Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der.

Cilt 22, No 2, 451-459, 2007

J. Fac. Eng. Arch. Gazi Univ. Vol 22, No 8, 451-459, 2007

MMARLIK TASARIMI PARADGMASINDA BOMMESSN ETKS

Semra ARSLAN SELUK ve Arzu GNEN SORGU
Mimarlk Blm, Mimarlk Fakltesi, ODT, nn Bulvar, 06531, Ankara semra@arch.metu.edu.tr, arzug@arch.metu.edu.tr (Geli/Received: 02.06.2006; Kabul/Accepted:30.01.2007) ZET Biomimesis, canl cansz varlklarn taklit edilerek yeni tasarmlara esin kayna olmas kavram 20.yzyln sonunda literatre girmi, doadan esinlenme/renme/uyarlama ve/veya uygulama biimlerinin neler olabilecei ve farkl bilgi/teknoloji alanlarnda nasl kullanlabilecei sistematik olarak tartlmaya balanmtr. Bu almada tarih boyunca pek ok alanda izlediimiz doa-insan etkileiminin mimarlktaki yansma biimleri binalarn ait olduklar aa gre ne kmlklar gz nnde bulundurularak rneklendirilmi ve doadan esinlenme sreci tartlmtr. Gnmzde hzla gelimekte olan saysal ve biliim teknolojileri ile birlikte mimarn doadaki oluum srelerinden, biimsel/grsel esinlenmenin tesinde renebilecekleri konusunda yeni bir tartma ortam yaratlmas amalanmtr. Anahtar Kelimeler: Mimarlkta Biyomimesis, doadaki formlar, doadaki yaplamalar, gelecek kuak strktrler.

IMPACT OF BIOMIMESIS IN ARCHITECTURAL DESIGN PARADIGM

ABSTRACT Biomimesis, imitation of animate and inanimate forms in nature to inspire new designs, is a term introduced at the end of 20th century, since then the way of inspiring/learning/adapting and/or implementing processes from nature and conception of how to be employed in different information/technology fields has been discussed systematically. In this study, some benchmark examples of human-nature interactions in architecture are introduced in a chronological order and their inspiration processes from nature are discussed. Moreover, it is aimed to initiate a platform in architecture which will serve for discussions to explore the potentials of these interactions under the impact of computational and information technologies, not only in terms of formal/visual way, but also extending to learn more about the formation process in nature. Keywords: Biomimesis in Architecture, forms in nature, structures in nature, next generation structures. 1.GR (INTRODUCTION) Son dnemlerde hafif, yeniliki, srdrlebilir tasarmlar konusunda aratrmalar yapan bilim insanlarnn sklkla karlat biyomimesis kavramnn mimarlk balamnda tartlmas bu kavramn olas btn potansiyellerinin anlalabilmesi ve mimarlk alannda dier disiplinlerde olduu gibi tanmn yeniden ekillenmesi iin byk bir nem tamaktadr. Bu yeni bilim dal adaynn mimarlktaki yansma biimlerine, barnma gereksiniminden balayarak gnmze kadar gelen mekan yaratma eylemleri ile, strktr kurma abalarna etkilerini gzlemlemek ve sonu rnlere yansma biimlerini bir sistematik iinde tartmak kavramn mimarlk alannda yeniden ekillenip ve tanmlanmas iin bir zemin oluturacaktr. Doada gzlemlenen oluumlarn lek, ilev ve oluum sreleri insan yapm strktrlerden farkl olmasna ramen, malzeme, enerji korunumu, hafiflik ve bu hafiflie ramen sahip olduklar dayanklln pek ok ilerici mimara ve mhendise esin kayna olduunu dnmek olasdr. Bu anlamda biyomimesis teriminin mimarlk disiplinindeki kullanm biimlerini irdelemek ve bu rneklemeler nda, teknolojik gelimelerle ve biyomimesis gzl ile doadaki

S.A.Seluk ve A.G. Sorgu

Mimarlk Tasarm Paradigmasnda Biomimesisin Etkisi

yaplamalara bakldnda gelecein mimarlnda nasl strktrlerle karlaabileceimiz konusunda da ngrlerde bulunmak, kavramn daha iyi anlalabilmesi ve bu alanda daha ok dnmeye yneltmek anlamnda olumlu bir admdr. Bu balamda, makalenin ilk blmnde doadan esinlenme izlerini grebileceimiz ve daha ok biimsel analojiler olarak karmza kan ve ana gre tasarm ve yapm yntemleriyle n kazanm baz mimarlk rneklerine yer verilmitir. Daha sonra doadan renme srecinin pek ok disiplinde aratrma yntemleri oluturmu, sistematik bir ekilde ele alnan ve yeni bir bilim dal aday olarak karmza kan biyomimetik almalarn, mimarlk disiplinindeki yansma biimleri, nemi ve disipline getirecei dnlen yeni almlar irdelenmitir. Sonu blmnde ise mimarlkta biyomimesisin alanndaki gerek anlamn bulabilmesi iin gelitirilebilecek bir yntem anlatlmtr. 2. TARH BOYUNCA NSAN-DOA ETKLEM VE MMARLIK (HUMAN-NATURE INTERACTION
AND ARCHITECTURE THROUGHOUT THE HISTORY)

nsanolunun doal form ve strktrleri gzlemlemesi ve renmeye almas, barnma gereksinimini hissetmesi ile e zamanl olsa gerektir. Vitruvius [1], mimarln kefinin, atein ve konuma dilinin bulunmas kadar temel olduunu sylemektedir; ona gre atein bulunmas insanlarn sosyal bir topluluk olarak yaamaya balamalarnn ilk gstergesidir. Topluluklar halinde de yaamay renen insanolu, barnma gereksinimi ile birlikte doadaki oluumlar gzlemlemi, salt doadan elde ettii malzemeleri kullanmam ayn zamanda bilinli ya da bilinsiz doadaki yaplamalar gzlemlemleyerek ya da taklit ederek ilk bina yapma tekniklerini gelitirmeye balamtr. Bu noktada mimarlkta esin kayna olan doadaki bu strktrlerin canl, cansz ve canl organizmalar tarafndan retilen yaplamalar olarak 3 temel grupta ele alnabileceini vurgulamak gerekebilir [2]. rnein ekil 1de gsterilen resimlerde dnyann farkl corafyalarnda seilmi mimarlk rneklerinin doal yaplamalarla gsterdikleri benzerlikler ilgi ekicidir. Benzer ekilde, bir aata byme ve dallanarak oalma kavramn renirken; kkler, gvde, dallar ve yapraklarn birbirleriyle ilikileri ve yklerin dalm gz nnde bulundurulduunda bu bilginin mimarlkta da zlmesi gereken yk dalm sorununun bir yant olabileceinin farknda olunmas ve bu bilginin John Smeaton tarafndan 1759 ylnda Plymouth da yaplan Eddystone fener kulesinde kullanlmas artc olmamaldr. ngiliz mee aacna benzeyen fener kulesi iin Smeaton, benzeimi yaplan mee aacnn formunu doadaki yklere kar koyabilen en iyi yaplandrma olarak dndn ifade etmitir [3]. Doay gzlemlemesini bilen ve sunduu saysz detaylar
452

ekil 1. Doa ve mimarlk benzeimleri zerine baz rnekler [4]. (Some examples on analogies of naturearchitecture)

yorumlayabilen zamannn en nemli mimarlardan biri de Gaudidir. Barselona da Sagrada Familia kilisesine girenler; drt organik ve doal grnml bazalt kolonun olduu blmde adeta bir ormanda gibidirler. Dier pek ok yapsnda ise iskelet sistemleri ve kemiklerle yapt analojiler, yaplarnn tasarmnda nemli bir rol oynamtr. mr boyunca yaad blge dnda hibir yere seyahat etmedii bilinen Gaudinin yaplarnda farkllk ve estetii yakalamak ve bu tasarmlara uygun tayc sistemleri ina etmek iin doadaki yaplamalarn dinamik ve/veya statik yklere nasl kar koyduunu gzlemledii aktr (ekil 2) [7].

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 2, 2007

Mimarlk Tasarm Paradigmasnda Biomimesisin Etkisi

S.A.Seluk ve A.G. Sorgu

dayanm, yapraklarn gnee ynlenii, yarasann kanatlarnn kinetii ve saysz birok rnek daha hafif yaplar elde etmek, daha az malzeme kullanmak, evreye duyarl ve srdrlebilir yaplar retmek iin birok yeni aratrma alan konusu tanmlamaktadr [4-5,8]. 3. 20.YY MMARLIINDA DOADAN ESNLENME/RENME ZLER (SIGNS OF
INSPIRING/LEARNING FROM NATURE IN 20TH CENTURY)

Getiimiz yzylda pek ok mimar yaymladklar manifestolarda ve tasarladklar binalarda baz yaklamlar doadan esinlenerek gelitirdiklerini vurgulamtr. Bu iliki kimi zaman dekoratif elerin doadan kopyas iken kimi zaman cephe ve ktle tasarmnda doadaki renk, doku ve desenlerin yorumlanmas eklinde karmza kmaktadr. rnein 20. yzyln balarnda Almanyada Peter Bahrens ile balayan Ekspresyonizm akm Hans Poelzig, Max Berg, Otto Bartning, Hugo Haring, Erich Mendelsohn, Rudolf Steiner gibi isimlerin tasarmlarna kristal ve organik formlar olarak yansmtr [9]. zellikle Steiner geometrik-dinamik formlarn organik-yaayan formlara dnmesi gerektiini syleyerek, tasarmlarnda Goethenin plant metamorphosis prensibini benimsediini aklayarak bitkilerin bymesi prensibini ilke edinmi ve gridal geometrik formlar yerine organik dzenlemeleri benimsemitir [10]. Hemen ardndan karmza kan isimlerden bir dieri Bruno Taut; Alpine Architecture adn verdii mimarlk anlaynda Alp doruklarnn grnn kristal yaplamalarla eletirmi. Organize ettii glass chain akm ile Hermann Finsterlin, Hans ve Wassili Luckhardt kardeler, Walter Gropius, Hans Scharoun ve Max Taut gibi nemli isimlerle gerekletirdikleri forumlarda, kemiklemi olduunu dndkleri akademik mimarln stesinden gelmek iin doann canl ve cansz form ve yaplamalarndan esinlenmi yeni tasarm ve yapm yntemleriyle, fikir ve sunum tekniklerinin gelitirilmesini nermilerdir. Kabuklar, kristaller, bitki formlar ve hatta ancak mikroskop altnda grlebilen canllarn formlar gelecein mimarl iin model olarak gsterilmitir [11]. Kukusuz ki Modern mimarln en etkili ve nl isimlerinden olan Frank Lloyd Wright, yazlarnda ve tasarmlarnda doayla uyum iinde bir mimarlktan sz etmektedir. Yaplarnda sk sk aalarn dallanmalarndan etkilendii belirttii kmalar, yada mantar soyutlamalar olduunu belirttii kolonlar kullanmtr [12]. Yapm yntemleri asndan baktmzda ise zellikle 20.yy.n ilk yarsnda mimarlktaki strktrel tasarm eilimlerinin ve yeni malzeme araylarnn etkisi ile de olsa gerek, doa-mimarlk ilikisinin pek ok mimar ve mhendis tarafndan bilinli olarak ve daha ok aratrldn grmek mmkndr. Bu
453

ekil2. Gaudinin yaplarnda grlen baz doa benzeimleri [4,6-7] (Some natural analogies seen in
architecture of Gaudi)

Mimarlk mirasnda doadan esinlenilmi/renilmi daha pek ok rnek vermek mmkndr. rnekler incelendiinde aa gibi dallanm yaplardan, iek analojilerine, a yaplamalarndan kabuklara, kristallerden yldzlara kadar ok geni bir yelpazede deiik metaforlardan yararlanld grlebilir [2,4-5]. Ancak 20.yy.n ortalarna kadar karlalan rneklerde esinlenme/renme/uyarlama ve/veya uygulama olgusunun daha ok formla kstl olduunu sylemek olasdr. Sanayi devrimi ve onu izleyen ok hzl teknolojik gelimeler, bilgisayar ve biliim teknolojilerinin bilim dnyasndaki yerlerini almalaryla doadaki gzlemlemeler eitlenmi, ayrm ve farkl bilgi alanlarna farkl biimlerde ve etkisi her gn artarak nemli katklar yapmaya balamtr. Bu gelime mimarlk disiplininde de benzer biimde izlenmektedir. Gnmzde doada karmza kan bal ars peteklerinin geometrileri, deniz kabuklarnn seramik zellikleri, rmcek alarnn hafifliklerine ramen gsterdikleri rijitlik, termit kulelerinin doal olarak havalandrlmas, kpklerin yzey gerilimleriyle elde ettikleri
Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 2, 2007

S.A.Seluk ve A.G. Sorgu

Mimarlk Tasarm Paradigmasnda Biomimesisin Etkisi

araylar zellikle form-malzeme ve strktrn bir arada ekillendii ve 20.yy teknolojisinin rn olan kabuk tasarmlarnda yansmasn bulmaya balamtr. rnein, 1920lerde betonarme kabuun ilk rneklerinden birini gerekletiren Franz Dischinger ve Walter Bauersfeld bir kubbe ile yumurta kabuunun karlatrlmas dncesini gndeme getirmitir. Bu alm 1930larda ayn tasarmclar tarafndan gelitirilen tek erili bir kabuk olarak tonozlarn ve ardndan ift erili (semer erileri) daha karmak formlarn tasarmna ve inasna olanak yaratmtr [13]. Robert Maillart, Edouardo Torroja, Eugne Freyssinet, Pier Luigi Nervi, Felix Candela gibi pek ok mhendis ve mimar bu formlar tasarmlarnda uygun betonarme zmleri gelitirerek uygulamlardr. Bu isimler arasnda Nervi ve Candela doadan esinlendikleri strktrleriyle ve deneysel almalaryla ne kmtr. Doada gzlemlenen strktrel oluumlarn zellikleri insan yapm strktrler iin de rnek oluturmaktadr. Bu alm gren mimar ve mhendisler getiimiz yzylda birok morfolojik tasarm ve/veya strktrel deneme/aratrma yapmlardr. Yaplm olan bu almalar gz nnde bulundurulduunda, yazarlara gre mimarlkta tasarm-retim srecinde doadan esinlenme/ renme/ uyarlama ve/veya uygulama biimleri iki ekilde ele alnabilir: lki doal objenin formunun alnp biimsel kayglarla ve bir analojiyle yapya aktarlmas dieri ise yaplamada gzlemlenen oluum biiminin; (malzeme, form, ve strktrn oluum srecinin) deneysel verilerle mimari forma dntrlmesi [2]. Mimarlk tarihinin ilk rneklerinden 20.yy.n ilk yarsna kadar tasarmclar tarafndan genellikle ilk yntemin benimsendiini sylemek olasdr. Ancak Buckminster Fuller ve hemen ardndan Frei Ottonun sreci anlamaya ynelik sorgulamalar ve yeni form ve strktr araylar mimari tasarmda doadan bilinli renme srecinin balangc olarak dnlebilir. Fuller' in jeodezik kubbesinde, Otto'nun asma-germe sistemli adr rtlerinde hep en az malzeme ile en byk aklklar geme, srdrlebilir bir evre iin daha hafif yaplar retme kaygs grlr [14]. Bilindii gibi Fuller, doada dinamik, fonksiyonel ve sonu rnleri hafif olan bir teknoloji olduunu iddia etmi ve doa yaplamalarn optimum verimlilikte olmasnn insan yapm strktrler iin nemli ipular barndrdn sylemitir [15]. Pek ok bilimsel alanda almalarn grdmz Fullerin bulularndan biri enerji/sinerji (grevdelik) geometrisi dir. stiflenmi krelerin enerji alverii srasnda, karlkl etkilenerek dzenli ve kararl biimler aldn ortaya karmtr ve bu bulu ileride atom ekirdeinin ve virslerin yapsn anlatabilmek iin kullanlmtr [16]. Bulularndan en nemlisi ve ada mimarl en ok ilgilendireni kukusuz ki Jeodezik Kubbeler dir. lgin olan ise 1985 ylnda
454

Richard Smalley, Robert Curl ve Harold Kroto nun bilim evrelerinde ok nemli bir bulu olarak nitelendirilen karbonun 3. formunu (C60) [17] bulmalarnn ok ncesinde, 1940larn sonunda Fuller in jeodezik kubbelerde Exohedral formlar kullanm olmasdr. ekil 3te nllar (radiolarian) olarak adlandrlan mikroskobik canllar, C60 atomu ve Fullerin Expo67 kubbesi gsterilmitir.

ekil 3. Ar gz [18] nllar [19] C60 molekl [19] ve Fuller in Expo67 Jeodezik Kubbesi [20]. (Bee
eye, Radiolarian, C60 Molecule and Geodesic Dome of 1967 Expo by Fuller)

Frei Otto ise, 1964 de Stuttgart da kurduu enstitde (Institute for Light Weight Structures) [21-22] pek ok doal obje zerinde deneyler yapm ve aratrmalarn strktrel formlarn en iyilenmesi ve hafif yaplar kurma zerine younlatrmtr. Mimarlkta asma sistemler gelitirmek iin eitli a sistemleri kullanarak, bu sistemlerin yer ekimi ile elde edebilecei formlara dnk araylar, rmcek alarndan esinlenen asma sistemleri, sabun kpnden yola karak gelitirdii en kk alanl yzey kavram ve bunlarn uzants Otto ile zdelemi modern adrlar ve ime (pnmatik) yaplar doadan esinlenmenin salt form deil sreci de ieren bir esinlenme biimi olmas gerekliliinin ilk n almalar olarak grlebilir [23-25](ekil 4). Doadan esinlendiini aka dile getiren bir baka mimar Santiago Calatrava eitli yazlarnda ve syleilerinde tasarm felsefesini dile getirmektedir. Mimarl anlamak iin geometrinin dilini anlamann strktrn dilini anlamak kadar esas olduuna inandn belirtmekte ve her ikisinin de malzemenin zellikleri ve doann yaplamalaryla birlikte onun iin esin kayna olduunu sylemektedir [27-29]. rnein, Torontoda tasarlad BCE Place kompleksi; ie doru eimli 8 elik kolonun tad, ortada parabolik bir kemer olarak birleen ve 14 metrelik akl geen bir rt sistemiyle kapatlmtr. Dzenli bir plan aa eklindeki kolonlar zerinde ykselerek 9 kemerin kesiim noktalarnda yaratt orman etkisiyle arpc bir atmosfer yaratmaktadr. Benzer etkileri Lizbon Oriente stasyonunda da grmek mmkndr. Mimarn eskizlerinde ve pek
Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 2, 2007

Mimarlk Tasarm Paradigmasnda Biomimesisin Etkisi

S.A.Seluk ve A.G. Sorgu

4.

GNMZDE MMARLIKTA PARADGMASI

DEEN / GELEN DOADAN RENME

(CHANGING/EVOLVING PARADIGM OF LEARNING FROM NATURE IN ARCHITECTURE)

Bilim ve teknoloji tarihine bakld zaman, kimya, fizik ve matematik gibi temel bilimlerindeki gelimelerin 19. ve 20.yy a damgasn vurarak pek ok teknolojik geliimin nn am olduu grlr. Gnmzde ise benzer biimde, biyolojinin de bu yzyla dair syleyecei ok sznn olduunu sylemek mmkndr. Son 10 ylda klonlama, DNA, genetik, kk hcre gibi devrim niteliindeki biyoloji kkenli pek ok aratrmann sonular imdiden gnlk hayatmza girmitir. Tm bu gelimelerin yan sra, saysal ve biliim teknolojilerinin- rnein; mhendislikte yapay sinir alarndan, genetik algoritmalara; tpta, robot protezlerden, yapay organlara; fen bilimlerinde, kompleks sistemler, kaos ve fraktallardan Hopfield alarna kadar- ok eitli bilgi ve teknoloji alanlarna uzanan geni bir yelpazede yer almas, disiplinler aras etkileimleri arttrm ve farkl bilgi alanlarnn ortak ya da benzer aratrma konularn da birletirmi -nanoteknoloji gibi- yeni ve disiplinler aras almalar ortaya karmaya balamtr [33]. Bu etkileimlerde biyoloji biliminin doadan esinlenme/renme/uyarlama ve/veya uygulama anlamnda pek ok potansiyeli her alandaki bilim ve tasarm insanlarna sunduunu grmek kanlmazdr. ekil 4. Ottonun deneysel almalarnda grlen mimarlk-doa araylar [4,22,26]. (Natural analogies
seen in the buildings by Otto)

ok bina ve kpr tasarmlarnda, hayvan ekillerinden ve iskelet sistemlerinden yola ktn ve yaplarnda bu tr benzeim ve analizleri de sklkla kulland grlmektedir (ekil 5) [30-32]. Ancak onun tasarmlarnda benimsenen doadan bilinli renme araynn sonular olan ve allmn dnda diye tanmlanabilecek form ve strktrleri sreci yeterince yanstamad ve kimi zaman abartl olduu ileri srlmtr [29]. Calatrava ve dierlerinin gerek verilen rneklerdeki tasarmlar gerekse dier birok tasarmda doa ile etkileim hala form aray dzeyinde kalm ve tasarmlarda doada grlen hafiflik, strktrel salamlk ve statik ve dinamik yklere dayanm, enerji kullanm verimlilii, malzeme gibi gnmzde ska konuulan srdrlebilir mimarlk alan iin belirleyici zellikler ve amalar olan pek ok kriter salanamamtr. Bu balamda iinde bulunduumuz bu yeni yzylda bu etkileimin nitelii, nasl olmas gerektii ve yntemi nemli bir tartma ve aratrma konusudur.

Mimarlk alannda da etkisi her geen gn daha ok artan, tartlan ve uygulamalarda sklkla grlen doadan renme/esinlenme/modelleme ve uyarlama ya da uygulama srecine ilikin eitli grler vardr. Tanyeli ...endstri ana strktrel tasarmn doruklar balamndaki kimliini veren yaklamn ok byk boyutlar sorununa getirilen yaln ve asal geometrilerken, endstri tesi a karakterize edecek olann olaan boyutlarn natralist ve biyomorfik geometrisi olacaktr [28] diyerek gelecek yzyllarda mimarinin doa ile nasl etkileeceine dair bir ngrde bulunmutur. Benzer ekilde, Jencks Architecture 2000 Predictions and Methods adl kitabnda mimari kavramlar tartrken 20.yy n son on ylnn biyolojik mhendislik etkisi altnda biyomorfik kavramnn mimarlk zerinde ok etkili yllar olacan vurgulamtr(ekil 6). Yeni yzyl mimarlna dair bu ve benzeri birok grte ortak olarak alt izilen, biyolojik verilerin mimarlkta yeni paradigmalar yaratacadr [10, 34-43] . 1990lardan bu yana doadaki yaplamalardan ve oluumlardan renilmi/ esinlenilmi/ modellenmi/ uyarlanm ya da uygulanm tasarmlar biyomimesis (biyos-hayat ve mimesis-taklit etmek) kavramyla anlalmaya allmaktadr [44]. Benzer ekilde biyomimetik, biyomimesis, biyognosis
455

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 2, 2007

S.A.Seluk ve A.G. Sorgu

Mimarlk Tasarm Paradigmasnda Biomimesisin Etkisi

ekil 6. 1971 de Jencks tarafndan ngrlm 20.yy mimarln etkileyecek kavramlar tablosu [34]
concepts that will effect the 20th century architecture suggested by Jencks, 1971).

(The

ve biyonik [45] terimleri de farkl disiplinlerde ayn biimde doadan renerek daha ileri teknolojiler gelitirilmesine ynelik aratrma ve almalar iin kullanlmaktadr. J.Benyus [44], 1998 ylnda, yaynlad Biomimicry kitabyla bu kavramlar tekrar gndeme getirmi ve doadaki olas zmleri veya zm potansiyellerini en iyi renme ve kavrama olarak zetlenebilecek grleriyle, birok farkl alanda ve aslnda alanlar da bir araya getiren bu etkileimlerin, kendi sistematiinin ve metotlarnn her disiplinde ortaya konmas gerekliliini belirterek biyomimikri yi yeni bir bilim dal aday olarak tanmlamtr. Daha nceleri doay gzlemleyerek (as a model) deneyimler elde eden insanolu artk doay bir model olarak grmenin tesinde, ondan bir karlatrma lt (as a measure) ve bir akl hocas (as a mentor) olarak dersler almaktadr. Benyus a gre bu renme sreci farkl disiplinlerde yaygnlaarak devam ederse nmzdeki yllarda biyomimetik bir devrim yaanacaktr. Bu ve benzer gzlem- renme- farkndalk srelerinin sonunda, doadaki malzemelerin ve formlarn gereksinim duyulan salamlk, hafiflik, dinamik ve statik yklere dayanm, enerji korunumu salayan biimsel ve yapsal zellikleri, sessizlik, kendini onarabilme gibi zelliklerinin gzlemlenmesi, zmlenmesi ve modellenebilmesi birok bilim insannn dikkatini doadaki canl ya da cansz oluumlara yneltmitir. rnein abalone ad verilen bir deniz canlsnn i kabuunun, yksek teknolojiyle retilen seramiklerden daha dayankl olduunun fark edilmesi [46]; ya da rmcek ipeinin elikten daha salam olduunun gzlemlenmesi [47] ; midyenin salglad yapkan maddenin suyun altnda

da etkili olduunun anlalmas [48] vb., ok farkl kullanm alanlarnda, yeni ve srdrlebilir malzeme gereksinimlerine zm retmeye katkda bulunacak birok aratrma bu srelerin sonunda ortaya kmtr. Biyomimesisin farkl bilgi alanlarndaki uygulamalarna kesin bir tanm getirmek ya da ereveler izmek - bu uygulamalar teknoloji ve disiplinler aras ilikiler sonucu ok farkl ve beklenmeyen sonular yaratabildiinde gereki olmamakla beraber her alan iin farkl ngrler mevcuttur. rnein, Benyus [44] ve Koelman a [49] gre biyomimesis mimarlkta 3 temel uygulama alan bulabilir; ilki daha dayanml, gl ve kendi kendine birleebilen ve kendi kendini onarabilen malzemelerin gelitirilmesinde, daha sonra binalarn ve yapl evrenin iklimlendirilmesinde doal sre ve kuvvetlerin kullanlmasnda, son olarak da enerji korunumlu ve evrimli, atklarn tekrar kullanlmasna olanak veren, kaynaklar tketerek deil kaynak reterek yapl evrelerin oluturulmasnda. Mimarlk alannda yukarda zetlenen beklentilerin gerekletirilebilmesi, kukusuz gnmzde her alanda tartlan ve beklenen srdrlebilir bir evre iin ok byk katklar salayacaktr. Son zamanlarda mimari tasarma yaklamlaryla dikkat eken John Frazer, Greg Lynn, Nox, Eugine Tsui tasarm felsefelerinde doadaki hareketi, formu gelecek nesil yaplar iin kullandklarn belirtmektedirler [8,37,5052]. Ancak burada tartlmas ve sorgulanmas gereken, bu etkileimin farkl alanlara nasl aktarlabileceidir. Doadan esinlenme/renme/uyarlama ve/veya uygulama etkileimindeki, ok boyutluluk, ve

456

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 2, 2007

Mimarlk Tasarm Paradigmasnda Biomimesisin Etkisi

S.A.Seluk ve A.G. Sorgu

disiplinler aras ibirlikteliini gerektiren karmaklk ve ok parallk, kullanlan saysal hesaplama yntemleri ve bilgisayar ve biliim teknolojilerinin younluu gz nne alndnda, her alann kendi sistematii ve yntemlerini ksacas metodolojisini gelitirmesi bir zorunluluktur. Doadan renmenin salt analojinin tesinde somut verilere dayandrlarak ve sreci anlamaya dnk yaplmas gerektiinin vurgulanmas gerekmektedir. Bu almada yazarlarn altn izmeye alt temel farkllk, biyomimesisin mimarla yansmasnda metodolojinin nemli olduu ve bu kadar ok boyutlu ve ok disiplinli bir kavramn ancak, gelitirilmi bir yntemle doru olarak ve beklenilen verimlilikte bir baka disipline mimarla- aktarlabileceidir. Mimarlk alanndaki metodolojinin gelitirilmesinde, doadaki canl ya da cansz yaplamalarn form-strktr-malzeme zelliklerinin ezamanl olarak ekillenmesinin, Biomimesisin mimari tasarmda ne gibi farkllklar yaratabilecei temel ipular olarak grlebilir. Gnmzde mimarlk alannn ve tasarmn daha imdiden bir farkllama iine girdii ve biliim ve bilgisayar teknolojilerinin farkl alanlar bir araya getirerek, tasarm olgusunu bir sonutan ok etkileimli srece dntrd gerei kabul edilmektedir. Bu deiim aamasnda, sreci de belirleyen Biyomimetik parametreleri srece katmak, tasarmlarn eniyilenmesi anlamnda ok nemli bir rol oynayacaktr. Form-strktr-malzeme lemesinde doadan renmenin yolu, algoritmik dncenin mimarlk tasarmnn bir paras olmasnda ve yaplacak olan bu benzeimlerin saysal ve/veya analitik modeller zerinden gelitirilmesinde aranabilir [53]. Bu balamda form- strktr ve malzemenin bir arada ekillendii bir doal oluumun- deniz kabuu rnei zerinden- mimari tasarma biyomimesisin nasl ok boyutlu olarak eklemlenebilecei, ODTU Mimarlk Blmnde ve halen devam etmekte olan Mimarlkta Biomimesis ana balkl bir doktora almasnn konusudur. Sz konusu almada, deniz kabuunun yzyllardr mimarlkta yaygn olarak kullanlan bir metafor olmas ve 20.yy teknolojisinin rn olan kabuk tasarmnda mekan-form-strktr ve malzemenin tasarmn daha ilk aamasnda mimariyi tanmlamas, mimaride doadan renme metodolojisini kurmak iin temel itki olmutur. Srmekte olan rnekleme almasnda, deniz kabuunun saysal modeli, bu oluumun statik ve dinamik yklere kar dayanm ve bu dayanmn deniz kabuunun form, malzeme zellikleri ve bulunduu ortamla ilikisi aratrlarak, bir benzeim algoritmas yazlmakta, bu algoritmann mimari tasarmda oynayabilecei nesnel rol tartlarak, bir benzeim metodolojisi gelitirilmektedir. llebilir verilerin grsel modellerle bir araya getirilmesi ve bu modellerden yola karak mimari tasarma aktarlmasnn llebilir (quantitative) yntemlerinin aratrlmasnn ve mimariye katlmasnn mimaride

biyomimesisin gerek anlamn bulaca bir rnekleme almas olacana inanlmaktadr. almann gerek ilerleyiinde gerekse sonucunda beklenen, doadan esinlenmenin sadece formla snrl kalmamas gerekliliinin alt izilmesi ve mimari tasarmda, tasarm srecini n plana karan bir dnm iinde olacann vurgulanmasdr. Gelitirilmekte olan saysal model yoluyla benzeim ve deneysel almalarn sonularyla kurulabilecek potansiyel ilikilerin mimarlk alannda yeni szler sylemek ve yeni tasarm metotlarn konuabilmek iin bir balang oluturacana ve bu ekilde mimarlkta biyomimesis kavramnn nesnel olarak tartlabilecei disiplinler aras bir platformun kurulabileceine inanlmaktadr [54]. Benzer bir alma hala formla snrl kalmakla birlikte Dennis Dollens tarafndan Catalunya niversitesinde Genetik Mimarlk almalar balkl bir doktora programnda srdrlmekte olup, mimarlkta doadan renme kavramn, tasarmda aratrma srecinin ekstrapolasyonu olarak tanmlamaktadr. Form ve tasarm aratrmalarn XFrog isimli bir yazlmla srdren mimar, tohumdaki ya da bitkideki byme kurallarnn benzeimiyle mimari ilikiler kurmaya almaktadr [55-56]. Gncellii her geen gn artan bu kavram zerine, daha birok yeni almann olaca ve olmas gerektii aktr. 5. SONU
REMARKS)

VE

NERLER

(RESULTS

AND

Bu almada, doa ve insan arasndaki etkileimin ve bunun gelecek yzyllardaki yansmalarnn ngrleri, biyomimesis kavram ile bilimsel bir disiplin ierisinde anlalmaya ve kurgulanmaya allm, ve mimarlk alanndaki yansmalarnn neler olabilecei tartlmtr. Bu balamda, mimarlk alannda gemiten gnmze mimari akmlar incelenmi; doadan esinler tayan mimarlk rnlerinde, malzeme kullanmndan yapm teknolojisine ve estetik kayglara kadar ncl bir bak as ve alarnn nnde bir mimarlk anlay olduu grlmtr. Benzer ekilde amzda da, teknolojik ilerlemelere ve doadaki oluumlar gzlemleme/renme aralarndaki gelimelere bal olarak, mimarlk disiplininde de doadan renerek eniyilenmi zmleri retmek adna yeni sistemler gelitirilmeye balanmtr. Sreci gzlemleyebilen ve anlayabilen mimarlar iin doadan renilecek pek ok dersin olduu aktr. zellikle doadaki yaplamalarn form-strktr-malzeme ilikisini anlamaya alan aratrmaclar, matematii, bilgisayar teknolojilerini ve benzeim yntemlerini birer ara olarak kullanp, dier disiplinlerle olan iletiimlerini arttrarak buradan elde ettii nemli ip ularyla kendi sistemlerini eniyileme yolunda alabileceklerdir. Ancak bu yntem, mimarlar iin bire bir alp kopyalamann tesinde, ilikileri kurarak doadan renmenin yani

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 2, 2007

457

S.A.Seluk ve A.G. Sorgu

Mimarlk Tasarm Paradigmasnda Biomimesisin Etkisi

mimarlkta biyomimesis kavramnn gerek anlam olacaktr. zetle, yukarda rneklerle aklanmaya allan sistematik yaklamn; tpk doada olduu gibi, daha hafif yaplar elde etme abas ile en az malzeme kullanm ve srdrlebilirlik konularnn gelecek yzyllarn kentlerinin, mekanlarnn fiziksel durumlarn ve insanlarn yaama biimlerini etkileyecek konular olduunu sylemek mmkndr. Bilimsel ve teknik bir disiplin olarak biyomimesis, mimarlk alannda da bu sorularn cevabn dnyada uyum iinde yaayabilmek ve srdrlebilir bir evre yaratmak iin biyolojik sistemlerden esinlenen yeni zmler retmeye adaydr. KAYNAKLAR (REFERENCES) 1. Vitruvius, P., De Architectura On architecture. Books VI-X, eviren: Frank Granger, Harvard University Press, Cambridge, 1934. Arslan Seluk, S., Gnen Sorgu, A., Similarities in Structures in Nature and ManMade Structures : Biomimesis in Architecture , 2nd International Design and Nature Conference Comparing Design in Nature with Science and Engineering, Rodos, 45-54, 28-30 Haziran 2004. Mainstone, R., Structure in Architecture : History, Design, and Innovation, Aldershot, Hampshire, 1999. Portoghesi, P., Nature and Architecture, Skira Editore, Milan, 2000. Hersey, G., The Monumental Impulse: Architecture's Biological Roots, MIT Press, Cambridge, 1999. Masso, J, Gaudi, The Man and His Work, Little, Brown and Company, 1999. http://www.gaudiclub.com/esp/e_partici/mariana /0Spain-Barcelone-Gaudi-ston.jpg (en son eriim tarihi, Ekim2005) Tsui, E., Evolutionary Architecture: Nature as a Basis for Design, John Wiley & Son, Inc.1999. Lampugnani V.M. Encyclopedia of 20th Century Architecture, Thames and Hudson Ltd., London, 1989. Frampton, K. Modern Architecture-A Critical History, Thames and Hudson Ltd, London, 1996. Gssel, P. & G. Leuthauser. Architecture in the Twentieth Century. Benedikt Taschen. 1991. Levine, N. The architecture of Frank Lloyd Wright, Princeton, N.J. : Princeton University Press, 1996. Melaragno, M., An Introduction to Shell Structures, and the Science of Vaulting, Van Nostrand Reinhold, New York, 1991.

2.

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

14. Jirapong, K. Discovering Architecture within a Seashell Unpublished Ph.D. Thesis, The Graduate College of the Illinois Institute of Technology, Chicago, Illinois. 2002. 15. Fuller, B. Utopia or oblivion: the prospects for humanity Overlook Pres, New York, 1969. 16. http://mimarlikvesanattarihi.blogspot.com/2005/ 12/r.htmlcc (en son eriim tarihi, Ekim2006) 17. http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laur eates/1996/press.html(en son eriim tarihi, Ekim2006) 18. http://www.eyedesignbook.com (en son eriim tarihi, Ekim2006) 19. http://www.morphographic.com/Sphere/Hi_Rez/ RadiolarianSphere_hirez.jpg (en son eriim tarihi, Ekim2006) 20. http://www.sixtiescity.com/Events/Images/EVE0 14.jpg (en son eriim tarihi, Ekim2006) 21. http://en.wikipedia.org/wiki/Frei_Otto (en son eriim tarihi, Mays2006) 22. Otto, F., Finding Form Towards an Architecture of the Minimal, Deutscher Werkbund, Bayern. 1995. 23. IL 17 The work of Frei Otto and His Teams 1955-1976. Stuttgart: lnstitut fur Leichte Flachentragwerke,1977. 24. IL 32 Lightweight Structures In Architecture And Nature. Stuttgart: lnstitut fur Leichte Flachentragwerke, 1979. 25. Drew, P. Frei Otto-Form Structure. Stuttgart: Verlag Gerd Hatje, 1976. 26. Roland, C. Frei Otto Tension Structure, New York, Praeger Publisher, 1970. 27. Tzonis, A., Santiago Calatrava Complete Works, Rizzoli, New York, 2004. 28. Boyut ada Dnya Mimarlar Dizisi, Santiago Calatrava, Boyut Yayn Grubu, stanbul, 2000. 29. Zardini, M. Santiago Calatrava Secret Sketchbook, New York, Monacelli Press. 1996. 30. Tzonis, A. Santiago Calatrava, The poetics of Movement. New York, Universe Publishing, 1999. 31. Williams, H.A., Zoomorphic - New Animal Architecture, Laurence King Publishing Ltd. 2003. 32. Jodidio, P & S. Calatrava., Santiago Calatrava, TASCHEN America Llc, 1998. 33. Gnen Sorgu, A. ve S. Arslan Seluk , Yapay Zeka Aratrmalar ve Biomimesis Kavramlarnn Gnmzde Mimarlk Alanndaki Uygulamalar: Akll Mekanlar. 4.Yap ve Kentte Biliim Kongresi 8-9 Haziran 2006 Ankara 34. Jencks, C., Architecture 2000: Predictions and Methods, International Thomson Publishing, London, 1971. 35. Baldwin, J., BuckyWorks: Buckminster Fuller's Ideas for Today, John Wiley & Sons, Inc, New York, 1996.

458

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 2, 2007

Mimarlk Tasarm Paradigmasnda Biomimesisin Etkisi

S.A.Seluk ve A.G. Sorgu

36. Beukers, A., Lightness. The Inevitable Renaissance of Minimum Energy Structures, 010 Publishet, Rotterdam, 1999. 37. Frazer, J., An Evolutionary Architecture, Architectural Association, London, 1995. 38. Grimshaw, N., Structure, Space and Skin: The work of Nicholas Grimshaw and Partners, Phaidon, London, 1993. 39. Williams, H.A., Zoomorphic-New Animal Architecture, Laurence King Publishing Ltd, London, 2003. 40. Robbin T., Engineering a New Architecture, Yale University Press, London, 1996. 41. Kaplicky, J., Future Systems for Inspiration Only, Academy Editions, London, 1996. 42. Arslan Seluk, S. and Gnenc Sorgu, A, Biomimesis in Architecture: Inspiration for Next Generation Potable Buildings Theory, Context, Design an Technology; Transportable Environments-3, Editor: Robert Kronenburg, Filiz Klassen, Taylor& Francis, NY, 2006. 43. Margolius, I, .Architects+ engineers = structures: a book that celebrates well-known designers, West Sussex : Wiley-Academy, 2002. 44. Benyus, J., Biomimicry: Innovation Inspired by Nature. William Morrow Company Inc., NY. 1997. 45. Vincent, J., Stealing Ideas from Nature, www.bath.ac.uk/mecheng//biomimetics/ Biomimetics.pdf (en son eriim tarihi, Mays2006) 46. Abdala, A., Milius, D.L., Adamson, D.H., Aksay, I.A., Inspired Abalone Shell:

47.

48. 49.

50. 51. 52. 53. 54.

55. 56.

Strengthening of Porous Ceramics with Polymers, http://www.princeton.edu/~cml /assets/pdf/pu_04_90abdala.pdf (en son eriim tarihi, Mays 2006) Shear, W.A., J.M. Palmer, J.A. Coddington, and P.M. Bonamo., A devonian spinneret: early evidence of spiders and silk use. Science, 246, 479-481. 1989 Vincent, J., Tricks of Nature, New Scientist, 151, 40-48, 1996. Koelman, O., Biomimetic Buildings Understanding & Applying the Lessons of Nature,http://www.rmi.org/sitepages/art1048.ph p (en son eriim tarihi, Haziran2003) http://www.ellipsis.com/evolutionary/#s0.1(en son eriim tarihi, Ekim2003) Lynn, G. Animate form, New York : Princeton Architectural Press, 1999. Spuybroek, L. NOX: Machining Architecture Thames & Hudson , 2004. Gnen Sorgu A., The Evolving Role of Mathematics in Designing in Digital Medium, Nexus Conference June 2006. Arslan Selcuk, S Mathematics as a Tool to Evaluate Biomimetic Inspirations: a Study on Seashell Modeling Poster presented and published in the Proceedings of the 1st International CIB Endorsed METU Postgraduate Conference on Built Environment and Information Technologies METU-Ankara, Turkiye March 16-18 2006. http://www.unica.edu/estudi.uic?cdi_opc=1499 (en son eriim tarihi, Ekim2003) http://www.tumbletruss.com/index.html (en son eriim tarihi, Ekim2003)

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 2, 2007

459