Blm 7 BOYUT ANALZ VE MODELLEME

Amalar
1. Boyut, Birim ve Boyutsal Homojenlii anlamak 2. Boyut analizinin yararlarn kavramak 3. Tekrarlayan deikenler yntemini renmek 4. Benzerlik kavramn renmek ve deneysel modellemede kullanmak

ME33 : Fluid Flow

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Boyutlar ve Birimler
Genel Hatrlatmalar
Boyut: Bir fiziksel bykln lsn verir, rnein uzunluk, ktle, zaman vb. Birim: Saynn bilinen bir lee gre niteliini temsil eder, rnein (m), (s), (kg) 7 Ana Boyut Vardr:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Ktle Uzunluk Zaman Scaklk Elektrik akm Ik miktar Madde miktar
3

m L t T I C N

(kg) (m) (sec) (K) (A) (cd) (mol)

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

ME33 : Fluid Flow

Boyutlar ve Birimler
Ana ya da birincil boyutlarn dnda kalan tm boyutlar bu 7 ana boyuttan tretilebilir rnekler:
{Hz} = {Uzunluk/Zaman} = {L/t} {Force} = {Ktle*Uzunluk/Zaman} = {mL/t2}

ME33 : Fluid Flow

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Boyutsal Homojenlik
BH yasas, toplanan tm terimlerin ayn boyuta sahip olmas gerektiini ifade eder (Elma+Armut ?) rnek: Bernoulli denklemi

{p} = {kuvvet/alan}={ktle x uzunluk/zaman x 1/uznlk2} = {m/(t2L)} {1/2V2} = {ktle/uznlk3 x (uznlk/zaman)2} = {m/(t2L)} {gz} = {ktle/uzunlk3 x uzunlk/zaman2 x uzunlk} ={m/(t2L)}

ME33 : Fluid Flow

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Denklemlerin Boyutsuzlatrlmas
Boyutsal olarak homojen bir denklemin her bir terimini deiken ve sabitlerden olan bir gruba bldmzde, denklemi boyutsuzlatrm oluruz. Byle denklemlere boyutsuz denir. Boyutsuzlatrma sonucu genellikle Re, Pr, Fr gibi boyutsuz saylar elde edilir.

ME33 : Fluid Flow

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Denklemlerin Boyutsuzlatrlmas
Bernoulli denklemini boyutsuzlatralm. Bir denklemi boyutsuzlatrmak iin nce tm parametrelerin boyutlar yazlr:

{p} = {m/(t2L)} {g} = {L/t2}

{} = {m/L3} {z} = {L}

{V} = {L/t}

imdi de leklendirme (Referans) Parametrelerini seelim: L, U0, 0

ME33 : Fluid Flow 7
Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Denklemlerin Boyutsuzlatrlmas
Tm deikenler boyutsuz olarak ifade edilir:

Bu ifadelerdeki p, , V, g, z deikenleri denklemler yerine konur:

ME33 : Fluid Flow

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Denklemlerin Boyutsuzlatrlmas
Tm terimler 0U02 e blnr ve sktrlamaz ak iin * = 1 alnr

Ancak g* = 1/Fr2 olduundan

ME33 : Fluid Flow

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Denklemlerin Boyutsuzlatrlmas
Basn veya basn farkn boyutsuzlatrmada genellikle 1/20U02 (dinamik basn) terimi kullanlr.

Bu durumda ok az farkl bir Bernoulli denklemi elde edilir

ME33 : Fluid Flow

10

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Denklemlerin Boyutsuzlatrlmas
Boyutsuzlatrmann nemi
nemli parametreler hakknda gr kazandrr Problemdeki parametre saysn azaltr
Daha kolay iletiim (birimlerden bamsz) Daha az deney gereksinimi Daha az simlasyon ihtiyac

Elde edilen sonular denenmemi durumlarn kestiriminde kullanlabilir.

ME33 : Fluid Flow

11

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Boyut Analizi ve Benzerlik

Bir denklemin var olmas halinde boyutsuzlatrma ok faydaldr Ancak uygulamada denklem genellikle ya bilinmez ya da zm ok gtr.
Bu tr hallerde deney yapmak, gvenilir bilgi edinmenin tek yoludur. Zaman ve paradan tasarruf salamak iin deneylerde ou zaman geometrik olarak leklendirilmi modeller kullanlr. Tam lekli prototip iin elde edilen sonularn anlaml olabilmesi iin deney koullar ve sonular uygun biimde leklendirilmelidir Boyut analizi bu hallerde ok faydaldr
ME33 : Fluid Flow 12
Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Boyut Analizi ve Benzerlik

Boyut Analizinin Amalar
Deney tasarlama ve sonularn raporlanmasnda yardmc olacak boyutsuz parametreler oluturma Model zerinden prototipin performansn kestirmek iin leklendirme yasalar elde etmek. Parametrelere arasndaki ilikilerin trendini kestirmek.

ME33 : Fluid Flow

13

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Boyut Analizi ve Benzerlik

Geometrik Benzerlik Model ve prototip ayn geometrik ekle sahip olmaldr. Karlkl boyutlarn oran sabit olmaldr. Kinematik Benzerlik Model ve prototipte karlkl hzlar orantl olmaldr. Dinamik Benzerlik model akndaki tm kuvvetler prototip akta bunlara karlk gelen kuvvetlerle orantl olmaldr. Tam Benzerlik- Yukardaki 3 benzerlik koulu salanmsa, tam benzerlik elde edilmitir. Ancak bu her zaman mmkn olmayabilir (akarsu ve rmak aklar)
ME33 : Fluid Flow 14
Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Boyut Analizi ve Benzerlik

Tam benzerliin salanabilmesi iin model ve prototip arasndaki tm gruplarnn ayn olmas gerekir. Peki nedir? u bizim 3.14 olan garip say m?
Re, Fr, CD, gibi boyutsuz parametreleri byk harfi ile gstereceiz. Bunun 3.14 ile bir ilgisi yoktur!!!
Bir otomobil deneyi ele alalm Diren kuvveti F = f(V, , L) Boyut analizi yardmyla bu 5 parametreli problemi 2 parametreye indirgemek mmkndr:

ME33 : Fluid Flow

15

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Tekrarlayan Deikenler Yntemi

Boyutsuz terimleri birka yolla elde edilebilir. Biz burada 6 admdan oluan Tekrarlayan Deikenler Yntemini vereceiz. Neymi bu 6 adm bakalm:
1. Probleme dahil olabilecek parametrelerin listesini karn ve bunlar sayn (n=?). 2. Bu n tane parametrenin her birinin ana boyutlarn yazn 3. Toplam ka ana boyut varsa bunlarn says j olsun. Bu durumda problemde beklenen terimlerinin says k = n j olur. 4. Problemdeki deikenlerden j tanesini tekrarlayan deiken olarak aln. ou problemde bunlar uzunluk, hz ve ktle (veya younluktur.
ME33 : Fluid Flow 16
Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Tekrarlayan Deikenler Yntemi

K tane terimini oluturun, gerekli grdnz deiiklikleri bu aamada yapn 6. Fonksiyonel ilikinin son halini yazn ve yaptnz cebirsel ilemleri kontrol edin. 7. Tekrarlayan deikenleri seimi son derece nemlidir. Bu konuda dikkat edilmesi gereken nemli noktalar Tablo 7-3 te zetlenmitir. 5.

ME33 : Fluid Flow

17

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

RNEK
Vakum ortamda den top Adm 1: lgili parametreler: z=f(t,w0,z0,g) n=5 Adm 2: Ana boyutlar

Adm 3: lk tahmin olarak, iki ana boyut olduundan(L ve t) j =2 alalm. Buna gre beklenen says k=n-j=5-2=3 Adm 4: Tekrarlayan deikenler: w0 ve z0

ME33 : Fluid Flow

18

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Tekrarlayan Deikenlerin Seimi

1. 2. Asla baml deikeni alma, aksi halde tm terimlerinde grnr. Seilen parametreler kendi aralarnda boyutsuz bir grup oluturmamal, aksi halde dier terimlerini elde etme imkan kalkar. Seilen parametreler tm ana boyutlar temsil edebilmeli. Kendileri zaten boyutsuz olan parametreleri seme. Ayn boyutta ya da sadece sleri farkl iki parametre seme. Boyutlu sabitleri boyutlu deikenlere tercih edin, bylece boyutlu deiken tek bir teriminde oluur. Her teriminde grlebilecei iin ortak parametreleri sein. Basit deikenleri tercih edin.

3. 4. 5. 6. 7. 8.

ME33 : Fluid Flow

19

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

rnek (devam)
Adm 5: Her seferinde tekrarlayanlarn dnda kalan parametrelerden birini tekrarlayanlarla arpm halinde ifade edin. Bylece her seferinde bir oluturmu olursunuz. 1 = zw0a1z0b1
a1 ve b1 tespiti yaplacak sabitlerdir. Adm 2 deki ana boyutlar kullanarak bu sabitleri bulun

Zaman: Uzunluk:

Sonu:

ME33 : Fluid Flow

20

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

rnek (devam)
Step 5 (devam)
Ayn ilemi, bu sefer t yi kullanarak 2 iin yapalm 2 = tw0a2z0b2

Zaman: Uzunluk:

Sonu:

ME33 : Fluid Flow

21

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

rnek (devam)
Step 5 (devam)
Son olarak g yi alarak 3 oluturalm 3 = gw0a3z0b3

Zaman: Uzunluk:

Sonu

ME33 : Fluid Flow

22

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

rnek (devam)
Step 6:
Elde ettiin ler gerekten boyutsuz mu? Kontrol et!! Sonu ifadeyi yaz:

Veya boyutsuz deikenler cinsinden;

DKKAT: Bu yntem boyutsuz gruplar arasndaki fonksiyonel ilikiyi doru biimde ortaya koymaktadr, ancak denklemin tam matematiksel biimi konusunda fikir vermez.

ME33 : Fluid Flow

23

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Deneysel Test Etme ve Tam Olmayan Benzerlik

Boyutsuz analizin en yararl uygulamalarndan biri de fiziksel/saysal deney tasarlama ve sonular raporlama. Deney kurma ve veriler arasndaki ilikiyi ortaya koymadr
5 parametreli bir problem bulunsun. Bunlardan 1 tanesi baml deiken olsun

Her bir parametreyi 5 farkl lmle deneyecek olsak. Bu durumda 4 tane bamsz parametre iin 54=625 defa deney yapmamz gerekir!!
Ancak problemi 2 tane ye indirgersek,bamsz deiken says 4 ten 1 e iner ve toplamda sadece 51=5 deney yeterli olur. 5 << 625
ME33 : Fluid Flow 24
Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Deneysel Test Etme ve Tam Olmayan Benzerlik

Wanapum Dam on Columbia River

Physical Model at Iowa Institute of Hydraulic Research

Serbest yzeyli aklar, tam dinamik benzerlie ulamada baz zorluklar karr. Hidrolik uygulamalarnda derinlik, yatay boyutlarn yannda ok kk kalr. Eer geometrik benzerlik kullanlyorsa model derinlii ok s kalr ve bu da baka sorunlara yol aar:
Yzey gerilimi etkileri (Weber says) nemli hale gelir. Veri alm zorlar.

Bu tr durumlarda, deneysel dzeltmelere ihtiya brakan arpk modeller kullanlr.

ME33 : Fluid Flow

25

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling

Deneysel Test Etme ve Tam Olmayan Benzerlik

Tam lekli Destroyer

Gemi hidrodinamii iinFr says benzerlii salanrken Reler farkl olabilir Neden acaba? Tam benzerlik artna bakalm:

1/20 lekli model

Re ve Fr nin ayn olmas iin model testinde viskozitenin aadaki eitlii salamas gerekir ki fonksiyonu olmas gerekir ki bu pek kolay deildir.

ME33 : Fluid Flow

26

Chapter 7: Dimensional Analysis and Modeling