Operativna kontrola obuhvata kriminalistiko operativne radnje i mjere, to jeste, operativno-tehnika sredstva i metode, koji se primjenjuju prema odreenoj

kategoriji osoba ili u odnosu na pojedine lokacije sa kriminogenim sadrajima. Kriminalistiki osnova za uspostavljanje operativne kontrole je opta sumnja da neodreene osobe vre kriminalne radnje ili da se na odreenom prostoru ili objektu vre krivina djela.

Operativna kontrola uspostavlja se na osnovu obrazloenog prijedloga operativnog radnika, u kojem se navodi operativni osnov za uspostavljanje ove kontrole, kao i prijedlog konkretnih operativno-tehnikih mjera, sredstava i metoda koje e se primjenjivati u sklopu operativne kontrole. Vano je istai da operativna kontrola predstavlja jedan ui dio kriminalistike kontrole, koji je iskljuivo vezan za primjenu odreenih operativnih metoda, gdje je vrsta primjene operativnih metoda i sredstava, uvjetovana konkretnom opertivnom situacijom.

Tako se kao cilj operativne kontrole javlja obezbjeenje odreenih operativnih informacija, koje optu sumnju u osnove sumnje da se radi o krivinom djelu i poiniocu. Stoga, operativna kontrola ima iskljuivi zadatak da dokumentuje pred kriminalne ili kriminalne radnje, stvori uslove za provoenje operativne obrade, dok se kriminalistika kontrola vee za sveukupnu prevenciju u okviru svih oblika operativne djelatnosti (teritorijalne, linijske, objektne).

Kao realizatori operativne kontrole, javljaju se samo odreene ovlatene slubene osobe, tj. iskusni operativni radnici, dok su kod kriminalistike kontrole, izvrioci sve ovlatene slubene osobe (npr. pozornika, patrolna djelatnost)

Operativna kontrola predstavlja komponentu preventivnog djelovanja koji sprovode OUP-a, te samim tim predstavlja i dio opte drutvene prevencije. Ovu vrstu preventivne djelatnosti sprovode ovlatene slubene osobe u odnosu na subjekte na kojima se operativna kontrola primjenjuje, a cilj je spreavanje vrenja krivinih djela.

Osobu kao potencijalnog nosioca kriminalne djelatnosti ili nosioca druge djelatnosti od interesa za bezbjednost; Prostor i objekat;

Kriminalni problem;
Utvrivanje uzroka kriminalne djelatnosti i stanja kriminaliteta s ciljem njegovog rjeavanja.

Pojavljuje se u tri modifikovana oblika:

1. Osoba koja je uinilac odreenog (ih) krivinog (ih) djela, a naroito ako je u pitanju uinilac sa specijalnim povratom krivinih djela ili uinilac koji je vrio ili vri tee prekraje proziv javnog reda i mira; 2. Osoba za koju postoji objektivno latentna opasnost da moe da izvri radnju sa negativnom posljedicom (npr. narkomani, duevno bolesne osobe); 3. Osoba nad kojom djeluje pravna posljedica krivine presude.

Prostor i objekti na kojima se odvija operativna kontrola mogu da budu zatitni, kriminogeni, ili da se u jednom objektu ili prostoru presijecaju zatita i kriminogenost. Prostor i objekat u operativnoj kontroli moraju da budu fiziki i problemski tano definirani. Operativna kontrola na objektu ili prostoru moe biti usmjerena u pravcu

 ZATITE OPTE BEZBJEDNOSTI- i kao takva usmjerena je na neodreeni broj osoba

FIZIKE ZATITE konkretnog objekta ili veeg broja objekata

DOLAENJA DO OPERATIVNIH SAZNANJA o vrenju raznih krivinih djela i socio-patolokih pojava

Organizacija rjeavanja kompleksnih kriminalnih problema i problema kada postoji poseban bezbjednosni interes, u principu, ne proturjei teritorijalnom, linijskom i objektivnom obliku operativne djelatnosti.

Naprotiv, organizacija u izvrenju takvih zadataka u zavisnosti od njihove sutine, mora da se realizuje u postojeim oblicima kriminalistike operative, ali sa veim radnim intenzitetom.

Radi se o bitnom uslovu za efikasno sprovoenje kriminalistike kontrole i realizaciju bezbjednosnih zadataka uopte. Identifikacija uzroka i nosilaca kriminalne djelatnosti, kao i identifikacija mjesta i vremena kriminalnih radnji ili dogaaja za spreavanje kriminaliteta zahtijeva stalno prognoziranje njohovog nastajanja na osnovu naunih metoda, to predstavlja i uslov savremene operativne kontrole.

Operativna kontrola kriminogenih objekata je jedan od osnovnih radnih zadataka kriminalistike kontrole u objektnom obliku njenog sprovoenja. Uslov za kriminalistiku kontrolu je poznavanje karakteristinih svojstava samih objekata, to jeste, fizikih (poznavanje lokacije, prostorne granice objekta, mogunost prilaza, itd.) i problemskih (funkcionalnost objekta, njegova osobenost, itd.) svojstava.

Na objektu treba poznavati osobe koje su stalno po nekom osnovu vezane za njega, odnosno, strukturu onih koji nemaju stalnost.

Spoljna kontrola - podrazumijeva kontrolu blie i ire okoline objekta

Unutranja kontrola - podrazumijeva sprovoenje planiranih mjera kontrole samo unutar objekta

Spoljna i unutranja kontrola - podrazumijeva kombinaciju prethodna dva oblika

Posebno treba razraditi taktiku kriminalistike kontrole na objektima gdje je velika fluktuacija osoba; Poznavanje lokacije kriminogenih objekata prevashodni uslov kriminalistike kontrole. na sektoru je

Situacija njihove lokacije mora biti definisana i po mogunosti tano na karti uctrana (geografsko profiliranje), s tim to u godinjim planovima treba da se utvrdi nova lista i situacioni plan ovakvih objekata. Takoer, treba tano utvrditi da li je objekat u svojoj kriminogenoj funkciji vezan za podruje jednog ili vie sektora policije, a sve u cilju izrade operativnog plana.

Kada je rije o kontroli osoba na sektoru, kriterijum za odreivanje ove vrste kontrole u odnosu na teritorijalno dejstvo, ne zavisi od teine krivinih djela, ve od stepena njihove pokretljivosti, kao i povezanosti sa slinim osobama izvan domicilnog mjesta. Kontrola bez obzira na njeno teritorijalno dejstvo, vremenski je ograniena i ne moe da traje neodreeno vrijeme. Ovakvo ogranienje ima dva cilja, gdje je prvi zatita Ustavom utvrenih prava, dok drugi cilj ovog ogranienja ima za posljedicu da se operativnom djelatnou utvrde relevantne injenice vezane za jednu osobu sa stanovita odnosa ove osobe prema krivinim djelima i izvri selekcija takvih osoba, kako bi operativna djelatnost bila i sutinski orijentirana na osobe koje u stvarnosti zasluuju preventivnu djelatnost kriminalistike kontrole.

Organizaciju teritorijalne kontrole dijelimo na tano utvrene subjekte i neodreeni broj subjekata; Ovlatena slubena osoba koja vri poslove kriminalistike kontrole, osobe moe poznavati posredno ili neposredno; Planovi kontrole obino trebaju da budu tromjeseni, nakon ega treba izvriti analizu podataka ili zapaanja do kojih se dolo.

Operativna kontrola zapoinje na osnovu odreenih operativnih procjena, odnosno na osnovu optih ili osnova sumnji da je u pitanju krivino djelo ili uinilac krivinog djela; Da bi neposredni rukovodilac dao odobrenje za otpoinjanje operativne kontrole, posebno je bitno da su podaci koje prezentira ovlatena slubena osoba, zasnovani na odreenim injenicama, koje ukazuju na postojanje odreenih sumnji za krivino djelo i uinioca, kao i da je realno oekivati da e se mjerama ove kobtrole postii svrha njenog uspostavljanja. To jeste, da e se obezbjediti odreene operativne informacije, koje se mogu uspjeno koristitu za dalje faze operativne djelatnosti.

U operativnoj kontroli se mogu prevashodno angaovati operativne veze (informatori), kao najoptiji izvori operativnih informacija. Ovdje se moe raditi o prijateljskim i poznanikim vezama, a radi se o osobama koje po svojim subjektivnim i objektivnim uslovima mogu uoiti, objezbjediti i dostaviti podatke koji su relevantni za ostvarivanje cilja operativne kontrole.

Kroz realizaciju mjera i metoda operativne kontrole mogu se obezbjediti razni operativni podaci, informacije, a nekada i materijalni dokazi; Rezultati operativne kontrole su najee operativne prirode i slue za operativne svrhe policijske djelatnosti.

Operativna obrada podrazumijeva preduzimanje kriminalistiko-operativnih radnji i mjera u cilju otkrivanja krivinih djela i njihovih uinilaca i obezbjeenja dokaza; Operativna obrada se otvara na prijelog ovlatene slubene osobe, koja raspolae podacima i obavjetenjima koji predstavljaju kriminalistiko operativni osnov za taj postupak;

Ovlatena slubena osoba podnosi obrazloeni prijedlog neposrednom rukovodiocu, koji procjenjuje postojanje ojektivnih i operativnih razloga za otvaranje obrade; U okviru odobrenja za otvaranje operativne obrade utvruju se subjekti, tj. Nosioci aktivnosti u operativnoh obradi, kao i operativni metodi koji e se primjeniti u realizaciji operativne obrade;

Operativnom obradom rukovodi nadleni starjeina, koji funkciju rukovoenja prevashodno mora da ostvari kroz kontrolu naina, taktike voenja operativne obrade, kao i kontrolu zakonitosti primjene operativnih metoda i sredstava; U okviru rukovoenja operativnom mora se ostvariti princip vertikalne subordinacije u rukovoenju, posebno u vezi sa primjenom operativnih metoda i sredstava; Ovlatena slubena osoba koja realizuje mjere i radnje u operativnoj obradi, ima znaajnu operativnu slobodu postupanja, u skladu sa planom realizacije mjera i metoda u obradu, s tim da je obavezan da o svim preduzetim mjerama i radnjama vodi propisanu korespondenciju

U poslovima bezbjednosti, pa samim tim i u kriminalistikoj operativi, pod objektom treba shvatiti odreeni predmet ili podruje na kome je usredsreena bezbjednosna aktivnost, a koji moe biti prostor ili problem, odnosno grupa problema sa istovjetnom sadrinom i zajednikom osnovom.

Identifikovane i tano utvrene probleme bezbjednosti, heterogene po nainima njihovih ispoljavanja u spoljnom svetu i razliitim motivima koji mogu imati reproduktivnu karakteristiku sa svojom zajednikom osnovom koja ih ini jedinstvenim, a na koje je usredsreena opta ili posebna drutvena preventivna pa i represivna djelatnost, a u naem konkretnom sluaju delatnost policije;

Identifikovana mjesta na kojima se odvija ili priprema kriminalna djelatnost ili na kojima se proturaju predmeti krivinih dela koja mogu biti slina ili razliita po nainima izvrenja i motivima, ali koja imaju karakteristiku stalne, ak zakonite uestalosti bez obzira da li su subjekti, nosioci ove djelatnosti, stalni ili promjenljivi u jednom konkretnom vremenskom periodu; Aktivnosti na zatiti od kriminalnih dejstava usmjerene na ouvanje bezbjednosti na odreenim mjestima, utvrenih drutvenih dobara koja ugroavaju neodreeni broj subjekata kao individua sa moguim razliitim nainima i motivima ugroavanja.

Sa aspekta suzbijanja kriminaliteta objekte moemo da podjelimo na fizike ili stvarne i na izvedene objekte. Fiziki objekti postoje materijalno, kao to su prostor, zgrade, postrojenja, ureaji, kao i oni koji imaju tano utvren identitet kao pravna lica i imaju svoju lokaciju i definisanu funkcionalnost ili niz konkretno definisanih pravnih lica koja imaju zajedniku djelatnost, i kao takvi predstavljaju i fiziku i funkcionalnu realnost, te predstavljaju i jedinstvenu osnovu za operativnu organizaciju borbe protiv kriminaliteta unutar njih, spoljnih (izvan njih) kriminalnih nasrtaja ili postoji drutveni zahtjev za njihovo posebno obezbeenje.

Ove objekte moemo proireno nazvati kompleksni stvarni ili sloeni stvarni objekti; Fiziki objekti mogu biti razliiti po svojoj namjeni. Oni mogu biti sa prostorom ili bez prostora ili samo moe biti prostor; Zgrade i prostor ne moraju initi i fiziku cjelinu, one mogu biti disperzirane, pa ak i fiziki na raznim mestima locirane, ali moraju da ine funkcionalnu celinu to je posljedica jedinstvene aktivnosti ili djelatnosti kao to je, na primer, ejleznika stanica sa nizom svojih zgrada, prostorijama, podrazumijevajui pod ovim i aerodrom,objekte dravnih organa (vlada, skuptina, predsjednitvo, i sl); Kompleksni objekti sainjavaju zbir zajednikih operativnih problema u jednoj djelatnosti, odnosno grani delatnosti, kao to su na primjer: graevinarstvo, spoljna trgovina, zdravstvo, odnosno kriminalna dejstva u graevinarstvu, spoljnoj ili unutranjoj trgovini, zdravstvu, i sl.

Izvedeni objekat, fiziki ne postoji, ve postoje realni razliiti bezbjednosni problemi koji imaju zajedniku osnovu i koji mogu uspjeno da se rjeavaju cjelovitim operativnim uvidom i strogo koordiniranim operativnotaktikim preventivnim ili represivnim zahvatima.

Oblici kriminalistike operative na objektima kao zbir teritorijalnog i linijskog oblika realizuje se kroz pozorniku i patrolnu djelatnost, a u zavisnosti od samog objekta.

Isto tako mogue je ostvariti objektni oblik bez primjene patrolne i pozornike dJelatnosti kao, na primjer, kod nekih izvedenih objekata ili kompleksnih stvarnih objekata.

Kod stvarnih objekata karakteristina je zatita odreenih objekata ili njegovih dijelova, koja se ostvaruje organizacionim rjeenjima, operativnim i koordinirajuim aktivnostima sa graanima i drugim faktorima bezbjednosti i otkrivanjem delikata ili drugih negativnih pojava koje ugroavaju bezbjednost na objektu, a to se ostvaruje operativnim informisanjem i drugim operativnotaktikim radnjama u zavisnosti od objekta i njegove sadrine i specifinosti.

Planiranje rada zahtijeva, prvo, identifikaciju objekta, drugo, odreivanje sadrine objekata sa bezbjednosnog stanovita: da li je zatitni, kriminogeni ili ima karakteristiku zatite i kriminogeno sti, kao i utvrivanje stepena bezbjednosnih problema na objektu. U planiranju rada treba prethodno rijeiti da li e objekat biti zahvaen formiranjem specijalizovane jedinice, formiranjem posebne grupe ili e biti zahvaen u organizaciji operativnog rada na sektoru.

Plan rada mora da sadri bitne pravce operativnog delovanja, a to je u zavisnosti od namjene i funkcije objekta, njegovog fizikog ili funkcionalnog svojstva, njegove lociranosti i stepena osjetljivosti.
Ova prethodna rjeenja, kao i utvrivanje pomenutih svojstava, moraju da imaju za osnov historijat objekta, procjenu bezbjednosne situacije, sa opisom predkriminalne situacije koja moe biti faktor poveanja ili smanjenja kriminala ili ugroenosti objekta.

Kod objekta koji predstavljaju sisteme, kao to su aerodromi, pristanita, eljeznike stanice, veliki energetski sistemi, rudarski bazeni itd., moemo da praktikujemo razuene planove koji utvruju bezbjednosnu orijentaciju u pojedinim dijelovima, s tim to njihova ukupnost mora da predstavlja cjelinu. U ovakvim sluajevima nuno je planom posebno predvidjeti pruanje pomoi i saradnju sa graanima, a u prvom redu planirati informisanje o bezbjednosnim problemima.

Plan rada moe se podijeliti na dva dijela: opti i poseban. Opti dio plana je orijentacioni, kao takav moe biti godinji i poseban ili operativni koji bi trebalo sainjavati tromjeseno. Metodologija planiranja zadataka je posljedica specifinosti objekta i za svaki objekat treba izvriti metodologiju koje se treba pridravati. Kompleksni objekti koji u stvarnosti zahvataju bezbjednosne probleme u pojedinim granama djelatnosti ili njegovim najosetljivijim dijelovima, takoer treba operativno da budu zahvaeni prethodnim planiranjem.

Kriminogeni objekti, kako stvarni tako i izvedeni, moraju biti zahvaeni planovima rada u posebnim bezbjednosnim stanjima; Planom treba predvideti operativne i taktike mjere prema ovakvim objektima i nain efikasnog ograniavanja kriminalne djelatnosti u takvim stanjima; Planom treba predvidjeti koordinaciju sa teritorijalnim oblikom, jer se bez njega u posebnim stanjima ne moe efikasno da djeluje.

Svaki objekat, a posebno kriminogeni, treba da ima svoj dosije. Sadraj dosijea treba da odgovor na historijat konkretnog objekta, uzroke koji objektivno pogoduju vrenju kriminaliteta i koji uslovljavaju da jedan objekat bude kriminalan, uslove koji ograniavaju kriminalnu delatnost ili mogu da je ogranie.

Dosije treba da sadri podatke o licima koja su vezana za objekat, ako je to mogue, a posebno o kriminalcima koji su prisutni i koji predstavljaju problem.

Dosije, mora da sadri planove rada i mjere koje su se u vremenu i prostoru preduzimale u borbi protiv kriminalne aktivnosti, sa procjenom predkriminalne situacije i prognoze kriminalne aktivnosti koju treba oekivati, a to u svojoj sutini predstavlja i osnov za planiranje. Dosije mora da sadri podatke o tehnikoj zatiti objekta, pored podataka o zatiti sa straarskom i drugom vrstom ive ljudske zatite. Osobito osetljivi materijali i programi zatite mogu se uvati izvan dosijea u formalnom smislu, ali oni sutinski predstavljaju dio dosijea pod posebnim reimom uvanja i koritenja, to treba biti oznaeno u samom dosijeu.