzn ok hzl artacan gsterir bir grafik.
ekil 5: Milli Gelir ve Enerji Tketimi arasndaki Korelasyon
17
dnyoruz. Bundan dolay da, ieride olan, gzaltnda olan arkadalarmza gideceiz, bundan sonraki tartmalar izleyemeyeceiz; ama ok keyifli, ok bilgilendirici tartmalarn olacan biliyorum. En nemlisi de, bu tartmalarn kategorik olarak bu alanda yaplmas, Batmanda yaplmas, rnakta, Siirtte bu olgularn tartlyor olmas, halkmzn bilinlenmesi asndan ve enerji politikalar asndan nemli bir dzeyin gstergesidir.
ekil 6: Yllara Gre Trkiyede Birincil Kaynak Tketimi 2007-2010
Bu da Trkiyede 2007 ylndan 2010 ylna kadar birincil enerji kayna tketimine ilikin grafik. Yine finansal krizin etkisiyle bizde de enerji talebi dm, zellikle sanayi tketimi ciddi boyutta azalm. Trkiyede genel enerji sorunlarna baktmzda, talep art bekleniyor. zellikle 2010 iin 205 milyar kilovat/saat bir elektrik enerjisi talebi olduu dnlyor. Enerji talebinin lke kaynaklarndan karlanabilme oran azalm ve enerjide da bamllk yzde 73 dzeyine ulamtr. Nasl olmu bu durum? Biliyorsunuz, petrol ve doalgaz ihracats bir lkeyiz. Maalesef, retim yapan lkelerden kat kat fazla elektrik ihtiyacmz doalgazdan karlyoruz. Tamamen da baml, her an tehlike altnda bir elektrik enerjisi retim politikas izliyoruz. Bunun da sonular lke asndan ar olabilir. Ar vergiler ve enerji tketimindeki verimlilik, enerji fiyatlarnda pahall giderek arttrmtr. Maalesef, zellikle Ortadou ve Kuzey Afrikadaki olaylardan sonra bu durum iyice rndan km, inanlmaz boyutlara gelmitir. Herhalde btn lke genelinde genel bir ikayet olduu herkes tarafndan gzlemlenmekte. Yine nemli bir gelime, Yenilenebilir Enerji Yasasnn Mecliste onaylanmas, 2010 ylnn son dnemine gelmitir. Yatrmclarn beklentilerini karlayamamtr. Dolaysyla, tek ciddi yatrm ilan da, Bilecikte 25 megavatlk bir gne enerji santrali kurmak amacyla, yine bir kamu kuruluu olan EAtan gelmitir. Sonu olarak, 2010 ylnda pahallk artm, retim ve tketimde verimlilikle ilgili yol alnamam, yerli kaynaklarn hizmete alnndaki zorluklar devam etmi, enerji ynetiiminde sorunlar yine devam etmitir. Blgemize geldiimiz zaman, enerji tketim gstergeleri ne durumdadr? Bu, 2008deki bir veri. Trkiye ortalamas, kii ba tketimimiz 2 bin 264 kilovat/saat, Batman 810 kilovat/saat, rnak 717, Siirt de 1000 kilovat/saat. Siirt sizi yanltmasn; Siirtin tketiminin fazla olmasnn imento Fabrikasndan kaynakl olduu aikr.
18
ekil 7: Bazi llerin Kii Bana Elektrik Enerjisi Tketimi Bu da bu ilimizin retim ve tketim deerlerini gsteren bir grafik. Batmanda tketim 1 milyar 300 kilovat/saat, retim 475 milyon kilovat/saat; Siirtte tketim 530 milyon kilovat/saat, retim 51 milyon kilovat/saat; rnakta 1 milyar 150 milyon kilovat/saat bir tketimimiz var, retimimiz de 1 milyar 925 kilovat/saat. Bu ilin toplamna bakarsak, toplam retimimiz 2 milyar 980 kilovat/saat, tketimimiz 2 milyar 455 milyon kilovat/saat.
ekil 8: Batman Siirt rnak lleri Elektrik retim Tketim Deerleri, 2010 Yl Bu, TEDAn resmi verilerinden alnm tketim gstergeleri. Nerede, ne kadar enerji tketiyoruz, ona bakmamzda fayda gryorum. Mesken tketimi yzde 33, sanayi tketimi yzde 13. Kayt d olayn byk lde meskenlerde olduu ngrsnden, aslnda mesken ve sanayideki kullanm orannn ne kadar vahim bir dzeyde olduu bu tabloda aikr. Trkiyenin batsnda bu rakamlar, sanayi tketiminin mesken tketiminin iki katndan fazla olduu bilinmekte.
19
ekil 9: Batman Siirt rnak illeri Enerji Tketim Deerleri, TEDA 2009 Sosyoekonomik gstergeler asndan blgenin durumunu gz nnde bulundurursak, yeil kartl vatandalarn toplam nfusa oran nedir diye bakarsak, Batman, Siirt, rnak pe pee sralanyor. Yzde 45-50 yakn yeil kartl vatandamz var blgede. Bu, ne demek; yeil kartllarn yzde 45inin hi kaytl ii yok ya da dzenli bir geliri yok anlamna geliyor.
ekil 10: llere Gre Yeil Kartl Saysnn Nfusa Oran, Salk Bakanl 2008 Yine baz sosyoekonomik gstergeler asndan Trkiye geneli illerin sosyoekonomik sralamas gz nne alndnda, demografik gstergeler, istihdam, eitim, salk, sanayi, tarm, inaat, altyap ve refah gstergeleri bileenlerinden byle bir endeks ve sralama ortay kyor. lk srada stanbul ve Ankara, 4. srada Kocaeli, blge illerinden Diyarbakr 66. srada, Batman 68, Siirt 73, rnak 78 ve Trkiyenin sonunda yer alan Mu ise 81. srada
20
ekil 11: Baz llerin Sosyoekonomik Gelimilik endeksleri ve Sralamas, Kaynak: 2010 Metin BERBER, UUR SVR, Ezgi BADAY YILDIZ; Trkiyede llerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas 2010, KT Blgenin temel enerji sorunlarn biraz irdelemek istiyorum. atmal ortam ve g konusu; kylerden kente g eden halk, kentlerin hzl nfus artna maruz kalmasna neden olmu ve zellikle gelir seviyesi dk, yaam koullar ar vatandalar varolarn domasna sebebiyet vermitir. Plan ve altyaps olumadan, arpk bymenin yannda, olaanst koullar dolaysyla kayt altna alnamayan krsal kesim, kaak elektrik kullanmnn yaygnlamasna, hatta doallamasna sebep olmutur. Bunun yannda, gerekletirilemeyen bakm almalar nedeniyle, hat kayplarnn olmas gerekenden ok ok daha byk deerlere ulamas, teknik kurumlara siyasi mdahale bir baka sorun. lke genelinde olduu gibi, blgede de brokratlar siyasi iktidarn kadrolar durumuna gelmi. dareciler, hizmet eksenli anlaytan ziyade koltuk telayla almak durumunda kalm, uzun vadeli projeler retmek yerine gn kurtaran almalara ynelmilerdir. Yine bu sebepten dolay, yetersiz denekler de ok kullanlamadan geri gnderilmek durumunda kalmtr. Bunun rnekleri zellikle datm irketlerinde ok sk karmza kyor. Blgede alanlar ok iyi bilirler. Yine siyasi mdahalelerle eitli kararlar alnyor. Grup Mdrlnn Batmana alnmas; Siirtte ok ihtiya yokken, daha elzem yerler varken bamhendislik kurulmas gibi siyasi mdahaleler yaplmaya devam ediyor. Yine kayp-kaak sorunu nemli bir sorun. Blgemizde, yaz aylarnda tarmsal sulama, k aylarnda da meskenlerde snma amal elektrik tketimi son yllarda yksek deerlere ulamtr. Kaak kullanm orannn yksek olduu bir gerek; ancak, sanayi tketimini dk olduu bu blgede bu orann yksek deerlere kmasnn en byk sebebi, mesken ve tarmsal sulamadaki elektrik tketimidir. Teknik kayplar ve kaak kullanm i ie tanmlanmaktadr. Dolaysyla, bu kadar yetersiz bir altyap ebekesi olan blgede teknik kayplarn hangi seviyelerde olduunun llmesi imkanszdr. Yani bu oranlar belirlenirken, bunlar birbirinden ayracak sistemleri maalesef yok. Datmdaki teknik kayplarn yksek olmas nedeniyle, retim yeterli olsa bile, tketiciye istenilen kadar elektrik vermek olanakszdr. Resmi verilere gre, Trkiyede ortalama ebeke kayplar yzde 18dir. Bunun baz yrelerde ve zamanlarda yzde 25lere vard dnlmektedir. Gelimi lkelerde kayplar yzde 5-8 arasndadr. Planszlk ve yetersizlik, teknik eleman yetersizlii, yatrmlarn en olumsuz koullara gre yaplmas -yatrmlar yapyoruz; ama maalesef, gn kurtarma yatrmlar olarak dnld iin, 3 sene sonra bu yatrmlar anlamsz hale geliyor- yeni yatrm ve denek olmad iin, bunun zerinden enerji datmna devam edildii iin, yksek oranlarda kayp enerjimiz olduu aikr. Yatrmlar yaplsa bile, l ve koruma sistemleri yeterli olmad iin, bu yatrmlar bir sre sonra ilevsiz hale gelebiliyor. Datmda, fazl sistemdeki dengesiz yklemeler yine datm sistemindeki olumsuzluklar ve kaaklar artran en nemli unsurlardan bir tanesi.
21
Batmanda, bu teknik yetersizliklerle ilgili birka resim ekmi arkadalar. ehrin herhangi bir yerinde kafanz kaldrp grebileceiniz resimler bunlar. Datm ebekesinin durumunu gryorsunuz. Yine gn ortasnda yanan bir sokak aydnlatma armatr gryorsunuz. Bu, kayp diye tanmlanan bir tketim. Arap sa gibi, teknik personelin bile ne anlama geldiini anlamas zor bir grnt. Bunlar ehrin eitli noktalarnda ekilmi ayr ayr fotoraflar. Maalesef, her yerde durum ayn. Gryorsunuz, aalarla i ie gemi datm ebekesi. Yine gndz yanan baka bir armatr.
Resim:1
Resim: 2
Resim: 3
Resim: 4
Resim: 5
Resim: 6
Resim: 7
Resim: 8
22
atmal ortam ve gn nasl varolar oluturduundan bahsettik biraz nce. Bu, normalde ehir dnda olmas gereken bir iletim hatt; ama maalesef, ehirleme yle bir ekilde olumu ki, ehrin merkezinde kalm, ama caddenin ortasnda kalm iletim hatt. Yine gndz yanan lambalar, datm ebekesinin durumunu gsterir fotoraflar.
Resim: 9 Bir de zelletirme maceras var, Trkiyenin datm irketlerinin zelletirilmesi. Biliyorsunuz, eskiden TEK vard; yani hizmet kamu eliyle, tek bir noktadan yaplyordu. Herkes TEKi tanrd, TEK de vatanda bilirdi; yani arada baka kurum, kurulu, kr amac gden baka kimse yoktu. TEK dneminde, EA, TEA, TETA ve 5 datm blgesi, bununla birlikte yzlerce retici bu iin iine girdi ve ok ciddi bir planszlk, koordinasyonsuzluk ortaya kt. Bunun yannda, Enerji leri Ett daresi, Enerji leri Genel Mdrl, DS gibi kurumlar da hesaba katarsak, yatrmlar yaplsa dahi, birbirinden habersiz yaplyor. TEA bir trafo merkezi kuruyor, TEDAn haberi yok, 6 ay sonra hat ekiyor. Biliyorsunuz, biz, elektrik enerjisi kullanmnn insan hakk olduunu ve kamu eliyle yaplmas gerektii dncesindeyiz. Maalesef, bu alanlar zelletirme macerasyla rant alanlar haline getirildi. zelletirilecek olan datm irketlerinin alanlarnn durumu yine belirsiz. Sendikasz, gvencesiz, dk cretlerle, ciddi bir emek smrsnn nn ayor bu zelletirme politikalar. Bir nemli husus, bu zelletirilen datm irketlerinin belli bir sre, hatta uzunca bir sre altyap almalarnn Hazine tarafndan karlanaca konusunda. Blgede vatandan durumu nedir, bunu bir tartmak lazm. htiyac olanlarn gerekten tespit edilmesi halinde, ucuz tarifelerle enerji vermek lazm. Biliyorsunuz, gne bedava. En azndan scak su ihtiyac buradan karlanabilir. Bu konuda tevik yasas ok basit bir ekilde ortaya konulursa, eminim ki, ok hzl bir gei salanacaktr. Elektrii temin eden kurulular, vatanda, tketiciler, meslek odalar ve sendikalarn oluturaca enerji platformu, her kesimin sorularn ortaya koyabilecei ve zm neriler oluturabilecei bir platform olabilir.
23
NSAN HAKKI OLARAK ENERJYE ERM

NHAT EKNC (HD Genel Merkez MKY yesi) Aslnda insan haklar asndan enerji konusuna ilikin olarak arkadalar davet ettiinde, biraz dnmedik deil; ancak, ben, teknik bir konuda teknisyen dzeyinde katlabileceimi ve insan haklar asndan biraz da sorunlu grnen yanlar var. Biliyorsunuz, nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde, Btn insanlar eit olarak doar denilmektedir. Yine Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna gre de, Irkna, cinsine, gelir dzeyine baklmakszn, btn vatandalar yasalar nezdinde eittir denilmektedir. nmzdeki sre ierisinde yeni bir anayasa yaplmas durumu sz konusu. Forum araclyla unu neriyorum EMO yneticilerine: Yaplacak yeni anayasada, nasl ki insanlar, rkna, cinsine bakmadan eit oluyorlarsa, lkenin temel kaynaklarndan temel ihtiyalarn giderecek kadar yararlanma haklar olmaldrdiye bir madde koymamz gerektiini dnyorum. Eer herkes bu lkenin vatandaysa ve bu lkenin kaynaklar herkesinse, herkes, en azndan temel ihtiyalarn karlayacak kadar o kaynaklardan yararlanma hakkna sahip olmaldr. Siz, bir lkede birilerini uakla seyahat ettirip, dierlerini de tarla srmeye mahkum ederseniz, o toplumun ne sosyal toplum olma olasl olur, o toplumda ne eitlik olur, ne de o toplumun ilerlemesinden sz edebilirsiniz. Bu nedenle de nemli konulardan bir tanesi, kaynaklarn temel ihtiyalar salayacak ekilde datmnn ok nemli olduuna inanyorum. Bu birincisi. kinci konu, zellikle blgemiz ve ilimiz iin de geerli olan bir mesele, kaak enerji kullanma meselesi. Kaak enerji neden kullanlr? diye bir bakmak gerekiyor. Bu konuda Odamz bir aratrma yapt m, bilmiyorum, ama gazetelerde srekli unu grrsnz: u kyde, elektrik arpmas sonucu kadn ld, ocuk ld. Ne yapm? Kaak elektrikle suyu styor banyo yapmak iin, onun kaandan kaynakl olarak lme sebebiyet sz konusu. Baktnz zaman, Kaak elektrik kullanmasayd, byle olmazd, bu vatanda lmezdi denilir; ama olayn bir de tersinden bakmak gerekiyor. Eer o vatandan temel ihtiyalarn karlasaydnz, o insan, bu yzden hayatn kaybetmeyecekti. nsan Haklar Dernei olarak ve insan haklar aktivistleri olarak bizim iin temel olan ey, insann yaam hakkdr. Enerjiyi pahal elde edebilirsiniz, ucuz elde edebilirsiniz, bunu politikalarnz belirler. Kaynaklar nasl kullandnz yine bu politikalarla ilgili bir eydir. Savalar aarsnz bir damla petrol iin; ama binlerce damla kan aktrsnz, bunu grmezsiniz ve bunu da eitlik, insan haklar, demokrasi diye insanlara yutturmaya alrsanz, bunun ok mantkl olmadn dnyoruz. Aslnda enerjinin paylam konusu ve enerji savalar konusu detayl olarak incelenmesi gereken, insan haklaryla balantlandrlmas gereken temel bir unsurdur. Birinci ve kinci paylam savalarna bakarsanz da bu byledir, mevcut yrtlen politikalara bakarsanz da bu byledir. Blgemiz asndan da bu sorun kanlmazdr. zellikle konumaclarmz mevcut sorunlar gndeme getirdiler. Blgemizde, hidroelektrik santraller asndan baktmz zaman, 35in zerinde hatr saylr elektrik santrali mevcut. Aslnda birok arkadamz, belki ben de blgemizde bu kadar hidroelektrik santrali olduunu bilmiyordum. Ama gndeme gelen birka tanesi, zellikle gvenlik amal olanlar Nedir; Bu, buraya gemesin veya Baka bir lkedeki kaynaklar, buradaki kaynaklar kullanarak smreyim. Bu mantktan ziyade, politikalarn deitirilmesi gerekiyor, Var olan kaynaklar insanlarn temel ihtiyalarnn giderilmesi konusunda harcanrsa, bunun toplum iin daha yararl olacan ve herkesin kaynaklardan yararlanma hakkn salayacandan dolay da toplumun daha huzurlu olacan dnyorum.
24
ELEKTRK LETM ALTYAPISI, LETME SORUNLARI VE ZM NERLER

SLEYMAN LHAN (TEA 16. letim Tesis ve letme Grup Mdr) Sayn Panel Yneticisi, sevgili meslektalarm, saygdeer katlmclar; iletme sorunlar, elektrik iletim altyaps ve zm nerileri konusuna balamadan nce, hepinize sevgilerimi, sayglarm sunuyorum. Adm, Sleyman lhan. TEA Grup Mdrym. Biraz kendimden bahsedecek olursam, 1956 Batman doumluyum. lk ve ortaokulu Batmanda, lise ve niversite renimimi Elazda tamamladm. 1978 ylnda Diyarbakrda, Trkiye Elektrik Kurumunda greve baladm. 18 yl, bata Diyarbakr ili olmak zere, Batman, Mardin, Siirt, rnak, Mu, Bitlis, Hakkari ve Van illerinde hizmet verdikten sonra, 1997 ylnda TEA Grup Mdrlnn Batmanda kurulmasyla 14 yldr bu ilimizde grev yapmaktaym. Halen Batman ilimizde grevime devam etmekteyim. TEA tantacak olursam, Trkiye Elektrik letim A.., 233 sayl Kanun Hkmnde Kararname sistemi ierisine, iktisadi devlet teekkl olarak ve mevcut mevzuat ve ana stats hkmleri erevesinde, Enerji Piyasas Dzenleme Kurumundan 13.03.2003 tarihinde ald iletim lisans erevesinde, yeni piyasa yapsna uygun olarak faaliyetlerini yrtmektedir. TEAn grev ve sorumluluklarna bir gz atacak olursak, teknoloji, nfus ve altyap gelimelerine paralel olarak elektrik letim altyaplarn geniletmek, yeni iletim tesisleri yapmak, bunlara paralel olarak kendi iletim altyapsn geniletmek; Trkiye elektrik sistemini uluslararas standartlarda kaliteli, ekonomik ve gvenilir bir ekilde iletmek, bu amala yeni projeler oluturmak, bunlar gerekletirmek ve elektrik piyasas hizmetlerini yrtmekten sorumlu olan TEA, bu grevlerini, Ankarada bulunan Genel Mdrlk, tarada bulunan 22 tane grup mdrl ve 10 adet yk tevzi iletme mdrl vastasyla yrtmektedir. TEAn iletim ebekesine bir gz atacak olursak, lkemizde, 48.971 km uzunluunda enerji iletim hatt, trafo merkezinde kurulu olan 98.852 MVA trafo gc bulunmaktadr. letim ebekemiz ayrca komu lkelerle toplam 10 adet enterkoneksiyon hattndan olumaktadr. TEAn 2010 yl sonu itibaryla 48.591 megavat santral kurulu gc, 33 bin 392 megawatlk ani puant, 696 gigawatt.saatlik maksimum gnlk tketimi, yllk 210 milyar kilovat/saatlik enerjisi retimi olan bu sistemde amacmz, kesintisiz, kaliteli ve gvenilir bir ekilde iletmektedir. Bilinecei zere, iletim altyaps denilince akla, elektrik sisteminin en nemli parametrelerinden biri olan trafo merkezleri ve enerji iletim hatlar gelmektedir. Greve baladm 1978 ylnda, Batman, Siirt ve rnak illerindeki iletim tesislerinin mal varlna bir gz atacak olursak, Batman ilimizde 16 MVAlk bir trafomuz vard, Siirtte 4 MVA, rnak ilinde de 32 MVAlk bir trafomuz vard. Batmandaki 16 MVAlk trafo gcmz, Batman bata olmak zere, Silvan, Hazro ve civar kyleri beslemitir. Siirtteki 4 MVAlk trafomuzdan ise, Siirt merkez, Kurtalan ve civar kyler besleniyordu. rnaktaki 10 MVAlk trafomuz da o yllarda rnak, Uludere, Beytebap, Cizre ve Silopi ilelerini beslemekteydi. Tablo 1: 1978 Batman, Siirt, rnak letim Malvarl, TEA
l Batman Siirt rnak TM Kurulu G 16 MVA 4 MVA 10 + 32 MVA E..H. Uzunluu 32 km 170 km 120 km Reaktr --5 MVAR ---
O yllardaki en byk sorunumuz, iletme sorunu ferranti olay olarak karmza kmaktayd. Bilinecei zere, enerji iletim hatlar, gerilim tatbik edilirken, hat sonu geriliminin hat ba gerilimden yksek olmas olayn ferranti olay denilmektedir. 154 kilovoltluk iletme gerilimli gerilim tatbik edildiinde, hat sonu gerilimi 180 kilovoltlara kmakta, 180 kilovoltta da ykseltme gerilimi 154 kilovolt olan bir g trafosunu inie almak mmkn deildi. Onun iin, gerilim seviyesinin indirilmesi gerekiyordu. O yllarda, 1978li yllarda, biri Siirtte, br de Midyatta olmak zere iki tane 5 MVAR
25
reaktrmz vard ve bu reaktrleri servise almak suretiyle gerilim seviyesini 160 kilovolta indirdikten sonra sistemi beslemekteydik. Ancak, yklerin artmasyla, u anda, bahsettiim o reaktrlere ihtiya kalmamtr gnmzde. Elektrik iletimine bir gz atacak olursak, bilinecei zere, elektrik enerjisi iletimi 66, 154 ve 180 kilovoltluk gerilim seviyeleriyle yaplmaktadr. 380 kilovoltluk gerilim seviyesi, Trkiyenin ve Avrupann en byk gerilim seviyesidir. Karayollarnda otobann anlam ve nemi neyse, iletim sisteminde de 380 kilovoltluk tesisler de ayndr. Batman ilinin kurulu gcn Diyarbakr ve Mardinle mukayese etmek istersek -biliyorsunuz, oto trafolar iletim sisteminin en nemli unsurlardr ve santral edeeridir- Batmanda, 2010 ylnda oto trafo kurulu gc 750 MVAdir. Hedefimiz, bu yl ierisinde bunu 900 MVAya karmaktr. Ayn ekilde, Diyarbakr ve Mardin illerinde de 700 MVAlik oto trafo kurulu gcmz vardr. Hedefimiz, yl ierisinde bunlar 800 MVAya kartmaktr. Deminki mukayese tablosundaki amacmz, demek ki, Batman ilimizde iletimi oluturan en nemli parametrelerden birisi olan oto trafolar ynnden Batmann ok geride olmadn grmekteyiz. Tablo 2 :Batman Siirt rnak lleri 2010-2011 Mukayese Tablosu
l Batman Diyarbakr Mardin 2010 yl 750 MVA 700 MVA 700 MVA 2011 yl 900 MVA 800 MVA 800 MVA
Bu konumalarm zetlersem, lkemizde elektrik, 380, 154 ve 66 kilovolt gerilim seviyelerinde iletilmektedir. Elektrik iletiminin, retim noktalarnda retilen elektriin en az kaypla retim noktalarna en yakn datm merkezlerinden ulamasdr. Baka bir deyile hedef, kesintisiz ve kaliteli elektrik iletimidir. Yansdaki tabloya bakarsak, Batman ilimizde 2009 ylndaki tketimimiz 1.272 milyar kilowat.saattir. 2010 ylndaki tketimimiz 1.3 milyara ulamtr. Batman ilindeki bu deerlere gre, yllk tketim art hz yzde 2,18dir. Batmandaki kurulu glere baktmz zaman, zellikle 1978 ylnda 16 MVAR, gnmzde ise bu deeri 400 MVAya karm bulunuyoruz. Ama bu ylki hedefimiz, 400 MVAy 525e karmak olacaktr. En son satra bakarsak, trafolarn doluluk oranna bakacak olursak, yzde 65.7yi gstermektedir. Bu demektir ki, Batman ilinde trafo kurulu gcyle ilgili herhangi bir sknt yoktur. Bunlara ilaveten 125 MVAy de devreye aldmzda, inanyorum ki, doluluk oran yzde 50lere inecektir. Bu gsterge, arzi hallerde bile Batman ilinin sknt ekmeyeceine dair bir gstergedir. Tablo 3: Batman li Elektrik Tketimi
2009 Tketimi 2010 Tketimi Tketim Art Hz 1.272 GWs 1.300 GWs %2,18
Tablo 4: Batman li Kurulu G

2010 yl Toplam Enerji letim Hatt 1978 yl Toplam Enerji letim Hatt 2010 yl Toplam Kurulu Oto Trafo Kapasitesi 2010 yl Toplam Kurulu G Trafosu Kapasitesi 1978 ylndaki Kurulu G Trafosu Kapasitesi 2010 yl Ortalama Doluluk Oran
26
280 km 32 km 750 MVA 400 MVA 16 MVA % 65,7
Tablo 5: Batman li Planlanan Yatrmlar

SIRA NO 1 2 3 4 5 TOPLAM PROJENN YER BATMAN - MARDN - IRNAK BATMAN BATMAN - SRT BATMAN BATMAN 51,650 M TL
380 KV. GERC - ILISU - CZRE - SINIR EH. (TOPRAK TEL FBER OPTKL) (GAP) 154 / 33 KV 25 MVA GERC TM TRAFO 2 FDER 380 KV BATMAN II TM - SRT TM BRANMAN NOKTASINA KADAR EH (TOPRAK TEL FBER OPTKL) (GAP) BATMAN HES TM. OG KAPALI ALT LAVES 33 KV METAL CLAD ALT BATMAN - I TM. OG KAPALI ALT LAVES 33 KV METAL CLAD ALT
Batman ilinde planladmz yatrmlara bir gz atacak olursak, 5 tane yatrmmz var; ama en nemlileri, 380 kilovoltluk Gerc-Ilsu-Cizre enerji iletim hatt, ikinci nemli projemiz de Gercte bir trafo merkezinin tesisidir. Batman ilinin deerlerine baktktan sonra, Siirt iline gemek istiyorum. 2009 yl tketiminin 518 milyon kilowat.saat, 2010 ylndaki tketimi ise 529 milyon kilowat.saat olmutur. Enerjideki tketim art hz yzde 2,13 civarnda seyretmitir. Siirt ilinin kurulu gcne bakarsak, 1978de 4 MVAR kurulu gcmz vard ve bununla Siirti besliyorduk. Gnmzde ise bu deerler 185 MVAe kmtr. 2010 ylndaki doluluk oran yzde 66dr. Tablo 6: Siirt li Elektrik Tketimi 2009 Tketimi 518 GWs 2010 Tketimi 529 GWs Tketim Art Hz % 2,13 Tablo 7: Siirt li Kurulu G
2010 yl Toplam Enerji letim Hatt 1978 yl Toplam Enerji letim Hatt 2010 yl Toplam Kurulu Oto Trafo Kapasitesi 2010 yl Toplam Kurulu G Trafosu Kapasitesi 1978 ylndaki Kurulu G Trafo Kapasitesi 2010 yl Ortalama Doluluk Oran 231 km 170 km --185 MVA 4,6 MVA % 66
Siirt ilinde planladmz yatrmlara bakacak olursak, ok nemli tane yatrmmz var. Bu yatrmlar hayata geirmemiz halinde, 400 kilovoltluk sistem, yani Karayollarnn otobanna edeer enerji tesislerini Siirt ilimizde 20112014 yllar arasnda yapmay hedefledik. Tablo 8: Siirt li Planlanan Yatrmlar
SIRA NO 1 2 3 TOPLAM PROJENN ADI VE ZELLKLER 380 KV VAN - SRT TM BRANMAN NOKTASINA KADAREH (TOPRAK TEL FBER OPTKL) (GAP) 380 KV, 3B 1272 MCM, 205 KM 380 KV BATMAN II TM - SRT TM BRANMAN NOKTASINA KADAR EH (TOPRAK TEL FBER OPTKL) (GAP) 380 KV, 3B 1272 MCM, 65 KM SRT 380 TM (GAP) 380 / 154 KV, 2 x 250 MVA OTO TRAFO 154 / 33 KV 2 x 100 MVA G TRAFOSU PROJENN YER SRT - VAN BATMAN - SRT SRT 95,500 M TL
rnak ilimize geecek olursak, 2009 yl tketimi 1,1 milyar kilovat/saat, 2010 yl tketimi 1.166 milyar kilovat/saat, tketim art hz ise yzde 6,2dir. 1978 ylnda rnak ilindeki kurulu gcmze bakacak olursak, 10 MVAR idi. Gnmzde
27
ise deer 457 MVA kmtr. 2010 yl ortalama doluluk oran yzde 47.43tr. Bu deerlere de bakacak olursak, rnak ilinde de kurulu g ynnden herhangi bir sknt grnmyor. Tablo 9: rnak li Elektrik Tketimi
2009 Tketimi 2010 Tketimi Tketim Art Hz 1.099 GWs 1.166 GWs % 6,2
Tablo10: rnak li Kurulu G

2010 yl Toplam Enerji letim Hatt 1978 yl Toplam Enerji letim Hatt 2010 yl Toplam Kurulu Oto Trafo Kapasitesi 2010 yl Toplam Kurulu G Trafosu Kapasitesi 1978 ylndaki Kurulu G Trafo Kapasitesi 2010 yl Ortalama Doluluk Oran 230 km 120 km --457 MVA 10 MVA % 47,43
Batman, Siirt ve rnak illerindeki iletme sorunlarna geecek olursak, blgemiz, halen 400 kilovolt ile iki koldan beslenmektedir. Birinci kolumuz Batman, Diyarbakr zeri Karakaya; dier kolumuz, Batman, Kzltepe, anlurfa zeri Atatrk Baraj. Normal iletme koullarnda bu iki hat yetmekteyken, bazen bakm hallerinde ve arzi hallerde blge skntya girmektedir. Onun iin, mutlaka nc bir kolun gelmesi gerekiyor. letmedeki sorunlardan bir dieri, donanml teknik eleman teminindeki skntlardr. Bir baka konu, enerji sektrnde grev yapan teknik personelin cretlerinin yetersizlikleridir. letmede baka bir sorun da, kamulatrma ilemlerinin 1 yldan daha uzun srmesi nedeniyle yatrmlarn gecikmesidir. Kaliteli malzemenin ilgili mevzuatlar nedeniyle tercih edilememesi, bakm ve onarm koullarnn uygun olmamas ise dier iletme sorunlar olarak karmza kmaktadr. Peki, nedir zm nerileri? Bize gre, zm nerisi, yatrmlarn zamannda hayata geirilmesi, teknik personelin cret politikalarnn dzeltilmesi, kamulatrma ilemlerine vatandalarn daha duyarl olmasdr. nk biz 5 teklif ettiimizde, vatanda 10 istiyor, onu da vermemize ramen yetinmiyor, mahkemeye mracaat ediyor, 25 gibi bir deeri bizden talep ediyor. Bu da kaynaklarmzn ana tesislere deil de, kamulatrmaya gittiini gsteriyor. Sonu olarak, Batman, Siirt ve rnak illerinde herhangi bir enerji iletim sorunu bulunmamaktadr. Batman ilinde 400 kilovoltluk iletim tesisi bulunduundan, iletim ynnden gl bir yapya sahiptir. 2011-2014 yllarnda, Siirt ve rnak illerinde 400 kilovoltluk iletim tesisi yatrmnn hayata geirilmesiyle, bu illerin iletim yaps daha gl hale gelecektir. Gndemde olmamasna ramen, Diyarbakr ve Mardin ilindeki mal varlklarna ve sorunlarna bir gz atmak istiyorum; nk blgemizdeki iletim sistemi bir btndr. Batman, Siirt, rnakn yannda, Mardin ve Diyarbakr, mutlaka konuulmas gereken iki ildir. Diyarbakrdaki oto trafo kurulu gcmz 700, g trafo kurulu gcmz 1000 MVA. Diyarbakr ilinin yllk tketimi 4 milyar kilovat/saattir. Mardin iline bir gz atacak olursak, kurulu g 700 MVA, g trafolarnn kurulu gc 1200 MVA. Mardin ilimizin yllk tketimi 4 milyar kilovat.saat. Batmandaki tketim 1,3 milyar kilovat.saatti. Tabii, bu iki ilimizdeki sorun, ayrca bize de yansmaktadr; yani bu sorunlar hem Siirti, hem Batman, hem rnak ilgilendirmektedir. Dolaysyla, Mardindeki ve Diyarbakrdaki sorunlar mutlaka bir ekilde dile getirmemiz gerekiyor. Blgenin enerji profiline bakacak olursak, Siirt ili ok iyi bir izgide gidiyor, en istikrarl ilimiz Siirt ili. Arkasndan rnak, sonra da Batman geliyor. Ama Mardin ve Diyarbakr illerinin enerji tketim profilleri birbirine ters bazda. rnein, Diyarbakrn skntlar aralk, ocak, ubat aylarnda balar, ondan sonra sistem normale gelir. Mardindeki skntlar ise sulama nedeniyle maysta balar. Mays, haziran, temmuz, austos, Mardin iin hakikaten kaos aylardr. Bunu atlatmakta byk zorluk ekiyoruz.
28
ELEKTRK ENERJS KULLANIMINDA YAANAN SORUNLAR VE BUNLARIN RETME ETKLER

VEYS DEMR (TPAO Batman Blge Mdrl) Ksaca kendimi tantaym. Adm Veysi Demir. Buralym. Trkiye Petrollerinde yaklak 13 yldr alyorum. Daha ok Trkiye Petrollerinden, kendi birimimizde karlatmz sorunlar ve bu sorunlarn zmleri zerine bir sunum yapacam. Tabii, bu, retim leinde, Trkiye genelinde sorunlar ve zmler olarak deerlendirilebilir. Ksaca Trkiye Petrollerini tantmak istiyorum, altmz kurumu. 1954 ylnda 46327 sayl Kanunla, Trkiyede kamu adna hidrokarbon arama, sondaj, retim, rafineri ve pazarlama faaliyetlerini yrtmek amacyla kurulmutur. TPAO, kuruluundan bu yana sektrn tm kollarnda zverili almalarda bulunmu ve ilgili Kanunda kendisine tannan yasal haklar erevesinde pek ok nemli ve strateji yatrm baaryla gerekletirmitir. 1983 ylnda entegre bir irket olan kurumumuz, rafinaj, tama, retim gibi pek ok alanda faaliyetlerde bulunmu, bugn ise sadece sektrn sadece upstream dediimiz arama, sondaj ve retim faaliyetlerini gsteren milli bir petrol irketi haline dntrlmtr. irketimizin Genel Mdrl Ankarada bulunmakta olup, tane blge mdrlmz vardr; Batman, Adyaman ve Trakyada. alan saymz toplamda 4 bin 380 kii, yani tm Trkiye Petrolleri camias olarak. Bunun en fazla ksm bizim Batman blgesinde yer almaktadr. Batman Blge Mdrl 1954 ylndan itibaren Trkiye ekonomisi iin nemli olan yeralt kaynaklarmzdan petrol ve doalgaz arama, sondaj ve retim faaliyetlerini srdrmektedir. Trkiyede petroln ilk kefedildii ve retimine baland blge olmas nedeniyle, Batman Blge Mdrl ok nemli ve farkl bir konuma sahiptir. Petroln Batmanda bulunmas ve iletilmesiyle beraber, Batman Batman yapan bir kurum olmutur Trkiye Petrolleri. Batman blgesinde genellikle youn olarak retilen arama ve retim faaliyetleri, retim sahalarn gelitirme abalarna paralel olarak, 2010 ylnda sondaj almalar devam etmi ve bu kapsamda, var olan 8 sondaj ekibi halen almaktadr. Batman Blge retim Mdrl, 5 ilin snr ierisinde bulunan ham petrol retim tesislerinde gnlk 25 bin varil petrol ve edeer gaz retimi yapmaktadr. retim iin harcanan enerjinin en byk kayna elektrik enerjisidir. Elektrik enerjisi temini byk oranda TEDAtan salanmaktadr. Datm irketinden enerjinin alnmas ve tesislere gtrlmesi iin gerekli btn altyap Ortaklmz tarafndan yaplm olup, iletmesi, bakm ve modernizasyonu yine Ortaklmz tarafndan yaplmaktadr. u anda Ortaklmz sorumluluunda toplam 800 km orta gerilim seviyesi -34,5 kilovolt- ve yaklak 1500 km alak gerilim seviyesinde enerji nakil hatlarmz mevcuttur. 2011 yl ierisinde de 100 kmlik bir orta gerilim hatt bu hatlarmza eklenecektir. Ayn ekilde, 5 tanesi trafo merkezi olmak zere, toplam 106 14 adet kapal aft merkezi Ortaklmzn hizmetinde bulunmaktadr. Ham petrol retim tesislerimiz iin yllk elektrik tketimi 2010 yl iin 141 milyon 34 bin 409 kilovat/saat olarak gereklemitir. Bunun fatura maliyeti yaklak 16 milyon 500 bin dolar olarak gereklemitir. Tketim miktar kaytlarmza bakld zaman, 2011 yl iin 150 milyon kilovat/saat olarak ngrlmektedir. TPAO Batman Blge Mdrl olarak, ham petrol retimi tesislerinde arlkl olarak elektrik enerjisi kullanlmaktadr. Ham petrol retim tesislerinde kaliteli ve srekli elektrik enerjisi, petrol retiminin aralksz srd gz nne alndnda, vazgeilmezdir. Tesislerimizde kullandmz enerji yzde 99 orannda elektrik enerjisidir. Bunun dnda bir enerji kaynamz yok, daha dorusu pahal olduu iin kullanmyoruz. Bir kamu kurumu olarak, petrolde lke ekonomisini yurtdna bamllktan kurtarmak iin kesintisiz retim yapmaya zen gsteren Ortaklmza ait tesislere daha az kesintili ve kaliteli elektrik enerjisi verilmektedir. Elektrik enerjisi kullanmnda yaanlan sorunlar iki ana balk altnda toparlarsak, sorunlar d kaynakl sorunlar ve i kaynakl sorunlar olarak adlandrabiliriz. D kaynakl sorunlar dediimiz, iletim tesislerinden, yani TEDA ve TEAtan kaynakl sorunlar. kaynakl sorunlar derken, bizim kendi sorunlarmz. Elektrik alp, kendi iimizde datyoruz. D kaynakl skntlarmz, sklkla elektrik enerjisinin kesintileri, elektrik enerjisinin kalitesizlii, dalgalanmalar, iletim ve datm irketlerinin planl veya plansz bakmlarndan kaynakl elektrik kesintileri, iletiim sorunlar ve sabotajlar.
29
Bizim i kaynakl sorunlarmza gelirsek, dediim gibi, 900 kmlik bir orta gerilim enerji nakil hattmz var; ana akm aft merkezleri arasnda selektivite problemleri var, tesislerimizin eski olmas dolaysyla rehabilitasyon sorunlar var, iletiim sorunlar var, finansman sorunlar var, ekipman ve personel sknts, enerji ynetim sorunlar ve ksmen sabotajla ilgili skntlarmz var. Elektrik enerjisi kullanmnda d kaynakl ve i kaynakl sorunlardan dolay yaanan ham petrol retim kayb yllk ortalama 95 bin varil olarak gereklemektedir. Bunun da dolar baz maliyeti 66 milyon 500 bin dolar civarndadr. Enerjide yaanan sorunlardan dolay ham petrol retimi kayb, yani retim srecini aksatan ciddi proses arzalar da gelimekte. Bu nedenle, maliyet bileenlerinde de belirgin artlar olumaktadr. Bahse konu olan skntlar ve sorunlardan dolay, datm irketi elektrik satmad iin de para kazanamamaktadr. Sorunlarn doru belirlenmesi ve zm yntemlerini tartmak zere bir komisyon oluturulmu, teknik tartmalar gelitirilmi; tartmalar neticesinde, yeni altyap yatrmlarnn yaplmas sonuca balanmtr. Yaplacak yatrmlarn salayaca iyiletirmelerin ksa ve uzun vadedeki etkileri hesaplanm ve sisteme salayaca katklar deerlendirilerek, fayda-maliyet oran kabul edilebilir seviyeye drlmtr. Yaplan almalar sonucunda farkl senaryolar hazrlanm ve bu senaryolara gre de yol haritas karlmtr. Burada, birinci olarak sistemler mevcut tek hatl karlarak gncellenmitir, lokal ve genel tketim verileri gncellenmitir. Gemie ynelik arza sreleri incelenip, arzalarn ayklanmas, yatrmlarn buna gre planlamas yaplmtr. Mevcut durum ve geneldeki durum irdelenerek, teknik personelin eitimi ve ihtiyacnn belirlenmesi yaplmtr. Ortaklk dnda, profesyonel firmalardan danmanlk hizmeti alnmas yaplmtr. Enerji tedarikileri TEDA ve TEAla scak bir diyalog gelitirilmitir. Enerji ihtiyacn karlayan kaynaklarn belirlenmesi ve stabil kaynaklara ynlendirilmesi allmtr. Alternatif enerji kaynaklarnn belirlenmesi, yaplan almalarn fayda-maliyet oranlar deerlendirilerek, gerekli finansmann salanmasna allmtr. Bu yaplan almalar kapsamnda, ham petrol retim tesisinin sahasnda eski hattn 8 kmsi 3,0 iletkenli ve galvanizli cvatal hatla yenilenmitir. Bunun maliyeti 100 bin dolar olarak gereklemitir. Yine Gcek hattndan beslenen sahada enerji kayna deitirilerek, iletmesi ve bakmnn Ortaklmza ait sahada bulunan aft merkezinden beslenmeye balanmtr. Bunun iin de yaklak 16 kmlik 1,0 iletkenli galvanizli cvatal demir direk hatt ekilmitir. Bu hattn maliyeti de 370 bin dolar olarak gereklemitir. Yine Gcek hattndan beslenen Mardin tarafndaki sahada enerji kayna deitirilerek, iletmesi ve bakm TEDAa ait aft merkezinden beslenmeye balanmtr. Bunun iin yaklak 24 kmlik hat ekilmitir. Bunun da Ortaklmza maliyeti 360 bin dolar olarak gereklemitir. aft merkezlerinde de birtakm iyiletirmeler yapld. En byk tketim merkezimiz olan Batman ham petrol retim tesislerinin beslendii Trkiye Elektrik letmeleri A..ye ait TM-1 aft merkezine, mstakil, 25 MVAlk yksek gerilim fider tahsis edildi. Bu fiderin Ortaklmza maliyeti de 750 bin dolar olarak gereklemitir. Batman Blge retim Mdrl sorumluluuna geen Diyarbakr sahalar iin, yine TEAa ait TM-3 aft merkezinde yaklak 9 km, ift devre hat iletkenli enerji nakil hatt ekildi. Bunun da Ortaklmza maliyeti 1 milyon dolar seviyesinde olmutur. Ayn ekilde, Batman Bat Raman sahasnda bir aft merkezi kurularak, 400 bin dolar bir maliyet olumutur. 5 tanesi... trafolu olan aft merkezlerimiz, 14 adet kapal aft merkezlerimizdeki tm koruma rleleri elektronik rlelerle deitirildi. Bunun da maliyeti 200 bin dolar seviyesindeydi. Bata TEA ve TEDA olmak zere, blgedeki tm resmi kurumlarla kurulan diyaloglar neticesinde, TEA Batman Grup Mdrlnn teknik destekleriyle, Ortaklmzn kullanmna 154 kilovolt fider ve 25 MVAlk trafo tahsis edilmitir. Burada bir kez daha Sleyman beye teekkr etmek istiyorum. Bu konuda son derece nemli katklar saladlar. TEDA Batman Mdrl de teknik hizmetleriyle tarife deiikliklerini hzl ve etkin bir ekilde yaparak, fatura bedellerinde tahminen yzde 8-9 orannda bir indirimden yararlandk. Yine Sanayi ve Ticaret Mdrlnn ynlendirmeleriyle, toplam fatura bedelimizden yzde 40 orannda Hazine destei salanmtr. Diyarbakr DS Blge Mdrl ve TEDA Diyarbakr Blge Mdrlnn teknik destekleri ve 8 MWA gcnde enerji ok ksa bir srede salanmtr.
30
Enerji kaynaklarnn eitlendirilmesiyle ilgili olarak da, elektrik enerjisi altyapsnn ok yetersiz olduu veya olmad yerlerde kendi enerjimizi retmek zere, Nusaybin sahasnda 4 MWA gcnde doalgazl ebeke sistemi kurularak, kendi elektriimizi kendimiz retmeye baladk. Yenilenebilir enerji kaynaklar zerine de almalar yapld. Enerji verimlilii kapsamnda, Trkiye Petrolleri Batman Blge retim Mdrl sorumluluunda, Bat Raman ve ham petrol tesislerindeki retim kuyularnda kullanlan pompalarla, enerji tasarrufunda yzde 49 orannda, baz yerlerde de yzde 80 orannda bir elektrik tasarrufuna gidildi. Bununla ilgili almalar halen srmekte. Tm personelimiz srekli bir ekilde eitilmektedirler.
31
SORULAR VE CEVAPLAR
SORULAR
NEDM TZN- Sadece soru deil, bir katkda da bulunmak istiyorum; nk forum formatnda belki buna biraz dikkat etmekte fayda var. Sunum yapan btn panelistlere teekkr ediyorum. nemli veriler, bilgiler paylatlar. Tabii, ok nemli bir eksiklik hissediyoruz burada. nk elektrik sektr ba bo, bir kaos sreci yayor u anda. nk TEKten sonraki srece baktnz zaman, aslnda kurumlar aras ciddi bir koordinasyonsuzluk hakim. Datm, retim, ticaret, ok sayda irket oluturuldu. letimin temsilcisi u anda burada; blge asndan sorunlar dile getirdiler, nemli veriler sundular. Ama burada halkn en ok dikkatine sunulan, tketicinin gzne ilk arpan, datm sistemindeki sorunlara direkt bir muhatap bulamyorlar veya iletimle ilgili sorunlar yneltecek yetkilileri bulamyorlar. Bunun, Forumun bir eksiklii olarak kaydedilmesini tekrar vurgulamak istiyorum; nk vatandan bu konularda ok byk ikayetleri var. Krsal kesimlerde 1980lerden kalan datm hatlar var hl, aa direklerle altyap gtrlmeye allyor. Uzun yllardr zelletirme beklentisiyle sorunlar askya alnm, retimle datm arasnda bir egdm sz konusu olamad. Bu sektrde alan btn teknokratlar, brokratlar bunu teyit edecektir. TEDAn u anda satldn gryoruz, ama bundan sonras ne olacak? Datm sektrnde, bize gre halkn ok da faydasna olmayacak bir sre bekliyor. letimdeki sorunlar tartlabilir, ama tek bana bunun nemsiz olduunu gryoruz. TPAOdan arkadamz, gerekten Batman iin byk bir tketici olarak, kendi asndan sorunlar dile getirdiler. Buna benzer, kamuoyunda ok daha byk kesimler var. Bu sorunlar tespit edecek, tartacak, kamuoyunun nne getirebilecek bir ortamn yaratlmas gerekiyor aslnda. TPAO, bunu belki biraz daha aabilir. Bir tketici olarak yaad skntlar ksmen anlatt; bir taraftan datm, bir taraftan iletim asndan ne skntlar yaadklarn anlatt. Tketici normal vatanda kayp-kaaa yneliyor. Bu blgede ok rastladk; biz, hakl grmyoruz, ama insanlar nezdinde, Adamn sunduu elektriin kalitesi ne ki, bunun ne kadarna para vermeye deiyor trnden bir algya dnyor. Dolaysyla, iletim sektr, datm sektr, retim sektr, bu yapnn tamamnda bir koordinasyonsuzluun sz konusu olduunu dnyorum. Sleyman bey, bu konuda tekrar gr belirtirlerse memnun olurum. TEKten gelen bir gemii var. TEKin o dnemini gerekten zlemle anyor birok brokrat. Byk yatrmlar yaptk. Bence, bunun anlam var. Bunun tekrar tartmaya almas lazm. u anda nmzde, kr, piyasa, rant amal bir sektr bekliyor ve insan hakk olarak elektrie ulamn ne kadar sorunlu olduunu bundan sonra btn kamuoyunun bilmesi gerektiini dnyorum. Hem katk, hem de TPAO ve TEA asndan da bunun teyidini veyahut kendi grleri de varsa katk sunmalarn istiyorum. SLEYMAN BALKAN (EMO Van l Temsilcisi)- Bu soru aslnda TEDAa; ama TEDAtan kimse olmad iin, konuyu Mehmet Ay arkadamz anlatt iin, ona soraym. Biraz nce Mehmet Bey arkadamz, Batman ilindeki enerji datm hatlarnn durumunu anlatt. Bu artlar altnda, zelleen TEDA alacak olan irket, bu datm hatlar ierisinde Batman iline enerjiyi nasl kaliteli sunacak ve zm yolu ne olacaktr? KR KARABOA (EMO Mardin l Temsilcisi)- Sleyman beye soru sormak istiyorum. Geen yl, bildiiniz gibi, Mardinde ok byk bir enerji felaketi yaand; tarmsal sulamalar almad, ehir merkezlerinde enerji dalgalanmalar yaand, bu nedenle Organize Sanayi Blgesi de tam almad. Oraya tahsis etmi olduunuz bir trafo vard; Organize Sanayi Blgesini oraya balayarak kurtardk. Yalnz, bu sene sorunlar devam ediyor. Hem tarmsal sulamada, hem de Organize Sanayi Blgesindeki sorunlar devam ediyor. u anda dzgn elektrik gelmiyor. Son iki yldr, voltajn birden artmas, 400 volttan 600 volta kmas ki, bu sorun bu sene devam ediyor. Bu dalgalanmalar ve bu darbeler retimden mi kaynaklanyor, datmdan m kaynaklanyor? Eer sizden kaynaklanyorsa, bozuk harmonize elektrikleri bizim blgeye gnderiyorsanz, bunu nasl retmeyi dnyorsunuz? Bununla ilgili bir almanz var m? Bugn yine Organize Sanayi Blgesinden beni aradlar. Sabahtan beri drt tane darbe inmi ve Organize Sanayi Blgesindeki btn fabrikalar arzaya gemi. Bunu zmeyi dnyor musunuz, bununla ilgili almanz var m?
32
DRS EKMEN- Aslnda Mardinde dzenlemeyi dndmz Enerji Forumu almasnn belki en nemli konu balklarndan biri bu. Mardinde bu konuyu ileyeceiz. O anlamda belki, Sleyman beyi ksaca cevaplamakla yetinirse, daha uzun uzadya, hem sorunlar, hem zm nerilerini Mardinde tartma imkan bulacaz. Ben, zelletirme sreciyle ilgili kk bir katk yapmak istiyorum. TEDAn temsilcisinin burada olmamas meselesinde, aslnda davet ettik; ama olumlu bir dn alamadk. Forumun eksikliidir, ama bizden de kaynaklanan bir durum olmadn ncelikle ifade edeyim. zelletirme srecinin etkilerini aslnda ok fazla yaamaya balayacamz dnem, belki k aylarnda ortaya kacak. Kurumun zelleme sreci balad, ama daha tamamlanmad. Zaten datm altyaps ve iletme problemleri anlamnda ok skntl bir blgede yayoruz. Son kullancnn, tketicinin enerjiye ulam anlamnda yaanan skntlarn neredeyse haddi hesabnn olmad bir blgede yayoruz. zelleme sonrasnda yle bir ey beklentisi olmasn diye ifade etmi olaym: irket gelip ok gzel yatrmlar yapacak burada, btn datm problemlerini ortadan kaldracak. Maalesef, bugne kadar yaanan zelletirme uygulamalarnda da ortaya kan ok nemli iki sonu var; birincisi, alanlar asndan, gvencesiz ve dk cretli, bir nevi klelik anlayyla bir alma sistemi sz konusu olacak. kincisi de tketici asndan, kalitenin daha da dt, arzaya mdahalenin daha da zaman anlamnda uzad, arza sklnn daha fazla artt bir sreci maalesef son kullanclar, tketiciler byle bir srele kar karya kaldmz grecek. Tabii, zelletirmenin tipik mantnn burada ok etkisi var. Hizmet amal bir kurumu, bir kamu hizmetini zele kr amal bir sre olarak devretmi oluyorsunuz. Amac kr olanlar kr etmeye alrlar, hizmet retmek gibi bir dertleri olmaz. zlerek ifade ediyorum, umarm yanlrm; ama bizi karanlk gnler, bu anlamda zelletirme sonrasnda daha karanlk gnler bekliyor diye ifade etmek istiyorum. SALONDAN- Dicle niversitesinde renciyim. Bunlar eletiriyoruz, ama neden EMO olarak bir blgenin elektrik datmn biz almadk? O zaman, eletirdiiniz btn eyleri siz yapmaz mydnz? SALONDAN- Ben, zellikle blgede ska gndeme getirilen bir konuya deinmek istiyorum. Blgedeki kaak elektrik kullanmyla ilgili olarak, zellikle son srete, basnda sulayc birtakm haberler kmakta, birtakm speklatif haberler yaynlanmakta; i, zellikle sadece kaak boyutuyla ele alnmakta. in birok boyutu var; siz, daha iyi bilirsiniz, belki aklamalarnzda da yer verirsiniz. in sosyolojik ksmlar hi dnlmedi imdiye kadar. in politik, sosyolojik ksmlar, enerji altyaps, datmla ilgili altyaps, insanlarn ekonomik dzeyleri vesaire hi dnlmedi. Sadece kaak elektrik kullanmna ynelik birtakm sulamalarla yetinildi imdiye kadar, zmler retilmedi veya gndemletirilmedi, dile getirilmedi. Kaak elektrik kullanmna ilikin, blgeye ynelik sk sk haberler yer almakta basnda. Bu konuya ilikin EMOnun tavr nedir, EMOnun duruu nedir? EMO, bu konuda ne gibi almalar yapt ya da yapmaktadr. Art, basnda yer alan bu haberlere ilikin deerlendirmeleriniz nedir? Deerlendirmelerinizi alabilirsem sevinirim. ENGN KALMAZ- Dicle niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii blmnde okuyorum. ki sorum olacak; bir tanesi Sleyman Beye, bir tanesi Mehmet Beye. lk sorum Mehmet Beye. Diyarbakrda kaldmzda, elektrik kesintilerini ya da dk voltajl olduunu kn mahede ettik. Yalnz, yle bir sknt var: Kaak elektrik istemeden kullanlyor, nk aileler dk gelirli. Oraya enerji veren irket, her halkarda krl kyor. Zararl olsayd, oraya o enerjiyi vermezdi. Benim sorum u: Orada kaak kullananla kullanmayann fark nedir? Kaak kullanmayan zarara giriyor, kaak kullanan sanki krlym gibi grnyor. Bu, faturalarmza nasl yansyor, kilowat.saat bana den paray arttrarak m bize satyorsunuz elektrii? kinci sorum Sleyman Beye. Siz, elektrik iletimini ve iletiimini kyaslarken, Diyarbakr, rnak ve evre illeri kyasladnz. Aslnda hi houma gitmedi, nk zaten bu iller de bu noktada gelimi iller deildir. Tabiri caizse onlar kendinize hedef almanz dolaysyla, sizin ileriye ynelik gayretinizi biraz daha az grdm. Bir Bat ilini rnek alsanz, ok daha gzel olur. Bir de Diyarbakrn k aylarnda, Mardinde yaz aylarnda elektrik sknts yaadn dile getirdiniz. Bence, bunlarn
33
zmne ynelik baknz olursa daha faydal olur. nk ayn ey ukurovada var, yani sulama; ukurovadaki iftimiz Diyarbakrdaki veya Mardindeki iftimizle ayn oranda enerji kullanrsa, oradaki insan 1 milyar elektrik faturas verirken, buradaki adam 5 milyar veriyor. Zaten adamn oradan geliri ne kadar olabilir ki? Haliyle, adam zorla kaak kullanmaya yeltendiriyorsunuz. Buna cevap istiyorum. MEHMET SELM- Hepinize iyi gnler. Ben, Batman Endstri Meslek Lisesinde elektrik retmeniyim. lerideki enerji forumlarnda, mhendis arkadalarn dnda, elektrik alannda alan teknisyenler arkadalar da grmek isteriz. Nihat bey bir neri sundu, ama herhalde sonucu tam aklayamad. Bence, u anda ekonomik durumu dk olan kiilere ynelik olarak yeil saya dediimiz bir uygulama gerekletirilirse, elektrik enerjisinin daha fazla kullanlmasnn nne geebiliriz. rnein EMO, standart bir evde tketilecek enerji miktarn belirlerse, ekonomik durumu dk ailelerin tketimini cretsiz bir ekilde karlamay taahht ederse, bunun nne geilebilir. Belki u anda ekonomik durumu dk bir ailenin kullanaca tketim miktarnn ok stnde, rnein 150 kilovat veya 300 kilovat enerji kullanmas gerekirken, bir ayda 3 bin kilovat kadar elektrik enerjisinin tketildiini grmzdr yaplan aratrmalarda. Baz evlere ziyarete gittiimizde, her odada iki tane elektrikli stc var ve o evde kaak kullanlmakta. Sorduumuz zaman, Evet, kaak kullanyorum, fakat benim ihtiyacm var diyor. Devlet, kmr destei veriyor, ama o kmr baka birine satyor. Bence, EMO olarak, bir evde ihtiya olabilecek tketim miktarnn belirlenmesi, ekonomik durumu dk ailelere bunlarn cretsiz olarak sunulmas, bunun dndaki kullanclara ise, ya parasal olarak ya da cezai bir meyyide eklinde uygulanmas gerektiine inanyorum. Ayrca, yenilenebilir enerji kaynaklarnn eitim alanna da aktarlmas gerektiini dnyorum. u anda, Milli Eitim mfredatnda yenilenebilir enerji kaynaklaryla ilgili bir eitim program yok. Bu da bir eksiklik. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn yaygnlamasnn artmasnn eitimle artabileceini dnyorum. Oda olarak da, niversitelere, Milli Eitim Bakanlna, yenilenebilir enerji programlarnn eitim mfredatlarna konulmas tavsiyesinde bulunulabileceini dnyorum. SALONDAN- Dicle niversitesi Elektrik-Elektronik 2. snf rencisiyim. Benim sorum Mehmet Beye olacak. Bildiiniz gibi, TEDA zelleti, blgeler halinde i adamlarna satld, devredildi. Diyarbakr TEDA, 226 milyon TLlik bir cretle bir i adamna devredildi. br blgedeki i adamlar TEDA devrald, fakat Diyarbakrnki almad. Bunun sebebi de, Diyarbakr TEDA, kaak elektrikten dolay geen sene yaklak 1 milyon ksur TL zarar etti. Bir sorum daha olacak. Diyarbakrda isizlik sorunu gibi birtakm sorunlar var. Ben Bingllym. Bingl, en az kaak elektrik kullanmnda ilk 3te. Bingl, Diyarbakra oranla daha engebeli, arazi artlar yetersiz olmasna ramen, kaak elektrik oran en az. Son sznzde, kamu hizmeti olumas demitiniz. Kamu bilinci olusa daha iyi olur mu? ABDURRAHMAN ... (EMO Mardin ubesi)- Ben, hidroelektrik santralde altm Mardinde. O zaman, 2007 ylnda, kilovat bana rettiimiz elektrii EA 0.56 kurua satyorduk. En son gelen zamlarla, kilovat ba 1.12 kuru oldu, yani 1 kurutan biraz daha yksek. O dnem, vatandaa TEDA, elektrii 15 kurutan satyordu, yarm kurua mal edilen elektrii. u anda ise 1.12 kurua mal edilen elektrik, vatandan sayacndan 25 kurua yakn bir fiyatla geiyor; yani fahi bir fiyat var. Geen sene, TEDA Genel Mdr geldi, bizimle toplant yapt, Bu kaa indirelim dedi. Biz de dedik ki, Sayn Genel Mdrm; indirebilir misiniz? nk budaylar tarladan kilosu 50 kurua kyor, vatandan sofrasna 2 liraya geliyor. Elektrik de ayn ekilde. KDV yzde 1 olsa, maliyet ok der. MEHMET DADEVREN- Ailem iftilikle urat iin, unlar sylemek istiyorum. Srekli tarlayla uratmz iin, u karlatrmay yaptm: Ege Blgesinde, 13 dnmlk bir araziden elde edilen gelir, Urfa blgesinde 400 dnmden elde edilen gelire karlk geliyor. Bunun nedenlerinden biri de, elektriin dk fazda gelmesi, gelen elektriin kalitesiz olmas, bir de teknik personel yetersizlii, gelen personelin kaak grmesine ramen rvetle olay kapatmas. iftiler bunlarla urarken, bu kadar sorunlar varken, kaak kullanmamas elde midir?
34
SALONDAN- Dier katlmclardan farkl olarak, ben, kaak elektrii hakl buluyorum. Eer bir vatanda 600 milyona alyorsa, aylk 1 milyon fatura deyecekse, demesin, kaak elektrik kullansn. ifti arkadamz biraz iftilerden bahsetti. Ben de iftiyim ve geen sene, elektrik dalgalanmas, dp ykselmesi yznden sondaj kuyusu yand. Bunun maliyeti 15 milyar lira gibi bir maliyet. 200 dnmlk bir tarlada eer buday ekerseniz, yaklak olarak 30-40 milyarlk bir gelir geliyor. Eer bunun elektrik faturasn tam olarak deseniz, 15-20 milyarlk bir fatura sz konusu. Yani iftiler ne yapsn? SALONDAN- TEDAn buraya katlmas artt. Buraya davet edilmi, gelmemi. Yalnz, TEDAta alan, TEDAn sorunlarn bilen, elektrik iletimiyle ve datmyla ilgili konular bilen, yaanlan skntlar bilen, zm nerilerini syleyebilecek ve bu konuda katlmclar aydnlatacak birisi var mutlaka, yani her zaman bulunabilir. Keke baka birileri gelip burada bir aklama yapsayd TEDAn konusunda, yani bu konularda konuacak biri olsayd. Tabii, vatandalar da birtakm sorular soruyor, ama ok yerinde olmayan sorular da gelebiliyor. Dolaysyla, en azndan bundan sonraki oturumda TEDAtan birinin burada bulunmasn beklerim.
35
CEVAPLAR
PANEL YNETCS- Bir arkadamz, EMO, iletmeyi alamaz m ya da iletmeyi yrtemez mi? eklinde bir soru sordu. Elektrik Mhendisleri Odasnn byle bir eyi yok, yani kamu kurumu niteliinde bir kurum. EMO, tamamen toplumsal skntlar irdeleyen, toplumsal duyarllklar olan ve halktan yana bir izgi izen, ticari herhangi bir yaps olmayan demokratik bir sivil toplum kuruluudur. Bu tip yaplanmalarn ticari herhangi bir faaliyette bulunmas sz konusu deil. Ancak, ilgili kurumlara birtakm nerileri gtrmek, kamuoyu oluturmak, siyasi karar vericileri harekete geirmek ve bu anlamda birtakm etkinlikleri dzenlemek gibi ilevleri vardr. Dolaysyla bizler ya da Elektrik Mhendisleri Odas -sizler de dahilsiniz yeler olarak- herhangi bir ticari faaliyetin ierisine giremez. Bu, direkt olarak ilgili kurumlarn iidir ve bu kurumlar bu hizmeti vermek iin yaplanmlardr. Halk olarak, kamu kurulularn hizmet vermeye, daha iyi almaya zorlamamz ve bu anlamda birtakm etkinlikler, almalar yapmamz gerekiyor. Bu etkinlik de bunun bir parasdr. Murat arkadamzn hem bana, hem Mehmet Beye sorduu bir soru var; Kaak elektrik kullanmyla ilgili yaklam nedir? diye sordu ve kaak kullanmna ilikin olarak, basn yayn organlarnda, blgeyi ok ciddi bir biimde sulayc birtakm haberler olduunu ifade etti. nce unu bilmemiz lazm: Kaak elektrik kullanm, Batmann, rnakn, Siirtin, Diyarbakrn, herhangi bir ilin sorunu deil ve bu kaak kullanm sadece bu illerde olan bir ey deildir. Bu, Trkiyenin problemidir ve Trkiyenin tamamnn problemidir. Bu problemin zm de polisiye yntemlerle mmkn deildir. imdiye kadar gelinen noktada bunlar grdk. Bu problemin zmnn yntemi, ekonomik ve sosyal tedbirler alarak, bu lkede yaayan insanlarn refah seviyesini ykselterek mmkndr. Bugn, aln, sefaletin kol gezdii blgelerde bu, tabii ki kanun d eriim aralaryla ortaya kacak. nemli olan, toplumdaki bu tr eitsizlikleri, bu tr problemleri ortadan kaldracak nitelikte politikalarn hayata geirilmesidir. Bu politikalar hayata geirilmedii mddete, kaak elektrik kullanm ya da baka birtakm sular srekli bu lkenin gndemine gelecektir. Bu, kanlmaz bir olaydr. Basn yaygn organlarnda, bir hesaplama biiminde bu haberlerin verilmesi kesinlikle doru bir olay deil. Bildiiniz gibi, basn yayn organlarnda yzde olarak bu bilgiler verilmektedir. Ancak, bunu oransal olarak nnze aldnz zaman, 2009 ylnda stanbulda toplam kayp, art kaan deeri yaklak 2 milyar 650 milyon kilovat/saat. Dou Anadoluya baktmz zaman, 2009 ylnda -yaklak 13-14 ilimiz var- 13-14 ilimizin toplam kulland kaak elektrii hesapladnz zaman, 2 milyar 560 bin kilovat civarnda bir deer ortaya kmakta. Yani burada bunu sylerken, stanbulu sulamak iin sylemiyorum, bunu ifade etmek iin sylyorum. Yani stanbulda kullanlan toplam kaak enerji miktar, Gneydou Anadoluda kullanlan kaak enerji miktarndan biraz fazla kyor. Tamamen Dou ve Gneydou Anadoluyu sulamak, tamamen bu blgeyi sulamak, yanl hareket etmektir, maksatl haber kartmaktr. Bunun baka bir izah tarz yoktur. Eer bu problemleri zmek istiyorlarsa, o zaman, ekonomik ve sosyal tedbirleri hayata geirmeleri lazm, bunlarn zm nerilerini ortaya koymalar lazm, kaak kullanm da bir alkanlk haline getiren ve kamu kaynaklarn smren insanlarla da ok ciddi bir mcadele yaplmas lazm. Selim arkadamzn bir sorusu olmutu, Kaak kullanmnda halka herhangi bir ey yaplamaz m ya da bir ayda kulland kadar bir hak verilemez mi? gibi bir ifade vard. 2002 ylnda Elektrik Mhendisleri Odas Diyarbakr ubesinin yapt bir basn aklamasn size ksaca okumak istiyorum: Anayasamzn 5. Maddesinde geen, nsann maddi ve manevi varlnn gelitirilmesi iin gerekli artlar hazrlamaya almak, devletin temel ama ve grevleri arasndadr ilkesinden hareketle, salk sektrndeki yeil kart uygulamasna benzer bir metotla, Trkiye genelinde alk snrnn altnda yaamla mcadele eden insanlara 150 kilovat/saatlik bir bedava elektrik verilmesi eklinde bir teklif vard. Bu teklif, hem bu ekonomik snrlar ierisinde yaayan insanlarn desteklenmesi, sua tevik edilmemesi, hem de sosyal devlet olgusunu yaratmak iin yaplan bir teklifti. Daha sonra baz milletvekillerimiz bunu Mecliste gndeme getirdiler; ancak, o dnemden bugne kadar gelen hkmetlerden bu konuya ilikin herhangi bir iyiletirme ya da herhangi bir olumlu netice alnmad. Dier bir olay, 2-3 bin kilovat/saatlik bir kullanmdan sz ettiniz, her odada bir elektrik ocandan sz ettiniz. Bu, tabiatyla ok kt bir rnektir, olmamas gereken bir rnektir. Bu, ok fazla bir tketim. Ama durum ne olursa olsun, byle
36
bir kullanm tarzn ben ahsen knyorum. Art, o insanlarn kmr de bir baka yere sattklarn sylediniz. Ama unu altn izerek, zellikle sylyorum: Batmanda, bu blgede ya da bir baka yerde ya da Trkiyenin herhangi bir noktasnda bu yntemi uygulayan insanlar kesinlikle genelletirilemez; yani bu, Batmana zg bir ey deildir, bu kullanm tarz Batmana zg deildir, blgeye zg bir kullanm tarz da deildir. Yani bu tr rnekleri verirken, biraz daha dikkatli olmamz, biraz daha dikkatli kelimeler sarf etmemiz gerekiyor. Kendi vatandamz, kendi yurttalarmz, yoksullukla ve skntlarla ba baa kalan insanlar da, biraz nce verdiiniz kullanm tarzndaki insanlarla birlikte zdeletirmek ok doru olmasa gerek. Burada ok dikkatli bir lisan kullanmamz lazm. Yoksullar ve bu anlamda elektrik kullananlar bir kenara brakyorum, br tarafta sanayicilerimiz ok ciddi bir ekilde elektrik kullanm ierisindeler ve sanayinin de yakn bir takibe alnmas gerekir. Adanada sanayiciler tarafndan katledilen arkadamz Hasan Balky hepiniz bilirsiniz. Kaak elektrik kullanan sanayicilerin rgtledii ya da onlarn tuttuu kiralk katillerce bu arkadamz kaybettik. Sulama kanallaryla ilgili konular vard. Elektriin tarmsal sulamalarda kullanlmas, tercih edilen bir yntem deil. Trkiyede bu yntem kullanlyor. Ancak, GAP kapsamnda yrtlen almalarda, DS nin sulama kanallarn yapmas gerekir. MEHMET AY - ncelikle Sleyman beyin bir sorusu vard; zelleen TEDA alacak irket, datm ebekelerinin kalitesini ykseltip salkl bir enerji sunabilecek mi? Zannedersem, bu zelletirmelerin kapsamnda, szleme kapsamnda yle bir ibare de var: Belli bir sre altyap yatrmlarnn Hazine tarafndan karlanaca konusunda bir ibare var. zellikle bunun denetimi ve suiistimale urayp uramayaca konusunda byk bir soru iareti halen var. Emek smrsne dayal, sadece kr amac gden irketler tarafndan bu iler yaplrsa eer, orada ok kalifiye teknik personel istihdam etmelerini, teknik personelin bu altyaplar planl bir ekilde yapmalarn beklemek ok zor. Hep birlikte greceiz. Voltaj problemi oluyor dedi bir arkadamz. Dorudur. Baz kapasite yetersizliklerinden dolay, bir de ykn karakterinden dolay, datm irketi bir ekilde voltaj dk tutmak istiyor ki, kendi tesisleri zarar grmesin. Byle bir sorun olduu gerek. Bunun zm iin, az nce de bahsettiim hususlarn olumas, yani yatrm yaplmas gerekiyor. Kaak kullananla kullanmayanlarn farkna ilikin bir soru geldi. Herkesin tkettii kadar bir fatura ulayor adresine. Evet, yeil saya nerisi bence de ok mantkl. Bakanm da aklad. htiyac olanlarn tespit edilip, byle bir ynteme gidilmesi, eminim, bu konudaki suiistimallerin de nne geecektir. Baka bir soru vard; Egede 13 dnmlk araziden gelen gelirin, Urfada 400 dnme karlk geldii ifade edilmi ve ifti, kaak kullanmasn da ne yapsn diye sorulmutu. Biliyorsunuz, devlet, tarm sektrne eitli destekler yapyor. Nedir; mazot destei veriyor, gbre destei veriyor ve btn maliyetlerini, rettii maln deerini hesap edip, bir ekilde bunu sbvanse etmeye alyor. Tarm rn elde etmek iin tarmsal sulama gerekiyorsa, bu da tarm iin bir kalemdir. Devletin, bu konuda da bir alma yapmas lazm. Eer dediiniz rakamlarda bir yanllk yoksa ben de ahsen tarlam suluyor olsam, bu durumda geinebilmek iin benzer areler dnrdm. SLEYMAN LHAN- Siz niye Batman, Siirt ve rnakla snrl kaldnz? diye sorulmutu. Panelin konusu buydu, onun iin bu illerle snrl kaldm. Ama isterseniz, Trkiyenin dier illeriyle kyaslayaym bizim blgeyi. 82 ilimizin 10 tanesini karn; yani Ankara, stanbul, zmir, Adana, Gaziantep, anlurfay karn Biliyorsunuz, konumamn ierisinde, oto trafolar ve g trafolarndan bahsettim. Bir de bunlarn yannda yldz trafolarmz var. Yldz trafo, son yllarda ihmal edilen, teknoloji harikas trafolar ve 400 kilovoltu direkt 33 kilovolta indiriyor. Bu saydm 10 ilin dnda, bu trafolar bizim Batmanda da mevcut, Mardin ilimizde de mevcut, Diyarbakra da bu yl iinde kazandracaz. Dolaysyla, o illerden ok geri deiliz. Konu ille snrl olduu iin bu ili deerlendirdim, ama dier illerde de tketim ynnden ok geride deiliz. Tketim fevkalade byk rakamlarda. Bahsettiim gibi, Mardinde 4 milyar kilovat/saat tketimimiz var 2010 yl ierisinde, Diyarbakr ilinde 4 milyar kilovat/saat tketimimiz var ve bu devasa tketimleri rahatlkla karlayabiliyoruz. Tabii, karlarken de baz sorunlar ortaya kyor. kinci soruya gemek istiyorum. Sayn kr Karaboa, Mardin ilindeki sorunlardan bahsetti. Evet, Mardin ilinde
37
gerekten byk sorunlarmz var; ama bu sorunlarn byk bir ksm, bana gre, hem tketici ebekesinden, hem TEDA datm ebekesinden, TEAtan, biraz da EA tan kaynaklanyor. Konumamn ierisinde, Enerjinin tketim profiline bir gz atacak olursak dediimde, Diyarbakr, Batman, Siirt ve rnaktaki tketim profili ayn. Yani bu aylarda, kasm, aralk, ocak, ubat aylarnda glmz fevkalade artyor, dier yllarda ise sknt gzkmyor. Mardin ilimizde bunun tersi; kasm, aralk, ocak, ubat aynda ok rahatken, mays, haziran, temmuz, austos aylarnda sknt grlyor. Peki, niye byle? Orada ok geni ovalar, dzlkler ve herkes tarmsal sulamayla ziraatlk yapyor. Benim elimdeki verilere gre, Kzltepe Ovasnda 5 bin tane kuyu var; 2 bini kayt d olmak zere, toplam 7 bin tane dalg pompayla yerin 450 metre mesafesinden su karan pompalar var. Bu pompalar su karrken, aktif enerjinin yannda reaktif enerji de kyor. 7 bin tane motopompun bir anda devreye girip kmas srasnda, hem datm ebekesini, hem iletim ebekesini, hatta EA bile etkiliyor, olumsuz ynde etkiliyor. Biz TEA olarak konuuyoruz u anda. Bizim TEAn, Roma niversitesinden gelen bir danmanmz var; Prof. Dr. Francesco Iliceto. Bunun yannda, TBTAKtan ve Orta Doudan uzmanlar getirdik, Mardine davet ettik, Bu sorunu zn dedik. Sayn Ilicetonun syledii olay udur: 50 yllk profesrlk hayatmda byle bir sorun grmedim. Dnyann hibir yerinde, 450 metreden su karlp da tarla sulayan baka memleket yok dedi. SLEYMAN LHAN- Bu sulama kanal yaplncaya kadar ne yapabiliriz, onu sorduk. Tamam, sulama kanallar gelsin. Bir de iin ilgin yan, bu corafya gerek anlamda kuraklk ekiyor. Yeralt sular eskiden 350 metreden karken, imdi 450 metreden su karlyor. Tabii, su seviyesinin inmesi demek, dalg pompalarnn bymesi, elektrik gcnn artmas demektir. Konuya baktmz zaman, onlar da sulamyorum. Bana gre, 4 tane e var; tketici ebekesi, TEDA ebekesi, TEA ve EA. Tketici ne yapyor; TEDAtan enerji alyor, kendine bir ebeke yapyor; ama bunu yaparken, iletken kesitinin kontroln yapmadan yapyor, piyasadaki elektriki yapyor. Normal koullarda, bu tesisin geici kabul yapldktan sonra enerji aktarlmas gerekiyor. Bu vatanda da kimseye sormadan ebekesini balyor. Bu da sorun deil; ama bunun yanndaki komu kimseye danmadan, kendi komusuna gelen hatta bedel deyerek, izin alarak, kendisi de -be kmlik hat yapyor. Bu ekilde 50 kuyu pey pee geliyor. Bunun hesab yok, kitab yok, gerilim dmesi yok, kompanzasyon yok, ondan sonra diyoruz ki, Bu niye byle oluyor? Aslnda bu soruyu tketicilerin kendine sormas gerekiyor. kinci konu TEDA. Tabii, ana kaynak TEAn trafo merkezleri. Sorun 3-4 yllk bir sorun. Dolaysyla, ok sayda datm hatt tesis etmesi gerekirken, kr bey de biliyor ki, trafo merkezinden yaplm ilave hatlar, tahliye hatlar yok. Bizim sistemde geen yl kaynak sorunu vard. Sanrm, bu yl kaynak sorunu ekmeyeceiz. Kzltepede 125 MVAlk yldz trafoyu servise aldk. kinci amacmz, 23 Nisanda kondu trafo merkezi yapacaz. 100 megavoltluk eyi de oraya kurduumuz zaman, inanyorum ki, TEDAn ok ykl olan hatlar yarya decek, 60 kmlik mesafe 30 kmye decek. Bunun tesinde, bildiiniz gibi, telin iletkeni kopuyor. Frtna yok, yamur yok, hibir ey yok, bir bakyorsunuz, arza geldi. Datm ebekesinden niye arza gelsin? Frtna yok, yamur yok, olaanst bir durum yok; niye arza geliyor? Kzmayn, sizin Organize hattnz ok bakmsz. Koskoca bir Organize ubesinin bir mhendis, teknisyen grubu yok. Geen yl da baktk, ebekenin altnda aalar vard. Kusura bakmayn, at akyor. K koullarnda at akar m? SALONDAN- O eskidendi. 5 yl ncesinden bahsediyorsunuz. SLEYMAN LHAN- Yok, yok, geen seneden bahsediyorum. Bakn, azmdan kayp-kaak olay kmad, kmaz da. Ben, sizin tketiminizi karlamak durumundaym. Biliyorsunuz, Kamu hale Kanunu var, unlar bunlar var. Bizzat kendim gittim, Ispartadan, Denizliden bir tane 60 MVAlk kapasitr bulduk, skp getirdik ve devreye aldk. Bakn, sistemi daha da gelitirmek iin bunlar yaptk. Mardindeki en byk darboaz, bir retim kayna olmay. Sizin ana retim kaynanz, biri Atatrk Barajdr, br Karakaya Barajdr ve bunlar size ok yakn kaynaklar deildir. Konumamda, ki koldan besleniyor; bunu kola
38
karmam gerekiyor dedim ve mutlaka karacaz. Sorun, retim kaynann size yakn olmamasdr. Trkiye Elektrik Kurumundaki gnlerimi elbette aryorum, anmsyorum, zlyorum; nk orada bir planlama, koordinasyon vard. Bir trafo merkezi yaplaca zaman, hemen santral gcnn yeterli olup olmadna baklrd; o g yeterliyse, Trafo merkezi u tarihte devreye girecektir deniliyordu, ona gre datm hatlar yaplyordu, bir egdmllk vard. Maalesef imdi, TEA kendine gre planlama yapyor, TEDA kendisi planlama yapyor, ok ballk var. Elbette, enerjinin tek elden yrtlmesinden yanaym.
39
II. OTURUM
ENERJ YATIRIMLARINDA NSAN, DOA ve EVRE LKS
Panel Yneticisi Musa EEN (TMMOB Yksek Onur Kurulu yesi)
Yrd. Do. Dr. HASAN BAYINDIR (Dicle niversitesi Mhendislik Fakltesi) MEHMET AL UCUZ (TPRA Batman letme Mdr) PEK TALI (Batman Hasankeyfi Yaatma Giriimi) NEDM TZN (EMO Diyarbakr ubesi) MER FARUK ERTURUL (Enerji Verimlilii Dernei)
40
PETROL RETMNN VE LENMESNN EVRESEL ETKLER

Yrd. Do. Dr. HASAN BAYINDIR (Dicle niversitesi Mhendislik Fakltesi) Batmanlym. Dicle niversitesi Mhendislik Fakltesinde retim yesi olarak almaktaym. Bugn size, Petrol retiminin ve lenmesinin evresel Etkileri konusunda bilgi sunmaya alacam. Sunuun balklar yansda da grlmektedir. Ham petrol Ham petrol bileenleri Dnya petrol rezervleri Tespit edilen petrol rezervleri ve retim durumu Petroln hapsedildii yer katman Sismik alma, sondaj ve petroln tanmas Deniz kirlilii Toprak kirlilii Yeralt su kirlilii Atmosfer kirlilii Batman rnei Ham petrol, milyonlarca yl nce deniz altndaki canllar ve bitkilerin rmesi sonucunda ve denizlerin ekilmesiyle birlikte oluan fosil yaktlardr. Ham petrol bileenlerine baktmz zaman, yaklak yzde 84 karbon, geri kalan hidrojen, kkrt, azot, oksijen, ar metaller ve tuzlardan olumaktadr. Tablo 1:Orta Kalite Ham Petroln Bileenleri Karbon Hidrojen Kkrt Azot Oksijen Ar metaller Tuz % 84 % 14 % 1 ila 3 % 1 den az % 1 den az % 1 den az (nikel, demir, vanadyum, bakr ve arsenik) % 1 den az
Dnya petrol verilerine gz atacak olursak, yaklak yzde 66snn Ortadouda olduu, yzde 6snn Kuzey Amerikada, yzde 9unun Gney ve Merkezi Amerikada, yzde 2sinin Avrupa, yzde 7sinin Afrika, yzde 6snn eski Sovyetler Birlii, geri kalan yzde 4nn Asya ve Pasifik blgelerinde olduu biliniyor.
41
ekil 1: Dnya spatlanm Petrol Rezervleri lkemizin rezervlerine bakacak olursak, Trkiyede petrol rezervi yaklak 40 milyon ton olarak belirlenmi. 2005 rakamlaryla bir rnek vermek istiyorum. lkemizin petrol tketiminin sadece yzde 8,6s yerli retim ham petrolle karlanabilmektedir. thalatla karlanan yzde 91,4lk ksm iin 5,9 milyar ABD Dolar denmektedir. Burada da baml olduumuz aka grlmekte. Zaman zaman unu duyuyoruz: Petrol tkenecek. 1930-2050 yllar arasndaki projeksiyona baktmz zaman, u ksmlar kefedilen, uradaki beyazlar giderek azalan, siyah olanlar ise retimi sembolize etmektedir. 2010lu yllardan sonra, retimin tketimi ya da talebi karlamayaca aka grlmekte.
ekil 2: Petroln Yllara Gre Petrol rezervlerinin kefi ve retim miktar Yine petrol ve doalgazn arz ve talep grafii grlyor burada. 1980-2040 yllar arasndaki projeksiyona baktmz zaman, talep gittike artyor, retimin ise 2020li yllardan sonra decei ngrlmekte.
42
ekil 3:Petrol ve Doalgaz Arz Talep Grafii Belli evrelere gre, dnya fosil rezervlerinin mryle ilgili bir bilgi var burada. Dnya genelinde, petroln 41 yllk bir mr olduu, doalgazn 61 yl, kmrn ise 204 yllk bir mr olduu saptanmtr.
ekil 4: Petroln mr Peki, petrol dediimiz zaman, nerede bulunur? Petrol, yer katmanlarnn ierisinde, szdrmaz blgeyle geirgen blge arasnda skan kapanlarda yer alr. Dnya genelinde dengesiz bir dalm var, yani her yerde bulunmamaktadr.
ekil 5:Petroln Yer Katmanlarndaki Konumu

43
Peki, petrol nasl buluyoruz ya da bu sondajlar nasl yapyoruz? Ya vibratrlerle ya da sismik arama olarak, dinamitlerle yere dalgalar gnderiliyor; ses dalgalar gidip dalgalara arptktan sonra, geri dnne bal olarak, alclar ve kaydedicilerle petroln yeri saptanyor.
ekil 6: Karada Petrol Arama Faaliyeti Petroln yeri saptandktan sonra, gerek karada ve gerek denizde alma yapldktan sonra sondajlarla petrole ulalyor.
ekil 7: Sondaj Faaliyeti
ekil 8: Denizde Petrol almalar

44
Petrol, gerek retim aamasnda, gerekse dier aamalarda evresel etkilere sahiptir. 2010 ylnda, Meksika Krfezinde 206 milyon varil petrol denize dklm ve ayn zamanda yanmtr. Bu yanma sonucunda, atmosfere ciddi anlamda kirli bileenler brakmtr.
ekil 9: Meksika Krfezi, 2010 Ham petrole baktmz zaman, iindeki bileenler, benzen, etilen benzen, tolen, alkan parafinler, naftenler ve hidrojen slfit. Bunlarn tamam zehirleyici etkiye sahiptir ve gerek denize dklmesi srasnda, gerekse karaya dklmesi srasnda tm canllar zerinde olumsuz etki yapmaktadr.
ekil 10: Deniz Suyu ve Atmosfer Kirlilii Deniz canllar zerinde olumsuz etki yayar. Burada zaten rneklerini gryoruz hep beraber. Bir de tandktan sonra ya da toprak yzeye dkldkten sonra, bu yerlerde bir daha bitki yetimiyor. Son derece kirletici bileenler var. 1991 Krfez Sava srasnda, 240-300 milyon varil petroln topraa dkld veya yand tespit edilmi.
45
ekil 11: Ham Petroln Kirletici Bileenleri Petrol, kalitesine gre isimler almaktadr, deiik kalitelerde petrol bulunabilmektedir. Blgemizdeki petroln gerek Afrikadaki, gerekse dier lkelerdeki petrol kadar kaliteli olmad tespit edilmi aratrmaclar tarafndan. Petrol daha rahat karmak iin, yerin altna buhar ya da karbondioksit sv halde veriliyor ve bu ekilde, pompadan daha rahat bir ekilde alnabiliyor. Peki, petrol alndktan sonra, pompalardan sonra nereye gidiyor; ya deniz tankerleriyle, ya boru hatlaryla ya da dier kara tankerleriyle rafinerilere ulatrlyor. Deniz tankerleriyle ilgili de, tanker tamas srasnda eitli felaketlerin olduunu grmekteyiz.
ekil 12: Deniz Kirlilii
ekil 13: Petrol Kirliliinin Canllar zerinde Etkileri
46
ekil 14: Toprak Kirlilii
ekil15: Atmosfer ve Toprak Kirlilii
Petrol rafinerisi dediimiz zaman, ham petrol geliyor, bir sdan geiyor, belli bir derece stldktan sonra rnler ayryor. Benzin, gazya, motorin ve dier ar yalar ayryor.
ekil 16: Petrol retimi Burada bir animasyon var rafinasyonla ilgili. Ham petrol geliyor, burada sdan getikten sonra deiik rnlere ayrlyor.
47
ekil 17: Petroln Rafine Edilmesi Petrol artldktan sonra nereye gidiyor; benzinliklere gidiyor ya da petrol ofislerine gidiyor, burada hizmete sunuluyor. Bu, genel anlamdaki durum. Bir de Batmann durumuna bakalm.
ekil 18: Petrol Rafinerisi Biliyorsunuz, 1940l yllarda, Batmanda ilk olarak Raman Danda luh kynde petrol bulundu. Petroln bulunmasyla, Batman hzl bir ekilde bymeye balad. Slaytta grdnz, 1940l yllarda luh kynden bir grnt. Modern Batmanla ilgili de bir slayt var; onu da gstereceim.
48
ekil 19: luh Ky, 1940 Bu da 1952 yl Batman TPRA Rafinerisinin konumu. O srada, ierisinde herhangi bir yap yok.
ekil 20: Batman Tpra Rafinerisi, 1952 Bu da 1970li yllarda Batmandan bir grnm. Evet, TPRA Batman Rafinerisi.
ekil 21: Batman,1970li Yllar

49
ekil 22: Batman Tpra Rafinerisi Temel konularmzdan bir tanesi, petroln yanmas sonucu olan gazlar. SOx dediimiz kkrt bileikleri ayryor; karbondioksit ve karbon oksit. Karbon oksit zehirleyicidir, karbondioksit de kresel iklim deiikliinde en etkili maddedir. Yine NOx var, azot oksit bileikleri. Benzen, formaldehit gibi bileenler atmosfere atlyor ve ciddi ekilde atmosferi kirletiyor. Ham petroln dnda, ham petrol rn olarak, benzin ve motorinin yanmasyla aa kan gazlar da unlardr. Her yanmada karbondioksit ve su buhar ortaya kar. Bunlar tam yanma rndr, ideal yanma rndr ayn zamanda. Eksik yanma rn u. Bir yanmada, teorik yanmada olduu gibi, tm rnler yanmaz. Dolaysyla, eksik yanma rnleri olarak, karbonmonoksit, hidrokarbon, azot oksit, kurun peroksit, partikl madde ve SOx aa kmaktadr. Bir an iin dnrseniz, tm dnyadaki motorlu tatlarn anahtarlarnn kapandktan sonra tekrar aldn dndnzde, tm motorlu tatlarn egzozundan bu bileenler atmosfere atlmaktadr. Dolaysyla, yerkreyi ne kadar hzl bir ekilde kirlettiimizin farkna varabiliriz.
ekil 23: Benzin ve Motorinin Yanmas ile Oluan Kirleticiler Asit yamurlarn duymusunuzdur. Asit yamuru dediimiz zaman, azot oksit bileikleriyle, kkrt oksit bileikleriyle kkrt dioksit, havadaki su buharyla birletiinde, slfrik asit ya da nitrik asit eklinde yeryzne iner, tm canllar ve bitkiler zerinde olumsuz etkiye sahiptir. Bu da nereden kaynaklanyor; kmr veya petroln yanmasyla oluuyor.
50
ekil 24: Asit Yamurlar Batmandan bir rnek vermek istiyorum. Batman, yarm ay eklinde bir dz ovaya yerlemi durumda. Uzaktan bakld zaman, bir hava tabakas vardr. Bunun oluum mekanizmasyla ilgili biraz bilgi vermek istiyorum. Bildiiniz gibi, snan hava ya da baca gazlar yukar doru kar, ykselir, belli bir ykseklie ktktan sonra souyarak youur, yeryzne doru inmeye balar. Batmanda Kra Dan tepesinden gelen souk hava dalgas bu basmaya yardmc olur. Bir de Batman ayrl tarafndan gelen souk hava dalgas var; bu da ksmen bu kirli inversiyonun altna yastklama grevi grecek ekilde altna yatyor. Dolaysyla, inversiyon eklinde, tabaka eklinde yer yzeyine kadar kalyor ve dalamyor. Bu kirli havay ne yapyoruz; soluyoruz tabii. Binalarda snma amal kullanlan yaktlarn yanmas sonucu baca gazlar, gerekse dier sanayi tesislerinde ya da motorlu tatlarda aa kan bu bileikleri soluyoruz. Bunlarn tamam insan sal zerinde olumsuz etkiye sahip.
ekil 25: Batmanda Hava Kirlilii Oluumu
51
ekil 26: Doal ve yapay Hava Kirlilii imdi, Batmann biraz daha hzl bir ekilde bydn grmekteyiz. Batman, hzl bir g ald. zellikle petroln bulunmas, TPAO ve TPRAn hzl bir ekilde gelimesi g getirmitir o dnemde. nsanlar kyden g ederken, gelip ehirde i bulabiliyordu. Tabii, daha sonra i tersine dnd. O dnemde gelenler, yani gelip kentte i bulanlar oldu; ama daha sonra zorunlu gle gelenlerin ou i bulamadklarn ifade ediyor.
ekil 27: Batmandan Bir Grmler Evet, Batmandan bir grnm daha. zellikle fosil kkenli yaktlarn ya da fosil yaktlarn evresel etkilerinden bir tanesi de, topran kirlenmesi, buna bal olarak yeralt yzey suyunun ya da akiferlerin kirlenmesidir. Burada, sanayi tesislerinden, kmr madenlerinden ya da zellikle plerin depoland yerlerden, bu kaynaklarn tamamndan, benzinliklerden topraa szyor ve toprak da geirgen olduundan dolay, suyun tand ksmlara bunlar tanp, oradan da yeryzne ya da ime suyuna karabiliyor. Daha ok yeralt yzey suyuna, daha sonra suyun alnd akifere kadar tanabiliyor.
52
ekil 28: Su Kirletici Kaynaklar Yakt tanklarndan kaynaklanan szntlar yerin altna indiinde, topra kirletmektedir. Suya da kartnda, suyun ierisinde ksmen znmekte ve suyun ak ynne bal olarak bu bileenler akmaktadr. Yeralt yzey suyunu kirlettii gibi, toprakta da buharlama sonucunda ksmen yeryzne kabilmektedir. Yine bunlara ek olarak, motorlu tat egzoz emisyonlar da ne yapmaktadr; blgede hava kirliliine neden olmaktadr.
ekil 29: Yer alt Sularnn Kirlenmesi Suda kirleticileri ekilde belirleyebiliyoruz; bir tanesi fiziksel, dieri biyolojik, dieri de kimyasal olarak. Burada grdnz gibi, fiziksel olarak renk ya da tat; biyolojik olarak bakteriler, virsler, parazitler; kimyasal olarak arsenik ve fenol. Batman suyunda, 2004-2006 yllar arasnda alma yapmtk; fenol bulunuyordu, ya bulunuyordu. u an ne durumdadr, bilmiyorum. Belediyeye birtakm nerilerde bulunmutuk. Sabah Diyarbakrdan geldiimizde, kprnn orada -Batmann su ald kuyular oradadr- nerdiimiz tedbirlerin alnmadn grdm. Belki o fenol hl vardr; bilmiyorum.
53
ekil 30: Batmanda Su Kirlilii ile lgili almalar, 2004 Daha nce yeraltna szan petrol trevleri vard. 2004 ylnda bir patlama meydana gelmiti. Orada bir alma yapmtk. O almadan bir fotoraf. Yerin altnda 3,5-8 metre arasnda ekskavatrlerle indiimizde byle bir ey bulmutuk. Bunu daha sonra Orta Dou Teknik niversitesinin laboratuarna gnderdiimizde, 87 oktan benzin olduu saptand. Alt ksmda su var. Suyun younluu benzininkine gre daha yksek olduundan dolay, su alta birikti, benzin ise yukarda birikti. Bu da ondan bir rnek. 3 Maysta patlama olmutu. Sonra 5 Maysta lm almtm. Burada tarihler var zaten. lk bata deerler dkt, nk patlama olmutu. Daha sonra yeraltndaki yakt buhar scakln artna bal olarak artyordu. Ayn 8ine kadar art gsterdi. 8inden sonra yeraltna ekskavatrlerle inerek, petrol trevi olan benzini ekmeye baladk. Bu, 14 Maysa kadar devam etti.
ekil 31: Batmanda Patlama, Mays 2004 Altta bir slayt daha var. Burada da, K101 dediimiz bir ukur amtk. H11 ve H12de uzun sre lmler aldk, 30.07.2004-17.08.2004 tarihleri arasnda. Bunun daha ok yatay bir ekilde gittiini grdk. Bu kuyularda uzun sre yakt vard ve o yakt oradan belli bir sre ektik. Yaptmz alma sonucunda, blgenin, yaklak 3 km2lik alann kirlendiini, buradaki krmz iaretli olan yerlerde benzin trevine rastlandn ve buradan ciddi miktarlarda benzin ekildiini ifade etmek istiyorum. Peki, fosil yaktlara alternatif ne olmaldr; alternatif, yeni enerji kaynaklardr.
54
ekil 32: Yenilenebilir Enerji Kaynaklar
55
TPRAIN KENTN EKONOMSNE KATKISI VE EVRESEL ETKLER AZALTMADA ALINAN NLEMLER

MEHMET AL UCUZ (TPRA Batman letme Mdr) Ben, Mehmet Ali Ucuz. Kimya mhendisiyim. TPRA Batman Rafinerisi adna katlyorum bu Foruma. ncelikle, bu Forumun dzenlenmesinde emei geen Elektrik Mhendisleri Odas Diyarbakr ube yneticileriyle Batman il temsilcilerine teekkr ederim. TPRAn Kent Ekonomisine Katks ve evresel Etkileri Azaltmada Alnan nlemler konusunda sizlere bilgi vermeye alacam. Bugnk sunumum ana balktan olumaktadr. lk olarak, TPRA Batman Rafinerisinin tarihesiyle rafinerinin bugnk mevcut durumuna ksaca deindikten sonra, 2006 ylndan itibaren, yani irketimizin KO Holding bnyesine katld gnden bugne kadar rafinerimizde enerji verimliliini arttrma ve evreyle ilgili yaplan almalar hakknda sizleri bilgilendireceim ve bu almalardan elde edilen faydalar sizlerle paylaacam. Bildiiniz gibi, Batman Rafinerisi 1955 ylnda kurulmu olup, lkemizin ilk ve en eski rafinerisi zelliini tamaktadr. Batman yresi arlkl olmak zere, Raman, Bat Raman ve zaman zaman Nusaybin, Diyarbakr yrelerinde retilen ham petrol ileyerek, lkemizin petrol rnleri ihtiyacn karlamaktadr. Yansda, rafinerinin ilk kurulduu yllara ait bir resmini grmektesiniz. Bugnk durumu tabii ki daha farkl. leriki slaytlarda greceiz onu.
ekil 1:Batman Rafinerisi, 1950lili Yllar Rafineri, 1,1 milyon ton ham petrol ileme kapasitesine sahiptir. 1 milyon metrekarelik bir arazi zerine kurulmu ve rafineride 2 adet ham petrol distilasyon nitesi, bir asfalt retim nitesi, benzin retim niteleri, enerji santrali ve tank depolama sahas ile vagon dolum niteleri mevcuttur. Rafineride, 75 beyaz yaka, 315 mavi yaka ve 68 zel gvenlik olmak zere toplam 458 alan bulunmaktadr. TPRAn vizyonu, petrol sektrnde performansna zenilen, evre ve yaam deerlerine saygl nc bir irket olmaktr. Misyonumuz, yeniliki uygulamalarla sektrmz ynlendirmek ve lkenin petrol rnleri ihtiyacn karlamaktr. TPRAn deerleri, drst, effaf ve etik olmak; insana saygl, evreye duyarl, yaratc ve yeniliki, mteri odakl, alanlarn geliimini destekleyen ve takm almasna nem veren bir irket olmaktr. Rafineride retilen balca rnler, hafif ve ar nafta, solvent, kurunsuz benzin, motorin, fueloil 6 ve asfalt trleri eklindedir.
56
2006 ylndan bugne kadar enerji verimlilii alannda rafineride retilen almalara bakacak olursak, kondensat geri kazanm projesiyle, rafinerideki kondensat geri kazanm olarak yeniden deerlendirilmekte ve rafineride ham su, proses buhar ve yakt tasarrufu salanmaktadr.
ekil 2: Kondensat Geri Kazanm Sistemi Az nce de belirttiim gibi, rafinerimizde 2 adet ham petrol nitesi bulunmaktadr. Bunlarn ilki 1955 ylnda kurulmu, ikincisi 1972 ylnda kurulmutur. Ham petrol distilasyon niteleri sl entegrasyon iyiletirme projesi, bu nitelerimizdeki sl kayplar minimize etmek adna yrtm olduumuz bir projedir. Bu projeyle de nemli miktarda proses buhar ve fueloil tasarrufu salanmtr.
ekil 3: Ham petrol distilasyon niteleri sl entegrasyon iyiletirme projesi ile proses buhar ve fuel oil tasarrufu Rafineri genelinde 2007 ylnda balatm olduumuz 31 adet pompa, fan ve frekans konvertr uygulamasyla nemli miktarda elektrik enerjisi tasarrufu salanmtr. Bu proje dier ekipmanlara da yaygnlatrlarak, halen srdrlmektedir. u anda rafineride yaklak 50 adet pompamz var.
57
ekil 4: Rafineri genelinde 31 adet pompa, fan ve kompresrlere VSD uygulama projesi ile elektrik tasarrufu 72 ylnda kurulmu olan ham petrol distilasyon nitesinde yakma sistemlerinin iyiletirilmesiyle, ham petrol frnnn verimi arttrlmtr, buna bal olarak evreye yaylan emisyon azaltlmtr. Plant 1100 ham petrol distilasyon nitesi 1955 ylnda kurulmutur. Bu frnmz dk verimle alt iin, bunun deitirilmesinin daha ekonomik, uygun olaca sonucuna varld ve frnn deitirilmesine karar verildi. u anda frnn montaj almalar yzde 99 orannda tamamlanm olup, nmzdeki bir aylk dnemde bu frnn iletmeye alnmas planlanmakta. Bu frnn deiimiyle, rafineride nemli miktarda yakt tasarrufu salanacaktr.
ekil 5: Plant-1100 F-1101 frn verimi iyiletirme projesi ile fuel oil tasarrufu
ekil 6: Plant-100 F-101 frn deiim projesi ile fuel oil tasarrufu
Tek kazan ve elektrik retim optimizasyon projesi, biraz sonra deineceim gibi, rafineri genelinde yrtlen buhar kaak ve kayplarnn minimize edilmesi sonucu rafinerinin buhar ihtiyac tek kazanla karlanabilir duruma getirilmi ve daha nceden 4 kazanla rafinerinin buhar ihtiyac karlanrken, son 2,5 yldr rafinerinin buhar ihtiyac tek kazanla karlanmaktadr. Elektrik retim optimizasyonuyla da, maliyeti daha dk elektrik retimi kullanlmaktadr.
58
ekil 7: Tek kazan ve elektrik retim optimizasyon projesi ile proses buhar ve fuel oil tasarrufu Rafineri genelinde proses buhar tketimi azaltm projesiyle, az nce bahsettiim gibi, kaak ve kayplar minimize edilmi, deforme olmu olan izolasyonlar yenilenmi ve rafineri genelinde nemli miktarda yakt ve ham su tasarrufu salanmtr. Kayp-kaak minimizasyon projesiyle de rafineri kayplar minimize edilmi, 2006 ylnda yaklak yzde 1,5 dzeyinde olan rafineri kayplar 2010 ylnda binde 1,8 dzeyine drlerek, rekor saylabilecek bir dzeye getirilmitir. Bu, ayn zamanda tm zamanlarn, 56 yln en dk rafineri kaybnn gerekletii bir rekordur. Kayplarn minimize edilmesiyle, rafineri genelinde yrtlen dier tm projelerle 2010 ylnda en yksek rafineri verimi elde edilmitir yzde 96,8le. Bu da tm zamanlarn en yksek rafineri verim rekorudur. 5 yllk dnemde enerji projeleri iin yaplan harcamalarn tutar 10 milyon TLdir.
ekil 8: Kayp-kaak minimizasyon projesi ve yrtlen dier tm projeler ile rafineri veriminin artrlmas evreyle ilgili yaplan almalara gz atacak olursak, ynetim sistemleriyle ilgili alma, zelletirme srecinin tamamlanp irketimizin KO Holdinge devrinden sonra hzlandrlm ve rafinerimiz, ISO 9001 kalite ynetim sistemi, ISO 14001 evre ynetim sistemi ve OHSAS 18001 i sal ve gvenlii ynetim sistemlerinde belgelendirilmitir. Bu alandaki iyiletirme almalar da devam etmektedir.
59
Bir dier nemli projemiz, rafinerimizin ykml olduu emisyon izin belgesinin alnmas almasyd. Bu da zelletirme srecinin tamamlanmasndan sonra balatlm ve sratle sonulandrlmtr. evre ve Orman Bakanl tarafndan 2007 yl banda A grubu emisyon izin belgesi alnm, bu alma yrtlrken de rafineri bacalarna online emisyon izleme lm cihazlarnn montaj yaplmtr. Bu emisyonlar evre l Mdrl tarafndan da online olarak izlenmektedir. Rafinerimizde 1992 ylnda kurulan 190 metrekp/saat kapasiteli endstriyel atk su artma nitesi ve 30 metrekp/ saat kapasiteli evsel atk su artma nitelerimizin de modernizasyonu yaplm, daha nceden var olan izinlerimiz de 3 ylda bir yenilenmeye devam etmitir. Bir dier nemli projemiz de, tank bakm almasdr. Bu projenin de amac, tanklardan kaynaklanan emisyonlarn minimize edilmesidir. Bu nedenle, rafinerideki rn depolama tanklarna yzer tavan montaj yaplarak, tanklardan kaynaklanan emisyon nlenmitir. Bildiiniz gibi, 55 ylnda rafineri kurulurken, aspestli izolasyon malzemeleri sanayi tesislerinde ok sk kullanlmaktayd. Daha sonra asbestin evre ve insan salna zarar tespit edildikten sonra, asbestli malzemelerin kullanm yasakland; ancak, endstriyel iletmelerdeki asbestli izolasyonun sklmesi o kadar kolay olmuyordu. zelletikten sonra, rafinerideki asbestli malzemelerin hzla bertaraf edilmesi amacyla, uluslararas akredite bir kurum tarafndan, rafinerideki tm asbestli malzemeler sklerek, yandaki ekilde grdnz gibi, lokal olarak asbestli hatlar karantinaya alnp, gerekli koruyucu malzemeyle birlikte sklm ve yeni izolasyon malzemesiyle kapatlmtr.
ekil 9: Tehlikeli atk depolama ve bertaraf sisteminin modernizasyonu, toprak ve yer alt suyu etd ve iyiletirme almalar
Yukardaki resimde, tehlikeli atk depolama sahamzn 2006 ylndan nceki resmi grlmekte. Bu sahann modernize edilmesiyle, rafineride oluan atklarn standartlara uygun bir ekilde bertaraf, depolanmas salanmtr. Kara ve vagon dolum sistemlerimizin iyiletirilmesi projesi de, hem emisyonlarn azaltlmas, hem de mteri memnuniyetini arttrmaya ynelik bir proje. Rafinerimize rn almak iin gelen aralarn modern ortamlarda ilemlerini tamamlayp dinlenmeleri ve sratli bir eklide rnn alarak rafineriden ayrlmalar salanmtr.
60
Kara dolum nitemizin resmi grlmektedir.
ekil 10: Kara/Vagon Dolum sistemlerinde modernizasyon ve iyiletirme almalar ve alttan dolum sistemi ile emisyonlarn azaltlmas
Bu da vagon dolum nitemizden bir grnt. 5 yllk dnemde evre projeleri iin yaplan harcama tutar da 13 milyon TL. 1 ton ham petrol ilenebilmesi iin, 2006 ylnda 1.44 ton ham su tketimi gerekleirken, az nce bahsettiim iyiletirme projeleriyle bu rakam 0.72 tona drlmtr 2010 ylnda. Bylece, 5 ylda ham su tketimimiz yzde 50 azaltlarak, yllk 560 bin ton bir tasarruf salanmtr. Bu da maliyetinden ok, doal kaynaklarn korunmas adna olduka nemli bir projedir.
ekil 11: Ham su tketimi
61
Proses tketiminin azaltlmasnda da, 1 ton petrol ilenmesi iin gerekli olan buhar miktar 2006 ylnda 350 kilogram iken, 2010 ylnda 190 kilograma drlm ve 5 yllk dnemde yzde 46 azaltlarak, toplam yllk 125 bin tonluk bir tasarruf salanmtr. Yakt tketimimizde de ayn ekilde, 55,9 kilogramdan 32 kilograma drlm ve 5 yllk dnemde yzde 42.50lik bir azalmayla yllk 18 bin ton yakt tasarrufu salanmtr. Elektrik tketiminde, 2006 ylnda 25,3 kilovat/ saat tketim gerekleirken, 2010 ylnda 12,5 kilovat/saate drlmtr.
ekil 12 Proses buhar Tketimi
ekil 13: Fuel oil tketimi
Msaade ederseniz, elektrikle ilgili projelerde emei geen bir arkadam sizlere takdim etmek istiyorum. u an kendisi aramzda. Rafinerimizde bamhendis olarak grev yapan Abdlkerim Yldrm. Bir alk rica ediyorum kendisine.
62
ekil 14: Elektrik enerjisi tketimi Toplam enerji tketimi ya da TEP/kiloton ham petrol. TEPin alm, ton edeer petrol diye ifade ediyoruz. Bu, elektrik, buhar, yakt, su ve benzeri gibi tm yardmc kaynaklar ieren genel bir parametre. 2006 ylnda, 1 ton petrol ilemek iin 63 TEP tketilirken, 2010 ylnda 32,8 TEPe drlmtr. Bylece, yzde 48lik bir tasarrufla yllk 23 bin 500 TEP tasarruf salanmtr.
ekil 15: Toplam enerji tketimi Biliyorsunuz, tm dnyada sera gazlarnn azaltlmas ynnde ok byk bir aba sarf ediliyor son yllarda. Batman Rafinerisi olarak, 2006 ylnda 1 ton petrol ilerken atmosfere yaylan 0,2 ton karbondioksit deeri 2010 ylnda 0,1 ton karbondioksite drlmtr ve yzde 46,9luk azalmayla yllk 72 bin ton azaltm salanmtr.
63
ekil 16: Edeer CO2 salnm Rafinerilerin e baza getirilerek, birbirleriyle kyaslanmasna olanak veren bir endeks. lk olarak 2008 ylnda bu deeri hesaplamaya baladk. 2008den 2010 ylna kadarki 3 yllk dnemde yzde 53,7lik bir azaltm saland.
ekil 17: Solomon enerji endeksi Bildiiniz gibi, Enerji Bakanl Elektrik leri Ett daresinin her yl dzenledii Sanayide Enerji Verimlilii Proje Yarmasnda, 2008 ylnda, frekans konvertr uygulamalaryla rafinerimiz jri zel dl almtr. 2009 ylnda tek kazan ve elektrik retim optimizasyon projeleriyle Trkiye birincisi, 2010 ylnda da ham petrol distilasyon nitelerindeki sl entegrasyon almasyla Trkiye birincisi olmutur. Sizlere Batman Rafinerisiyle ilgili sunacaklarm bu kadar. Teekkr ediyorum dinlediiniz iin.
64
ILISU BARAJININ DOA, TARH, KLTREL MRAS VE YAAYANLAR ZERNE ETKLER

PEK TALI (Batman Hasankeyfi Yaatma Giriimi) Hasankeyfi Yaatma Giriimi nedir, ncelikle ondan bahsedeyim. Hasankeyfi Yaatma Giriimi, ilk olarak bir platform olarak kuruldu. Diyarbakrda, 1999da kuruldu. Nedim bey, bu iin kurucularndan biri. u an itibaryla da zellikle lokal lekte, ama ulusal ve uluslararas dzeyde de Latin Amerikayla iletiim halinde olduumuzdan dolay bilinen bir rgtz. Hasankeyfi Yaatma Giriimi zellikle Ilsu Barajna kar mcadele vermektedir, Ilsu Barajnn durdurulmas iin almaktadr; fakat genel olarak blgemizde yaplmas planlanan barajlarn da durdurulmasn, iptal edilmesini istiyor. Ayrca, ulusal lekte de dier baraj kart hareketlerle dayanma halindeyiz, onlarla da ortak hareket ettiimiz zamanlar oluyor. Ilsu Baraj, sanrm herkese biliniyor. Trkiyenin en ok muhalif olunan barajlarndan biridir. Bunun temel nedeni de, doa, tarih, kltr miras ve baraj blgesinde etkilenecek olan insanlarn yaantlarnn nnde yarataca tahribattan kaynakl byle bir muhalefet sz konusudur. Doa zerinde yarataca tahribattan bahsedecek olursak, Ilsu Baraj, aslnda Dicle Nehrinin koca bir gle dntrlmesi ve Dicle Vadisinin de bu glde bodurulmas projesidir. Biz byle deerlendiriyoruz en azndan. Dicle Vadisinde, endemik trde bitki ve hayvanlar bulunmaktadr. Bu ynyle baraja kar ktmz zaman, devletin bize kar kulland argman olduka komik. Mesela, Oradaki ku trleri yok olacak, nesilleri tkenecek diyoruz, onlar da diyorlar ki, Kularn kanatlar vardr; baka yere uabilirler, orada yaayabilirler. Bir insana, Baka bir yere gidip orada yaayacaksnz diyebilirsiniz, ama bir kua nasl U, baka yerde yaa denir, bunu nasl bir mantkla sylyorlar, onu anlamakta glk ekiyorum. Ayrca, doa zerinde yaratt tek tahribat bu deil. Bu, geri biraz da ekonomik hayat zerindeki etkisine giriyor; ama verimli tarm topraklarnn su altnda kalmasna ve geri kalan topraklarn da, yanl sulama teknikleriyle sulanrsa tuzlanmasna neden olacak bir projedir. Tarih ve kltr miras zerindeki etkisini herkes aslnda ok iyi biliyor. Hasankeyf, 12 bin yllk bir tarihe sahiptir ve Hasankeyfin byk bir ksmn, Hasankeyfi tmyle yok edecek bir projedir bu. Sadece Hasankeyf de deil, Dicle Vadisinde ve baraj rezervuarnda bulunan yzlerce arkeolojik alan da su altnda brakacaktr. Bunun iin doru drst bir inceleme ve kaz yaplmamaktadr; nk en son Recep Tayyip Erdoan buraya geldii zaman, barajn vaktinden nce, 2014te bitirilmesini istedi, fakat o kazlarn yaplmas iin ok daha uzun bir zamana ihtiya olduu uzmanlarca sylenmektedir. Hasankeyf ve arkeolojik sit alanlarnn dnda, orada soyut kltr eleri bulunmaktadr ve bunlarn kurtarlma ans yok. u an devlet, Hasankeyfte bulunan birtakm tarihi ve kltrel yaplarn tanacandan bahsediyor. Geri, onlarn nasl tanaca konusunda da henz bir fikir birlii yok. Baz uzmanlar, hibir ekilde tanamayacan sylyorlar. Ama genel olarak zaten Hasankeyf bir kpr ayandan ya da Zeynel Bey Trbesinden ibaret olmad iin, yani koca bir maara kenti olduu iin, onu tama ans bulunmamaktadr. yle olsa bile, Zeynel Bey Trbesinin ya da minarenin, kpr ayaklarnn filan tanmasndan bahsediliyor; ama bunlarn tek bana baka bir yere gtrlmesi, orada sergilenmesi nasl bir anlam ifade edecektir ya da insanlar onlar izlemekten nasl bir zevk alacaklardr, bunun da bir aklamas yok. Blgede yaayan insanlar zerindeki olumsuz etkilerinden bahsedecek olursak, blgede, resmi rakamlara gre 55 bin insann g edecei syleniyor; fakat bamsz kurumlarn bu rakam 70 bine kardklarn gryoruz. O yol gzerghn kullanan Koerler de var. Onlar da dndmz zaman, bu rakam aa yukar 100 bini bulmaktadr. Bu insanlarn yerinden yurdundan edileceini, g etmek zorunda kalacan sylediimiz zaman, devlet yetkilileri, bunlara, eski yerleim yerlerine yakn yerlerde yeni evler, daha modern evler ina ettiklerini sylyorlar. Bunun bir tek rnei var u ana kadar. Ilsu ky, u an barajn yapld yere yakn yeni bir ky ina edildi; fakat o insanlara hakaret edercesine, oradaki
65
evlerde ahr ile mutfak yan yana ina edildi, arada bir duvar var bildiim kadaryla. Ayrca, en kt malzeme kullanld ve imdiden itibaren o evler dklmeye balad. u ana kadarki anlattklarmz, bu taraftaki insanlarn problemleri. Bir de Diclenin aa akmnda yer alan Irak ve Suriye lkeleri var. Suriye, bu barajdan ok etkilenmiyor, Frat zerinde yaplm olan barajlardan ok fazla etkilendi u ana kadar; ama Diclede yaplacak olan Ilsu Barajndan ve onun aasnda yine Cizre Barajndan en ok Irak etkilenecek. Bizi u ana kadar analiz ettiimiz kadaryla, bu baraj, Diclenin yukar ksmn suya boarken, alt ksmn da susuzluktan kryor. Uluslararas anlamalara gre, su vermek zorunda; ama bunu ok dzensiz verecei iin, ne oradaki tarma, ne de insanlara faydas olmayacaktr. Bu barajn yaplmas konusunda devletin eitli argmanlar var; enerji ihtiyacndan bahsediliyor, bir de ekonomik kalknmadan bahsediliyor. Barajlarn ekonomik kalknmaya katksndan, blgesel kalknmaya katksndan bahsediliyor; fakat esasen, barajlarn zellikle yoksul halk daha da yoksullatrdn biliyoruz. Birtakm d mihraklarn oyununu geldiimiz filan syleniyor. Fakat u da bilinmelidir: Byle bir ykma gz yumamayz. Zaten u ana kadar yaptmz almalarn temelinde de bu var. u ana kadar altk, birtakm baarlarmz da oldu. Bunu tek bamza yaptmz syleyemem belki, ama en azndan bu noktada bizim de hatr saylr bir abamz olduunu syleyebilirim. u anda devam eden bir mahkeme var. Bir inceleme heyeti geldi en son Ilsu blgesine. Bizim bundan sonraki almalarmz da bu ekilde devam edecektir. Teknik konuda bo braktm yerler olursa, Nedim bey tamamlayacak.
66
ENERJ YATIRIMLARINDA NSAN, DOA VE EVRE LKS

NEDM TZN (EMO Diyarbakr ubesi) Daha nce birka kez Elektrik Mhendisleri Odas Diyarbakr ube Ynetiminde grev aldm, 3 dnem de ube Bakanln yrttm. Bu dnem de Enerji Komisyonu Bakanln yrtyorum. TEAta alyorum ben de. Tam da pek arkadamzn brakt yerden, aslnda bu tartmal srelerde Trkiyenin enerji politikalarnn genel bir erevesini izerek, blgemizdeki sorunlu enerji yatrmlarnn halk nezdinde nasl grnd ve biz elektrik mhendisleri cephesinden bu yatrmlara genel bir yaklam sunamaya alacam. Bu sunumda da, Diyarbakr ube snrlar ierisindeki ilin snrlar ierisindeki; Siirt, Batman, rnak snrlar ierisindeki mevcut yatrmlar daha ok ne karmaya alacam. Elektrik enerjisi, herkesin bildii gibi, insanlar tarafndan srekli kullanlyor, depolanamyor ve kalitesi gvence altna alnamyor. Fakat btn bunlara ramen, insann ihtiyac olduu ve nmzdeki dnemde de bu ihtiyac karlamak iin deiik enerji yatrmlar ve retim kaynaklarna bavuraca aikardr. Bu tartmalar, gnmzde ulusal ve uluslararas lekte benzer ekilde devam ediyor. Fosil yaktlarn tkeneceine dair Hasan arkadamz detayl bilgi verdiler, zellikle petrol asndan. Dier fosil yaktlar iin de bu durum byle. Elektrik retiminde yaanlan evresel sorunlarn bu tartmalarla birlikte yrmesinden dolay, kamuoyunda da, halk nezdinde de ok ciddi mercek altna alnr bir dzeye gelmi durumda. Bunlarn da temel retim kaynaklar iki snfa ayrlabilir. Genel yaktlar olarak ifade ettiimiz yenilenemez ve sonlu olan yaktlar, petrol ve trevleri olmak zere, kmr, doalgaz, petrol ve nkleer enerji, fosil yaktlar ierisinde balcalar. Bir de gnmz dnyasnda ok srarla zerinde durulan yenilenebilir enerji kaynaklar. Hidroelektrik, bir tartma konusudur. Onu biraz daha aacam; nk yenilenebilir snfna hangi ksmlar alnabilir, hangi ksmlar alnamaz, bu konudaki tartmalar, burada o snfa koymama adna, aslnda ayr bir balk altnda deerlendireceiz. Gne, blgemiz asndan ok nemli bir kaynak. Bir sonraki sunumda sanrm biraz daha dile getirilecek. Onun iin, o konuya girmeyeceim. Kaynaklar deiiyor, aslnda artyor, yenilenebilir kaynaklarda artlar da dnya genelinde devam ediyor.
ekil 1: Elektrik enerjisi sektrnn ematik ileyii Elektrik, tketiciye ulaana kadar ok deiik noktalardan geiyor. retim noktasndan trafolara, iletim hatlarna, oradan tekrar datm hatlarna, tketiciye ulaana kadar birka noktadan geiyor ve btn bu noktalarn hizmet asndan bir btnlk arz etmesi gereken bir ereve izmesi lazm. Trkiyede, 4256 sayl Yasa gereince, aslnda 90 ylna kadar Trkiye Elektrik Kurumu ad altnda tek bir yapyken, 90lardan sonra bu sre paraland ve oald. Son srelerde, bahsettiimiz elektrik kurumlarnn dnda ok sayda toptanclar, perakendeciler, bunlarla da yava yava tanacaz. Piyasa, ok bal, ok aktrl, tketiciye ulaana kadar ok deiik noktalardan geecek ve bunlarn her biri de kendi krlarn koyarak, tketiciye bir maliyet olarak yanstlacak. reticiden tketiciye gidene kadar, buradaki fiyatlarn anlk, gnlk, saatlik piyasalarla, bir borsa gibi bir yapya brnyor; nk rant alan haline getirildi.
67
ekil 2: Elektrik piyasas gei sreleri Bu retim kaynaklarn biraz yakndan incelediimiz zaman, u anda bal olduumuz en nemli kaynak termik. Hidrolik o kadar tartlmasna ramen, aslnda yzde 32lerde. retim buna edeer deil. retime de birazdan gireceiz. Rzgar artmaya balad son zamanlarda, yzde sfrlardan yzde 2lere doru artmaya balad. Bu kaynaklar ierisinde en youn olarak dikkatinizi doalgaza ekiyorum, 48.52yle doalgaz. Toplamda, termik kaynaklarda da baml kaynaklar hesapladnz zaman, yzde 68-70e yakn elektrii rettiimizi syleyebilirim.
ekil 3: Birincil kaynakalara gre Trkiye elektrik enerjisi kurulu gc Enerjinin dalmna baktmz zaman, bir politika da gryoruz aslnda. 89larda hidroelektrik yzde 60lardayken, 2010 ylnda yzde 18lere kadar dt grlyor; ama kurulu gteki pay yzde 32ydi. Hidrolikteki mevcut kaynaklarn bile dk bir verimle altrldn syleyebiliriz. Bunun dnda, doalgaza dikkat ektiimiz zaman, yzde 485, hemen hemen enerjimizin yarsn doalgaz kaynaklarndan retir duruma gelmiiz. Kmr ve dier kaynaklar da, bir ksm kendi kaynaklarmz, bir ksm da ithal kmr.
68
ekil 4: Birincil kaynaklara gre elektrik enerjisi retimi(MWh) Hidroelektrikle ilgili biraz tartmalar derinletirmek adna, mevcut potansiyel 433 milyar kilovat/saat. Bunun 216 milyar enerjiye evrilebilir, ama u anda retim 51 milyar kilovat/saat. Bu srece nasl gelindi, bu retim niye bu hale geldi? Hidroelektrik potansiyelin deerlendirilmesine ilikin 2003 ylnda alnan bir karar var. Su Kullanm Hakk Anlamalar Ynetmelii gerei, elektrik piyasasndaki sulardan hidroelektrik retimine ilikin 24 bin 969 megavat olan toplam kurulu gce ulaacak 1611 adet HES projesinin 1580i iin bavurusu alnd; ama bunlar ok az bir ksm uygulamaya geti. Bu tarihte, 35 bin 587 megavat olan kurulu g ierisinde HES, yzde 35,3t. Aradan geen zamanda ok az bir art oldu, hidrolikte yzde 20lik bir art gsterildi, HES pay ise yzde 32,6larda kald.
Teorik 433 (Milyar kWh) Teknik Potansiyel 216 (Milyar kWh) Bugnk retim 51 (Milyar kWh)
ekil 5: Trkiye hidroelektrik potansiyeli Burada, 2005-2010 yllar arasnda kurulu gcn geliimini gryoruz. Yani burada, stabil gitmeyen bir art, taleple edeer gitmeyen bir art var. Bu projelerin ana erevesi de, gelime kaydedilemedi, lisans ticareti olutu. Birok HESlere bavurular yapld, lisanslar datld ve ellerinde lisans olanlar bunlar daha sonra lisans tccarl olarak piyasaya katmaya baladlar. Burada bir gazete ilan gryorsunuz; elindeki lisans piyasaya uygun fiyatlarla satmaya alan bir alana dntrld. HESlere ilikin de, rant alan haline getirdikten sonra, lke genelinde toplumsal tepkiler ciddi olarak artmaya balad. Anadolu isyan diye bir belgesel var; internetten izleyebilirsiniz. Kamuoyunun buradaki tepkilerini biraz daha doru kavrama adna, karar vericilerin, politikaclarn veya elektrik sektrnde yer alanlarn mutlaka o belgeseli izlemesini nemsiyorum. Zira burada, yzyllardr oradaki kaynaklardan yararlanan halka bir anda oralar kapatld ve Buradan yararlanamazsnz, artk bu sular bizim tekelimizde. 39-49 yllna iletmesi ve lisans bize aittir trnden, halkla o santraller arasndaki ba korkun bir ekilde koparmaya alan uygulamalar yaanyor. Bunun iin de mevzuat EDlere baladlar; EDi hazr olan santraller sanki drtlk santrallermi gibi. Oysa hepimiz de biliyoruz ki, aslnda EDler de ok ciddi eksik kalan noktalar var. EDler, biraz kat stnde kalan ve Trkiyedeki mevzuat asndan da skntl olan bir sre. 93 ylnda ED uygulamaya geti. 93 ylndan nceki projelerde, eksik olan mevzuattan bile muaf tutuldu.
69
ekil 6: Trkiye elektrik enerjisi kurulu g geliimi Burada aslnda temel sorun, kamusal sorumluluk ve havza planlamalar yaplmad; yani rant alan haline getirirken, batan sona havza plan dahilinde yaplmad santraller. Doal gzellikler, bitki rts, insan yaam, tarihi ve kltrel miras, bunlarn hepsinde olumsuz etkiler had safhada ve devam ediyor. Piyasac yaplanmann en nemli tahribat, suya eriim ve temiz su kaynaklarnn adil kullanlmasna ynelik ciddi bir saldr var ve burada da en temel insan haklarna bir saldr sz konusu. Son srete kamuoyundaki en byk tartmalar bunlar.
ekil 7: Lisans tccarl, gazete ilan Su hizmetleri ticariletirildi, irketlere devredildi, akarsu ve dereler meta haline getirildi ve gnmz dnyasnda da aslnda btn dnyada tartlan su ve suyun kullanmna ynelik en byk tartmalarn banda geliyor. Az nce sylediim ED Ynetmelii bu anlamda olumsuz etkileri azaltmaya ynelikti; ama maalesef, ED raporlar ounlukla blgedeki kamuoyunun duyarll karsnda veriliyor ve kamuoyunun hakl tepkilerine zm olabilecek dzeyde EDler mevcut deil. Bakyorsunuz ki, benzer bir yerde 25 megavat santralin altndakiler iin ED istenmiyor, 25 megavatn stndekiler iin isteniyor. 25 megavat neye gre belirleniyor? 93 ylndan itibaren, TMMOB nclnde, Hasankeyfi Yaatma Platformu ad altnda platformlar kurulmaya balanmt. Yalnz, siyah-beyaz bir film olan bu proje renklendirilip, 90l yllarda, 2000 ylnda, 2004 ylnda, 2006 ylnda tekrar tekrar kamuoyunun gndemine getirildi. Aslnda bir ara tamamen gndemden kaldrlmt, ama Ilsuya ynelik, o zaman sadece evresel tepkilerle deil; ok aktrleri var, olumsuz sonular var. Bunlarn btn noktalarndan hepimizin gr retebilecei bilimsel almalar da baz alnarak, Ilsuya kar Hasankeyfi Yaatma Giriimi ad altnda, 99 ylnda
70
tekrar rgtlendi ve 2006 ylnda da bu giriim Batmana da tanarak, bu sre u anda devam ediyor. Munzurda, Hakkari ve rnak ili snrlar ierisinde in Seddi mantyla yaplan baraja ynelik de blgemizde sorunlu barajlara kar bir btn olarak tepkiler, kamuoyunun da gndemine gelecek ekilde rgtlenmeye alld. Elektrik Mhendisleri Odas olarak, sadece barajlara kar bir yaklamla bunun ierisinde yer almadk. Bu barajlar zellikle sorunlu barajlar. Blgemizde ok sayda sorunlu barajlar da tartma konusu. Bunlarn banda Ilsu geliyor. Devamnda, yine doal, evresel felakete sebep olacak Munzurdaki barajlar ve en nemlisi de bu snr barajlar. Hibir elektrik ve sulama amac olmayan, sadece gvenlik amacyla yaplan snr barajlarna kar, TMMOB bnyesinde, mmkn olduu kadar teknik, bilimsel, ahlaki, mesleki ynden yaklam esas alarak, mhendislik gzyle bakmaya altk bu projelere. Olumsuz etkilerini az nce pek arkadamz dile getirdi. 1200 megavat kurulu gteki Ilsunun elektrik mhendisleri gzyle nasl bir baraj; gerekten ok verimsiz bir baraj. Kebanla kyasladnz zaman, 2459 milyar kilovat/saat bir gvenilir enerji retme miktar var ve Keban, u andaki Trkiye elektrik tketimine oran yzde 1,2. Kebanla kyasladnz zaman, Kebann yars retiminde bir baraj. Uzun zamandr bu barajn yaplamamasnn bir nedeni de, verimsiz ve rantabl olmayan bir baraja talip olmamasyd. Bugne kadar bu baraj bu yzden gecikti. Aslnda verimli bir baraj olsa, mutlak surette bunlar bir ekilde yaplacakt; ama bugne kadar yaplamamasnn en nemli sebeplerinden biri, verimsiz olmas. Su havzalar asndan da sorunlu bir barajdr. En byk sorun da, sulamayla enerji retme arasndaki elikiye hi faydas yok. GAP Eylem Plannda da bu dile getirildi; ama blgemizde en byk sorunlardan biri, u anda sulamaya ayrlan ciddi bir elektrik tketiminin olmas ve sulama kanallarnn yaplamamasndan kaynakl olarak ciddi bir elektrik tketimi sz konusu. Bunun yannda, elektrik hatlar, kuyular, pompalar, vatanda asndan da byk bir maliyet sz konusu. Dolaysyla, sulama kanallar yaplamad iin, sadece elektrik retimi amal olan bu Ilsu Barajn hesap ettiiniz zaman, ok fazla ikna edemiyorsunuz. Bizim en ok kar ktmz noktalardan biri de bu. Sulama kanallarna bu paray yatrn, ihtiya varsa elektrik retimine elbette yapn; ama u anda elektrik reteceksiniz, tekrar sulamada harcanacak. Byle bir elikiyi de barndryor. Olay biraz u erevede deerlendirmek lazm aslnda: Hasankeyfte oluan duyarllk, ilk bata belki bir evreci duyarllk gibi gzkyor; ama Hasankeyfle snrl kalmad. Karadenizdeki deiik deiik derneklerin oluturduu Derelerin Kardelii Platformu, zmir Allianoide oluan Allianoi Giriim Grubu, Munzurdaki Munzur Koruma Kurulu, Hasankeyfi Yaatma Giriimi, btn bunlar suyun kullanmna ynelik halkn tepkilerinin birletii rgtsel yaplar. Bu rgtsel yaplarla Hasankeyfi Yaatma Giriimi bir araya gelip, Trkiyenin btn deiik yrelerinde, aidiyet duygusunun gerek noktasnda, btn lkeyi esas alarak bir duyarllk olutu. Bu vurgunun yle bir ereveden deerlendirilmesini istiyorum: Blgemizde uzun yllardr devam eden i sava ve bunun yaratt tahribata ynelik olarak halkn verdii bu duyarllk ve lkenin Trkiyelilemeye ynelik ortaya koyduu bu ansn farkl bir adan deerlendirilmesi gerektiini dnyorum. Batda da bir duyarllk var Hasankeyfe ynelik. Sanatlar, aydnlar, deiik kesimlerin bu duyarll aslnda ok ho bir birlikteliktir ve lkenin i barna ok nemli bir katk sunacan dnyorum. Bunlarn bu erevede deerlendirilmesi gerektiini; tamamen bir birletiricilik, tamamen bir duyarllk olarak deerlendirilmesi gerektiini dnyorum. Gerekten z kaynaklarmz olan su kaynaklarn kullanrken, bu projelerin tarihe, kltrel mirasa, ekosisteme, yaayanlara minimum zarar verecek projeler olmasna dikkat edilmeli, 50-60 yllk barajla bunlar feda edilmemeli. Sular altnda kalan sadece gemiimiz deil, aslnda biraz da geleceimiz. Bahsedildii iin ok stnde durmayacam, ama nkleer enerjinin artk sonunun geldiini ben de buradan tekrar vurgulamak istiyorum. Artk hibir tartmaya gerek kalmadan, felaket senaryolarndan da teye -nk artk felaketler ortaya kt- ernobil vakalarndan ok daha yksek tehlikeler barndrdn biliyoruz. Bu srete ne nlem alrsanz aln, sadece bunlar hesaplanan nlemler. Hesaplayamadnz nlemlerle dnyann nasl bir felaketle kar karya kaldn ve aslnda ne Sinopta, ne Akkuyuda, ne Batmanda, ne Japonyada, ne de Fransada, hibir yerde bu nkleer santralleri savunmann bir mantnn, gerekesinin kalmadn burada aka ifade etmek gerekiyor. Trkiyenin, bu tehlikenin farknda olmadn, farkndaysa da politik emellere ve politik karlara kurban gittiini tekrar belirtmek gerekiyor.
71
Peki, btn bu tartmalar varken, dnya nereye gidiyor? Elbette, enerjiye ilikin, enerjiye bamllk, kendi kendini yok etmeye doru gidecek bir sre iletilmemesi lazm. Dnyada da temiz enerji aray bu erevede ok ciddi bir ekilde devam ediyor ve bu kaynaklar, temiz kaynaklar, tanabilir, bakm ihtiyac olmayan, ihtiyacn olduu yerde retilen kaynaklar. Bu kaynaklarn da aslnda lkemizde yeterince var olduunu, hidrolik santrallerin de bu ksml olan santrallerin ne alnmas gerektiini, halka doru diyaloglar ve onlarn tepkilerini de dikkate alan bir eksenden olaylara bakmak gerektiini; blgemizde de bu anlamda byk anslar olduunu, gne enerjisi benzeri yatrmlara ok ciddi yaplmas gerektiini dikkate alarak, sonu ve neriler ksmnda da birka noktay sizlerle paylamak istiyorum. Elbette, her enerjinin doaya, evreye maliyeti var; bu, kamuoyuna da kavratlmal. Bu yzden, enerji tketim bilinci mutlaka oluturulmaldr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnda, son srete Trkiye mevzuat eksikti, hibir tevike yeni gelimelere meydan brakmad. O yzden, yeniden bu eksikler tamamlanmal. Doa ve kltr varlklarnn insanln ortak miras olduu bilinci enerji politikalarnda esas olmal ve bu miraslarn gelecek nesillere aktarlmas iin alternatif almalar hzla yaplmaldr. Blgemizde de GAP projesi enerji ve sulama elikisi dikkate alnarak yatrmlar yaplmal. Planlamalar asndan, enerji sektrnn doal tekel olmas nedeniyle, bu tekel zelliine kamusal bilinle tekrar el atlmas gerekiyor. HES projelerinde de, yzyllar boyunca halkn kullanmna sunulan bu HESlerin bir anda halka yabanclatrlmasna kesinlikle izin verilmemeli, buna kar verilen mcadeleler su ve enerji hakk mcadelesine dntrlmeli ve buradaki ans, Trkiye genelinde ortaklatrlmal. Son sz olarak, lkemiz, normal koullarda her yl bir dzeyde enerji artna maruz kalyor ve bu da elektrik ihtiyacn karlamak zere, nmzde ok ciddi kaynaklar var. Yenilenebilir kaynaklar bata olmak zere, rzgar, gne, jeotermal, hidrolik, biyoktle ve biyogaz olmak zere, doayla bark temiz retim teknolojileri kaynak eitlilii ierisinde deerlendirilerek, politikalarn esas olmaldr diye dnyorum.
ekil 8: Diyarbakr gne evi
72
ENERJ VERMLL ALIMALARI VE YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARININ BLGEDE KULLANILABLRL VE YATIRIM OLANAKLARI
MER FARUK ERTURUL (Enerji Verimlilii Dernei) Benim konum epey bir uzun. Enerji verimlilii almalar, yenilenebilir enerji kaynaklarnn blgede kullanlabilirlii konusunu ayr balk altnda inceledim. Birinci ksm enerji verimlilii. Biliyorsunuz, aslnda elektriin tketimi ya da elektrik retim modelleri bulmakla ilgili, elimizdeki enerjiyi daha verimli olarak kullanmak ayr bir zm tekil ediyor. Konuyu Enerji Verimlilii Kanunu ve mevzuatlar erevesinde deerlendirmeye alp, blgedeki skntlardan bahsedeceim. Enerji verimliliiyle ilgili yaanan en temel sknt, enerji verimliliinin ne olduunun tam olarak bilinmemesi. nsanlarca, enerji verimlilii genelde enerjinin tasarrufu olarak ifade edilmekte ya da daha ziyade elektriin tasarrufu olarak deerlendirilmektedir. Enerji verimlilii, elektriin tasarrufu anlamna gelmemektedir. Enerji verimliliinin anlam, ayn kalitedeki iin, kaliteden dn vermeden, daha ucuza yaplabilmesidir. Bunu sadece elektrik sektrnde deil, hayatmzdaki tm sektrlerde belirtmek mmkndr. Bunun iine, igc verimlilii, su kaynaklar, stma, izolasyon, trafik gibi birok alt bal eklemek mmkn. Enerji Verimlilii Kanununu 6 ayr balk altnda inceledik. Sanayi ve ticaretteki uygulamalarn alt balklarnda, enerji ynetimi, verimlilik arttrc proje destekleri, gnll anlamalar ve dier konular var. Burada asl sknt, Batman iin, enerji verimlilii ynetimi konusunda enerji yneticisi bulunmamas. Sadece iki arkadamz bu konuda eitim alm durumda ya da bu konuda sertifikaya sahip. zel sektrn acilen bu konuya el atmas gerekiyor ve bu konuda danman irketlerin kurulmas gerekiyor. Bu konuyla ilgili ksa bir anekdot anlatacam. Geenlerde, bir arkadamn yanndaym. Yabanc birisi gelmiti oraya, stanbuldan bir firma temsilcisi. Elektrik faturalarna bakm, sterseniz, sizin elektrik faturalarnz yzde 30 indirebilirim. Bunun iin bana, aylk u kadar mebla para vereceksiniz demi. Bu nedir, ne olabilir? filan dedi arkadam. Elektrik faturasn bir inceledim, her ay reaktif ceza yiyor adam. Durumu bilmiyor ve ne olduunu bilmedii iin ilave para dyor. Fazla demi olduu o paray demezse, farkl bir yatrm aracna evirmesi mmkn. Biliyorsunuz, Enerji Performans Ynetmelii yaynland. Bu konuda, Batmanda biraz geri durumdayz akas. Aslnda sadece Batmanda deil, blge genelinde biraz geri durumdayz. Bu slayt, atdan, pencereden, d duvardan, bodrumdan ve kapdan olan s kayplarn gsteriyor. Bu slaytta ise, enerji verimlilii uygulanan bir binayla uygulamayan bir bina arasndaki enerji farkn grebiliyorsunuz. Gerekli nlemleri alrsak, yzde 65e varan oranlarda daha az enerji tketen bir binaya sahip olabilmemiz mmkn. Peki, u anda Trkiyedeki durum nedir? u anda, TSE 825 standartlarna gre yaltm nlemleri alnrsa, yeni binalarda 500 milyon dolarlk ve mevcut binalarda uygulanrsa 7 milyar dolarlk bir kaynak sahibi olabilmemiz mmkn.
A Pencere alan16m2 3 m2si gneyde Panjurla kn gece yazn gndz ak 7 cm ite 14 cm 14 300 Kwh B Pencere alan 16 m2 11m2 si gneyde Kn gece panjurlar kapal, yazn gndz panjurlar %85 kapal 7 cm ite 14 cm 9 4214Kwh %34 C Pencere alan28 m2 22 m2 si gneyde Kn gece panjurlar kapal yazn gndz panjurlar %85 kapal 10 cm dta 20 cm 5 057 kwh %65
Farkl Bina100m2 19-15 Derece Gn.Gece Duvar ve at Yaltm Istma/soutma htiyac Fark
ekil 1: Isl kayplar Enerji Verimlilii Kanununun 3. ksmnda, enerji sektrndeki uygulamalar, talep taraf retim, retim; retim, iletim, datm tesislerindeki ak aydnlatmalarn verimlilii, termik santrallerdeki sdan yararlanlmas balklar yer almakta. Bu talep taraf retim iin ksa bir rnek vermek istiyorum. Eer elektriin fiyat makul bir deerde tutulabilirse, taleple
73
snrlandrlabilir. Burada talebi de snrlandrmamz gerekiyor. Tamamen cretsiz olan bir kaynakta talep snrlandrmas mmkn deildir maalesef. Burada ksaca, aydnlatmadaki enerji verimliliiyle ilgili bir rnek vermek istiyorum. inde bulunduumuz salona bakarsak, floresan lambalar sz konusu ve her birinin nne kesmek iin ayr bir para taklm durumda. Eer burada kesmek istiyorsak, niye bu floresan takyoruz? Bunun iin birok alternatife sahipken, maalesef, dikkat etmiyoruz. aydnlatmada tasarruflu lambalar kullanlmas ya da d aydnlatmada cva buharl lambalar yerine LEDli aydnlatmalara gememiz mmkn. Bu, Trkiyenin uzaydan ekilmi bir fotoraf. 1997 ylnda yaplan bir hesaba gre, Trkiyede, eski parayla 13 trilyon TL paray tamamen d aydnlatmasna harcyoruz. Viyanaya baktmzda 720 bin, Londra ve dierlerine baktmz zaman, en fazla paray biz harcyoruz, bo yere uzay aydnlatmaya alyoruz.
ekil 2: Trkiyenin uzaydan gece grnm
ekil 3: Trkiyeden uzaya kaan enerji Burada ksaca kojenerasyon kavramndan bahsetmek istiyorum. Termik santraller evreye ok zararldr, hepimiz bunu kabul ediyoruz. Mevcut olmamasn tercih ederiz; ama mevcutsa, bunun atk ssndan bile faydalanmak mmkn. Mesela, bu konuda rnak ilinde birok alma yaplabilecekken, maalesef mevcut deil. Bu arada, birok tevikler, desteklemeler mevcut. TBTAKn desteklemeleri, KOSGEBin desteklemeleri sz konusu. Bu konuda birok ynetmelik yaynland. Enerji verimlilii konusunda tm yetki Elektrik leri Ett daresinde. Elektrik leri Ett daresi peyderpey strateji belgeleri yaynlamakta ve bu, tm kamuoyuna duyurulmaktadr. Herkesten neri beklemekteler.
74
Bu da enerji verimliliiyle ilgili ulusal apta yaplm olan bir anket. Akas, ok nemi bir anket. Tarihi biraz eski olsa dahi, en azndan bizim blgemizin gereklerini biraz daha n plana karacak bir anket olduu iin zellikle koydum. 7 corafi blgede yaplm bir anket. 16 bin 311 kiiyle grlerek gerekletirilmi bir anket. Bu ankete baktmzda, enerji kaynaklarnn verimli olarak kullanlmas iin yaplanlara baktmzda, Gneydou Anadolu Blgesinde, bu blgede yaayanlar iin en nemli ey, gereksiz yanan lambalar kapatmak. Hanelerdeki s yaltmna baktmzda, Gneydou Anadolu Blgesinde bu ankete katlanlarn yzde 85inin binasnda herhangi bir yaltm sz konusu deil. Tek cam, ift cam olayna baktmzda, ankete katlanlarn yzde 56s tek cam kullanmakta. Evlerdeki stma sistemine baktmzda, yzde 75 orannda soba; yani kmr, odun vesaire yakyoruz. Bu da bizim blgemizin sosyoekonomik durumunu ortaya kartan bir ey. Kombi kullanmayan sistemlere baktmzda, genelde merkezi sistem mevcut. rnlere baktmzda, bizim blgemizde bulunan insanlarn yzde 79u enerji asndan ne kullandn bilmiyor. Bulaklarn ykama ekline baktmzda, ankete katlanlarn yzde 69u elle bulak ykamakta. Enerji verimlilii kapsamnda ne yapmalyz, ksaca buna deineceim. Bilinlendirme faaliyetlerine biraz nem vermemiz lazm; nk akas, bilmediimiz iin daha fazla para harcyoruz. Bu, sadece zel sektrde ya da kamuda deil her sektrde sz konusu. Kendi evimizde de bilmediimizden dolay birok ilave paralar dyoruz. Is kayplarnn azaltlmas iin almalar yapmalyz, elektrik kayplarnn azaltlmas iin LEDli ampuller ya da tasarruflu ampuller kullanmalyz. Alnan rnlerde, A+ dediimiz etiketlere dikkat etmemiz gerekiyor. gc programlarmz ok iyi bir ekilde deerlendirmeliyiz. nemli olan, fazla kii altrmak deil; nemli olan, i planmz doru yapabilmektir. Tasarruflu cihaz ve geleneksel cihazlar arasnda yzde 45 orannda bir tasarruf sz konusu. Doru cihaz seersek, yzde 45 orannda tasarruf mmkn. Bir yatrm yapmadan nce, yatrmn ilk maliyetine deil, yatrmn iletme maliyetine bakmamz lazm. Maalesef, bizim blgemizdeki genel hatamz bu ya da yaptmz genel hata bu. Sonu olarak, enerji verimliliiyle ilgili yaplan almalar ncelikli olmal. Enerji yneticisi ve bu konuda danman firma eksiklii mevcut. Bu konuda acilen yetkililerin bir alma yapmas gerekiyor.
Di er 660 kWh/y l
ama r Makinas 285 kWh/y l Buzdolab + D Dondurucu 1056 kWh/y l
TV 555 kWh/y l
Kurutucu 380 kWh/y l Ayd nlatma 467 kWh/y l Bula k Makinas 295 kWh/y l Is tma (k.pompa) 300 kWh/y l
ekil 4:Geleneksel cihaz kullanmnn getirdii maliyet, Toplam tketim=3978 kWh/yl
75
ama r Makinas Buzdolab + 195 kWh/y l Dondurucu 333 kWh/y l
Ayd nlatma 127 kWh/y l Is tma(k.po mpa) 100 kWh/y l
1789
Bula k Makinas 295 kWh/y l Kurutucu 324kWh/y l TV 231kWh/y l
Di er
ekil 5: Enerji verimli cihaz kullanmnn getirdii maliyet, Toplam tketim =2189 kWh/yl 584kWh/y l Unutmamalyz ki, en ucuz enerji tasarruf edilen enerjidir. Trkiyenin yllk enerji artnn yzde 6-7 arasnda olduu dnlmekte. Eer enerjimizi tasarruf etmeyi baarrsak, bu yzde 6-7 retim kaynan aratrmak yerine, elimizdekilerle yetinmemiz mmkn. Bildiimiz gibi, dnyada hzla enerji ihtiyalar artmakta. Burada n plana kan, enerjinin verimli kullanm ve yenilenebilir enerji kaynaklar. Bu konuda, Kyoto Protokol, 2008-2012 yllar arasnda, 1990a gre sera gaz salnmn yzde 5 orannda azaltmay hedefleyen bir protokol. Trkiye de bu Protokole imza att bildiim kadaryla. Ayn zamanda, burada ok nemli bir karar var. Bence bu, tm dnyaya rnek olmas gereken bir karar. Avrupa Birlii Enerji Konseyinin alm olduu karara gre, 2020 ylnda, Avrupa Birliinin kullanm olduu enerjinin yzde 20sinin yenilenebilir enerji kaynaklarndan kullanlmas, yzde 20 orannda enerji verimliliinin salanmas ve karbondioksit emisyonlarn da yzde 50 orannda azaltmay hedeflemektedir. Bu kapsamda yaplan almada, 2018 ylnda, binalarn net emisyonlarnn sfr olmas ve btn binada yenilenebilir enerji kaynaklar kullanmnn zorunlu hale getirilmesi planlanyor. Bu kapsamda, Almanya olduka ileri bir durumda, hemen hemen her evde gne enerjisiyle elektrik retimi mmkn. 2011 ylndaki son duruma baktmzda, Avrupa Birlii nereye vard? Avrupa Birlii, u anda yzde 20lik hedefin yzde 9una ulam durumda. Peki, hedefine ularsa ne olacak? Bu, hane bana aylk 1000 euro bir tasarruf yaplmas ve yaklak 2 milyon kiiye yeni bir i kaps almas anlamna geliyor. Trkiyede yenilenebilir enerji kaynaklaryla ilgili kan kanun, 5346 sayl Kanun. Maalesef, daha sonra revize edilen Kanun hl ihtiyalara cevap verememektedir. Bu Kanun kapsamna, rzgar, gne, jeotermal, biyoktle gibi birok kaynak giriyor. Yalnz, elektrik retim tesislerinde, 15 km2nin altnda bir rezervuar alan olan barajlar bu Kanun kapsam dnda tuttular. Gne enerjisi potansiyeli atlas yaynland. Bu gne enerjisi potansiyeli atlasna baktmzda, Gneydou Anadolu Blgesi, gne enerjisi potansiyeli asndan Trkiyenin ortalamasnn stnde, en n srada bulunmakta. llerimize baktmzda, Batman, Siirt, rnak illeri de genel ortalamann olduka stnde; yani gne enerjisi yatrmlarnn yaplabilmesi iin, bizim blgemiz doal kaynaa sahip durumda.
76
Blge Ad
G.DOU ANADOLU
AKDENZ
EGE
DOU ANADOLU 2664
GNELENME SRES (Saat/yl) 2993 2956 2738 Blge Ad ANADOLU MARMARA KARADENZ GNELENME SRES (Saat/yl) 6: EE2628 2409 1971 ekil tarafndan GEPA (Gne Enerjisi Potansiyel Atlas) yaynlanmtr.
Kristalin Slikon
Trkiye (Ortalama) G.A.Blgesi (Ortalama) Batman Siirt rnak
Mono Poli 25.000 22.000 13.000 26.333 23.222 13.778 27.000 23.000 14.000 27.000 24.000 14.000 27.000ekil 7: 100 m2 alanda retilebilecek enerji (kWh-Yl) 24.000 14.000
nce Bakr Film erit
Kadmiun Tellerium 11.000 11.889 12.000 12.000 12.000
ekilsiz Silikon 10.000 10.278 10.500 10.500 10.500
Bu da gne radyasyon dalm haritas.
ekil 8: Global Gne Radyasyon Dalm
ekil 9: Gnelenme Sreleri ve Global Radyasyon Deerleri
1 kilovatlk bir gne panelinden bir santral kurarsak, bu, bizim yllk retebileceimiz kilovat/saatlik enerji deerlerini
77
gstermekte.
ekil 10: Blgemizde kurulacak 1 kWp gcndeki kristal slikon maddeden yaplm sabit al fotovoltaik gne paneli kullanlarak aylk retilebilecek elektrik enerjisi, European Commission Photovoltaic Geographical Information System (PVGIS) Gne enerjisinin maalesef en kt taraf u: Depolayamyoruz ve aylara gre deiiyor, bir standard maalesef yok. Bu, Batman ilinin gne haritas.
ekil 11: Batman ili gne haritas
78
ekil 12: Siirt ili gne haritas
ekil 13: rnak ili gne haritas

79
Gne enerjisinin avantajlarna gelince, bir defa tanabilirlik avantaj var ve evre dostu. Dezavantaj ise, balang maliyetleri maalesef ok yksek ve henz istenen teviklere sahip deil. Rzgar enerjisiyle ilgili atlasa baktmzda, bizim Gneydou u ekilde grnmekte. Gneydouda Batman, Siirt ve rnak illerinde rzgar enerjisi potansiyelinin ok dk olduu grnmekte. Yalnz, bu konuda unu belirtmek istiyorum: zellikle Gneydou Anadolu Blgesi iin, REPA atlas verilerinin ok da doru olmadn dnen kiilerdenim. Bu konuda kesinlikle yatrm yaplabilecek yerler mevcuttur bence. Herhangi bir enerji yatrm yaptmzda nemli olan ey, rettiimiz enerjiyi en ksa ekilde iletim sistemine tayabilmektir. Bu yzden, rzgar enerjisi yatrm yapanlarn enerji iletim hatlar yatrmlarna da dikkat etmeleri gerekmekte.
ekil 14: 50 mt Ykseklikte Rzgar Hz,REPA
ekil 15: 50 mt Ykseklikte Kapasite Faktr,REPA
Bu, Batman ilinde kurulabilecek rzgar enerjisi santrali iin tahmin edilen alan. REPA atlasna gre, sadece 1.58 km2lik bir alana yaplabilecei iddia ediliyor, burada sadece 8 megavatlk bir kurulu g olabilecei iddia ediliyor. Ben, bu konuyla ilgili olarak Enerji leri Ett daresinden ilgili arkadalarla da grtm ve buradaki atlasn, bizim Gneydou Anadolu Blgesi iin ok da hassas olmad bilgisine sahibim.
Rzgar Hz (m/s) / Rzgar Gc (W/m) 6,8 - 7,5 / 300 - 400 7,5 - 8,1 / 400 - 500 8,1 - 8,6 / 500 -600 6,8 - 7,5 / 300 - 400 7,5 - 8,1 / 400 - 500 8,1 - 8,6 / 500 -600 6,8 - 7,5 / 300 - 400 7,5 - 8,1 / 400 - 500 8,1 - 8,6 / 500 -600 6,8 - 7,5 / 300 - 400 7,5 - 8,1 / 400 - 500 8,1 - 8,6 / 500 -600 Toplam Alan (m) 439,09 75,00 12,10 1,58 0,00 0,00 3,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Toplam Kurulu G (MW) 2.195,44 374,96 60,48 7,92 0,00 0,00 15,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
G.A. Blgesi Toplam
Batman
Siirt
rnak
ekil 16: Gneydou Anadolu Blgesi Rzgar Enerjisi Potansiyeli, REPA

80
50 mde Rzgar Gc (W/m2) 300 400 400 500 500 600 600 800 > 800
50 mde Rzgar Hz (m/s) 6.8 7.5 7.5 8.1 8.1 8.6 8.6 - 9.5 > 9.5
Toplam Alan (km2) 1,58 0,00 0,00 0,00 0,00 1,58
Toplam Kurulu G (MW) 7,92 0,00 0,00 0,00 0,00 7,92
ekil 17: Batman ilinde kurulabilecek rzgar enerjisi g kapasitesi Siirt ilinde de yaklak 3 km2lik bir alanda 15 megavatlk bir kurulu g kapasitesinin olabilecei iddia ediliyor. rnak ili de maalesef dalk olmas hasebiyle pek tavsiye edilmeyen blgelerden.
50 mde Rzgar Gc (W/m2) 50 mde Rzgar Hz (m/s) Toplam Alan (km2) Toplam Kurulu G (MW)
300 400 400 500 500 600 600 800 > 800
6.8 7.5 7.5 8.1 8.1 8.6 8.6 - 9.5 > 9.5
3,01 0,00 0,00 0,00 0,00 3,01
15,04 0,00 0,00 0,00 0,00 15,04
ekil 18: Siirt ilinde kurulabilecek rzgar enerjisi g kapasitesi

50 mde Rzgar Gc (W/m2)
300 400 400 500 500 600 600 800 > 800
50 mde Rzgar Hz (m/s) 6.8 7.5 7.5 8.1 8.1 8.6 8.6 - 9.5 > 9.5
Toplam Alan (km2) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
Toplam Kurulu G (MW) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
ekil 19: rnak ilinde kurulabilecek rzgar enerjisi g kapasitesi Rzgar enerjisinin avantajlarna baktmzda, evreye az zarar vermekte, evreye en az zarar veren enerji retim kaynaklarndan bir tanesidir. Rzgar enerjisi, ayn zamanda kurulu olan bir alan tamamen ldrmemi oluyor. Sonuta, 50 metrelik bir sistem kuruyoruz, bunun zerine panellerimizi yerletiriyoruz ya da trbinlerimizi yerletiriyoruz ve altnda istediimiz gibi tarm yapmaya devam edebiliyoruz. Dezavantajlarna baktmzda, 1-2 km2lik bir alan ierisinde radyo ve TV sinyallerini bozucu bir etkiye sahip olduu, az ve ok rzgarl ortamlarda almad, grltye neden olduu ve ku lmlerine neden olduu grlmtr. Danimarkada, yllk yaklak 2 bin 500 tane ku lmne neden olduu dnlyor ve kularn g yollarn deitiriyor. Jeotermal enerji, en temiz, en doal kullanlabilecek enerji kaynadr; ama maalesef, lkemizde bir trl anlam tam olarak kavranlamad ve bu konuda herhangi bir alma yaplmad. Blgemizde, Siirtte jeotermal anlamnda 5 adet kaynak, Batmanda Kozluk ve Taldere, rnak ilinde de iki tane jeotermal alan, u anda bilinen, tespit edilen yerler. Bir jeotermal kaynakta birok ey yapmak mmkn. Balk iftliklerinden eker endstrisine, ev ve sera stmasna kadar birok farkl ekilde kullanabiliyoruz. Tamamen kaynamzn ssn karabileceimiz ykseklikle alkal olan bir sistem. Jeotermal kaynaklar ok yksek verimlidirler ve direkt olarak elde edilebildii iin, ok iyi bir g kaynadr.
81
ekil 20: Trkiyede Gen Tektonik Hatlar, Scak Su Kaynaklarnn Dalm Haritas Bizim blgemizde epey bir HES yatrm balad. Siirt blgesinde 28 civar, rnak blgesinde 30 civar HES yaplmas planlanyor. Yalnz, kendi kiisel grm; baraj setli gller yerine, mmkn olduunca kk, baraj glsz HESlere nem verilmesi gerektiini dnyorum. HESlerin maliyeti dktr, kirlilik yaratmazlar, yksek verimlidirler; ama barajlar, evresindeki blgenin ekolojisini deitirir; balk lmlerine neden olur, barajlardan dolay nehirlerdeki su seviyesi doal ortamdan daha aada veya yukarda olduundan, nehir evresindeki bitki geliimini olumsuz etkiler. Biyogaz, bizim blgemizde hayvanclk yaygn olduu iin, sahip olduumuz bir kaynak; ama maalesef, bilgisizlikten dolay pek hayata geiremediimiz kaynaklar. Biyogaz, bildiiniz gibi, hayvan atklarndan ya da sebze atklarndan elde edilebiliyor. Biyogazlarn avantaj, retim ve evre teknolojilerinin bilinmesi, depolanabilir olmas, evre kirlilii oluturmamas ve sera etkisi oluumunun az olmas.
ekil 21 eitli Kaynaklardan Elde Edilebilecek Biyogaz Verimleri ve Biyogazdaki Metan Miktarlar
82
ekil 22: Hayvansal Kaynaklardan Elde Edilebilecek Ortalama Gbre ve Biyogaz
ekil 23: Hayvan Saylarna Bal Olarak Kurulabilecek Biyogaz Tesisi Kapasiteleri Biliyorsunuz, Lisanssz Elektrik retim Ynetmelii yaynland. Bu Ynetmelik kapsamnda, 500 kilovolt altnda kurulu gce sahip olan ya da 500 kilovatlk kurulu gcn altndaki kaynakl kiiler istedikleri yerlere belirli bir enerji yatrm yapabilmekte. Bu konuda herhangi bir lisans alma zorunluluu yoktur. Herkes kendi binasnn atsna bile gne paneli yerletirip, ihtiya fazlas elektrii TEDAa ya da ilgili datm irketine satabilme hakkna sahip. Bu da bir elektriin devlete satlabilecei en yksek rakamdr, nk elektrii alm olduunuz fiyata elektrii satabiliyorsunuz. Bu, Almanyada ok yaygn olan bir ey. Bu konuda mhendis arkadalarmza ok pay dyor. zellikle mimar arkadalarmzn yeni yapm olduklar binalarda gne panelleri yerletirmeleri, insanlara bunu tantabilmeleri asndan son derece nemli olduunu dnyorum. Ayn zamanda, bizim blgede tarm ve sanayide de yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmna gememiz gerekiyor. Kojenerasyon, biyogaz ya da jeotermal kaynaklar kullanlarak sera yaplabilir ya da entegre hayvanclk tesisleri, bir mandra, st srcl, srlarn atklarndan biyogaz tesisi, biyogaz tesisinin retmi olduu sdan sera gibi genel kapsaml bir alma yaplabilir. Bence, belediyelerin geri dnm tesisleri amalar nemli. Son cmle olarak, enerji retmekle ilgilenmek yerine, ayn ii, kaliteden dn vermeden, daha az enerjiyle yapmaya almamz gerekmektedir.
83
SORULAR VE CEVAPLAR
SORULAR
SALONDAN-Sayn Hasan Bayndr bir ifade kulland. O konuda biraz bilgi vermek istiyorum, nk benim yllardr mcadele verdiim bir alan. Fenolden bahsetti. Batmanda, kendisinin de bildii gibi, 2004 ylndan 2007 ylna kadar ok ciddi ekilde fenol olay tespit edilmiti. 2009 ylnda Salk Bakanlndan Batman Valiliine gelen resmi yazda, Batmandaki ebeke suyunun yemeklerde dahi tketilmemesi iin halkn etkin ekilde uyarlmas istenmiti ve bu yaz gizlenmiti. Biz, bu fenol olaynn olaca konusunda yllar nce uyarda bulunmutuk. Maalesef, suyumuzda ciddi oranda fenol var. Hasan aabeyi bilgilendirmek iin syledim, nk kendisi daha nce Kent Konseyi Bakanmzd. Yine TPRA rafinerisinden kaynakl, yeraltndaki benzin kirlilii var. Batmanda bu kirlilik henz aa kavumad. nk dnyada, evlerin bahesinden kuyu kazp saf benzin elde eden baka bir kent olduunu dnmyorum. Batmanda o da var maalesef. luh Deresinden petrol atklar akt, biz tespit ettik, fotorafladk, kamera grntleriyle belgeledik, Bu atklar kimin? dedik, hibir kurum stlenmedi, Batmandaki hibir kurum stlenmedi. Uzaydan m akt? dedik, yine stlenmediler. Eylemler yaptk, mahkemeye tadk, ar cezaya tadk, onlar da dosyamz reddetti. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinde u anda dosyamz sryor. Enerji tabii ki bir ihtiya, ama evre mevzuatlarna uyulmas zorunluluu var. Mesela, TPRAla ilgili olarak Sayn hocamz ifade ettiler; TPRAta son dnemlerdeki yenilikler, tasarruf tedbirleri vesaire. Hepsi doru, biz de takip ediyoruz; ancak, bu yl ierisinde bile emisyona ramen en ar cezann verildiini biliyoruz, parasal ceza kesildi. u anda ciddi bir pis koku yaylma olay oldu. Eski Mdrmzle grmtk. Kendisi, bu eyi bertaraf edeceklerini belirtmiti, ama hl sryor. Ben, sadece unu merak ediyorum: nsan sal asndan, evre asndan m bu nlemler alnd, yoksa evre mevzuatlar gerei mi? Ilsu Baraj konusunda yllardr mcadele veren bir sivil toplum rgtyz. Maalesef, bu konuda toplumun talepleri yerine, baz karlar dikkate alnarak diretiliyor. Bunu da belirtmek istiyorum. Soru sormayacam. SALONDAN-Nedim aabeye bir soru soracam. Ilsuda alan mhendisler EMOya bal mdr? Eer EMOya balysa, neden altryorsunuz; yok, deilse, almalarnn nedeni ne olabilir? Panelin bandan beri tartyoruz, Nkleer enerji tehlikelidir vesaire. EMO olarak ya da TMMOB olarak, en iyi adamlarnz bir araya getirip, gidip, proje yapp, i adamlarna sundunuz mu ya da sunma gerei duymadnz m? SALONDAN-ncelikle, byle bir etkinliin sunulmas gerekten anlamldr, ama eksik bulduum bir nokta var. Bahsettiiniz tm bu evre sorunlar, tarihi ve kltrel mirasn yok edilmesine ilikin olarak, sorunun kaynan iyi tespit etmek lazm. Yoksa dier ekilde, nlemler yeterli deildir. u an yaadmz dnemde, insanlar tamamyla tahrip etme zihniyeti tayorlar. Gerek birbirleri arasndaki ilikilerde, gerekse doaya kar olan yaklamlarnda bunu net bir ekilde grebiliyoruz. Bu da doann tahrip edilmesine, savalar olmasna, insanlarn lmesine sebep oluyor. Kusura bakmayn, biraz da heyecanm var. Bu zihniyeti iyi tespit etmek lazm. Hangi zihniyeti tayoruz? Biz, ne istiyoruz, nasl bir dnyada yaamak istiyoruz, bunu ncelikli olarak kendimize sormak gerekir. Eer burada balayacak olursak, bahsettiimiz tm bu tahribatlara kar nlem alm oluruz. Doaya nesnel yaklayoruz biz. Doa canldr. Biz, bunu grmezsek, bizden sonraki nesilleri yok etmi oluruz, tamamen bitirmi oluruz; sadece evremizdeki canllar deil, kendi neslimizi de yok etmi oluruz. SALONDAN-Burada, enerjinin doru kullanlmas, verimli kullanlmas ve yenilenebilir enerjilerin daha n plana kartlmasyla ilgili dnceler belirtildi. Bununla ilgili n almalar yaplmtr ve bununla ilgili yasalar da kartlmtr. Trkiyede en nemli sorunlardan bir tanesi, yasa kartmak ok kolay; fakat yasalar uygulamak ve uygulatmak en byk sorunlardan bir tanesi. Bu, bizim bilin sorunumuzla alkal ve hkmetlerin politikalaryla alkal.
84
Enerji Performans Ynetmelii yrrle giriyor. Enerji Performans Ynetmeliine gre, binalarn yaltmlarndan tutun, enerji tasarruflarna kadar bir sr ey ngrlyor; fakat bunlarn uygulanabilirliiyle ilgili, uygulama aamalaryla ilgili hibir aklama yok, mevzuat yok. Yaltmn yaplmasndan bahsediyoruz u anda. Ne yazk ki, bizim odalarn -ben, Mimarlar Odasnn basn szcs olarak da konuuyorum- ok byk eksiklikleri var bu konuda, belediyelerin bu konuda ok byk eksiklikleri var. Evet, projelerimizde yaltmlar ok iyi gsteriyoruz, Makine Mhendisleri Odas ve Elektrik Mhendisleri Odas projeleri bu ekilde inceleyerek geiriyor; fakat bunlarn denetimiyle ilgili hibir ey yaanmyor. Eer byle devam edecekse, bunlarn tartlmas, bunlarn uygulamaya konulmasyla ilgili bir ey sylemeye de gerek yoktur bence. ncelikle bunlarn uygulanabilir eyler olmas, uygulama aamalarnn denetlenmesi ve bu mevzuatlarn insan odakl olduunun bilinmesi gerekiyor, bu bilinle hareket edilmesi gerekiyor. Hasankeyfle ilgili olarak, tarihin gz ard edildiinden bahsetti arkadalar. Babakann iki gn nce vahim bir aklamas oldu. Herhalde hepiniz izlemisinizdir. stanbulda yaplan metro almalarnn durdurulmasna ynelik, ki anak mlek iin yllarca bizi beklettiler gibi bir aklamas oldu. Yani tarihi iki anak mlee indirgeyen bir zihniyetin Hasankeyfe bak asnn bu olmas ok normaldir, yadrgamamak gerekiyor. Biz, sadece sosyolojik boyutundan filan bahsettik. Mimarlar Odas olarak bunu defalarca dile getirdik: Tarihsel bir yapnn sadece grsel bir zellii yoktur. Tarihe baktmz zaman, yapm ekilleri, kltrel yaps, yaam tarz, yaam standartlar, bunlarn hepsiyle ilgili bize bilgi verdii iin, biz, tarihe ok nem veriyoruz, Hasankeyfe ok nem veriyoruz ve Hasankeyfin baraj altnda kalmamas iin elimizden gelen abay gstereceimizi burada belirtmek istiyorum. MURAT KAYA-mer Faruk bey sunum yaparken, ilgili meslek odalarna atfen, enerji yneticilii noktasnda alma yapmalar gerektiini syledi. Aslnda bu konuda yrtlen bir alma var. Makine Mhendisleri Odas daha nce Bakanlkta grp, yetki alp, enerji yneticilii eitimini balatmt. Elektrik Mhendisleri Odas yetkisini ald, stanbul ubemiz ilk eitimini dzenledi. O konuda bir ekleme yapmak istedim. Az nce sz alan arkadamzn sylemlerine istinaden bir-iki dzeltme yahut ekleme yapmak istiyorum. Binalarda Enerji Performans Ynetmelii 2008 ylnda yaynland, u an yrrlkte. Bu Ynetmelie gre, 1 Ocak 2011den itibaren, yeni yaplacak yaplarda enerji kimlik belgesi aranmakta. Buna ilikin mevzuat zaten yaynlanm olup, ilgili Bakanln sitesinde yer almakta. Ayrca, TS-825a gre binalarda yaltm yaplmas zorunlu hale geliyor, bir anlamda gerekli hale de geliyor; nk enerji kimlik belgesi dzenlenmesi noktasnda bu tr parametrelere ihtiya da var. Hem yle bir zorunluluk var, hem Ynetmelik var, hem de bir gereklilik var. Bunu da belirtmek isterim. EVNDAR AYDIN (EMO Diyarbakr ubesi)- Deerli konumaclarn affna snarak, sizden genel bir aklama istiyorum. Sabahtan beri konutuumuz skntlar, nkleer santrallerden tutun da, hidroelektrik santrallere kadar, enerji verimliliine kadar, elbette iktidarlarn amacnn ne olduunu ve bizim yapmak istediklerimizin ne olduu her zaman aikrdr, bunlar ok fazla tekrarlamaya gerek yok. Mesele, bizim ne yapacamz veya bizim nasl durduumuzla ilgili bir durumdur. Bu anlamda belki TMMOBye e zelde EMOya biraz dokundurmak istiyorum iin dorusu. Yani bizim elimizde ne var, buna ilikin olarak ne yapabiliriz? Basit bir rnek vereyim. Telekom, geen hafta Diyarbakrdaki birtakm mteahhitleri toplayp, Bundan sonra yapacanz yeni binalarda fiber optik kabloyla bir giri yapacaz. Siz, sisteminizi donatn. Biz, dairenize kadar byle bir ey getirelim gibi somut bir alma yapt. Epey de bir katlm vard. Hani, hep halka inmekten bahsediyoruz da, baz eylerde direkt halk bunun yapcs olmad iin, ok da halk iin iine katmadan yaplmas gereken durumlar var. Arkada, bu konuda gzel bir noktaya deindi. Bunlar nasl somuta dkebiliriz? EMOnun veya TMMOBnin bu anlamda yapmas gerekip de yapmad eyler nelerdir? Sizin grlerinizi dinlemek istiyorum. SALONDAN- Sayn konumac, barajlar yerine kk HESleri savundu. Kk HESlerin faydas nedir? Bugn Karadenizde, sadece o kk HESleri yapmak iin yzlerce km yol yaplyor, ar tonajl aralarn oradan gemesi iin orman kym yaplyor. Eer ben yanl anladysam, ltfen dzeltin.
85
NDER MERDAN (Dicle niversitesi)- Sayn Hasan Bayndra iki sorum olacak. Trkiyenin corafyasna baktmz zaman, mesela Trkiyenin gneyinde, Irak, ran, Suriyede petrol bulunuyor, Trkiyede de Batmanda bulunuyor. Mardin, Diyarbakr, Hakkari, bu blgelerde petrol bulunmuyor mu; yoksa, var da biz mi karamyoruz? kinci sorum da u: Ham petrol ilenirken, 1 ton petrolden 0,1 ton karbondioksit salm var dediniz. Mesela termik santralde 1 megavat elektrik enerjisi retildiinde ne kadarlk bir karbon salm olur, buna ilikin bir rakam verebiliyor musunuz? Bir de Nedim beye bir sorum olacak. Yenilenebilir enerji kaynaklarna ynelim diyoruz ve termik santrallere hayr diyoruz, nkleere hayr diyoruz, hidroelektrie hayr diyoruz. Trkiye, btnyle yenilenebilir enerji kaynaklarndan elde ettii enerjiyle yetinebilir mi sizce; yani bu biraz olaya tozpembe bakmak gibi olmuyor mu? MELEK GNE (Mimar)- ncelikle mimari projelerde enerji yaltm konusunda verilen bilgilere, sylenenlere katldm bildirdikten sonra, bir Batmanl olarak, bir yurtta olarak yaadm bir sknty dile getirmek istiyorum. Sadece yaplarda kullanlan yetersiz, uygun olmayan malzemeden dolay ciddi enerji kayb yaamaktayz. Aslnda halk olarak birok konuda ciddi enerji kayb yaamaktayz. Birok alanda kayp yaamaktayz. Basit bir rnek vereyim. rnein, Siirt yolunu hepimiz biliriz, orada birok konuda kayp yaamaktayz. ncelikle zaman kayb yayoruz, i kayb yayoruz, enerji kayb yayoruz. Ben neden o kadar uzun yoldan sonra bir kavakla karlayorum ve dn alyorum? Bu benim iin ok byk bir sknt. Bu konuda bir eyler yaplmasn istiyorum. Belki basit bir rnek, ama bunun zerinden bile gidilse ok deiik noktalarda ciddi kazan salanabilir. Ekolojik anlamda, ekonomik anlamda, zaman anlamnda byk kazanlar salayabiliriz diye dnyorum.
86
CEVAPLAR
Yrd. Do. Dr. BLAL GM- Parabolik oluk younlatrc gne santralleriyle Ilsuya alternatif olacak bir santral projesi almasnda bulunduk. Dnyada yaplm olan younlatrc gne santrallerinin maliyetleri, kapladklar alan ve glerini baz alarak, Ilsunun kurulu gcne, daha dorusu onun retecei enerji miktarna eit bir santral olursa bu ne kadarlk bir alan kaplar, ne kadar maliyeti olur gibi bir alma yaptk. Bu almadan elde ettiimiz sonularla, Ilsu Barajnn maliyetine yaklak olarak eit, hatta kamulatrma maliyeti baz alndnda daha da az bir maliyetle, hibir topra su altnda brakmadan, hibir tarihi esere zarar vermeden; stelik, verimli tarm arazileri dndaki alanlarda bir veya birden fazla gne santrali kurularak, Ilsudan elde edilecek enerjiye edeer bir enerji retmenin mmkn olduunu gstermeye altk. Dolaysyla, bu tr projeler mmkndr, somuttur ve somut neriler de yaplmaya devam edecektir. Tabii, EMO bir kamu kuruluu, bir meslek rgt olduu iin, kalkp da bir proje retip, bu projeyi uygulama zorunluluu ve sorumluluu olan bir kurum da deildir. Ancak, bu tr bilimsel toplantlarda kendi elemanlarnn veya bu konuda alan kiilerin grlerini bir araya getirerek, kamuoyunun gndemine sunma konusunda da gerekeni yapmaldr ve yapmaya da devam etmektedir. Bunun yannda, u GEPA, gne atlasyla ilgili de bir bilgi vermeye alaym. Elektrik leri Ett daresinin hazrlad GEPA Atlas da ok doru bir atlas deil. zellikle Gneydou Anadolu Blgesi asndan. nk blgesel noktalarda yaplan lmlerde o atlasn verdii verilerden daha yksek gne enerjisi verilerine sahip olduu ortaya kt. GEPA Atlasna gre, gne enerjisinden en ok faydalanan, zellikle gne santralleri asndan kullanlabilecek yrenin Akdeniz Blgesi olduu gibi bir sonu kmakta. Ama Gneydou Anadolu Blgesinde de gne enerjisine uygun birok alan var ve bu alanlarda da ok ciddi yatrmlarn yaplabilmesi mmkn. Aslnda yenilenebilir enerji kaynaklar hep pahal teknolojiler olarak nmze konuyor ve dolaysyla bu alanlarda yatrm yaplmas biraz engelleniyor. Ama iin dier boyutu, yani iletmede llemeyen maliyetler dediimiz evresel boyut ele alndnda, aslnda yenilenebilir enerji kaynaklarnn ucuz teknolojiler olduunu bile iddia edebiliriz. Bugn mesela nkleer enerjinin atklarnn depolanma maliyeti enerji maliyetleri ierisine katlmyor; onlar gz nne aldmzda, yine olas bir kaza durumundaki evresel etkilerini gz nne aldmzda, bu tr teknolojilerin aslnda ok pahal teknolojiler olduunu da syleyebiliriz. Yrd. Do. Dr. HASAN BAYINDIR- Diyarbakr, Mardin blgesinde petrol bulunmamas konusunu yle syleyeyim: Petroln ya nemlidir. Eer petrol ok gense, oluumu yakn bir sreye dayanyorsa, kalitesi dkse, petrol arama almalar sonucunda petrole ulalabilir; ancak, yararl olmad ya da kalitesinin uygun olmad kanaatine varlrsa petrol yoktur ya da yetersizdir anlamnda kuyu kazlmaz. Birinci soruya cevabm bu. kinci soruya, termik santrallerle ilgili soruya yle cevap vereyim: Orada karbondioksitten ziyade, kkrt oksit bileikleri son derece nemli. Eer kmr santralini kastediyorsanz, termik santralde kmr kullanlyorsa, kmrn kkrt deeri ok fazladr. Yine eer kmrn ya gense, rnein rnak kmr gibi, kkrt oran ok yksektir, yzde 30lara kadar kabilir. Eer fueloil kullanlyorsa o termik santralde, bunun yaklak olarak yzde 4 kkrt oksit olarak salnr. Eer bu santraller filtresiz kullanlrsa, gnlk kullandklar tonaja bal olarak, o tonu yzde 4le arparsanz sonucunu bulursunuz. MER FARUK ERTURUL- ncelikle, Hasan beyin bir sorusu vard, oradan balayaym. Kk lekli HESlerden bahsetti. Ben, kk lekli HES demedim, baraj glsz, akarsu tipi HESlerden bahsettim. Buralarda baraj gl kurmuyorsunuz, herhangi bir yeri su altnda brakmyorsunuz, herhangi bir canlnn yaamna zarar vermiyorsunuz ve ayn zamanda suyun ak ynnde sizden sonra bulunan yerlere tekrar su gitmesine izin vermi oluyorsunuz. Eskiden akarsu deirmenleri vard, ona benzer bir sistem bu ve ayn zamanda elektrik retebiliyorsunuz. Bu sayede kaynaktan, kaynaa daha yakn noktalardan elektrik retebiliyorsunuz. Bilal hocamn belirtmi olduu bir ey vard; GEPA Atlasnn gerei yanstmad ya da gerei az yanstt ynnde bir eyler syledi. Kendisine katlyorum. Ayn zamanda Avrupa Birliinin yaynlam olduu bir web sayfas var, gne
87
enerjisi verilerini orada yaynlyor. Koordinatlar tamamen kendiniz giriyorsunuz; koordinatlar doru bir ekilde girdiiniz anda size orada retebileceiniz elektrik miktarlarn tm kayplar gz nnde bulundurarak veriyor. ki zaten sunumumda bundan bahsetmitim. PV-Dis dedikleri bir sayfa mevcut. Web sayfasnn adresini isteyen arkada olursa verebilirim. Bu sayfadan o koordinattaki noktayla ilgili retim miktarlarn renebiliyorsunuz. Murat beyin belirtmi olduu bir husus vard, enerji yneticisi eitimini Odann dzenlediini belirtti. Doru, Oda dzenliyor; yalnz, Batman ili iin syleyebilirim bunu, dier iller iin pek rahat konuamayacam. Batman ilinde zellikle zel sektr asndan ciddi anlamda enerji yneticisi ihtiyac bulunmakta. Birok firmann zaruri olarak, mevzuat gerei bulundurmas gereken enerji yneticisi maalesef yok. Olmad iin de herhangi bir yaptrm yok; nk enerji yneticisi yok piyasada, yani bu ekilde alabilecek kimse yok, byle bir danman firma yok. Bu konuda bence TMMOBnin en azndan baz yelerinin buraya eitim yaptrmaya gelmesi ya da bu blgede bir eitim dzenlenmesinin yararl olacan dnyorum. Enerji verimlilii mevzuatlaryla ilgili de unu syleyeyim: Birok mevzuat yaynland, ok sk deien mevzuatlar. Bunlar Elektrik leri Ett daresinin web sayfasnda gncel halde bulmak mmkn. Aa yukar her konuda bir mevzuat yaynlanm durumda. Bunlarn gerei ne kadar yanstp yanstmad ayr bir sorun; ama tm strateji belgeleri ve tm mevzuatlar halkn, kamuoyunun dikkatini sunuluyor ve kamuoyundan gelen tepkiler dorultusunda deiiklikler yaplyor. Bana sorulmayan bir soru vard, ona ilikin de bir ey sylemek istiyorum. Trkiyede yenilenebilir enerji kaynaklar ihtiyac karlamak asndan yeterli olur mu? eklinde bir soruydu. Belki tek bana yeterli olmayabilir; ancak, eer enerjimizi verimli kullanrsak, tketim miktarlarmz azaltrsak, en azndan ihtiyacmz zm olabileceiz, en azndan doaya daha az zarar verecek bir retim yntemiyle enerji retebileceiz. Son olarak da unu sylemek istiyorum: TPRA rneine deinildi; birok proseste yzde 50ye yakn enerji tasarrufu yapldndan bahsedildi. Akas, bu tm kamu kurumlarnda ya da zel sektrde salanabilecek bir avantaj. Bence buna nem vermemiz gerekiyor. rnein, yanl hatrlamyorsam 2 sene nceydi, TPRAn nnde bulunan cadde farkl kamu kurumu tarafndan ayr ayr kazld. Birisi kazd, iini yapt, kapatt; arkasndan bir bakas kazd, iini yapt, kapatt. Ayn yer defa kazld. Bu kadar basit, gzle grlen bir eyde bile birok tasarruf sz konusu olabiliyor. Kurumlarmzn ya da zel sektr olarak firmalarmzn kaynaklarn boa harcamayalm. NEDM TZN- Biraz kkrtc sorular da vard; akas, beni sevindirdi. Ilsuda alan mhendislerle ilgili ne dnyorsunuz? diye soruldu. ncelikle Ilsuya ilikin yaklammz Elektrik Mhendisleri Odas asndan izah ettik, ama bir noktay izah etmeyi unutmuum, onu da belirteyim. Biz, eer olaya sadece bir elektrik baraj olarak baksaydk, elektrik mhendislerinin almas iin alan alyor diyerek, bunu hararetle desteklerdik, savunurduk; nk birka elektrik mhendisi oradan para kazanacak, birka meslektamzn cebine para girecek. Bu yaklamm esas almadmz iin muhalif kaldk. unu syleyeyim: Birok arkeolog, tarihi belki mesleine ihanet etti; ama biz bu lkeye ihanet etmedik. Tam tersine, biz bu lkeyi gerekten sevdiimiz iin Ilsuya kar ktk. Birka yemizin almas iin oray desteklemedik. Baka meslekten insanlar, avukatlar vesaire nasl yaklatlar bu olaya, onu bilemiyorum; ama Elektrik Mhendisleri Odasnn bu konudaki tavr ok net. Ilsuda alan birka mhendisin Odaya ye olduunu biliyorum. Yalnz, bunlarn hibiri o projede karar verici mevkide mhendisler deil. ok sayda hata yapan kurumlar, kurulular da biliyoruz. Bunlarn ou mhendis meslektalarmzn altna imza att projeler deil. Yarglanmas gereken birileri varsa, meslekten uzaklatrlmas gereken birileri varsa, bu karara imza atanlardr. Genel Kurulda bir Enerji Bakan iin byle bir nerge sunulmutu; tartld, kabul edilmedi. Umarm sizin gibi gen, dinamik arkadalar yarn br gn bunu tartmaya aarlar, karar vericileri en azndan TMMOB camiasndan uzaklatrma imkanmz varsa, sizin grleriniz neticesinde belki enerji bakanlarn atabiliriz bizim meslektalarmzsa. Ama karar vericiler bizim meslektalarmz deil. Elbette ki biz meslektalarmza u uygulamay, formaliteyi sylyoruz: Hayr, doaya, insana, evreye zararl projelerin altna imkanlar varsa imza atmasnlar, karsnda dursunlar. Ama elbette
88
ki bizim de bir yelik formasyonumuz var, insanlar yelikten atmak iin bir su ilemeleri gerekiyor ve bunun da Onur Kurulunda deerlendirilip karara balanmas gerekir. Byle bir srete mhendislerin hibirinin suu yok. Ancak, Elektrik Mhendisleri Odas olarak bu konudaki duruumuzun net olduunu dnyorum. kinci soru olduka kkrtc bir soru: Yahu, bu EMO, ar grubu da m her eye kar? ok gzel bir soru aslnda. EMO, ar grubu deil arkadalar. Bu lke gereklerini ok iyi bilen bir rgt. Bu lkenin enerji kaynaklarnn ne olduunu da bilen bir rgt ve buna ynelik projeksiyon da oluturabilecek bir kapasitesi var. Enerji Komisyonumuz u anda var, uzun yllardr var. EMO, her dnemde buna ilikin enerji raporlar hazrlyor, dnemsel raporlar ve bu raporlarda, dnyann, lkenin enerji kaynaklar, alternatifleri ve enerji ynetimine ilikin ok net belirlemeler ve nerileri var. Ama karar verici pozisyonundaki bakanlklar, kurumlar bunlar ne kadar dikkate alyor, o ayr bir tartma konusu. Biz Diyarbakrda da bunu yapyoruz, btn ubelerde yapyoruz. u anda yaptmz gibi, bu tartmalarn aslnda kamuoyuyla paylalmasn istiyoruz. Burada dikkat ettiimiz net noktalar sizinle paylaaym. Elbette ki btn enerji kaynaklarnn deerlendirilmesi lazm. Sadece yenilenebilir enerji kaynaklarnn bu enerji ihtiyacn karlamada yeterli olmadnn bilincindeyiz. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn dnda, lkemizdeki termik santrallerin kesinlikle mevcut teknolojilerinin dzeltilerek, temiz yakt teknolojilerine geilerek, filtre ilemlerinin ar iletilerek, kendi z kaynaklarmza ncelik verilerek bunlarn kullanlmas lazm. Kmr, petrol ve trevlerinde de. Kendi z kaynaklarmzn ncelikli olmas lazm. Bunun dnda, hidroelektrik santraller de tabii ki kullanlmal. Bu tartmay yaptk, bunlarn tamamna kar olduumuzu hibir zaman sylemedik; eer byle bir anlalma varsa yanl olduunu belirtmek istiyorum. Hidrolik santraller konusundaki yaklammz bellidir. Ama yaklamn esas u olmaldr: Hidrolik santraller yaplacaksa, mikro, mini, hangi HESe fark etmez, yre halknn kararna dikkat edeceksiniz. Yre halknn taleplerini, grlerini projelere yanstmak zorundasnz. Bu, dier yatrmlar iin de geerli. Ama burada aksine, yre halk o projelere dman ve devlete de dman oluyor. Biz bunun karsndayz. Devlet ile halk arasnda bu dmanl yaratanlarn da karar vericiler olduunu biliyoruz. Bu yzden, bunlara karar verirken yre halknn tepkilerini doru ele almak, bunu projelere iletmek ve onlar da ikna etmek zorundasnz. Baka ansnz yok. Bu yaklammz bu projelerin tamam iin geerli. Nkleere ilikin bir ey sylemiyorum; nk zararlar artk bu kadar aa km bir enerjiyi tartmann ok gerekli olduunu dnmyorum. nk yok olacak olan hepimiziz artk. Japonyadan sve etkileniyor, Japonyadan Amerika Birleik Devletleri etkileniyor. Bu kadar basit ve ak bir durum. O yzden nkleer konusunu daha fazla tartmak istemiyorum. evrelerine veya eye ne derece soruldu? diye soruldu. Vallahi karar vericiler sadece i evreleri deil, enerji politikalarn belirleyen Enerji Bakanldr. Ama EMO birok projede yer alyor. Az nce mer arkadamzn syledii gibi, enerji verimlilii, tasarruf, buna benzer konularda lkenin ok imkanlar var. enerji verimliliine ilikin o kadar byk imkanlar var ki. Aydnlatmadan, stma, soutmadan tasarruf edilebilecek, verimli kullanmla elde edilebilecek o kadar ok kazan var ki. nk lkemizde bu konuda imdiye kadar hibir alma yrtlmemi. Sadece retiyoruz ve tketiyoruz. O kadar kaba bir yaklamla bir tketici bilinci olumu ki. Avrupada, dnyada artk enerji tketimleri eksiye doru gidiyor, artya deil. Biz ise her yl yzde 8ler dzeyinde artan enerji tketimimizle bbrleniyoruz. imento fabrikalarn bu lkeye aktardlar; haydi bakalm yetitir enerjiyi. Nereden reteceksin? Bu kaynaklarn maliyeti nedir veya az nce bahsettik, nerede retip nerede tketiyorsunuz? Sulama kanallar yapmadmz iin sulama iin insanlar ha bire elektrik enerjisi tketiyorlar. Bu lkenin kaynaklarn buralarda heba edenlerden hesap sormak lazm. Dorudur, katlyorum size; kkrtc olduu iin de ayrca tatmin oldum. Teekkr ederim. Yaklammzn da sadece yenilenebilir enerji kaynaklaryla deil, bir btn bu erevede deerlendirilmesi gerektiini dnyorum. PEK TALI- Ben de Muharrem arkadamzn syledii bir eyi biraz tartmak istiyorum. Babakann bir anak-mlek iin bu kadar beklediini ve hayflandn syledi. Bilmiyorum, belki aranzda onu sevenler de vardr; ama arkadalar, o adam aklndan geeni o kadar kaba ve cahilce syleme zelliine sahip ki. Zaten ok anlamlandramyorum onun sylediklerini. Mesela, bir yerde kltrel mirasn neminden bahsederken -sanrm Malatyadayd- Tarihini bilmeyenler
89
renemezler, retemezler, cahil kalrlar gibi bir eyler syledi. Daha sonra, Ilsu kyne gitti, Ilsu kynde dedi ki, Bu Hasankeyf mcadelesine katlanlar, Ilsuya kar kanlar d mihraklarn oyuncaklardr. Bu tip eyler syledi, barajn bir an nce, vaktinden nce bitirilmesi gerektiinden bahsetti. Hemen akabinde de Batmana geldi ve dedi ki, Batman, Hasankeyfle gzel. Yani o kadar elikili ki. Anlamyorum; ya o adam balk hafzal, ne dediini iki saat sonra unutuyor ya da buray lkenin bir paras saymyor, dolaysyla da buradaki kltrel miras ve tarih onun iin nemli deil ya da nne konulan her metni iyi bir hatip zelliiyle okuyor, baka da bir ey yapmyor. yle dnyorum. Fakat bu zihniyete ve bu elikilere ramen, maalesef, milyonlar peinden srklyor. Fakat bizim almamzn temelinde Hasankeyfin, Dicle Vadisinin nemini kavratmak iin almak yatyor ve diyoruz ki, Hasankeyf ve Dicle Vadisi mr 50 yl olacak bir baraja feda edilmeyecek kadar deerlidir. Onun iin de, sonular ne olursa olsun, srekli almaya devam edeceiz. Sonuna kadar. PANEL YNETCS- Deerli katlmclar; sorular ve sizlerin katlm blm de bitti. Bana bir soru gelmiti. Benim de biraz katkda bulunmam gerekiyor galiba, aksi takdirde eksik brakm gibi hissedeceim. Aslnda bu sorunlarn kayna nedir? Bence her ey orada dmleniyor. nce bunun adn koyalm isterseniz. Bu sorunlarn kayna kapitalizmdir, kapitalist retim ve tketim mantdr. Eer biz bu noktaya odaklanrsak her eyi zeriz. Bu kadar enerji tketmeye ihtiya var m gerekten? Dnp bakn, Japonyada Fukuima Santralinde deprem ve tsunami sonrasnda ortaya kan ey de bu deil miydi?! Il l bir Japonya vard, aslnda enerji verimlilii asndan da olduka iyi bir yerdeler; ama kii ba enerji tketiminde Trkiye ortalamasn da drde katlyorlar. Dnya madem ki enerji konusunu tartacak ve kirlenmeyi, evreyi tartacak; o zaman, enerji oburluunu da tartmak zorunda. Enerji oburluu yayor Japonya, ciddi bir problem var. Aslnda u anda Japonyann tartmalarn sonunda nereye doru gideceini kestiremiyoruz. rnein, Fukuima Santralinde 3 nolu reaktrde daha ok enerji iin son 3-5 yldr denenmeye balanan MOCS tipi yakt, yani pltonyum 239un ortaya karaca sorunun ne olaca konusunda u anda ok fazla bir ey aklanmyor. Ama eer burada korkulan ey baa gelirse, 100 bin tonluk TNT edeeri bir patlamann olabileceine kadar olay vardran bilim insanlar var, bylesi bir riske dikkat eken insanlar var. pltonyum 239un yarlanma mrnn, nihai yarlanma mrnn 260 bin yl olduunu tartan, bu konuda uyarlarda bulunan bilim insanlar var. Yani geldiimiz nokta itibaryla, dnp bakarsanz, Bu sorunlarn kayna ne? dediiniz zaman, ite bu sorunlarn kaynanda, bizde bunu tpgaza balayan Babakan tiplemesinin bu lkeyi ynetecek konuma gelmesi var. Biz, Hasankeyfi tartyoruz, Trkiyede birok konuyu tartyoruz; iyi ama Hasankeyfe ve Hasankeyflilere bylesine saldrmay ve saldranlara kar Hasankeyfi ve Hasankeyfe benzer yaplar savunanlara kar hl onlar ibana getirenlerin paradigmasn bu lke ne zaman tartacak? nmzde byle ciddi bir sorun da var. Yani kar ktmz, yaammz olumsuz etkileyen bu siyasal anlaylar iktidara tayan eer bu lkedeki insanlarsa, demek ki bunda bizim paradigmamzn da pay var. Bu paradigmay nasl kracamz da oturup bu lkenin insanlar olarak ok ciddi bir ekilde dnmemiz lazm. Birok ey vard; bunlardan bir tanesinde Murat dedi ki, Bizim elimizde ne var? Vallahi bizim elimizde son dnemde bir eyler olmaya balad. nk 12 Martlarda, 12 Eylllerde bu lkede aydn dnen, devrimci dnceyi esas alan, kendi varln halkn varlyla, halkn gnenciyle bir tutan insanlarn zerinden silindirlerle, paletlerle gemilerdi. Biz, Anka Kuu gibi, kllerimizden yeniden domaya alyoruz. Bizim amzdaki insanlar bir gei dneminin insanlaryd. imdi bunun yantn ben kendimce ok rahat verebiliyorum. Evet, bizim elimizde ne var? dediimiz zaman, ite u sorular soran ve bu sorular daha da artrmaya inanl ve kararl, ite buradaki muhteem genlik var. Bizim elimizdeki bu. Bizim elimizdeki bu varlk ok deerli bir ey ve biz buna yle yaklayoruz Elektrik Mhendisleri Odas olarak: Yanl soru yoktur arkadalar, yanl soru diye bir ey tanmyorum; doru yantlanmam soru olabilir ancak. Sorularnzn yanl olduu veya yanl anlalr olduu gibi bir ekinceye sakn kaplmaynz. Bizler birbirimizi anlamak iin belki daha net,
90
daha rahat konumal ve sorularmzn saysn artrmamz lazm. Birok ey vard, onlara ilikin de grlerimi sizlerle ksaca paylaacam. Mesela u barajsz HES meselesi. Biz onlara dier adyla nehir tipi santral diyoruz. Barajsz HESler iyi midir? Vallahi hibiri iyi deildir. Eer siz, su kullanm hakk ad altnda sular zelletirirseniz; kck balklarn bile yaayaca sular tnellere tkp, nehir tipi santrallere dntrrseniz, hibirisi iyi deil. Ben ayn zamanda Elektrik Mhendisleri Odas Enerji alma Grubu bakanln da yrtyorum. 2003 ylnda u anda Genel Bakanmz olan Cengiz beyin iinde olduu bir heyet alma yapp, Mart 2003te bir enerji raporu yaynlamt. O enerji raporumuzda da var; kk hidroliklerden 19 milyar kilovat/saatlik bir enerji elde etme potansiyeli olduunu ve bunun deerlendirilmesi gerektiini sylemitik. Ha, biz bununla yzlemeye hazrz. Ben kendi adma, Elektrik Mhendisleri Odas Enerji alma Grubu adna bu tespitimizle yzlemek istiyorum. Mesela, o dnemde, o faunaya, floraya, stelik de bylesine bir su kullanm anlamasyla nasl bir kapitalist saldrnn, azgn bir saldrnn sz konusu olduunu, bunun o blgedeki insann yaamn olumsuz etkileyeceini dnemedik. nk bugnk koullar olmamt. Biz bununla da yzleiyoruz ve o 19 milyar kilovat/saat enerji iin oradaki yre insannn, faunann ve florann geleceini katleden, evreyi son derece olumsuz etkileyebilecek bir sr yerde santral yaplmasn, bu yanltr diyebiliyoruz. Az nce Nedim arkadamzn aktard konular son derece nemli. Gerekten de dnp bakarsak, biz bir taraftan da elektrik mhendisiyiz, gle urayoruz. Hani kulamza ok ho geliyor; gne, rzgar bize yeter demek istiyoruz. Ama oturup hesaba vurduumuz zaman gryoruz ki yetmiyor. Bir de byle bir amazmz var. Yani bugn ne Internet kullanmaktan, ne aydnlanmaktan, ne de bugnk asgari konfor artlarndan vazgeme ansmz yok. O zaman, bizim Baz santral konusunda, doaya, evreye ve insanlara en az zarar verecek koullar da dikkate alarak, kmrlerimizi de deerlendirmek zorunda olduumuzu listemize almak zorundayz. Ama bunu deerlendirirken yle bir szn arkasna da snmayacaz: ki tane nkleer santral yapalm, teknolojinin antasn alr gelir, ncsn biz yaparz. Byle bir yalann da bir kymeti harbiyesi yok. Cumhuriyet kurulduu dnemden bu yana bizim termik santrallerimizi Polonyallar ve Almanlar yapar, hl Polonyallar ve Almanlar yapyor. Bu teknoloji de gelmedi Trkiyeye. Hangi niversitemizin bir aratrma enstits var?! lkede u anda 10-11 milyar ton linyit rezervi, 3,5 milyar ton takmr rezervi var; ama hibir niversitemizde yakma teknolojileriyle ilgili bir aratrma enstits yok. En son hidrojenle ilgili bir aratrma enstits kuruldu; Vezirolu hocamz ald plsn prtsn, Sizinle i yaplmaz dedi, ekti gitti. nk mantalite bu olunca, bu lkede, ne yazk ki, sylenenler hibir ey ifade etmiyor. Az nce bir sz sarf etti Enerji Verimlilii Derneinden katlan deerli mer Faruk Erturul; Batmanda enerji yneticisi olan firma yok dedi. Bunu da tartalm. Mesela 16 tane lisans alan firma var. Geen dnem Elektrik Mhendisleri Odas ynetimindeydim, iyi biliyorum; Japon CEIKA lisansyla ivedi olarak yaplm Elektrik leri Ett daresindeki o laboratuar 16 tane ticari firmaya ardna kadar ald, meslek odalarna ve niversitelere yasakland. Haydi buyurun! Bunu nasl deerlendiriyorsunuz? dediimizde, ite byle deerlendirdiklerini sylediler; bize yasakland ve biz lisansmz almakta ok ge kaldk. Uyardk, bu irketlere eitim zerinden para kazanma kapsn aarsanz, bunlar sadece eitime odaklanrlar dedik; nk kii bana 1,8-2 milyar liralk bir eitim paras ok daha caziptir. Dinlemediler; imdi irketleri eitimden nasl alacaklarn ve onlar sahaya, gerek enerji verimlilii almalarna nasl yneltmeleri gerektiini tartyorlar. Dolaysyla, bu iler hi de yle ynetmeliklerde, kartlan yasalarda yazld ekliyle hayatta devam etmiyor arkadalar. Bir-iki konu daha var, ksaca onlar da belirtip bitireceim. Bir mimarlk ve yap-sat sorunu yayor Trkiye. Dnp bakn, ne Varovada, ne Pragda, ne Berlinde, ne Mnihte, ne Londrada yurttan adna kaytl bir metrekare arsa yoktur. nk oralarn tamam yerel ynetimlerin zerinedir; onlar planlarlar, ticaret, sanat, eitim, sosyal tesis, dinlence vesaire. Birisi bir yatrm yapacaksa, amacn belirterek, belediyeden yatrm iin arsa talep eder ve o arsa da yerel ynetimin mimari standartlarna uygun yaplandrlr. Belediye,
91
o yatrmcdan, evrenin siluetini bozmayacak standartlarda bir mimari alma getirmesini talep eder. Bizde yle deil ki. Yarn da seimler vardr, ona iki kat vaat edene gtrr oy verir halkmz. Ondan sonra da bu arpk yaplar kar, ne enerji verimlilii kalr ortada, ne altyap, ne de baka bir ey. Bunlar TMMOB tam 35 yl nce syledi. Yurttalarn adna kentlerde arsa olmamaldr, bu arsa sorunlarn ve arpk kentlemeyi tetikleyecek bir numaral olgu orasdr diye. 35 yl nceki TMMOB ve naat Mhendisleri Odas basn aklamalarnda bunlara rastlayabilirsiniz arkadalar. Dolaysyla, bizim syleyecek ok szmz var; ama bizim her sylediimiz sze kar baka bir tedbir alyorlar. nk onlarn gznde TMMOB ve zellikle de Elektrik Mhendisleri Odas yaramaz ocuk niteliindedir. Hukuki hakknz kullanrsnz; stelik de Ana Ynetmeliinizde, 6235 sayl Yasadan gelen Ana Ynetmeliinizde, lkenin doal kaynaklarnn korunmas, halkn karlarnn korunmas konusunda size verilmi bir grev vardr. te bu dnem 4 tane datm blgesi iin atmz dava nedeniyle -ki dava amak her yurttan olduu gibi, bizlerin de anayasal ve demokratik hakkdrneredeyse terrist ilan edildik yanda gazeteler tarafndan ve zerimize gelmeye altlar. Geenlerde Bayndrlk Bakan aklama yapt; Yeni TMMOB Yasasyla, TMMOByi kelepelemek iin u anda youn bir aba devam ediyor. Birok ey var. Son kan Enerji Verimlilii Yasasnda 500 kilovat alt konusu var; lisans almadan santral kurabileceksiniz, fazlasn da TEDAa verebileceksiniz. Bunu verebilecek kimse olduunu zannetmiyorum. Byle bir ey mmkn deil. Sizin altyapnz da uygun deil buna. Yani TEAn kard, Ksa devre gcnn yzde 5ini amayacak eklinde bir ynetmelik var. Almanlar bunu zdler, T balantyla. Bizde birok yerde 154 kilovolttan paf yapmak zorundasnz. 3 megavat bir tesis kuruyorsunuz, maliyeti en fazla ne kadar tutuyorsa, onun belki 100-150 kat 154 kilovolt indirici merkez ve havai hat yapacaksnz. Yani bunlarla ilgili ok sorun var. Ama asl sorun urada: 2001de sarn bir babakan vard bu lkenin; nk bu lke insannn ou ata, eee, horoza oy verme eyinden henz kurtulamad. Bu srete yaanan bir kapitalist kriz sonucunda bizlere de bir atanm kurtarc geldi. Cumhuriyet gazetesinde Noam Chomskynin Asya Kaplanlaryla ilgili bir yazs vard; bizdeki krizde de dedi ki, Bir hafta sonra size bir atanm kurtarc gelir. te o zaman da Kemal Dervi gelmiti. Atanm kurtarcmz oydu. Kemal Dervi ksa bir sre sonra koltuunun altnda 13 tane yasa taslayla geldi. te bunlardan bir 4673 sayl Yasa. Ttnden tohuma, ekerden hayatn her alanna kadar, u anda kapitalist sistemin btn talepleri teker teker yerine getiriliyor. En son torba yasann ierisine yaptrlan bir maddeyle de emekilerin zlk haklarna en byk darbe indirildi. te buna kar, tekrar sylyorum, bu mcadeleyi bizim aabeylerimiz bize devretti. Biz, 12 Eyllden sonra bir gei dnemiydik, ama biz gerekten oalmaya baladk, mutluyuz. nk geleceimiz ite burada ve umudumuz bu ve buna benzer toplantlarda sizin gibi genlerde. Hepinize ok teekkr ediyorum. Bir baka etkinlikte bulumak zere hoa kaln diyorum. DRS EKMEN- Bir dakikanz alacam nce. Ben de u kar olma meselesine takldm. Herkes bilsin ki, iktidar yanl eyler yapt iin onlara kar duruyoruz. Yoksa ben burada nelere kar olduumuzu, nelere taraf olduumuzu sayarsam, herhalde kar olduklarmz ile taraf olduklarmz arasnda ok ok fazla bir fark vardr. Ama taraf olduumuz dorular, insanlarn, halkn kar dorultusunda dorular olmasna ramen, maalesef, uygulanan eyler deil, o yzden daha ok kar olduklarmzla gndeme geliyoruz. Btn arkadalarma katlmlarndan ve ilgilerinden dolay teekkr etmek istiyorum. Sunum yapan btn panelistlere katklarndan dolay teekkr etmek istiyorum. yle tahmin ediyorum, gzel bir forum oldu, gzel bir etkinlik oldu. Sonular itibaryla da iyi sonular retebileceimiz bir alma oldu. Bahsettiimiz Mezopotamya Enerji Forumu almasna iyi bir n hazrlk almas yaptk. Vana, Urfaya ve Mardine de sizleri beklediimizi belirtmek istiyorum. Son olarak, 21-22 Ekimde Diyarbakrda gerekletireceimiz Mezopotamya Enerji Forumuna da sizleri tekrar davet ettiimizi belirtiyor, hepinize teekkr ediyorum.
92

Batman Siirt Şırnak İlleri Enerji Forumu Bildiriler Kitabı PDF

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Batman Siirt Şırnak İlleri Enerji Forumu Bildiriler Kitabı PDF

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

TMMOB

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011 BLDRLER KTABI

Ktphane Katalog Kart

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, IRNAK, SRT LLERNDE ELEKTRK ENERJSNE GENEL BAKI

ekil 1: Dnyada Enerji Kaosu

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

ekil 3: Dnya spatlanm Petrol Rezervleri, 2009 Sonu

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

ekil 5: Milli Gelir ve Enerji Tketimi arasndaki Korelasyon

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

ekil 6: Yllara Gre Trkiyede Birincil Kaynak Tketimi 2007-2010

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

NSAN HAKKI OLARAK ENERJYE ERM

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

ELEKTRK LETM ALTYAPISI, LETME SORUNLARI VE ZM NERLER

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

Tablo 4: Batman li Kurulu G

280 km 32 km 750 MVA 400 MVA 16 MVA % 65,7

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

Tablo 5: Batman li Planlanan Yatrmlar

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

Tablo10: rnak li Kurulu G

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

ELEKTRK ENERJS KULLANIMINDA YAANAN SORUNLAR VE BUNLARIN RETME ETKLER

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

PETROL RETMNN VE LENMESNN EVRESEL ETKLER

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

ekil 5:Petroln Yer Katmanlarndaki Konumu

BATMAN, SRT, IRNAK LLER ENERJ FORUMU 2011

ekil 7: Sondaj Faaliyeti

ekil 8: Denizde Petrol almalar