YUSUF ATILGANIN HAYATI Yusuf Atlgan 1921de Manisada dodu.

Manisa Ortaokulunu (1936), Balkesir Lisesini (1939) ve ikinci snftan sonra askeri renci olarak devam ettii stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blmn bitirdi(1944); A. Nihat Tarlan ynetiminde hazrlad bitirme tezinin konusu Tokatl Kni: Sanat, ahsiyet ve Psikoloji idi. O dnemde Akehirde bulunan Maltepe Askeri Lisesinde bir yl edebiyat retmenlii yapt(1945). 1946da Manisann Hacrahmanl kyne yerleti ve burada iftilikle urat. 1976da stanbula dnd; 1980den sonra Milliyet (daha sonra Karacan) Yaynlarnda danmanlk ve evirmenlik, ksa bir sre de Can Yaynlarnda Ekim 1989). Aylak Adam ve Anayurt Oteli adl romanlarnda psikolojik yabanclama ve yalnzlk temasn baaryla ileyen bir yazar olarak tannd ve modern Trk edebiyatnn nde gelen ustalar arasnda ter ald. Anayurt Oteli 1987de mer Kavur tarafndan ayn adla sinemaya aktarld. 1955te Tercman gazetesinin yk yarmasnda Evdeki yksyle (Nevzat orum adyla) birincilik, Kmesin tesi yksyle (Ziya Atlgan adyla) dokuzunculuk kazand. Aylak Adam romanyla 1957-58 Yunus Nadi Roman Armaannda ikincilik dl ald. lmnn ardndan Yusuf Atlgana Armaan (1992) adl bir kitap yaymland. Kitaplar: Roman: Aylak Adam (1959), Anayurt Oteli (1973), Canistan (2000). yk: Bodur minareden te (1960), Eylemci (Btn ykleri; 1992). ocuk Kitab: Ekmek Elden St Memeden (1981). eviri: Toplumda redaktrlk yapt. zerinde alt Canistan adl romann tamamlayamadan kalp krizi sonucu Modadaki evinde ld (9

Sanat (K. Baynes; 1980).

EDEB KL Cumhuriyet Dnemi edebiyat yazarlarmzdan olan Yusuf Atlgan romanlarnn merkezine bireyin yalnzl konusunu oturtmutur. zellikle Aylak Adam ve Anayurt Oteli romanlarnda yalnzlk bir sorun olmaktan km bir sorunsala dnmtr. Yazar insan ruhunun derinliklerine inmi, insann iindeki ktlk tohumlarn gzler nne sermekten ekinmemitir. Onun romanlar zellikle karakter yaratmada olduka baarldr. Romanlarn oluturmadan nce belli bir hazrlk ve planlama dnemi yaadn tespit ettiimiz Atlgan, eserlerinin yap bakmndan nasl olutuunu ve oluacan hikayeleriyle gstermi olur. Yazarn Bodur Minareden te adl hikaye kitab kentten, kasabadan ve kyden olmak zere blme ayrlr. Bu blmleme Atlgann romanlarnda da gze arpar. Yazarn ilk roman Aylak Adam bir kentlinin romandr. kinci roman Anayurt Otelinde ise olaylar bir kasabada geer. Son roman olan Canistan bir ky romandr. Bu kesimin insanlar ve hayat romanlarnda ustaca anlatlmtr. Bunun yannda Atlgann slupu bir yazar olduunu da

sylememiz

mmkndr.

Her

kelimenin

ve

cmlenin

zerinde

dnld, bunlarn zenle seildii aka grlebilir. Yusuf Atlgann iyi romanc olduu kadar da slupu olduu hemen btn eletirmenlerce benimsenmi bir hkmdr. Romannn her cmlesini Yeniden yeniden yazd sylenmitir. Bu titizlii yznden, bir mr boyu iki roman verebilmitir. Aylak Adam zerine konuurken kendisi de Bence roman, iir gibi yazlr. Romanda deyiin ok byk nemi var. Diyordu. Bylece romann mesajndan ziyade bir slup meselesi olduunu, o yllarda (1959) ky ve toplum bildiricilerine kar, cesaretle anlatyordu. Atlgan, romannn her cmlesi zerinde sabrla alm, belli, her cmle gzel bir iirdeki szckler gibi, yerli yerine oturmu. Bilinli bir dil abas var. stelik slubu var. unun iin stelik diyorum: son zamanlarda temiz dil, btn romanclarmzn ba kaygs; ama temiz bir dille yazmak, aydn takmnn ulat ortalama dili srdrmek baka, kiisel bir slubu olmak baka. Romanclarmzn ounun dilleri temiz, ama sluplar yok, dili kendilerine zg kullanlar, yourular yok. Atlganda bu var. Ortalama bir aydn dilini srdrmekle yetinmiyor; kendi slubunu bulmu. Atlgann Aylak Adam roman klasik roman tekniine yakn tarzda yazlmtr. Fakat yazar slubu hareketlendirmek iin kahramanlarna gnlk, mektup yazdrr; bazen de olaylar birinci tekil kii azndan anlatr. Canistan roman Aylak Adamdan da klasik bir tarzda yazlmtr. Yazar bu romannda herhangi bir biimsel araya girmemitir. Anayurt Oteli ise teknik adan da farkllk gsterir. Roman, tekniiyle de bir eyler anlatmak ister. Yazar Aylak Adamda i zmlemelere giderken Anayurt Otelinde bu yolu brakr ve kartlklardan yararlanr. Yazar psikolojik yntemi bir yana brakr ve onun yerine birtakm kartlklara dayanan bir yapdan yararlanmaya alr. Bu yapy

aklamak iin, anlatnn kurgu, karakter, zaman ve mekan gibi elerine yaylm ve metni ile btnleyici bu ana bir rol oynayan doan iletiimsizlik/iletiim kartl kartlktan

birey/toplum, kapal/ak, susma/konuma, ierisi/dars kartlklarna bavurmamz gerekecektir. Bir de tekrar edilen motiflere. Yusuf Atlgan sanat anlayn Aylak Adam romannda Aka belirtmitir. Kelimelere gsterdii zeni, cmleler zerinde uzun uzun dndn C.nin azndan okuyucuya aktarr. yapmay dnen Aylak Adam, kendisini avutacan bilmekle beraber, herkesin, her gn yapt biteviye, otomata ilerden de nefret etmektedir. Ancak yaratc ve orijinal bir i yapmaya karar verdii zaman rahatlamaktadr. Yaratc g i derken yazmay kastetmektedir. Yaz yazarken C.nin bir stma halinde gibi srekli almas, yazma tarz, slup ve kelimeler zerinde dnceleri, Cmle zerinde saatlerce durmas, dnceleri semek sorumluluu, kelimeleri yetersiz bulmas tpatp Atlgann fikirleridir. Yazarla, tasarlar ve hevesleriyle de Atlgan Aylak Adamn kendisidir. Yazar romanlarnda okuyucuya byk gven duyar. Romanda yneltilen bir sorunun cevab birka sayfa sonra soru tekrar edilmeden verilir. rnein; 52. sayfada C. Glerin gzlerinin ne renk olduunu merak eder. Yazar bunu okuyucuya aktardktan sonra 62. sayfada bu sorunun cevabn verir. koluna dedi, durdurdu. Koyu maviydi. Romanlarndaki ortak zelliklerden biri de ayrntlar ve armlar ustalkla kullanmasdr. Anlk armlar nceleri nemsiz gibi grnse de bunlar kahramanlarnn ruhsal durumlarn aklamas bakmndan olduka nemlidir. Ruh tahlillerinde Freuda inand gze arpmaktadr. Burada ve romann btnnde, Freuda iman lsnde inanm bir adamn ruh tahlilleri grlyor. Her iki romanda C.nin de Zebercetin de hemen btn benlikleri ve evreleri kadnla cinsellikle, ok yerde lzumundan fazla ak szler ve sahnelerle doludur. Bazen

yle gelir ki, Atlgan, iki kahramann ve br figrleri, Freudun (sonunda bir ksm Adler ve Yung tarafndan rtlm olan) nazariyeleri iin bir uygulama alan yapmtr. Her satrnda Freudun insan ruhunu erotik adan bir kehaneti dile gelmektedir. Yusuf Atlgann romanlarnn alt yapsnda J. P. Sartren Bakalar cehennemdir sz oluturmaktadr denilebilir. Bu zellikle ilk iki romannda belirgindir. Onun bak asnda abes ve sama dncesi nce yer alr. Kahramanlar gre yaamn ksr dngsn girerler. anlamlandramazlar. Varolan dzene ayak uyduramazlar. Bu yzden hayat kendilerine anlamlandrma abasna Baarszlk onlar iin byk bir hayal krkl, hayal krkl ise yenilgi demektir.

SONU Yusuf Atlgan Trk romanna yapsal, tematik, tip ve karakter bakmndan ele alnan deiiklik tipler, Atlgan getirmi yazarlarmzdandr. ok sk Atlgann romanlarna kadar i dnyas, ruhsal bunalmlar ve zmlemeleriyle edebiyatmzda romana rastlayamayacamz aylak, dzene ayak tarzdadr. tutunamayan,

uyduramayan, sorgulayan insan tipini getirmitir. Bizde bu deiiklik 20. y.y.a rast gelirken Avrupada bir yzyl ncesine yazd yani Akldan 19. y.y.da, ve 1839 ylnda Lermontovun yazd adl Rus Zamanmzn Kahraman adl romanla balar. Bunu Griboyedovun Bela Bir Gonarovun yazd Oblomov XIX. Yzyl romanlar takip eder. amzn Kahramannda Lermontov, edebiyatnn Pukinin Evgeny Onegini ile lkletirilen romantik tiplerine kar yeni ve deiik bir insan tipini koyar ortaya: Peorin. Bu konuyla ilgili Fethi Nacinin fikirleri yledir: Yusuf Atlgann romann okurken Lermontovun romann,

Zamanmzn Kahramann hatrladm. Lermontov, Aylak Adamn yaymlanmasndan yz yirmi yl nce, 1839 ylnda, bitirdii romanna, 1841 ylnda yazd n szde yle diyordu: Zamanmzn Kahraman, sayn efendilerim, hakikaten bir portredir, fakat bir tek insann deil; bu btn neslimizin, tam gelime halinde bulunan, kusurlarndan vcuda getirilmi bir portredir. Atlgann romann bitirince, Lermontovun n sznn sonu geldi aklma: Hastaln meydana karlm olmas da yeter... Tedavisine gelince, orasn Allah bilir! Zamanmzn Kahramann yeniden okudum. Peorinle Aylak adamn benzer koullar iinde yaamalar, toplumun zl yllarnn aydn kiileri olmalar, Lermontovun romannda Atlgann kiisini aydnlatan paralar bulmama yol at; Peorinle Aylak Adam arasnda benzerlikler buldum. Bunu Atlgana kar sylemiyorum; nk iki romancnn kiilerini ele allar, sylemek istedikleri arasnda nemli ayrmlar var; bunlar grmemek, Atlgann Yunus Nadi Armaannda ikincilii kazand gnlerde Kim dergisinde roman iin yaz yazan eletirmenin Aylak Adamla H. de Montherlantn Gen Kzlar arasnda iliki kurmas kadar sama olur. Yusuf Atlgann romana getirdii deiiklii Ouz Atayn 1971 ylnda yazd Tutunamayanlar adl romannda ok daha gelimi bir ekilde grebiliriz. Ouz Atay da Atlgan gibi bireyin sorunlarna eilmi ve burjuva zihniyeti karsnda bireyin isyann dile getirmitir. Atay ve Atlgann romanlarnda gze arpan ortak zelliklerden biri de biimle ilgili ortak tutumlardr. Her iki yazarn da Tutunamayanlar ve Anayurt Otelinde biimi nde tutarken konuyu bir ara olarak kullandklar grlr. Atay ve Atlgan birletiren ve ncekilerden ayran bir zellik de biimle ilgili tutumlarnda bulunur. Edebiyatta iki kart eilim yzyllar boyu kendini gstermitir. Bir yanda, okura herhengi bir konuda (ahlaksal, siyasal, toplumsal vb.) syleyecek bir sz olduu iin yazan ve bu sz sunu biimini yalnzca bir ara olarak kullanma eilimi

gsteren yazarlar vardr. Beri yanda ise sunu biimini asl ama sayarken konusunu bir ara olarak kullanma eilimi gsteren yazarlar buluruz. Genel olarak Trk romannda birinci eilim egemenken Tutunamayanlarda ve Anayurt Otelinde teki eilimin glendiini grrz. Baka bir deyile, bu iki yazar, dile getirdikleri bireyin sorunlar kadar, hatta ondan ok bu sorunlar dile getirmek iin bavurduklar ya da icat ettikleri anlatm yntemleri ilgilendiriyor. Tutunamayanlar romanndaki insanlar, dzene ayak uyduramam, burjuvalarn kurallarn, deer yarglarn, beenisini, yaam biimini reddeden, topluma yabanclam, yalnz insanlardr. Yusuf Atlgann yaratt tipler de byledir. Kendilerini toplumun dnda hisseden, dzene ayak uyduramayan, gittike yalnzlaan insan tipi. nsan tipinden bahsetmiken Yusuf Atlgann romanlarndaki tipleri karlatrmak doru olacaktr. Yazarn ilk romannda bakii Aylak Adam yani C.dir. Yazar, kahramann adn bile vermez. C. gemiinden kurtulamayan, paral fakat aylakl semi, kendini yalnz hisseden, hayatta tutunulacak tek daln gerek sevgi olduuna inanan, aydn ve kentli bir insandr. D grn olarak da etkileyici ve yakkldr. Anayurt Otelinin kahraman Zebercet ise taral, yoksul, gsz, elimsiz, irkin yzl ve iine kapanktr. Bu ynleriyle C. ve Zebercet birbirine zt iki karakterdir. Fakat her ikisinin ortak zellii yalnz olmalar, aradklar hayat ve ak bulamamalar, topluma ksknlkleridir. C. istedii kadnla birlikte olabilen, cinsellii yaayabilen biridir. Buna ramen gemiinden kurtulamad iin cinsel hayatnda sorunlar yaar. Zebercet ise hayatnda bir kez bile bir kadnla karlkl, scak bir cinsel iliki kuramamtr. Aylak Adamn bakiisi ile Anayurt Otelinin bakiisi, birbirlerine kesinlikle kart olan tipler. Atlgann dnya gr asndan baklrsa, bu bir rastlant deil. Anayurt Otelindeki otel katibi Zebercet, samaya varan bir monotonluu simgeliyorsa, Aylak Adam

bunun tam kart olan tipi simgeler. Atlgan, bu iki kart tipte insann durumunun deimediini vurgulamak, bu kartlarn birbirlerine dnebileceini belirtmek, iki durumun da bir olguyu, yabanclama olgusunu dlatrdn gstermek istiyor. eyleri yapmlardr. Zamann oradaki ak hzna uymulardr. Belirli bir ritm ierisinde kurmulardr hayatlarn. Atlgann romanlarnda olay rgsne bakacak olursak; ilk iki romannda olaylarn arka planda kaldn grrz. Burada olaylarn yerini kahramanlarn i ekimeleri, ruh tahlilleri almtr. Yazar yaratt tiplerin ruhsal sorunlarna ve gittike toplumdan uzaklaarak yalnz kalmalarna dikkat ekmek istemitir. Yazarn romanlarndaki temalar da daha nce yazlm romanlara gre daha farkldr diyebiliriz. Bunlarn banda kahramanlarn dzene bakaldrlar, ak, cinsellik, yalnzlk, hayal krkl gibi temalar yer alr. Tematik bakmdan yazarmz daha nceki bir ok yazardan ayran ve zgnletiren, onun bireyin yalnzlna yapt kuvvetli vurgudur. Son olarak romanlarn bitiminde kahramanlarn yaadklar sona deinmek doru olacaktr. romanda da kahramanlar mutlu sona ulaamazlar. Yazar bunu bilinli olarak yapmtr. Onun kahramanlar tam olarak yaamn yaama bilincine biiminin varamamlardr. ve iinde Atlgan ise kahramanlarn yaad toplumsal

koullarn bilincindedir. Yazar, kahramanlarnn ulat sona bal olarak okuyucularnn olumsuz etkilenilerini engellemek amacyla, romanlarnda iledii temalarn dnda hayatta tutunulacak baka dallarn olduunu gstermek yoluna gitmitir.

KAYNAKA AKTA, erif; Roman Sanatna Giri, ATILGAN, Yusuf; Aylak Adam, Yap Kredi Yay., 6. Bask, stanbul, Austos 2001. _______________; Anayurt Oteli, Yap Kredi Yay., 6. Bask, stanbul, Haziran 2001. _______________; Canistan, Yap Kredi Yay., 2. Bask, stanbul, Eyll 2001. ELK, Behet; Yusuf Atlgann Bitmemi Son Roman Canistan, Virgl Dergisi, Aralk 2000. KABAKLI, Ahmet; Trk Edebiyat 5. Cilt, Trk Edebiyat Yay., stanbul, 1997. MORAN, Berna; Trk Edebiyatna Eletirel Bir Bak 2, letiim Yay., 8. Bask, stanbul 2002. NAC, Fethi; On Trk Roman, Ok Yay., 1. Bask, stanbul, Ocak 1971. YAVUZ, Hilmi; Roman Kavram Ve Trk Roman, Bilgi Yaynevi, Ankara, Mart 1977.