Phn I: Phn tch mi quan h gia o c vi tn ti x hi ni chung v c bit l s pht trin kinh t thc o c l mt trong nhng hnh thi

hi ca thc x hi. V th, thc o c cng c mi quan h bin chng n tn ti x hi. thc o c l ton b nhng quan nim, tri thc v cc trng thi cm xc tm l chung ca cng ng ngi v cc gi tr thin, c, lng tm, trch nhim, hnh phc, cng bng... v v nhng quy tc nh gi, iu chnh hnh vi ng x gia c nhn vi x hi, gia c nhn vi c nhn trong x hi. Tn ti x hi l ton b sinh hot vt cht v nhng iu kin sinh hot vt cht ca x hi. Tn ti x hi c vai tr quyt nh i vi thc o c. Ch ngha duy vt lch s chng minh c rng i sng tinh thn ca x hi hnh thnh v pht trin trn c s i sng vt cht. iu c ngha l tn ti x hi quyt nh thc o c, thc o c l s phn nh ca tn ti x hi. Mi khi tn ti x hi bin i th thc o c sm mun cng bin i theo. Tuy nhin, khng nh vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi thc o c, ch ngha duy vt lch s khng xem thc o c nh mt yu t th ng, tri li cn nhn mnh tnh c lp tng i ca thc o c trong mi quan h vi tn ti x hi. thc o c thng lc hu hn so vi tn ti x hi Nhiu khi x hi c mt i, thm ch mt rt lu, nhng thc o c do x hi sinh ra vn cn tn ti dai dng. Chng hn nh trong x hi phong kin, ngi ph n c nh gi theo tiu chun cng dung ngn hnh. Ngy nay, tuy x hi phong kin khng cn, ngi ph n c bn c tnh y vn lun c cao. thc x hi c th vt trc tn ti x hi

Trit hc Mcxt khng nh, trong nhng iu kin nht nh, t tng o c ca con ngi c th vt trc s pht trin ca tn ti x hi. Chng hn, trong thi k phong kin tn bo xa, ngi ph n phi chu nhiu au kh bi nhng h tc tn bo h khc. Nhng thin ti Nguyn Du sng di thi c kh nng nhn thc c nhng ni au v ln ting bnh vc h trong cc tc phm vn hc ca mnh. l nhng ng th th hin tinh thn nhn o su sc. thc o c c tnh k tha trong s pht trin ca mnh Lch s pht trin i sng tinh thn cho thy rng nhng t tng o c ca mi thi i c to ra trn c s k tha nhng t tng o c ca thi i trc. Chng hn, truyn thng tn s trng o c t rt lu v vn cn tn ti cho n ngy nay. S tc ng qua li gia thc o c vi cc hnh thi thc khc Vi t cch mt hnh thi thc, o c khng phi l kt qu do tc ng ca mt yu t ring bit, duy nht no. Tnh phc tp, thng nht v bin chng trong s pht trin ca n lun gn lin vi nhng tc ng a tng v a hng, trong quan h gia o c - chnh tr v php quyn l xon xut hn c. Trong x hi c giai cp v u tranh giai cp th ni dung ch yu ca o c l phn nh quan h giai cp, n c tnh giai cp. Trong x hi c giai cp, giai cp thng tr truyn b, p t nhng tiu chun o c ca mnh nh l cc nguyn tc, chun mc chung cho ton x hi nhm bo v s thng tr v chnh tr ca giai cp y. V vy, o c trong x hi c giai cp bao gi cng cha ng ni dung chnh tr v phc v chnh tr. Chng hn, trong x hi phong kin o c mang hnh thc php lut v c tnh cht chnh tr. Ni cch khc, , chnh tr bin thnh nhng quy tc o c.

Cng chnh v o c lun gn lin vi chnh tr, nn nhng giai cp tin tin - i biu cho xu hng pht trin tin b ca x hi bao gi cng c nhng quan im o c mi v tch cc. Lch s cho thy rng, khi giai cp t sn ang ln v ginh ly vai tr lnh o x hi, chng li giai cp phong kin ang suy tn, quan im o c ca h cha ng nhiu nt tin b, tch cc. Ngc li, khi giai cp t sn khng cn l i biu cho xu hng pht trin tin b ca x hi, n tr thnh giai cp li thi v phn ng c v mt chnh tr v o c. T c th khng nh rng, gia o c, chnh tr v php quyn c mi quan h ht sc khng kht v phc v ng li chnh tr ca giai cp thng tr nht nh. thc o c tc ng tr li tn ti x hi thc o c khng hon ton th ng trc tn ti x hi m n vn c kh nng tc ng tr li tn ti x hi. Khi mu thun o c ln cao, n c th gy nh hng n nn tng x hi. T trn, ta c th khng nh rng tn ti x hi v thc o c c nh hng cht ch vi nhau. Mi quan h gia thc o c vi s pht trin kinh t: Mi quan h gia kinh t v o c l mi quan h hu c, mt thit. Mi mt c ch kinh t mi u tr thnh yu t lm ny sinh nhng hnh vi o c ca con ngi, hay c th ni, tr thnh iu kin cho nhng li sng, phong tc, tp qun xa l xm nhp vo. Ph. ng-ghen vit, "xt n cng, mi hc thuyt v o c c t trc n nay u l sn phm ca tnh hnh kinh t ca x hi lc by gi". iu ny c ngha o c l sn phm ca mt c s kinh t - x hi nht nh, l mt b phn cu thnh quan trng ca i sng x hi loi ngi, ch khng phi l ci g c tnh cht "nht thnh bt bin". Lun im trn ca Ph. ng-ghen cng cho thy, mi phng thc sn xut, hay mi mt hnh thi kinh t - x hi u c mt hnh thi o c

tng ng. Lch s tng bit n cc dng o c khc nhau, nh o c ca x hi nguyn thy, o c ca x hi chim hu n l, o c ca x hi phong kin, o c t sn v o c x hi ch ngha. Chng hn trong nn kinh t th trng ngy nay, i sng vt cht ca con ngi ngy cng c nng cao v theo cng to iu kin cho s "thng tin" v o c v tinh thn ca con ngi theo hng "ph qu sinh l ngha". Tuy nhin, bn cnh nhng mt tch cc vn c nhng mt tiu cc. l nhng s suy thoi v mt o c ca nhng thnh vin trong x hi. Kinh t th trng i lin vi cuc sng hi h chy ua, ngi giu mi mit lm n . Trong c ch th trng, tin bc c dng lm thc o gi tr, ngi no kim c nhiu tin th cng c coi trng, do vy, nu cha m khng kim c nhiu tin bng con ci th cng rt kh dy bo con. Khi tin bc tr thnh mc tiu ca cuc sng th nhng nh hng mc ch, l tng ca thanh nin cng b ph thuc vo ng tin, sinh vin ch mong kim c nhng vic lm, ngnh ngh hp dn, c th gip h mau chng tr nn giu c, nhng ngnh ngh cao qu hoc c x hi trng vng nhng khng a li nhng c hi kim c nhiu tin khng cn hp dn th h tr... Qua , ta c th khng nh rng, thc o c c mi quan h khng kht vi s pht trin v kinh t.

Phn II: c im ca x hi Vit Nam khi chuyn sang nn kinh t th trng i hi VI (1986) ca ng Cng sn Vit Nam l mt mc lch s quan trng nh du s nghip i mi ton din ca nc ta, trong c s i mi v kinh t, c th l s i mi v c ch qun l kinh t t tp trung, quan liu, bao cp sang c ch t hch ton kinh t, c s qun l ca Nh nc theo nh hng x hi ch ngha. Thc cht l nn kinh t th trng, pht trin nn kinh t hng ho nhiu thnh phn, va cnh tranh va hp tc v b sung cho nhau trong nn kinh t quc dn thng nht, ly th trng lm i tng v cn c quan trng nht pht trin kinh t. C ch tp trung, quan liu, bao cp trong nhiu nm qua cho thy, n khng nhng khng to ra c ng lc cho s pht trin kinh t - x hi, m cn to ra nhiu tiu cc trong x hi. Kinh t th trng l mt c ch kinh t hon ton khc, n l yu t tch cc thc y s nng ng v sng to, c v s canh tn v pht trin t nc. Song, nn kinh t y cng li cho chng ta khng t nhng tiu cc ca x hi, trong c c s suy thoi o c, mc d l nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. Kinh t th trng i lin vi cuc sng hi h chy ua, ngi giu mi mit lm n, tin bc c th d tha nhng thi gian dnh cho gia nh, con ci li khan him, s gio dc gia nh b suy gim, ph thc cho gio dc nh trng v x hi, ngi ngho mi vt ln kim sng, t ngh n nhn phm, o c.

Trong c ch th trng, tin bc c dng lm thc o gi tr, ngi no kim c nhiu tin th cng c coi trng, do vy, nu cha m khng kim c nhiu tin bng con ci th cng rt kh dy bo con. Khi tin bc tr thnh mc tiu ca cuc sng th nhng nh hng mc ch, l tng ca thanh nin cng b ph thuc vo ng tin, sinh vin ch mong kim c nhng vic lm, ngnh ngh hp dn, c th gip h mau chng tr nn giu c, nhng ngnh ngh cao qu hoc c x hi trng vng nhng khng a li nhng c hi kim c nhiu tin khng cn hp dn th h tr... Nh vy, c th ni, ngoi vai tr tch cc, kinh t th trng cn l mt thch thc, mt mi trng tiu cc i vi o c x hi. Song, iu khng c ngha l chng ta khng chp nhn n. Kinh t th trng l yu t quan trng v cn thit xy dng mt x hi pht trin, tin b. Trong iu kin ca nn kinh t th trng, i sng vt cht ca con ngi ngy mt nng cao v theo , cng xut hin nhng iu kin "thun li" cho s "thng tin" v o c v tinh thn ca con ngi theo hng "ph qu sinh l ngha cng vi kh nng ny sinh nhng gi tr o c tiu cc. Khi i sng vt cht c nng cao, con ngi ny sinh tm trng hng th, tham lam, lm giu bng mi th on... Do vy, kh nng pht trin o c theo xu hng tch cc m chng ta ni trn khng phi t nhin m c hay c thc hin mt cch t ng, m cn phi u tranh vi nhng thi h tt xu bng hnh thc php lut, bt mi c nhn u phi chu trch nhim trc php lut v hnh vi o c ca mnh. Trong nn kinh t th trng, mi mnh lnh hnh chnh cng vi nhng li h ho o c chung chung u tr nn v tc dng. Thc tin cho thy, ngy nay, th to n d lun khng cn uy th trong x hi, u c s bung li v php lut i vi nhng hnh vi vi phm o c, vi phm thun phong m tc th , cc hin tng tiu

cc cng tng ln. Chnh v l , vic xy dng o c trong iu kin ca nn kinh t th trng nhi l s kt hp mt cch tng th gio dc o c v thi hnh lut php. Nu ch p dng thun tu phng php gio dc, tuyn truyn s khng thng ni sc mnh ca tp qun, ca s th , coi thng v pht l d lun. Nu khng da vo nhng bin php php lut s khng tc ng c n thc cng dn, n li suy ngh ca con ngi trong qu trnh xy dng nhng gi tr o c mi v u tranh vi nhng hnh vi o c i lp c sinh ra trong iu kin ca nn kinh t th trng. Bn cnh , gio dc o c, gio dc vn ho giao tip lm cho mi con ngi u phi tun th nhng chun mc v quy tc o c mi mt cch t nhin v dn dn tr thnh thi quen, tr thnh mt nhu cu tinh thn l yu t khng km phn quan trng. Mi tin b ca x hi loi ngi khng tch ri tin b ca thc o c v c th ni, tnh o c l phng tin nng loi ngi ln cao nu khng mun ni n l lc lng th nht, bi tin b o c khng t l thun vi tin b tr tu v vt cht. X hi giu c, vn minh khng ng nht vi x hi c o c, ngi giu c, ngi thng minh khng c ngha l ngi tt, ngi c o c. Vi ngha , trong th gii nng ng v bin i hin nay, cng vi s pht trin ca nn kinh t th trng, ca cuc cch mng khoa hc - cng ngh v s phong ph v i sng vt cht, con ngi cng khng th ri vo trng thi o c tiu cc c ny sinh t c cu kinh t - x hi hin i, mt i nhn cch chn chnh ca mnh vi mt thc t ho mnh l Con ngi. Chng ta cn phi ch ng tm ra li thot khi tnh hung , ch ng xy dng nhng iu kin mi cho s ny sinh nhng gi tr o c tt p, ph hp vi iu kin kinh t - x hi hin i, phn tch v nhn nhn mt cch khoa hc nhng gi tr o c c phn bit ng, sai v k tha n trong qu trnh xy

dng nhng gi tr o c mi, ph hp v thch ng vi iu kin ca nn kinh t th trng.

Phn III: Thc trng ca i sng o c x hi Vit Nam trong nhng nm va qua v hin nay. Vit Nam ta t xa c bit n l mt dn tc c nhiu truyn thng o c tt p. Hin nay, trong s pht trin chung ca nhn loi, Vit Nam ta cng ang khng ngng i mi bng vic tin hnh qu trnh cng nghip ho, hin i ho; thc hin c ch th trng, m ca, tch cc giao lu vn ho vi nhiu nc trong khu vc v trn th gii, v.v.. Nhng cng cng vi s pht trin v kinh t, chnh tr, vn ho mnh m y, trong nhng nm va qua v hin nay, i sng o c ca dn tc cng c khng t nhng bin i. Liu rng trong c ch m ca, trong nn kinh t th trng a thnh phn, nhng gi tr o c tt p vn c xa kia liu c cn c gi vng hay thay vo l mt s thoi ho, suy i o c ca khng t ngi Vit Nam? Hy cng nhau nhn vo nhng bin i c tch cc v tiu cc ca i sng x hi Vit Nam ta trong nhng nm va qua v hin nay tm li gii cho cu hi trn. Khng ai c th ph nhn rng Vit Nam ang l nc pht trin mnh m nh qu trnh ton cu ho v nn kinh t th trng. Ngoi nhng tc ng v kinh t, ton cu ha cn tc ng tch cc n s pht trin vn ha. Do tc ng ca ton cu ha v chnh sch m ca ca ng v Nh nc ta, trnh dn tr c nng cao r rt. Ngi dn c

thm nhiu c hi n m mang kin thc, lm giu cho bn thn, gia nh trong s pht trin chung ca t nc. Cng qua , thc chnh tr v cc vn trong nc v trn th gii cng c nng cao. Nh qu trnh ton cu ha dn tc ta hiu bit hn cc dn tc trn th gii, b sung v lm giu nn vn ha ca dn tc mnh. Cng thng qua m ca, hi nhp, cnh tranh quc t, con ngi Vit Nam tr nn nng ng hn. Trong bi cnh mi, nhiu ngi Vit Nam thay i li sng ca mnh, t cuc sng c phn khp kn, thiu nng ng sang cuc sng ci m hn, nng ng hn v hin i hn ph hp hn vi mt nn kinh t th trng mi nng ng v hin i. Nh vy, cc c nhn v t chc c nng lc pht huy c tim nng ca mnh, em li li ch cho c nhn v cho c x hi. Tuy nhin, ton cu ho cng nh nn kinh t th trng cng c khng t nhng tc ng xu n i sng c trong x hi hin nay. Th nht, ton cu ho ngha l m ca, l m rng giao lu vn ho, kinh t vi cc nc trn th gii. Chnh qu trnh ny a li sng phng Ty vo nc ta. Li sng y, mt mt, tc ng tch cc n vic lm thay i li sng khp kn, cam chu, ph thuc, li vn c ca ngi Vit Nam sang mt li sng ci m, nng ng, t lp, dm chu trch nhim, ph hp vi xu th thi i. Nhng mt khc, do s tip thu lch lc, hc i theo c nhng mt tiu cc ca li sng y m dn n h qu l vic xa ri li sng theo chun mc o c dn tc m thay vo l li sng sng bi vt cht, c nhn, v k, thc dng, ua i, n chi xa hoa, lng ph, sng tru lc, thc lon, a dng bo lc...

Li sng ang phn no tc ng n mt b phn nhn dn, c bit l tng lp thanh thiu nin sng cc khu th ln. Do b kch ng bi vic tip xc vi nhng thc phim hnh ng c tnh bo lc qua mng Internet m nhiu thanh, thiu nin c nhng hnh ng mang tnh bo lc, hung hn, gy nn nhng hu qu au lng. Cng vi tm l sng hng ngoi, li sng t do kiu phng Ty cng ang xm nhp kh mnh vo i sng ngi Vit Nam, c bit l trong thanh nin v c mt b phn trong tng lp tr thc. Mt s nam n thanh nin cc thnh ph ln mun c t do c nhn cao, khng mun lp gia nh sm hoc ch trng sng c thn sut i, nhng li c quan nim kh thoi mi trong quan h nam n. T dn n nhng kiu sinh hat tnh dc ba bi gia nam v n, k c sinh hat tnh c tp th, lm bng hai nhng nguyn tc lun l s ng, to nn li sng xa l vi truyn thng phng ng v dn tc. chnh l biu hin ca s xung cp v li sng ca mt b phn thanh nin Vit Nam. Hay ni cch khc chnh s giao thoa v vn ha, s trn ngp ca hng ha to ra kh nng v s tha ha nhn cch, o c, lm ri lon cc gi tr truyn thng ca dn tc. Hai l, cng vi s pht trin nn sn xut hng ha, khi lng tin v uy lc ca ng tin cng tng ln. ng tin vn c gi tr nhiu mt ca n cho c cc c nhn v cho s pht trin kinh t - x hi trong mi thi i. Tin l mt vt v tri v gic, nhng khi c thn thnh ha v c coi l gi tr duy nht th s bin thnh tai ha, tr thnh lc lng thng tr lm tha ha con ngi. V, mt khi uy lc ng tin cng ln th kh nng ph hoi nhng mi quan h tinh thn, o c gia ngi v ngi cng mnh. Nn kinh t th trng cao gi tr ca ng tin lm xut hin tm l chy theo ng tin", coi tin l trn ht", khng cn bit n o l phi tri, nh mt nhn cch v nhn tnh.

Khng t trng hp v tin v danh li m ch p ln tnh ng ch, ng nghip, bn b, tnh ngha gia nh, quan h thy tr. Li sng thc dng, v k ang dn n thi bng quan, th vi cng vic ca cng ng v vi nhng ngi xung quanh. iu lm cho mi dy lin kt gia c nhn v cng ng, gia ngi v ngi tr nn "lng lo". y thc s l nguy c ca vic y xa nhau gia con ngi vi con ngi, i ngc li vi truyn thng "tng thn, tng i" ca dn tc. thc cao c nhn, mt khi b tuyt i ha s dn n vic ci c nhn ln t ci cng ng. iu dn n vic t li ch c nhn ln trn li ch x hi, coi li ch c nhn l trn ht, lc , li ch tp th s b ln t, thm ch b ph b, t m tham nhng, lng ph ngy cng c c hi gia tng: Khng nhng quan h gia con ngi vi nhau trn th trng b ng tin chi phi, m c nhng quan h trong gia nh cng b sc mnh ca ng tin lm bng hoi. V s cm d ca ng tin m ngi ta sn sng cho ngi thn ca mnh bn r nhn phm, tip tay cho cc t nn x hi. V ng tin m con ci hnh hung cha m, anh em t b nhau, v chng ly tn... cc quan h trong gia nh b o ln. Chnh s ri lon trong quan h gia nh l mt trong nhng nguyn nhn lm cho ci c, ci bt lng c iu kin pht trin. Cn nh trng, c bit l trong gii sinh vin, ny sinh xu hng quan tm nhiu n li ch kinh t ca c nhn, iu c biu hin trong vic chn ngnh ngh lm giu hoc c quyn lc. Khi tt nghip ra trng, phn ln trong s h khng mun lm vic cc c quan ca t chc ng, on th, gio dc... "Thp nn" trong sinh vin hin nay, nh tiu cc trong thi c, c bc, quan h tnh dc phng tng, m tn d oan, ung ru say, nghin ht, cm qun, trm cp, ham m vn ho phm i tru, v k lut, mt trt t v sinh, ua i, chy theo

li sng tiu dng cho thy, thc trng o c sinh vin ang t ra nhiu vn cn phi nghin cu, gii quyt. Cng ging nh nhiu lnh vc khc, chu s tc ng ca kinh t th trng, ngnh gio dc, vn trc y thuc lnh vc bao cp ca Nh nc, ang c khuynh hng "thng mi ha" vi nhng biu hin nh dy thm, hc thm trn lan, mua bng, bn im, "i tnh ly im", lm thu, m trn lan cc lp o to ti chc, lin kt o to vi nc ngoi... nhm mc ch thu li, khng m bo cht lng gio dc. iu ny gp phn lm mi trng s phm xung cp, o l thy tr suy thai, li sng thiu hoi bo, l tng xut hin trong mt b phn hc sinh, sinh vin, gio vin.

Ngoi x hi xut hin nhng cch sng v li sng xa l, tri vi thun phong m tc ca dn tc. Mt b phn trong cc tng lp nhn dn, cc thnh phn x hi khi mu cu li ch c nhn ch p ln nhng khun mu, nhng gi tr o c truyn thng. Nn tham nhng, bun lu, lm giu bt chnh v cc t nn x hi khc ang pht trin. c bit, "mt b phn khng nh cn b, ng vin thiu tu dng bn thn, phai nht l tng, mt cnh gic, gim st ch, km thc t chc k lut, sa a v o c v li sng. Thc t cho thy rng, nhng nm gn y, s v bun lu, bun bn ma tu, lm hng gi c pht hin ngy cng tng. Tnh hnh ti phm hnh Vit Nam trong qu trnh chuyn sang nn kinh t th trng ang mc kh nghim trng so vi trc. Mt lot ti danh mi nguy him xut hin, nh khng b c nhn, tng tin, bt cc tr em, bun bn ph n, bun bn cht n, cht ma tu vi s lng ln, t chc m thu chm mn, mi gii mi dm, ma tu. Tnh hnh ph n phm ti v cc v phm ti do ngi cha thnh nin thc hin c chiu hng gia tng.

Thc trng v nhng vn t ra trn y phn no cnh bo cho chng ta bit c vn o c trong iu kin kinh t th trng Vit Nam hin nay ang din ra ht sc phc tp. Cc bc thang gi tr c phn b o ln. Cuc u tranh gia ci tin b v ci lc hu, gia li sng lnh mnh, trung thc, c l tng, c tinh thn bo v v xy ng t nc... vi li sng sa a, ch k, thc dng, bo lc gia ci thin v ci c vn ang khng ngng din ra vi tc ngy cng gia tng, bn cnh nhng iu tt, nhng ci hay c du nhp vo i sng x hi Vit Nam th ng thi, nhng ci tiu cc, ci xu, ci ng ln n cng ang xm nhp vo mi lnh vc, mi tng lp nhn dn Kinh nghim ca nhiu nc trn th gii cng nh ca Vit Nam ch ra rng, chng ta khng th chp nhn mt s tng trng n thun v kinh t, vi ci gi phi tr l s mai mt bn sc vn ho dn tc, s hu hoi cc gi tr o c truyn thng. Nguyn Tng B th Mi ni: "Trong khi chm 10 pht trin kinh t, coi l nhim v trung tm, chng ta nhn thc su sc rng, ng lc to ra s phn vinh v pht trin lu bn ca quc gia khng ch n thun l vn u t, cng ngh tin tin v ti nguyn thin nhin giu c, mc d iu l quan trng, m ch yu l do tr tu ca con ngi, do kh nng sng to ca ton dn c hnh thnh t truyn thng vn ho Vit Nam. l kho tng tri thc, tm hn, o l, tnh cch, li sng, trnh thm m ca tng ngi v ca c cng ng dn tc". Thc trng ca s bin i gi tr o c trong iu kin kinh t th trng Vit Nam nh nu trn l vn ng lo ngi v cn bo ng. N khng ch l mi quan tm ca mt s ngi, mt s c quan nghin cu, m l vn ca ton ng, ton dn. Ct li ca vn khng phi l ch nn hay khng nn din ra s bin i o c, m ch bin i nh th no, lc l chuyn i ti u dn dn thch ng

vi nhu cu ca i sng hin thc. Hnh thnh mt quan h o c x hi kiu mi gia ngi vi ngi ng vai tr duy tr v thc y tt p s iu ha v n nh trt t x hi, c bit l vic iu chnh, i mi, k tha cc chun mc gi tr o c lm cho cc thnh vin trong x hi dn dn thch ng vi tnh hnh mi. Nu chng ta khng c s quan tm ng mc, khng c nhng gii php hu hiu gii quyt v ngn chn kp thi nhng tiu cc v mt o c , th hu qu ca n i vi i sng x hi v s pht trin ca t nc l ht sc nghim trng, khng th lng ht c.