Kazk Temellerin Bilgisayar Destekli Analizi

Devrim Alkaya1, Burak Yeil2

1 2

Yrd. Do. Dr., Pamukkale niversitesi, naat Mhendislii Blm, Denizli retim Gr., Dzce niversitesi, naat Tek. Blm, Dzce

devrimalkaya@hotmail.com, burakyesil@duzce.edu.tr
zet: Bu almada ncelikle geoteknik mhendisliinin eitli uygulamalarnda
gnmzdeki teknolojik gelimelerin de bir sonucu olarak giderek yaygn retim potansiyeli kazanan kazkl temel sistemlerinin genel olarak fonksiyonel zellikleri, kullanm amalarna ve seim kriterlerini oluturan teknik-ekonomik snr artlarna bal olarak kullanld yerler ksaca aklanm; literatrde mevcut eitli kriterlere gre snflandrlan kazkl temeller zetlenmitir. alma kapsamnda kazk temellerin hzl, doru ve gvenilir bir ekilde tasarmn yapabilmek iin bir bilgisayar program gelitirilmitir. Hazrlanan programda farkl yntemle tama gc analizi yaplabilmektedir. Farkl yntemlerin sonular kullanlarak daha gvenilir ve hzl zm yaplmas amalanmaktadr. Anahtar Szckler: Kazk Temeller, Yazlm, Geoteknik, Program . Computer Aided Analysis of Pile Foundations Abstract: In this study, geotechnical engineering, primarily as a result of technological developments in various applications, the current production potential winner increasingly common functional properties of pile foundation systems in general, make use of selection criteria, goals, and due to the technical-economic boundary conditions are used as briefly explained, according to various criteria available in the literature classified piled foundations are summarized. Working under the pile foundations are fast, accurate and reliable way to be able to design a computer program has been developed. Analysis of bearing capacity of the program can be prepared in three different ways. Using the results of the different methods is to give more reliable and faster solution. Keywords: Pile Foundation, Software, Geotechnic, Programme. 1. Giri st yap yklerini ksmen ya da tamamen zemin yzeyinden daha derinlerdeki tabakalara aktaran temel derinlii ile temel genilii oran en az 5 ve daha byk olan sistemler derin temeller olarak tariflenmektedir [1]. Derin temeller arasnda kazkl temeller, ayak-keson temeller ve derin kazlar iine yerletirilen yap temelleri dnlebilir. Kazklar elik, beton veya ahaptan imal edilen bir tr yap eleman olarak tanmlanabilirler. Kazklar yapm yzeysel temellere kyasla daha pahal olan derin kazkl temel inaat uygulamalarnda kullanlrlar. Yzeysel temel sistemlerine gre daha pahal olmalarna karn eitli nedenlerle kullanlmalar olduka gerekli ve hatta avantajl olabilmektedir. Kazklar, zemin yzeyine yakn tabakalarn st yap yklerini gmeden veya st yapda hasara neden olacak ekilde fazla oturmadan tayabilecei bir yzeysel temelin uygulamasna uygun olmad hallerde, st yap yklerini zemin profilinin derinliklerinde

yer alan tayclk zellii yksek tabakalara aktarmak amacyla kullanlan ahap, beton, elik veya kompozit yap elemanlardr. Kazklar ounlukla dey basn yklerini tarlar. Bununla birlikte kazklarn, rzgr, deprem ve dalga kuvvetleri gibi yatay kuvvetlere, suyun kaldrma etkisi gibi ekme kuvvetlerine ya da st yapya gelen yanal kuvvetler nedeniyle dndrme momenti etkisine maruz kald kullanm alanlar da vardr. st yap yklerinin zemine emniyetli bir ekilde aktarlabilmesi iin pratikte en az 3 ya da 4 kazktan oluan kaz gruplar tekil edilir. Bir kazkl temelin tasarmnda, zemin profilinin yaplan sondajlarla hassas olarak belirlenmesi ve zemin profilindeki eitli tabakalarn mhendislik karakteristiklerinin bilinmesi ve bylelikle genel hatlar ile zemine yk aktarma meknizmasna gre kullanlacak kazn tipine karar verilmelidir. Kestirilen zemin profili ve kazk tipine bal olarak, tek kazn veya kazk gruplarnn emniyetle tayabilecei ykler hesaplanmaldr. Ancak bir kazk grubunun tama kapasitesinin belirlenmesi amacyla yaplacak ykleme deneyleri ok fazla yk gerektirdii ve pahal olduu iin, uygulamada ou kez tek bir kazn tama kapasitesi belirlenerek, kazk gurubunun tama kapasitesinin tahmin edilmesine allr. Bu tahminlerde gerilme alanlarnn giriim yapmas nedeniyle bir kazk grubunun tama kapasitesi bulunurken, tek bir kazn tama kapasitesi ile gruptaki kazk saysnn arpm sonucunda elde edilen deer anlan giriim etkisini ortaya koyan bir grup faktr ile arplmaktadr. Kazkl temellerin projelendirilmesinde, oturmalar genellikle nemli bir proje kriteri olarak gznnde tutulmaz. Bununla birlikte, gmeye kar gvenliin bulunduunun yansra, servis yklerinin meydana getirecei oturmalarn izin verilebilir snrlar amad gsterilmelidir.

2. Kazklarn Fonksiyonlar Kazklarn ana fonksiyonu yap temelinden zemine intikal eden ykleri gevek ve yumuak zemin tabakalarnn altnda yeralan tama gc yksek, skabilirlii az salam zemin tabakalarna aktarmaktr. Ancak kazklar petrol platformu gibi deniz yaplarnda ve yatay yk etkisine maruz yaplarda dorudan st yap yklerini tamak amacyla da kullanlabilirler. Dey yklere maruz kalan bir kazn nihai tama gc, ksmen kazk ucunda oluan noktasal direncin, ksmen de kazk aft ile temas halinde olan zemin yzeyi ile kazk yzeyi arasnda gelien aderansla ilikilendirilen yzeysel srtnme direniminin bilekesi olmaktadr [8]. Ortam koullarna bal olarak u tama ve yzeysel srtnme kuvvetlerinin nihai tama gc iindeki paylar deikendir. Bu deikenlii kontrol eden faktrler, kazn iine yerletirildii jeolojik ortamn geoteknik zellikleri, kazn geometrik koullar, narinlii ve uygulanan yklerin bykldr. Dey yklere maruz kazklarla yatay yk etkisinde kalan kazklar karlatrrken zemin yzeyinin yaknlarnda ortaya kan deiimleri de dikkate almak gerekir. Zemin yzeyine yakn blmlerde etkili olan mevsimsel nem farkllklar kazk davrannda nemli deiikliklere yol aabilmektedir. Bu yzden kazklarn yatay yk etkisindeki davranlarnn tahmin edilmesi, dey yk etkisindeki davranlarnn tahmin edilmesinden pratik olarak daha zordur [6]. Kazklar, st yap yklerini ou kez eksenel basnla tamakla birlikte, ak deniz platformlar, rhtm, ev ve iksa yaplan gibi mhendislik uygulamalarnda ortaya kan deprem, dalga, darbe kaldrma, yanal toprak itkisi ve ekme tr kuvvetlerin karlanmas gibi grevleri de gerektiinde stlenebilmektedir.

3. Kazklarn Kullanm Amalar Kazklar aada belirtilen balca amalara hizmet etmek zere ina edilmektedirler [12];

maruz blmlerde ankraj kazklar tesis edilebilir.

Byk

styap yklerinin zemin yzeyinden

derinlerde bulunan ve tama karakteristikleri yksek olan salam tabakalara gvenilir biimde aktarlabilmesi. Uygulamada u kazklar olarak adlandrlan sitemdir.

hacimli yatay veya eik kuvvetlerin zemine gvenilir biimde aktarlmasn temin etmek amacyla eik kazklar ina edilebilir.

Kuleler deniz platformu gibi deniz

yaplar ve yeralt suyu altnda kalan radye temellerin maruz kald kaldrma kuvvetlerinin etkisini karlamak amacyla uzun kazklar tekil edilebilir. 4. Kazklarn Kullanld Yerler Kazkl temel sistemlerinin kullanmn zorunlu klan durumlar da gz nnde tutularak kazklarn uygulamada kullanld balca yerler maddeler halinde aada sralanmtr [2].

st yap yklerinin ksmen yumuak ve

gevek zemin tabakalarna, srtnme reaksiyonlarnn yardmyla gvenilir biimde aktarlmas. Bu kazklara srtnme kaz ad verilmektedir.

Gevek-Granler

zeminlerin tama kapasitesini artrmak gayesi ile kompaksiyon salamak zere ad geen zeminlere kazk aklmas. Uygulamada kompaksiyon kazklar olarak adlandrlr.

Zemin

leri derecede hidrostatik basnca veya

dndrme momentine maruz yaplarn stabilitesini artrmak ve bu nedenle doabilecek yap hasarlarnn nne gemek amacyla kazklarn uygun eimlerde zemine aklmas. Uygulamada ekme kazklar ad verilmektedir.

Erozyona maruz zeminlerde (kpr kenar

ve orta ayaklar v.b.) st yap yknn erozyondan etkilenmeyen derinliklerdeki tabakalara tatlmas.

strktrnn yzeye yalan tabakalarm oluturan st katmanlar, st yap yklerinin yzeysel temel sistemleri ile gvenilir bir ekilde zemine aktarlmasna elverili geoteknik koullara sahip deilse, daha ak bir anlatmla tama gleri zayf, skabilme nitelikleri de fazla ise; yklerin tayclk zellii yksek olan ve zemin profilinde zemin yzeyinden daha derinlerde yer alan daha salam zemin ya da kayalara aktarlmas zorunluluunu ortaya karan koullarda, sz konusu edilen st yap ykleri eitli kazkl temel sistemleri kullanlarak tayc zemin katmanlara datlabilir.

Sahile yakn yaplarn gemi v.b. dier

yzen cisimlerin darbelerine kar bu darbeleri snmlendirerek korumak amacyla tampon kazklar sk yerleimde ina edilebilmektedir.

Suyla temas edince kabarma ya da ani

kme gsteren zeminlerde st yap yklerinin aktif zon diye tariflenen blgenin dna kazklar araclyla aktarlmas en iyi zmdr.

eitli nedenlerle st yapdan zemine

aktarlan ekme karakterli yklerin tanmas amacyla zeminde ekme ykne

Erozyon hareketleri sonucunda kpr ve

viyadk ayaklarnda temel altnn oyulmasna engel olmak iin ad geen

elemanlar kazkl dzenlenebilir.

olarak

tasarlanp

Ak deniz petrol platformlar, kuleler,

rhtm payandalar gibi deniz yaplarnda, hava meydanlarnda yer alan irtibat kulelerinde srekli ya da aralkl iksa duvarlar ve ev stabilitesi gibi baz mhendislik uygulamalarnda dalga, deprem ve suyun kaldrma kuvvetleri ile yanal toprak basnlarnn karlanmasnda kazklar geni kullanm potansiyeline sahiptir.

Nehir ve gl evrelerindeki yumuak

dokulu gevek ve hassas zeminlerin mhendislik zelliklerinin iyiletirilmesi ve salamlatrlmasnda kazklar kullanlabilmektedirler.

Svlama potansiyeli bulunan blgelerde

st yap yklerinin svlama zonunun altnda kalan tabakalara emniyetle aktarlabilmesi gereklilii sz konusu olduunda yine kazklardan yararlanlmaktadr. 5. Kazklarn Snflandrlmas Gnmz literatrnde kazklarn eitli kriterlere gre snflandrlmalarnn yaplmas mmkndr. Yaygn olarak kazklar aadaki gibi drt gruba ayrlarak snflandrlabilmektedir [7].

Zemine yk aktarma mekanizmasna gre

kazklar

mal edildii malzemenin cinsine gre

kazklar

Yapm ekillerine gre kazklar Zemine

ekil 1. Kullanlma amacna uygun olarak kazklarn uygulama sahalarndan baz rnekler kazklar yerleim zelliklerine gre

5.1. Zemine Yk Aktarma Mekanizmasna Gre Kazklar Zemine yk aktarma mekanizmasna gre kazklar alt gruba ayrlabilirler.

Tablo 1. akma kazklarn tipik zellikleri ve uygulamalar [4]

U kazklar Srtnme kazklar ekme kazklar Ankraj kazklar Kompaksiyon kazklar Eik kazklar
5.2. mal Edildii Malzemenin Cinsine Gre Kazklar malatnda kullanlan hammaddenin cinsine bal olarak kazklar; 1) Ahap 2) Beton

Beton kazklar balca iki temel grupta

incelenebilmektedirler [2];

n dkml (prekast) beton kazklar Yerinde dklen beton kazklar

3) elik 4) Kompozit (karmak) olmak zere drt incelenebilir [14]. ana gruba ayrarak

Tablo 2. Deiik kesit aplarna sahip baz akma kazklarn uygulamada tayabildikleri iletme ykleri [4]

5.3. Yapm ekillerine Gre Kazklar Uygulamada kullanlan yapm teknolojileri dikkate alndnda, genel bak asyla kazklar yapm ekillerine gre balca iki grupta toplanabilmektedir. Bunlar srasyla zemine byk ya da kk lekte yer deitirme hareketi yaptran akma kazklar ile zemine yer deitirme hareketi yaptrmayan sondaj kazklar olarak adlandrlmaktadr.

5.4. Zemine Yerleim zelliklerine Gre Kazklar Baz ynetmelikler ve aratrmaclar kazklarn zemine yerletirilmeleri srasnda zeminde oluan yer deitirme hareketlerinin

dzeyine gre toplamaktadrlar;

kazklar

snfta

Byk yer deitirme kazklar Kk yer deitirme kazklar Zeminde yer deitirmeye yol amayan
kazklar 6. Kazklarn Zemine Yk Aktarma Mekanizmas Kazktan zemine yk aktarma mekanizmas olduka karmaktr. Bu olay yorumlamak iin ekil 2ada gsterilen kazk uzunluu L boyunca yk dalmnn irdelenmesi lazmdr. Kazk zerindeki yk Q w zemin yzeyinden balayarak derinlikle tedricen azalmaktadr. Bu ykn bir ksm kazk gvdesi boyunca epeevre gelien yzey srtnmesi ile karlanan Qws ve kazk ucunun altnda kalan zemin tarafndan karlanan Qwpdir. Yk aktarma mekanizmas toplam ykn ne kadarlk ksmnn yzey srtnmesine kadarlk ksmnn u mukavemeti ile karlanacan belirlemektedir. Eer herhangi bir z derinliinde kazk aft tarafndan tanacak [Qz] yknn belirlenmesi iin lmler yaplrsa Q ws yknn aft boyunca dalm ekil 2bde grld gibi olmaktadr. Herhangi bir z derinliinde "birim aft alanna isabet eden yzeysel srtnme direnimi", aadaki gibi hesaplanabilir. (ekil 2c), [2].
fz = Qz

ulatnda maksimum derecede mobilize olmu olacaktr. Buna karn tabanda tanabilecek ykn maksimum deerine ulaabilmesi iin kazk tabannn, akma kazklarda apn %10u, fore kazklarda %25 ila %30u kadar hareket etmesi gerekecektir. Kazk tepesine etkiyen ykn gme yk nihai yk tama kapasitesi Qu deerine ulamas halinde gerek evrede ve gerekse de uta tanabilecek maksimum kapasitelere eriilmi olacaktr. Nihai yk kaza uygulandnda (ekil 2d) tama kapasitesi maksimum deere ulat iin kazn u blgesinde ekil 2ede tariflenen zonlarda atlaklar oluur. Daha byk iddetteki yklerde zeminde kesme makaslamas etkisinde oluabilen gmeler nedeniyle kazklar zemine gmlrler. Sonuta ise farkl derinlikte farkl zemin koullarnda yeni bir kazk olumu olur. Kazkl temel ve dier derin temel inaatlarnda en fazla atlan zmbalama etkisinin olutuu kesimlerde meydana geldii grlmtr.

(a)

(b)

[ P ][ z ]

(1)

Bu bantda; P: Kazk enkesitinin evre gstermektedir.

uzunluunu

(c)

(d)

(e)

Eer kazk zerindeki Qw yk tedricen artrlrsa kazk aft boyunca oluan yzeysel srtnme direnimi kazn evre zeminine kar greceli hareketi 5-10 mm. ye

ekil 2. Kazklarda yk aktarma mekanizmas [2] 7. Dey Ykler Altnda Kazk Tama Gc Hesab

Kullanlma amalar ok eitli olabilen kazklarn projede ngrlen servis yklerini gvenlikle tamalar beklenir. Kazkl temeller en az 3-4 kazktan oluan kazk gruplarndan tekil edilirler. Bu bakmdan pratik adan nemli olan kazk gruplarnn tama gcnn tespit edilmesidir. Kazk gruplarnn tama gcnn belirlenebilmesi iin de tek bir kazn tama gcne etkiyen faktrlerin bilinmesi gereklidir. Kazk tama gc, kazn gmeden ve an oturmalar gstermeden tayabilecei en byk yk olarak tanmlanmaktadr. Kazk ykleme deneylerine ilikin olarak tama gcne nihai-snr yk de denilebilir. Proje yk nihai ykn bir gvenlik sayma blnmesi ile bulunabilir. Servis yk ise tekil bir kazk iin bulunan proje yknn kazklarn grup etkisi gz nne alnarak kltlmesi ile elde edilmektedir. Dey ykler etkisinde kalan bir kazn dey tama kapasitesi veya kazk tama gc kaz oluturan maddenin malzeme zelliklerine ve kazn iinde bulunaca zeminin eitli mhendislik zelliklerine bal olarak hesaplanabilir. Tama kapasitesi olarak bu deerlerden kk olan seilir. Eksenel ykl kazklarn kazk tama gc bykl aada sralanan yntemlerle belirlenebilmektedir;

8. Statik Yntemlerle Kazk Tama Gc Hesab Bir kazn gme olmakszn ve ar oturmalara maruz kalmakszn tayabilecei maksimum yk olan nihai tama kapasitesi (kazk tama gc), kazn imal edilip yerletirilmesinden nce ou kez laboratuarda belirlenen kohezyon ve kayma mukavemeti as gibi rselenmemi kayma mukavemeti parametrelerinin kullanld statik formllerle hesaplanabilmektedir. Eksenel yke maruz kalan bir kazk bu yk ksmen kazk aft boyunca meydana gelen evre srtnmesi ve ksmen de kazk ucunda oluan u mukavemeti ile tayacaktr. Aslna bakldnda evre srtnmesi ve u direncinin ayr ayr saptanmas gr tm statik formllerin temelini oluturmaktadr. Yukarda da ifade edildii zere bir kazn eksenel yklere maruz kalmas durumunda nihai tama kapasitesi ya da kazk tama gc;
Qu = Qp + Qs

(2)

bants ile aklanabilir. Kazn kendi arln drerek kazn net tama gc bykl elde edilebilir.
Qu = Qp + Qs Wp

(3)

Statik yntemler Dinamik yntemler

amprik yntemler

Qu: Kazn nihai tama gc Qp: Kazn u mukavemeti ile tad nihai yk Qs: Kazn evre srtnmesi ile tad nihai yk Wp: Kazk arl gcne kyasla olduka kktr ve bu terim ou kez ihmal edilebilir. Ancak bu ihmal deniz ve liman yaplarnn inaatlarnda yaplan kazk tasarmlarnda asla yaplmamaldr. Zira bu tr inaatlarda kazk uzunluu, dolaysyla arl saysal deer

Arazi deneylerinin sonularna dayal Genellikle kazk arl, kazn nihai tama Kazk ykleme deneyi sonularna dayal
amprik yntemler.

itibaryla ihmal ulaabilmektedir.

edilemeyecek

boyutlara aft boyunca kaza etkiyen normal gerilme ou kez dey gerilme v cinsinden aadaki gibi ifade edilmektedir.
n
= K s v

Kazn evre srtnmesi ile tad nihai yk, kazk aftnn tekil ettii yzey alan boyunca kazkla zemin arasnda gelien kayma direnimlerinin entegrasyonu sonucu belirlenebilir. Sz konusu kayma gerilmeleri ifade edilen Coulomb teorisi ile aklanmaktadr [8].
a
= ca + n tan a

(5)

Burada; Ks: Yatay toprak olarak tariflenmektedir.

basn

katsays

(4)

Bylece eitlik yeniden dzenlenerek;

Burada; a: aft boyunca kaza etkiyen kayma gerilmesi ca: Adezyon n: aft boyunca kaza etkiyen normal gerilme a: Kazkla zemin arasnda kalan zonun srtnme as
Qs =
z =L z= 0

= ca + v K s tan a

(6)

biiminde ifade edilebilir. Kayma gerilmelerinin yukarda da akland gibi aft boyunca entegrasyonu yapldnda kazn evre srtnmesi ile tad nihai yk ifade edilebilmektedir.

dz =

z =L z= 0

P[c

+v K s tan dz a]

(7)
]

Burada; P: Kazn evresi L: Kazn uzunluu z: Kazk uzunluu boyunca herhangi bir derinlik olarak tariflenmektedir. Kazn u mukavemeti ile tad nihai yk Qp ise kazn alt ucunda yer alan zeminin kazk boyunca dey ynde aktarlan gerilmelere kar koyduu reaksiyonun bir lt olarak u blgedeki kesit alanna aadan yukarya doru etkiyen tama gc bileenidir. U mukavemeti ile tanan toplam nihai bileeni Qp statik olarak Terzaghi'nin yzeysel temellerin tama gc hesab iin nerdii yaklamla belirlenebilmektedir [8].

Q p =cN c + 0.5 DN A p vL N q +

(8) Burada; c: Zeminin kohezyonu : Zeminin birim hacim arl D: Kazn ap vl: Kazk ucunun bulunduu seviyede etkiyen dey gerilme Nc, Nq ve N: Kazk ucunun yer ald zonda zeminin isel srtnme asna bal olan, ayrca ekil ve derinlik faktrlerinin etkisini de hesaba katan boyutsuz tama gc faktrleri Ap: Kazk ucunun kesit alan eklinde tanmlanmaktadr. Bu aklamalara gre yeniden dzenlenirse;

Qu = cN c +vL N q +0.5 DN Ap +

z= L z= 0

P[c
(9)

+v K s tan dz W p a]

genel bants elde edilebilir. Bu da tek kazn nihai yk tama kapasitesini gstermektedir. Tablo 3. eitli aratrmaclar tarafndan nerilen Ks, a ve cu parametreleri [3]

9. Arazi Deneylerinin Sonularndan Yararlanarak Kazk Tama Gcnn Hesaplanmas Baz arazi deneylerinin sonularndan yararlanlmas ok allagelmi ve statik analizlere gre yaplan hesaplarn tahkikinde zellikle en ok bavurulan yntem olmutur. Gnmz uygulamalarnda sonular zerinde en fazla amprik bantlar gelitirilen ve tama gc hesabnda en ok kullanlan deneyler;

Standart penetrasyon deneyi Koni penetrasyon deneyi Pressiometre deneyi olarak bilinen deneylerdir.
Tablo 4. Kazk birim u mukavemeti ile SPT darbe says arasndaki ilikiler [9]

Eer analizlerde drenajsz ve ksa sreli ykleme koullan gz nne alnarak nihai tama kapasitesi hesaplanacaksa; drenajsz koullara karlk gelen zemin parametreleri olan c, , ca ve deerleri kullanlmal, vL ve vp gerilmeleri ise toplam gerilme yaklamna gre belirlenmelidir. Ancak zellikle kumlu zeminlerde yaralan kazklar iin uzun sreli ykleme koullarna gre analiz yaplmas gerektiinde, drenajl koullara karlk gelen efektif zemin parametreleri ve efektif gerilme yaklamna gre belirlenen vL ve vp efektif gerilmeleri hesaplarda kullanlmaldr.

10. Dey Ykler Altnda Kazklarda Oturma Hesab Zemine yerletirmenin neden olduu rselenme ile kazktan zemine aktarlan gerilmenin dal ve yerinin belirsizlii eksenel ykler altnda kazn yapaca oturmalar karmak bir hale getirmektedir.

Tablo 5. eitli zemin trleri iin "" poisson saylar [2]

ZEMN ELASTSTE CNS (MN/m2) Gevek Kum 10.35-24.15 Orta sk Kum 17.25-27.60 Sk Kum 34.50 - 55.20 Siltli Kum 10.35 - 17.25 akll Kum 69.00-172.50 Yumuak Kil 2.07-5.18 Kat Kil 5.18-10.35 ok Kat Kil 10.35-24.15 POSSON ORANI 0.20 - 0.40 0.25 - 0.40 0.30 - 0.45 0.20 - 0.40 0.15-0.35 0.20 - 0.50 -

Vesic [14], Sharma ve Joshi [11] kazn yaklak 1 cmlik bir deplasman yapabilmesi iin mobilize olmas gereken evre srtnmesi deerinin gerekte kk olduunu ve kazk ap, zemin ve kazk cinsinden bamsz olacam savunmakta; ayn deplasmann olumas iin mobilize olmas gereken u direncinin ise kazk ap, zemin ve kazk cinsine bal olarak daha byk deerler alacam ne srmektedirler. Bu durumda nihai evre srtnmesi eksenel ykler altnda iken nihai u direncine kyasla daha abuk tmyle mobilize olabilmektedir. Bununla beraber kazn uzunluuna ve zeminin cinsine bal olarak kaza aktarlan st yap yklerinin zemine dal ve kazk evresindeki yaylnda farkllk olmas kanlmazdr. 11. Dey Ykler Altnda Kazk Gruplarnn Davran Uygulamada ou hallerde, st yap yklerini tayc zemin tabakalarna aktarmak amacyla zemine yerletirilen kazklar gruplar halinde ina edilirler. Genellikle kazk gruplarnn zerinde betonarme olarak bir kazk bal da ina edilmektedir. Sz konusu kazk grubunda yer alan tm kazklarn st ucu ad geen baln iine gmldr. Kazkl temel projelerinin byk bir ounluunda kazk bal hemen zemin seviyesinde yer almakta, zel projelerde ise yeraltnda veya yerstnde bulunabilmektedir.

Grup kazklarnn bileik tama gc olarak tariflenen kazk grubunun tama gcnn tek kazn tama gcnden az olmamas iin pratikte grup iindeki kazklar uygun mesafelerde birbirlerinden ayrk olarak zemine yerletirilmelidir. Uygulamalarda sz konusu kazk aral (st yap yklerinin iddeti ve geoteknik ortam koullarna da bal olmak zere grup iindeki kazk apnn en az 2.5 kat olmaldr. Bunun yansra emniyetli tarafta kalmak dncesi ile ad geen mesafe 3D-7D arasnda seilmektedir [2]. Bir grup kaznn yk tama kapasitesinde grup etkisi aadaki gibi ifade edilebilir.
=
Qgu Qu

(10)

Burada; : Grup etkisi Qgu: Kazk grubunun nihai yk tama kapasitesi Qu: Grup etkisi olmakszn her bir kazn nihai yk tama kapasitesi olarak tariflenmektedir. Tablo 6. Zemin cinsine bal olarak tipik elastisite modl deerleri [1]
Zemin Cinsi KLLER ok Yumuak Killer Yumuak Killer Orta Kat Killer Kat Killer Kumlu Killer KUMLAR Siltli Kumlar Gevek Kumlar Sk Kumlar KUM ve AKILLAR Sk Kumlu akl Gevek Kumlu akl iltler eyl Es, [kN/m2] 300 - 3000 2000 - 4000 4500 - 9000 7000-20000 30000 - 42500 5000-20000 10000 - 25000 50000-100000 80000-200000 50000 - 140000 2000-20000 1400 - 140000

12. Kazklarn Yatay Yk Etkisi Altndaki Davranlar Kazklara ou kez dey dorultuda etkiyen st yap yklerine ilaveten yatay ykler ve momentler de etkiyebilmektedir. Bu gibi

durumlar da kazn yatay yklere emniyetle kar koyabilmesi iin yaplmas gereken analizler biraz karmaktr. nk zemin ile kazk arasndaki davran biimi, yatay yk ve momentlerin etkimesi durumunda nonlineerdir. Yatay yklere gre kazklarn analizinde gnmzde kabul edilen zmler, zemin koullan ve yklerin uygulanma biimine gre kazk st ucunun tutulu (sabit) ya da serbest davran gsterebilmesi kriterine dayaldr [10]. Bu kritere gre iki durum sz konusu olabilmektedir; 1) zin verilebilir yatay yk nihai-gme yknn uygun bir emniyet faktrne blnmesiyle elde edilebilir. 2) zin verilebilir yatay yk kabul edilebilir bir yatay deplasman oluturmaldr. Yukarda aklanan iki durumun dikkatle deerlendirilmesi sonucu bulunacak yatay yk deerlerinden en kk olan uygulama

yk olarak tasarmda yer almaldr. Dey kazklarn yatay yklere kar direncini hesaplama yntemleri literatrlerde genelde iki snfta toplanmaktadr; Nihai yatay yndeki dayanmn hesapland metotlar letmedeki yatay ykler altnda kabul edilebilir (izin verilebilir) deplasmanlarn hesapland metotlar 13. Kazklarn Bilgisayar le Analizi alma kapsamnda kazk temellerin tasarm, kazk tama gcn hesaplayan bir bilgisayar program hazrlanmtr. Statik formller [5] ykleme deneyi [13] ve SPT deneyi verilerini Meyerhof [6] sonularn kullanarak farkl yntemle kazk tama gc hesaplanabilmektedir. Program farkl yntemler kullanarak sonularn karlatrlmasn ve en uygun tasarmn yaplmasn salamaktadr.

ekil 3. Kazk ykleme deneyi sonularndan tama gcnn belirlenmesi

ekil 4. Dairesel kazk analizi

ekil 5. SPT sonularndan kazk tama gcnn belirlenmesi

14. Sonular ve neriler Tama gc, oturma ve svlama problemi ile karlalan zeminlerde zemin iyiletirme yntemleri veya derin temeller kullanlmas gerekli olmaktadr. Derin temel trleri ierisinde en ok kullanlan kazk temellerin kullanm teknolojik gelimelerin sonucu olarak giderek yaygnlamaktadr. Kazkl temel sistemlerinin kullanm amalarna ve seim kriterlerini oluturan teknik ekonomik snr artlarna bal olarak kullanld yerler ksaca aklanm; literatrde mevcut eitli kriterlere gre snflandrlan kazkl temeller hakknda bilgi verilmitir. alma kapsamnda kazk temellerin hzl, doru ve gvenilir bir ekilde tasarmn yapabilmek iin bir bilgisayar program gelitirilmitir. Hazrlanan programda farkl yntemle tama gc analizi yaplabilmektedir. Farkl yntemlerin sonular kullanlarak daha gvenilir ve hzl zm yaplmas amalanmaktadr. Program almas oturma analizi, kazk temel plan ve kesitlerin programda gsterilmesi ile sonulandrlacaktr. Halen zerinde almalar devam etmektedir. 15. Kaynaklar [1] Bowles, J.E., Foundation Analysis And Design, Mc Graw-Hill Book Company, Newyork, 816 p, (1982). [2] Das, B.M., Principles of Foundation Engineering, PWS-Kent Publishing Company, Massachusetts, pp: 422 521, (1990). [3] Finno, R.J., Predicted and Observed Axial Behaviour of Piles, Results of a Pile Prediction Symposium, ASCE Geotechnical Special Public, No: 23, New York, 888 p, (1989).

[4] Hunt, R.E., Geotechnical Engineering Techniques and Practise, Mc Graw - Hill Book Company, New York, pp: 331-443, (1986). [5] Kumbasar N., Kip F., Zemin Mekanii Problemleri, alayan Kitabevi, 671 s, stanbul, (1999). [6] Meyerhof, G.G., Bearing Capacity and Settlement of Pile Foundations, Journal of the Geotechnical Engineering Division, ASCE Proceeding, Volume: 102, No: GT3, pp: 197, (1976). [7] Naval Facilities Engineering Command, Foundations and Earth Structures, Design Manual Dm 7.2, Department of the Navy, Alexandria, (1982). [8] Poulos, H.G., Davis, E.H., Pile Foundation Analysis and Design, John Wiley and Sons, Inc., New York, 397 p, (1980). [9] Poulos, H.G., Pile Behaviour - Theory and Application, Geotechnique 39, No: 3, pp: 365 415, (1989). [10] Prakash, S., Sharma, H.D., Pile Foundations in Engineering Practice, John Wiley and Sons, Inc., New York, 734 p, (1990). [11] Sharma, H.D., Joshi, R.C., Drilled Pile Behaviour in Granlar Deposits, Journal of Canadian Geotechnical, Volume: 25, No: 2, pp: 222 232, (1988). [12] Teng, W.C, Foundation Design, Prentice Hail, Inc, Englewood Cliffs, New Jersey, pp: 193 255, (1962). [13] TSE 3167, Kazk Temellerin Hesap ve Dzenlemesinde Genel Kurallar Ankara, (1978) [14] Vesic, A.S., Design of Pile Foundations, National Research Program Synthesis of Practice, Washin, No: 42, Transportation, Research Board, (1977).