V

. , 23-24 2012 .

:
, ,

2012


,
591 5 2003

,

. . - , -
.
- , -
,
, - -

:
,
. .
,
.

.

.

.
,
.
.
:
79008, . - 8, . , 43
. 276-54-94; 276-54-93

- . ,
(), 1630-1640- , . . . , .103-107;
- (?).
/ . . XVIII .
. . .112-120;
- . XVI .
. - .. . . , .99-102

Zofia Bator.
Wizerunek nie rk ludzk uczyniony fakty i legendy..................

.
............

16

.

.....................................................................................................

24

.
.............................

34

.

............................................................................

41

Agnieszka Gronek.
Arbor Virginis w zachodnioruskim malarstwie ikonowym jako wyraz
wiary w Niepokalane Poczcie Najwitszej Marii Panny?...................

61

.
.

(
. . )..............................................................................

69

ii , i .
. ........................

77

.
. (

)........................................................................................

82

.

.............................

90

.
:
(
)...................

96

.
XVI .
..............................................................

99

.
V .
.................................................................................

103
3

 .
XVII .
().........................

108

.
..................

112

.
V V
....................

121

.

1802 .......................................................................

129

.

...........................................................................

132

.
: , ,
, , ......

138

.

: , .........................

143

.

XVII .......................................................................................

150

.
S (,
)............................................................................

155

.
:
. ( 2011 .).................

161

,
- . (
2011 .)........................................................

168

.
. .....................................................................................

175

.
........................

178

 .
,

. XVIII .....................................................................................

183

-.
():
. , .

()
2009-2012 . .............................................................................................

187

( , ).
-
XVII - . . ...........

196

.
...........................................................................

205

.
-
(1980)....................................................................................

211

Pawe Sygowski.
O cerkwi w Ulicku, jej kolatorach oraz o pochodzcej z tej cerkwi ikonie
w. Paraskewii Mczennicy (obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego
we Lwowie)...................................................................................................

219

 - ,
, . .
(.
, ).
- , -
, ., .
- ,

(. ).
- . . (.)
.
(.)
,
. (.)
, ,
. (. )
- (PhD), ,
, ()
- ,
. (. )
- - .
. (. )
-
. . (.).
ii - ,
, (.,
).
- .
. . . (.).
,
,
, (.).
- 1-
, -
, (.).
- ,
(. ).
i
, , (.,
).
6

 ( , ) -
. (. )
- , .
. .. . (. )

- ,(.).
- (.)
- .
(.)
- - ,
. . (.).
- , ., .
,
, (. ).
-
. (. )
. .
(.).

, (.).
- , . .
(. ).
- - .
. (.).
-
. . (.).
- ,
, (.).

Zofia BATOR
WIZERUNEK NIE RK LUDZK
UCZYNIONY FAKTY I LEGENDY
Poszukujc tego co czy chrzecijan
Wschodu i Zachodu, warto zwrci uwag na
wizerunek Najwitszego Oblicza Zbawiciela.
Jak podaje Tradycja, bya to pierwsza i
zarazem wyjtkowa ikona, bo nie rk
(ludzk) uczyniona (gr. acheiropoietos;
ac. imago non manu facta). W Kocioach
Wschodnich wizerunek ten zosta nazwany
Mandylion (mandylion - aram. rcznik; mandil
arab. ptno) i zwizany z opowieci
o krlu Abgarze. W Kociele rzymskim
okrelany jako Veraikon lub Chusta Weroniki
upamitnia odwany i miosierny czyn
niewiasty, towarzyszcej Chrystusowi podczas
drogi krzyowej.
Wiele informacji dotyczcych genezy
tego wizerunku przekazuj prawosawne
teksty liturgiczne, ktre nie s jednak
traktowane w naukowych opracowaniach jako
wiarygodne rda. Na og uwaa si, e te
opowieci powstay kilka wiekw pniej,
dla uzasadnienia chrzecijaskiej ikonografii
i maj charakter legendarny. Z powodu braku
rde, dotyczcych najwczeniejszego okresu
chrzecijastwa, zrodzia si nadprzyrodzona
geneza ikon, nadajca im warto relikwii.
Sensacyjne odkrycia z ostatnich lat,
zwizane z Caunem Turyskim oraz
Chust z Manoppello, skaniaj jednak do
zweryfikowania dotychczasowych pogldw
na ten temat. Wobec obu tajemniczych pcien,
noszcych w opinii naukowcw wizerunek
Oblicza Chrystusa, rodz si dzi pytania: Czy
Caun Turyski oraz Chust z Manoppello
mona uzna za zaginione pierwowzory
chrzecijaskich ikon? Czy opowiadanie o
cudownym powstaniu ikony Chrystusa jest
rzeczywicie tylko legend?
Szukajc odpowiedzi na powysze pytania
autorka w niniejszym opracowaniu podejmie
prb zebrania i zestawienia ze sob faktw
historycznych oraz wtkw apokryficznych,
dotyczcych powstania oraz kultu nie rk
ludzk uczynionego wizerunku Chrystusa.
W pracy zostan wykorzystane wczeniejsze
badania dotyczce Caunu Turyskiego, ktre
zapocztkowa I. Wilson oraz najnowsze uwzgldniajce relikwi z Manoppello - prof.
H. Pfeiffera SJ, s. B. Paschalis Schlmmer
OCSO i A. Rescha CSRS.
8

Najstarsze
lady
wizerunku
acheiropoietos
Pierwsza pewna informacja dotyczca
istnienia
portretowego
przedstawienia
Chrystusa pochodzi od w. Ireneusza z Lyonu
(ur. ok. 130-140). Zgodnie z tym przekazem
obraz mia powsta z inicjatywy Piata i
znalaz si pniej w posiadaniu gnostyckiej
wsplnoty wyznawcw Karpokratesa1. W
czasach Euzebiusza (263-ok.340) take wrd
chrzecijan zaczy si pojawia malowane na
deskach portretowe przedstawienia Chrystusa i
apostow2. Biskup Salaminy Epifaniusz (315403) wspomina o podobnych wyobraeniach
jakie widzia na cianach kociow3. Od
niego pochodzi rwnie informacja o zasonie,
wiszcej w drzwiach wityni (sanktuarium?),
przedstawiajcej jakoby Chrystusa lub jakiego
witego4. Najstarsze dokumenty zwizane
z wizerunkiem acheiropoietos wspominaj
take o Matce Jezusa, ktra posiadaa ptno
z odbiciem Jego Oblicza5. Z kolei Nauka
Apostoa Addaja, pochodzca z przeomu IV i
V wieku, mwi o wizerunku wykonanym dla
krla Abgara6. T histori, znan z syryjskich
tekstw, przytacza take Euzebiusz ok. 325
roku.
Pomimo znacznej iloci dokumentw
dotyczcych acheiropoietos, mona zauway
znaczne rozbienoci co do jego genezy.
Wedug jednej z wersji na chucie powstao
odbicie twarzy Jezusa, obmytej w wodzie.
W innym wariancie tej opowieci wizerunek
Chrystusa mia powsta przez wytarcie ptnem
zlanej krwawym potem twarzy, podczas
modlitwy w Ogrodzie Getsemani. Istnieje
rwnie opowiadanie o ikonie, ktra zostaa
namalowana przez posaca krla Abgara
archiwist Channana7. Daleko posunit
zbieno wykazuj natomiast fakty dotyczce
dalszych losw cudownego wizerunku, spisane
pomidzy 609 a 726 rokiem w Dziejach Judy
Tadeusza8, a take w Opowieci o wizerunku z
Edessy9 z IX wieku. Na podstawie powyszych
rde mona stwierdzi, e ok. 30 roku
w Edessie panowa Agar V Czarny, ktry
zachorowa na trd. Szukajc ratunku u Jezusa
wysa do Jerozolimy swojego dworzanina,
zlecajc namalowanie portretu Chrystusa
oraz przekazanie listu. Ananiasz (Channan)
powrci do swego pana z pisemn odpowiedzi
Jezusa oraz wizerunkiem, powstaym przez

odbicie Jego twarzy na ptnie. Dziki tym

relikwiom krl poczu si lepiej, a pene jego
uzdrowienie nastpio pniej po przybyciu do
Edessy apostoa Tadeusza. W wyniku licznych
nawrce powstaa tam gmina chrzecijaska,
a Tadeusz zosta jej przeoonym. Za
panowania Manu VI, ktry w 57 roku powrci
do pogastwa, relikwia Chusty zostaa przez
chrzecijan ukryta. Zamurowana wewntrz
niszy w miejskiej bramie, zostaa odkryta dziki
biskupowi, ktry we nie otrzyma objawienie
dotyczce skrytki. Ptno zachowao si w
stanie nienaruszonym, z palc si przed nim
lamp. Na ceramice za, ktra pokrywaa
wewntrzn cian skrytki, w sposb cudowny
powstaa kopia przechowywanego tam
wizerunku. Przyjmuje si, e pyta z wypalonej
gliny, bdca ceramiczn kopi Mandylionu,
moga by od pocztku ukryta razem z ptnem.
Przechowywano j pniej jako Keramion w
pooonym niedaleko miecie Herapolis, a w
969 roku przewieziono do Konstantynopola10.
Wobec braku wiarygodnych wiadectw,
cz opowieci zwizanych z Mandylionem
niewtpliwie naley uzna za legendarn.
Faktem historycznym jest jednak istnienie
Abgara V Ukarmy (4-7 r. przed Chr. 13-50 r.
po Chr.), ksicia niewielkiego pastwa midzy
Tygrysem a Eufratem, ze stolic w Edessie
(obecnie Sanliurfa w Turcji). Kroniki tego
miasta wspominaj o kociele chrzecijaskim,
ktry ju w 201 roku uwaany by za dawny.
Orodkiem kultu w Edessie pocztkowo by
koci Zbawiciela, dawna witynia pogaska
z czasw krla Seleukosa, jednak ju w 324
roku rozpoczto tam budow nowego kocioa.
Hiszpaska ptniczka Egeria (Aetheria)
podczas podry do Ziemi witej w latach
381-384 wspomina, e Koci tamtejszy
jest bardzo wieki i pikny, nowo wzniesiony,
prawdziwie godny by domem boym11.
Istnienie rzekomej korespondencji midzy
Jezusem a krlem Agarem, ktra zachowaa si
w miejskim archiwum, powiadcza zarwno
Egeria jak te Euzebiusz; oboje jednak nie
wspominaj o istnieniu ptna z odbiciem twarzy
Chrystusa. Niekwestionowanym autorem,
stwierdzajcym istnienie tego wizerunku, jest
dopiero Ewagriusz Scholastyk, ktry w spisanej
ok. roku 594 Historii Kocioa wspomina o
stworzonym przez samego Boga obrazie
(theoteuktos eikon), przesanym Abgrowi12.

Caun Turyski

Brak wczeniejszych wzmianek na ten temat

tumaczy si domniemanym faktem ukrycia lub
zaginicia ptna, co mogo nastpi w okresie
przeladowa. Potwierdza to dalsza cz
Opowieci o wizerunku z Edessy, opisujca fakty
zwizane z odkryciem relikwii, zamurowanej
w niszy nad jedn z bram miejskich i odkrytej
prawdopodobnie podczas naprawy murw
miejskich po powodzi w 525 roku. Z Historii
Kocioa spisanej przez Ewagriusza wynika,
e odnaleziony wtedy Mandylion peni ju w
544 lub 545 roku wan funkcj palladium,
podczas oblenia miasta przez perskiego
krla Chosroesa I Anuszriwana. Jest to zatem
pierwszy, pewny opis, wiadczcy o realnym
istnieniu ptna, z wizerunkiem uwaanym za
achairopoietos13.
Mandylion a Caun Turyski
Odnaleziony w VI wieku Mandylion
pocztkowo przechowywano w sanktuarium
edesskiej katedry Hagia Sofia, a jego istnienie
byo dobrze znane na caym chrzecijaskim
Wschodzie. Dwa razy w roku odbyway
si tu uroczyste procesje, podczas ktrych
wspominano poszczeglne etapy z ycia
Chrystusa. Wizerunek wtedy umieszczano
9

z wielk czci na tronie, w wietle wiec

(pochodni) i w otoczeniu dymu kadzida.
Pomimo, e relikwia przycigaa do miasta
liczne rzesze pielgrzymw, nie zachoway si
jednak adne pisemne lady dotyczce wygldu
obrazu, poniewa ptno przechowywano
i noszono podczas procesji w zamknitym
relikwiarzu. Teksty pochodzce z tego okresu
wspominaj, e nikomu nie byo wolno zbliy
si do witego wizerunku, spojrze na, a tym
bardziej dotkn go wargami. Tym wiksza
cze otaczaa w czcigodny przedmiot, tym
wiksz wit boja i wiar budzi on w
sercach ludzi14.
Pomimo ograniczonego dostpu do relikwii,
jednak ju w VI wieku musiao powsta kilka
ikon wykonanych na podstawie Mandylionu.
Wiarygodne informacje na ten temat pochodz
dopiero z VIII wieku15, ale ju dwa wieki
wczeniej daje si zauway w chrzecijaskiej
sztuce ujednolicenie cech wizerunkw
portretowych Chrystusa oraz intensywny
rozwj tego typu malarstwa. Do najstarszych
zabytkw naley Chrystus Tronujcy z mozaiki
w kociele SantApolinare Nouvo w Rawennie
(VI w.), ikona Pantokratora przechowywana
w klasztorze na grze Synaj (VII w.) oraz inne
przedstawienia, ktre wskazuj na bezporedni
inspiracj edessk relikwi16. W VII wieku
ulega rwnie radykalnej zmianie pocztkowa
niech biskupw wobec tworzenia wizerunkw
Chrystusa, charakterystyczna dla pierwszych
wiekw
chrzecijastwa.
Na
synodzie
trullaskim (692) wrcz nakazano malarzom
wyraa w sztuce prawd o Bogu - Czowieku
bezporednio, bez uywania zastpujcych
j symboli, aeby odtd zamiast dawnego
baranka, by take na obrazach sawiony i
malowany w ludzkim ksztacie wizerunek ()
Chrystusa, naszego Boga17. Na podjcie takiej
decyzji niewtpliwie wpyny chrystologiczne
definicje soborw powszechnych, jednak istotn
rol mg tu odegra rwnie odnaleziony w
VI wieku Mandylion. Jako wizerunek nie
rk ludzk uczyniony sta si historycznym
dowodem potwierdzajcym realno Wcielenia,
a take wanym argumentem dla tworzenia i
czczenia ikon18.
Gdy w X wieku Edessa znalaza si pod
panowaniem perskim a nastpnie arabskim,
Mandylion zosta odkupiony przez cesarza
bizantyjskiego Romanosa I (Lekapenosa)
10

i przewieziony do Konstantynopola w
944 roku. Po odprawieniu uroczystoci 16
sierpnia, zoono go w zamknitej szkatuce i
umieszczono obok innych relikwii w cesarskiej
kaplicy Matki Boej, zwanej Latarni Morsk
(Faros). Konstantyn Porfirogenet zleci
napisanie specjalnego kazania powiconego
jego historii, a dzie przywiezienia Mandylionu
z Edessy ustanowi oficjalnym witem.
Relikwia znajdowaa si w Konstantynopolu
a do 1204 roku, kiedy to zostaa skradziona
podczas pldrowania miasta przez krzyowcw
pod koniec czwartej krucjaty. Dzi spora grupa
naukowcw utosamia Mandylion z Caunem
(syndon), ktry po kilkakrotni zmianie
wacicieli, trafi w 1578 roku do Turynu19.
Przypuszcza si, e odnaleziony przez uczniw
Chrystusa w pustym grobie by pniej
przechowywany jako cenna pamitka Jego
zmartwychwstania (J 20, 5-7). Odpowiednio
zoony, a take dodatkowo zabezpieczony w
Edessie, poprzez nacignicie i przybicie na
desce oraz ozdobienie zot kart, ujawnia
jedynie zarys twarzy Chrystusa. Dopiero po
przewiezieniu ptna do Konstantynopola w
944 roku i poddaniu go dokadnym ogldzinom,
odkryto peny zarys postaci20.
Cho
nie
istnieje
aden
dowd
potwierdzajcy w sposb bezporedni
t hipotez, jednak w spisie relikwii
przechowywanych
w
Konstantynopolu
odnotowano w 1093 roku wzmiank o ptnach
Chrystusa, ktre znaleziono w grobie po Jego
zmartwychwstaniu21. W tym czasie Mandylion
zyska take now interpretacj jako wizerunek,
ktry powsta przez odcinicie zlanej potem
twarzy Chrystusa22. Obecno caunu w kaplicy
Faros, jako relikwii Mki Paskiej, potwierdza
take w 1201 roku tamtejszy kustosz - Makoaj
Masarites. Ptno opisuje jako grobowy
syndon Chrystusa, ktry wci jeszcze z
siebie wydziela zapach mirry, zabezpieczajcej
ciao przed rozkadem, jako e owinito we
po Mce okryte tajemnic, cho nagie, martwe
ciao Chrystusa23. Wczeniejsze dokumenty
nie wspominaj jednak nic o czasie nabycia tej
cennej dla chrzecijan relikwii.
Historia drugiego cudownego wizerunku
odbitego na ptnie
Jeli Mandylion miaby by tosamy
z ptnem grobowym, przewiezionym po
1204 roku z Konstantynopola do Europy,

to czym byaby Chusta Weroniki, znana w

Rzymie rwnie jako wizerunek nie rk
ludzk uczyniony? Istniej pewne przesanki
wiadczce o tym, e edesski Mandylion, nie
by jedynym achairopoietos, znanym wrd
chrzecijan pierwszych wiekw. Nie tylko
historia o odnalezieniu w Edessie ptna z
wizerunkiem i jego odbiciem (na ceramice), ale
take inne dokumenty wskazuj na moliwo
istnienia drugiej chusty z obrazem powstaym
w sposb nadprzyrodzony. Idc ich ladami
trafiamy na opowiadanie przypisywane
Grzegorzowi z Nyssy ktre mwi, e w czasach
przeladowa Dioklecjana (289) pewna kobieta,
pragnca ujrze Chrystusa, otrzymaa od Niego
w cudowny sposb powstay wizerunek,
odcinity na biaym ptnie. Wizerunek ukryty
pniej przez ni w skrytce wewntrz muru,
wraz z opowiadaniem o cudownym wydarzeniu
mia zosta odnaleziony w 392 roku przez
biskupa Grzegorza i przeniesiony do Cezarei24.
Inna wersja tej legendy - przytoczona przez
Kronik syryjsk przypisywan Zachariaszowi
z Metyleny - gosi, e kobieta o imieniu
Hypatia, ujrzaa w wodzie lniane ptno, na
ktrym widniao Oblicze Chrystusa. Gdy
owina je w chust, zauwaya, e rwnie
na niej zosta utworzony podobny wizerunek.
Orygina pozosta w Kamulii, drugie za ptno
przeniesiono do pobliskiej Cezarei. Pochodzce
z VI wieku zapiski potwierdzaj istnienie tej
relikwii w klasztorze mniszek w Justinanopolis
Cammulianorum w Kapadocji. Rwnie
pielgrzym Anonim z Piaceny (ok. 570) w
swoim dzienniku wspomina o lnicym, biaym
ptnie, jakie widzia wystawione do publicznej
czci, na ktrym mona byo rozpozna twarz
Zbawiciela. Za panowania cesarza Justyniana
II (565-578) ow chust, zwan acheiropoietos,
miano przenie z Kamulli do Konstantynopola,
gdzie zaja miejsce sprofanowanego za
czasw Juliana II Apostaty (ok. 361-363)
labarum. Wspomina o niej Theoptylactus
Simocatta w opisie bitwy nad Arzamonem
(586). Rwnie Georgios Pisides w swoich
utworach poetyckich wyranie potwierdza
nadprzyrodzone pochodzenie wizerunku oraz
wskazuje na istotn rol, jak odegra podczas
kampanii perskiej za cesarza Herakliusza w
roku 66225.
Niektrzy autorzy utrzymuj, e podczas
walk ikonoklastycznych cenna relikwia zostaa

zniszczona. Pojawiaj si te opinie, e w obliczu

zagroenia (pomidzy rokiem 694 a 705) Chust
z Kamulli Patriarcha Konstantynopola Kallinik
I przekaza papieowi Janowi VII (705-707),
pochodzcemu z greckiej, arystokratycznej
rodziny. Legenda, uzasadniajca obecno
acheropita Zbawiciela w Rzymie, opowiada
o cudownej podry ikony, jak odbya
w morskich falach. Wzmianka o chucie,
znajdujcej si w miejscu twarzy na ozdobionej
zotymi blachami ikonie Chrystusa, zostaje
przytoczona po raz pierwszy w 1011 roku,
podczas konsekracji otarza dla sudarium w
kaplicy papiea Jana VII w Bazylice w. Piotra.
Z relacji kanonika Petera Malliusa z 1150
roku wynika, e przechowywana tam relikwia
to sudarium Chrystusa, ktrym przed Mk
wytar On sw przenajwitsz twarz kiedy
Jego pot sta si jako krople krwi spadajce na
ziemi26.
Pocztkowo dostp do relikwii miaa jedynie
ograniczony grupa osb, a do wybranych nalea
m.in. francuski krl Filip August. Z roku 1191
pochodz zapiski mwice, e papie Celestyn
III pokaza mu Weronik, czyli ptno,
na ktrym Jezus Chrystus odcisn swoje
oblicze27. Okoo 1200 roku relikwi zaczto
wystawia na widok publiczny, a gorliwym jej
promotorem sta si papie Innocenty III, ktry
w brewe Ad commemorandas nuptias z 1208
roku ustanowi pierwsz niedziel po wicie
Objawienia Paskiego uroczyst procesj z
relikwiarzem Najwitszego Oblicza z Bazyliki
Watykaskiej do kocioa Santo Spirito in
Sassia. Wprawdzie uroczyste wystawienia
chusty odbyway si tu a do 1600 roku, jednak
istniej wyrane poszlaki wskazujce, e ju
za czasw Klemensa VII podczas zamieszek
Sacco di Roma (1527) doszo do kradziey tej
relikwii. Mog na to wskazywa puste ramy
relikwiarza, z rozbit krysztaow szyb, do
dzi zachowane w skarbcu Bazyliki w. Piotra
oraz zupenie spowiay obraz przechowywany
w miejscu relikwii28.
Powstanie legendy o Chucie Weroniki
Chust z wizerunkiem acheiropoietos,
ktra trafia w VIII wieku do Rzymu, z
czasem nazwano Weronik. T cenn
relikwi przechowywano najpierw w kaplicy
w. Wawrzyca na Lateranie, a nastpnie
w Bazylice w. Piotra w Watykanie. Petrus
Mallus, w swojej Historii Basilicae Vaticanae
11

napisanej w roku 1160 tumaczy jednak, e

pierwotnie Weronik nazywano kaplic
Matki Boej, gdzie znajdowaa si relikwia.
Gerwazy z Tilbury ok. roku 1200 etymologi
sowa Weronika (Veraikon), interpretuje
jako prawdziw ikon (id est imago vera)29.
Poczwszy od XII wieku informacje o odbitym
na chucie prawdziwym obrazie Pana (pictura
Domini vera), zaczto czy z opowiadaniem
o kobiecie noszcej imi Weronika i bazujc na
staroytnych tekstach stworzono o niej now
opowie, zwizan z Mk Pask30.
Jeli chodzi o najstarsze rda tej
legendy mona je odnale ju w IV wieku.
Euzebiusz z Cezarei wspomina o posgu, ktry
powsta na zamwienie uzdrowionej przez
Chrystusa kobiety, pochodzcej z Cezarei
Filipowej (Paneas)31. Wspomina o niej take
apokryficzna Ewangelia Nikodema, ktra czy
imi Berenike z kobiet, ktr uzdrowi
Jezus z upywu krwi32. Z imienia, ktre w
jzyku greckim oznaczao t, ktra przynosi
zwycistwo pochodzioby wic koptyjskie
imi Biruniquat, odpowiadajce Weronice.
To imi, w jego aciskiej wersji Veronice,
po raz pierwszy przytacza legenda z VIII IX
wieku, podana w zbiorze pism apokryficznych
Cyklu Piata, w tekstach: Vindica Salvatoris
oraz Cura sanitatis Tiberii33. Znajduje si tam
(paralelne do edesskiej historii) opowiadanie
o rzymskim cesarzu Tyberiuszu, ktry zosta
uzdrowiony dziki chucie Weroniki, noszcej
lady odbicia oblicza Chrystusa. W innej
wersji tej legendy, w poemacie Dit is Veronica
z 1160 roku, pojawia si posta w. ukasza,
ktry na prob Weroniki prbuje namalowa
ikon Chrystusa. To przekraczajce ludzkie
moliwoci zadanie udaje si Ewangelicie
wykona dopiero dziki cudownej interwencji
samego Chrystusa34.
Istotny wpyw na ksztatowanie si legendy
o Weronice wywaro zapewne take odkrycie
prawdy dotyczcej powstania Mandylionu.
O tym, e prawdopodobnie ju w X w., po
przywiezieniu relikwii do Konstantynopola,
odkryto na niej peny zarys umczonego
ciaa Chrystusa, wiadczy moe Opowie o
wizerunku z Odessy. W tym tekcie pojawia
si nowa interpretacja genezy wizerunku,
powstaego w cudowny sposb podczas
agonii Chrystusa w ogrodzie Getsemani:
wtedy mia wzi od jednego z uczniw
12

ten kawaek ptna, ktry dzi widzimy i

wytrze nim krople potu. I od razu odbi si,
cigle jeszcze widoczny, obraz Jego boskiego
oblicza35. lad owej tradycji, przekazany w
formie rzekomego listu Chrystusa do Abgara,
zawiera Kodeks z Biblioteki Watykaskiej,
pochodzcy z XII wieku, w ktrym czytamy:
jeli naprawd pragniesz spojrze wasnymi
oczami na moj twarz, przesyam ci ptno;
wiedz, e na nim nie tylko moja twarz, ale i
cae ciao zostao cudownie odcinite36. O
wizerunku powstaym na caunie wiedzia ju
take piszcy w XIII wieku Gerwazy z Tilbury:
widomo bowiem ze zbiorw staroytnych
wiadectw, e Pan nasz wycign cae swe
ciao na najbielszym ptnie i w ten sposb,
za spraw cudownej mocy, najpikniejsza
podobizna nie tylko twarzy, ale i caego ciaa
Paskiego zostaa odcinita na ptnie37.
Odkryt w Konstantynopolu prawd o
grobowym ptnie Chrystusa, zdaje si rwnie
powiadcza fakt wprowadzenia istotnych
zmian w ikonografii Jego pogrzebu. Tego
typu przedstawienia, rzadko wystpujce w
sztuce chrzecijaskiej pierwszego tysiclecia,
zawsze ukazyway ciao Jezusa ciasno
owinite opaskami. Na pocztku XI wieku,
w miejsce dawnych kompozycji, pojawia si
nowy typ scena Opakiwania (Threnos).
Charakterystycznym szczegem jest tu
podwjnej dugoci ptno, przygotowane dla
okrycia zdjtego z krzya ciaa, z uoonymi w
charakterystyczny sposb rkoma, tak jak jest
to widoczne na Caunie Turyskim. Podobne
przedstawienie wystpuje od XII wieku w
Kocioach Wschodnich na kapach liturgicznych
epitaphioi, biorcych udzia w uroczystej
wielkopitkowej procesji. Charakterystyczna
pozycja ciaa ze skrzyowanymi rkoma
widoczna jest take w trzecim typie wizerunkw
tzw. baisleus tes doxes, na ktrych Zbawiciel
ukazany jest w ppostaci, w pozycji pionowej,
jako wychodzcy z grobu, ale ze ladami
krzyowej mki38.
Rwnolegle
do
ewolucji
genezy
Mandylionu i zmian, jakie si pojawiy w
ikonografii w XII wieku, na Zachodzie rodzi si
legenda, wprowadzajca do genezy Weroniki
elementy pasyjne. Najwczeniejsze tego lady
znajduj si w poematach: La destruction de
Jeruzalem, chanson de geste (1180) oraz w
dziele Roberta de Borona Joseph dArimathie

Chusta z Manoppelo

(1183), w ktrych Weronika wystpuje pod

imieniem Verrine. Pielgrzymujcy do Rzymu
ok. roku 1200 Gerwazy z Tilbury wspomina
ju wyranie o obrazie Chrystusa zamwionym
przez Weronik. W relacji Geralda del Galles
z XIII wieku mia to by obraz powstay
przez przyoenie chusty Weroniki do twarzy
prowadzonego na mk krzyow Chrystusa.
Opowiadanie to, spopularyzowane w literaturze
pasyjnej poprzez objawienia w. Brygidy (ok.
1373), znalazo si take w Brewiarzu i Mszale
Ambrozjaskim, a w XV wieku zostao wczone
na stae do naboestwa Drogi Krzyowej39.
Tajemnicza relikwia z Manoppello oraz
jej zwizek z Weronik
Dokumenty podaj, e ostatnie publiczne
wystawienie Weroniki miao miejsce w
jubileuszowym roku 1600. Do Rzymu przybyy
wtedy ogromne rzesze pielgrzymw, by
skorzysta z odpustu, udzielanego przez papiea
Klemensa VIII. 25 stycznia 1606 roku relikwia
zostaa przeniesiona do zakrystii Bazyliki w.
Piotra, a 21 maja umieszczona w specjalnym
miejscu, przygotowanym w jednym z pilastrw
kaplicy. Cho Stolica Apostolska nigdy w
tej sprawie nie wypowiedziaa si oficjalnie,

jednak istnieje wiele poszlak wskazujcych,

e prawdziwa Weronika ju wtedy zagina.
Od XVII wieku daje si zauway brak
wiarygodnych wiadectw, opisujcych wygld
wizerunku znajdujcego si na chucie
umieszczonej w relikwiarzu. Odtd ukazywana
bya wiernym rzadko, z duej odlegoci
i poprzez nakadany na relikwiarz welon.
wiadectwa kilku osb, ktrym udzielono w
ubiegych stuleciach pozwolenia na obejrzenie
chusty z bliska, wskazuj na stopniowe
blednicie barw i utrat ostroci rysunku, a do
cakowitego zaniknicia w naszych czasach.
W przewodnikach zbiorw watykaskich nie
mona znale adnej notatki na temat relikwii,
cho o miejscu jej przechowywania nadal
wiadczy umieszczony na pilastrze napis40.
Zaginion Weronik kilku naukowcw
utosamia dzi z Chust z Manoppello. O
losach tej relikwii opowiada Prawdziwa
historia i krtka relacja o cudownym Wizerunku
Oblicza Chrystusa Pana, paajcego mioci.
Z dokumentu datowanego na 1645 rok
wynika, e nieznany wdrowiec podarowa
bezcenn relikwi jednemu z mieszkacw
tego miasteczka. Po kilkakrotnych zmianach
wacicieli, w 1638 roku trafia ostatecznie do
zakonu kapucynw, penicych odtd funkcj
jej strw i opiekunw. Istniej jednak pewne
poszlaki wskazujce, e ptno przybyo do
Manoppello ju w 1618 roku, ale ujawnienie tego
faktu wczeniej byo niemoliwe. Uczyniono to
dopiero w 1646 roku, po mierci papiea Urbana
VIII (1644), ktry mocno zaangaowany w
ochron tajemnicy zniknicia relikwii z Rzymu,
nakaza niszczenie wszystkich jej kopii. Chusta
po raz pierwszy zostaa publicznie wystawiona
w 1644 roku, a pniej znw przez kolejnych
40 lat pozostawaa w ukryciu. Kult tej relikwii
nie zyska wikszej popularnoci pomimo
wprowadzonych ku jej czci rnych lokalnych
uroczystoci. Od 1686 roku zaczto obchodzi
tu wito Najwitszego Oblicza (Volto
Santo), w 1772 roku wprowadzono dodatkowe
uroczystoci ku czci tego wizerunku, a w
1718 roku papie Klemens XI ogosi odpust
zupeny, zwizany z nawiedzeniem tego
sanktuarium. Warto jednak zaznaczy, e by to
bardzo trudny okres historyczny we Woszech,
zwizany z rzdami antyklerykalnych wadz.
Zakonnicy dwukrotnie byli zmuszeni do
opuszczenia klasztoru; rozwojowi kultu
13

relikwii nie sprzyjao take przechowywanie

jej w pmroku, w bocznej kaplicy. Dopiero
w 1960 roku chust przeniesiono nad gwny
otarz i odtd sanktuarium w Manoppello stao
si bardziej znane i czciej nawiedzane przez
pielgrzymw41.
Volto Santo z Manoppello to delikatna
przeroczysta tkanina, o wymiarach 24x17,5 cm
z widocznym z obu stron wizerunkiem mskiej
twarzy, z lokami na skroniach, kosmykiem
wosw na rodku wysokiego czoa i rozdzielon
na dwoje, rzadk brod. Specjalistyczne badania
wykazay, e obraz jest z obu stron tak samo
wyrany; wkna ptna w rnych miejscach
posiadaj rny stopie zabarwienia, ale
midzy nimi nie ma ladu pigmentw, farb, ani
osadw, co wyklucza zastosowanie druku, czy
jakiejkolwiek techniki malarskiej lub tkackiej.
Chusta przechowywana jest w obustronnie
oszklonym relikwiarzu, poniewa tylko w ten
sposb prezentowany wizerunek jest dobrze
widoczny. Nowe technologie jednoznacznie
wykazay niemono wyjanienia genezy
oraz techniki, w jakiej zosta wykonany obraz.
Przeroczysta tkanina, na ktrej widnieje
brunatny zarys twarzy, wskazuje na cienki
len lub bisior, znany w wiecie staroytnym.
Nazywany morskim jedwabiem uwaany by
za najcenniejsz tkanin, charakteryzujc si
wyjtkow trwaoci i przejrzystoci. Plamy
barwne, tworzce ywy wizerunek twarzy na
powierzchni ptna, nie doczekay si jeszcze
jednoznacznych wyjanie naukowych42.
Porwnanie Chusty z Manoppello
do Caunu Turyskiego oraz najstarszych
chrzecijaskich ikon pozwoliy profesorowi
historii sztuki na Uniwersytecie Gregoriaskim
w Rzymie - Heinrichowi Pfeifferowi SJ
wysun hipotez, e obie relikwie nosz
wizerunek Jezusa z Nazaretu. Wybitny
niemiecki syndonolog jest przekonany, e ciao
Jezusa w grobie zostao owinite w caun, a na
Jego twarzy pooono chust, wanie t, ktra
znajduje si dzi w Manoppello i ktr naley
uzna za zaginion Weronik. W momencie
zmartwychwstania na caunie powsta negatyw,
na chucie za pozytyw odbicia Oblicza
Chrystusa. Cz naukowcw odnosi si do tej
hipotezy do sceptycznie utrzymujc nadal,
e waciwym i jedynym acheiropoietos jest
wizerunek z Edessy, znany dzi jako Caun
Turyski. Ks. Pfeiffer uwaa jednak, e nie mg
14

on by jedynym prototypem ikon Chrystusa,

z powodu sabej wyrazistoci rysunku
oraz nieobecnoci na nim kilku istotnych
szczegw43. Poza tym do Weroniki
bardziej pasuj liczne opisy wiadectw
pielgrzymw, ogldajcych relikwi z Kamulli,
z wyobraonym na chucie penym blasku
Obliczem Chrystusa. Istotnym argumentem
przemawiajcym, e Chusta z Manoppello
jest jednak zaginion Weronik stanowi fakt
przechowywania w skarbcu Bazyliki w. Piotra
dwustronnie oszklonego relikwiarza. wiadczy
on zarwno o identycznych rozmiarach obu
pcien, jak te o koniecznoci jednoczesnej
prezentacji awersu i rewersu relikwii, jak to ma
miejsce do dzi w Manoppello44.
Podsumowanie
W wyniku przeprowadzonych bada,
dotyczcych
Mandylionu
oraz
Chusty
Weroniki, mona potwierdzi ich cisy
zwizek z relikwiami Caunu Turyskiego i
Chusty z Manoppello. Oba wizerunki powstay
w niewytumaczalny dla nauki sposb i nosz
na sobie rysy tej samej twarzy, ktr rwnie
przekazuj najstarsze ikony Chrystusa.
Wprawdzie nie do koca udao si jeszcze
uczonym pozna prawd, zwizan z tymi
relikwiami, jednak ju sam fakt oddawania im
czci jako staroytnym acheiropoietos, wpisuje
je w cigo chrzecijaskiej Tradycji. Przez
wieki mogy stanowi wzr dla malarzy,
wpywajc w istotny sposb na ksztatowanie
si chrzecijaskiej ikonografii. Potwierdzaj
rwnie wspln tradycj ikonograficzn
Wschodu i Zachodu oraz zasadno tworzenia
witych wizerunkw w oparciu o najdawniejsze
wzory.
1
Ireneo di Lione, Adversus haereses I, 25,6.
2
Zob. Eusebius ad Constantiam (PG 20, 1545);
Euzebiusz z Cezarei, List do Konstancji, w: Myliciele,
kronikarze i artyci o sztuce, od staroytnoci do 1500,
oprac. J. Biaostocki, Warszawa 1978, s. 191-193.
3
Epifaniusz
z
Salaminy,
Pisma
przeciw obrazom, tum. M. Dylewska, Vox
Patrum
22(2002),
t.42-43,
s.
562-563.
4
Epistula ad Joannem Hierosolynitanum
9 (PG 43,390 BC); (PL 22,526-527); tum. pol.
w. Hieronim, Listy, prze. J. Czuj, t.1, Warszawa
1952, s. 328; M. Michalski, Antologia literatury
patrystycznej, t. 1-2, Warszawa 1975-82, s. 323-324.
5
Zob. gruziski tekst Transitus z koca VI wieku.
6
Nauka Apostoa Addaja, tum. H. Witkowski,
StudiaTheologicaVarsaviensia 22 (1984) nr. 2, s. 181-213.

7
Wysucha Channan archiwariusz tego,
co powiedzia mu Jezus, a jako e by malarzem
krlewskim namalowa portret Jezusa w wyszukanych
kolorach i zabra ze sob do krla Abgara swego
pana. Nauka Apostoa Addaja, dz. cyt., s. 187.
8
Acta Thaddaei 3, w: Acta apostolorum
apocrypha, I, Leipzig 1891, s. 274; tum. M.
Starowieyski, Apokryficzna korespondencja krla
Abgara z Chrystusem, Dzieje witego apostoa
Tadeusza, jednego spord dwunastu, Studia
Theologica Varsaviensia 15(1977), nr 2, s. 190-196.
9
Narratio de image edessena, (PG 113, 1.13);
tum. pol. J. Radoycki, cyt. za: I. Wilson, Caun Turyski,
tum. A. Polkowski, Warszawa 1985, s. 322-340.
10 Por. S. Gaeta, Drugi caun, tum. W. Lisowski,
Radom, 2007, s. 28-33, por. Wilson, dz. cyt., s. 172-175.
11 Egeria, Itinerarium 19,2, Sch 296,202, PSP 6,190.
12 Historia ecclesiastica IV, 27 (PG 86, 2, 2745
2748); tum. pol. Ewagriusz Scholastyk, Historia
Kocioa, prze. S. Kazkowski, Warszawa 1990, s. 197-198.
13
L.
Uspienski,
Teologia
ikony,
prze. M. urowska, Pozna 1993, s. 23-25;
Por. Wilson, dz. cyt.,
s. 128-145; 170-175.
14
X- wieczny tekst grecki opublikowany w:
E. von Dobschutz, Christusbilder: Untesuchungen
zur christlichen Legende, Leipzig 1899, s.
110-114, cyt. za Wilson, dz. cyt., s. 181.
15 Athanasius () wezwa zrcznego artyst
i poleci mu namalowa kopi portretu. Kiedy artysta
to uczyni, jego portret okaza si prawie identyczny
z [oryginaem], jako e odebra uytym przez siebie
farbom poysk, nadajc swemu portretowi wygld rzeczy
starej. Micha Syryjczyk, cyt. za Wilson, dz. cyt., s. 186.
16
Naley do nich np. portret w medalionie
na ikonie witych Sergiusza i Bachusa (VI w.
Muzeum w Kijowie) oraz medalion umieszczony na
krzyu z absydy kocioa SantApollinare in Clase
w Rawennie. Zob. Wilson, dz. cyt., .s 175-176.
17 A. Znosko, Kanony Kocioa prawosawnego
w przekadzie polskim, t. 1, Warszawa 1978, s. 106.
18
Na ten fakt powoywali si pniej
wielokrotnie twrcy teologii ikony oraz obrocy
ich kultu w okresie ikonoklazmu.
Informacje o
ikonie acheiropoietos, stanowicej wany argument
dla chrzecijaskiej ikonografii odnajdujemy np.
w pismach apologetycznych Jana Damasceskiego
oraz tekstach Soboru Nicejskiego II (787).
19
O losach Mandylionu przechowywanego
w Konstantynopolu, a pniej w Turynie zob.
Wilson, dz. cyt., s. 183-184; 195-196; 213-271.
20 Mandylion w najstarszych przekazach znany
by jako tetradiplon, czyli czterokrotnie zoone we
dwoje. Rozpity i przybity gwodziami na desce nie
mg ujawni zarysu caej postaci, lecz tylko sam gow,
co otrzymamy po czterokrotnym zoeniu dzi Caunu
Turyskiego. Aby wizerunek znalaz si dokadnie na
rodku zoonej we czworo tkaniny, zosta doszyty
boczny pas materiau, na caej dugoci ptna. Kopie
Mandylionu ujawniaj wyranie monochromatyczny

zarys gowy, co zgadza si te z relacjami naocznych

wiadkw synw cesarza Romana Lekapenosa, ktrzy
ogldali Mandylion bezporednio po przywiezieniu
go do Konstantynopola. Wilson, dz. cyt., s. 205-206.
21
Comte
Riant,
Exuviae
sacrae
constantinopolitanuae, Genewa 1978, II, 208, cyt. za
Wilson, dz. cyt., s. 206.
22 Tak wersj podaje Opowiadanie o wizerunku z
Edessy z X w.
23
A. Heisenberg, Nicholas Masarites Die
Palasrevolution des Johanes Comnenos, Wrzburg
1907, s. 30, cyt. za Wilson, dz. cyt., s. 207.
24
A. Resch CSRS, Oblicze Chrystusa. Od
Caunu Turyskiego do Chusty z Manopello, tum.
A. Ku, Radom 2006, s. 54-56; Gaeta, dz. cyt., s. 39.
25 Zob.Resch,dz.cyt.,s.58-59;Gaeta,dz.cyt.,s.40-41.
26 Peter Mallius, Descripto basilicae vaticanae,
XXV, Inscriptiones christianae II, 1, 218, n. 90; cyt. za.
Wilson, dz. cyt., s. 135. Zob. Resch, dz. cyt., s. 62-64.
27
De gestis Henrici II et Ricardi I, w:
Monumenta
Germaniae
Historica
Scriptores,
27, s. 131; cyt. za. Wilson, dz. cyt., s. 134.
28
Zob. Resch, dz. cyt., s. 65-67.
29
Gerwazy z Tilbury, Otia imperialna,
III, s. 25, w:Scriptores rerum brunsvicensium,
ed. G. Leinbnitz, Hanower 1707, I, s. 968.
30
Zob. Gaeta, dz. cyt., s. 55-56.
31
Historia ecclesiastica VII, 18; tum. pol
,Euzebiusz z Cezarei, Historia Kocioa. O mczennikach
palestyskich, prze. A. Lisiecki, Pozna 1926, s. 327-328.
32 Por. Mt 9,20-22; Mk 5,25-34; k 8,43-48.
33 Ewangelia
Nikodema
(Akta
Piata)
w: Apokryfy Nowego Testamentu, red. M.
Starowieyski, t. I, cz. 2, Lublin 1980, s. 423-424.
34 Gaeta, dz. cyt., s. 50-54.
35 Opowie o wizerunku z Edessy, dz. cyt., s. 327.
36 Codex nr 5696, fol. 35; cyt. za Wilson, dz. cyt.,
s. 196.
37
Gerwazy z Tibury, Otia imperialia, III,
w: Scriptores rerum brunsvicensium, Hanower
1707, s. 966-967; cyt. za Wilson, dz. cyt. s. 196.
38
Por. Wilson, dz. cyt., s. 196-199.
39
Gaeta,
dz.
cyt.,
s.
54-57.
40
O
okolicznociach
zaginicia
relikwii szerzej: Gaeta, dz. cyt., s. 59-94.
41 Resch, dz. cyt., s. 73-77; Gaeta, dz. cyt., s. 95-107.
42 Resch, dz. cyt., s. 78-84; Gaeta, dz. cyt., s. 108-112.
43
Analiza porwnawcza w: Resch, dz.
cyt., .s 85-123; Gaeta, dz. cyt., s. 124-130.
44 Gaeta, dz. cyt., s. 130; Resch, dz. cyt., s. 125-132.

15

, ,
, ,
,
,
,
, :

,
(.
)
,
,

.

.

,

.

. [3], . [4]
.

,
,

-

,
,
, ,
, , ,
,

.

, -
,
.

, ,
,

,
, .
( sacrum
)
16

, , ,
,
, .
, ,
,
,
,
.

,

.
, , , . ,
, .
, ,
,
.

.

.
,
.
,
,
, ,
,

(.1, 10).
,


. ,
, ,
.

.

. ,
.
,
. , ,

 ,
.
, ,
,
, , , ,
.
, .
, ,
, .
,
,
.

,
,
.
.
,
,
(, , ) (,
, , )
. ;
(.16, 24-26),
(.5,
25).

.
: ,
, ?
(1 . 6, 19). ,
, ?(1
. 3,16).
,

, ;

,
.
,
,
,

.
.
.
.
.
,
,
(.2, 7). , ,

(1 . 5, 23).
,
. ,

.

. ,
,
: .
,
. , ,
.
,
,
, .
,
, ,
,
,
.

, ,
, .
, ,
, .
,
. ,
.
.

,
,
.
.
:
, .
,
,
,


,

.

,
, .
, ,

.
17


, , ,
, . .
,
, .

, , ,
, .
, , ,
.


(, , , ,
, ,
, ),

(, , , ,
, , , ,
),
.
(1 .4, 7-8). ,

.
.

, .

.

.
. ,
,
,
. , ,
, .

, .
(
), ,

.


.

,
.
,
,
.
18

(
, ),
( ,
)
( ).
,

(
),
.

.
.

, ,
.

,
[3].

,
. ,

, ,

.
.
,
, ,
.
, ,
,
,
. ,
,
. ,
, .
,
,
.
,
;
, ,
, , ;
,
,
, ;
, ,
, ;

, ,
, .
,

: (
);
,
(
, ),
(
), (
, );
( ,
,
);
(
, :
(.18, 36) [4].
:
,
,

.

: , ,
,
,

.
,

.



homo sapiens homo animus.

.

1000
. ,

,
.
,
28.06.1996 .,
,
, ,

,
,
.

,
, ,

,
.

,
.

,

.

, ,
.
() , ,
.
. ,
,

.
,
.

.
,
, .
10 ,
10 , 100
. ,
.
.
7 .


.
,
, ,
.
.

,
,

.
,
19

 ().
.

.
,
, , , ,
.
,
, , . ,
.

,

.
.
, ,
.
.

, ,
.
.

: ; ;
, ,

.
,
(
), ,
, ,
.

.
(
) (
).
. .
,
,
.
12 ,
.
12 ,
- ().
16 ,
.

(), .
20

,
.
( eikn ,
, )
,
,

.
:
, ,
,
,

.
.
.

. . :
,
, ,
(. 1,14).
, , , ,

: ,
, :
,
(. 18,20);
, ; ,
,
;
;

[2].

(, ).
, . ,
, .
. :
()
(. 1,15).

: :
(. 1,26).

, .
.
,
.
( ),
. ,

 ,
()
,
(
) [2].
,
,
.
,
.
, , .
,
:
, ,
. :
(
C ; ,
; ,
;
;
(),

, ;

, );
( ,
, ;

;
; ;
;
;
), (
12 ) (,
, , , ,
, , , , 12
, .). ,
,
. ,
, ,
[1].

WON
, ,
,
, .
: , , ,
, , ,
, .

, , , ,
,
.
,
,
,
,
, ,
, ,
, ,
, .
,
,
(, , , ), ,
. VII
787 .
,
,
,
, .
:
,
,
.
-
, .
,
, .
,

,
, . (
) ,
.
,
, ,
,
[1].
(,
1076 .) : ,
, ,
.
:

;
4
, ;

, ;
, ;
21

 ,
.
(
): 1
; 2 ; 3
; 5
4- ; 7 7
; 9 9 ;
12 12 ; 13 12
.
:
,

(),

. ,
.
() ,
, ,
.
,

.
,
, ,

-,
.
.
,
, ,
,
.


,


() [1].
.
:
(. 1,15).

,

.
.
:

,

.
22

,
.
,
.


.


,
.

, , ,
, ,
. ,
,
, .
.
:
, ,
, ,
, , :
, ,


( ,
. 47 ).

.
.


. XIX .
,
.

: , ,
,
,
.

.

VII .
730 .
,
. , ,
,

100 .

,

. ... ,
,
. ,
.


1- .

.
,
,
(+ 828): ,
,
,
,
. ,
, ,
.


,

(). ,
, ,

.
.
-

,
( ).

XI .
. .



.
1240 .

10000 200
.

,
, ,
.

.
,

, ,
.
,
,

.

,
.

,
.
,
, .
,

,
, .

1.
..,

..
. . :
, , 2007. 260 c.
2. ..
: - .
:
. C..
, 2009. 272 c.
3. .. . .
, 1995. 118 .
4. Spidlik T. U zrodel swiatosci. Warszawa,
1991. 295 s.

23

,

.

.
, ,
, , .


.
,
.

.

, ,

. ,
,

,

.

200
.

-
.

200 .,

1.


,

.

,
.
24

,
.

,
.

. 2


.
,
-.


, .
,
,
,
, .

, (),
() ( )3.

.

,

.

,
.

,
.

: , ,
.

,
.

,
.
,
,

 , . ., .,
.

4.


. ,

,
.
,
.
:
( )
;

; (
) .
,

:
;
;

;
;

.
-

,
. ,

,
.

( ),

. ,

,
.

.
:
(
), (
) .
,
:
,

.

(, ichthus - )
:
.
:
,
; ,
;
,
,
, ;
,
,
.


( ).

,
.
,
.



.



, .

5. ,

,
.


:
,
.
, ,

.
25

 , . ., .,
.

,
.

,
.
IV V

. ,

,
(,
, ).
,
313 .
.

,

,
6.
,

.
,
.
,

,
,
( ).
,
,
26

,
.


,
.
313
,
.

412 .,

.

.

. ,
,
.

,

.

7.



(Johannes Reil) 1910 .
,

,
.
,

,
,
, ,
.

.
, 8,
:
, ,
, ,
, ,
, ,
,
, .

,

, ,

(
,

,
).


,

( ), 359 ., . ,

.

. , ,

, 359 .
. ,

, .
. :
, .
9. , ,
.
.
, .
, ,
() .
XV .10, .
, - .
-

.
.

(244-249),
- ,
.
.
. .

. ,
, . ,
,
. ,
.
11.
,

.
.
, .


12
(Juniusa Bassusa), 359 . ,
27


.


.
,

.
,

.
,
.

,
.
( V VI .)

13.
,

.

, 14.

.

Maiestas Domini.

.

: ,
, ,
, ,
, ,

.
,
.

,


. ,


15.

. ,
. ( .
)
. , .
28

,
.
,
,
,
.
,
.

. ,

,
16.


,

.
.
, ,

.

.


:

, .

,
, ,

(
171). ,
,

.
, ,

Maiestas Domini.
,
,
( ),

, .
,
,

17. ,

 .

,
..
.
,

.
,
.
.

(21, 1-11),

.

.
,
(19, 1-10, 29-40).


,

18.

,

: ,
,
, ,
, ,
,
.

,

.
,

,
.

,
.

.

.
,
19.

.

.
(. ).

,

.

(494-520
.).
.
,
().

.

,

.
IV .

.


,
,
-.
(, )

, ,
(, )
, .

,
.

V-VI .
(VIII-IX .)
,
.


, .

,
,
.
, ,

20.
29

. XII .,
( , ).

.
(),
,
. ,
,

.
,

, .


VII .,
. 21.

.
,
,

22.

(, )
,
.
.

( . X .)23.

30

( )
, . X .,
(, ).

:

.

. (
)
.

,
.

.

.

.

.
,
,
24.

.


V .

.
VI .

 VIII .,
. , .

,
.

.
. ,

,
25.

(, ,
),
,
. ,

, ,

.

,
. ,

() ,
.

,
,
.

.
,
.

.

,
.

, .

,
, , , .

, ,
, ,
.
(
)
( ) .


26. .
( )
VIIX ., .
(. 2000 ),

27.
.
.

,
. ,



.

, ,

.

.

,
.
,

,
.

().

.
,
,
31

 , . XII .,
( , ).

.

, .

()

( ).


.

,
.



28.
,
, .


,
.

VI .,
.

,
,
,
.

32

,
29.

.

- .
,

.

, ,
.


() .

,
.

.


.

,

.


.


, , ,

,

-. 988


, ,
.
,
.
,
,
( ).

,
.

,

30.

 (3000
)
.
:
,


.
.
:
, , ,
, , .

.

,
, , , ,
.
,
.

.
,
,
,
.
,

.
. ,


XVII .
,

,
.
.


.
1
Andr Grabar. Les voies de la cration en
ikonographie chrtienne: Antiquit et moyen ge //
Flammarion. Paris, 1994. S.3.
2
( . (kata
kumben) ,

.

.
.
3
.
[2- ., .] : , 2002. . 32-33.

4
. //
. , 1987. . 19.
5
.., ..
. : ,
2000. .257.
6
.
. . 44.
7
Andr Grabar. Les voies de la cration en
ikonographie chrtienne: Antiquit et moyen. S.5.
8
Reil J. Die altchristlichen Bildzyklen des
Lebens Jesu. Leipzig, 1910.
9
. S. 48.
10 ().
11
/ . .
. :
, 1998. .125-126.
12 ,
.
13
H. Freiherrn von Campenhausen. Die
Passionssarkophage. Zur Geschichte eines altchristlichen
Bildkreis. Marburger Jahrbuch fr Kunstwissenschaft.
5. 1929. S.39-85
14
Kli Zdzisaw, ks. Pasja. Cykle pasyjne
Chrystusa w redniowiecznym malarstwie ciennym
Europy rodkowej. Krakw: WydawnictwoWAM,
2006. S.43.
15 Andr Grabar. Les voies de la cration en
ikonographie chrtienne: Antiquit et moyen ge S.16.
16 .16.
17
Ks. Zdzisaw Kli. Pasja. Cykle pasyjne
Chrystusa w redniowiecznym malarstwie ciennym
Europy rodkowej. S.14
18 Kauny J.C. Ksztatowanie si przedstawie
chrystologicznych jako wiadectwo ideowych przemian
w Kociele III i IV wieku. Krakw, 2004. S.139-153.
19 . . . 21.
20
/ . .
. . 138-139.
21 ( ).
22 The Glory of Byzantium: art and culture of
the Middle Byzantine Era A.D. 843-1261. / Edited by
Helen C. Evans and William D. Wixom: Catalogue
accompanying an exhibition at the Metropolitan Museum
of Art from March 11 through July 6, 1997. New York:
the Metropolitan Museum of Art, 1997. S. 68-69.
23 (-).
24 .. . [2-
., .] .: , 2010. . 28.
25 Andr Grabar. Les voies de la cration en
ikonographie chrtienne: Antiquit et moyen ge S.15.
26
.
27 Holy Image, Hollowed ground: Icons from
Sinai / Edited by Robert S. Nelson and Kristen M. Collins.
Los Angeles: he J. Paul Getty museum, 2006.
28 ()
().
29
., ., .,
. . -, 1967.
30 . /-
.. : , 1989. . 35.

33

,
,
, ,
,
.
, ,
, ,
()
.
,

[6: 87].

, , , ,


. ,

,
.
(
, , );
,
1144. ,
,
.

.
(
) (
,
).
, 12
. ,
.
: (
) (
, ).

XXI .,
;

( XII .).
,
,
, ,
, ,
.
- (
34

) ,
, ,
.
,
( ) .
,
.

,
. , , ,
,

.
,

, .
.

, ,
.

,

, -
,
XVII . , ,

.
,
.
,
,
,
.
,
,

. ,
,
[2: 114].

,

,
(
, ,
,
).

,
.


,

, ,
.

, ,

.
, ,
, ,
.

,
. ,
,

,
,
( ),
, .
, ,
, . ,
,
,

, ,
,
.
,

.
,
.
, ,

- .
-
,
,
,
,
, . -
,
.
.
, ,
,
;
,
.

,

,
. ( )
,
.
- ,
, , .
, ,
,

, ,
,
.
, ,
.
.
,
,

, , ,
, .


: ,

, .

.

,
,
.
,
, ,
:
,

.
, ,
,
.

,
,

.
,
,
,
, ,
.
;
,
35


,
[7: 253].


,
, , ,
.

,
:
, ,
.
, ,
.
,

.


.

,
,
.


: 10451050 .
,
.
-.
: ,

, ,
.
.

,
.

.
, .
,

.
, , , :
.
. , .
,

. :
36

,
,

. , ,


:
,
(),
.
XI .
,
.
(10731078 .) ,
:
, .

(1108
.),
, ,

, ,
.
. .

.
30- XII .
.
,
,
,
.

, ,
, .
, ,
.
, 6- 4-
- ,
,
, .
,
,
.

, ,
,

.
(11321136
.). (. XII
.), ,

 (1186 .),
(1174 .), ,

. ,

,
.

XII
XIII .
,
,
XII .

,
XII . ,
,


, .

, . , .
.
, ,
, .
,

,
- ,
.

,


,

.

.
,

. , ,
,
.


.
- ().

, ,
() :
.
.

, ,
:

( ,
). ,
,
.

.

,
.

, , ,
,
. , ,
, :

.

,
: ,

.

,
, , ,
.
,
. , ,
,
. ,

,
[4: 103].
,
,
-.
,
, .
,

. , ,
, ,
.
, ,
,
.
,
, ,
, ,

37

 . .
.
,
.
.

,
, .
, ,
;


.
.

, ,
, .
.
,
, .

, ,
.
.

,
,
.
, , ,
, , ,
: - -;
,
.

.
,
( - ,
)
.

,
;
.
,

.
,


. ,

. ,
,
,
38

.
,
, .

,
, ,
--,
.
,
, ,
, , ,

, ,
-
,
.

.

,
.
,

.
-
;
,
. ,
-

() .


.
,
:
,
,
,
-;
, ,
[1: 96].



.
, ,
,
,
.
, ,

, .

,

 .

.
,
,
.
,
(, ,
) , ,
.
.


- .

,
.
,
(
).
,
, .
, -
,
.
, ,
,
,
(
, ).

.

.
,

.
,
. ,

,
,
.
. ,
,
-
.
,
,

,
, , ,

.

, ,
.

.
,
. , ,

,
, .

,
, .
.
,
, ,
[6: 112].
,
, ,

.
,
.

, ,
.
,
. ,
1073 .

:
, ,
, , ,
.

.
,

.
.

,

.

.
, , ,

.

.
,
,
.
39

 ,
.
, ,
, .

,
,
. . .

,
, ,
,

. ,
: 4
, 6560 3
9 ,
,
4 :
. , ,

, [3: 8691].
,
,
.
. . [5: 129],

,
,
,
,
,

:
,
,

. . .
[5: 231234] ,


. .
,
, , , ,

.
.


,
.

.
,
, .
. ,
,
40

,

.
. ,
,

, .
,
()
,
, .
,
.

.
,
. ,
,
. ,
. ,
, ;
.
, ,
; , ,
.
,
.
:
1. .. :
. .: , 1980. 214 .
2.
. .

. .: , 1988.
261 .
3. . .
IV . I. .:
1966. 239 .
4. ..
. .:
, 1988. 213 .
5. . .
. .: , 1979. 303 .
6. . .
. .: , 1998. 728 .
7. .., .. .
: , 1998. 352 .

,
,

,


.
, ,
.
,

1,


.



,

.



,

.
,


XVI .,

XVII .

.




. , ,
,

.

,
,
.

-
,
.




, .

.

, ,
,
. ,
2,

.
,


.

3,

4.


,
5.




,
,


.
, , ,
, ,


.

,

41

 .
,

,

.

,

,

.
,
,
,
,
.

, ,
6.


,
, , .
,


. ,

,
(
,
, , ).
,

,
.
7,
,
8,
, , ,
. ,
,
.

XIX .

,
9.
,


42

.
,
,
,
, ,
,
.
, ,
.
,
10.

,
-


,

.

,

.
, ,



XII . (C,
)11.
, ,


.
,
. ,
,

, ,
, 1073 12.
. ,
.

13
,


,
, ,
14.
,

 .
, ,

, , ,

15.


.
,
,

,

. .
,
16,

,
,
.

-
17. .


18.

-
,
,

, ,
19.

.
20.


, ,
,
- 21.
,

22.
,

, 23.

, ,
, .
,

,


24.

.




,

1288 .
25.



.
.


XVI .
- (, )26.
,





27.

,

,
,

,
28.

,
, , ,

.

.

(
43

)29.


. ,


30.

(,
,
)31.

.


, ,

: 5 32,

.


33

34.

. ,

44

,

.

,
,
XVIII .
.
,

XIX .
,

.
,
XIV .



35 (. ).
( )

1397 . (-,
)36.

,

37
XI .

.

XII . 38,

39,
.
,
, ,
,
40.


41, , ,
,

XV .

,


42.
,
, , . ,
,

(, )43

- 44.
, ,
,
,
.
45

. ,
.
,

45, ,
, .
,

(V .)

( . . .)

,
,
,
,
,
,
46.



:
. 47.

46

,
.
,
, ,
, ,
48.
,
,

,
.

.
1336 .
(,
() )
, ,

49.
. ,


.
, ,

()

(,
, )50,

(-,

, )51.


,

.

52,
XV .
.

()53,
,

54.
,
,
55

56.



.
.

(,

-, )57
()58, ,
XIV .


()59.


60,

61.

,
,
,

XVIII .62


XIXII . ,

XII .
,

(
[]
, ),

,

63.

()

64.

IV .65
66.

,
67.


.
47

,
,
.


76.
68
XVI .

XV

.69

IV .,

,

,

(
77.
XV .)70.

,
IV .

(,

71
)

.
IV,
,
V .72.

IV .

73
. 78
, .
,

74 ,
,
, ,
. , XIV .


. .
, ,

, ,
.
. ,
1320 .79

. ,
: ,
- ,
, ,
,

75.

,
XIII . (,
48


)80. ,


- 81.

,
,



,

,
- . ,


.
,

XV . 82.

. ,
, XVI .,


83.

XIV . (, )84.
,

85,


XII . ,
,
:

VII . Santa
Maria Antiqua .

,
,
(1083)86.

,


, ,


.

,
, ,

. ,
,
87,

(
, )88.

. ,
,

,
,
.

XII .89
.


1341 .

()90.


91, ( XIX
. )
92,
93

94 ( ).
,

.

XVI .

()95.

,

()96.
,
, ,

1337 .
,

97.


49


( )

.

XIVXV .98,

.
, ,

XVI .
XVIXVII . (,
)99. , ,


.

,


,
.
,
,

(. 25:1820; 2 .
3:714)100.

-.
,


XVII .
(,
).


XVII .:

( )
50

(!)

101. ,
, ,
,
XVII .,
.

,

102.

103. ,

XV .

()
XIV .104

, .
,
, ,
, - .
XVI .
,
XIV .
105.


()
. ,
,
106

XIII .
()107 ,
(83,559,3), ,

.



XV .
()
XV
XVI .108

XIII .,

109.

110,

111.
.



,

112
( )113.


,
114,
.

,

115.

116.


.
, ,

(
, )117,
.
XV .,
.


XIV
.
()118.
,

,
51

119,


()120.


,

,
XV .
.


(
)121
122,
XVI .

()123

()124,
XVI .
125 ( ).
XVII .,
1648 .
52

()126,
(?)
127


(
)128
XVII
. 129.
,
- .

XVII .130
131
(
,
).

132,

,

.




. ,
,



.



133.






( )134.

,
, ,

.

,


XIII .,

,

.
,

,

135

.
,
,

XIII
XIV .,
.

, , ,


,
(1458)

136.

,
,
, ,

.
,
,
,
. , ,


, .


,
,
.

,
,
137.
,
(),

129.

1225 . ,
1225 .

138.


.

,


,

,
139.
XIII .



,
.
XV XVII
.140,
53



,
.
13701380-



().



XV .
,
141.

XV .142

, , ,
.





.



, -

. ,



,



.
,


,

,
( ,
, )
,
.

-

54

143. ,
,
,

.


,
, ,
.
.
144.
,
,
,
,

145.



,


,

.







.
1


.: .
. . ,
2002. . 271284.
2
.
- //

. , 1927. . 5. . 102
113. , ,
,
, ,
: . . 110113.
3
.: . .
VI XIII .
, 2005. C. 109115.
4
. ... .
103104. ,

, 1660 1665 .:
. . . 109.

,

,
,
: .
// : 5 .
, 2011. . 3: XVI
XVIII . . 81.

- 1702 . (
., . .
, . ,
1984: . , : 17011764. 780),

,
,
. ., : . .
.
, 1986. . 189; . . .
XVIXVIII . , 1990.
. 267. , , ,


.
1752 .

( ):
. . 258 (
). . 3. . 1254. . 133 .
5
. .
165168.
6
. -
(, , ). , 1931. . 173.
7
.
,
, :
. . 163.

,
,
(

). :
. . . 95 (
, -,
).
8


(, ):
Byzantium: Faith and Power (12611557) / Edited by
Helen C. Evans. New Haven; London 2004. . 133.
9
. . . //
III 1874 .
, 1878. . 1. . 8384.
10 .

, , ,

:
. . 163.
11 Weitzmann K., Galavaris G. The Monastery of
Saint Catherine at Mount Sinai. The Illuminated Greek
Manuscripts. Princeton, 1990. Vol. 1: From the
Ninth to the Twelft Century. Pl. XXVI d; Holy Images
Hallowed Ground. Icons from Sinai / Edyted by Robert
S. Nelson and Kristen M. Collins. Los Angeles, 2006.
Fig. 37. P. 31.
12 . //
. 1982. 13. . 42. . : .
. 43.
13 . XI
(
// Wiener
Slawistische Jahrburch. 1974. S. 73, not. 49.
14 .
15 . . 69.
16


( . . 69, 79),


.


, ,
,
(1288)
,

: . :
, , //
2012 /
. , 2012. . 49.

,



.
17 . . . 95.
18 . . 106. ,

.

,
, . . .
,


.
,
,
, ,


.
19 . - ...
. 175.

55

20 . ,
(!)
:
. . . 97.

, :
, , ,
, ( .
- ... . 177).
21 . - ... . 12.
22 . . 177.
23 . . 178.
24 //
( ). , 1998. .
2. . 845 (. 281 .).
,
,
, ,

,

: -
?

, ,
:
.
:
, //
. .
, 2009. . 1314. . 57.
25 . . 927 (. 305).
,

, XVI
. .: .

//
: . .
, 2008. . 15: XV
, . , 2526 2008
. . 3136.
26
.: ., .

XVI
(
)
//
: .
, 2003. . 10:
, . , 1719
2003 . . 3638; .
XVI
- //
: . XI
, . , 34
2004 . , 2004. . 6068;
. XVI
-
// : .
XIV ,
. , 2930 2007 . , 2007.
. 817; .

56

- //
: . XI
, . , 2425
2012 . , 2012. . 14-25. .
: . - :
// :
. XIV
... . 1723.
27

: . 1579 .

XVI //
: ,
. IV
, . , 1718 1997 .
, 1997. . 52.

: . .
- //
: 5 . , 2001. .
2: XIV XVII
. . 429.
28 . - ...
. 178.
29
,

, .: -
XIII
/ : .-,
. , . . , 2007. . 724.
.: . ..
. 108. . 22.
30
.
XVI
//
: ,
. . VI

, . , 13 1999 . , 1999.
. 39.
31 ., : .,
., .
. , 1976. . XVII; .
. . XIXVIII
. , 2007. C. 109. . 23.
32 . - ...
. 175.
33
.

- /
. . . , 1971. . 46.
34

: .
: ,
//
: . 2011.
5. . 3839.
35
:
.
//

 - .
.
12 2001 . , 2002. . 1314.
36

1397

. .
- [ F ]). , 1978. . 2.
37 Miner D. E. The Monastc Psalter of the
Walters Art Gallery // Late Classical and Mediaeval
Studies in Honor of Albert Frijend Jr. Princeton, 1955.
P. 242, 253.
38 i -ii /
. . i. i, 2006. . 25.
39
.: . .
. .
, 2001. . 120122 ( )
40
. .
// .
/ . . . , 2000. . 331332.
41 . . 312359.
42

.: . .
XIII .
. , 2004. . 1623.
43 Grabar A., Manussacas I. Lillustration dun
manuscrit de Scylitzs de la Bibliothque Nationale de
Madrid (Bibliothque de lInstitut Hellnique dtudes
Byzantines et post-Byzantines de Venise. T. 10).
Venice, 1979. Fig. 66.
44 . .
. 331.
45
.: . . ... .
7779.
46 . : . .
. 107 ( ).
47 . . 581582 (.
206 .).
48 . .
. 332.
49 XI XVI
( ).
, 2008. . 46.
50 .
. , 1995. . 1:
c X XV .
12, 13.
51 XI XIII
: / - .
. . , 1982. . 186; . .
XIXIII // .
XVI . , 1983. . 6.
52
,

v
. ,
, ,
, :
. . 925 (. 305).

.
53 .:
(). XII
XV . , 2005. . 106; .
.. . 130. . 51.
54 .: Rycka Bryzek . Freski
bizantysko-ruskie fundacji Jagiey w kaplicy zamku
lubelskiego. Lublin, 2000. S. 57.

.: Aeksandrowycz W. Trimorfon z Chrystusem w
chwalie na sklepieniu lubelskiej zamkowej kaplicy Trjcy
Przenajwitszej // Od Kijowa do Rzymu. Z dziejw
stosunkw Rzeczypospolitej ze Stolic postolsk i
Ukrain / Pod red. M. R. Drozdowskiego, W. Walczaka, K.
Wiszowatej-Walczak. Biaystok, 2012. S. 10271041.
55


,
.
., , VI .
: Velmans T. Le prime icone // Il
viaggio dellicona. Dalle origini alla caduta di Bisanzio /
A cura di T. Velmans. Milano, 2008. P. 16. Il. 8.
56 . . 35.
57
XIIIXVI
/ . . .
. . ,
1971. 23.
58 . ., . .
XIIIXVI . . , 1990. 9.
59 .
8688.
60 Swthriou G. kai M. Eikonez thz Monhz
Sina. Aqhnai, 1956. T. 1. Pin. 83, 219.
61 Ibidem. Pin. 9596, 103, 106, 111, 113, 115.
62
.

//
. . ,
2000. . 7: VII
, . , 27
28 2000 . . 31; .
XIV
// .
. , 2011. . 3. . 1214.
63 .:
. XIV

//
. . 1998. . 236:
. . 4175.
64
.
//
. 2001. . 23(1314). . 212221.
65 . XIV
. 55.
66 . .
.
( . . 4).
, 2010. . 116, 255.
67

57

 .

XIII XIV // .
XIIIXV . (
. . 1). , 1995. . 27.
68 - .
XVXVI . , 1929. . 3233.
4748.
69
(18991952): .
XVIXVIII . , 1970. . 16.
: . .
XIVVIII .

// .
, 1961. . 6. . 148, 150.
70 . 1218
. , 1973. . 14. . 34.
71 Byzantium: Faith and Power (12611557) /
Edited by Helen C. Evans. New Haven; London 2004.
No 99. P. 178 (il.).
72
. //
1987. . [, 1986]. . 151.
.: (). .
120126.
73
. . .
... . 111112. . 2627.
74

.:
. XIV
//
.
.
, 2010. . 10291049.
75 .
XIV . // .
2004. , 2004. .2. .514 (.
76
.: .

//
2012. . [, 2011]. . 144146;
.
// :
. , 2011. . 5. . 241.
77 . //
: 5 . , 2010. . 2:
. . 932.
78


,
.
:
. XIV . 52
55. .: . -
. , 1999. . 2030; .
-
// : 5 . , 2001.
. 2: XIII
XVII . . 286, 288; Ejusdem. Przemyski

58

orodek malarstwa tradycji bizantyskiej w kocu XIV

i pierwszej poowie XV wieku // Zachodnioukraiska
sztuka cerkiewna. acut, 2004. Cz. 2: Materiay z
midzynarodowej konferencji naukowej acutKota,
1718 kwietnia 2004 roku. S. 275277; . ,
// .
, 2005. . 3: . . 435; .

-
XIII // :
. , 2011. . 4. . 169176; .
// . , 2011.
. 11: . . 278279; .


// : . ,
2012. . 6. . 221222.
79 .

// : ,
. .
, 2009. . 16: XVI
, . , 45 2009
. . 20; . . 172; .
. 110.
80
Velmans T. Lo stile dellicona e la regola
constantinopolitana i Balkani e la Russia (VIXV secolo) //
Bakalova E., Passarelli G., Petkovi S., Vasiliu A., Velmans T.,
Vocotopoulos P. L. // Il viaggio.... P. 56. Il. 34.
:
. . 254.
81 ., :
.
? // : ,
, . , 2011. . 20:
Actes testantibus.
. . 197203; .
dux Galiciae et imperator
bulgarorum // : . .
5. . 131143.
82

. .: Biskupski R.
Deisis na jednym podobraziu w malarstwie ikonowym
XV i pierwszej poowy XVI wieku // Materiay Muzeum
Budownictwa Ludowego w Sanoku. Sanok, 1986.
Nr 29. S. 106127. . :
(). . 116119, 415446.
83

:
// .
. 2011.
29: IV
: , ,
, , 2425 2011 . . 5860.
84 Treasures of Mount Athos. Thessaloniki,
1997. No 2.18.
85 i -ii .
. 24.
86 . . XI .
//
. . 271.
87 .

 . 60.
88 Biskupski R. Ukrzyowanie z Owczar. Ikona z
poowy XV wieku. Sanok 2000; .
(). 2-
// 2002. . [, 2001]. . 108120.
89


: Swthriou G. kai M. Eikonez.... Pin. 87
102, 111125.
.

: Ibidem. Pin.
103111; Vocotopoulos P. L. Funzione e tipologia delle
icone // Bakalova E., Passarelli G., Petkovi S., Vasiliu
A., Velmans T., Vocotopoulos P. L. Il viaggio Il. 115.
P. 136137.
: Swthriou
G. kai M. Eikonez... Pin. 99.
XII

: Treasures... No 2.4.
90 ... 79. .
130152.
91
: .
.. ... C. 169172. .
108111.
92 .:
.
(

XVI ) //
. . ,
2000. . 3536. . 76
93 .: ., .,
. .
. LXXIII; ().
. 380, 384.
94 . ..
... C. 200201. . 149151.
95 . . XXVIII
. . , 1996. . 272.
96 - . ... .
3, 7.
97 XV //
. ; , 1949. . 25. . 171.
98 . .
. 337.
99 Jarema W. Pierwotne ikonostasy w drewnianych
cerkwiach na Podkarpaciu // Materiay Muzeum
Budownictwa Ludowego w Sanoku. Sanok, 1972. T.
16. S. 26. Il. 12.
100 . .
. 328330.
101 . .
. , 2007. . 128.
102
.:
(). . 5871.
103 . .
XIVXVI .

//
. . , 1983. . 1718.
104

:
. XIV
. 54.
XIV . :
. - .
. 2931.
105 .
//
: . .
, 2008. . 15: XV
, . , 2526 2008
. . 21; . . 12.
106 ,
,
,
,

,
XIII .,

: .

XIII // :
. . 5. . 182.
107
XIV
.: . XIV . (?) .
[, 2005]; . -


//
. , 2006.
4(9). .9193; .

XIV XVI (

) //
. , 2011.
8(13). . 95, 96 (XIV .).
,



XIII .: .
... . 179182; .
. 250251. . : .
. 1038
1040; . //
- (
XVIII .). , 2011. . 11. .
312313.
108 .: .

XVXVI // .
. , 2001. . 3. . 156181.
109 . . 164, 178.
110 . . 164.
111 .: evenko N. P. Tne Life of Saint Nicholas
in Byzantine Art. Torino, 1983. . 177340.

59



() XIII .
(, ): The Glory of
Byzantium. Art and Culture of the Middle Byzantine
Era. A. D. 8431261. Exhibitions Catalogue / Edited
by Helen C. Ewans and William D. Wixom. New York,
Metropolitan Museum of Art, Marsch 11 July 6, 1997.
New York, 1997. No 320.
112 : .

: //
. 2011. . 4. . 5354.
113 .:
. ... . 139149,
173178.

( ): .
XIII
XVIII
//
... . 5571.
114

:
.
. 164.
115 .: .
XIVXVI . //
. . 2005 .
, 2005. . 2. . 712719.
116 ,
.


( . ): .
. 717. :

.
.
,
: (). .
285286, 289.
117 .:
. , 2007. . 16; .
. . . 156. . 93.
118 . . 40;
. -
. . 288, 290; .
. 10401042.
119 .
. 1040.
120 . . 249250.
121 Maszczak M. T. Ikony w zbiorach Muzeum
Okrgowego w Nowym Sczu. Nowy Scz, 2010. Nr 2.
122 . ., . . .
XIVXVIII
. , 1990. . 23;
. . . .
158. . 96; . .
XVXVIII .
. , 2008. 9.
123 . . .
. 150. . 85.
124 Biskupski R. Ikony w zbiorach polskich.
Warszawa, 1991. Il. 34; Ikonen uit Polen. Oekraense
ikonen uit de verzameling vsn het Muzeum Historyzne

60

te Sanok. Museum voor Religieuze Kunst Uden, 30

november 1991 t/m 1 maart 1992. Uden, 1991. Kat
nr 14. Afb. VI; Ikony. Najpikniejsze ikony w zbiorach
polskich. Olszanica, 2008. S. 137.
125 . 10.
126 . . .
. 343. . 335.
127 . 37.
128 . ., . .
. 74.
129

(
): .,
.
.
1632 . // .
1993. . 16. . 79, . 22.
130 . . .
. 446. . 470;
. , 2010. . 57.
131 . . 59.
132
,
,

XV .
(): . . .
. 174. . 113.
133 . . 250.
134 . 1, 2.
135 .: evenko N. P. Tne Life of Saint
Nicholas S. 182, 317, 335.
136 .:
. . -
. . 429; . . 433.
137 .:
. .
138
.:
. . . 7475.
139
.: .
:
// Theatrum
Humanae Vitae. .
, 2012. . 126134.
140 . . .
131135. . : Ejusdem. rda literackie oraz
tradycja ikonograficzna w przedstawieniach Pokrowu
Bogurodzicy // Dajles historijos studijos. Vilnius, 2010.
T. 4: Socialini tapatum reprezentacijos. Lietuvos
Didiosios Kunigaiktysts kultroje. S. 365, 367.
141 . . .
204207.
142 . . 219221.
143 . . 177179.
144 . ... . 5052.
145 . . 845 (. 282).
146
// :
. , 2007. . 1. . 147.

Agnieszka GRONEK
ARBOR VIRGINIS W
ZACHODNIORUSKIM MALARSTWIE
IKONOWYM JAKO WYRAZ WIARY
W NIEPOKALANE POCZCIE
NAJWITSZEJ MARII PANNY?
W wieku XVIII w ukraiskim i biaoruskim
malarstwie ikonowym pojawi si zachodni
temat Arbor Virginis, na ktrych Maria
ukazana jest na lilii wyrastajcej z piersi Anny i
Joachima. Takie przedstawienie znajdowao si
przede wszystkim na poudniowych wrotach
diakoskich w ikonostasie w metropolitarnym
soborze Sofijskim w Kijowie1. Do dzisiaj
zachoway si rwnie midzy innymi ikony
z Babic2, nieznanego pochodzenia w MNZP3,
w IFKM4, w LMN z kolekcji Studion5, z
Perejesawia6, z Bastenowicz7, ze wsi Nowosilki
w Turijskim regionie8, w zbiorach lwowskiego
Muzeum Religii.
Temat ten najprawdopodobniej pojawi si
po raz pierwszy w wieku XVI w malarstwie
flamandzkim w wyniku redukcji znanego od
wczesnego redniowiecza przedstawienia
Drzewa Jessego9. Mariologiczny, a zarazem
chrystologiczny sens proroctwa Izajasza (11,1)

I wyjdzie rdka z korzenia Jessego i kwiat

z korzenia wyronie odczyta ju w III wieku
Terturian, widzc w nim zapowied Marii z rodu
Dawida i wyrastajcego z Niej kwiatu - Jezusa10.
Na najwczeniejszych przedstawieniach w
zwieczeniu Drzewa Jessego umieszczano
maego Jezusa, a od XII stulecia trwale Mari
z Dziecitkiem. Ich treci bya genealogia
Chrystusa, pniej i Marii, a od wieku XVI
rwnie idea Niepokalanego Poczcia, co
zostao podkrelone zwaszcza w nowej wersji
tego tematu ograniczonego jedynie do postaci
Marii i Jej rodzicw. W sztuce polskiej Arbor
Virginis pojawio si najwczeniej w wieku
XVII, o czym wiadcz dziea w kociele NMP
Niepokalanej w Stszewie11, p.w. Narodzenia
NMP w Wieleniu12, p.w. Za Dusze Zmarych w
Puszczy Mariaskiej13, w. Jana w ukowie14, i
trwao przez nastpne dwa stulecia.
Kompozycje na ruskich ikonach nie odbiegaj
od tych wypracowanych na Zachodzie. Anna i
Joachim ukazani s zwykle frontalnie, w caej
postaci. Maria jako maa dziewczynka stoi
powyej na biaej lilii wyrastajcej z dwch
odyek zakorzenionych w piersiach rodzicw.
Moe by Ona otoczona promienist glori,
jak na ikonie z Bastenowicz i Perejesawia
lub uskrzydlonymi gwkami aniokw, jak
na ikonie z Babic. Ponad Ni, w wycinku
nieba ukazany jest Bg Ojciec z gobkiem

Ikona z soboru Sofijskiego w Kijowie (fot. Piotr

Krawiec)

Ikona z Babic, w. XVIII (wg R. Biskupski, Ikony w

zbiorach polskich, Warszawa 1991, poz. 137)

61

Ikona w IwanoFrankijskim Krajoznawczym Muzeum

(wg .
-
, 2009, s. 80, nr 21).

symbolem Ducha witego. Motyw ten zosta

opuszczony na ikonie z Kijowa i Perejesawia.
Tak wic kompozycja i ikonografia
przedstawie jest niewtpliwie zachodnia,
a ich tre wyraa katolick doktryn o
Niepokalanym Poczciu NMP. Analiza tego
tematu w ikonowym malarstwie nasuwa
kolejne problemy badawcze, wrd ktrych
szczeglnie istotnym wydaje si znalezienie
odpowiedzi na pytanie, czy wpywy zachodnie
dotyczyy jedynie sfery obrazowania, czy
sigay znacznie gbiej treci liturgicznych
i doktrynalnych.
Inskrypcja na ikonie z Babic: PFXFNT
CNJB FZZB TULF PFXFN* GHX LD,
wyranie wskazuje na to, e odnosi si ona
do wita 9 grudnia wymienianego w ruskich
ksigach liturgicznych pod takim wanie
tytuem15. wito to, pocztkowo pod nazw
Zwiastowania Poczcia w. Anny, pojawio
si na Wschodzie najprawdopodobniej w
kocu wieku VII lub na pocztku VIII, o czym
wiadczy witeczny kanon Andrzeja z Krety16.
Na Zachodzie cho znane ju zapewne w
wieku IX, stao si bardziej popularne w XI,
najpierw w Anglii, a w nastpnym stuleciu w
Normandii, Francji, Belgii, Hiszpanii i krajach
niemieckich17. Nie byo ono powszechnie
czone z ide Niepokalanego Poczcia, nie
uznawan z reszt przez wikszo teologw,
ktr
duchowni
jednomylnie
poparli
dopiero w roku 1439 na soborze w Bazylei18.
Cho sobr ten, pozostajcy w schizmie ze
Stolic Apostolsk, nie by przez wszystkich
62

Ikona w Narodowym Muzeum we Lwowie (wg

. ,
, t. 2,
i ,
2008, s. 94)

uznany za powszechny, to dekret dotyczcy

Niepokalanego Poczcia mia due znaczenie
dla rozpowszechnienia tej idei. W roku
1476 Sykstus IV rozpocz obchody wita
Niepokalanego Poczcia w Rzymie, przyznajc
mu oktaw i nadajc odpusty, a take
zatwierdzajc dwa witeczne oficja. Bullami
Grave nimis naoy on kary ekskomuniki
zarwno na immakulistw jak i makulistw,
czynic przez to obie opinie rwnowanymi. Nie
oznaczao to jednak ostatecznego wyganicia
sporw, o czym wiadcz chociaby dyskusje
na Soborze Trydenckim19. W roku 1568 Pius
V obniy ryt wita i pozbawi je oktawy,
ale rwnoczenie w 1570 potwierdzi sankcje
wprowadzone przez Sykstusa IV. Dawne
znaczenie uroczystoci przywrci Innocenty
II, a Klemens XI rozszerzy j na cay Koci
jako obowizkow. Spory dotyczyy take
samej nazwy i umieszczenia w niej okrelenia
Immaculatae. W oficjalnych dokumentach
Stolicy Apostolskiej wystpuje termin
Conceptio Mariae, a Grzegorz V w roku 1622
nawet zabroni uywa innej nazwy20. Dopiero
w roku 1661 Aleksander VII wydajc bull
Solicitudo Omnium Ecclesiarum przedstawi

Ikona nieznanego pochodzenia z terenw nadczarnomorskich, XIX w. (wg . ,

, br. m. wyd, 2008, il.
152, 154)

Ikona z Bastenowicz, 1723-1728 (wg

XII-XVIII ,
1980, poz. 68)

swe oficjalne pozytywne stanowisko za

Niepokalanym Poczciem. W 1708 roku
Klemens XI rozszerzy wito Niepokalanego
Poczcia na cay Koci. Powolne i stopniowe
postpy w krzewieniu tej wiary wrd teologw,
wspomagane przez pobono wiernych i
zagorza dziaalno franciszkanw i jezuitw,
pniej rwnie i innych zakonw przywiodo
Koci katolicki do dnia 8 grudnia roku 1854,
gdy Pius IX listem apostolskim Ineffabilis Deus
ogosi dogmat o Niepokalanym Poczciu NMP.
Chrzecijaski Wschd ide Niepokalanego
Poczcia opart o augustiaskie pojcie grzechu
pierworodnego21 pozna dopiero w wieku XIV22.
Wczeniej problem ten nie by dyskutowany, co
mona tumaczy apofatycznym charakterem
teologii prawosawnej. W tekstach liturgicznych
niejednokrotnie pojawiaj si sformuowania
odnoszce si do cakowitej czystoci Marii
od pocztku Jej ziemskiego ycia23. Jest tu Ona
zwana achrantos (nieskalana), panamomos,

panamometos (bez skazy), amomos co wcale

nie wskazuje, na wyjcie Jej spod grzechu
pierworodnego24. Nawet w odniesieniu do Jej
poczcia w liturgii pojawia si okrelenie boskie
(8 grudnia, 1 kanon, 7 pie, 8 troparion), ale tak
samo nazwane jest poczcie Jana Chrzciciela25.
Wrd pisarzy wschodnich jako pierwszy
zdecydowanie wystpi przeciwko zachodniej
doktrynie o Niepokalanym Poczciu Nikefor
Kallistos Ksantopul (ok. 1256-ok. 1335), a jako
pierwszy do koca zrozumia i zaakceptowa
patriarcha Konstantynopola Jerzy Ganadiusz
Scholarios (zm. 1472 lub 1474). Doktryna
ta znajdowaa swoich zwolennikw wrd
gw Kocioa wschodniego jeszcze w wieku
XVII, o czym wiadcz pogldy patriarchy
Cyryla Lukarisa (zm. 1668)26, a nawet XIX27.
Ostatecznie za przywilejem tym opowiedziao
si ponad czterdziestu wschodnich pisarzy
religijnych
i
dziesiciu
patriarchw28.
Zagorzaymi obrocami tej prawdy byli take
rosyjscy Staroobrzdowcy29.
Wiar w Niepokalane Poczcie Matki
Boskiej podzielali kijowscy duchowni. Bodaj
jako pierwszy oficjalnie zabra w tej sprawie
gos Trankwilion Stawrowecki w Ewangeliach
Uczitelnych, wydanych w Rachmanowie w
roku 1608 i 1619, a nastpnie w Mohylewie
63

w169730. W jego lady poszli rwnie

duchowni Akademii Mohylaskiej, co znajduje
wyraz nie tylko w treciach ich homilii, ale
take w zwyczaju skadania lubw w obronie
tej prawdy31, w lad za innymi rodowiskami
akademickimi Europy32, oraz w zawizaniu
przez studentw stowarzyszenia Niepokalanego
Poczcia NMP33. Zblione pogldy zawarte
w pismach midzy innymi Galatowskiego,
Baranowycza, Radywyowskiego, Poockiego,
Tuptay34, podzielali nauczyciele Akademii
kijowskiej jeszcze w poowie wieku XVIII, np.
rektorzy Innocenty Popowski (od 1704-1707),
Krzysztof Czarnuckyj (1707-1710), Hilary
Lewicki (1727-1731), Ambroy Dubniewicz
(1731-1735) oraz profesor Hilary Nehrebeckyj
(1733-1745)35.
Zagorzaa wiara w Niepokalane Poczcie
Staroobrzdowcw, wrogo nastawionych
do wszelkich nowinek teologicznych i
obrzdowych, rodzi wtpliwo, co do
aciskich korzeni idei prezentowanych rwnie
przez duchownych z Akademii Mohylaskiej.
Ju dawno filolodzy zwrcili uwag na
popularno polskich zbiorw kaza wrd
wiernych i kapanw Kocioa wschodniego
oraz na ich wpyw na homiletyk rusk36. Te
badania pokrywaj si z ustaleniami historykw,
ktrzy opracowywali spisy ksigozbiorw
niektrych prawosawnych duchownych,
zawierajce pokan liczb dzie zachodnich,
w tym rwnie polskich. I tak dla przykadu w
bibliotece lwowskiego bractwa stauropigialnego
znajdowaa si midzy innymi Postylla Marcina
Biaobrzeskiego37, u Stefana Jaworskiego
homilie Piotra Skargi, Fabiana Birkowskiego,
Tomasza Modzianowskiego38, a u Dymitra
Rostowskiego - Modzianowskiego, Skargi
oraz Franciszka Rychowskiego39. Kazania tego
ostatniego posiada w swoich zbiorach rwnie
rektor Akademii Kijowsko-Mohylaskiej
Krzysztof Czarnuckyj40. Na sowa tego
wybitnego reformackiego kaznodziei wprost
powoywa si azarz Baranowycz we Wiecu
Boej Matki41. I cho nie mona kwestionowa
ogromnego wpywu homilii polskich na
ruskie, nie jest to jednak rwnoznaczne z
podobnie swobodnym przechodzeniem prawd
doktrynalnych. Szczeglnie, e ruscy pisarze
w homiliach o Niepokalanym Poczciu, nawet
jeeli przytaczaj argumenty i porwnania
zblione do jezuickich, to zazwyczaj odwouj
si one do treci biblijnych i wsplnej tradycji
64

Ojcw Kocioa, przypominanych rwnie w

liturgicznych tekstach Kocioa wschodniego.
I tak, dla przykadu, czsty w homiliach
cytat Pieni nad Pieniami Wszystka jeste
pikna przyjaciko moja, a nie masz w tobie
zmazy (Pnp 4,7), np. u Radywiowskiego42
i Baranowycza43, ale te u Wujka44,
Rychowskiego45, Skargi46 zosta wykorzystany
do ukazania cnt Matki Boej ju przez Efrema
Syryjczyka47.
Pojawiajce si u Galatowskiego48,
Baranowycza49, Radywyowskiego50, Tuptay51,
ale take Wujka52 porwnanie Marii nieskalanej
grzechem pierworodnym do dziewiczej
ziemi, z ktrej ulepiony by Adam pojawio
si ju w pismach Andrzeja z Krety53, w.
Sofroniusza54, a by moe jeszcze wczeniej,
bo Radywyowski za apokryfami55 przypisuje
je Andrzejowi Apostoowi56. Znane jest ono na
Wschodzie take w pnym redniowieczu, o
czym wiadcz chociaby XIV-wieczne dziea
Mikoaja Kabasilasa57.
Potop jako figura grzechu pierworodnego,
a arka Noego jako starotestamentowy typ
niepokalanie pocztej Marii w tekstach
Baranowycza58, Galatowskiego59, Tuptay60
moe nawizywa do tekstw Jana z Damaszku,
gdzie pojawiaj si analogie Arka Noego Maria oraz potop - Chrystus zwyciajcy
grzech61.
Kijowscy duchowni szukali odwoa
do bezgrzesznoci Marii w spucinie
teologicznej obu chrzecijaskich tradycji.
Antonii Radywyowski w Ogorodku Marii
Panny umieci cztery kazania, ktre wprost
zatytuowa: Sowo na Niepokalane Poczcie
Przenajwitszej Bogurodzicy i Dziewicy
Marii62. W swoich rozwaaniach powouje
si on na w. Augustyna Ciao Dziewicy od
Adama pochodzi, ale grzechu Adamowego
na siebie nie wzio, cho ten w polemice z
pelagianami odrzuci tez o Niepokalanym
poczciu63. Radywyowski wskazuje rwnie
na w. Ambroego, ale te i na Sofroniusza
Jerozolimskiego
w
sowach
Maria
prawdziwie wolna bya od wszelkiej zmazy
grzechu 64, a nawet apostoa Andrzeja65.
azarz Baranowycz w Wiecu Matki Boej
streci rozwj doktryny o niepokalanym
poczciu na Zachodzie odwoujc si do tekstu,
jak sam napisa: w ywotach polskich od
Radziwia wydanych, 8 grudnia, fol. 98166. Z
drugiej za strony Innocenty Popowski uwaa,

e wiara w czysto Marii od samego poczcia

jest bliska obu tradycjom chrzecijaskim, co
wiadczyoby o przekonaniu wiernoci doktryny
z nauk rwnie Kocioa wschodniego67.
Zatem bez dokadnych bada teologicznych
nad spucizn duchownych ksztaconych i
nauczajcych w Akademii Kijowskiej w wieku
XVII i XVIII nie bdzie moliwe udzielenie
ostatecznej i pewnej odpowiedzi na pytanie
dotyczce konkretnych rde, ktre prowadziy
do wiary w niepokalane poczcie NMP68.
Burzliwe i wielowiekowe dyskusje w Kociele
Zachodnim musiay zrodzi refleksj rwnie
na Wschodzie. Nie dziwi wic zainteresowanie
tym problemem kijowskich duchownych,
wiatych erudytw, czsto absolwentw
jezuickich kolegiw. Nie dziwi rwnie fakt,
e dla argumentw przytaczanych przez
zachodnich kaznodziejw szukali oni poparcia
wrd tekstw biblijnych, liturgicznych i
patrystycznych. Nie mona jednoznacznie
wskaza, ktre argumenty przewayy.
Nauka nie dysponuje w peni skutecznymi
metodami, ktre pomogyby wyjani wszelkie
okolicznoci dochodzenia do prawd wiary.
Drugi problem badawczy, ktry nasuwa si
podczas rozwaa na temat Niepokalanego
Poczcia dotyczy przyczyn pojawienia si
tego tematu w zachodnioruskim malarstwie
ikonowym. O ile jego obecno w
prowincjonalnych cerkwiach mona tumaczy
bezrefleksyjnym kopiowaniem zachodnich
obrazw, a w unickich - zwycistwem doktryny
w Kociele katolickim69, o tyle umieszczenie
go w ikonostasie metropolitalnej prawosawnej
cerkwi Kijowa takie interpretacje raczej
wyklucza. Warto zauway, e w tej samej
przegrodzie otarzowej ikon chramow bya
Sophia Mdro Boa, ktrej nowa oryginalna
formua rwnie posugiwaa si zachodnim
obrazem Immaculatae Mariae70. Nie mona
zatem wykluczy, e oba przedstawienia
znalazy si tu nieprzypadkowo i miay
podkrela wiar w Niepokalane Poczcie
Marii Panny.
Wykorzystywanie sztuki w sporach
religijnych i pojawianie si w zwizku z nimi
nowych przedstawie nie jest zjawiskiem
nowym. To przecie w wyniku potpienia
herezji Nestoriusza od wieku V zaczto
umieszcza wizerunek Marii jako Theotokos,
symbolizujcej dogmat o wcieleniu Syna
Boego, w konsze absydy sanktuarium

miejscu, ktre zgodnie z symbolik

neoplatoczykw przynaleao, na rwni z
kopu, sferze niebiaskiej71.
Nadanie przez Atanazego Aleksandryjskiego
Chrystusowi
okrelenia
Pantokrator,
przypisanemu wczeniej Bogu Ojcu, i
czenie z tym tytuem imienia Boga Jam
jest, ktrym jest (Wj 3,14) przez wpisanie
liter w nimb krzyowy, skierowane byo
przeciw arianizmowi72. Tym samym naley
tumaczy umieszczanie po obu stronach
wizerunku Chrystusa greckich liter i ,
z apokaliptycznej wizji Jana (Ap. 22,13),
podkrelajce wspistotowo w Bogiem
Ojcem73. Natomiast w protecie wobec herezji
antytrynitarnej bogomiw powstaa nowa
formua ikonograficzna na ukazanie Trjcy
witej - tzw. Otieczestwo74.
Jest wic prawdopodobne, e pojawienie
si w wieku XVIII w ukraiskim malarstwie
ikonowym, a take w grafice, tematw
wyraajcych
treci
o
Niepokalanym
Poczciu NMP byo manifestacj wiary w
nie. T moliwo mog uwiarygodnia
rwnie zagroenia ze strony patriarchatu
moskiewskiego. Na synodzie zwoanym w
roku 1690 przez metropolit Joachima, a za
podszeptem Jana i Sofroniusza Lichudowych,
zostay zakazane liczne ksigi duchownych
kijowskich, midzy innymi Trebnik i Litos
Piotra Mohyy, Ewangelie Uczitelnyje
i Pero mnogocenne Cyryla Trankwiliona
Stawroweckiego,
Mesjasz
Prawdziwy
Joannicjusza Galatowskiego i inne75. Dymitr
Tuptao z polecenia metropolity zmuszony by
zmieni w swojej Minei, wydanej w awrze
Pieczerskiej w roku 1689, fragment dotyczcy
Niepokalanego Poczcia Marii76. Kijowskiej
typografii zabroniono za drukowania ksig
bez wczeniejszego zezwolenia z Moskwy77. Z
drugiej za strony w 1. poowie wieku XVIII, a
wic wtedy, kiedy pojawio si przedstawienie
Arbor Virginis w soborze Sofijskim, elity
duchowiestwa rosyjskiego zdominowane
byy przez nauczycieli i wychowankw
Mohylaskiej akademii na czele ze Stefanem
Jaworskim, Dmitrem Rostowskim, Teodozym
Janowskim i zausznikiem Piotra I - Teofanem
Prokopowyczem78. Przybysze z poudnia
nie tylko zasiadali na stolcach biskupich,
ale take byli odpowiedzialni za edukacj w
moskiewskiej Akademii79. W opracowaniach
naukowych brak informacji o przeladowaniach
65

duchownych kijowskich wyznajcych wiar

w Niepokalane Poczcie NMP w tym okresie.
Na tym etapie bada nie mona zatem ustali,
czy obecno omawianego przedstawienia w
soborze Sofijskim wizaa si bezporednio
z wrogim nastawieniem do tej doktryny
patriarchatu moskiewskiego.
Podsumowujc powysze rozwaania,
mona stwierdzi, e pojawienie si
zachodniego tematu Arbor Virginis w
ikonostasie soboru Sofijskiego w Kijowie
nie byo przypadkowe. Wydaje si, e jest to
manifestacja wiary kijowskich prawosawnych
w Niepokalane Poczcie Marii Panny, cho
nie przesdza o jej aciskich rdach.
ywe dyskusje na ten temat w onie Kocioa
katolickiego, niewtpliwie zmusiy teologw
wschodnich do podobnej refleksji. Jednak bez
szczegowych bada teologicznych, zwaszcza
nad spucizn duchowiestwa zwizanego
z Akademi Mohylask, nie mona da
rozstrzygajcej odpowiedzi, czy przewaay
tu argumenty zachodnich obrocw doktryny
czy bogactwo myli Ojcw Kocioa, poetw,
hymnografw i twrcw liturgii wschodniej.
Rwnie przy obecnym stanie bada nie mona
pewnie orzec, e nowe tematy ikonograficzne
w soborze Sofijskim odwoujce si do treci
Niepokalanego Poczcia, a wic nie tylko
Arbor Virginis, ale i Sofia Mdro Boa, miay
charakter konfrontacyjny, i e byy skierowane
np. przeciwko odrzuceniu tej doktryny przez
Cerkiew moskiewsk i prby zwalczenia jej w
rodowisku kijowskim.
1
Obecnie w ekspozycji Muzeum Soboru
Sofijskiego; reprodukcja w zbiorach AG.
2
Z Babic, woj., przemyskie, z cerkwi Zanicia
Matki Boskiej, XVIII w., tempera na desce, 185x145,
Przemyl, Muzeum Narodowe, nr inw. MPK 1089
(B. Kiwaa, J. Burzyska, Ikony ze zbiorw Muzeum
Okrgowego w Przemylu, Krakw 1981, poz. 149, il.
28; R. Biskupski, Ikony w zbiorach polskich, Warszawa
1991, poz. 137; Ikony. Najpikniejsze ikony w zbiorach
polskich, Olszanica 2001, s. 329, nr 265).
3
Deska, tempera, 95x43, Przemyl, Muzeum
Narodowe Ziemi Przemyskiej, nr inw. 1419 (B. Kiwaa,
J. Burzyska, Ikony ze zbiorw Muzeum Okrgowego w
Przemylu, Krakw 1981, poz. 148).
4
Deska, olej, 90x91 cm, Iwano-Frankiwsk,
IwanoFrankijskie Krajoznawcze Muzeum, ,
-111334, I-100; .
-
, 2009, s. 80, nr 21.
5
. ,
, t. 2,
i

66

, 2008, s. 94.
6
Z Perejesawia, w potawskiej guberni,
z cerkwi MB Pokrow, XVIII w., tempera na desce
sosnowej, 77,5x50,5, Kijw, Narodowe Muzeum Sztuki
Ukraiskiej, nr inw. i-56 ( XIIXIX . , 2005, poz. 114).
7
Z Bastenowicz, Mohyleskiego okrgu, 17231728, tempera na desce, 163,5x94, Misk, Narodowe
Muzeum Sztuki Biaoruskiej ( XIIXVIII , 1980, poz. 68;
XV-XVIII , 1994, poz. 67).
8
Z Nowosiek, koo Turii, z cerkwi
Przemienienia Paskiego, po. XVIII, tempera i olej
na desce lipowej, 86,5x51 cm, uck, Woyskie
Krajoznawcze Muzeum, nr inw. BKM I-41 (
. IV
, 1997, nr 12, s. 124; .
,
B
w: . II
, 1995, s. 13)
9
G. Schiller, Ikonographie der christlichen
Kunst, Band 4,2, Maria, Gtersloh 1980, s. 160-163;
M. Biernacka, Niepokalane poczcie, w: Ikonografia
nowoytnej sztuki kocielnej w Polsce, Warszawa 1987,
s. 39-42; Marinlexikon, red. R. Bumer, L. Scheffczyk,
Band I, 1988, s. 219-220; L. Startton, The Immaculate
Conceptoin in Spanish Art, Cambridge 1994, s. 12-18.
10 Teksty o Matce Boej, t. 2, Ojcowie Kocioa
aciscy, Niepokalanw 1981, s. 25.
11 Katalog Zabytkw Sztuki w Polsce, t.5, z. 20,
pow. poznaski, fig. 113; M. Biernacka, dz. cyt., il. 21
12 Katalog Zabytkw Sztuki w Polsce, t. 5, z. 28,
pow. wolsztyski, fig. 73
13 M. Biernacka, dz. cyt., il. 23.
14 M. Biernacka, dz. cyt., s. 41.
15 T. Friedelwna, Ewangeliarz awryszewski.
Monografia zabytku, Wrocaw Warszawa Krakw
- Gdask, 1974, s. 252; ;b,k cbhx rzbu dtnfuj b
zjdfuj pfdnf, Ostrg 1581 (reprint Lww 2005), t. 77,
s. 54; , (t. 4), awra Poczajowska 1761
(Biblioteka Jagielloska, nr sygn. 915235 III), k. 38v
16
Encyklopedia Kocioa, op. F.L. Cross,
Warszawa 1997 (III wyd), t. II, s. 326; J. Domaski,
Niepokalane poczcie Najw. Maryi Panny, w: Gratia
Plena. Studia teologiczne o Bogurodzicy, PoznaWarszawa-Lublin 1965, s. 206; R. Laurentin, Matka
Pana. Krtki traktat teologii maryjnej, Warszawa 1989,
s. 87.
17 J. Domaski, dz. cyt., s. 211; R. Laurentin, dz.
cyt., s. 108.
18 Dokumenty Soborw Powszechnych, Krakw
2004, t. III (1414-1445), s. 423.
19 J. Domaski, dz. cyt, s. 220; R. Laurentin,
dz. cyt., s. 122; przyp. 122, tam literatura dotyczca
Niepokalanego Poczcia na Soborze Trydenckim; por te
Dokumenty Soborw Powszechnych, t. IV, Krakw 2005,
s. 227.
20 J. Domaski, dz. cyt., s. 219.
21
Wedug w. Augustyna pierwszy czowiek
by istot mierteln i podliw, tylko za spraw
aski otrzymanej od Boga sta si bezgrzesznym
i niemiertelnym. Po nieposuszestwie powrci
do swego pierwotnego stanu, wynikajcej z natury
ludzkiej. A. Kniazeff, Matka Boa w Kociele
prawosawnym, Warszawa 1996, s. 92; W. yciski,

Doktryna o Niepokalanym Poczciu w teologii Kocioa

Prawosawnego, Roczniki Teologiczne XLVII; 2000,
z. 2, s. 73 (przedruk z Annalecta Cracoviensia XXXXXXI; 1998-1999, s. 353-365); tam szczegowa
literatura; na ten temat ostatnio rwnie: Grzech
pierworodny; Augustyn. Dzieje procesu Pelagiusza,
[seria rda Myli Teologicznej; 12], Krakw 2003.
Dla Kocioa wschodniego pierwotny czowiek, ktry
zosta stworzony na obraz i podobiestwo Boga, dopiero
po upadku sta si miertelny, a przez to grzeszny,
przekazujc te zmazy nastpnym pokoleniom.
22 A. Kniazeff, dz. cyt., s. 86.
23 Teksty te przytacza obszernie R. Dbrowski,
Dymitr Rostowski jako obroca prawd wiary
nieuznawanych dzi przez prawosawnych, Warszawa
1936; s. 16 i nn.; R.P. Gagarin, LEglise Russe et
Limmacule Conception, Paris 1876, s. 81-95.
24 A. Kniazeff, dz. cyt., s. 91.
25 Tame.
26
A. Pawowski, Dogmat Niepokalanego
Poczcia w owietleniu nowszych prawosawnych
teologw rosyjskich. Studiu, teologiczno-krytyczne,
Warszawa 1930, s. 4-5; A. Kniazeff, Matka Boa w
Kociele prawosawnym, Warszawa 1996, s. 92-93; W.
yciski, Doktryna o Niepokalanym Poczciu w teologii
Kocioa Prawosawnego, Roczniki Teologiczne
XLVII; 2000, z. 2, s. 78-79 (przedruk z Annalecta
Cracoviensia XXX-XXXI; 1998-1999, s. 353-365)
27 A. Pawowski, dz. cyt., s. 6.
28 Tame, s. 4, tu dalsza literatura.
29 Tame, s. 11.
30 K. . ,
1619, BN Cyr 316; Bibl. Czart. 8491 III,
577, fol 55r, 56 r.. Ksiga ta zostaa zakazana
przez cara Michaa Teodorowicza i patriarch Filareta,
ktrzy na mocy ukazu z 1 grudnia 1627 nakazali jej
spalenie (. ,
(), . 1, 1887 (reprint Mnchen 1992),
s. 144).
31
T. Podziawo, Niepokalana Bogurodzica w
Kociele prawosawnym, w: Matka Jezusa pord
pielgrzymujcego Kocioa, Warszawa 1993, s. 338; tam
dalsza literatura.
32
J. Domaski, Niepokalane poczcie Najw.
Maryi Panny, w: Gratia Plena. Studia teologiczne o
Bogurodzicy, Pozna-Warszawa-Lublin 1965, s. 211.
33 R. Dbrowski, dz. cyt., s. 51; T. Podziawo, dz.
cyt., s. 338.
34 .. , .
, . 1891, s.190 i nn.; R.
Dbrowski, dz. cyt., s. 23 i nn.
35 R. Dbrowski, dz. cyt., s. 50-51.
36 J. Janw Legendarnoapokryficzne opowieci
ruskie o Mce Chrystusa, Warszawa 1931 (Odbitka
z Prac Filologicznych T. XV, cz. II); J. Janw,
Problem klasyfikacji ewangeliarzy uczytelnych
(kaznodziejskich), cz. 1, Grupa rodkowopodolska,
Sprawozdania Polskiej Akademii Umiejtnoci48,
1947, od s. 296; J. Janw Legendarnoapokryficzne
opowieci ruskie o Mce Chrystusa, Warszawa 1931
(Odbitka z Prac Filologicznych T. XV, cz. II).
37 . , , . 1, 1891, s. 51.
38 R. uny, Pisarze krgu Akademii KijowskoMohylaskiej a literatura polska, Krakw 1966, s. 1920; tam dalsza literatura.

39 .. , dz. cyt., , s. 5458; L. Jankowska, Recepcja twrczoci ks. Piotra Skargi

SJ na Rusi w spucinie w. Dymitra z Rostowa i innych,
w: Jezuici a kultura polska, Krakw 1993, s. 93-111.
40 - . XVII-.
XIX . . ,
2005, nr 12, s. 37.
41
[. Baranowicz] Wieniec Matki Boej,
Czernichw 1680, (BJ 3110004 I), fol. 47.
42
[A. Radivilovski], Jujhjljr Vfh, Rtd+
1676, BJ. 589139 III, fol. 724, 736.
43
[azarz Baranowycz] Nh, ckjdtc
ghjgjdtlz+ Rtd+ 1684, 101r; tu za: R.P. Gagarin,
dz.cyt., s. 67.
44
J. Wujek, Postylla Katolicka mniejsza,
Wrocaw 1843, s. 29; J. Wujek, Postilla catholica to jest
kazania na ewangelie, Krakw 1868-1870, cz I ozimia,
s. 64.
45 [F. Rychowski] Kazania na wita Panny
Przenajwitszey z Rnych Doktorw y Authorw
zebrane, Krakw 1678, (B. Jagiell. 392953 III), s. 4.
46
P. Skarga, Kazania o Przenajwitszej
Bogarodzicy Niepokalanej Dziewicy, Krakw 1905, s. 15
47 Tylko Ty, Panie, i Twa Matka jestecie ponad
wszystko pikni, bo nie ma w Tobie adnej skazy i
adnej zmazy na Twej matce, por. Pieni nizybijskie
27, 44-47 (CSCO 218, 61); tu za: W. Kania, Wstp, w:
Teksty o Matce Boskiej, t. 1, Ojcowie greccy i syryjscy,
Niepokalanw 1981, s. 13.
48 jak ziemia, z ktrej stary Adam stworzony,
bya czysta i niepokalana, tak ziemia przeczysta Dziewica,
z ktrej nowy Adam, Chrystus, by zrodzony, bya czysta
i grzechem pierworodnym przekltym niepokalana [J.
Galatowski], Rkx+ hfpvtzy, Rtd+ 1639, 172; por.
R.P. Gagarin, dz. cyt., s. 71.
49 Z czystej ziemi Adam by stworzony, od czystej
Dziewicy drugi Adam by urodzony [azarz Baranowycz]
Nh, ckjdtc ghjgjdtlz+ Rtd+ 1684, 102v; tu za:
R.P. Gagarin, dz. cyt., s. 68
50
[A. Radivilovski], Jujhjljr Vfh, Rtd+
1676, BJ. 589139 III, fol. 736.
51 R. Dbrowski, dz. cyt., s. 30.
52
J. Wujek, Postylla Katolicka mniejsza,
Wrocaw 1843, s. 31; J. Wujek, Postilla catholica to jest
kazania na ewangelie, Krakw 1868-1870, cz I ozimia,
s. 64.
53 witaj, wita ziemio dziewicza, z ktrej nowy
Adam posuy si niepojtym Boym stworzeniem, by
zbawi starego, witaj, wity zaczynie Boy, ktrym
skropiona caa ludzko i w nim z jednego ciaa
Chrystusa uksztatowana w chleby zczya si w jedno
cudowne ciao (Homilia na zwiastowanie Najwitszej
Marii Panny, PG 87, 881 i nn; tu w tum. W. Kani, w:
Teksty o Matce Boej, t. 1, Ojcowie Kocioa greccy i
syryjscy, Niepokalanw 1981, s. 148.
54 Std drugi Adam, wziwszy ziemi dziewic,
siebie samego w ludzk posta ksztatujc (jak niegdy
pierwszego Adama), daje ludzkoci drugi pocztek
stworzenia, odnawiajc staro pierwszej I drug nam
dajc nie zestarza, ktra jest z pierwsz tej samej
natury i tego samego pocztku(Mowa na Zwiastowanie
Bogarodzicy, PG 87, 3217-3288; tu w tum. W. Kani, w:
Teksty o Matce Boej, t. 1, dz. cyt., s. 141)
55
Acts and Martyrdom of the Holy Apostle
Andrew, w: www.ccel.org/fathers2/ANF-08/
56 I dlatego rzek wity Andrzej Pierwozwanyj

67

do prezbiterw achajskich: zaprawd z dziewiczej ziemi

ulepiony jest pierwszy czowiek, tak waciwie jest,
aby z nieskalanej dziewicy urodzony by Chrystus [A.
Radivilovski], Jujhjljr Vfh, Rtd+ 1676, BJ. 589139
III, fol. 736.
57 Ona jest ziemi, poniewa jest z ziemi, ale jest
now ziemi, gdy pochodzi od swych przodkw i nie
dziedziczy starego zaczynu. Ona jest nowym ciastem i
jest pocztkiem nowego pokolenia ; PG 150, 498; tu za;
A. A. Kniazeff, Matka Boa w Kociele prawosawnym,
Warszawa 1996, s. 91, przyp. 18.
58
azarz Baranowycz] Nh,
ckjdtc
ghjgjdtlz+ Rtd+ 1684, 104r; tu za: R.P. Gagarin,
dz. cyt., s. 68.
59 [J. Galatowski], Rkx+ hfpvtzy, Rtd+
1639, 172-173; por. R.P. Gagarin, dz. cyt., s. 72.
60 R. Dbrowski, dz. cyt., s. 31.
61
Ciebie wyobraaa arka, w ktrej byo
zachowane ziarno drugiego stworzenia. Ty bowiem
zrodzia zbawienie wiata, Chrystusa, ktry zatopi
grzech i fale jego uspokoi ( Homilia na Wniebowzicie
NMP S.C. 80, 80-121, tu za tum. W. Kani, w: Teksty o
Matce Boej, t. 1, dz. cyt., s. 237).
62
[A. Radivilovski], Jujhjljr Vfh, Rtd+
1676, BJ. 589139 III, fol. 723 i nn.
63
D. Kasprzak, Ku niepokalanemu Poczciu
NMP, w: Maria Immaculata. 150. rocznica ogoszenia
dogmatu o Niepokalanym Poczciu NMP, Krakw 2004,
36-39, 41;
64
w. Sofroniusz Jerozolimski, Oratio in
Santissimae deiparae Annuntiationrm, PG 87, 32173288; przek. pol. W. Kani w: Teksty o Matce Boej, t. 1,
Ojcowie Kocioa greccy i syryjscy, Niepokalanw 1981,
s. 117-142, zwaszcza 126.
65 Por. przyp. 55.
66
[azarz Baranowycz, Wieniec Boej Matki
ss Ojcw Kwiatki, Czernihw 1680, (Biblioteka
Jagielloska, nr inw 311004 I), s. 54-55. Porwnaj:
ywoty witych z naukami doktorw kocielnych, na
kady dzie przez cay rok nabonie, a krtko opisane
wszelkiemu stanowi do czytania y naladowania wielce
potrzebne przez Albrychta Stanisawa Radziwia Xiecia
na Oyce y Niewieu Kanclerza Wielkiego Ksistwa
Litewskiego w Krakowie 1653 (Biblioteka Jagielloska,
nr sygn. 36203 I), s. 891.
67
A. Pawowski, dz. cyt., s. 9; tam dalsza
literatura.
68
Cz badaczy wskazuje na zachodnie,
zwaszcza jezuickie podstawy teologii w Akademii
Mohylaskiej (J. Cracraft, Theology at Kiev Academy
During Its Golden Age, w: The Kiev Mohyla Academy,
Harvard Ukrainian Studies, 1984, vol. VIII, nr 1-2,
s. 71-80), cz podkrela wschodnie korzenie prawdy
o Niepokalanym Poczciu (R.P. Gagarin, dz. cyt.;


, Paris 1858).
69 Cho dopiero w roku 1891 greckokatolicki
Lwowski Synod wprowadzi oficjalnie wito
Niepokalanego Poczcia, to wiadomo, e prawda ta bya
uznawana przez wiernych znacznie wczeniej. Mimo
e metropolita kijowski Cyprian ochowski w 1678
zosta skarcony przez papiea za swoje skonnoci ku
uznaniu tej doktryny, to w monasterze bazyliaskim w
yrowicach wito Niepokalanego Poczcia obchodzono
ju od roku 1661; por.: .. , dz. cyt., s. 192,

68

przyp. 3. O wczeniejszym jego kulcie wiadcz rwnie

ksigi liturgiczne, np. unickie Akatysty zawierajce
hymny ku czci Niepokalanego Poczcia; por.: .
, ,
, , , ,
,
1968; IV, 243.
70
. , :
, w: XVII
, , , ,
2005, s. 281-303.
71 A. Cameron, The Early Cult of the Virgin, w:
Mother of God. Representations of the Virgin in Byzantine
Art, Athens 2000, s. 3-15; tam szczegowa literatura.
72 Th. F. Mathews, The Transformation symbolism
in Byzantine architecture and the meaning of the
Pantokrator in the dome, w: Tene, Church and People in
Byzantium, Birmingham 1990, s. 191-214; przedruk w:
Tene, Art and Architectura in Byzantium and Armenia,
[Variorum] 1990.
73 L. Uspieskie, Teologia ikony, Pozna 1993, s.
53-54.
74 .. ,
, w: ,
1966, s. 101-112, przedruk w: .. ,
, 1970, s. 279291.
75
. ,
, 1876, s. 293; ..
, dz. cyt., s. 117.
76 . , dz. cyt., s. 294; .. ,
dz. cyt., s. 192.
77 A V, s. 362;
por. te: .. , :
, 1993
(I wyd. Praga 1942).
78
. ,
, 1993;
Teofan Prokopowicz opowiada si jednak przeciwko
Niepokalanemu Poczciu; por. A. Pawowski, dz. cyt., s.
12.
79 Tame, s. 91 i nn.

.


(
. .
).

,


.

.

,
,
, ,
.
- : ,
, ,
- .1
az


.

,

,
, ,
, .
.

2,

.3
,

.

12 .4
17 .
,

.
,
.

.


,
,

,
,
.5
,

17
18 ., ,
,
,
.


. ,


, , ;



17-18 .
.

,

40-


,
,

.6
.
15-16 . (136);
.
17 .
(138); .
1691 (139);
. 1667
, (?)
(355); .
17
. (137); .
1718 ., . (140);
. 18-19 .
(141); .
18 .
(196).7
-

18881889
.8 -

69

. , (),
1691., .
.

. , 1691.,
.
.

.9

, ,
.
(., , .) 1691
.10 -
, ,
. .
,

.

,
. , ,
.

,
, ,
,
- .
.
,
.
, ,
.
,
.
70

, .
-
,
. - -
, ,

.
.

. ,
,
. ,
: ...
... ...
.
- :
,
, ,
, .
,
. , ,
,
.

. (,
),
.

17 .
,11
.
, 1940

, ., .
.12
, .
1691
,

. . , 1697 .,
. . ()

(?). ,
1690- (?), . ()

. -
,

;

.13

,

,
1629
. .
,
17 .

20- ..
17 . (, 1620; , 1626;
, 1627).14
,

, -
,
.

17
. ,
, , ..15
,
1691

1690-
(?),
,
..16

1697
. .17.
. .,

,
. ,

1691
.
(1697-1699), ,

.

,

71

 (?) .
, 1667., .
.

. ,
. 1691 ,
,
,
.
,

,
, ,
,
, .

.
., ,
72

,
-
17 . ,

18.
.
,
,

,
- .
.
,
.

, ,
,

.19 .
.,
,
.20
.
., .,
.

, , .
- (.,.,.,.) 1667
21,
(

1660-
.)22.
355 356.
-
.
,
.

.
.
- ;
, .
.

.
,
,

. -
.
;
, - :

. , . XVII
., .
.

.

.

, ,
,
.
,

. ,
.
,
,
.

:







. , ,
.


.

.

.
(?)23 1666
.,

,
, , ,
.
,

.24 ,
.
,
.
(.,.,.,.)
17 . ,
138.25
.

.
,
.
-
.
,
.



.
- .
, ,
,
.
, (
,
, ). ,
,
,


. ,
,
(
). ,
, -
.
,
.

,
.

(94*74*2+3),
,
,
,
73

 .

,

,



.

.
(.,,.,)26
17 .
.

-
.
,
.
,

,
.

(

,

).

, .
, ,
;
; ,
.

, , ,
.
,
,
.
,
,
:
. -
:
.
.
, .
.
,

.
,
74

,
, . , ,
,

.
,
,
.
17- .18 . (.,.,.)27

. .

.

. ,
, ,
, .
.
,
, - ,

.
.
.
, ,
,
( ,
, ).
,
, ,
,
.

,
.

,
.

.
,
, .
,
, .

,
.

. (.,,.) 28
,
18 19 .,
. -

, .
,

 . .
,
,

17 . , ,

.
, ,
. , ,
,

.
,
,
.
(.,.,.)29 18 .
. ,
, , :
. 30,
. .
.

- ,
,
. ,
,
( -

).
.


.31 ,
- ,
.

. ,
.

.

.


,

, , . ,

.
1
.-,
16 .,
: , 11
, , 2004, .73.
2
, ,

. 10-11 . ; . 13-14
. ; 17 .
. .
3
24
( ),
,
, .., ..
, :
. .
17 .,
, 1991 ; .
1886 .
., , ,
, 1998, . 41-754; .173, 195.
4
.,
,
( ), 2011, 1-2, .6.
,
1260 .. ..
.,
, , , 2008.
5
.,

,
, ,
, 11, 2010 ., .3439; .,
17 .
, , .40-45.
6
.
,
.
: ,
, .
(.3.1),
( 11. 10; 1. 2;
7. 27), :
: ,
(.,
40,3). ,

-
.
.
: ,
, (.1.29)
: ,
(. 3,2).

13 . ., (1296 .)
. . 14 .
. ,
1323 .
,
,
(,
).
: ,
,
- .
, .24, .528-577. [ ].
: http: // www.pravenc.ru./ text/ 471450.
xtml # part 36.

, ,
.13 - .14 . ().
7
1940

75



288
( 33610-33898)
, : , , ,
, , , ,
, .
1947 ,
.
8

.
15-16 .
( ,
); .
16 . .
( -
- ., .-,
, . 16 ., . ,
- ,
, , 2010, .43-77.);
. 17 .
, .
-
, 28
(10 ) 1888 ., 16(28) 1889
., , ,
, 1889, .
50; 60-61.
9
,
(.) - 12-15 .,
, 2005, .48-49.
10
33665, -1017, 99*69*1,5 .; 89,5*63,5; 102*75*6 .
11
. , ,
15-18 .,
..., , , 2008, .120;
- 33663, -1015, - 175).
12
, . .., , 1908, .186.
13

1691
. ,
1680
. .
.
14
.., .
17 ., ., 1966,
.14-17.
..,
16-17 ., ., 1983, .132.
15 ..,
, .15.
16 ,
(, )

1708 :
, : .,
,
,,1935, .6, .64.
. , .64. .

,
.,
16-18 ., , 1970, .108.

76

17 .,
,
..,
2007 ., 5,.84.
18 ., 1666

.,
., , 1998, .236, .367372, .,
, ,
:
, ,
, , 1998, .103-105. .,

17 ., , ,
2004, .1, .91,95.
19 ..,
17 ., .60-61.
20 .,
17 ..,
, , 2004, .1,.91,95.
21 , -33677, 1029, 355,
100*88*2.
22
.,
., 61,131; ,
16-17 ., .127.
23 . ,
.
.,
1666
.,
, , 1999, .10,
.133. . ,
( 1680 .)
-
.,
17 ., .95.
24 .,
,
...,
2007, 5, .85.
25 , 33671, 1023,
94*74*2+3.
26 , 33723, - 1083,
32,5*18*2,5+1, 137.
27 , 33771, -1131, 31*24*2+1,
140.
28
, -33730, -1090, 141,
25,3*34,5*2,7.
29 , 33746, 1106, 196,
31*27,5*3.
30


,
.
(.3:1-4)
. 15 .
, , ,
,
.., .., ..,
15 , ,
, 1982. .,
, .3.
31 Ikonok Konyve, Ruzsa Gyorgy,1981, ..79,
83,89.

ii ,
i
.

()

,
.

.
2-
[ ,
.24, .528].
,
, .

,
, ,

,
,
.


.

.
, ,
,
(.1:13).
. 2

. 1

: ,
(.1:18)
.
,
: (.1:63).



30 ,
19 20 .
.
,

( )
18 . (. 1; 18 ., , ,
148108),
.
,
, ,
. .
,
77

. 3

-.
(

), . ,
, .
,
.

,
. ,
,
. ,
,
.
:
Ten Obraz Molowat Jan Wysznski.



[..
. . .4, 2(20), 2002].


. (. 2; 18
., , , 11852)
78

. 4

. ,
,
.
;

. ,
.
(, ) ,
,

.
(. 3; 19 ., , , 11372)
. ,
,
.
,
. ,
,

. , ,
.
,

, (. 4; 17-18 .,
, , 5030)

. 5

.
. (

1900 . [ ,
, , 5
(131), .59, . 2010]).


, ,
.
,
Ecce Agnus Dei ( .
).
.
, .
,
(. 5; 18? ., , ,
9036),
, , ,

.

.

. (19 ., , ,

. 6

10556),
, .

,
, ,
(.1.29).
. ,
(. 6; 19 ., ,
, 9473). ,
.

, .


. (. 7; 19 ., ,
, 160105),
.

, .
,
,
,
.


79

. 7

. (. 8; 18 .,
, , 8962),
.
,

Ecce Agnus Dei,
.
, , ;
.

S. IOANNES BAPTI....
,
,
.
. ,

. 9

80

. 8

. . (19 .,
, , 7153)
,

:

; ;
; ;
. .
,
( 19 ., , ,
3027)
,

. 10

 , .

,
, .


.



. (18 , , , 6253).
,
( 6, 28).

, .

, .

.

.
.
(. 9; 19 ., , , 5268)
,

. ,

, ,
.

.
, -
.
.

. (1855 ., , )
,
,
. ,
,
.
:
.
1855 . . . 21 ..


. (19
., , , 5743).
,
.
.

,
, ,
(. 10; 19 ., , , 7050),

,
.

,
.

,

,
,
.

81


.

(


)



.

,

1596 .


, ,
, ,
.


.

,

.

- , ,

,
,

. .

,

,
.

. ,
,
,
1,

.



. .
.

, .
,
,
82

. .
,
,
.
,


1940 .,
.
,
.
.
,
, XVII .,

.
.
.
, .

.
XVII .,
, ,
.
.
.

,
.


12 1623
.,
(

) .2 ,

1624 .

.
, .

.3 ,
, ,

,
,
. 1637 .
,
,
.

,

4.


,
, ,
.
.
1820
.,

5.

().


1625 .


6.

,

.
,

,

7.
1643
. .
, ,
,
, , ,
.

.
,

8.

. .
1643
., .
1924 .9,
. ,
,
1665 .,
.
. ,

10. ,
, ,
. ,
1670-80 .

11.
.
, , ,

,
( ,
) ;

.
XVII
.
(
,
16541667)
. , ,
12.
XVIII . .

. .

(),
,

. . XVIII
.
.
13.
, ,
,
. XVIII . 14 (. 1),
1743 .
, ,
15 (. 2).

.


. ,
.

( (?)
),
.

. .
,
() ,
() .

: B. Iosaphat Martyr
Archiepisc. Polocen. / Ordinis S. Basilii Magni
/ Congregationis Ruthenorum.

,

, , .

: B. Iosaphat Kuncewicz
83

1. . . . XVIII
. ( epkowski M. Najwczeniejsze
przedstawienia w. Jozafata Kuncewicza)

2. . . .
1743 . ( .
)

Ordinis S. / Basilii Magni Archiepiscopus

Polocensis / pro fide Sancta [] schismatici[]
/ pro Martyrio occobint Vitebsci Anno 1623 /
Mense Novembris Die 12.
,
,
,
.
,
,
. ,
16,
(.
3).
(
,
, ,
, .),
, ,
.
, 1907 .

,
. 17.
, , ,
,
,
. , ,

, ,
,
.
, .
.
,
.
, 1762 .
. 18 (. 4).

1940 . ,

, ,
,

84

3. . . .
XVIII . .
, ()

.
. ,
,
,
,
. 1754 .
,

19; ,


20 (. 5);
(),
,
. 21.
, ,
. (
- ) ,
,
,
,

.
,
.

4. . . . 1762 .
. . , ()

, ,
, .
,
,

5. . . .
XVIII . . (?). , ()

85

6. . . .
XVIII . . (-).
, ()

. ,
, .

. ,
,

, .


. :
h h #
// >
, [...]
/ [...] u ^
Qi /
# , ###
h [#] / ,
[ ] []
/ [...]
[...] mai.
,
:
, ,

.
.
, .
(-)22 (. 6),
86

7. . . .
XVIII . . ( ).
; , , , ,
()

.
,
.

. .

,
.
-

,
.


, ,
, (),
. ,
.

,
.

.

(?),
, ,
, .
XVIII .

,

8. . . .
XVIII . . . ; , ,
, ()

, .
, .
( )23
(. 7). ,
,
.

.
, . .

,
. .

. , ,

,
, .
,
, ,
,
. 24 (. 8).

, ,
,

.
, ,
.

(?),
.

( ).


, ,

. , ,

.

., ,
,
. 1867 .
,
(
.
,
).


(
,

, .
, -, ).

. .,

.
. ,

1945 .
(
.
.
).25 , ,
. .
.
-. .
-,
- ,
,
.

,
87

9.

. . . . . , ,
, ()

.

.
,
1945 .
,
. .
. 26
(. 9). ,


XVIIXVIII . ,
,
,
,
.27

.
. (
88

). , ,
,
,
.

,
.
,
-, 1937 .
.
28. .

(, ,
,
)
,
.
,
,
.

. 1931
. .
. ,
1925 . .
,
.
,
, ,
,

.
, ,


. (


). ,

. ,


XVIII .,

., ,
,

-
. , ,
, ,

.
, , ,
.

1

: .
. :
// -:
. , 2004; ,
: //
http://media.catholic.by/nv/n36/art6.htm
(12.09.2012);
., .
//
.
7. , 2008. . 111-115.

: Gil A. Kult Jozafata Kuncewicza i jego pierwsze
przedstawienia ikonowe w Rzeczypospolitej (do poowy
XVII wieku). Zarys problematyki // Kocioy wschodnie
w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku. Zbir studiw /
red. A. Gil. Lublin, 2005. S.65-72; , Czy istnia
portret arcybiskupa poockiego Jozafata Kuncewicza?
// : .
, 2011. . 93-98; epkowski M. Najwczeniejsze
przedstawienia w. Jozafata Kuncewicza a problem vera
effigies w ksztatowaniu si ikonografii witych w okresie
potrydenckiem // Fides. Ars. Scientia. Studia dedykowane
pamici Ksidza Kanonika Augustyna Mednisa / red. A.
Betlej, J. Skrabski. - Tarnw, 2008. S. 303-315
2
Gil A. Kult Jozafata Kuncewicza i jego pierwsze
przedstawienia ikonowe w Rzeczypospolitej (do poowy
XVII wieku). Zarys problematyki // Kocioy wschodnie
w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku. Zbir studiw /
red. A. Gil. Lublin, 2005. S. 65-66.
3
Gil A. Kult Jozafata Kuncewicza S. 66.
4
epkowski M. Najwczeniejsze przedstawienia
w. Jozafata Kuncewicza S. 307-308.
5
, ,
, .
, .:
epkowski M. Najwczeniejsze przedstawienia w. Jozafata
Kuncewicza a problem vera effigies w ksztatowaniu si
ikonografii witych w okresie potrydenckiem // Fides.
Ars. Scientia. Studia dedykowane pamici Ksidza
Kanonika Augustyna Mednisa / red. A. Betlej, J. Skrabski.
- Tarnw, 2008. S. 30. Il. 9; .
: Gil A. Kult Jozafata Kuncewicza - S. 66-67;
1867 .
, .
: Gupin A. Un aptre de lunion des
glises au XVII sicle. Saint Josaphat et leglise grecoslave en Pologne et en Russie. T.I. Paris-Poitier, 1874,

.
. , ,
: 12

-
. -, 2012 (
.
).
6
.: .
//
. 2012. 8. . . 46.
7
Gill A. Czy istnia portret arcybiskupa poockiego
Jozafata Kuncewicza? // :
. , 2011. . 93-98; epkowski M.
Najwczeniejsze przedstawienia w. Jozafata Kuncewicza
a problem vera effigies w ksztatowaniu si ikonografii

witych w okresie potrydenckiem // Fides. Ars. Scientia.

Studia dedykowane pamici Ksidza Kanonika Augustyna
Mednisa / red. A. Betlej, J. Skrabski. - Tarnw, 2008. S.
303-315.
8
Gerardi A. Sommaria realazione della vita et
miracoli del beato martire G. Cuncevicio. Romae, 1643,
. : epkowski M. Najwczeniejsze przedstawienia
w. Jozafata Kuncewicza - S. 309
9
. S. 310.
10 . . Il. 6.
11 . :
// http://media.catholic.
by/nv/n36/art6.htm (12.09.2012).
12 Gil A. Kult Jozafata Kuncewicza - S.71-72.
13


XVII .,
Korona zlota nad glowa zraniona
B. M. Iozaphata Kuncewicza Arcybiskupa Polockiego
Zakonu S. Bazylego[]. Wilno, 1673, . : Gill A.
Czy istnia portret - . 97; :
Kosinski S. Zywot y Meczenstwo B. Iozaphata Biskupa
y Meczenika []. Wilno, 1665, . : epkowski
M. Najwczeniejsze przedstawienia w. Jozafata
Kuncewicza - S. 310, Il. 7.
14 Czterechsetlecie zawarcia Unii Brzeskiej 15961996 / red. S. Alexandrowicz, T. Kempa. Toru, 1998.
S. 96; . : epkowski M. Najwczeniejsze
przedstawienia w. Jozafata Kuncewicza - Il. 8.
15 . :
// http://media.catholic.
by/nv/n36/art6.htm (12.09.2012).
16 , -3447, -3528.
17 , -3205, -3499.
18 , -47862, -3251.
19 , -39337, -2719.
20 , -33996, -1152.
21 , -3625, -1373. .: .,
. ... . 111-115; ,

// -
.
. , 2006. . 4. . 5.
22 , -27668, -803.
23 , -15449, -1578.
24 1388 ( ).
25 -42567/50, -3982. .:
.
(1939-1952) //
. .
. ,
2008. . 21-22. . . 146.
26 -42567/40, -1476.
27 .:
. ... . 21.
28 -42561/40, -3490. .: .
.
145-
105-
//
. , 2011.
- 8 (13). . 62; . : .
// . 1965. () . 9.- . 9.

89









.


() ,
.
XV
. ,
,

..

. .
.
XV XVIII
[1, 2] ,

:
[12], .
[5], ., .
[8]. ,

[6].

. ,

.

, .


. ,
,
.
.

,
.
, ,

[3].


,
[3].
90

[3] ( 50 )

[12, 109].
,
,
, . , . ,
,
, .

[3].


[12, 109].
.
-,
.

[10, 100].
, .

, ,

[11, 5].


. ,

,
-
,
.
. , ,

, [3].

,
. ,
-
(
,
[7, 101]).
,
,
, , ,
.
, .


[3].

,

 .




[3].

.
,
, :
, ,
, ,
(
, ) [5, 11-13].


,
.
.
(1:8, 4:8, 15:3, 21:22).

[5, 11-12].

.
,
,
[5, 12].

, .
(
16) :
,
[. 11: 28]. , ,

[5, 25].
( 27, 25)
, :
, [. 13: 34].

,
[8, 117].
,
:
, ,
[5, 12].

. ,
,
[8, 117].

N ( , ,
) [5, 18].

, ,
-: ,
,
. ,
, , ,
,
.
[5, 19].

.

,

: [8, 117]. ,
, ,
, ,
.
,
,
.
,
[5, 22].
,

[8, 117-118].

[5, 16].
.
, .
, ,
.
,
, [5, 20-21].

.

,
,

.


[8, 117-118].
( 16)
X . [4, 14]; 31 26 [6];
.. -,
1996 . [4, 31];
(1), , , , ;

, ,
.
91

 1.

, .
.
.

,
- .

.
, ,

, . , ,
, -.
, ,
,
: N.

: ,
:
.
,
.
,
( 1). :

. , 2006. 32 .
92

( 20)
V . [6]; 17,5 12
[6];
;
(1) , , ;
,
,
, ,
.
:
, .
,
,
.


.

.

. , ,
-,
, ,
-,
, ,
.
,
.

, N.
, - .

( 2). .
( 27)
XV . [6]; 68 39
[6]; ;
, , ,
(),
,
,
,
; ,
,
,
.
:

.
.
,
.

, ,

. ,

 2.

, ,
, ,
, ,
. ,
,

, .

.
.
.
: .
. , , ,
- .


( 3). .
( 21)
XV . [4, 18]; 21,5
17 [6];
; , ,
, (,
), , , ;
,
.
:

3.

.
.
, .

,
,

. ,
, , ,
, ,
,
, .
, , ,
, .
, .
, ,

( 4). :

, 2006. 32 .
( 25),
1915 . ( );
24 21 [6];
(. ) [6];
;
, ,
93

 5.

4.

, , ,
, ;
,
, .
:
.
.
,
.

.
, :
. ,
.
, , ,
. ,
,
.
, , ON.
,
. ,
,
:
. ,
-,
,
.

( ):

94

30 . 1915
( 5). .


.
.
.

, .
,
.
()
[13, 391].

( 85),
..
( 85) .
[6], 29,5 24,5 [6], (.
) [6],
; , ,
, ,
;
,
, ,
.
:

.
,
(?),
.

 6.

.
, , ,
, , ,
,
, .
.
.
: .
, -.

,
.
, - ( 6).
.



. , ,
,

.

. , 2011.
. 202-214.
3. () ,
. ,
.
18.08.2012 .
4.
.
, 2006. 32 .
5. . . : ,
2009. 499 .
6. 1. . 23
1995 02 1996.
7. /
. ., . , 2001. 917 .
8. ., . .
: , 2000.
393 .
9. ., . ,

. . .:
, 2011. 864.
10. / . .. :
, 2011.
416 .
11. .. . .: , 1992.
235 .
12.
/ . . , 2006. 287 .
13. . . [, ] /
//
. : , 2010. 568 .

:
1. ., .
XVI XVIII .
//
: . XV
. , 2008.
. 200-206.
2. ., .
XVI XVIII .
//
: . XV

95


:


(

)


,
.

,
, , ,
. ,

,
- .
,
-
, .

,
. ,



.

.

,

.

. ,
.

1. ,
, ,
, . ., , , ,
.

96

2. , . , ,
, ,
. ., , , ,
.

.

, ,
(. 1),

, .
,
. , ,
. ,
,
1. ,



.


(
), . ,
, (.2).


,
. , , 2.


(
), . . .

. , ,. .

.
,

3.. , , . , ,
. ., , , ,
.

,
.


(. 3).


, ,

.
,

( ,
),
( ).
. ,
, (. 4).

.
, ,
.
(. 5).



3. .
. .
? . ?
,
.


,
, , .

. 4.

,
.

,
, ,
,
.
,
-

,

.

.


,
(
5).

? ,
-,
.

. ,

,
.

. ,
. . ,
,
, .


(.6).
, ,
,
.

4. ,
. , , , ,
. ., ,, ,
,

97

5. , . , .
, , , . ., ,
, , , .
. , . ?, . ?,
, . ., , , ,
,

. ,

,
. (3023),

,

,

( .).
-
,
,

-
-, ,
.
,

.

.


,
.


98

6. , , . ., ,
, , ,

.
,
,
, , ,

.

,
,
, ,

6,
,

.
1
: / [.
- .]. .:
, 2008. . 272.
2 : / [. .]. .: ,
2008. . 79.
3 - .
XIX XX / -
. // : . .:
, 2008. . 17.
4 : / [.
- .]. .:
, 2008. . 64-65, 261.
5 : / [.
- .]. .:
, 2008. . 89, 226.
6
.
// . . ,
2001. .481.



XVI .
.

,

1.


, ,

.
,



.

2,

,

,
.


,
,

.

XV .3
,

( ).


,
,

.

,
. .
4,

. XVI . .
- .

99

 . . XVI .
. - .

1939 .
,

. 5 .-. 6.

.

,
,
.

, ,
,
,
, .

;

-
1930- .

-

,
.
- ,

100

, ,
.
,
.

,
,

,
.

. ,
, .
,
.

,

XVI . ,



,

.
,

-. .
XVI .
. - .
.
. XVI .
. - .

.

,
;

, .

,

, .

,
-
;
, .

. ,

;
,
.
.
(. 25:34):
/ / / /
U U / / /
W. -

:
U .


,
,
.
.
.

:
U,

, ,
U /
,
/
U, ,
.
,
:
, ,

,
,
.

,

; ,

. ,
.
101



:
,
,
,

.
,
.

,
,
.

, :
,
, U ,
U

.
,
.

,

. ,
,
,
. ,
,
.
,
.

.

-.

WU U / UU
U.

-


, 7
8, ,
,
,
.

9.


102

XVI .

-

,
,
;
. ;
;

10 .
, ,


1570 .11,

.


,
,
,
, XVI
.

,


.
1
XII .
.
2

.: Himka J.-P. Last Judgment iconography in the
Carpathians. Toronto-Buffalo-London, 2009.
3

, XVI . :
(). -V
. , 2005. . 297.
4
. .
, 1998. . 101.
5
.
// . , 2001. . 91.
6
Himka J.-P. Last Judgment iconography in the
Carpathians. Toronto-Buffalo-London, 2009. P. 235.
7
Kosiska J. Icons from Poland. Warsaw,
1989. Il. 40.
8
. .
. , 2007. . 203.
9
. .
, 2010. . 72 (84), . 164; . 73 (85), . 168.
10 . .
, 2010 . 78 (90), . 180; . 79 (91), . 181; .
82, .223; . 77 (89), . 179.
11 ., . .
, 1990. . 18.

 .



,
V .
.

.
(,
, ). 1933 .
,
1939 .
- V .,
. .
V ., 1983 .
,
, 1. ,

.

V . .
,
. 2.
,
-
,
.

,


,
.

.
.

,

.
..

. , 1630-1640 . .
103

 . .

. , (),
1630-1640- ,

, 2010
.3

2010
.,
.

,
: 1.
; 2. ; 3.
; 4. ; 5.
; 6.
(?) ( ). 7. ;
8. ; 9.
;
10. ; 11
; 12.
( ); 13.
; 14. ; 15.
;
;
-.



,
104

(
):
.
.
,
, ,

. ;
;
.

 .
.

(,
).

,
,
.


1631 . ,

,

.

,
. ,
,
,
,
.
-
,
, ,
.


;

.

-
. ,

.

(?). . . 1639 .

(,
, , , ..)
,
,
.

,
, , -
, ,
, ....

,
- .
1639 . (
)4,
, 1638 . .
5, 1643 .
(

)6,

(
)7,
(
).

,
, , ,
105

 (?). , 1643 .

(?). , 1630-1640 .

. ,
,
,
, .

.
,
, ,
.

- ,
,
...


,
,

.
,

.
.
: ;
- : . .. /
/ ... ..// .../ /
w.../ ...


,
. .

.
,
.

:

,
,
,

,
,
,

,
XVI .
,
. ,
-

,
. ,
,

- , , .
,

- ,
.
,
,
, .

106

 (?). . . 1638 .

(?). , 1630-1640.

.
,
:
......
,


,
, ,
-

.
, ,
,
16301640 .

,
.. - .

,
.

,
,
.
1
. .
XVI- XVIII . ., 1983. . 138.
2
Ikony Mki Paskiej. Krakw, 2007. - S. 223.
3

.
,
.
4

. , 2008. . 70.
5
Tka . Ikony Sowackie. Il. 80.
6
Ikona Karpacka. Album Wystawy . - Sanok,
1998. Il. 27; Najpikniejsze ikony w zbiorach polskich.
Olszanica, 2001. - S. 40; Ikona Karpacka. Przewodnik
po wystawie Muzeum Budownictwa Ludowego w
Sanoku. Sanok, 2004. S. 27.
7
Biskupski R. Ikony w zbiorach polskich.
Warszawa, 1991. Il. 80.

107

XVII
.
()

1753 .1 XVIII
. 1866
.


,
.
, 1765 . ,
1614 .
XVI .
( )
2.
XVI, XVII, XVIII
.
XVI .
, .
()
XVIII .
( ),
.
XVII
.,
(. 1).
3.
,

.
, .
,
XVII .,
XVIII c.
4

.
,
5.
.
(. 2),
6,
.
. ,


7.
:
(. 3),
, ,
.

(.
4), (. 6,7) 8,
,

.

,
9.

. ,
.


.


,
,
10, ,
()
.

-
.

,
, ,

,

.

. .

(
).

,
.

108


XVII . .

XVII . .

,

11.
,

,
XVII .,
.
,

.
,

: -,
.
,

.

,

,
,
.
.


.
,
.

.

,
, .
,
12.
,
, ,

, ,
.
,

.
,
,
.



(1631-1638),
.
(1637 .) ()13.

,
(),
, ,
, .
. ,


14, ,
,
, .
,
, ,
.

109


XVII . .

,

,




.
.
, . ,

,
.
.

.
, :

15,
.

,
( ),
(
) .


,

.

16.
110

- ,


( , , ).

,
:
, ,
;
, 17.
,


,

, ,
,
,

,
.


-(?).

,
,

,

,
XVIII .,
. ,
,
,
. ,
,



.
XVII .,
. ,

,

,
.

,
,
,
XVIIXVIII c. ,



,

. XVII c.

-
.
,
,

. ,

,
,
.
,
,

. ,

,

,


, ,
.
1

1753 . . ,(.:
. . . .
, 1998. . 406.),
1737 .
,
XVI .
. , ,
.

( )
. .
1765 .
. .: Smolin
// Sownik geograficzny Krlestwa Polskiego i innych
krajw sowiaskich. T.X. Warszawa, 1889. . 906.;
. , 10 / 99.
. 55-56.; .
// .
, 1926. . 11 . 94.
2
.: .
. 55-56.
3
.: .
. 94.
4

( XVI .),
.
:
, , . ,
, ,

. ,
.
,
.
.

,
.
5 .
XVII XVIII
// . 1961. 5-6. .
180181.
6 .
V V .
. ., 1985. . 151.
7
. XIII
XVII . 2 . ., 2001 . 670.
8
., ., .
. /
. . .: , 2004. 315 .
9
,

,
, .
10
. .

. XVII
. // . 2009, 1-4 (16-19).
. 23-24
: , ,
.
. , 2009 . . 109.
11 . //
, 1994. . V. . 161.
12 . . .
/ . ., ,
1995. . 25.
13
. .: .

XVII // .
. . ,
2011. .LXI.; - . 212-213.
14
.
V V .
. ., 1985. . 151.
15
XVII . .
.
16 :
();
. ;
. .
17
(
),
1646 . (
),
,
. ,
.

111

1.

,
. ,
.
.

. XV .

,
.
. , 1500 .

2, , ,
, ,
.


,
.

.
,
, ,
.
50

( ).
,

, ,

,
.

,
.
,
,

,
.
,
.

112

(?). .
. XVIII .
. .

XVII
XVIII .,
,

.
,


,
-
3.
1726 .
. ,
- ,

4.
,

.
,
XVIII .

 (?). / .
XVIII . . - . .

,
.
,
, ,

.
3/4 ,
.

.



,

, -
, .
,



.
.
5,
,

,

.
- ,
.
,
,
.


,

.


,
,
.

,
,
,
. .

113

 (?). / .
XVIII . . .

.

:
,
.

, (
). ,
.
.



,
-
.6 ,

,
.
1797.
,
,
.

,

.

114

.
,
,
.


.
,
,

, .

:
, ,
.

,
,
.

, ,

.
, , ,

 . / . . 1726 . .

7.
, ,
, ,
,
,

, .

1726 .
, .


, .
,

.
, ,

,
( )8.

.
, .
:

/ []
.
1663
., 40
(
). 1673 .

. ,
.

.
, ,
,
115

 (?). .
XVIII .
. -
. .

.



- 9.
, ,

, .

.
,
. XVII
. .


.
,
,
. ,
,
, . ,
,
.
,
-. ,
,
116

, .
,
, .

,
.
.
.

: ,
,
.


.
,
,
.
,
,
.

/ .
,
(
).

,
.
,
.

1730 .
,
.
,
,
, , , 10.
, ,

(
).
:
,
. ,
. ,
;
.
11. ,
.

 (?). .
. / . . XVIII . . .

, .
. .


, .


. .

1672 .
,
12.
,
,

. 1670-

, .


,
13.

, ,
.

(?).
/ . .
XVIII . . .

117


.
,
;
- ;
,
.
( ).
;

,
, .
.
.
. ,

,
( 3:2).

. ,
.


.

()14.
,
.

-
. ,

,
.

. ()15.
,
, ,

,
,
. ,


,
.
XVII .16

,
17.

18,
118

.
, ,



19.

,

. , ,
. ,


, (
, , , .
, , .
). ,


. ,
, .

,
XVI
XVII . ,

.
,
,
,
.


.
- .,

20,
.
.
.
,
.
,
,
, .

, .
.
,
,

.
, .




- ,
21. ,

,
.

, 22.

.

(
) .
.
,

- .,
,

(?), ,

( )23.

.

( . .)
( 19481949-
.24) .
25,
. ,
,
. ,
.

17661797 .26

. .

,


,
,

-
., ,
. ,
,
,
,

. ,
,

.
,
,

.
,
,

1670- 1720- .

,
.
XVIII . 1730- .

.

,
,
.
1
Nowacka J. Malarski warsztat ikonowy w
Rybotyczach // Polska sztuka ludowa. Warszawa:
Instytut Sztuki PAN, 1962. 1. S. 27-43;
Przedziecka M. O maopolskim malarstwie ikonowym
w XIX wieku. Wroclaw, 1973. S. 28-30, 55-58;
Kurpik W. Sygnowany iconostas szkoy rybotyckej //
Materiay Museum budownictwa ludowego w Sanoky.
Sanok, 1968. 7. S. 56; .
. : , 1970.
. 98; .
XVII XVIII c. : , 1978. .
278, 282; Biskupski R. Malarstwo ikonowe od XV do
pierwszej poowy XVIII wieku na emkowszcznie
// Polska sztuka ludowa. Warszawa: Instytut Sztuki
PAN, 1986. S. 153-174; Biskupski R. Sztuka
Kocioa prawosawnego i unickiego na terenie diecezji
przemyskiej w XVII i pierwszej poowie XVIII wieku //
Polska Ukraina 1000 lat ssiedztwa. Przemysl, 1994.
T. 2. S. 351-370; .
,
//
. . : ,
1983. . 90-96; .
// .
. : , 1985. . 323-333;
.
XVII XVIII . : , 1990. C.
48-75; ., .
. : , 1991.
. 72-80, 82-84; .

119


XVII c. // . ,
1992. 1. . 59-63; Aleksandrowicz W. Rybotycki
orodek malarski w drugiej poowie XVII wieku // Polska
Ukraina 1000 lat ssiedztwa. Przemysl, 1994. T. 2.
S. 341-350; .
// 01. :
, 2002. . 35-38; .
// Zachodnioukraiska sztuka
cerkiewna. Dziea-twrcy-orodki-techniki. Materiay
z midzynarodowej konferencji naukowej 10-11 maja
2003 roku. acut: Muzeum-Zamek w acucie, 2003.
S. 236-252.
2
.
... . 48.
3
. . 90-91.
4
:
.
/ - . -
() . : , 2010. .
47-48.
5
-1217. 97602
6
-785. 91,555,52
7
,
,
XVII .
8

( 1770- . ).
.
10365 .
9
-3349. 9969,52,2
10 -3172. .
11 -1236. . .: .
. : , 2009. . 248-251.
12 .
. . 1. , 1922. . 201; .
... . 98.
13
-3507. .: .
. 252-253.
14
- . :
Giemza J. O sztuce sakralnej Przemyskiej eparchii.
acut: Muzeum-Zamk w acucie, 2006. Il. 77.
15
- . :
ibidem. Il. 98.
16 . .:
. .
// .
. , 1921. . . . 55-74;
.
XVIII . //
.
. , 2001. . 8. . 38-40;
. (XVIII
.) // . 2002. . 3 (46). . 4748; .
//

120

. , 2007. 3. . 124-125;
. :
XVIIXVIII c. //
. , 2009. 3-4. .
337-342; .

(, ,
) // .
: , , .
.
. , 24-25
2010 . , 2010. . 75-82.
17
24
XVIII c. (
) ,
.
18 -3296. 60414,5
19 .
.: . XVII .
//

. . , 2010. . 259283.
20
-6398, -212.
, .
. .
.

. . .
21 -3882. 178,54414
22 :
/ . :
, 2003. . 105.
23 . . 131, 134, 153.
24
. ,
,
.
, 1990- .
.
25 . ...
. 98.
26

17661797 .
. . 496.
. 52.




V V




V V ,

( ).




. i
i i

i.

, i, i,
i i,
i
,

i i
i XVI - XVII
., ii i
( i )
1965 .,1 i,
i .2
,


. ,
, i i i
i
, i
i i i
.

,
i 1965 .,

,
i
i i i

i i
.3 i
ii ii i
i,
, i, i i
.

i

,
1990 . .



. 1991 .


1990
1991 .4

,

.5 1990- .
.
1990 2000- .


,
,
.6


VI - XVIII ., 2005 .
,


,
.7

,

.


,
VII XV .8

,
. ,
,

.
,
121

 ,
,

V .
,
,
,
, ,

.
i i ii
,
V - V ,9 ,
V
V . , ,
,
, ,
.
V
VIII
.
,

, , ,

- .
,
, ,

, V
VIII

.

V
V
,
.

,
.10

.

,
1698 1705 .
.
(
)



,

.11
122

(
)
(
V .).

V , ,
.

, 1689
.

( ).12
.

,

V
.
,
.



V V ,
.

,

. , .13
1744 .
1750 .,

.
,

.

,

V V ,
1700 . ,

.
.14


,

 .

,

,
, .
c ,

V

,
.
,


,
, .


,

.15

, ,
,
.
1717 .,
.16

,
V ,
1747 .
.17
,
, ,

18

-

.19
,
, 1911 .
.

().
,
-
V

. . XVIII .

V , , ,
,

.

.20



- ,
,

.

V ,
,

,21
,22
,23

.24

,
1910 .
-
,25

123

,
,
,
1912 .,26

. ,
,27
,
,

,

.
,

,
.28
,


,
VIII .

,


.


(1683 .)
(),
-
( V
V .) ,

.29

,
V


,
,

.

,
.
V

,
,
124

,

.

. .,
1764 .,30
,31
.32


,
,
,
,
. ,



.

,
,

. ,
1954 .
,33
(?)34

V .
V ,


,
.

.

,

,
,




.

,

.
,

V ,

(1740-1804)
( 1745-1824).

 .
( ). 1781 .

.
. .

, .
,
,


,

.
.,
1780 1800- .


1780 .,
. ,35
1781 .,36

, .
, ,

.,

.
.
1790 .,37

1793 .,38
1791 .39

1803 .,40
.



.
,
,
,
. ,
,
-
.

1775-1779
.(?),41 ,

-
1780-1790- .(?),42
.
1780- .(?),43

.
1800-1810- .(?),44

1800-1810- .(?)45.

-
, ,
.
, V
, .

,
, ,


.
.
-46
, ,47

-
.

, V
,

,
. ,
,

.
125

 . -
. 1770- .

.. XVIII - . .
.

. ,

.,

,
..

, ,
,
, .



.
,
, .
, ,
-
,48
49.
,
,
,
,

,
.

,
,

.

,50

,51
52.

V


,53 1911 .
.
, ,


, ,
.


,
,
.
V

-,

,54

126

 ,55

1685 .
, , , 1952 .

.56

V V

,
,
.

,
, ,
,
,
,
,

,
, , -



.

,
,

.
1
. XVI-XVIII
.: (- 1965 ).- .,
1967. - 69 . - 23 .
2
.
// (,
, ). , 1967. . 59 67;
. XVIIXVIII . - ., 1968. - 319 . - 185 .; Gbarowicz M.
Portret XVI-XVIII wieku we Lwowie. - Wrocaw, 1969.
- 141 S. - 85 i.
3
. //
. 6- .
XVII-XVIII . - ., 1968. - . 3. - . 240 283;
. //
XVII-XVIII . - ., 1978. - . 119 227;
.
//
V V . , 1981. 256 . 211 .
4
.
// . 1991. . 5. .
58 - 62

5
.

// : VI
(, 3 8
1995 ). , 1996. . 206 - 208
6
.
-
//
. V (,
9 10 1994 ). , 1994. . 73
74; .

// .
, 2001. - 2 (7). . 103 - 107; .

XVII
// . 2003. - 1 2. . 222
227; . ,
- //
. 5- . . 3:
V XVII . - .: ,
2003. . 874 - 910; .

// . 2004. -
3 (8). . 165 168. .; .
XVII . //
. 100 : / .
, . , . .
.: , 2005. . 144 179. .;
. XVII .
// . 2005. - 4. . 142 - 177; .
() // /
. . . . : ,
2007. . 1. . 244; .

//
. 2008. 6 (11). - . 170 181; ., . ()

//
. 2009.
- 7 (12). . 192 - 199; .
-

(1700) //

. 2009. - 7 (12). . 241 - 252
7
XVI - XVIII c. //
. -
, . , 2005. 352
.
. .:
.
XVI-XVIIIc. - . 51
63; .
- . 75 -79
8
,
-, ,

127


9

XVII . - V ., , ,
.
,
.

(.: .

. - , 1913. - 36 .)
1939 (.:
., . XVII XIX . . - , 1939. - 15 .).
.
(.: . //
. 2004. - 3 4. . 464 482; .

- . 75 -79)
10 .: .

(
V
V ) //
. . CCLXI.
. ,
2011. . 195 - 208
11 .

//
. , 2001. - 2 (7). . 103 - 107
12 .
. // .
, 1926. . . . 1 2. . 99
13 25291 235 , 48 36
()
14 .
//
. 2004. - 3
(8). . 165 168. .
15 42703/1 1133
, 45,5 34
(); - 42703/2 1134 , 46 34
()
16 Sownik Geograficzny Krlestwa Polskiego i
innych krajw sowiaskich. Warszawa, 1889. T. X.
S. 364
17 12156 40 , 80 61,5
18 Gbarowicz M. Portret XVI - XVIII wieku we
Lwowie. - Wrocaw, 1969. S. 11
19 bitS. 106
20 ., - .
()
//

. 2009. - 7 (12). . 192 - 199
21 6975 15 , 72 58,5;
13150 43 , 77 60
22 5496 7 , 65,5 53

128

23 6901 10 , 73 55,5
24 41347 1053 , 97 67
25 6975 15 , 72 58,5
26 13150 43 , 77 60
27 6901 10 , 73 55,5
28
( - 59960/10 2141
, 102105).
.
.
.
-
( )
29
.

()

//
( 16 2009 ). , 2010. .
47 - 49
30 14040 55 , 78 69,5
31 13215 1675 , 74 58
32 22407 201 , 188 125
33 38570 907 , 59,5 46,5
34 50603 1665 , 66 40
35 6902 11 , 66,5 52
36 47326 1585 , 61 47,6
37 36995 904 , 54 42,5
38 6977 17 , 45 29,5
39 34643 624 , 58,3 44
40 36420 861 , 87,5 62,5
41 42214 1118 , 100 81
42 / 1054 , 116 80
43 6983 22 , 80,5 63
44 6986 25 , 75,5 65
45 42061 1104 , 82,5 66,5
46 42220 1123 , 73 54,5
47 / 1056 , 71 53,5
48 42060 1103 , 60,5 46
49 42215 1119 , 83 70,5
50 6984 23 , 74 63
51 6987 26 , 62 50,5
52 10799 35 , 58 47,5
53 11975 1720 , 187 127
54
18280 122
, 69 52; 18279 121
- , 69 51
55 4711 6 , 90 68
56 ., .
. .- ,
1996. . 32

1802

,
,

. , ,
,
, ,

,
1.
,

( )

.
( ),
,

.2 ,

,
:
,
,

,

.

,

.


.

,
.
-,

, .3


-,

(
) ,

.4
1802
-,
. ,
,
- .


5
( ) 1912 .,
, . . ,

(1884 1961)
,
,

129

 ,
. , 1802 .

(1958
1961)6,

7.
, -

,
-
,

,

,
, ,
8.

-: ,
1802 .

(



, .
9).

.

,
,
.

,

(
, XVIII .
. ),
130

.
, .
.
.
,
.
: .
:
. | .



;

. ,
, ,
.
, .
: S, S.
| . , :
1802.

-
( )
( ,
).

,
: .
.

.
.
.
,
, : .

: , .
:
,
.
.

,
-
,
,

, ,
. ,

.

- .

-

 ,
. , 1802 . .

,
. , 1802 . .

., ,
,
.

,

,

,

, ,
,
. ,

, ,
.
1802 .
,

,

,

-

,
,
,


.

- . / .-. .
, . . .25; , .
.
. .203;
4
-
. .25; , .
- .203;
5
.-13165, -1468;
6
. ,
1993. .1. .143; -, .
//
online. 2011, 14 //http://lvivska.
com/life/2011/12/734;
7
. . , .

,

. , 2012. .6;
1910
:
. ,
1882 .
. . ,

, - 1887 .
1910- .
.
, 1909 . ( ,
,
-
.


, ,

),

.
, . .
8
:
//http:// sheptytsky.ugcc.org.ua/
main.php?menu=2&sub=1&sm=5&subsm=1 ;
9
-
1910.
, 1910. . 66. .329.

1
, . .

//:

. , 2010. - 1-4
(20-23). .202;
2
;
3
.
XVII-XVIII . ., 1990. .39;

131





.
2007 ,



[12]
.
,
,

.
,
, ,

. , ,
(11
843.)
,

,
,
.
,


,
[4,p.10].

.
( ,
) ,

.
,

.
,

,

,

[4, p.11].
,

.

,


132

.
.

,

.

,
.

,
[4,
p.14].

,
.
,
.
,

(). ,

,
,
,
[4, p.14].
,
,
.
,
. ,


.
,
,

[4,
p.14-17]. . ,
.
,

,
[4, p.17].

,
,
,
,

 [4,
p.17]. .
:
Sothebys
15 1984 .,
1988 .[4, p.18].


,
, ,
. ,


, ,
[4, p.20].
,

,
,
[4, .20].


.

,
,
XVIII .
.
,

XVIII .,

.
,
,
,

- (18061867..), , 1839.
,
[4, .31].
. ,

:

,

[4,
.38]. , , , ,

.

.
,
.[4, .38].

,
,
[4, .47].

, : ,

. ,

, .

[5,
.290].

,

29 867.
.

.
,
.
,

.

[4, .63]. ,
,
.

,
,
.
,
, [4, .63].

, .
.



:
,
, .
()



,
,
,
,
[5, .295].
133

,
.

,
.

,
, .
,
. ,


,
?

. ,
.
:

,
?
: , [1,
c.120-121].

,
,

.
,
,

,
,
.

,
, ,
, ,
,
. .
,

.
XVII .
()
()

.


, [3, .6-7]. ,

. , ,
134

,

.

.
.

VI,
, ,
,
[11].

. 26 2011 .

. ,
,
,
[9].
, ,
.

.


[6]. ,

- ,
.
,
,
:
,
,
,
.

.

.
, ,
, .
.:
,
[3, .290].

,

,
, [3, .290].

,
.

, -
,
2012 -.
.
.
[7]. 8
2011 . -
. .
,
,
,
- [10].

.
,
.
:
.
, .
, .
[8].
,
,
,

, ,
. ,

,


,

. ,

. :

, ,
.
[3,
.290-291].

.

, ,
, ,
.

,
.
,
,

[3, .291].

,

,

.

. ,

, .



.
,
, ,
[3, .24].

.

-
.
.

, ,
,

.
[2, .275].
1. ,
.
.

.
[2, .276].
,
,
,
,

[2, .278].
:

,
? . : ...
,
,
,

135

.
, ,
,
.
[3, .259].
,

.
. : ,
( ..)
.
,
[2,
.278].

:

( .
) ,
[2, .278].
2. ,
, .

.

.
( .)
. ( -
.). . .
1530 .,
. [2, .317].
.


:
,
,
.
[2,
.284]. :
SantaMariaAntiqua (.
650 .)
WaltersArtGallery ( .)
,
.
,
.

- .,
[2, .286].
3. ,
,
,
.
136

[2, .291].
,
; ,
, ,

[2, .291].

(1203.)
[2, .291];
.

.


- V.
, ,

,
[2, .292].

,
. ...

, [2,
.295].
4.

.

.

,
.
,
,

[2, .299].

:

,
, [2, .301].

,

[2,
.303] :


[2, .303]
. V . (
) [2, .304].

,
,
-
. :
.

[2, .306].

,

, , ,

.


,

.
,
(
-
- 2012 )
,
.
:
,
[8] ,
- ,



.

2012
,

:
,
,
,
,

.


.
,

. . :
,
, ,

[3,
.253]. ,

,

, .
,
[3, .253].
:
1. . .
. - .: , 1996. 159.
2. .. . .: , 1971. - 405.
3. .. :
. .: ,
2005. 304.: . ..
4.CormackRobin. Icons. Cambridge,
Massachusetts: HarvardUniversity Press, 2007. 144p.
5.The Homilies of Photius Patriarch of
Constantinople / English Translation, Introduction
and Commentary by Cyril Mango. Cambridge,
Massachusetts, 1958. 325p.
6. ., .
()
/ , 5 . :
[http://5.ua/newsline/184/1/68135/].
7. -
- -2012 / , 18
2011.// : [http://podrobnosti.
ua/podrobnosti/2011/07/18/780935.html#comments].
8. . . /
05.11.2010. :
[http://www.dw-world.de/dw/article/0,
,6163844,00.
html].
9. :
. , 29 2011.
: [http://tv.zik.ua/news/
detail/2933].
10. . ., ,
-2012 / -
. 2009-10-09. :
[http://kolomyya.org/se/sites/ep/19851/].
11. .ua
, 24 .
: [http://tsn.ua/article/print/
ukrayina/u-lvivskiy-cerkvi-yuschenka-zobrazili-poruchz-bogorodiceyu.html].
12. .
// : [http://
www.classics.cam.ac.uk/faculty/staff-bios/researchstaff/
robin_cormack].

137


: ,
,
,
,

,
,
.

,
1.
,
,

.
.

: ()
mensa (, ),
.
,

,
.
,
( 3)
, (
, , ,
).

,
. ,

.
(272 337
.)

2.

.

.
,
.

, ,


3
. ,


(
138

)
,


4.
5.
, ,
I ,
457 474 . ,
,
-,

( 760-818 .)
768 .


IV (
775-780 .) ,
VI.
:


, ,
,
.

: ,
,
;
.
, ,
14 ,
;
,

6.
,

, ,
.
X .
: ,
7.
( 1196)
(
)
, 692 .8
VIII .
,
( 700 .),
, ,
9.

 1653 . .
, (42,361,2 ).

,
(
),
, 809 .10


.
,
.
-
II (820 829 .)
: ,
,


.
(828)

11.


. ,
.

,
.

.
1653 .,
(1641-1674 .).

52
, 42,361,2 .
(.1) (
- ; .36,37,38) 12.
(. 2),
,
- 1741 .
(-).

. -. 1741 .
. , , (4655 ).

- ,
-
(, , ;
4655. . -480)13


,
. ,
, ,
.
, .

.

,
14. .
15. ,
,
,
.

,

,
. 16. , .
, ,

,
XIV . 17


,
. .
,
.
,
. ,

, , ,
139

, ,
(katasarka)
.

.

18.
, ,

. ,

,
.
XIV XV
.
.

,
, .
,
: ()

. ,
.
(katasarka),
(trapezoforion),
.
,
. ,
19.


.
,
,
.

, .
1720 . :
,
, ,
,
.

,
,


(. III, I 4)20.
,
.
,

21.

140

(1204) ,
,
-, ,

,
22. ,
(
XII XIII .) ,
,
, ,

,
, .
.

XIV XV . ,

,
, ,
,
23.
,

II (XIII .)

.

.

.
.
XIII . ,
, 70
24. . ,

(XIXV .) 25.

XII XIII .26

,

.

(
) 27.

 XVI .
. .

1148 . . (3737 ).

. , ,
.

-. I
.
.
,
XV ., ,


.

, ,


, 28.
,
, .

, 29.
,

.
,
-, -, .

,
.
IC
, IKA.

,

, 30.
XVI .

30-
. ,
,
(. 3).

( )
, ,
XV XVI .

, , .

,
,
, .
, ,
.
1148 . (i. 4),
( , ;
37x37 ). ,

, 31.
, , .

1551, 1558
1605 .,
(,
,
).

1603
.
.
,
32.
, X XV .

,
141

 ,
.
XV XVI .,
,

.
.
XVII .
,
.

,
. ,

.
:
1 . . , 1977.
. 48.
2 .
. .2. . 12, 14.
3 .

//
. 2009. 4(66). .229; . Adoratio

( -) //
. 2011. . 40. . 344.
4 .
. IX-X .
//
. - ., 1893. . 6. .173-177.
5 . .
, 1901. .117-118.
6
//

. ,
1885. . 1. . 329-330.
7 (.): 1)
,
; 2) .
8 ., . . ,
2007. . 191.
9 Acta Sanctorum. Vol. 2. P. 282.
10
. .:

. ., 1908. . 2. . 1. -
40 . . 278.
11Izzo J. The Antimension in the Liturgical and
Canonical Tradition of the Byzantine and Latin Churches.
Rome, 1975. P. 31-32.
12 . . -
: . , 1998. . 27.
13 .. XVI
-XIX . , 1999. 50.
14 ,
. ,
1146 . .

()

142

.
, ()
.

. .:
. . .2.
, 1908. . 341.
15 ., . . 303.
16 ., . . 190-191.
17 .
//
. . , 2006. . 75.
18 (), .
(De cerimoniis aulae byzantinae) . , 1895. . 84.
19 , .
. , 2010. .
197-198.
20 ., . . 191-192.
21 .
XVIII (

) // .
. - . .
CCXXXVIII. , 1999. . 457.
22
. , 1877. 31
. . 378-380.
23 , .
. 199.
24 ., ., . //
. . II. , 2000.
.489-492.
25 .

XI . //
. , 2000. .
118-123.
26
.
,
.
27 . . . 1.
. 2. , 1904. . 183.
28 , .
. 197.
29
. , , ,
. XVI . XVII . .
.: - .

:
//
. , 2010. - 7. . 269-274.

30 . //
. , 2001.
. I. . 26.
31 .
I IV . , 1964. . 28-32.
32 .
// . 100 :
. , 2005. . 93.




:
,
.

V - V .

,
.

: ,
, , , , ,
, .
.
:
. ,
, [8,25].

,
.
, ,
,
,
,
,

.
,

XIV-XVIII .
.

,

.
V V
.,
,
.,

.
: 1667 1690., 1767
1756 ., 1790 .,
1767 ., 1679 . [10,133].

.

,
..
,
. ,
,
. -.
( 315;
- 38) 1767. 32,5 20,5 . 20. [10] 224 [10]
124 . -32 .

. [2,584] -2.
-1 . [ 3, 3]
: ..
87 21.02.95 .
:
: ,
,

,
.
: ,
( ,
, )( .44 )
[ 2,3]
: (,
, , )
- ,
, [11,148].
, 1767 .
,
.
7255.

,
,

,
,
, ,

.

.
:
: .
: ,
, ,
.
( 317; - 40)
1756. 31,5 20,5 , 20. [3] 210 .
. . [2,584]
:
:
: ,
,

,
.
:

,
,
, (.121) [ 2, 1]
:
,
,
.
7264.

,
143

,
,
, ,

.

.
:

( )
: [1,133]
; ,
, ,
.
(
318; - 41) 1790. 32 20 . 10. [10] 224
. 12 .
-3. -2 . [5, 447] [ 3,
1]
: ..
88 22.02.95 .
:
: , ,
.
:
(.10),
(.11) [ 2, 2]
: ,
[11,
116]. ,
.
-3 . 2 .
. .
. 1790 .
, , ,
.
,

.
: 1.
. 2. .
- .
, 8
. 3.
,
.
, ,
[ 1, 4].
:

( )
: [10, 293]
; ,
.
144

( 319;
- 42) 1767. 32,5 20 . 10. [3] 456 .
:
:
: , .
:
(
,
,
) [ 2, 4,5,6]
: ,

,


,
, .

, ,
. ,

( (Easter):
),
(
).

( )
.
1707 . : 1.

.
2. . 3.

. 4.
. 5.
(). 6.
(). 7.
(). 8. (). 9.
(). 10.
. 11. .
12.
. 13. .
:

( )
: .
; ,
, .

( 1706; - 230) 1667.

31 19,5 . 10. [1] 412 . -8 .
-5,3 . [ 3, 2]
: ..
101 21.08.96 .
:
: , .
:

 .

[ 2, 3,4,5].
, , .
(
, ,
.)
:

,
( .
, )

( 1677).
,
.

,
-

:,,,
,

.
.
:
: [6, 22]
: ,
, ,
,
.

( 6783; - 399) 1690.

23 36 . 10. [12] 412 . -5.
-4,5 . -17 [ 3, 2]
: . -
79 14.07.2004 .
:
: , .
:

.

.
, ,

.
:
,

,
.
(7198).

, ,
.
.

.

.
:

( )
: [10, 293]
:
, ,
.
(
3482; - 273) 1679. 21 15 . 20. [3] 668
. -2. -3 .
: .. 37
5.04.99 .
:
: , .
:
, ,

[ 1, 1,2,3],

[ 2, 7,8,9],
, , ,
[ 2, 10]
: ,
- ,
,
,
.
() .
234
,
,
, .
:

( )
: [1,133]

, , .
- ,

1800 .
,
,

. ,

,
, , ,
.
, ,

.
,

.
;
145

 ,
, .
-,
,
,
.
,
,
, .

, ,
, .

.
, ,
,
.
,
, ,

.

,
.

.
, ,
,
,
, ,
,
, .

. ,

.

,

,
, ,
, ,
,

.
, ,

,
.

.
, ,

146

.

(,
),
.
,

,
,
, ,

.
,
,
,
.

,
.
: ,
.

,
.
:
1. : .
/ .
, 2011. 234. (133)
2. ., .
. .
(1574-1700). : -
.
, 1981. 957 .
3. ..
. : -
, 1960. 180.
4. .. 16-18
. : - , 1971. 307 .
5. ..
. : - ,
1995. - 477 .
6.
. , 2006. -32. (22)
7. . ,
, 1144 .
/. : ,
, . , 2010. 295. (127-130)
8. .. .- : ,
2009. 499 .
9. .

. : , 2005. -251 .
10. .

/. :
, , . , 2010. 295.
(293 )
11.
/ .. :
, 2006. -285 .
12.
.

.
. , 2011. -32 .

4
147

10

7
148

3
149




XVII .

XVI XVII
.
XVI .
,
(
,
,
. .). ,

XVI XVI
.,
.

, ,
( XVI .)

,

1.

(1690 1693 .)2


. ,


3,
.


,

,

(,
,
,
, ).
,


.

XVII .,
,

,
-
,

4.

150

, ,

XVI .
,

:
. ,
XVI .,


,
.


- XVII .
,
.
,

,
,
. , , , ,
, , .


XVI .,

(
XVI XVI
. ,
,


).
. ,
, , , ,
-, 5,

.
XVI XVI
.
,

.

,

,
, .

XVI .
,
,

-,

: ,

, , ,

: ...
, , ,
,
, 6.


,

-
,

Dorica
Ionica Corinthia Composita7,
,

.

XVII .,

( XVII .).


,


,

-
.
,

.
,
(1630- .),
.
.
, ,

( 1638 .),
( ,
,
).
, ,

,
: ,

151

,
,

.

,

, .


,
, .
,
( ,
)
,
.


(
XVI .),

(
,

).

( ).

,

152

.


(1650 .).

, ,
.
, ,

,

.
,
. ,

-
1659
1669 .
,
,


,
,
,
,
. ,

, ,

,
,

.

,
. -
(1680 .), (1688 1690-
.)
(1697 1699 .).
,

,

,

,
,
,

.


, .
,

- ,
.

,
,
, ,

,
.
.
,
.
,

,
,

.
,
, , .

,
, ,
( ).

, , .
.
, 1926 .: ...

1698 1705 . ,
,
, , , ...

. 8.
,
, ,
, ,
153

 ,


XVII .

( )

-

.

,


XVII .
XVIII .
,

,

1 - . .
XVII
[ ] / . .
- //
.
: http://www.rusarch.ru/buseva2.htm.
2
[ ]. :
http://www.pravoslavie.ru/jurnal/597.htm.
3 . ,
(XIIMMIV) [
] / // .
: http://www.projectclassica.ru/school/12_2004/
school2004_12_01a.htm.
4
.
XVIXVIII . / ; , -
., . . .
; [. . . . ]. . : . , 1970. . 31.
5
.
XVIXVIII . / ; , -
., . . .
; [. . . . ]. . : . , 1970. . 37, 47, 53. 56, 58, 59.
6

.
/ ;
[. . . . ; . . .
. . ]. . : , 1973. C. 176.
7
. .
XVI XVII . :
, 1985. . 80.
8

/ . , . , .
. ; [. . . ].
: [. .], 1926. . 20.

( )

154



S
(,
)

,

.

,

.

,


1. ,
,
,
, ,

, .

XVI .
.



.



, , ,

.


2.

(),

()3 ,

.
().

.

,
.
,
.

() ,
;

.

, .
,
, ,
.
,
( , ).
.


.

-.
,
, S
( ).

NAYS:TSZYM:PYAROSASKiVOYC
UWDOMIKA.

S .


,
, ,
.

,
, 4
5 (,
,

)6.
,
,
S.


.



(,

S).

: 30,5 19,5 (
S) 29 18 (
)7.

( 1830 8),

155

.1. KS. . ,
. . 19,5 30,5 .
.
- . . 2011 .
.

S,
,
V
.

.
,
(
. Piet , ),

.

, ,
.9
,
,
10.
,

,
.

,
S
,
156

.2. . , . 1830 .
. 29 18 .

. . 4141/64 (214).

.
,
,
,

. ,
,

,
,
(
): NAYS:TSZYM:
PYAROSASKiVOYCUWDOMIKA.
()
: []
[]
.

: , .
(
) ()
,

(Matki Boej Bolesnej),
11.

.3.
. ,
. 67 45 . : http://www.
jaroslaw.dominikanie.pl/bazylika

,

. ,

.

V .
12,

,

,
,
.
, 20 1381 ,
()
,
. ,

,
. ,
,
13.
,

.4.

. : https://picasaweb.google.
com/104348023035334303265/OdpustMatkiBozejBolesnej#5788363107624041090

. ,
,
. ,
14.
,
,

(Bolesn).
V .,
.
,
, 1629 1773
. . , 1777 . .
. 8 1755 .


15.

,
16.

V
. .
157


,
. ,

,

.

, ,
,

17.
S
, .
,


18,

.
,

,
.
:

( ),

.

,
,
. ,
S
,
.
,
V
.
,

,
19.

,

.


.
20

,
, ,
.
158

, S
,
(
, ).

,
,
,
, 21.

:


(
,
22).
,

. S
.
,

. .

,
23. ,
,
S. ,

(1934) : ... KS
[],
:

(Madonny Odporyszwskiej) (Pawl. Nr.770)
,
Pawl. Nr. 556,
821, 82424 (,
..
): (Madonn
Rzeszwskiej) (Pawl. 824),
(Madonn Czstochowskiej)
(Pawl. 556),
()
(Madonn
Domin.
Krakowskiej) (Pawl. 821)25.

KS

,
.26,


( ,

, ,
). ,


. ,
,
,

. ,

KS ..
:
, .
(Pawl. Nr.770)

.

KS,
.27.
KS
,
(Matka Boska Dzikowska)28.

,

, .
,

K
.
KS
29.

,

30
. ,
KS (,
),
.
(1825
1878)31, ,

1840- . ,
,
., V
. ,
.


.
,
KS.
, ,

NAYS:T ( , ,

).

,
,
.
,
, KS,
.
,


,
32.

1830- .



.
. ,

,

33 .
KS


,

V .

,
,
- .
,
KS



.
1

. :
,
,
,

,

, . .:
. . .-.,
1881. .5. . 28.
2
2011 .

159


.

.
.
. :
.

,
1932 . ,
,
: ,
. ,
, .
, .. .
,
. 19,5 30,5 .
. -
..
3
..
(V .). .:
, 1974.
4
Polska grafika ludowa // Przedm. E.Waligra.
Wst. A.Jaher-Tyszkowa. Krakw, 1970. S.25.
5

Teka drzeworytw ludowych dawnych zebranych i
wydanych przez Zygmunta azarskiego (Warszawa,
1921)

(. 4141/64 (214)). .:
Polska grafika ludowa // Przedm. E.Waligra. Wst.
A.Jaher-Tyszkowa.Krakw: Muzeum Etnograficyne
w Krakowie, 1970. Kat.54, Fot.23.
6
Grabowski J. Ludowe obrazy drzeworytnicze.
Warszawa, 1970. S. 89-90.
7
S
.,
: Polska grafika ludowa //
Przedm. E.Waligra. Wst. A.Jaher-Tyszkowa.Krakw:
Muzeum Etnograficyne w Krakowie, 1970. S.25.
8
Polska grafika ludowa // Przedm. E.Waligra.
Wst.
A.Jaher-Tyszkowa.
Krakw:
Muzeum
Etnograficyne w Krakowie, 1970. S.25.
9
http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%8
C%D0%B5%D1%82%D0%B0
10 Grabowski J. Dawna polska rzeba ludowa.
Warszawa, 1968. S. 8.
11
: http://www.
jaroslaw.dominikanie.pl/bazylika
12
http://www.jaroslaw.dominikanie.pl/bazylika/
legenda.html
13
http://www.jaroslaw.dominikanie.pl/bazylika/
legenda.html
14
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sanktuarium_
Matki_Bo%C5%BCej_Bolesnej_w_Jaros%C5%82awiu
15 http://www.jaroslaw.dominikanie.pl/bazylika
16 http://www.jaroslaw.dominikanie.pl/bazylika
17 Polska grafika ludowa / Przedm. E.Waligra.
Wst. A. Jacher-Tyszkowa. Krakw, 1970. S.9.
18
:
http://www.jaroslaw.
dominikanie.pl/bazylika;
https://picasaweb.google.

160

com/104348023035334303265/OdpustMatkiBozejBoles
nej#5788363107624041090
19 Polska grafika ludowa / Przedm. E.Waligra.
Wst. A. Jacher-Tyszkowa. Krakw, 1970. S.10
20 ,
()
,
.
21
http://www.jaroslaw.dominikanie.pl/bazylika/
legenda.html
22 Grabowski J. Ludowe obrazy drzeworytnicze.
Warszawa, 1970. Ryc.40.
23

V . . .:
.. . .,
1976. . 92.
24 Piwocki K. Drzeworyt ludowy w Polsce.
Warszawa, 1934. S. 94.
25 Piwocki K. Drzeworyt ludowy w Polsce.
Warszawa, 1934. S.92.
26 Piwocki K. Drzeworyt ludowy w Polsce.
Warszawa, 1934. Ryc.39.
27 Piwocki K. Drzeworyt ludowy w Polsce.
Warszawa, 1934. S. 94.
28
.: Polska grafika ludowa / Przedm.
E.Waligra. Wst. A. Jacher-Tyszkowa. Krakw,
1970. Fot.59, kat.4; http://drzeworyty.eu/Zabytki/
displayDocument.htm?docId=5000000087
29
: Jacher-Tyszkowa A. Drzeworyty
leajskie i ich rodowd // Polska Sztuka Ludowa.
Warszawa, 1987. R. XLI, nr. 1-4. S.47-58.
30 Jacher-Tyszkowa A. Drzeworyty leajskie i
ich rodowd // Polska Sztuka Ludowa. Warszawa,
1987. R. XLI, nr. 1-4. S.54-55.
31 http://drzeworyty.eu/Zabytki/displayDocument.
htm?docId=3000000028
32 ,
1900 ., .
.

,
.
33 ,
1031 .
,

. ,
,

(
).



:

.
( 2011 .)

()

,


(, ),
, ,
. XVI
XVIII .,


, , -
,
( ,
).

,

,
,
.


,
. ,
316 2011 .
1


2.


( ),
.

, , ,
, , , ,
, . -
,
, ,

.




.
,


; -

-
,

:
, .
, ,
()
,
, (,
)
. ,
, ,

,
( )
().

( ),
.

,
,
,
.
,
,
; (,

),

(,
).

,

.

( )

:

,
.



3.
,
161

,

.
, ,

4,

- . ,
,

,
, , ,

, .


.

,

.


19952012 5
,

. , ,
, ,

.

,
,
,
.

,

. a priori
.
,
,
, ,
.

,

,
,
.
162

; ,
, ,
- ;
,
,
.
, ,
- ()
,

.


,

- .
()

.
,



,
, ,
.

. ,
,
1830- 1890- . (
)
,


.
-
.

.
-



, ,
,
,
-
.

,

.
,

 ;

,

, ,
,

,
.


.
, ,

,

,
() .

.

.

,
.
, ,

, ,
. ,

,
,
.
,
,

.
,

. .
( ) .
:
,
19391993 .;
, 1993
.;
XVII ., (
- .)
.

., ,

6.

.
1688
. XVII .7,

[1688].

,
1997 .
(, ,
.)
.


,
,

1621 . ,
1938 ., ,
1621.

, , .

, ,

, ,
.
,

. .

,

.
.
,
,
.
,
,
.

,

:
.
,
,
,
. (.1.).

, , ,
,
. ,
,
163

.2

.1

,
,
. (
). (.2).
,

, ()

.

,

. ,

.
,

, ,

. (
).

(
), 1973 .

,
.

164

.,
.
.
. 2000 .

1777 . (
,
,

19 ), .
-
.8
,
- .
,

( ,
-
,
), , ,
,

.

, .

.

. .
.
, 1770-
(
), , ,
.

,

.3

,
, ,

,
, ,
,
.
(,
,
), ,
, .

. , 9.
,

,
,

XVIII .
(
),

, -
, , ,
. (
)
,


.

XVIII . . (. 3,4).

,

.

,
,

,


,

(
,

)

1770- .
,
,
, .
, ,
, .
-


. (.5,6,7).

.4

165

.5

.6

. (
1728 .
).
.
:
, .

. ,

.


, ,

,
.

. (. 8).

, .
,
.
-, , ,
. -
,
,

. ,
1907
,
.
,
,
, ,
.

. ,


,
.
,


.

.7

166

.

,

.
,



.

.8

,

, ,
.


.
,

,

.


.

,
,
,
,

;
.

, ,

..;

.., ..,
.., .. ( ),
..
2
, , ,
, ,
.
3
..
: . .
: ,
2008. . 121.
4

;

, ,
.
5
,

19952012 .,
,
-
, ,

.
6
. //
. 1980. . 3.. 2831.
7
.
//
:
. 1996. . 4. . 132.
: / ..,
.., .., .., ..,
.., .. :
, 2009. . 17. :
1688 .
8
:
1960 . . 3 2011 . .
- .; http://
uk.wikipedia.org
9
.
XVII .: . :
, 1996. . 375

167

,

-
.
( 2011 .)

.
,


, ,
.
,
[1].

XVIII
.

.

(, , )
,
. XIX .

.


.
,
,
, , ,
[2, . 19-48].


[2, . 49-67].

[3].



, ,
.

,
.

,

(
)
.
,
168

,
[4].
,
,
,
.
.
,

XIX XX .,

- - .
,


. -
. (
)
2007 .

, (
),
( ,
XVIII XIX .)
,
[1, . 80].
,
,

XX .,
,
, .

XX .,

,
2011 .
, , .
-
. [5].

. ,

(1904
1981 .) [6].

,


.

2. . , , , .
1920- ., . -.

1.
. 1930 ., .
- .

,
.
, -


,

.
,

. .

, ,
,
.
,
.
,
(
)
1880- . 1995

.
. XX .
.
XX .
.
.
, XIX
XX .
.
,
XX .

.
[7]. ,
, XX
.

(,
) ().
..,
( , 1914 ..)

[8].
,
19001920- . ,
.. ,
, 10
.
, 1950 . [9].
1930- .
,
.
, ,

.
169

.

,

. . 2.
1930- .
,
.
,
.


.

3. . . , ,
, , . XX ., .

-.

2011 .
,

,

.

,
1920- . ,

, . .
. . 1. , .

, . . 3.

.

1960- .
;

.
,

4,5. .. .
, , , . 1930- ., . -.

170

 ( 11):

,
.

: , -,
, , , (
) .

.


(, , , )
.

, ,
.
. ,
.. ,
,
,

.
.

.

. ,


. . 4.

, .
. 5.

,
.
,
, ,

. , . ,
, ,
(
1920-
.), (1904
.)

, 1930 . ,
,
1920- .
..
-
( ) .
,

(
11) (
).

,
,
,
. ,
,
1920- .
,


.

( )
. ,

,

,
.

,

.

6. .. . , ,
, . 1960- ., .
-.

171

,

1960 .
.

[11].
,
1904 . (
1981 .)

1960- ( )
.
7. .. . , , .
,

1960- ., . -.
..

..

(1930 ( .) (1960- .) ,
) ,
: , , .

, ,

.
.
-
(

)
,

(2001 .), -.
:
. . 6.
,
. 1960- . (
, ),
, ,
. ,
.
- ( ) ,
.
( .
(
) 1960- .
)
, ( )
,
[10].

,
, .
( ) ( ,
),

,
, . , ,
, , ..
. , ,
.
1960 . ,
.

( )

..

.
,
,
, .
, . , 1960, , , .
172

8. .. . . ,
, , .1930- ., .
-.

,
.
,

. . 7.

.
,
,
.
,
, 1930 1960- .,

,
. :
, , , -
( ), ( ),
,
-
.

.. ( )
,
,
.

,
.
,
( )
,
. .
8. ,

..
( ).
,
XVIIIXIX .
,
.
, ,
,
,
.

(
) , ..
,
.


, , . ,
,
,

[12].
..
,
,
. . 9.

, ,
,
. . 10.

.
,
(
) ,

, ,
,
,
,
173

 ,
,
,
.
,
. -

,
.

9. .. . .
, , , .
1960- ., . -.

, .
,

, .. .
-,

,
, .

,


.
,

10. .. . ,
, , , . 1960-
., . -.

174

1. . /
// :
5 . .2 ( XVIIXVIII .) / [.
. . ]. . : .
, 2008. . 77-80.
2. .
/ . : , 2007.
120 . : . . : . 75-80.
3. ..
XIX . /
// : . /
. . . , . , . .
: , -
, 2010. . II. . 842850.
4. .
/ //
. .. .
.
, 2011. . CCLXI (261). . 525531.
5. ,
.

.
6.
. , 1936
.. ( ),


.
7. .
XX /

//

:
, , : . . .
. 4 / [. . . ] ; , .
. ., 2004. . 175-180.
8. . 5 2011 . .
- .
, 1936 ..
9. ( ).
3 2011 . .
- ,
1925 ..
10. . 4 2011 . .
- .
, 1932 ..
11. . 4 2011 . .
- .
,1947 ..
12.
.


.


.

.
.
, ,
.
, ,

[4].

(
),
. .
,
.

.

,
,
.



.
.

.
, .


,
. ,
,
,
.
,

,
,

, , ,
,
, (
,

) .

XV .

,
,

, (.
23, 50 56; . 27, 57-61, . 15, 42-47, .
19, 38 42).
,
,
,
, .
,
, ,
,
,
,
.

, . .
, , . ,
,
, (),
, ,
(. 19, 3842).


,
. ,
. [1], [2],
[3].
()
,
,
.
.
(
).

.


, ,

:
aa C a
=
aa=


175

, . ,
,
, .
. ,
, ,
.
.

.
,
-

,

,
,
,

.

176

,


,

.

:
1. .
XV .
.
// 10. , 2008. . 71-75.
2. . .
, 2004.
3. . . .
: , 1999.
4. - . //
. 1997. - 4. .14-16.

177




,
.
,
,
.
, , .
,
(1301). 1269

, ,
,
.
,
.
,
-
.
,
.

,

.

(. 1).
,
.

.
,
( ),
.
(1308)
,
.
1302/1303


.
,
,
, .

,

.
1340
,

(13251340),
178

.
( .). , 2012 .

(1323),
,

(13401392)
. , ,
(13401383)
, ,

(13331370)
. ,
,
1340,
1349 1353 . 1347
.

,
( 1349 )

,
, . 1371
.
,
.

,
.

,
,
, ,
(13701382)

.
,
,
XI (13701378) Debitum

pastoralis officii 13 1375

, ,
. 1375


ntnus mtrlitnus
alnss. 15
1376
athias
electus rchsus Lmburgnsis,

XI.

, ,
.
.

(

)
.
(1222 1234)
(1246 1270),
.

. ,

(XVIXVII
.)

.

,
.
.

XVXIX ,


(Tam za, gdzie dzi kocio i klasztor si nasz
znajduje, by niegdy paac ksicia Leona, oraz
i cerkiew ruska . zw [...]).
(1861),
(1646), (1615),
/
/.
,
,
! ,
.

! .
, 1377
(13721378,
13851387)
, -
(Societas
fratrum peregrinantium propter Christum
inter Gentes),
,

XIII
, .


,
,
.
,
, .
11
1377 ,


, ,
. 1392

(13861434),

, 1395 .
1397
-
,
, .
1402

.
. 1406

.
, V

,

(. porticus, claustrum, .
kruganek).
,
.
-
, , ,

,

179

 .


(1562
. 1618). 2008 4-
2 000 ,
.
,
. .
1588 .


,
(frater Venceslaus Gedanenss)
. 1593 ,
1596-
,
16011602
,
,
. :

180

,
. ,

.
, , .
,
()
. -,
.

,
,
. ,
,
.
. XVI

,

.
-

 ( .).

,

,
(. 3).
,
- ,

XXII . , ,
XIII

(1562. 1618).
. ,
16011602.

(. 2, 2, 2). 1
() ()
. ,
,
,
, .
20 ,
.

,

.


.
18 (,
), 21
.

( .).

181

.
, ,
. ,
, .
XVII
XVIII .,
.
,
1669, 1723.
.
V

,

(1246), .
. 1252

,
.
,

, .

,

.
,
,
.
.

.
,

, ,
.
,

,
(.
pillory, . prnger),
(. 4),
.
.
.

. ,


.
. 1051
- .

182

.
,
, ,
, :
,
,
,
. ,

,
, ,
.

.
,
, .
,
.
.
, .
.
. ,
. , ,

. .
.

1. : . - .
/ . .
: , 2008.
2.
3. .
-
// .
2009. . : ,
2009. . 636645.
4. .
? //
: , ,
/
. . , 2324 2009 .
2009. 14 (1619). . 3442.
5. .
. 1.
.
http://prostir.museum/
publications/ua?id=715
6.
Almut Bues (Hrsg.) Die Aufzeichnungen des
Dominikaners Martin Gruneweg (1562 ca. 1618)
ber seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in
Osteuropa und sein Klosterleben in Polen. Bde. 14.
Harrassowitz Verlag Wiesbaden 2008.




,


. XVIII .
.

- .

, .
, 17751780 , ,
,


-.
: ,
, , ,
.
Annotations. This article analysis a recently
opened monumental paintings Konsistoral
Hall of residence Mukachevo Greek Catholic
Bishops. Revealed certain differences in the
manner and time in which refers to painting.
Discovered that paintings come from 1775-1780
years, performed in the spirit of the Baroque,
probably the artist from the circle of Jesuits,
who need the Bishop Andrew Bachynskyi
created the composition apotheosis of MariaTheresa.
Keywords: Residence, Byzantine diocese,
Baroque, monumental painting, the Jesuits.



,

.
,
,
,
.
,

, ,
,

[4, c.141].

., ,
.
,

, ,
,


XVIII . ,

100 .

,
. .

-
,
.
,


XVIII .


.

16401646
.
,

. [7].

.

.
1846-1848
[3, c.163].
,
.
,

.

,
.

183

 ,
.
,
consistorium
, , .


[6, c.164].


1775 .
,
, .
, 1949



.
:
, , .
,
,

.

-

.



.
. 2011


,

,
.
,
,

.
16 2012

,


XVIII .
,
184

.


,

.

, .
,
,
-
-.

.

.


.

, ,
,

,
.
,
,
. ,
,
,
-.
,
.
,
, ,

, ,
.
Vivat Maria
Teresia.
,

,
. ,


,
18041867 .
,

,
.



,
.

.
,


.
1780 ,
.

,
, ,
.
,

, ,
.
,
,
.
,
,

.

. ,

, ,

XVIII .
,
,
,
().

.
[1, c.165].


.
, XVIII
., ,
[1, c.99]

,
.

( )
.
,
.
, ,
,
.


(), (),
(), ().

XVIII c.

,

. ,
,

1740- ,
.

.


, ,
,
.
,
,
.

-,
,
,
. ,

XVIII .,
, 20 1740
- .
,
,
1745 [2,
c.354] 1765 .,
1760- .
,
-
1765 ,
(
),
. : IOS.
(EPH) II D.(EI) G.(RATIA) R.(OMANORUM)
I.(MPERATOR) S(EMPER) A(UGUST) GER.
185

IER. REX,

.
, ,
1765 , . ,


, , ,
1783 ,
.
,
1770- ,

.

,
.
,
,

( 1731 ).


. , 1773
, ,
,
. ,
,
,
,
,
.
,
,
.
,
1775-1780
.

,
.
, ,
. .
[5, c.130],
.

-
.
,
,
, ,
,
186

.


1775-1780 .

,

XVIII .

,
,
,
, .
:
1.
. XVIII .
: ,
1957. . 165.
2.
. //
- . 8, 2008.
.354
3.

. : 4 . .: , 1985. .2. .
160207.
4.
. .
, . XIV. ,1992. .123-151.
5.
. . :
-, 2007.
6.
/ .. .
. . .: , 1996. . 164
7.
. . :
, 1937.

 -


():
.,
.


()
2009-2012 .

, ,
1891 ., , 1952 .

, ,
.
, (19261930 .)

,
1947-1952 .

,
.1


,
.
,
.

, :
.

, , ,
,
, , ,

.
,
.2
,
.. . 1920- .,
,
.

,
,
.
:
,
,
,
. -

,
1912 .,3
,4
.

.
,
,
,

.

.


.
,
, ,
.


- ,
.
,

.5


. ,
,
, 1950-
. 1960- . ,
,

. - .


,

.6
.





:
,
, .7
,
187


,
.

,
,

.

, ,
,

,
,
,

.
,
(1885-1967),

( 1950 .),

.



, , ,


,
.
, ,
.
,

,

,
.
,

,
.
,
, ,
-
,
,
.8 ,
,

.
,
,
188

.
,
,
. .


. , ,
, , .

, ,
, ,
, ,



.

.

.
. .
,

. .
. ,

.
, .
,
. ,
,
200

.

, ,

.
.
, ,

.

.
,
.
, ,
.
,

 . ,

. ,
.

(), ..
.... 1903 .

(),

. ()
,
,

. .

,
.



.

,
.

- ().
. ,
.
. ( ),
... ().


,

.
.



.
.
.

,

,

.
,

, , ,

.
, ,

.
,
,

19691978 . .
(1920 ..).
,

.
.
.,
,
.


.9

,
, , ,

:

.

. ,

.
,
( ) ,
,


.
()
: ,
.
.
.10
,
,
,
.

, ,
, . ,

,
,
189

. ,

.

, -
.
1991 .
.,
.11
1975 .
,
.12
( )
.
, 100
.13
1975 . (.2)

. 1987 . ,
160 ,

.
1000-
. ,
.

, ,

.14 ,
,
, ,
1991 .
100- .
., ,
, ,
,
- . 15

,
.: 1)
,
, ,
(
,
);2)
,
,
(
),
, . ,
,

190

,
()

().

-
.,
, , ,

, ,
,

, .
,
., ,
,
(.
.
1911-12 .,
1913 .
16).

. . , ,
. ,
,
-.
.
, (
),
. ,
,
.
.

.,

17,

-,
.

6
. -
,

(

),

(
),

,

, ,


, ,
,
( )

.
,

,
,
,
,

. ,
,


,

.

,
.. ,
,
-,
.
,
,
. .
,

. ,

.
,

,

. .
, .
,



.
,
,
. .,
.
,

.
.
, .

. ,
,

,
, (

, ,

),
, ,
.
,

,
,
.
,
,

.18
,

,
,

, ,
.
,

.

,


,
.,

.

.
, ,

, .
,

.
,
, ,
, ,
,

.
191

, ( )

,
: ,
.


., .
. . ,
,
,
( ). ,

, , :,
. . VolinRO (1930 1940 ., ); , .
. VolinNedohinUO (
, ,
).
,

, ,

(, (
), ),
.
: ,

(NovaBukovynaUOSts. PeterandPaul);,

1936 . (FedoraUGCAscension);
,

.-.

(JaroslawUGCHolySpirit);
, . .-.
(AnshawUGCAllSaints);,
.
.-.
(BallaterGuy UGC St. Mary); , .
. (Blueberry
UO Sts. PeterandPaul); , .
. (Bonnyville
ROSts.PeterandPaul);,
..

(Boyle
192

,
. , 2011 .

ROHolyResurrection); , . .
. (Boyle UOSt.Elias); ,
. ..
(Cherhill UGC HolyEucharist); ,
. .
(BigMeadow UOSt.JohntheBaptist); ,
. . . (Hotchkiss
UGC AllSaints);, . .
(Woking RO HolyTrinity)etc.
,


.,
.

:

(,
.
..

( S t a r P e n o U G C A s s u m t i o n o f V M ) 19;
, . ..
(HinesCreek UGC AllSaints); , .
. . (Jaroslaw
UO St.Demetrius); , . ..
(Leshore UGC

, -. .
, 2012 .

, .-.
. .-, 2011 .

Nativityofthe BVM); , .
. . (Kievs-KHiUOSt.Michael),
. (PenoOSt.Michael); ,
. .

(StarEdnaROTransfiguration)

, .- . ..
- , 2009 .

etc).

(,
. .. . (Carvel
UGC St.Nicholas); , . ..

(Delph UGC Presentationof

MG); , . . .
(EgremontSandhills
UGC HolyCross); , . .
(Egremont UO
StJohntheBaptist); , . ..
(Glendon UGC
Assumtionofthe BVM);, . .
. (Limestone
UGC St.MichaeltheArchangel); , .
. (Andrew
UO Sts.PeterandPaul)etc.).
,
,
.

: -
(, .
. (Bonnyville UOSt.Elias);
, . .
(BoyneLake UOHolyCross); ,
. .. (Craigend UGC
Protectionofthe BVM)etc.)

(, . . .
(Calmar UGC ImmaculateConception);
,
.
(ElkPointUOSt.Vladimir);
, . ..
(RycroftUGCSt. JohntheBaptist);
, ..
(ThorhildUOStsPeterandPaul)etc).
.

,
. , 2012 .

193

, . . - .
. , 2009 .

, . .
.-, 2011 .

,


(,
. . (Peno
UO St.JohntheBaptist);, . .
.(Edson, RO St.Andrew)),
(,
. . (Myrnam
UO HolyTrinity);, . .
(Berwyn UOSt.
JohntheBaptist)).
,
(,
. . . (EdsonROSt.
Andrew); , . ..
(AnshawUGCAllSaints)).
:
,

,

(.,
. . . . (
1900 .,
1923 .) (StMichael UGC

StNicholas); , . .
. (MundareBeaverLake RO
St.Jacob);, . .
.(PigeonLake UO St.Michael)).

, . .
(Camrose UO AllSaints); ,
. ..
(Bonnyvill
UGCDescentofHolySpirit).

, ,
.

, ..
, 2010 .

,
. , 2010 .

194

 . (
. ),
. (1899- 1973), . (1923) ,
. .20


,
.
, ,

.



.,

.
1 . //

(1912-1962):
. , 1962. .152-155.
2 .
(1891-1991). , , 1991.
3 1912 . ,
80 .. .
4 -
1918 . (.: .
, 1994. .3. .938-939).
5 .
//
( . .). .4.
(), 2000. .119-137; .
( ,
, -) //
( . . ). .4.
(), 2000. .119-137.
6 . 1949 .,
.
7 :
// ().
2008. .1,3,4.
8 .. .
.. -
-/ (.:
( . ...XXXVII. (). .3. 1999. - .162).

2010 .
9 . .
. 2010 .

10 . , //

.
. 1991. .8
11 . .
. 2010 .
12 .
//

. .
1991. .15.
13 .
14 .
//

. .
1991. .23-24.
15 . , //
- .7-8.
16 .
//
(19121962): . , 1962. .184
17 .
//

. .
1991. .15-17.
18 :



, ResearchProgramonReligiona
ndCultureoftheCanadianInstituteofUkrainianStudiesatt
heUniversityofAlberta, KuleChairofUkrainianEthnogra
phyoftheUniversityofAlberta, EndowmentFundfortheF
utureSupportfortheAdvancementofScholarshipResearch
FundoftheUniversityofAlberta, PrairieCentrefortheStud
yofUkrainianHeri tageattheUniversityofSaskatchewan,
AlbertaHistoricalResourcesFoundation,
SaskatchewanHeritageFoundation,
A l b e r t a U k r a i n i a n C o m m e m o r a t i v e S o c i e t y,
UkrainianPioneers AssociationofAlberta,
.
19 75-
. -, . 1897-1972.
, 1972.
20 .
. , 1984. .79-80

195


( , )


XVII - . .



,
.


- ,

.

.

,

, ,
,

, .

XVII
. .
.


.
1.


.
2, . 3, . 4
5 .
6 .
(.)
40 7,
8,
.
.
9.
. 10 ,
, ,
. 11
, 12 .

-
196

. - . ,
. , . .

. ()13.

. 14 . 15

.
1934
.
- .
,

16. ,


. -


.
- .

, ,
.


1930
. -
: ,
.

: ,

,
.
, -
.

1800
1933 .
,

,
.
1920 -1930 .
.

. ,
17.

. 18.

: . 19, . 20,

 .

, ,

,

.

(,
)
. 21, . 22.
.



( 1624-1809)23:
, ,
, .
.

. 24.
. 25.

26
27.
.28, . 29, . 30.
31. .

- 32.

. 33.

XVII XVII
. .
34 35
, ,

36.


37.

.38.



( )
201239 .

VIII
. 40.

.
1621-1935 .41
,

,
.
1939 .

1882
. ,
. , .

:

(),
(
1691 ), ,
.
.
. , 17
1933 - 1939
.42.
. , 30 ( .
),
.

,

.


90-
.
-
()
, .
43 .


,
,
.
, . (
, . ) 684
1 3342
, 178
.

44.
1782

45.
,
, ,

1 1824 46, 1822
,

197

47.

48.
49, 50,
51
, 52, 53,
54
55 .
146 ( .
)

56, - 57,
58.

(
())59,
,
,
,
60,
61,
XVII X 62, 63,
64, 65, 66, 67.
.

68,
,
,
1888-1889 69.
.
(
)
( )
( ) .
70, 71,
, 72 73
74 . 1763

,
200- , ,
, 75.

. ,
, ,
,

.
,
, .
1644 .
,
.
1615 ,
, ,
,
IV, ,
.
198

.


1760 .76
(
) ,
.
.

, , .

77. .
,
78
.

1763
,
.
,
79.

80.
,


1763 .81

,
- ,
.
. , (
). 3 (
. )


82.

,


83,
84.

,

(+ 1645 .), ,

85.
, 1650 .

86.

1771.

87
1818.88 .



89, - ,

90.

VII
,
:
( ),
( ),
( ),
() ( ),
.

( ),
( )91.
.

.
()92,
( )93,
( ) 94,
- 95.

. 96,
. 97, . 98.

99.

100 , 101
102
103.


(1723 -1795)104,
,
1716 - 1796 .105 .



-

()
.106. -
. .

, .
,
,
1939 .

1782 . 1939
.;
;
.
.
- .


1772 1918
5-

107.
:

,

.
.

,
, ,
.

1888-1889 108
109, V-V 110.
,

111, .
112 .
. .
113, . 114, . 115.

XVII - .

,

, , 2003
,

116 [25, 334] ,

,
199


117.

.


118.
119

120
. .

121.


.

.
122.

()123.

,
124.

.
125 , . .

.

, ,
,
,
.

,
.
,

.

(,
)
- (
, ).

,
(
, , , )
.
,
,
, , ,
.

,
200

,
,
()
.


(, ,
,
) ,
126
127 128
,
, .

,

,
, ,


.
1
.
// 1855 -
1855 .48-50; .
. .
.
//
. , 1851, . 13. .110- 112; . 14.
. 118- 120.
2
.
,
//
. .
, ,
1807. .205 - 354.
3
.
// . , 1926. . . 1-2
. 70 - 104.
4
.
// . 1928.
. 1-2.- .165- 169.
5
.
.
// .
. .
, 1867 . . 30- 33, 203- 210; .
// . .
, 1939- .8 - .4.
6
Chotkowski W. Historya polityczna kosciola
w Galicyi. Krakow,1909. - T.1-2.; Chotkowski W.
Grabieze koscielne w Galicyi. Krakow,1919. T.1-2.;
Redukcje monasterow Bazyljanskich w Galicji.
Krakow,1922. 150 s.
7
Wolyniak (Giyzcki M.) Spis klasztorow
Unickich Bazylianow w wojewodstwie Wolynskiem.
Krakow, nak. Spoki Wydawniczej Polskej, 1905.- s.1146 ;
8
Woyniak . Z przeszosci Zakonu Bazylianskego

na Litwie i Rusi. I- Bazylianki i ich pedagogicyna

dziaalnoc. //Przewodnik naukowy I literacki. Dodatek
miesiecynt do Gayetz Lwowskiej. Roynik XXXII
1904 . Odpowiedyialnz redaktor Adam Krechowiecki.108 st. ; roczn. 32 - .S. 65-82, 157-172, 250-268, 353360, 449-463;
9
. . .
. . .// 1855 , 1855- . 46-49;
10 . -
1600 1700 //
, -
1872 1873. , 1874. . 34.; .
1700
1772 . - .- ,
, 1887 .234;
11
. .
XV-XVIII .
. .
. . . - 1630-1730.
-. . -1418-1733. , . , 1901.- 240 .; . .

XV-XVIII
. . .( .
. .
-1428-1630. , . , 1899 240 ; . .
. . ./
,
. .- , 1872 34 .;
12
. ./
, ./
. 12-20.; .
. - 1897, . 7, - .
14-19; .
.// ,
./ - . 13-18.
13 Woyniak . Z przeszosci Zakonu Bazylianskego
na Litwie i Rusi. I- Bazylianki i ich pedagogicyna
dziaalnoc. //Przewodnik naukowy I literacki. Dodatek
miesiecynt do Gayetz Lwowskiej. Roynik XXXII
1904 . Odpowiedyialnz redaktor Adam Krechowiecki.108 st. (roczn. 32 .S. 65-82, 157-172, 250-268, 353-360,
449-463;
14
.
XVIII XIX c. , 1979. . 160, 164, 169,
181,182.
15
.
. . / . , . // .
.- . , ,
1992 655.
16 .
. / . ,
. ,
, 1934. 254 .
17 Ks. J. Urban T. J. Makryna Mieczyslawska w
swietle prawdy.- Krakow, 1923.
18 JedryejewskiA. Matka Makryna Mieczysawska.
Bazylianka, ostatnia Bazylianek Minskich i Zaozycielka
Klasztoru sw.Bazyleho Wielkiego w Rzymie. Meczenica

za wiare i bohaterka narodowa.- N. Brittain, Conn.,

drukiem Pryewodnika Katolickiego, 1936, - s.86;
19 . .
, XVIII XIX c. , 1975. . 7 279 .
20 . . -
, , - 2002, . 99.
21 .
// . . , 1939- .8 - .4
22 . . //

.- , 1995.
23 . //
70- .
, 2004.- .70-72.
24
.
. (
) 2 . - , .1, 1883,.- 356 .
25 .
./ . // .
. - , 1999-.10 - .43-46.
26
. .
, , 2006.- 258.
27 Zimorowic Jozef Bartolomiej. Historya miasta
Lwowa. - Lwow, 1835, - S. 508.
28
.
1574-1619 .
// . . 4. - ,
1993. - . 90-131.
29 . ./ ,
, . 2004
- . 146-149.
30 . .
//
, . 15. , 2005.
. 22-37.
31

.
-



VI .//
, LXI.

- , 2011.- .102-114; .
XVII-XVIII .
-
.//
.
. ,
2 (98) - , 2011 .301-311;
32 . . /
.- , . , 1904.
135 .
33
. . -

- . () //
-81 . . ., 2005.- . 62-123.; .
. ./ .
, 2011. - 331 .
34 . .
/ // - 5,

201

 -2003.- . 324-331.
35 . /
// - , 2003.
.3 . 269-285.
36
.
1760-1763 .: , ,
(
1758 -1765 .)/ // .
. 5. , 2005. .59-70.
37 . :

XVIII .:
// Rocznik Europejskiego Kolegium Polskich
i Ukrainskich Uniwersytetow. . 1 Lublin, 2003.- S. 116123.; . Przywileje krolewskie dla prawoslawnych
i unickich monasterow zenskich w eparchiach lwowskiej
i przemyskiej w XVII i XVIII wieku // Klasztor w
panstwie sredniowiecznym i nowozytnym / red. M.
Derwich i A. Pobog-Lenartowicz. Wroclaw-OpoleWarszawa, 2005.- S. 149-163. ; . Monastycyzm
zenski w eparchiach lwowskiej i przemyskiej XVII i
XVIII wieku w historiografii // Koscioly wschodnie w
Rzeczypospolitej XVIXVIII wieku. Zbior studiow
/ red. A. Gil. Lublin, 2005. - S. 5563. ; . Siec
monasterow zenskich eparchii lwowskiej i przemyskiej
w XVII i XVIII wieku // Rocznik Instytutu Europy
Srodkowo-Wschodniej. . 3. Lublin, 2005. - S. 88100.
; . Nurt wschodni i zachodni w postanowieniach
Synodu Zamojskiego (1720 r.) dotyczacy monastycyzmu
zenskiego w unickiej metropolii kijowskiej // Miedzy
Zachodem a Wschodem. Etniczne, kulturowe i religijne
pogranicza Rzeczypospolitej w XVIXVIII wieku / red.
K. Mikulski i A. Zielinska-Nowicka. Torun, 2005. - S.
173185.
38 .
//
. . . .,
2006. . 9. - . 128145; ..
:
,
(XVIIIXIX .)//
Studia z dziej w i tradycji metropolii Kijowskiej XIIXIX wieku. T.5, Lublin: Instytut Europy rodkowoWschodniej, 2009. - S. 137-150.; .
:
XVIII
. . // :
. , 2010. - . 4. . 58-68.
39 .
. .
. / . . , 2012.
- 430 .
40 . ( )
- XVII c.
.- , ,
2010 559 .
41 16211935 .
. //
- 290 .;
42
.

202

. ,17 1933 1939 .//

.
43 . - .10.
44 , . 684 (
), . 1.
. 2785-2797, 2800-2804, 2805-2816, 2817-2840,
2846-2865, 2868-2943, 2949-2952, 2955-2988, 2989,
2990-2994, :
. 2797-2799, 2841-2842, 2844-2845, 2853-2855,
2864.
45 , . 684 1 , . 2808.
46 , . 684 1 , . 2813.
47 , . 684 1 , . 2811.
48 , . 684 (
), . 1.
. 28, 229-230, 23472351, 2554-2581, 2582-2591.
49 , . 684, 2 , .36.
50 , . 684, 1 , .20972098.
51 , . 684, 1 , .2780.
52 , . 684, 1 , .2781.
53 , . 684, 1 , .2995.
54 , . 684, 1 , .3061.
55 , . 684, 1, .31513154.
56 , . 146, .20 , .
123.
57 , . 146, .20 , .
124.
58 , . 146, .84 , .3026.
59 , . 146, .84 , .3078
;
V- V .
. .
60 , . 146, .84 , .30273029.
61 , . 146, .84 , .30303031.
62 , . 146, .84 , .30763077, 3099.
63 , . 146, .84 , .3079.
64 , . 146, .84 , .30803083, 3304-3307.
65 , . 146, .84 , .3084.
66 , . 146, .84 , .3085,
3095-3098.
67 , . 146, .84 , .3086.
68
, . 69, 1, .1
- .

.
69 , . 129, .2 . 741753.
70 . - 24. - . 177-187.
71 . - 23. - . 421-442.
72 . - 24.- . 106-115.
73 . - 23. - . 319-320.
74 . - 20 . - . 554-569.
75 . - 23. - . 421-442.
76 , 20 . - . 544 (554)-569.
77 . .

 , , 2004 - 251 c.
78 , . 146, .13 , .8264,
- .30
79 . - 24 . - . 177-187.
80 - . 106-115.
81 . - 23 . - . 312-320.
82 . - . - 3()- 386.
83 . - . - 3()- 303.
84 . -

.//
, 20 - , 2009. 434-455;
85 . - . - 3 () 22, .
5-105;
86 . - . - 3 () - 665/1.
87 . - . - 3()- 408/2-.
88 . - . - 3()- 408/2-.
89 . - . - 3()- 1375/1.
90 . - . - 3()- 1374/1.
91
- .203-110. ; .
.
. // .
.- , V, 1999 - .
92 // 1854
. 13, 18.; // 1852
. 53,72; // 1879
. 44.
93 // 1857
. 127.
94 // 1854
. 24,25,92, // 1857
. 127; // 1858
. 11, 15.
95 // 1854
. 92; // 1856 .
15; // 1857 .
127; // 1858 .
21.
96 .
// 1855 -
1855 .48-50.
97 Chotkowski W. Historya polityczna dawnych
klasztorow panienskich w Galicyi 1773-1848.
Krakow,1905; . Historya polityczna kosciola
w Galicyi. Krakow,1909. - T.1-2; . Grabieze
koscielne w Galicyi. Krakow,1919. T.1-2.;
. Redukcje monasterow Bazyljanskich w Galicji.
Krakow,1922. 150 s.
98 . ()
(
1879.) // . 1999. - 11. .46 55;.
- 12. .50 54.
99 Archiwum Panstwowe w Przemyslu, Archiwum
Biskupstwa Greckokatolickiego w Przemyslu ( APP- ABGK) , - sign. 142. - s.5- 20.;. WAPP- ABGKsign.142. S.79.-102.;.( .
..)
100 Archiwum Panstwowe w Lublinie, Chelmski
Konsystor Greckokatolicki ( - APL- ChCGK -

sign.111, k . 7-7v.)
101 - sign.110, s . 19-21.
102 - sign.101, k . 32, 88v-90.
103 .
1760-1763 .: , ,
, 2005. .60.
104 .
/ .
// -
. 1890/1891. .5. .227 415. ;
Woyniak. Z przeszosci Zakonu Bazylianskego na Litwie
i Rusi. I- Bazylianki i ich pedagogicyna dziaalnoc./
Woyniak // Przewodnik naukowy I literacki. Dodatek
miesiecynt do Gayetz Lwowskiej. Roznik XXXII
Lwow, 1904 . S.164.
105 .
/ . //
.- 1890 - 27. .
.621-626.
106 . -
() ./ .
- , 1998. 214 .
107 .
, 1772- 1918. /
5- .
. , 2001
108 .

10 1888,
12 1889 .
. , 1889. 96 .
109 .
28 [] (10 [])
1888 ., 16 (28) [] 1889 .

.- , 1889.
110 .. 15
16 . :
. , 1929 . 39 ., 141 .
111 ., . .
V- V
/ . . , ..
: , 1990, - 70 .
112 - .53-54.
113 ..
XVII-XVIII .- , , 1983.- 177 .;
. XV XV
. , , 1978 327.
114
., .
. , , 1976 .
115 . .
. :
, 1991. .27.
116 .
. , 2003. .93.
117 ., .
XIV- XVIII . //
.- , 1999. 95.; .

203

 //
.- , 2005.- 166 .;
.
- .
/ . . . 2005. .76-77;
. / .

,
, , 2007 - . 34-35, . 41 - 43.
118 . .
. :
, 1991. .27 .; . . .
. : , ,
. -
8020208
. .1 74.
119 . .
, , 2004 - 251.
120 . //
- , 2003. .3 .
269-285.
121 .
XVII .-
, .- 1966. - . 78;
122 .
XVI . , 2000. .311.;
.

:
// .
, 15-
22-24 2010 . 1.
, 2010. .382.; .
// .
. , 1990. . 110.;
. XVI (
. . 2). , 1998. .45.
. XVI... .134.;
. - ()
// .
./ :
. - , , 2011.
404 .; .
- V . :
//
.
,
. 24-25
1994 . /
. , 1996 .38-52 .
123 .
(

V .)
// . .
, 2000, 35-36 . 76-97.
.
.//
,1992- 7-8. . 27- 29; .
(
)// :

204

. XV
(, 2526 2008 .).
, 2008. . 15. . 95-97.; -
.
. //
. .., 2010. - 7(12) - . 236-240.
124 .
.
(
.
..) / ( ,
)//.
.
V
. , 24-25 2011.
: , , . 29. - , 2011- . 34-44.
125 1927
. .//

. .: .
,

: .//
-
. ,
.
. . ( XVII
- (,
23-27 2011 ) - , 2011- .254-259.
126
( ). .178. .6. .229.; . . 420.
.1. . 47.;
( ). . 382. .2. .52.;
. .. (
). . 231, 152.; . . 231, 83.; P
. . 231. . 83. . 19, 2232.; . .
231. . 83. . 2, 32.
127 .
. 1818 . //
. 1927. .2 . 3/4. . 355361;
Giycki J.M. Z przeszoci Zakonu Bazyliaskiego na
Litwie i Rusi. Lww, ok. 1880. - S. 171.
128 .
//
. . . .,
2006. . 9. - . 128145; ..
:
,
(XVIII-XIX .)//
Studia z dziej w i tradycji metropolii Kijowskiej XIIXIX wieku. T.5, Lublin: Instytut Europy rodkowoWschodniej, 2009. S. 137-150.; .
:
XVIII
. . // :
. , 2010. . 4. . 58-68.


.
1374 .
1467 .

II 1566
.

1507 1.
,
, ,
,
1743 .
,
.
, 948
2. ,
1507,
1515 1589 3.
, , 26
1600 305


,


, 70
4.

. , ,
.
.
, .
1600
. ,
,

1790-
, 1642

,
.

,
.
,
, ,
,
,
450
,
7 1613 . 31
1614 .
. ,
20 1636
, 1706
.

.

12
1714 5.


,

6.

. .
1690 ,

,

, 1779
,
205

 . , 1642 . , 1795

,
, ,
(
)

(),
.
7.
,
1743 , :
.
.
,
.
, ,
1613 . ,
, ,
. ,
.
, , .

. .
,
, 8. ,
1761
,
, , :

, .
.
. 9.
,
,
206

. .
1795 .
10.
, 27

,
,
,
,
() ,
.
, .
220 .
, ( )
39 .
,
, 10 .
, 2020 ,
60 .
() 1796 11.

. .
1642

12.

1743 :
.
. 1642 .
,

 . , 1642 . , 1795

,
, 1642 .
, ,
.
, .

, , 5.
.
,
. ,
. .

. ,
. .
.
, . . 13.

. :
, ,
,

,
,
,

,
.

,

.

.

.
, ,
.

. 19
1646 . 14.
.
,
15. 1761
,
,
.
. .
16. XVIII .
. . 1795
. .
, ,
,
,
17,
.
,
18.
604
39 19. 1791
160 330
136
550 .

207

 . , 1642 .
, 1795

28 1795
2645,39 20.
,

,
.
. .
XVII . .
,
1648 1700 ,
21.
,
,
1743 : .

, 948 .
,
. ,
, ,
. ,
,
. ,
, .
,
, .
( ) .
.
.
.
,
208

. .
1740

22. ,
,
. .
,
XVI . , 1761
, ,
.
,
.
.
, 1600
. 23.
,
1600 ,

.
,
. 27 1795
.
,

.

.
, .
, (),
,
.
, .
190 ,
10 .
, 40 .
2317 24.
1796
25.
.
,
,
.
,
XVII-XVIII .

, . . 26.
1879 ,
,
27. .
.
. . ,
.
.

 ,

39. 1884

.


40.

1898
41.
1939 .

42.
. 1873
.
. , 1910
1990-2000- .
. ,
Cerkiew w. Mikoaia zawalia si roku
1828. 1927 . , .

28.
,
,
XVIII-XIX . .
. . ,

, ,
,
XVII . .
1645-1654 29, ,
, XVII .
,
. .
, XVIII . .

,
. ,
30
, ,
. 1795 ,

31. ,
.
1743 .
:
, .
32.
. ,
, , - . .
, -.
33.
. 1829 34. .
1848 35. ,
,

.
36
1870 . .
.
37, , , ,
, 1873 .
38.
, .
. .

. .

209

. .

,
. ,
, ,
,
, . ,

Pawe Bogdaski
1898. ,
.
() XVIII .

,
. -

.
-
2005 . ,

. 13 2006
. .

, 13 2009

,
:
.


, .

. 28
2008

.
2009-2010

,
XX .,
24 2010


.
1
Budzyski Z. Sie parafialna prawosawnej
diecezji Przemyskiej na przeomie XV i XVI wieku.
2
, , -2205, . 100.
1743 .
3
rda dziejowe. Ru Czerwona. S. 6, 125.
4
, , -360, . 452-453.
5
. . 454-455; .
// II. ,
2002. . 153.
6
... //

210

. 1902. . 8. . 14-28.
7
.
// . , 1868. . 211-243.
8
, , -2205, .
1743
9
. . 128. 1761
.
10 , . 146, . 13, . 8237. . 97.
11 , . 159, . 9, . 2846, . 6 .
12 .
. . 211-243
13 , , -2205, . 97.
1743 .
14 .
15 , , -2205, . 128.
1761
16 .
17 , . 146, . 13, . 8237, . 54.
18 . . 62 .
19 . . 66.
20 . . 71.
21 ,
/ . . . . .
, 1888. . 239-240.
22 , , -2205, . 100101 . 1743 .
23 . . 128-128 .
1761 .
24 , . 146, . 13, . 8237, . 98.
25 , . 159, . 9, . 2846, . 28 .
26 .
.
, 1897. . 377.
27 . . 1879.
. 121-122.
28 . . ,
1999. . 192.
29 .
30 , . 720, . 1, . 274.
31 , . 146, . 13, . 8237, .. 102-104.
32 .
33 .
. . 211-243.
34 , . 726, . 1, . 1288.
35 .
1915 .
36 . . . 193.
37 ... . . 1428.
38 .
1915 .
39 ... . . 1428.
40 . , 1884. . 51, 84.
41 Przezdziecka M. O maopolskim malarstwie
ikonowym w XIX wieku.
42 , . 1, . 25, . 3447, . 9.




(1980)

,
,
-
1980 [1, c. 110-122].


,
.
31
1980 ,
-
[1, c. 41].

,
- [1, c. 42, 46].

28 [1, c.110].
[1, c.111122] 21 [1, c.122].
,

[1, c.110, 122].

-
.
1 1975
,

[10].
5.701 2 [17, c. 1],
30,65 %
,
[14, c. 8; 16, c. 1].

42 [17,
c.1]. 1975 421.900
[17, c. 4].

.

,
[6; 15].

[12].

-
.
1951

,

,
[12; 21, c.185; 23].
,
,
-
[3, c. 323-324].
,
-,
[8; 9]. 1947

-

[18, c. 11-19; 22, c. 11-15].
- ,
. 1946 -

. ,
, -
,
[3, c. 322-323].
,
,
[8; 9].
, ,
.

[5, c. 327-331].


[21, c. 185].
,
, ,
,
. ,

- ,

- [24, c. 199-202].

-

,
,
,
[7, c.83].
1951
211

 [19, c.154].

[19, c. 120].
1956
. , [24, c. 199-202].
,
,
- [20,
c.69].
-

.
, ,
.
, -
. ,
.
,
,
,
. 1980
129 99 , 10
, 20 [1, c.111-121].
,
- , 62

[1, c. 111-119].
,
[22, c. 63-64].
-
,

- [22,
c. 59]. ,
60-70-
-
6 . -
[11, c.326]. ,
, , ,

,
. ,
- ,
. 1980
-
, ,
212

( )
( ) [2, c. 65-67].
-


, -
,
[13, c.116, 120, 124].

1958-1966 [1, c. 119-120].


.

.
40-50- .
, 1961
.
, [4,
c.349-353].
- [2, c. 65; 4,
c. 357-358]. 1988
, [2, c. 65; 5,
c.323]. 1977-1981

[1, c.121].
20 ,
, 5
.
,
,

.
,
[1,
c.120-122].
,
,
.
-
[1, c.110].


, ,
[1, c.111-122],

[16, c. 206-208]. ,


, ,
.

, [1,
c. 111-122].
,
.

.
.
:
1. Archiwum Akt Nowych, Urzd do Spraw
Wyzna, spis 131/288.
2. Archiwum Akt Nowych, Urzd do Spraw
Wyzna, spis 132/165.
3. Bobryk W. Likvidcia Grckokatolckej
cirkvi na Ukrajine, v Polsku a eskoslovensku.
Podobnosti arozdiely // Cirkev vokovch totalitnho
reimu.
Likvidcia
Grckokatolckej
cirkvi
v eskoslovensku v roku 1950 / red. J. Corani, P.
turk, J. Koprivkov. Preov,2010.
4. Broyniak A., Ziobro R. Prawosawie w
Bieszczadach po II wojnie wiatowej // Bieszczady
w Polsce Ludowej 1944-1989 / red. J. Izdebski,
K.Kaczmarski, M.Krzysztofiski. Rzeszw,2009.
5. Brykowski R. Wykaz dotyczcy losw
unickich cerkwi na obszarze byego wojewdztwa
rzeszowskiego w latach 1939-1997 // Losy cerkwi
w Polsce po 1944 roku/ red. A.Marek, B.Tondos,
J.Tur, K.Tur-Marciszuk. Rzeszw,1997.
6. DrozdR. Akcja Wisa a kwestia ukraiska
w Polsce // Pamitny rok 1947/ red. M.E.Og.
Rzeszw,2001.
7. Drozd R. Akcja misyjna Kocioa
prawosawnego wrd grekokatolikw w Polsce w
latach 1951-1989// Dzieje Najnowsze. 2003.
4.
8. Dziennik Ustaw. 1947. 59. Pozycja
318.
9. Dziennik Ustaw. 1949. 53. Pozycja
404.
10. Dziennik Ustaw. 1975. 16. Pozycja
91.
11. Haagida I. Koci greckokatolicki w
Bieszczadach 1944-1989 (szkic zagadnienia) //
Bieszczady w Polsce Ludowej 1944-1989 / red.
J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiski.
Rzeszw,2009.
12. Iwanek M. Sowiecko-polska wymiana
terytorialna z 1951 roku i jej spoeczne koszty.
Przymusowe przesiedlenie Bojkw z okolic Ustrzyk
Grnych // emkowie, Bojkowie, Rusini historia,

wspczesno, kultura materialna i duchowa / red.

S.Dudra, B.Halczak, R.Drozd, I.Betko, M.migel.
T. 4. Cz. 1. Supsk-Zielona Gra,2012.
13. Koci Katolicki w Polsce 19181990. Rocznik statystyczny / red. L. Adamczuk,
ks.W.Zdaniewicz. Warszawa,1991.
14. May
Rocznik
Statystyczny
1975.
Warszawa,1975.
15. Pisuliski J.
Przesiedlenie
ludnoci
ukraiskiej z Polski do USRR w latach 1944-1947.
Rzeszw,2009.
16. Pruszyski J. Ochrona zabytkw w Polsce.
Geneza. Organizacja. Prawo. Warszawa,1989.
17. Rocznik Statystyczny Wojewdztw 1976.
Warszawa,1976.
18. Ryca M. Administracja Apostolska
emkowszczyzny
w
latach
1945-1947.
Krakw,2001.
19. Urban K. Koci prawosawny w Polsce
1945-1970. Krakw,1996.
20. Urban K. Struktura administracyjnokocielna w latach 1939-1992 // Koci
prawosawny w Polsce dawniej i dzi / red. L.
Adamczuk, A. Mironowicz. Warszawa,1993.
21. Witalec R.
Mniejszo
grecka
w
Bieszczadach w wietle dokumentw wytworzonych
przez UB-SB // Bieszczady w Polsce Ludowej
1944-1989 / red. J. Izdebski, K. Kaczmarski,
M.Krzysztofiski. Rzeszw,2009.
22. Wojewoda Z., Zarys Historii Kocioa
greckokatolickiego w Polsce w latach 1944-1989,
Krakw 1994.
23. Wjcik Z. K. Zmiana granicy wschodniej
Polski Ludowej w 1951 r. (zarys problematyki) //
Bieszczady w Polsce Ludowej 1944-1989 / red.
J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiski.
Rzeszw,2009.
24. rda do dziejw Ukraiskiej Cerkwi
Greckokatolickiej w Polsce w latach 1944-1989 /
opracowa B. Huk. T. 1. Przemyl,2007.

Archiwum Akt Nowych, Urzd do Spraw Wyzna,

spis 131/288, s. 111-122.
:
MiG Miasto i Gmina ( );
gm. gmina ();
par. parafia ();
PPRN Prezydium Powiatowej Rady Narodowej
( );
PWRN Prezydium Wojewdzkiej Rady Narodowej
( )

213

WYKAZ
byych obiektw pocerkiewnych (greckokatolickich) na terenie wojewdztwa kronieskiego
L.p.

1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24

214

I. Bye cerkwie (greckokatolickie) pozostajce we wadaniu Kocioa rzymskokatolickiego

Miejscowo
Zabytek
Rodzaj
Sposb wejcia w posiadanie
miasto gmina
byej
konstrukcji
grupy
i stan
techniczny
2
3
4
5
Baucianka
III
drewniana,
par. Krlik Polski samowolnie od 1960 r.
MiG Rymanw
stan redni
Bednarka
IV
murowana,
par. Lipinki samowolnie od 1947 r.
gm. Lipinki
stan dobry
Brzezina
III
murowana,
par. Wokowyja samowolnie od 1949 r.
gm. Solina
stan zy
Bezmiechowa Grna
IV
drewniana,
par. Lesko przekazana decyzj Starosty
MiG Lesko
stan dobry
Powiatowego w Lesku 30.05.1949 r.
Bbrka
murowana,
par. Nowa Wie przekazana decyzj
gm. Solina
stan dobry
PWRN w Rzeszowie w 1971 r.
Brzegi Dolne
III
drewniana,
par. Ustrzyki Dolne przekazana decyzj
MiG Ustrzyki Dolne
stan redni
PPRN w Lesku [powiat bieszczadzki]
31.05.1973 r.
Bandrw
IV
drewniana,
par. Jasie przekazana decyzj PPRN w
MiG Ustrzyki Dolne
stan redni
Lesku [powiat bieszczadzki] 3.07.1974 r.
Chmiel
III
drewniana,
par. Lutowiska przekazana decyzj
gm. Lutowiska
stan dobry
PPRN Ustrzyki Dolne 21.11.1969 r.
Chyrowa
III
drewniana,
par. Dukla samowolnie od 1950 r.
MiG Dukla
stan redni
Czarna
II
drewniana,
par. Czarna samowolnie od 1952 r.
gm. Czarna
stan redni
Czarnorzeki
murowana,
par. Korczyna samowolnie od 1950 r.
gm. Korczyna
stan redni
Czaszyn
III
murowana,
par. Pora samowolnie od 1961 r.
MiG Zagrz
stan redni
Dusznica
IV
murowana,
par. Nowy migrd samowolnie od 1970
gm. Nowy migrd
stan redni
r.
Dobra Szlachecka
IV
drewniana,
par. Mrzygd samowolnie od 1960 r.
gm. Sanok
stan dobry
Dolina
IV
drewniana,
par. Sanok II samowolnie od 1950 r.
MiG Zagrz
stan dobry
Grzanka
IV
drewniana,
par. Wokowyja przekazana decyzj
gm. Solina
stan dobry
PPRN w Lesku w 1970 r.
Grabwka
IV
murowana,
par. Grabownica samowolnie od 1950 r.
gm. Dydnia
stan redni
Hoszw
III
drewniana,
par. Jasie przekazana decyzj PPRN w
gm. Ustrzyki Dolne
stan zy
Lesku w 1971 r.
Jabonica Polska
III
murowana,
par. Kombornia przekazana decyzj
gm. Haczw
stan dobry
Starosty Powiatowego w Kronie w 1947 r.
Jaowe
III
drewniana,
par. Jasie przekazana decyzj PPRN w
MiG Ustrzyki Dolne
stan redni
Ustrzykach Dolnych 1.04.1971 r.
Jurowce
IV
drewniana,
par. Strachocina samowolnie od 1950 r.
gm. Sanok
stan dobry
Koskie
murowana,
par. Dydnia przekazana decyzj Starosty
gm. Dydnia
stan dobry
Powiatowego w 1947 r.
Kostarowce
IV
drewniana,
par. Strachocina samowolnie od 1956 r.
gm. Sanok
stan dobry
Kota
I
drewniana,
par. Nowy migrd samowolnie od 1970
gm. Krempna
stan dobry
r.

25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52

Krempna
gm. Krempna
Krasna
gm. Korczyna
Krocienko
MiG Ustrzyki Dolne
Krzemienna
gm. Dydnia
Krzywe
gm. Lutowiska
Jureczkowa
MiG Ustrzyki Dolne
Lalin
gm. Sanok
Lipie
gm. Czarna
Liswek
MiG Ustrzyki Dolne
Lutowiska
gm. Lutowiska
Legi
MiG Ustrzyki Dolne
odzina
gm. Sanok
Okrna
gm. Tyrawa Wooska
Orle
gm. Solina
ukowa
MiG Zagrz
Monasterze
MiG Lesko
Michniowiec
gm. Czarna
Midzybrodzie
gm. Sanok
Myczkw
MiG Ustrzyki Dolne
Myscowa
gm. Krempna
Myczkowce
gm. Solina
Obarzyn
gm. Dydnia
Odrzechowa
gm. Zarszyn
Olchowce-Sanok
miasto Sanok
Olchowiec
MiG Dukla
Olszanica
gm. Olszanica
Paszowa
gm. Olszanica
Pielnia
gm. Zarszyn

I
II
IV
III
IV
IV
III
I
IV
II
II
IV
III
II
III
II
II
III
III
IV
III
III

drewniana,
po remoncie
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan redni
drewniana,
stan redni
drewniana,
stan redni
drewniana
drewniana
stan dobry
drewniana,
zniszczona
drewniana,
stan redni
drewniana,
stan redni
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan redni
murowana,
stan dobry
murowana,
zniszczona
murowana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan redni
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
murowana,
stan dobry

par. Nowy migrd przekazana decyzj

PPRN w Jale w 1971 r.
par. Lutcza samowolnie od 1947 r.
par. Krocienko przekazana decyzj
PPRN w Ustrzykach Dolnych 1971 r.
par. Dydnia przekazana decyzj Starosty
Powiatowego w Brzozowie w 1947 r.
par. Lutowiska Starosty Powiatowego w
Lesku 1947 r.
par. Nowosielce Kozickie samowolnie od
1978 r.
par. Grabownica samowolnie od 1954 r.
par. Czarna przekazana decyzj
Wojewody Kronieskiego w 1975 r.
par. Ustrzyki Dolne przekazana decyzj
PPRN w Lesku [powiat bieszczadzki] w
1973 r.
par. Lutowiska przekazana decyzj
Wojewody Kronieskiego w 1979 r.
par. Ustrzyki Dolne przekazana decyzj
PPRN w Ustrzykach Dolnych w 1971 r.
par. Mrzygd samowolnie od 1954 r.
par. Tyrawa Wooska samowolnie od
1954 r.
par. Nowa Wie przekazana decyzj
PWRN w Rzeszowie w 1969 r.
par. Tarnawa Grna samowolnie od 1950
r.
par. Lesko przekazana decyzj Starosty
Powiatowego w Lesku w 1949 r.
par. Czarna przekazana decyzj PPRN w
Ustrzykach Dolnych w 1971 r.
par. Sanok (Fara) samowolnie od 1954 r.
par. Polaczyk przekazana decyzj
Wojewody Kronieskiego w 1977 r.
par. Nowy migrd samowolnie od 1949
r.
par. Nowa Wie przekazana decyzj
PWRN w Rzeszowie w 1969 r.
par. Dydnia samowolnie od 1947 r.
par. Gbokie samowolnie od 1953 r.
par. Sanok (II) samowolnie od 1950 r.
par. Nowy migrd samowolnie od 1949
r.
par. Nowa Wie samowolnie od 1949 r.
par. Ropienka samowolnie od 1950 r.
par. Nowotaniec samowolnie od 1955 r.

215

53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79

216

Polana
gm. Czarna
Polany
gm. Krempna
Polaczyk
gm. Solina
Pogrze
gm. Czarna
Przedmiecie
gm. Sanok
Radoszyce
gm. Komacza
Rakowa
gm. Tyrawa Wooska
Ropienka
gm. Olszanica
Rozdziele
gm. Lipinki
Roztoki Dolne
gm. Baligrd
Rwnia
MiG Ustrzyki Dolne
Rudenka
gm. Olszanica
Rzeped Wie
gm. Komacza
Rzepnik
gm. Wojaszwka
Sanoczek
gm. Sanok
Sanok Dbrwka
miasto Sanok
Stoczek
MiG Ustrzyki Dolne
Studzienne
gm. Solina
Siedliska
gm. Nozdrzec

III
IV
II
I
IV
III
III
IV
I
III
IV
III
IV
IV
III
IV

Siemuszowa
gm. Tyrawa Wooska
Sieniawa
MiG Rymanw
Smonik
gm. Komacza
Smolnik
gm. Lutowiska

IV

Stewkowa
gm. Olszanica
Strwiek
MiG Ustrzyki Dolne
witkowa Maa
gm. Krempna
witkowa Wielka
gm. Krempna

III

IV
III
I

III
II
I

drewniana,
zniszczona
murowana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan redni
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan zy
drewniana,
zniszczona
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan redni
drewniana,
zniszczona
drewniana,
stan redni
murowana,
stan redni
drewniana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan redni
drewniana,
stan redni
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
murowana,
stan redni
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan redni
drewniana,
stan redni
drewniana,
stan redni

par. Czarna przekazana decyzj PPRN w

Lesku w 1969 r.
par. Nowy migrd samowolnie od 1970
r.
par. Wokowyja samowolnie od 1947 r.
par. Czarna przekazana decyzj PPRN w
Lesku w 1971 r.
par. Sanok (Fara) samowolnie od 1950 r.
par. Komacza samowolnie od 1965 r.
par. Tyrawa Wooska samowolnie od
1969 r.
par. Ropienka samowolnie od 1968 r.
par. Lipinki samowolnie od 1970 r.
par. Baligrd samowolnie od 1949 r.
par. Ustrzyki Dolne przekazana decyzj
PPRN Ustrzyki Dolne w 1972 r.
par. Nowa Wie przekazana decyzj
PPRN w Lesku w 1971 r.
par. Komacza samowolnie 1950 r.
par. czki Jagielloskie samowolnie od
1950 r.
par. Sanok (Fara) samowolnie od 1950 r.
par. Sanok (Fara) samowolnie od 1967 r.
par. Jasie przekazana decyzj PPRN w
Lesku 1971 r.
par. Czarna samowolnie od 1950 r.
par. Dylgowa przekazana decyzj
Starosty Powiatowego w Brzozowie 1947
r.
par. Mrzygd samowolnie od 1953 r.
par. Rymanw samowolnie od 1950 r.
par. Komacza samowolnie od 1956 r.
par. Lutowiska przekazana decyzj
PPRN w Lesku [powiat bieszczadzki] w
1973 r.
par. Nowa Wie samowolnie od 1949 r.
par. Ustrzyki Dolne przekazana decyzj
PPRN w Ustrzykach Dolnych w 1972 r.
par. Nowy migrd samowolnie w 1969
r.
par. Nowy migrd samowolnie od 1969
r.

80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99

Trepcza
gm. Sanok
Trzciana
MiG Dukla
Tylawa
MiG Dukla
Tyrawa Solna
gm. Sanok
Tkaczowa
gm. Tyrawa Wooska
Ustianowa Grna
MiG Ustrzyki Dolne
Wara
gm. Nozdrzec

IV

Wglwka
gm. Korczyna
Wisok Wielki
gm. Komacza
Wojtkowa
MiG Ustrzyki Dolne

Wola
gm. Solina
Wola Nina
MiG Dukla
Wolica
gm. Bukowsko
Wrblik Krlewski
MiG Rymanw
Wrblik Szlachecki
MiG Rymanw
Wujskie
gm. Sanok
Zawadka Rymanowska
MiG Dukla
Zalesie
gm. Olszanica
Zwierzyn
gm. Olszanica
obek
gm. Czarna

IV
III
IV
IV
I
IV

III
III
IV
IV
IV
III
IV
III
II

murowana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan redni
drewniana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan redni
murowana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
drewniana,
ruina
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry

par. Sanok (Fara) samowolnie od 1956 r.

par. Dukla samowolnie od 1950 r.
par. Dukla samowolnie od 1945 r.
par. Mrzygd samowolnie od 1954 r.
par. Tyrawa Wooska samowolnie od
1955 r.
par. Ustrzyki Dolne przekazana decyzj
PPRN w Ustrzykach Dolnych w 1971 r.
par. Nozdrzec przekazana decyzj
Starosty Powiatowego w Brzozowie w
1947 r.
par. Korczyna przekazana decyzj
PWRN w Rzeszowie w 1956 r.
par. Komacza samowolnie od 1958 r.
par. Nowosielce Kozickie przekazana
decyzj PPRN w Lesku [powiat
bieszczadzki] w 1973 r.
par. Wokowyja samowolnie od 1950 r.
par. Jaliska samowolnie od 1950 r.
par. Bukowsko samowolnie od 1950 r.
par. Rymanw samowolnie od 1950 r.
par. Rymanw samowolnie od 1950 r.
par. Lesko samowolnie od 1954 r.
par. Dukla samowolnie od 1950 r.
par. Ropienka samowolnie od 1950 r.
par. Nowa Wie przekazana decyzj
PPRN w Lesku w 1971 r.
par. Czarna przekazana decyzj
Wojewody Kronieskiego w 1976 r.

II. Bye cerkwie (greckokatolickie) pozostajce we wadaniu Kocioa prawosawnego

1

1
2
3
4
5

2
Dziurdziw
MiG Lesko
Komacza
gm. Komacza
Mroczkw
MiG Zagrz
Pielgrzymka
gm. Nowy migrd
wierczewo
gm. Sanok

3
II
IV
II
III

4
murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry

5
par. wierczewo przekazana decyzj
PPRN w Lesku 24.02.1966 r.
par. Komacza przekazana decyzj
PPRN w Sanoku 28.12.1962 r.
par. Mroczkw przekazana decyzj
PPRN w Sanoku 15.09.1961 r.
par. Pielgrzymka przekazana decyzj
PPRN w Jale 28.05.1960 r.
par. wierczewo przekazana decyzj
PPRN w Sanoku 17.10.1958 r.

217

6
7
8
9
10

Sanok
miasto Sanok
Szczawne
gm. Komacza
Turzask
gm. Komacza
Wielopole
MiG Zagrz
Zagrz
MiG Zagrz

III
III
I
III

murowana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
drewniana,
stan dobry
murowana,
stan dobry
murowana,
stan dobry

par. Sanok przekazana decyzj PPRN w

Sanoku 26.09.1958 r.
par. Komacza przekazana decyzj
PPRN w Sanoku 28.12.1962 r.
par. Mroczkw przekazana decyzj
PPRN w Sanoku 24.02.1966 r.
par. Sanok przekazana decyzj PPRN w
Sanoku 20.05.1960 r.
par. Sanok przekazana decyzj PPRN w
Sanoku 20.05.1960 r.

III. Bye cerkwie (greckokatolickie) zagospodarowane przez instytucje pastwowe

lub niezagospodarowane
1

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

2
Baligrd
gm. Baligrd
Brzzka
gm. Solina
Bystre
gm. Czarna
Cisowiec
gm. Baligrd
Daliowa
MiG Dukla
Krlik Wooski
MiG Rymanw
ka
gm. Dydnia
Nagrzany
gm. Bukowsko
Owczary
gm. Cisna
Szybistw
gm. Bukowsko
Sady
gm. Tyrawa Wooska
rednia Wie
gm. Olszanica
Balnica
gm. Komacza
Tkaczowa
gm. Tyrawa Wooska
Tarnawa Grna
MiG Zagrz
Trjca
MiG Ustrzyki Dolne
Ustro
gm. Czarna
Ustrzyki Dolne
MiG Ustrzyki Dolne
Wietrzno
gm. Dydnia
ernica Wyna
gm. Baligrd

Krosno, dnia 21 kwietnia 1980 r.

218

3
IV
III
IV
I
IV
IV
IV
III
III
IV
II
II
IV
IV
III
IV

murowana,
stan redni

niezagospodarowana

ruina

niezagospodarowana

drewniana,
stan dobry
murowana,
ruina
drewniana,
stan redni
murowana,
zniszczona
drewniana,
stan dobry
murowana,
ruina
murowana,
ruina
drewniana,
zniszczona
drewniana,
ruina
drewniana,
ruina
murowana,
ruina
drewniana,
ruina
murowana,
zniszczona
drewniana,
zniszczona
drewniana,
ruina
murowana,
zniszczona
drewniana,
zniszczona
murowana,
zniszczona

niezagospodarowana
niezagospodarowana
niezagospodarowana
niezagospodarowana
Muzeum Historyczne w Sanoku magazyn
niezagospodarowana
niezagospodarowana
niezagospodarowana
niezagospodarowana
niezagospodarowana
niezagospodarowana
niezagospodarowana
Muzeum Budownictwa Ludowego w
Sanoku
PGR Kwaszenica magazyn
niezagospodarowana
Muzeum Budownictwa Ludowego w
Sanoku magazyn
niezagospodarowana
PGR rednia Wie magazyn

Pawe SYGOWSKI
O CERKWI W ULICKU, JEJ
KOLATORACH ORAZ O
POCHODZCEJ Z TEJ CERKWI
IKONIE W. PARASKEWII
MCZENNICY (OBECNIE W
ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO
WE LWOWIE)*
Wie Ulicko pooona jest 14 km na
poudniowy zachd od Rawy Ruskiej wrd
wzgrz Roztocza Poudniowego. Dawniej
dzielia si na dwie czci Seredkiewicz (z
cerkwi) pooona po poudniowej stronie
doliny rzeczki Moszczanki, druga cz
Zarbane usytuowana bya po pnocnej
stronie doliny1. Okolice, w ktrych leao
Ulicko wchodziy w XVI w. w skad powiatu
beskiego ziemi beskiej Korony2. Wie,
osadzona przez Woochw, wzmiankowana
w 1507-1508 r., naleaa do rodu Magierw3,
w 3 wierci XVI w. przesza do Beeckich,
a w 2 poowie XVII i w XVIII w. naleaa do
Gogowskich (zob. niej).
Najstarsza
odnaleziona
wzmianka,
wskazujca na obecno tu cerkwi,
odnotowuje popa opacajcego podatek w
1578 r.4 Organizacyjny ksztat beskiej czci
prawosawnej diecezji chemskiej moemy
prbowa zrekonstruowa na podstawie
wykazw pniejszych, z czasw unickich.
W wykazie unickich parochw (proboszczw)
protopopii potylickiej diecezji chemskiej
z 1620 r.5 wymieniono 40 ksiy w 28
miejscowociach, w ktrych byy 33 parafie
w tym w Potyliczu 4, w Magierowie 2, w
Hrebennem zapewne 2 przy ktrych byo
razem 6 duchownych. Wicej ni jednego
duchownego w jednej parafii odnotowano w
Kamionce (3), Rudzie (3), Dziewicierzu (2),
Ulicku (2), Werchracie (2) i w urawcach (2).
Brak informacji o parochach w 5 parafiach
(Biaa, Florianw, Poddubce, Rata, Wierzbica).
W wykazie protopopii potylickiej z 1627 r.6
wymieniono 38 parafii w 32 miejscowociach (4
w Potyliczu, 2 w Hrebennem, 2 w Magierowie
miejska i przedmiejska i podobnie 2 w
Uhnowie). Kamionka Stara Wie rwnie miaa
drug cerkiew przedmiejsk w Kamionce
Lipniku. Sownik Geograficzny Krlestwa
Polskiego podaje, e Kamionka Wooska bya
najwiksz wiosk w Galicji, zoona z 14
przysikw, w ktrych byo 278 dworzyszcz.
Zajmowaa teren o 22 km dugoci i 4 do 9 km
szerokoci7. Z czasem powstay tam 3 parafie.
Najstarsz z nich bya parafia w Kamionce

Starej Wsi, wzmiankowana ju w 1472 r.,

kolejn w Kamionce Lipniku, zaoon
okoo roku 1600, a ostatnia w Kamionce
Lasowej (dzi Bobroidy) zaoona okoo 1660
r.8 Problem kolejnych parafii w Kamionkach
wymaga dokadniejszych ustale9.
Niejasny jest problem parafii w Narolu
i okolicach. Osadnictwo na tym terenie
ksztatowao si w kocu XVI i na pocztku
XVII w. W 1578 r. wymieniana jest wie Narol,
a w 1591 r. wie Lipie. W latach 1592-1596
koo Narola powstao miasteczko Florianw,
a w 1613 r. koo Florianowa i niedaleko
Lipia zostao zaoone miasto Lipsko10. We
wspomnianym wykazie z 1620 r. odnotowano
proboszczw w Narolu, Lipiu i by moe we
Florianowie11. Nie bardzo zrozumiay jest
zapis w wykazie 1627 r. Wymieniona jest
parafia we Florianowie, a take w Lipiu, ktr
to okrelono jako staroytny Narol, wraz z
informacj, e obecnie s tu 2 miasta i dwie
cerkwie. Zapis taki wydaje si bdem pisarza,
ktry mg pomyli Lipie z Lipskiem i Narol
z Florianowem. Z wymienionych wyej
parafii najwczeniej zapewne powstaa ta we
wsi Narol, a potem we wsi Lipie. Wkrtce po
zaoeniu miasta Florianowa zapewne powstaa
tam kolejna parafia, za parafi z Lipia, jak
si wydaje przeniesiono do Lipska. W czasie
powstania Chmielnickiego Florianw, Lipsko i
okoliczne wsie zostay cakowicie zniszczone12,
jak mona przypuszcza razem z cerkwiami,
gdy po zniszczeniach 1648 r. brak ju pniej
informacji o parafiach we Florianowie i Narolu.
Moe jedynie ocalaa cerkiew w Lipsku, gdy
obecno popa odnotowano tu w 1662 r.13, ale
w wykazie subsydium charitativum z 1675
r. wrd opodatkowanych byli tylko waciciel
Lipski z on i 2 crkami, 2 osoby czeladzi
Nobilis z onami, 5 osb czeladzi zwykej
oraz 8 osb mieszkajcych w miecie brak
informacji o jakimkolwiek duchowiestwie14.
Sytuacj komplikuje jeszcze wykaz parafii
z 1696 r.15 Protopopia potylicka bya ju
wwczas znacznie mniejsza, gdy cz parafii
odesza do nowych protopopii uhnowskiej
i tomaszowskiej, ale parafii w Lipsku nie
odnotowano w adnej z tych trzech protopopii.
W XVIII w. parafia w Lipsku pojawia si
ponownie, ale ju jako wchodzca w skad
dekanatu tomaszowskiego unickiej diecezji
chemskiej16. W wizytacji z 1722 r. cerkiew
lipsk p.w. w. Onufrego okrelono jako
bardzo star i mizern, czyli musiaa jednak
istnie ju co najmniej w 2 poowie XVII w.17
219

tak e w 1696 r. liczya ona 24

parafie, podczas gdy w 1627
r. 38 parafii. Do dekanatu
uhnowskiego odeszy parafie
w: Chodywacach, Karowie,
Machnowie, Nowosikach,
Poddubcach,
Rzeczycy,
Ulhwku i 2 w Uhnowie, a
w dekanacie tomaszowskim
znalazy si parafie w:
Hubinku,
aszczwce,
osicu, Rudzie Wooskiej
i Tomaszowie. 24 parafie
tworzce dekanat potylicki w
1696 r. to: Biaa, Dziewicie,
Hojcze, 2 w Hrebennem,
Kamionka Lena, Kamionka
Lipnik, Kamionka Stara
Dekanat potylicki okoo poowy XVIII w. Oprac. P. Sygowski, A.
Wie, Kornie, Lubycza, 2 w
Kozowski
Magierowie, 3 w Potyliczu,
Prusie, Rawa, Ruda, Rzeczki
Jak byo ju wspomniane, pod koniec XVII (wymienione tu 2 razy ?), Teniatyska, Ulicko,
w. na terenie oficjaatu beskiego unickiej Werchrata i urawce. Z wymienianych ju
diecezji chemskiej powstay nowe protopopie, wczeniej parafii, brak z jakiego powodu
m. in. uhnowska i tomaszowska, do ktrych bdcych pniej w tym dekanacie w XVIII
odesza cz parafii z protopopii potylickiej,
w. parafii w: Mostach, Racie
i odnotowywanej w kocu XVI
w. parafii w Hoem (1587)18.
Brak
te
wspominanych,
a znikych po najedzie
oddziaw
Chmielnickiego
parafii w Narolu, Florianowie
i parafii w Lipsku oraz parafii
w Kniaziach (z okoo 1662 r.
zob. wyej), odnotowana jest
natomiast parafia w Kamionce
Lasowej (z ok. 1660 r. zob.
wyej).
W XVIII w. do czasw I
rozbioru Polski w dekanacie
potylickim powstaway nowe
parafie i zanikay niektre
z
wczeniej
istniejcych.
Ponownie pojawia si nie
wspominana w wykazach
XVII w. parafia w Hoem19,
zaoone zostay parafie w:
Wlce odnotowywanej jako
Mazowiecka i Ruskowa (1714
r.), w Hucie Krysztaowej
(1718 r.), w Siedliskach (w
wizytacjach od 1722 r.)20.
Jako ostatnia powstaa parafia
Dekanat potylicki w skadzie unickiej diecezji chemskiej okoo poowy w
Rudzie
Monasterskiej
XVIII w. Oprac. P. Sygowski, A. Kozowski
wydzielona w 1771 r. z terenu
220

parafii w Rudzie Magierowskiej (Lenej)21.

Krtko istniaa druga parafia w Mostach Maych
(wymieniana tylko w wizytacjach z 1739 i 1749
r.)22. Parafia w Racie zostaa wchonita okoo
poowy stulecia przez parafi w pobliskiej
Rawie23, za po 1761 r. zlikwidowano drug
parafi w Hrebennem24. Maksymalna ksztat
dekanat potylicki unickiej diecezji chemskiej
32 parafie osign okoo poowy XVIII w.
Po I rozbiorze Polski (1772 r.) poudniowa
cz tej diecezji znalaza si w zaborze
austriackim i okoo 1784 r. zostaa podzielona
midzy diecezje przemysk i lwowsk. Dekanat
potylicki znalaz si w diecezji przemyskiej
i zosta powikszony o 4 parafie z dekanatu
tomaszowskiego Beec, Wol Lipsk,
Krupiec i Lipsko. Po powstaniu Ksistwa
Warszawskiego cz terenu dawnej diecezji
chemskiej wrcia do niej25, m. in. dekanat
tomaszowski, ale ju bez 4 wspomnianych
parafii, wczonych do dekanatu potylickiego26.
Parafia w Ulicku jeszcze jako prawosawna
wzmiankowana jest w 4 wierci XVI w. By
moe zaoy j Jan Magiera w latach 50tych,
lub na pocztku lat 60tych XVI w., albo jego
crka Barbara po 1567 r. (zob. niej). W
XVII w Ulicko odnotowywano w unickich
wykazach duchowiestwa i parafii z 1620 r.,
1627 r. 1674 r.27 i 1696 r. Nieco wicej o tej
parafii dowiadujemy si z wizytacji biskupich
i dziekaskich dekanatu potylickiego diecezji
chemskiej z XVIII w. W archiwum lubelskim
zachowao si 5 wizytacji (1722, 1739, 1761,
1766 i 1775) i jedna w archiwum przemyskim
(1749)28. Jak wynika z zapisw wizytacyjnych
wacicielami wsi, a zarazem opiekunami
parafii unickiej i kolatorami jej cerkwi byli
Panowie Gogowscy. W XVIII w. naleao do
nich kilka wsi i miasteczek w okolicach Rawy
Ruskiej. Byy wrd nich wspomniane wyej
jako tworzce klucz rodu Magierw herbu
Szeliga wsie Ulicko, Ruda (Magierowska)
oraz Monaster. Wanie te dobra po mierci
Jana Magiery, w wyniku dziaw midzy jego
crkami w 1567 r., dostay si Barbarze, wdowie
po Mikoaju Beeckim29. Okoo poowy XVII
w. ich wacicielami stali si Gogowscy. Za
ich czasw klucz ten zosta powikszony.
W 1722 r. naleay do Gogowskich take
wsie (z parafiami unickimi): Biaa, Hojcze,
Hoe, Rata oraz miasto Magierw. Miasto
Rawa byo wasnoci Jzefa Gogowskiego,
owczyca beskiego30. Wiadomo te, e w 1775
r. wacicielami wsi Rudy (Monasterskiej), z

nowo zaoon parafi unick, byli Franciszek

Gogowski, starosta krzywiecki i Jan
Gogowski, czenik pocki31. W cigu XVIII w.
wsie Hojcze, Hoe i cz miasta Rawy znalazy
si w rkach Rzeczyckich herbu Janina32, co
potwierdzaj take zapisy w wizytacjach.
Gogowscy herbu Grzymaa to rodzina
wywodzca si z Mazowsza, ktrej
cz przeniosa si na pocztku XVII
w. do wojewdztwa beskiego33. Jedna z
wybitniejszych postaci tej gazi rodu
Stanisaw, yjcy okoo poowy XVII w. by
sekretarzem krlewskim i starost buskim. Jego
on zostaa Zofia z Beeckich34. To Beeccy
herbu Jastrzbiec w 2 poowie XVI i 1 poowie
XVII w. skupili w swoich rkach liczne dobra
w tych okolicach35. Protoplasta rodu Beeckich
przyby na tereny Rusi Czerwonej w 1465 r.36
Po mierci wspomnianego ju maestwa
Beeckich (Mikoaja, a nastpnie Barbary)
dobrami, w tym wsi Ulicko, podzielili si ich
synowie Bartomiej i Jan. Bartomiej zmar w
1588 r. i wwczas dobra znalazy si w rkach
Jana, ktry zaoy miasto Magierw (1591)
i ufundowa w nim parafi rzymskokatolick
(1595) i by moe prawosawn, zmar w 1597
r. Po nim dobra z Ulickiem znalazy si w reku
Bartomieja Beeckiego podkomorzego
beskiego,
syna
wspomnianego
wyej
Bartomieja. Odkupia je od niego Zofia z
Beeckich Ubyszowa, wnuczka jego stryja
wspomnianego Jana. Zofia po mierci ma
Jakuba Ubysza, wysza powtrnie za m za
Stanisawa Gogowskiego. W ten sposb wie
Ulicko, a take inne okoliczne dobra znalaza
si w rkach Gogowskich37.
Stanisaw Gogowski nie pozostawi
potomstwa, a swj majtek przekaza bratankowi
Zygmuntowi, czenikowi buskiemu (1676),
ktry mia jedn crk i 6 synw (Kazimierz
Maurycy, Franciszek, Antoni, Jan, Mikoaj
i Stanisaw)38, pomidzy ktrych zostay
podzielone wspomniane dobra po jego mierci.
To przypuszczalnie synowie i ich potomkowie,
ze wzgldu na ich liczb i skomplikowane
dziay rodzinne, okrelani byli w wizytacjach
XVIII w. jako Panowie Gogowscy.
Wacicielem (wspwacicielem ?) Ulicka
na przeomie XVII i XVIII w. by trzeci syn
Zygmunta Antoni, take czenik buski, a
nastpnie stolnik beski (zm. w 1711 r.)39. Z
maestwa z Katarzyn Bobowsk mia 5
synw (Zygmunt, Samuel, Teodor, Jzef i
Franciszek)40. Antoni jako kolator tutejszej
cerkwi dokona zamiany gruntw nalecych
221

do parafii unickiej, a kolejny waciciel wsi,

jego syn Jzef ksidz rzymskokatolicki,
kanonik lwowski, do uposaenia tego przyda
drugie staie41. ona Antoniego Katarzyna z
Bobowskich Gogowska42, stolnikowa beska
jako wspkolatorka wspieraa znajdujce si
pod jej opiek parafie unickie. Wiadomo, e
w 1719 r. powikszya uposaenie cerkwi w
Hojczu, a w 1725 r. cerkwi w Rawie43. Po mierci
jej syna Jzefa, cz dbr z Ulickiem przesza
na jego bratanka Kajetana (syna Samuela),
take duchownego kanonika katedralnego
lwowskiego i naleaa do niego do mierci
w 1793 r., a nastpnie, w wyniku dziaw
spadkowych, przesza na jego braci (Jzef,
Antoni, Andrzej)44. Wspwacicielem Ulicka
w 1766 r. by nie okrelony bliej podczaszy
horodelski, ale spis urzdnikw ani herbarze
nie wymieniaj wrd Gogowskich nikogo
penicego tak funkcj. Jeli przyj, e to bd
w zapisie, to moe chodzi o wspomnianego
wyej Antoniego chorego horodelskiego
(w 1762 r.), brata Kajetana. Dokadniejsze
ustalenia, kiedy ktrzy Gogowscy byli
wacicielami poszczeglnych miejscowoci,
a zarazem kolatorami poszczeglnych cerkwi
i kociow, wymaga jeszcze wnikliwej
kwerendy w archiwach Polski i Ukrainy.
Opisywana w wizytacjach cerkiew p.w.
Wniebowzicia Najwitszej Marii Panny
( . ) w Ulicku
wzniesiona bya okoo 1711 r. Tak mona sdzi
z zapisu wizytacyjnego biskupa chemskiego
Felicjana Filipa Woodkowicza z 17 lutego
1739 r., w ktrym poda on, e mino od
zaoenia tey Cerkwi Lat 2845. Potwierdza to
take informacja w wizytacji z 1844 r., w ktrej
zanotowano, e wedug miejscowej tradycji
witynia ta wzniesiona bya z drewna w 1710
r. kosztem W. Gogowskiego Szambelana i
gromady46. Tym szambelanem fundatorem
cerkwi by zapewne wspomniany ju Antoni
Gogowski, stolnik beski, najprawdopodobniej
wsplnie ze znan z pobonych fundacji on
Katarzyn z Bobowskich. Wasyl Sobodian
w opracowaniu powiconym cerkwiom
czci diecezji przemyskiej znajdujcym si
wspczenie na Ukrainie, jako rok powstania
tej wityni, oprcz wymienionej w wizytacji
daty 1710, podaje za schematyzmem take
inny ewentualny czas budowy rok 170847, cho
w pniejszych schematyzmach pojawia si te
kolejna data budowy rok 170348. Cerkiew ta
musiaa by wzniesiona niezwykle solidnie,
222

skoro jeszcze w latach 1739 i 1749 okrelano

j jako now porzdn, w latach 1761 i 1766
jako dobr, dopiero w 1775 zanotowano, e
dachy nadaway si do remontu. Bardzo czsto
witynie ju po 20-30 latach nadaway si do
remontu. Cerkiew p.w. w. Eliasza Proroka
w miasteczku Wojsawice koo Chema
wzniesiona w 1 poowie lat 20tych XVIII w.,
w czasie wizytacji w 1744 r. (czyli po okoo 20
latach) zostaa okrelona jako potrzebujca ju
w cianach i dachach remontu49.
Cerkiew w Ulicku bya w planie zapewne
trjdzielna (prezbiterium, nawa babiniec), skoro
miaa kopu wposrzodku, blach pobit,
a jej dachy wieczyy 3 elazne krzye.
Dzwonnica z 4 dzwonami staa ab extra (obok
cerkwi). Do cerkwi prowadziy jedne drzwi
na elaznych zawiasach, zamykane na zamek
wntrzny, a wiato do wntrza wpadao
przez 6 zabezpieczonych kratami okien,
ktrych szybki byy oprawne w drewniane
ramy. witynia ta, remontowana przed 1835
r.50, zostaa by moe wwczas, albo pniej,
znacznie przebudowana, skoro w schematyzmie
z 1879 r. okrelono j jako trjkopuow51.
Zapewne to ta cerkiew dotrwaa a do lat 18931894, kiedy zostaa zastpiona now, rwnie
drewnian, trjdzieln, trjkopuow cerkwi
stojc do dzi52.
O wyposaeniu wntrza wiadomo bardzo
mao. Niewtpliwie istotn jest informacja
z 1739 r. o prowadzonych pracach przy
Deisusie (ikonostasie), ktre wanie
zaczto wznosi. Ikonostas by snycerski
o rzebionej oprawie architektonicznej i
mia 4 niey otarzyki. Synod zamojski z
1720 r. dopuszcza obecno w cerkwi otarzy
bocznych. Pocztkowo w wielu wityniach
tworzono je poprzez dostawienie mens do ikon
namiestnych, przez co powstaway tzw. otarze
namiestne. Zapis z 1739 r. potwierdza rwnie
tu tak ich form. Ikonostas ten dotrwa
zapewne do czasu budowy wspomnianej wyej
nowej cerkwi.
Niestety brak zupenie informacji o
innym wyposaeniu malarskim, z wyjtkiem
wzmianek z 1766 r. o obrazie do noszenia,
o 2 chorgwiach na putnie malowanych,
o krzyu procesyjnym, ktry by zapewne
malowany, bo w 1775 r. wizytator nakaza
wykonanie nowego krzya procesyjnego z
Passy rznito snycerskiej roboty. Mona
jeszcze wspomnie, e by wwczas w
wityni Lichtarz wiszcy z esami, drewniany

malowany. Nie ma wzmianek o ikonach.

Wiadomo tylko, e niektre z nich byy
dekorowane bardzo skromnymi koronami
w 1739 r. jedn koron cynow, a w 1766 r.
3 koronami mosinymi w czasach, kiedy
w innych cerkwiach korony na ikonach byy
zazwyczaj srebrne. Duo pniejsz, lecz
interesujc jest wzmianka w schematyzmie z
1880 r. o ikonie Matki Boskiej (bez Dziecitka),
pokrytej w caoci srebrn sukienk, nazywan
polsk ze wzgldu na tak ikonografi.
Obraz ten wedug tradycji ofiarowa jeden z
Gogowskich53. Brak zupenie w wizytacjach
z XVIII w. informacji o ikonie w. Paraskewii
Mczennicy, ktra z tutejszej cerkwi trafia do
zbiorw Muzeum Narodowego we Lwowie
(zob. niej).
Ze sprztw liturgicznych warto wspomnie
o obecnoci w latach 1722 i 1739 drewnianej
puszki pro Venerabili (do rozdawania czstek
prosfory). Puszka z takiego materiau bya w
tym czasie jeszcze bardzo czsto uywana. W
1722 r. w dekanacie potylickim w 25 spord 31
wizytowanych cerkwi byy puszki drewniane, w
3 cerkwiach srebrne (Ruda, Magierw miasto,
Potylicz w. Trjcy), w 2 cynowe (Zaborze,
Rawa), w 1 oowiana (Wlka), w opisie cerkwi
w Racie brak informacji o puszce. W tym
czasie w dekanacie lubomelskim liczcym 30
parafii, puszki drewniane byy ju tylko w 15
wityniach54. Biskup Woodkowicz, ktry
zasta w 1739 r. w Ulicku puszk drewnian,
nakaza zmieni j na cynow in spacio trzech
Niedziel. Taka wanie puszka wymieniona
jest w 1749 r., a 12 lat pniej bya ju puszka
srebrna, pozacana.
Zestaw kielicha, pateny, gwiazdy i yeczki
by w 1722 r. cynowy, przed 1739 r. doszed
drugi cynowy, w 1749 r. pojawi si kielich
srebrny, za w 1761 r. cay zestaw by ju
srebrny wyzacany.
Warto moe jeszcze wspomnie o dzwonkach
otarzowych, ktrych ilo wzrosa od jednego
(1722) do 3 (1766), oraz o monstrancji, ktrej tu
nie odnotowano, cho w 4 wierci XVIII w. jest
spotykana ju w wielu cerkwiach unickich55.
Jeli chodzi o ksigi liturgiczne to zwraca
uwag ilo Ewangelii jedna w 1722 r., dwie
w 1739 r., a przed 1775 r. przybya trzecia. Z
tradycyjnego zestawu ksig w 1722 r. byy 2
Suebniki lwowski (prawosawny) i wileski
(unicki), potem (1749) przyby jeszcze jeden
unicki z drukarni w Uniowie. Z innych ksig
warto odnotowa obecno tu Czasosowu
Wielkiego, Oktoicha Niedzielnego, Trebnika

Wielkiego, Poustawu Wielkiego i Kazusw

Kiszczynskich.
Dbanie o uposaenie parafii, serwituty
i wolnoci dla proboszczw naleao
do obowizkw kolatorw, najczciej
rzymskokatolikw, ktrzy niejednokrotnie
wspierali dziaania budowlane, czy remontowe
przy wityni, a take mogli ofiarowa jakie
elementy wyposaenia. W XVIII w. kolatorami
cerkwi w Ulicku byli, jak wspomniano wyej,
Gogowscy, z ktrych Antoni, jego ona
Katarzyna i ich syn Jzef, wywizywali si
ze swoich obowizkw. Nie zawsze jednak
tak byo. W pniejszych latach zostaa przez
Dwr zajta wier na Zarubaney y ka,
a ponadto kolator zabra pienidze zebrane
przez parafian na cele cerkiewne. Odnotowa to
wizytator w 1766 r. i nakaza ksidzu parochowi
zwrci si do kolatora o zwrot gruntw i
zabranej sumy, co jeli by nie nastpio ma
paroch manifest w Grodzie uczyni (w
Bezie)56. By moe kolatorem tym by Antoni,
wnuk wspomnianego wyej Antoniego.
O stan cerkwi i jej wyposaenie winni
dba parafianie i ksidz paroch, ktrzy mog
o pomoc zwraca si do kolatora co czasem
sugerowa wizytator. Ustalenie kolejnych
proboszczw w Ulicku napotyka na przeszkody
w postaci nieprecyzyjnych, a waciwie czasem
nie zrozumiaych zapisw w wizytacjach.
Niekiedy trudno ustali waciwe nazwisko
ksidza, ktre w rnych wizytacjach moe
pojawia si w rnych wersjach. W 1722 r.
jako parochowie wymieniani s Eliasz i Jan
Towarniaccy, w 1739 r. Jan widnicki (lat 50),
w 1749 r. Grzegorz Towaryski, w 1761 r. Jan
widnicki, w 1766 r. Grzegorz Towaryaski, a
w 1775 r. wizytator zanotowa, e po mierci
ksidza Grzegorza Towarzyskiego parafi
administruje ksidz Aleksy Lewicki, ktry
wczeniej, w 1766 r. wymieniony by jako
Altarysta w parafii w Rudzie. Ponadto w
wizytacji z 1739 r. jest informacja o zmarym
w 1737 r. ksidzu Damianie (nie odnotowano
nazwiska), po ktrym wdowa z synem
mieszkaa na gruncie cerkiewnym.
Liczba parafian zdolnych do spowiedzi w
1761 r. zostaa okrelona na okoo 120 osb, a
w 1775 r. na okoo 300 osb.
Jak wspomniane byo wyej z cerkwi
w Ulicku pochodzi ikona w. Paraskewii
Mczennicy znajdujca si obecnie w zbiorach
Muzeum Narodowego we Lwowie (I
223

Ikona w. Paraskewii Mczennicy z Ulicka, 4 w. XVI

w. w zbiorach Muzeum Narodowego we Lwowie

1780). Obraz trafi do muzeum z ekspedycji

prowadzonej w sierpniu 1929 r. przez Ilariona
Swencickego. Ikona w rodkowej kwaterze
(nieco wklsej) przedstawia wit tradycyjnie
w caej postaci, stojc frontalnie, z lew
rk uniesion na wysoko piersi i zwrcon
otwart doni na zewntrz, a w prawej rce
uniesionej take na wysoko piersi trzyma
krzy. Ubrana jest w dug bkitn sukni i
czerwony maforion, a jej gow otacza nimb.
Zocone to przedstawienia w grnej czci (od
kolan witej) wypenia krata o stosunkowo
duych kwadratowych kwaterach wypenionych
motywem kwiatowym. Poniej tej kraty
kwater wypenia rolinno. Przedstawienie
witej otaczaj z trzech stron (po bokach i u
dou) sceny z ycia i jej mczeskiej mierci
namalowane jakby na szerokim kowczegu. S
to po lewej stronie: 1) Narodziny witej, 2)
wita przed cesarzem, 3) wita prowadzona
do wizienia (?); po prawej stronie: 4) wita
obala posgi bokw pogaskich (?) 5) cicie
witej, 6) Biczowanie witej; u dou od lewej
sceny jej mczestwa: 7) amanie koem, 8)
Przypalanie pochodniami, 9) Torturowanie
szczypcami, 10) Piowanie. Charakterystyczny
jest zestaw uytych kolorw, z dominacj
czerwieni, bkitu i ciemnej zieleni gwnie
w szatach i dachach.
224

Posta witej przedstawiona jest w

rzadszym wariancie z krzyem trzymanym
przez ni na wysokoci piersi, podczas gdy
najczciej na ikonach XV-XVII w. wita
unosi praw rk z krzyem na wysoko
gowy57. Wrd scen mczestwa zwraca uwag
niespotykana w innych ikonach witej tortura
poprzez amanie koem. amania koem wrd
scen mczestwa na obrazach innych witych
znana jest z chramowej ikony witego Jerzego
Mczennika ze Strzelc (obecnie w cerkwi
p.w. w. Jana Ewangelisty w Chemie)58. By
moe jest jaki wpyw ikonografii zachodniej.
Niezwykle skromna ilo zachowanych ikon
z terenu dawnej prawosawnej, a nastpnie
unickiej diecezji chemskiej nie pozwala na
szersz analiz porwnawcz.
Nieco zagadkowe jest pochodzenie obrazu
z Ulicka, gdy ma on cechy ikony chramowej,
a tutejsza cerkwie bya pod wezwaniem
Wniebowzicia Najwitszej Marii Panny
( . ). Mona wic
przypuszcza, e ikona ta albo bya podarowana
kiedy przez kogo do cerkwi (by moe z jak
intencj), albo np. trafia skd do Ulicka w
skomplikowanych czasach I wojny wiatowej i
walk po jej zakoczeniu, trwajcych a do 1920
r. Ikona datowana jest w zapisie inwentarzowym
muzeum na 2 poow XVI w. Gdyby przyj,
e obraz ten zwizany jest z czasem powstania
cerkwi w Ulicku, to mona by jego datowanie
przesun na 4 w. XVI w. By moe badania
prowadzone przy okazji konserwacji tej ikony
pozwol na wyjanienie niektrych pyta z ni
zwizanych.
* Dzikuj pani Marii Heytowycz i panu Romanowi
Zilinko z Muzeum Narodowego we Lwowie za
umoliwienie bada na t ikon.
1 Sownik Geograficzny Krlestwa Polskiego [dalej:
SGKP], t. 12, Warszawa 1892, s. 784.
2
Tame, s. 115-123
3
A. Janeczek, Osadnictwo pogranicza polskoruskiego. Wojewdztwo beskie od schyku XIV do
pocztku XVII w., Warszawa 1994, s. 167; G. Jawor,
Osady prawa wooskiego i ich mieszkacy Na Rusi
Czerwonej w pnym redniowieczu, Lublin 2000, s. 94,
95.
4
A. Gil, Prawosawna eparchia chemska do
1596 roku, Lublin - Chem 1999, s. 184, 237.
5
A. Gil, Chemska diecezja unicka 15961810. Dzieje i organizacja, Lublin 2005, s. 302-303;
I. Skoczylas, Sobory eparchii chemskiej XVII wieku.
Program religijny Slavia Unita w Rzeczypospolitej,
Lublin 2008, s. 139-140.
6
A. Gil, Chemska diecezja, op. cit., s. 308; I.

Skoczylas, Sobory, op. cit., s. 147-148.

7
SGKP, t. 3, Warszawa 1882, s. 788-791.
8
A. Janeczek, A. Swieawski, Rejestr poboru
anowego wojewdztwa beskiego z 1472 r. (w:)
Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 39, Warszawa
1991, nr 1, s. 39; SGKP, t. 3 Warszawa 1882, s. 789-790.
9
Wasyl Sobodian podaje inne dane wedug jego
informacji cerkiew w Kamionce Starej Wsi pochodzia z
1646 r. i zostaa zastpiona wityni murowan w 1900
r., cerkiew w Kamionce Lipniku wzmiankowana bya
ju w 1564 r. obecna murowana powstaa w latach
1768-1780, cerkiew w Kamionce Lasowej wzniesiono
za zgod krla Zygmunta III w 1612 r., za kolejna
witynia z 1668 r. zostaa zastpiona murowan w 1882
r. (B. C, . ,
1998, c. 446-450).
10 A. Janeczek, Osadnictwo, op. cit., s. 162, 164165, 264.
11 Obecno Florianowa w wykazie z 1620 r.
odnotowuje Andrzej Gil, brak tej miejscowoci w tym
samym wykazie opublikowanym przez Ihora Skoczylasa
zob. przypis 5.
12
M. in. A. Janeczek, Osadnictwo, op. cit.,
s. 265, przypis 70; P. Sygowski, Greckokatolicka
drewniana cerkiew w. Bazylego Wielkiego w Becu,
powiat Tomaszw Lubelski, wojewdztwo lubelskie
[w:] Sztuka cerkiewna diecezji przemyskiej. Materiay
z midzynarodowej konferencji naukowej 25-26 marca
1995 roku, acut 1999, s. 293-294.
13 Archiwum Gwne Akt Dawnych, Archiwum
Skarbu Koronnego I, Ksiga poborowa - sygn. 72, k.
234.
14 Archiwum Pastwowe w Lublinie (dalej: APL),
Ksigi Grodzkie Grabowieckie, sygn. 93, s. 1482.
15
A. Gil, Chemskie diecezje obrzdku
wschodniego. Zagadnienia organizacji terytorialnej
w XVII i XVIII wieku [w:] Polska Ukraina. 1000 lat
ssiedztwa, t. 5 Miejsce i rola Kocioa greckokatolickiego
w Kociele powszechnym, Przemyl 2000, s. 51.
16
W. Kobuk, Kocioy wschodnie w
Rzeczypospolitej okoo 1772 roku, Lublin 1998, s. 309;
P. Sygowski, Greckokatolicka, s. 295, 298.
17 APL, CHKGK, sygn. 101, k. 23v. Dokadniejsze
ustalenie dziejw parafii unickiej w Lipsku i jej cerkwi
wymaga dodatkowych bada.
18 A. Gil za W. Sobodianem zob. A. Gil,
Prawosawna eparchia, op. cit., s. 184, 228.
19
W wizytacji z 1722 r. APL, Chemski
Konsystorz Greckokatolicki (dalej: CHKGK), sygn. 101,
k. 49v. Dosy zaskakujce zniknicie parafii w XVII w.
wymaga dalszych bada.
20 APL, CHKGK, sygn. 105, k. 120 (Wlka
Ruskowa i Mazowiecka), sygn. 105, k. 155 (Huta
Krysztaowa); sygn. 101, k. 50v (Siedliska).
21 APL, CHKGK, sygn. 120, k. 35-37.
22 Parafia wymieniana w 1739 r. (APL, CHKGK,
sygn. 105, k. 162v) i 1749 r. Archiwum Pastwowe
w Przemylu (dalej: APP), Archiwum Biskupstwa
Greckokatolickiego w Przemylu (dalej: ABGKP), sygn.
15, s. 283.
23 P. Sygowski, Cztery ikony z XVI w. i cerkiew p.w.

w. Jerzego w Rawie Ruskiej. Przyczynek do rozwaa nad

problematyk ustalenia miejsca pochodzenia elementw
malarskiego wyposaenia cerkwi (w:) (
). , t.
4, 2006, s. 150-153.
24 P. Sygowski, Zagadki cerkwi w Hrebennem
uwagi do problematyki badawczej kultury religijnej krgu
Kocioa Wschodniego diecezji chemskiej (w:) Kocioy
wschodnie w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku.
Zbir studiw (w serii:) Studia i materiay do dziejw
chrzecijastwa wschodniego w Rzeczypospolitej, t. 3
(pod red. J. Koczowskiego, A. Gila), Lublin 2005, s.
206209.
25
W. Kobuk, Granice i sie parafialna
greckokatolickiej diecezji przemyskiej na przeomie XVIII
i XIX w. (w:) Polska Ukraina. 1000 lat ssiedztwa, t. 3,
Przemyl 1996, s. 104-105.
26 P. Sygowski, Greckokatolicka, op. cit., s. 298.
27 To ciekawy wykaz duchowiestwa (unickiego
i prawosawnego) paccego podatek w wojewdztwie
beskim w 1674 r. zob.: A. Gil, Chemska diecezja, op.
cit., s. 291-293.
28 APL, CHKGK, sygn. 101, k. 5v (1722 r.),
sygn. 105, k. 144 (1739 r.), sygn. 110, s. 573-574
(1761 r.), sygn. 113, k. 67 (1766 r.), sygn. 120, k. 40
(1775 r.); APP, ABGKP, sygn. 15, s. 306 (1749 r.).
Data wizytacji dekanatu potylickiego w wizycie
biskupa Jzefa Lewickiego (1720-1725) przyjta na
podstawie nielicznych datowanych wizytacji wity
tego dekanatu cerkwi p.w. Narodzenia Najwitszej
Marii Panny w Potyliczu i cerkwi mon. werchrackiego
(stycze-luty 1722 r.) zob.: P. Sygowski, Unickiego
biskupa Jzefa Lewickiego Rewizya Cerkwiey
Znaiduicych si w Dyecezyach Naszych Chemskiey
y Bezkiey rozpoczta 29 grudnia 1720 r. (V. S.)
[w:] Studia Archiwalne, t. 2, Lublin 2006, s. 223.
Dla przejrzystoci poniszego tekstu poszczeglne
przykady z wizytacji nie bd najczciej opatrywane
przypisami, tylko w tekcie odniesieniem do daty
rocznej wizytacji. Zapisy wizytacyjne w ksigach
Chemskiego Konsystorza Unickiego to niejednokrotnie
kopie lunych egzemplarzy wizytacji, wnoszone do
ksig po skoczonych wizytacjach. Wpisy te nie s
pozbawione uproszcze i bdw, czytelnych przy
porwnaniu z nielicznie zachowanymi egzemplarzami
parafialnymi wizytacji na ten temat zob.: P.
Sygowski, Unicka diecezja chemska w protokoach
wizytacyjnych biskupa Maksymiliana Ryy z lat 17591762 [w:] Polska Ukraina. 1000 lat ssiedztwa, t. 5,
Miejsce i rola Kocioa Greckokatolickiego w Kociele
Powszechnym, Przemyl 2000, s. 237-239; P. Sygowski,
Unickiego biskupa, op. cit., s. 214.
29 A. Janeczek, Osadnictwo, op. cit., s. 167; A.
Boniecki, Herbarz polski. Uzupenienia i sprostowania
do czci I, Warszawa 1901, s. 99.
30 Do Gogowskich w XVIII w. naleay ponadto
inne wsie w wojewdztwie beskim, m.in.: Ciotusza,
Czeniki, Duniw, Mycw, Niewirkw i Wyw
zob. J. Niedwied, Leksykon historyczny miejscowoci

225

dawnego wojewdztwa zamojskiego, Zamo 2003, s.

78, 88-89, 333, 346, 612; APL, CHKGK, sygn. 110, s.
530.
31 APL, CHKGK, sygn. 120, k. 35. Franciszek
to syn Aleksandra (miecznika pockiego, waciciela
Magierowa), wnuk Stanisawa szstego syna
Zygmunta. Jan to waciwie Jan Nepomucen, syn
Tomasza Jzefa (wojskiego buskiego), wnuk Mikoaja
(owczego beskiego, waciciela Rawy) pitego syna
Zygmunta [A. Boniecki, Herbarz polski, t. 6, Warszawa
1903, s. 104-105].
32 S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej,
t. 15 (oprac. A. Wodarski), Warszawa 1931, s. 365-366.
33 A. Boniecki, op. cit., t. 6, Warszawa 1903, s.
101, S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 4,
Warszawa 1907, s. 194.
34 A. Boniecki, op. cit., t. 6, Warszawa 1903, s.
103.
35 A. Boniecki, Herbarz polski. Uzupenienia, op.
cit., s. 99-102.
36 S. Uruski, op. cit., t. 1, Warszawa 1904, s.
129. Przedstawiciel tej rodziny Andrzej Beecki
zaoy w 1588 r. miasteczko Beec w ziemi lwowskiej
niedaleko Zoczowa (R. Szczygie, Lokacje miast w
Polsce XVI wieku, Lublin 1989, s. 265).
37 Biogramy Bartomieja Beeckiego, jego braci
Andrzeja i Jana (synw Mikoaja) oraz Bartomieja
syna Bartomieja opracowa Wojciech Hejnosz zob.:
Polski sownik biograficzny, t. 1 Krakw 1935, s 414;
A. Boniecki, Herbarz polski. Uzupenienia, op. cit., s.
99-102; M. Baliski, T. Lipiski, Staroytna Polska pod
wzgldem historycznym, jeograficznym opisana, t. 2, cz.
2, Warszawa 1845, s. 1211-1213.
38 A. Boniecki, op. cit., t. 6, Warszawa 1903, s.
103.
39
Urzdnicy wojewdztwa beskiego i ziemi
chemskiej XIV-XVIII wieku. Spisy (oprac. H. Gmiterek,
R. Szczygie), Krnik 1993, s. 67
40 A. Boniecki, op. cit., t. 6, Warszawa 1903, s.
103.
41 APP, ABGKP, sygn. 15, s. 308; A. Boniecki,
op. cit., t. 6, Warszawa 1903, s. 103. Wspfundatorem
klasztoru reformatw w Rawie w 1725 r. (obok
Grzegorza Rzeczyckiego starosty beskiego ?) by bliej
nieokrelony Jzef Gogowski (SGKP, t. 9, Warszawa
1888, s. 560). W 1722 r. wacicielem tego miasta by
Jzef Gogowski owczyc beski (APL, CHKGK, sygn.
101, k. 49), by moe syn Kazimierza Maurycego (wnuk
Zygmunta), albo Tomasz Jzef syn Mikoaja (take
wnuk Zygmunta) po ojcu waciciel Rawy, albo moe
nawet wspomniany Jzef syn Antoniego (rwnie wnuk
Zygmunta, scholastyk przemyski, kanonik lwowski 1740
r.) zob. A. Boniecki, op. cit., s. 103-105.
42 A. Boniecki, Herbarz polski. Uzupenienia, op.
cit., s. 199.
43 APL, CHKGK, sygn. 105, k. 117-117v, k. 134v.
44 A. Boniecki, op. cit., t. 6, Warszawa 1903, s.
103.
45 APL, CHKGK, sygn. 105, k. 144.
46 APP, ABGKP, sygn. 409, s. 150.
47 B. C, op cit., c. 408; Schematyzm

226

greckokatolickiej diecezji przemyskiej na rok 1879,

Przemyl 1879, s. 322. Dane zamieszczone w
schematyzmach pochodziy od poszczeglnych
parochw, ktrzy co roku dostarczali na pimie do
konsystorza w Przemyli aktualn informacj o parafii.
Zdecydowana wikszo parochw nie bya historykami,
tote niejednokrotnie podawali bdne informacje,
czasem przekrcane jeszcze na etapie skadania do
druku. Dane znajdujce si w schematyzmach naley
wic traktowa z du ostronoci na ten temat zob.:
P. Sygowski, Zagadki, op. cit., s. 207-209.
48
Schematyzm greckokatolickiej diecezji
przemyskiej na rok 1893, Przemyl 1893, s. 250.
49 P. Sygowski, Dawna cerkiew parafialna p.w.
w. Eliasza Proroka w Wojsawicach, woj. chemskie.
Dokumentacja naukowo-historyczna (m-pis w PSOZ w
Chemie), Lublin 1982, s. 34.
50 Stan cerkwi w 1829 r. okrelono jako zy (APP,
ABGKP, sygn. 3555, s. 44), a w 1835 r. jako dobry (APP,
ABGKP, sygn. 3555, s. 127).
51
Schematyzm greckokatolickiej diecezji
przemyskiej na rok 1879, Przemyl 1879, s. 322.
52 W schematyzmie na tok 1894 zapisano, e
cerkiew teraz si buduje, mona wic przyj, e
prace rozpoczte w 1893 r. skoczono w roku nastpnym
(Schematyzm greckokatolickiej diecezji przemyskiej na
rok 1894, Przemyl 1894, s. 250).
53
Schematyzm greckokatolickiej diecezji
przemyskiej na rok 1880, Przemyl 1880, s. 269.
54
P. Sygowski, O cerkwi p.w. w. Nikity w
Poapach koo Lubomla w XVIII w. i o jej syncej askami
ikonie Matki Boskiej z Dziecitkiem [w:]
: . .
19, XIX M
, . 2012 , 2012 [w
druku]
55 Tame.
56 APL, CHKGK, sygn. 113, k. 67v-68.
57 M.in.: J. Kosiska, Ikony, Krakw 1973, s.
218-220, il. 44;; . , . , . ,
a , 1976, il.
19, 50. 57; B. Kiwaa, J. Burzyska, Ikony ze zbiorw
Muzeum Okrgowego w Przemylu, Krakw 1981,
il. 10; B. I. , B. . O,
.
XII-XX . A, 1991, il. 9; V. Grelk,
Ikony ariskho Muzea v Bardejove, Bratislava 1994,
s. 32; J. Czajkowski, R. Grzdziela, A. Szczepkowski,
Ikona Karpacka, Sanok 1998, il. 101; M. ,
XIV-XVI

, i 2010, s. 181, il. 79 (91).
58 M. Janocha, Ikony w Polsce. Od redniowiecza
do wspczesnoci, Warszawa 2008, s. 327, il. 264.

227