1.

TAM SANTRFJ POMPANIN HESABI VE ZM Genel olarak bir santrifj pompann hesab ve izimi iin nceden debi, basma ykseklii ve dnme says deerleri verilir. Bu deerlerin yannda pompann yapsna ve alma zelliklerine gre ek artlar istenebilir. Bunlar pompann sevk edecei svnn fiziksel ve kimyasal zellikleri, bunlara bal olarak pompann imali iin kullanlacak malzemenin cinsi, szdrmazlk durumu v.b. artlar olabilmektedir. Ayrca pompann emme yetenei hakknda bilgi de istenebilir. Q, Hm ve n karakteristikleri bilinen bir santrifj pompann dnme says sabit tutularak elde edilen karakteristik erisine KISMA ERS ad verilir ekil (1.1).

Hm Hopt.
Hk

Boru Karekteristii Erisi Hm =f (Q) alma Noktas

=CQ
2

=f(Q)

Ksma Erisi opt.

Hgeometrik

Verim Erisi

(Q) P=f

Popt.

G Erisi

Qopt.

ekil (1.1) Bir santrifj pompann debisine bal olarak sabit dnme saysnda elde edilen ksma, verim ve g erileri. Pompa hesab ve izimi iin verilen Q, Hm ve n deerlerinin sabit dnme says iin Hm = f (Q ) ksma erisinin pompann en iyi verimde alma artlarna uyduu kabul edilerek ilemler yrtlr. Fakat pompann her zaman en iyi verim durumunda almas mmkn deildir. Bu yzden projeye gre imalat gerekletirilen pompa bir deney istasyonunda denenerek ngrlen artlar yerine getirip, getirmedii kontrol edilmelidir. Verilen karakteristik byklklere gre bir santrifj pompay meydana getiren elemanlarn hesab iin eitli aratrmaclar birbirine benzer, fakat kkte olsa baz farkllk gsteren metotlar nermilerdir. Kaynak ksmnda belirtilen aratrmaclarn altnda pompa hesab ve izimi aadaki gibi yaplabilir. POMPANIN ANA BYKLKLERNN HESABI 1.1.1. POMPA TPNN TESPT ZGL HIZ 1

Pompada kullanlacak dnel arkn tipini belirleyen bir saydr. zgl hza gre deiim gsteren dnel ark biimleri ekil (1.2) de verilmitir. Hidrolik makineleri dersinden bilindii gibi bir pompann zgl hz,
nq = n. Q
3/4 Hm

n Q

: d / dak : m3 / s

(1.1)

Hm : m

nq
1235

nq
80160

3580
ekil (1.2) zgl hza bal olarak dnel ark biimleri.
nq = 333. n Q Y3 / 4 n Q Y : d/s : m3 / s : m /s
2 2

200400

(1.2)

eitlikleri yardm ile hesap edilir. Hesap sonucu arzu edilen zgl hz elde edilmemise aadaki yol takip edilerek sonuca eriilir. A) ZGL HIZ KK Hesaplanan zgl hz istenilen deerden kk karsa, pompa kademeli yaplmaldr. (i) kademe saysn gstermek zere bir kademe iin H1 ykseklii,
H1 = Hm i

eklinde yazlarak zgl hz hesaplanr. Burada nceden tam santrifj pompa dnel ark iin geerli olan zgl hz seilerek,
nq = n . Q (H1 / i)3 / 4

(1.3)

eitlii yardm ile (i) kademe says bulunur. ekil (1.3)de bir kademeli santrifj pompa rnei grlmektedir.
Salmastra Salmastra Kapa Dnel ark

Salyangoz Gvde

Yneltici Gvde

B) ZGL HIZ BYK Hesaplanan zgl Hz istenilen deerden byk ise pompa ift girili yaplarak dnel arkn hesab gerei gereken debi,
Q1 = Q 2

eitliinden bulunur. ift girili santrifj pompa ile ilgili rnek ekil (1.4)de verilmitir.

ekil (1.4) Bir ift girili santrifj pompa rnei. 1.1.2. POMPA ML GC LE POMPAYI EVREN MOTOR GCNN HESABI A) POMPA ML GC HESABI: Bilindii gibi pompa, suyu atmosfer basncndan alarak dnel ark iinde enerji kazandrmak suretiyle daha yksek bir basnca karr. Dnel ark vastasyla suya kazandrlan birim zamandaki enerji ML GC adn alr ve, Pm = g Hm Q 1 (1.4) eitliinden hesaplanr. Bu eitlikte sadece pompann genel verimi bilinmemektedir. lk hesaplarda pompa genel verimi tahmin edilir. Veya eitli aratrmaclarn deneysel almalarna dayanlarak verilen verim erilerinden seilir. Yahut genel verimi meydana getiren volimetrik verim, hidrolik verim ve mekanik verimler tahmin edilerek, = v .h.m (1.5) eitlii yardm ile pompa verimi tespit edilir. zgl hzn 12 ile 50 deerleri arasnda volimetrik, hidrolik ve mekanik verim iin aadaki deerlerin alnmas nerilmektedir. Snrlar arasnda kalan deerlerin seimi tamamen imalatnn tecrbesine kalm bir husustur.
0,88 v 0,99, 0,70 h 0,95, 0,85 m 0,98

Daha duyarl hesaplarda aratrmaclarn yaptklar deneysel almalar sonucu izilen erilerden istifade edilerek pompa verimi tespit edilir. ekil (1.5). ekil (1.7)de belli bal aratrmaclarn zgl hza bal olarak deien pompa verim erileri verilmitir.
1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5

ekil (1.5) zgl hza olarak pompa veriminin deiimi (KSB pompa fabrikasndan 0,3 Krisamn aratrmas.) 0,2 0,1 1 nolu eri salyangoz gvdeli pompaya ait,
0,0 0 10 20 30 40 nq 50

0,4

2 nolu eri ise salyangoz, gvde ve yneltici arkla tehiz edilmi pompaya aittir. Daha sonra temas edilecei gibi dnel ark kndaki suyun k mutlak as 2 , 10 o dan kk olursa, k mutlak hz c 2 deeri olduka byk olur ve bu hzdan dolay meydana gelen dinamik basn enerjisi salyangoz gvdeden nce bir yneltici arktan geirilerek basn enerjisine dnm salanr. ekil (1.5)de verilen iki eri ile hem sadece salyangoz gvdeli, hem de yneltici arkla beraber salyangoz gvdeli pompalarda zgl hza bal olarak pompa veriminin gidii gsterilmitir. zgl hz bydke her iki durumunda da verimde iyileme olduu grlmektedir. Bunun en byk sebebi ark biimidir. nk zgl hz bydke dnel arkn radyal boyu ksalmakta ve srtnme yolu ile meydana gelen kayplar azalmaktadr.
Maksimum Pompa % Verimi 1,0 Debi 0,9

0,8

0,7

0,6

0,5

10

15

20

30

40

50

60

80

100

zgl Hz nq

ekil (1.6) eitli debilerde tek girili, tek kademeli radyal pompadan yar eksenel pompa tipine kadar deien zgl hzlarda alma noktasnn en iyi verimde olduu durumda elde edilen pompa verim erileri ekil (1.6) da elde edilen verim erileri pompalar iin gayet geni bir alan kapsamaktadr. Buradan seilecek verim deerinin pompadan elde edilen maksimum verim olduu unutulmamaldr. Bu eriler vastasyla seilecek pompa verimlerini hesaplarda kullanrken yaklak 5 puan daha dk alnmas nerilir. Zira bu erilerin elde edilmi olduu ortamlarn gayet elverili olduu, ayn artlarn pratikte uygulayacak bir pompa iin sz konusu olmayaca gayet aktr.
Mekanik Kayplar Mil G c n n % si Olarak G Kaak Kayplar ark Srtnme Kayb Hidrolik Kayplar Mil G c n n % si Olarak p Kay G

Q = 0,1m 3 / s, n = 25 d / s olan deiik zgl hzlardaki tek girili ve tek ekil (1.7) kademeli radyal ve yar eksenel pompalarn en iyi verim noktasnda altrlmas ile elde edilen g ve kayp alanlar (Yaynlanmam diploma almas, Meining, TU Braunschweig, 1969).
Pompa Yararl Gc zgl Hz nq

ekil (1.7) incelendiinde kaak kayplarn kk zgl hzlarda nemli miktarda artt grlmektedir. Bunun sebebi aada olduu gibi aklanabilir. Bu deneylerde kullanlan dnel pompa arklarnn hepsi ayn dnme says ve ayn debi iin imal edildiinden emme az lleri de ayndr. Bylece st yanakl arklarn szdrmazlk aralklar lleri de yaklak ayndr. zgl hz kk olan arklarn zgl kanat enerjisi ve dolaysyla aralk basnc zgl enerjisi daha byk olmaktadr. Yani pompa ark k ile girii arasndaki statik basn farknn artmasna sebep olmaktadr. Bu durumda zgl hz azaldka kaak kayplar hzla artmaktadr. Ayn ekil incelendiinde kanat kayplarnn da toplam kayplarn nemli bir ksmn meydana getirdii grlmektedir. Kk zgl hzlarda kanat kanallarnn dar ve uzun olmas bu kayplarn bymesine sebep olur. zgl hzn ykselmesi ile azalmaya balayan kanat kayplar takriben nq =30 iin en kk deerini alr. zgl hz bu deerin stne knca kanat kayplar artmaya balar. Bunun en byk sebebi yksek zgl hzlarda kanat kanallarndaki akn dk zgl hzlardaki kadar iyi ynetilmemesidir. Btn kayplar dikkate alnd zaman en iyi pompa verimi zgl hzn yaklak nq =50 deerinde elde edildii grlmektedir. Ayn debi deerleri iin ekil (1.6) ile ekil (1.7) karlatrldnda tam manas ile bir uyumun saland sylenemez. Bunun en byk sebebi deneylerin farkl ortamlarda ve deiik aratrmaclar tarafndan yaplm olmasdr.

Pompa Verimi

zgl Hz nq

Yava ark (Radyal)

Orta Hzl ark

Hzl ark Eksenel ark

ekil (1.8) eitli debilerde zgl hza bal olarak elde edilen pompa verim erileri (Worthington firmas laboratuar aratrmas). ekil (1.8) de grld gibi, kk debi ve kk zgl hzlarda pompa verimi genel olarak dk, byk debi ve yksek zgl hzlarda ise verimin artt aikardr.

ekil (1.6), ekil (1.7) ve ekil (1.8) karlatrld taktirde, hesab ve izimi yaplacak pompa tipi santrifj seilecek ise zgl hzn takriben 50 civarnda olmas gerektiini ortaya koymaktadr. Zira bu alan civarnda pompa verimi en iyi durumdadr. Bylece (1.4) eitliinde bilinmeyen pompa verimi ya tahmin edilir veya verilen erilerden seilerek pompa mil gc hesaplanr. Son yllarda bilgisayarn en kk birimlere girmesi sebebiyle, pompa hesaplarn bilgisayar tasarm ile vermek mmkn hale gelmitir. Fakat hesaplarn yaplabilmesi iin grgsel sonulara dayanan eitlik veya erilerden yararlanmak gerei gayet aktr. Bu yzden aada verilecek olan eitlik veya eriler yardm ile pompa hesaplarn ilk yaklaklkla bilgisayar tasarm vastasyla yapmak mmkndr. Pompa verimi (1.5) eitliinde verildii gibi verimin arpmndan meydana gelir. Bunlardan hidrolik ve volimetrik verim pompann i verimini verir. VERM Pompa iinde btn i kayplar kapsamna alan VERM,

m Y = m Y i = ' Pi m Yi

m = Q,

'

Y = g H i =

Y Yi

(1.6)

eitlii yardm ile bulunur. verim tanmlanmasndan sonra, i gcnde tarifi gerekir. G Pompalarda milin makine iine aktard g olarak tanmlanan G, (1.7) eitliinden hesaplanr. Eitlikteki Q yararl debiyi, Qa ise aralk veya kaak debiyi temsil eder. Pc , arkn d yzeylerindeki srtnmeler sebebiyle kaybedilen ve Watt olarak llen ARK SRTNME GCn temsil eder. Bu gc grgsel sonulara dayanarak santrifj pompalar iin, eitliinden hesaplamak mmkndr. Bu eitlikteki Reynolds says,
Re = ( u2 D2 ) /(2 V )
Pi = ( Q + Qa ) Yk + ( P + Pa )

P = 8.10 4 (10 6 / Re )1 / 6 u2 D22

3

(1.8)

yardm ile bulunur. Pa g kayb ise, pompa ark kanat kanallar arasndaki aktaki bir yavalama sz konusu olduundan, ark k ortam ile kanat kanallar arasnda bir akkan alverii yer alr. Bunun en byk sebebi k ortamndaki snr tabakann gittike artan bir basnca kar akma durumunda kalmasdr. Bu alveri kayb pompalara ait bir zellik olup imdiye kadar hesapla tespit edilmesi mmkn olmamtr. Genellikle bu kayp normal yklerde hesaba katlmaz. ZGL KANAT ENERJS Yk VE KANAT VERM h (HDROLK VERM) Pompa iindeki eper srtnmeleri ile kesit ve yn deiimlerinin meydana getirdii basn drc kayplar ou zaman hidrolik kayplar olarak ta adlandrld gibi yneltici ve dnel ark kayplar denilmesi daha uygun olmaktadr. Pompalarda, ark kanatlarnn akkana aktard zgl veya yararl enerji Y den baka kayplar karlayacak bir ek enerjinin de kanatlar tarafndan aktarlan toplam zgl enerji veya ZGL KANAT ENERJS Yk ile gsterilirse,
Yk = Y + Z h

yazlabilir. Burada Zh kanat kayp enerjisini temsil eder. 6

Kanat veya hidrolik verim iin,

h = Y Y = Yk Y + Z h

(1.9)

eitlii verilir. Hidrolik verim iin grgsel sonulara dayanarak eitlik veya erilerin verilmesi de mmkndr. (3)te A. A. Lomakin tarafndan ilk hesaplarda kullanlmak zere nerilen amprik eitlik zgl hz 10 ile 50 arasnda deien santrifj pompalar iin geerlidir. h = 1 0,42 (1gdred 0,172) 2 (1.10) Eitlikte dredmm olarak alnacaktr. (3)te ayrca D. J. Suchanoff tarafndan,
dred = ( 4,0 4,5) 10 3 3 Q / n (mm )

(1.11)

eitlii verilerek (1.10) daki hidrolik verimi kolayca hesaplamak mmkn olmaktadr. (1.11) eitliinde Q debisi (m 3 / s) ve n dnme says (d/dak) alnmaldr. VOLMETRK VERM Pompay meydana getiren elemanlardan dnel ark ile gvde arasnda biri dnen, dieri sabit olduundan mutlaka bir boluun olmas gerektii aikardr. Bunun yannda ark k ile girii arasnda bir basn fark olduundan, akkann ounluu basma borusu vastasyla istenilen yere iletilirken, az bir ksm emme azna doru kaacaktr ekil (1.9). Bu kaak debi miktar volimetrik verimi tanmlamaktadr. ark hesabnda kullanlacak Q debisi yannda bu kaak debiden dolay arkn iinden, Q = Q + Qa debisinin geecei aikardr. Bu yzden ark hesabnda Q, debisinin kullanlmasnn gerei ortaya kmaktadr. Genel olarak Q debisi, Q = (1,01 1,05) Q (1.12) eitlii vastasyla bulunur. ekil (1.9)da grld gibi santrifj pompa ark emme kenar ile srtndaki anma bilezikleri boluklar 0,15 ila 0,35 mm arasnda tutulmas tavsiye edilmektedir. Byk boluklarda kaak debinin artaca ve pompa i verimine olumsuz ynde etkileyeceinden genel verimin dmesine sebep olacaktr. Hidrolik verimde olduu gibi volimetrik verim iin de (3)te A. A. Lomakin tarafndan verilen,
1 0,287 = 1+ 2/3 v nq

(1.13)

amprik eitlik kullanlarak volimetrik verimi hesaplamak mmkndr. Veya direkt olarak ekil (1.10)da (1.13) eitlii yardm ile elde edilen diyagramdan okunur.

ekil (1.9) Dnel ark ile gvde arasnda kaak debinin meydana gelmesi.
0,98 0,96 0,94 0,92 0,90

Volimetrik Verimv

15

20

25

30

35

40

45

50 66,6

zgl Hz nq

ekil (1.10) zgl hza bal olarak deien volimetrik verim. MEKANK VERM Bu kayplarn dnda, esas bakmndan birbiri zerinde kayan yzeylerin oluturduu mekanik kayplar (d kayplar) nemlidir. Bu kayplarn salmastra ve yatak srtnmeleri ile kavramadaki hava srtnmeleri sebep olur. Mekanik kaybn sebep olduu MEKANK KAYIP G gz nnde bulundurularak kavrama veya mil gc iin,
P = Pi + Pm P = ( Q + Qa ) Yk + ( P + Pa + Pm )

(1.14)

yazlabilir. Mekanik verim iin ise, P Pi m = i = P Pi + Pm yazlarak, pompa genel verimi, m Y m Y Pi = = = i m P P Pi

(1.15)

eitliinden belirlenir. Pompa genel verimi veya i verimi dorudan doruya deneysel yoldan elde etme imkan olduu halde, kanat veya hidrolik verimin deneysel yoldan elde edilmesi mmkn deildir. imdiye kadar elde edilen verim eitlikleri gz nne alnr ve Pa = 0 denilirse, hidrolik verim iin, Q 1+ a Q h = (1.16) P + Pm 1 P eitlii elde edilir. MOTOR GC HESABI Pompa arkn dndrmek iin ya elektrik motoruna veya iten yanmal bir motora ihtiya vardr. Yahut bir buhar trbini vastas ile de pompa arkn dndrmek mmkndr. Bilhassa elektrik motoru seilecek ise; mil gc ile motor gc arasnda uyum salanmaldr. Mil gcnn motor gcnden byk olmas, tesise balanan motorun yanmasna sebep olacaktr. Pompa imalats ile uygulaycs arasnda pompann alma noktas olarak ksma erisinde bir noktada, daha dorusu bir tanm alannda uzlama salanmaldr. Pompann ksma erisi yardm ile srekli iletme blgesinde gerekli mil gc bulunabilir. zin verilen blgelerde ksma erisinin deiimi ile pompa karakteristiklerinin deiimleri, dolaysyla dnme saysnda da meydana gelebilecek deiimleri gz nnde bulundurularak motor glerine; 4 kw gce kadar %20 15 kw gce kadar %15 15 kw gten sonra %10 kadar fazlalk eklenerek motor gc bulunur. 1.1.3. DNEL ARK ML APININ HESABI: Genel olarak pompa dnel ark hesaplarna mil apnn bulunmas ile balanr. ark mil ap d; milin aktard dnme momenti Md ve mil malzemesinin emniyet gerilmesi em yardm ile hesaplanr. Makine elemanlar dersinden bilindii gibi mil ap eitlii, 16 Md d= 3 (1.17) em eklindedir. Bu eitlikte Md~(P/n) olduundan ve sabit deerlerde kk dna karld takdirde,
d = c
3

P n

(1.18)

eitlii elde edilir. Bu eitlikteki mil ap d (cm) olarak istenirse elektrik motoru gc kw ve dnme says n, d/dak alnmaldr. Emniyet gerilmesine bal olarak deien c katsays iin (1)de,
em

Bar -

100 17.1

150 14.9

200 13.6

300 11.8

400 10.8

Deerlerinin kullanlmas ngrlmtr. Pompa mili sevk edilecek akkann zelliine gre seilmelidir. Genel olarak mil elii kullanlr. Baz durumlarda paslanmaz elik elektroliz yolu kaplanm elik, karbonlu elik vb. malzeme kullanlr. Mil apnn ilk hesabnda em =200400 bar snrlar arasnda 9

alnmas tavsiye edilmektedir. (1), (2), (3). Fakat kademeli pompalarda bu deer 120 bar civarnda alnmas nerilmektedir. Hesap sonucu bulunan mil apnn norm yani standart apa uymas ekonomiklik ynnden tavsiye edilir. Standart mil aplar ise mm olarak 15, 20, 25, 30, 35, 40, 50, 60, 70, 80, 90, 100,... eklindedir. 2. POMPAYI MEYDANA GETREN ELEMANLARIN HESABI Tek kademeli bir santrifj pompa; dnel ark, salyangoz gvde, szdrmazlk elemanlar ve ypranma halkalar gibi paralardan meydana gelir. Bunlarn hesab ve seimi aadaki gibi yaplr. 2.1. DNEL ARKIN BOYUTLANDIRILMASI Pompann ana organ olan dnel ark; emme az, kanatlar ve basma azndan meydana gelir. Hesaplara emme azndan balanr. 2.1.1. DNEL ARK EMME TARAFI ekil (2.1)de bir dnel arkn kesit resmi zerinde gerekli byklkler gsterilmitir.

ekil (2.1) Pompa dnel arknn kesit resmi ve gerekli byklkleri. Pompann daha nceden verildii iin sreklilik denklemi yardmyla,
Q = 2 2 (DE dg ) cE 4

(2.1)

ya emme hz seilerek, emme kenar ap bulunur veya emme kenar ap seilerek emme kenar hz hesaplanr. Emme kenar hzn seerken, pompa arkn etkileyecek kavitasyon olayn unutmamak gerekir. Hz byk seilirse, boru ap kk olur ve maliyet azalr. Fakat byk emme hzlarnda, basn dmeleri sz konusu olacandan kavitasyon olay balayabilecektir. Emme borusu boyu basma borusuna gre ok kk olduundan boru apnn makul snrlar da seilmesi ile maliyete etkisi nemli olmayacaktr. Pompann emme kenar hz genel olarak,
2 m / s cE 4 m / s

snrlar arasnda deiir. Eksenel ve biriktiricili pompalarda, yani byk debi ihtiyalarnda bu hz 5 m/s ve daha byk seilebilir. 10

Emme borusundaki veya arka giriteki cE emme hz iin iki ayr metot ele alnarak sonuca gidilecektir. 1. YOL (1)de detaylar verilen yoldur. Hidrolik makinalar dersinden bilindii gibi bir pompada emme flandaki zgl enerjiden buharlama basnc enerjisinin karlmas ile elde edilen enerjisine EMMEDEK NET POZTF ENERJ (ENPE) deniliyordu ekil (2.2).

a
Emme Flan

hE

hE

hE

ekil (2.2) Dnel pompa, emme borusu ve geometrik emme yksekliinin llmesi, a) Dey eksenli pompalarda, b) Yatay eksenli byk pompalarda. Buharlama basnc pb ile gsterilirse ENPE iin,
ENPE = EE +
2 Pb p pb cE p pb = e + = A g he ZE 2

(2.2)

yazlr. Eitlikten ENPEnin pompann kendisine deil fakat pompann emme tarafndaki tesisata ait byklklere bal olduu grlmektedir. Kavitasyonun nlenebilmesi iin ENPEnin (ENPE pompa tesisatnn (ENPE)/g=HHA emmede net pozitif yk (ENPY) olarak ta tanmlanmaktadr.) en azndan pompa emme azndaki dinamik dm y ye eit olmas gerekir. Buradaki dinamik dm ise (bu y dinamik dm y/g= HH pompann dinamik dm yk olarak ta tanmlanr.) emme azndaki srtnme kayplarnn karlanmas ve akkann kanatlar aras kanallarda mevcut en byk hz kazanabilmesi iin gerekli olan enerjidir. y dinamik dm sadece pompann kendisine bal olup pompa ile belirlidir. y enerjisi; dnme saysna, debiye ve yapmn iyiliine baldr. wo ve co kanat emme kenar nndeki bal ve mutlak hzlar, w ve c iki deneysel sayy gstermek zere,
2 Wo c2 (2.3) + c o 2 2 eitlii yazlabilir. Eitlikten y enerjisi kk olan bir pompann emme yeteneinin iyi olaca aikardr. Baka bir deyile kayplarn yok sayld, kanat kalnlklarnn sonsuz kk ve hz dalmlarnn elenik olduu ideal bir pompada c=1 ve w=0 olur. Bylece y enerjisi en kk deerini alarak co hznn hz enerjisine eit olur. Gerekte byle bir

y = w

11

durumun meydana gelmesi sz konusu olamaz. y eitliindeki co mutlak hz ortalama bir deer olup, ilgili kesitte elenik bir hz dalm yoktur. Dolaysyla c says her zaman 1 den byk deerler alr. Allagelmi pompa hesaplarnda c says,
1,05 c 1,2

deerleri arasnda seilmektedir. Dier taraftan emme kenarnda kanatlarn varlndan dolay elenik olmayan bal hzlarn etkisi kendisini gstererek w says tanmlanmasnn zorunlu olduunu gstermitir. Bu say genel olarak,
0,05 w 0,03

deerleri arasnda deimektedir. Radyal pompa hesaplarnda w=0,3 ve c=1,2 alnmas tavsiye edilmektedir. Dinamik dm y nin bal giri ak oa ya bal olduu gsterilebilir. Bu ball gstermek suretiyle oa bal giri ak asnn daha kk y deerlerini salayacak optimum deerini bulmak mmkndr. Kavitasyon olay ekil (2.1)de grld gibi a noktasndan balayacandan buradaki oa asnn optimum deerini bulmak gerekir. ark giri ap D1 mil eksenine paralel alnrsa giri az boyunca bu a sabit kalacaktr (ekil (2.1) deki ab durumu). Fakat ayn ekilde kanat balangc emme kenarna doru ekilirse a ile d arasnda deien bir oa as meydana gelecektir. Emme aznda dnmesiz ak kabul yaplarak, yani 0 = ao = 90 0 olduu varsaylarak,
woa = u a Cos oa = DE n Cos oa

(2.4) (2.5)

co = u a tan oa = DE n tan oa

yazlabilir. Sreklilik denkleminden yararlanlarak,

Q = AE co = 2 DE k DE n tan oa 4

(2.6)

elde edilir. Bu eitlikte k emme az ile gbek ap arasnda 2 dg k = 1 2 (2.7) DE olarak tanmlanan DARALMA SAYISI adn alr. imdiye kadar karlan eitliklerden yararlanarak DE ap iin, 4 Q DE = 3 2 (2.8) k n tan oa elde edilir. Bu eitlik (2.4) ve (2.5) eitliklerine konulup, elde edilen sonular (2.3) eitliine gtrlrse,
4 n2 Q 2 y = k
2/3

w 4/3 ( Cos 2 )2 / 3 + c tan oa oa

(2.9)

12

bants bulunur. Eitlikteki w , c , Q ve k deerleri verildii takdirde y sadece oa nn fonksiyonu olur. Eitliin sa tarafnda parantez iindeki ifadenin oa ya gre trevi alnp sfra eitlenerek, y yi en kk yapan optimum oa deeri bulunur.

tan ( oa )opt =

w 1 1 1 = 2 w + c 2 1+ c w

(2.10)

Eitlikte grld gibi ( oa ) as c / w oranna baldr. Alla geldii ekilde w = 0,3 ve c = 1,2 alnp oa as iin,
oa = 17 o 32

deeri bulunur. c / w = 7 oran iin,

oa = 14 o

bulunur. Bu sonulardan, kavitasyon olay bakmndan bal giri ak asnn kk olmasnn uygun olduu grlmektedir. Halbuki yaplan deneysel aratrmalarda, verim bakmndan kanat giri asnn 15o den kk olmamas, hatta kk pompalarda 18o den biraz byk seilmesi tavsiye edilmektedir. (1) de Petermann oa asnn optimum deerinin hesab iin k ve dolaysyla (dg/DE) orannn sabit kabul edilmesinin, hesaplarn basitletirilmesini saladn ifade etmitir. Uygulamada genellikle dg verildii halde DE ve haliyle (dg/DE), cme ve dolaysyla oa bal olarak deiecei aikardr. Bu durumda DE apnn optimum deerini hesaplayabilmek iin o = 90 0 kabul ile,

w + c 4 2 Q 2 2 (DE ) opt = 3 2 + dg w 4 n2
Q 2 / 3 2 ) + dg n

(2.11)

eitliinin kullanlmasn tavsiye etmitir. w = 0,3 ve c = 1,2 alnarak yaplacak basit bir hesaplama ile,
(DE )opt = 18,1 (

(2.12)

elde edilir. Bu eitlikte Q debisi m 3 / s, n dnme says d/dak ve dg m alnacaktr. (5)te E. De KOVATS ise emme kenar nnde o = 90 0 kabl yaplsa bile azda olsa kanlmaz bir n dnmenin mevcudiyetinin gsterilmesinin mmkn olduunu syleyerek DE emme kenar ap iin,
(D )opt = 24,3 ( Q 2 / 3 2 ) + dg n

(2.13)

eitliinin kullanlmasn nermitir. Bu eitlikte de debi m 3 / s, dnme says d/dak ve dg m olarak alnacaktr. (2.12) ve (2.13) eitliklerinde sadece seilerek k daralma says sz konusu olmaktadr. Bu seildii takdirde optimum emme kenar ap bulunur ve sreklilik denklemi yardm ile de cE hz hesap edilir. k daralma says genel olarak,

13

0,75 k 0,85
deerleri arasnda seilir. Alt deerlerin ok kademeli pompalar iin seilmesi tavsiye edilmektedir. Tek kademeli santrifj pompalarda k daralma says iin bu deiim snrlar yannda, gbek apnn mil apndan takriben 12 ila 20 mm daha byk alnmas suretiyle belirlenmesi de yaplmaktadr. lk hesaplamalarda dg=1,5.d alnmas da nerilmektedir. nceden k daralma saysnn seilmesi suretiyle yaplan hesaplarn izimi gerekletirildikten sonra tekrar gzden geirilmesi gerekir.

2. YOL (4)te detaylar verilen yoldur. ekil (2.3)de grlen hz geni dnel ark kanat balangc nnde ve kanat giriinden bamsz olarak izilmitir. o ak as radyal arpmasz bir giri kabul edildii iin 90o alnm olup, oa as ise kanat giriine ok yakn fakat giriten bamsz bir a olarak dnlmtr.

c0 0

w0 0 u1

ekil (2.3) Dnel ark kanatlar nnde, kanat giriinden bamsz giri hz geni. Kanat balangc ekil (2.1)de olduu gibi ister (ab) durumunda, isterse (ac) durumunda olsun o asnn giri boyunca deiimim ok azdr. Bu yzden silindirik kanatlarda olay (ef) orta akm yzeyine indirgenerek zlr. Radyal kanadn daha kararl bir ksma erisi vermesi ve emme yeteneinin artmas iin giri kenar emme azna doru ekilir. (ekil (2.1)de (a d) durumu). Bu durumda o asnn giri boyunca deiimi olduka fazla olduundan kanat girii dnk kanat biiminde gerekletirilir. (Francis tipi kanat) ekil (2.4).
b2

ekil (2.4) Dnk kanadn (Francis tipi kanat) nokta nokta metoduna gre izimi,
dg

D E

D 2

14

Hesaplamann kolay olmas ynnden pompa ark kanat balangc ekil (2.1)de grld gibi (ab) hatt olsun. ekil (2.3)deki hz geninden yararlanlarak, c tan o = o , u = D1.n u (2.14) co tan o = D1 n elde edilir. Bu eitlikteki co hz kanadn hemen nnde fakat kanat giriinden bamsz suyun mutlak hzdr. co hz genel olarak emme kenar hz . cEden byktr. cE ile co hz ve DE ile D1 aplar arasnda,
co = C D1 = D

bantlar yazlarak o as iin,

tan o =

c D n

veya cE hz iin,
c =

elde edilir.

D n tan o

(2.15)

DE emme kenar ap sreklilik denkleminden,

2 (DE dg2 ) cE , 4 dg2 2 Q = DE (1 2 ) cE , 4 D Q =
DE =

( Q = Q + Qa ) (1
4 Q k c

dg2 DE2

)= k

(2.16)

eklinde elde edilir. (2.15) ve (2.16) eitlikleri yardm ile,

4 tan o 2 (2.17) c = Q n 2 cE = c 3 Q n 2 k 2 cE hzn veren eitlik bulunur. Bylece cE emme kenar hznn Q debisi ile dnme saysna bal olarak deitii grlr. (2.17) eitliindeki C sabiti ise,
3

cE =

4 tan o 2 dir. o as genel olarak, k 2

12 o o 22 0

arasnda deiir. Kavitasyondan korkulmad zaman kanat kayplarnn kk tutmak iin o asnn byk olmas istenir. Bunun yannda silindirik kanatlarda byk o alar, dnk kanatlarda kk o alar seilir. Burada belirtilmesi gereken bir husus asnn kanat giri as ile o 1 kartrlmamasdr. nk dnel kanatlarn sonlu kalnlklarndan dolay kesit klmesi yznden o asndan byk olur. 1 as srekli ve saylar, dnk kanatlarda 1e eit alnr. Silindirik kanatlarda genellikle 1,05 ila 1,1 arasnda seilmesine karlk; , 0,9 ila 1,1 arasnda seilir.

15

(2.17) eitlii ele alnarak eitli dnme hzlar ile debiye bal olarak deien emme kenar su hz erileri elde etmek mmkndr. ekil (2.5)

m3/saat

ekil (2.5) (2.17) eitliine gre izilen cE hz erileri. Erilerin eldesi iin o = 16 o , = 0,95, = 1,05 ve k = 0,08 kabul edilmitir. EMME BORUSU API HESABI Dnel ark emme kenarndaki cE emme hz tespit edildikten sonra, emme borusu ap hesaplanr. Emme borusu apna etkileyen en nemli husus kavitasyon olaydr. Bu yzden genellikle emme borusu ap, basma borusu apndan byk tutulur. Emme borusu ile dnel ark emme kenar ap arasnda eitlik yoksa balantnn ekil (2.6)da grld gibi yaplmas gerekir. Baz durumlarda 90olik dirseklerle emme borusunu balamak gerekir. Bu durumda byk erilik yarapna haiz dirsek tercih edilmelidir.

ekil (2.6) Emme borusunun pompa emme azna balanmas. Dier taraftan boru aplar da mil aplar gibi standart imal edildiinden, emme borusu ap iin standart ap seilmesi gerekir. Emme borusu ap standart apa gre dzeltildikten sonra, emme borusu iindeki emme hz tekrar hesaplanmaldr. Baz boru standart aplar unlardr. 32, 40, 50, 65, 80, 100, 125, 150, 200, 250 mm vb.... DNEL ARK GR API DI, GR GENL bI VE GR KANAT AISI ark giri ap DI genel olarak emme kenar ap DEden biraz byk alnr ekil (2.6). Pompann emme yeteneini arttrmak ve ksma erisinin gidiini kararl klmak iin kanat balangc emme azna ekilir. Bu durumda kanatlarn silindirik kanat biiminde yaplmasn 16

salamak iin ekil (2.1)de grld gibi a as ile d as arasndaki farkn 6oyi gememesi gerekir. Sreklilik denklemi yardm ile, Q Q (2.18) b1 = = D1 Com D C t1 1 m 1 t1 ark giri genilii bulunur. Giri hz geni ekil (2.3)de gz nnde bulundurularak; t1 u = D1 n , c1 Sin 1 = cm , cm = com t1 1 byklkleri ve 1 giri ak as yardm ile izilir ekil (2.7). ekil (2.6) Tam santrifj pompa ark kesit grn ve ana byklkleri.

c1

e1

ekil (2.7) Dnel ark giri hz geni ve giriteki daralma.

( t1 ) / ( t1 1 ) daralma says ileride kontrol edilmek zere tahmin edilir. lk hesaplamalarda bu say yaklak 1,25 civarnda alnr. Bylece 1 giri kanat as,

tan 1 =

c1 Sin 1 Com t1 = u c1 Cos 1 u1 Co Cos o t1 1

(2.19)

eitlii yardm ile bulunur. 1 = 90 o olduundan bu eitlik, c t1 c tan 1 = 1 = o u1 u1 t1 1

(2.20)

ekli ile ortaya kar. Bylece o as ile 1 as arasnda, t1 tan 1 = tan o (2.21) t1 1 bants yazlabilir. Genel olarak 1 kanat giri as 15o ile 30o arasnda deiir. Baz zel durumlarda 40o ye kadar yaplabilir. Daha nce de akland gibi dnel arkta dkm kolayl ynnden DI ap mil eksenine paralel bir ekilde dnlr. ekil (2.8)de grld gibi tek erilikli yaplacak bir kanat hesab iin nceden i ile d arasndaki as farknn 6oden kk olmas gerektii ifade 17

edilmiti. Bu durum salandktan sonra d 1 d 2 orta ak izgisinin emme kenar ile kesitii A noktasnda c 1 hz radyal dorultudan 1 as kadar saptndan (2.20) eitliinde c 1 yerine,
cr = c1 Cos 1

deerini koymay unutmamak gerekir. 1 as deeri ark izimi yaplarak bulunur.

2.1.2. DNEL ARKIN BASMA TARAFI Hidrolik makinalar dersinden bilindii kanat kuvvetlerinin momenti veya dnel ark girii ve kna bal harekette Bernoulli Denklemi uygulamak suretiyle AKIM MAKNALARI TEMEL DENKLEMnde elde etmek mmkndr. Yk = u2 c3u u1 cou (2.22) 1754 ylnda L. Euler tarafndan verilen bu eitlik EULER DENKLEM olarak anlr. ekil (2.9)da izilmi hz genlerinden A 2 B 2 C 2 kanat uyumlu ak iin elde edilmi olan k hz genidir. Kanat aklnn bir sonucu olarak ark iinde meydana gelen G DMnden dolay A 2 B 2 C 2 k hz geni yerine A '2 B 2 C 2 k hz genine brakr. Sreklilik denklemi sebebiyle debi ve ona bal olarak c 2m meridyen hz ayn kalacandan k hz geni tepesi A, u2 hzna paralel kalarak yer deitirmitir. k mutlak hznn ' ' evresel bileenin A 2 A 2 = c 2u c 2 kadar azalmas veya 2 asnn 2 '2 kadar daha byk alnmas, pompalarda g azln gsteren bir durumdur.

ekil (2.9) Sonlu ve sonsuz kanat durumlarnda bir pompann basma kenarndaki hz genleri ile basma kenarndaki kanat ekli. Dier taraftan kanatlarn sonlu kalnlkta olmasndan dolay kesit daralmas gz nnde bulundurulmaldr. ekil (2.9)da grld gibi komu iki kanadn ular arasndaki yayn uzunluu,

18

 D2 z eitliinden bulunur. te yandan evresel ynde llen kanat kalnl 2 ise, e2 2 = (2.23) sin 2 eklinde yazlabilir. Bylece c 2m meridyen hz ark dnda azalarak, t 2 c3m = c2m 2 (2.24) t2 deerine der. (t 2 2 ) /(t 2 ) k daralma says adn alr. Bu deer pratikte, t 2 0,9 2 1,0 t2 snrlar arasnda seilir. Kanat kalnlnn basma kenarndaki etkisi az olduundan bu deer basit radyal arklarda genellikle 1,0 civarnda alnmas tavsiye edilmektedir. Pompa arklarnda genellikle giriten nce bir yneltici bulunmadndan akkan arka dnmesiz girer. Bu giri esnasnda o = 90 o dir. Bu ise (2.22) denkleminin sa tarafndaki ikinci terimde c ou = 0 demektir. Bylece pompalar iin ZGL KANAT ENERJS, Yk = u2.c3 u (2.25) eitliinden hesaplanr. Sonsuz sayda kanat kabul halinde ekil (2.9)daki A 2 B 2 C 2 hz geni geerli olur ve Yk ZGL KANAT ENERJS, Yk = u2.c2 u (2.26) eitliinden belirlenir. t2 =

KANAT IKI AISI ark basma tarafndaki 2 kanat as genel olarak;

15 40

o o 2

arasnda seilir. lk hesaplarda kanat as 30 o civarnda seilir. Hesaplarn kontrol srasnda uygun deer kmazsa 2 as uygun ekilde tekrar seilerek hesaplara devam edilir. Byk 2 alarnda dz ksma erileri, kk kanat k alarnda ise kararl ksma erileri elde etmek mmkndr. KANAT SAYISI Radyal arklarda kanat says seimi nemlidir. Gereinden fazla kanat says seilirse srtnme yzeyi artacak, enerjinin bir ksm srtnme dolaysyla kaybolacaktr. Dier taraftan kanat says gereinden az seilirse kanat yzeyleri gerekli kanat basncn tayamayacaktr. Kanat kanallarnda cidarlardan ayrlmalar meydana gelecektir. Bu sebeplerden dolay optimum kanat seimine allmaldr. Aratrmaclar uygun kanat yzeyi iin,
sin m c= tm

(2.27)

19

eitliinin salanmasn istemektedirler. Bu eitlikte,

alnacaktr. ekil (2.10)

2 rm 1 + 2 tm = , m = , 1,6 c 2,2 , = r2 r1 z 2

ekil (2.10) Kanat saysnn belirlenmesi. (2.7) eitliinde t m deerinin karl koyulup z kanat says tek braklrsa, 2 rm 2 rm + z = c Sin m , z = k Sin 1 2 , c = k 2 elde edilir. Basit radyal arklarda = r2 r1 olduundan tam santrifj pompalar iin KANAT SAYISI, D + D1 + 1 z = k 2 Sin 2 (2.28) D2 D1 2 eitlii yardm ile bulunur. Eitlikteki k deeri civarnda alnr. ARK EVRESEL HIZI u2NN SEM evresel hz u2 akm makinalar temel denklemini meydana getiren terimlerden biri olduundan seimi nem kazanmaktadr.Yksek evresel hza karlk b2 kanat k geniliinin klmesi kanat kanallarnn daralmasndan dolay srtnmeyi arttrp hidrolik verimin dmesine sebebiyet verecektir. Ayrca (1.8) eitliinde grld gibi ark srtnme kayb basit bir dzenleme yaplarak, 5 u2 2 5 (2.29) P n D2 2 n evresel hzn 5. kuvveti ile doru orantl artt ifade edilebilir. Bunun yannda evresel hzn byk olmas dnme saysnn byk olmasna, dolaysyla pompa boyutunun klmesine ve maliyetin dmesine sebep olacaktr. Btn bu sebeplerden dolay uygun bir evresel hzn seilmesinin gerei ortaya kmaktadr. (1), (3), (4) ve (5)te basn says tanmlamas yaplarak, 2 Y = 2 (2.30) u2 20

(5 k 7 )

arasnda seilir. Genellikle bu deer 6,5

eitliinden evresel hzn hesaplanmas nerilmektedir. (1)de Petermann tepki derecesinin 0,6 ile 0,75 aralnda deitii radyal tip pompalarda basn saysnn 0,9 ila 1,3 arasnda deitiini ifade ederek,basn says ile tepki derecesi arasnda, = 4 (1 r ) h (2.31) bantsnn kullanlmasn tavsiye etmitir. Dier taraftan yine (1)de evresel hzn seildikten sonra, ekil (2,9)daki k geninde grld gibi c2u hz iin,
c2 u = B2 C2 D2 C2 = u2 c2 m cot 2

yazlarak, u2 hz ikinci dereceden bir denklem eklinde, c2m c2m u2 = + ( ) 2 + Yk (2.32) 2 tan 2 2 tan 2 eitliinden kontrol edilmesinin gerektii ifade edilmitir. Seilen u2 hz ile hesaplanan u2 hz arasnda uygunluun mutlaka salanmasnn icap ettii belirtilmitir. (4)te ise 2 30 o ve D 2 / D 1 2 ve zgl hzn n q 30 olduu ve pompann en iyi verim noktasnda alt durumda basn says iin aadaki deerlerin alnmas nerilmitir. =1 ,0 ... 1 ,1 k yneltici arkl pompalarda Sadece salyangoz gvdeli pompalarda = 0,9 ... 1,0 = 0,85 ... 0,95 Yneltici halkal pompalarda (3)te tam santrifj pompalarn tepki derecesinin 0,70 ila 0,75 arasnda deitii ifade edilmitir. (6)da eitli zgl hzlarda deiim gsteren basn says, d 2 / D oran, b 2 / D 2 oran, debi says ve kanat says hakknda bilgi veren bir diyagram verilmitir. ekil (2.11), Bu diyagram, dier otoritelerin verdikleri deerlere uyum salamaktadr.
z 10 8 6 4 2 0 ekil (2.11) 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Dnel pompalarda hza60 bal80 olarak deiim gsteren baz 200 karakteristik 0 zgl 20 40 100 120 140 160 180 220 byklkler, nq 0,1 0,2

TAM SANTRFJ POMPALARDA TEPK DERECES Herhangi bir hidrolik makinede TEPK DERECES, r=(Aralk Basnc zgl Enerjisi)/(zgl Enerji)=Ya/Y (2.33) olarak tanmlanr. Temel denklemden yararlanarak tam santrifj pompalar iin tepki derecesi, c Y r 1 3u = 1 k 2 (2.34) 2 u2 2 u2 yaklak eitlii ile verilmektedir. (1), (4) ARKIN BASMA KENARINDAK c2m MERDYEN HIZI 21

arkn basma kenarndaki mutlak hzn meridyen bileeni c 2m hz genellikle, (2.35) com hzna bal olarak bulunur. Radyal pompalarda c2m hz come yakn olarak seilir. arkn emme kenarnda belirtildii gibi co veya com hz ce hzndan genellikle byktr. com hz, com (1,05 1,1) c (2.36) eitliinden bulunur. Tam santrifj pompalarn ilk hesaplarnda bu hz c2m 0,9 com eklinde alnmas nerilir. DNEL ARK IKI GENL b2 c 2m hz belirlendikten sonra sreklilik denklemi yardm ile b 2 ark k genilii hesaplanabilir. t2 Q b2 = (2.37) D2 c2m t2 2 POMPALARDA G AZLIININ HESABI Akkann kanat kanallar iindeki dolanm bir g azlna sebebiyet vermekte ve k hz geninde grld gibi A 2 A '2 = c 2u c 3u sapmas meydana gelmektedir ekil (2.9).Bu sapmann hesaplanmas gerekir. imdiye kadar g azl iin srtnmesiz ak kabulne dayanan metotlar gelitirilmesine ramen kullansz sonular verdikleri tespit edilmitir. (1), (2). Bunun iin uygulamada yaklak metotlarn kullanlmas nem kazanmtr. Burada ok sk kullanlan Pfleiderer Metodu verilecektir. Bu metodun en iyi taraf btn kanat ekilleri iin geerli olmasdr. Kanat zerindeki kanat basnc dalmnn elenik olduu esasna dayanan bu metotta sonsuz kanat kabul altndaki zgl kanat enerjisi Yk ile zgl kanat enerjisi arasnda, Yk = Yk (1 + p ) (2.38) tanmlamas yaplarak p iin, r22 ' (2.39) p= zS eitlii verilmitir. Bu eitlikteki byklkler ekil (2.12)de gsterilerek anlamlar aadaki gibidir. ekil (2.12) Bir radyal pompa dnel arknn meridyen kesiti zerinde g azlnn belirlenmesi iin gerekli byklklerin gsterilii.
c2m ( 0,5 1,0 ) com

r2 : ark basma kenarnn yar ap z : Kanat says S : Giri ve k kenarlar arasndaki AB orta ak izgisinin deme eksenine gre statik momenti. Bu moment,
S =

r2

r1

r dx

(2.40)

eitlii ile ifade edilir. : ark biimine ve arktan sonra konulmu yneltici dzenine bal bir katsay. Deneysel almalara dayanarak katsays iin arkn durumuna gre aadaki deerler verilmektedir.(1), (2). 22

Tam santrifj arklar iin arktan sonra kanatl yneltici olma hali: Bo = 0,6 (1 + o ) 60 Sadece yneltici olarak salyangozun kullanlmas durumu: o = ( 0,65 0,85) (1 + o ) 60 Yar eksenel ve eksenel arklar iin: o = (1,0 1,2) (1 + ) 60 o eitlii yardm ile g dm katsays belirlenir.

(2.41)

(2.42)

(2.43)

Btn eitliklerde 2 as derece olarak alnmaldr. Basit radyal ark iin (2.40) eitliinde dx=dr yazlarak,

S=

r2

r dr
r1

S = (1 / 2) (r22 r12 )

bulunur. Son elde edilen eitlik (2.39) eitliine gtrlerek, 1 p= 2 z 1 (r1 / r2 ) 2 bants elde edilir.

(2.44)

ark giri ve k aplar oran yaklak D1 / D2 1 / 2 olduu takdirde (2.44) eitlii, 8 p= (2.45) 3 z ekline dnerek basit hale gelir. 2.1.3. DNEL ARKIN ZM arkn emme ve basma taraflar ile ilgili byklkler hesaplandktan sonra imalat resminin izimine geilir. Genel olarak ark iin bir kesit bir de kardan grnn izmek yeterli olmaktadr. Kesit resminde arkn n ve arka kapaklarn durumu, kar grnnde de kanatlarn gidii gsterilmektedir. Kanat izimi eitli metotlara gre gerekletirilir. Bunlar tek daire metodu, ift daire metodu, nokta kanat izim metodu vb. metotlardr. Son yllarda yaplan deneysel almalarla tek daire metodu ile gerekletirilen kanatlarn iyi bir kanat ekli olduu ifade edilmektedir (1),(6).

ARKIN RADYAL KEST RESMNN ZM ekil (2.13)de arkn radyal kesit resmi izilmitir. izime nce mil ekseni ile balanr. Sra ile d, dg, DE, D1 ve D2 ap izgileri mil eksenine paralel olarak izilir. Dkm kolayl ynnden D1 giri ap mil eksenine paralel dnlmtr. D1 ap DE den biraz byk alnmtr. Daha sonra D1 ap izgisi zerinde bir A noktas iaretlenerek b1 ark giri genilii belirtilir. st yanan veya n kapan balang noktas d1, arka veya srt tarafn balang noktas i1 23

olsun. i1 den itibaren bir dey izgi izilip D2 ap izgisi ile kesitii i2 noktas bulunur. i2 noktasndan itibaren b2 ark k genilii iaretlenerek d2 noktas elde edilir.

N KAPAK

ARKA KAPAK

ekil

(2.13)

Tam santrifj pompa arknn radyal kesit resmi.

st ve arka kapak kalnlklar genellikle kanat kalnlklar kadar veya biraz daha byk seilir. Bu durum tamamen imalaty ilgilendiren bir husustur. Genellikle arklar dkmden elde edildii iin kalnlklarn fazla dk olmamasna dikkat etmelidir. Zira dkm ilemleri srasnda maann yerletirilmesi veya baka bir durumdan dolay st ve arka kapakta eit olmayan bir kalnln meydana gelmesi basn altnda bulunan arkn delinmesine sebebiyet verir. n veya st kapan izimi yaplrken rd yar apnn rd (1 / 2) b alnmas nerilmektedir (3). Bylece suyun arka uygun bir ekilde arpmasz girii salanm olur. arkn n ve arka tarafnda ypranma halkalarnn yerletirilecei konumlarn uzunluklar ileride verilecek labirent hesab ksmnda anlatlacaktr. ri yar ap seilirken arkn giriinden i1 konumuna doru tedrici bir azalmann olduuna dikkat etmelidir. arkn radyal kesitinde b1 geniliinden b2 geniliine gidilirken cm hznn dorusal olarak deiiminin salanmas gerekir. Bylece suyun arkn giriinden kna kadar uygun bir ekilde hareketi elde edilir. TEK DARE METODU LE KANAT ZM

ekil (2.14) Tek daire metodu ile kanat izimi

24

nce 0 merkezli D1 ve D2 apl daireler izilir. D1 apl dairenin zerinde bir A noktas iaretlenir. 0A dorusu ile (1 + 2 ) as yapan 0C dorusunun D2 apl daireyi kestii C noktas bulunur. CA dorusu uzantsnn D1 apl daireyi kestii B noktas kanat balang noktas olur. 0C dorusu ile 2 as yapan CD dorusu izilir. 0B ile de 1 as yapan BE dorusu izilir. 0B ile de 1 as yapan BE dorusu izilerek iki dorunun kesim noktas F kanat daire yaynn merkezi olarak bulunmu olur. F merkezli B ve Cden geen daire yay izilerek kanadn bir blm izilir. Gerekli kanat kalnl verilerek dier ksm izilir. Bylece kanadn izimi tamamlanm olur. ark imalatnda malzeme olarak oklukla normal dkm veya elik dkm malzeme kullanlr. Kanat kalnlklar arkn byklne gre deiim gsterir. Normal dkme demir malzeme kullanld takdirde kanat kalnlklar 3 ila 10 mm arasnda deiir. Malzeme elik dkm ise kanat kalnl 4 ila 10 mm arasnda yaplr. Bir kanat izimi yapldktan sonra dier kanatlarn merkezleri de 0 merkezli F noktasndan geen daire zerinde olaca aikardr.Bu daire zerinde kanat says iaretlenerek dier kanat izimleri de yaplabilir. Tek daire metodu ile izilecek kanat iin pratik olarak, r22 r12 1 R = FB = FC = . (2.46) 2 r2 Cos 2 r1 Cos 1 eitliinden yararlanlarak ta izim gerekletirilebilir. Bu tarz kanat iziminde c ile w hznn veya as deiiminin srekli olmasna dikkat etmek gerekir. FT DARE METODU LE KANAT ZM Kanatlar arasndaki koniklik asnn genel olarak 14o yi amamas istenir. Bu yzden tek daire metodu ile izilen kanat boyu kafi gelmedii durumlarda kanat izimi bu metotla yaplr. Bu metotta bir daire yayndan, dier yayna geite sreksiz bir atlamadan kanmak gerekir. nk kanat eimindeki sreksizlikler hzlanan akl kanallarda bile snr tabakann ayrlmasna sebep olur. ift daire metodu ile kanat izimine de D1 ve D2 apl daireler ile balanr ekil (2.15). 0 merkezli d1=D1 Sin 1 apl daire izilir. Kanat says z bilindiinden D1 apl daire zerinde t 1 = ( .D 1 ) /( z ) adm yardm ile birbirini takip eden kanatlarn balang noktalar A1, A2 ... belirlenir. A1 ve A2 noktalarndan d1 dairesine sras ile A1 T1 ve A2 T2 teet dorular izilir. Bylece OA1 T1 veya OA2 T2 as 1 asna eit olduu ortaya kar. A1T1, A2T2,... teet dorularnn d1 apl daire zerindeki deme noktalar E1, E2,... harfleri ile ifade edilsin. ekil (2.15) de grld gibi kanat kanallarnda srtnme olmasayd E1, E2,... noktalar ilk daire yaynn merkezleri olacakt. Pratikte bu merkez A1T1, A2T2,... teetleri zerinde E deme noktasnn biraz dnda alnarak kanadn ilk blm izilir. M1 noktas ya takdir edilir veya aadaki yol takip edilerek bulunur. A2 noktasndan itibaren e kanat kalnl ve a = ( .d1 ) /(z ) kadar alnarak C1 noktas bulunur. C1 A1 dorusunun orta dikmesi ile A1T1 teet dorusunun kesim noktas M1 kanat i yzeyine ait ilk dairenin merkezidir.Pergelin ineli ucunu M1 merkezine koyar ve pergeli A1 kadar aarak ilk daire yayn C1 noktasna kadar izeriz.

25

l Dalm Dorusa

a1b1

E1

ab

E2

a2

E1

ekil (2.15) ift daire metodu ile kanat izimi Kanat yaynn ikinci ksmnn merkezi ise aada anlatlacak yollardan birisi ile bulunur. 1. YOL C1M1 dorusu ile 2 as yapan C1G1 dorusu izilir. Bu doru zerinde D2/2 kadar bir uzaklk iaretlenerek G1 noktas bulunur. G1O dorusunun orta dikmesi ile C1M1 dorusunun kesim noktas M2 kanat i yzeyinin ikinci ksmna ait daire yaynn merkezi olur. Bylece M2 merkezli ve C1 den balayan yay B1 de biterek kanadn i yzeyine ait ksm tamamlanm olur. e kanat kalnl da doru verilmek suretiyle kanadn d ksm da izilir. 2. YOL C1M1 dorusu zerinde, OC1M1 ve OB1M2 genlerine Cosins teoreminin uygulanmas ile kolayca bulunan R2 yar ap, r22 rc2 1 R2 = (2.47) 2 r2 Cos 2 rc Cos c iaretlenerek M2 merkezi bulunur. Her iki daire yaylarnn merkezleri bilindiinden dier kanatlarn izimi kolayca tamamlanr.

E2

a2b2
140

26

NOKTA NOKTA KANAT ZM Hidrolik Makineleri dersinden bilindii gibi pompalardaki yavalayan akn ynetilmesi, trbinlerdeki hzlanan aktan daha ok dikkat istedii iin nokta, nokta hesaplanan kanatlar pompalarda kullanlr. Nokta, nokta kanat iziminde kanat asnn ve 2 snrlar arasnda r yar apnn fonksiyonu olarak belirlenmesi yannda, genellikle pompalarda bal hz w nin nceden tespit edilen w1 ve w2 snr deerleri arasnda r yarapna bal olarak deiiminin kabul iyi sonu verdii eitli deneylerle gsterilmitir (1),(2). ekil (2.16 ) da grlen PQR geninden, c sin = m (2.48) w bants kolayca yazlabilir. Bu eitlikteki cm hz, ele alnan konumdaki kanat genilii b olmak zere yazlabilen, Q t cm = (2.49) 2 rb t eitliinden hesaplanr. (t)/(t- ) daralma saysnn yar apa bal olarak deiimini, ark balang ve biti konumlarndaki daralma saylarn birletiren bir doru eklinde dnerek tespit etmek mmkndr. Byle bir durunda kanat k ucunun sivriltilmi olmasnn etkisini ihmal etmemek gerekir. Nokta nokta kanat izimini byle bir daralma etkisi tahmini yapmadan yrtme imkan vardr. Bunun iin,
Q = 2 r b cm t 2..r e = b (t ) w Sin t t Sin

yazlr ve

r2

ekil (2.16) Nokta nokta kanat izimi

z = (2 r ) /( t ) olduu gz nnde bulundurularak,

Q = b.z.( t

e ) w. Sin = z.b.w.( t.Sin e ) Sin e Q Sin = + t zb t w

(2.50) 27

eitlii elde edilir.Bu eitlikteki kanat kalnl e sfr alnarak bulunacak meridyen hz (c m ) net ile gsterilerek bu hz iin, Q Q ( cm )net = = (2.51) zb t 2 rb tanm yazlabilir. (c m ) net hz kanat kalnl e den bamszdr. Bylece (2.48) bants yerine, e (c ) Sin = + m net (2.52) t w eitlii kullanlabilir. (2.52) bants yardm ile as, daralma says kabul yapmakszn hesaplanabilecei ortaya km olur. Bylece bu eitlik kalnl deien kanatlar iin kullanl olduu gibi sabit kalnlkl kanatlar iin de kolaylk salanmaktadr. Geriye eimli su pompalar ark kanatlar iin bal hz wnin deiimi dorusal veya aa doru ukurluk yapan bir w erisi seiminin yaplmasnn uygun olduu sylenebilir. Kanat uzunluu bal hz wnin deiimi ile ters orantl olduundan w erisi aa veya yukar doru ukurluk yapnca, kanat ksalr veya uzar. Aa doru ukurluk yapan w deiimi dorusal w deiiminden daha ksa bir kanat boyu salar. Bu tespitler yapldktan sonra bir tablo dzenlemek sureti ile nokta nokta kanat izimi iin gerekli deerler hesaplanp bu tabloya aktarlr. Daha sonra verilecek pompa hesap rneinde bu tablonun nasl dzenlenecei aklanacaktr. Nokta nokta hesaplanm kanatlar ya ablona gre yaplr veya btn ller izim zerinde verilir. ark dklecek ise ablona gre yaplacak kanatlarda ekme pay brakmak gerekir. Dier zmde ise kanadn merkez asn eit paralara blerek r yar aplarn , r erisinden almak gerekir. Dier taraftan nokta nokta hesaplanm kanatlar da daire yaylarndan meydana getirilebilirler. Yalnz bu durumda daire kanattakinin aksine ok sayda daire yayna ihtiya vardr. ayet balangtan bitime kadar r aralklar ile gidiliyorsa daire yaylarnn yar aplar, rc + (1 / 2) r Q = r. (2.53) rc ( Cos 2 Cos c ) + r Cos 2 eitliinden hesaplanr. Eitlie konulacak ve r deerleri ekil (2.16)deki (r) erisinden elde edilir. Bir yaydan dierine gei noktalarnda erilik yar ap atlamal bir deiim gsterir. En iyisi elde edilen noktalara sadk kalarak bir pistole yardm ile kanat izimini yapmaktadr. Genel olarak her metottan birisi ile gerekletirilecek kanat izimlerinde aadaki hususlara dikkat etmek gerekir. 1) Kanat says 5 ila 9 arasnda deien radyal arklarda ard arda gelen kanatlarn birinin dierini rtme as 30o ila 45o arasnda olmaldr ekil (2.17).

ekil (2.17) Dnel ark kanatlarnn rtme as.

28

2) Kanat boyunun seiminde giri ve k bal hzlar oran w1 = 1,20 1,25 w2 civarnda alnrsa optimum kanat boyunun salanaca eitli deneylerle gsterilmitir. Bu arada kanat kanallar arasndaki raksaklk asnn 14o yi amamas istenir. Bu raksaklk as kontrol ekil(2.15) de grld gibi iki kanat orta ekseni zerinde kanat balangc ile bitimi arasnda izilecek a apl daireler yardm ile yaplr. E1 E2 eksen uzunluu tespit edilir. E1 ile E2 noktalar merkez olarak izilen a1 ve a2 apl dairelere ortak teet dorularnn E1 E2 eksen stnde kesim noktas kanat kanallar arasndaki raksaklk asnn mertebesi hakknda bilgi verecektir. A 14o den kk kmsa kanat says uygun seilmi demektir. A byk karsa ya kanat says arttrlr veya 1 ve 2 alar yahut D1/D2 ap oran ile oynayarak uygun raksaklk as eldesine allr. Yahut ta ekil (2.18) de grld gibi ark yarm kanatlar ile donatlarak zme eriilir. ark evresine yerletirilecek yarm kanatlarn iki tam kanadn orta ekseni zerine gelmesine dikkat etmek gerekir.

ekil (2.18) Yarm kanatlar ile donatlm bir radyal pompa ark.

3) Tek kademeli tam santrifj pompalarda genel olarak arktan sonra sabit kanatl bir k ynelticisi yoktur. Fakat baz zel durumlarda k hz genindeki 2 asnn 10o den kk deerlerinde hz enerjisini basn enerjisine dntrme zorunluluu vardr. Bu durumda ark knda sabit kanatl yneltici ark kullanlr. Bu arkn izimi dnel ark izimine benzer olarak gerekletirilir. Baz hallerde yneltici ark yerine sadece kanatsz bir yayc veya salyangoza boaz eklemek suretiyle problemin zmne gidilir. 4) Kanat izimine D1 ve D2 aplarn belirleyerek baland ifade edilmiti. Bilindii gibi D2 ap pompann basma ykseklii ile dorudan ilgilidir. Bu yzden izim ve hesaplarda, dkmde veya imalatta olabilecek baz hata eksiklikler yznden pompadan istenilen basma ykseklii elde edilemez. Bu durumu nlemek iin ark ap bulunan deerden yaklak %10 fazla olacak bir ekilde gerekletirilir. malattan sonra yaplacak deneylerde daha byk basma ykseklii elde edilirse, bilinen benzerlik kaidelerinden gidilerek, arzu edilen ark ap kolayca hesaplanr ve gerekli tornalama ilemi yaplarak sonuca ulalr. 2.2. YNELTC DZENLERN BOYUTLANDIRILMASI Hesab yaplan pompa tek kademeli ise, dnel arktan sonra 2 asnn deerine gre yneltici dzen olarak, sadece salyangoz gvde olabilecei gibi, sabit kanatl bir yneltici de gerekebilir.

29

Bunun yannda pompa ok kademeli ise, dnel arklarn yannda yneltici dzenler olarak, ark k ynelticisi ve ark girii ynelticisi gibi elemanlarnn da hesab ve izimi yaplmas gerekir. Bu elemanlarn hesab ve izimi aadaki gibi yaplmaldr. 2.2.1. KANATLI YNELTC SABT ARK Bir pompa dnel arkndan sonra kanatl yneltici sabit arka ihtiya varsa bunun ematik grnts ekil (2.19)deki gibi olacaktr.

ekil (2.18) Dnel ark ile kanatl yneltici arkn ematik grn. Yneltici arkn boyutlar genellikle yapma gre gerekletirilir. Yneltici arkn k ap ile giri ap arasndaki orann, D5 1,2 1,4 D4 snrlar arasnda kalmas nerilmektedir (1), (2), (3), (5), (6). Gvenlik ve grlty azaltma ynnden dnel ark ile yneltici sabit ark arasnda bir ka mm boluk braklr. Boluun byk olmasndan kanmak gerekir. Bu durum bilhassa ksmi yklerde pompann basn ykseklii ile verimine olumsuz ynde etkiler. Esasnda bu araln miktar srtnme kayplarnn kk tutulmas esasna gre tespit edilir. Bu kayplar y/sin 3 srtnme yolu ve c3 hznn karesinin arpm ile orantldr ekil (2.19). Dolays ile akm izgisinin ark evresi ile yapt 3 as ne kadar kkse y aralnn da o kadar kk yaplmas gerekir. Esasnda burada verilmee allan bilgi daha ok pratie dnktr.

30

ekil (2.19) 3 asnn kk olmas halinde byk olan AB srtnme yolu. Bu konuda daha fazla bilgi sahibi olmak isteyenler notlarn kaynak ksmnda verilen ve pompalar iin temel eser olan bu yaynlardan yararlanabilirler. Radyal tip pompalarda yaplan deneysel almalara dayanarak pratikte ark ap ile yneltici ark ap ile yneltici ark ap arasndaki boluk 2 ila 4 mm arasnda seilir. Yani,
D 4 = D 2 + 2....4 mm

olmaldr. Yneltici ark genilii genel olarak dnel ark geniliinden biraz byk alnr. Bu deer pratikte,
b 4 = b 2 + 1...2 m

olarak alnmaktadr. Dier taraftan ekil (2.20)de grld gibi a4=b4 alnmas halinde yneltici arka giriteki akn davrannn iyiletii belirlenmitir (7). malat kolayl bakmndan ark giri ve k genilikleri birbirine eit alnr. Yani b4=b5 alnr. Bunun yannda D5 yneltici ark apn kk semek gerektiinde b5< b4 olarak gerekletirilmelidir. Yneltici kanat kalnl arkn byklne ve malzemenin zelliine gre 3 ila 6 mm arasnda seilir. Kanat says (2)te verilen, D4 zyk = Sin 4 (2.54) b4 + e4 eitliinden bulunur. Yneltici arkn kanat says ile dnel arkn kanat says arasnda ortak blen bulunmazsa, akn periyodik olarak blnmesinden doan titreimlerin genlii ar derecede bymeyeceine dikkat edilerek kanat saysnn buna gre seilmesi yararl olacaktr.

ekil (2.20) Yneltici arkn ana boyutlar. YNELTC ARKIN ZM Yneltici kanat ekilleri, dnel ark kanatlar iin yapld gibi kanat u alarnn yardm ile belirlenir. Pratikte kanatlar genellikle tek daire metodu ile izilir. ekil (2.20)de grld gibi yneltici ark giri ap D4, k ap D5 ve ark genilii sabit tutulduu takdirde b4=b5 olacandan yneltici sabit ark kanat giri as 4 sreklilik denklemi yardm ile bulunabilir. Ayrca sabit kanatlar arasnda bir momentum alverii sz

31

konusu olmayacandan serbest dnme ilkesi geerli olaca dnlerek kanatlar arasndaki yrngenin logaritmik spiral biiminde olduu sylenebilir. Bunlarn yannda basncn ak ynnde ykselmesi snr tabakann kalnlnn artmasna sebep olaca bilinmektedir (1). Bu sebeple tekrar dnel arka doru ynelmi ksmi aklarn doabilecei sylenebilir.Yneltici ark kanallar gittike artan bir kesite sahip olduklarndan bir yaycya benzetilebilir ve ynelticiye giren akn hz dalm da elenik deildir. Btn bu sebeplerden dolay yneltici giri kesiti, kanat kalnl dikkate alnarak bulunan giri hzna gre hesaplanan kesitten daha byk tutulmaldr. Kanat giri ksmnn logaritmik spiral olmas durumunda yneltici kanad giri as 4, t4 tan 4 = tan 3 (2.55) t4 4 eitliine uygun ekilde bytlmelidir (9). Eitlikteki deeri,
= 1,25 1,80

aralnda seilmelidir. Byk deerler yksek zgl hzlar iin alnmaldr. ekil (2.21)de grlen t4 = D4 / zyk , 4 = e 4 / sin 4 tr. Daralma katsays t 4 /( t 4 4 ) dnel ark hesabnda yapld gibi nceden tahmin edilir ve sonra denetlenir. Daralma katsays ilk hesaplarda,

.1 70 .1 15 t4 4
aralnda alnmas nerilmektedir (7). 4 as 3 asndan yukarda aklanan sebepler yznden biraz byk seilir. Esasnda yaplan teorik ve deneysel almalar sonucu a4 geniliinin gerekletirilmesi 4 asnn korunmasndan daha nemli olduu anlalmtr (1), (2), (3), (9). Yneltici kanat izimine D4, D5 ve dy=D4 Sin 4 dairelerin izimi ile balanr. (2.54) eitliinden elde edilen kanat says D4 apl daire zerinde iaretlenir. Deneysel almalar sonucu pompa yneltici arklarnda basn artnn en byk ksmnn kanat giriindeki AC boyunca gerekletirildii bilinmektedir (1). Bu yzden bu ksmn izimi nem kazanmaktadr. Kanatlarn girite logaritmik spiral olmas durumunda K =( / z yk ).Sin 2 4 olmak zere a4 giri genilii, kanat genilii de iin iine sokularak, r4 a 4 + e4 = ( e x 1) (2.56) Cos 4 eitlii ile hesaplanr. X deeri daima birden kk olduundan yeterli bir dorulukta,
e = 1+ K K2 K + = 1 + (1 + ) 1! 2 ! 2

t4

(2.56) eitliinde yerine konularak,

a 4 + e4 =

D4 Sin 4 Sin 2 4 (1 + ) zyk 2. zyk

(2.57)

bulunur (1). D4 apl daire zerinde A ve B noktalar iaretlenir. B noktasndan, daha nce izilmi olan dy apl daireye teet doru izilerek, bu doru zerinde Bden balayarak (2.57) eitliinde elde edilen (a4+e4) uzunluu iaretlenerek C noktas elde edilir. CA dorusunun orta dikmesi ile BT teet dorusunun kesim noktas K merkez olmak zere Adan geen daire yay izilir. Kanat kalnl gz nnde bulundurularak kanadn d ksm da izilir. C noktasndan itibaren kanatlar arasndaki koniklik asnn 12oden kk olmas 32

salanarak kanat erisi devam ettirilir. (3)te ekil (2.21)de grld gibi 1 kanat boyu iin 1 = (3 4 ) a4 alnmas nerilmektedir. Ayrca yneltici ark k as 5nin 30oden kk seilmesi tavsiye edilmektedir (3), (4), (7).

a1

a9sabit arkn izimi. ekil (2.21) Yneltici

1 2 3 4

6 7 8 9

Aynen dnel ark kanat kanallarnn dorusal deiiminin salanmas iin yaplan ilemler, yneltici ark iinde uygulanr.

33

Baz durumlarda kesitlerin dzgn deiiminin salanmas iin kanat kalnlklar kanat boyunca deitirilerek kanatlara kanat profili biimi verilir ekil (2.22).

Yneltici Sabit Kanatsz Halka ark Hacm

Geri Dn Sabit ark

ekil (2.22) Bir ok kademeli pompada dnel ark,yneltici ark kanatsz halka hacm ve 0 8 Dnel ark geri dn yneltici arkn grn 2.2.2. GER DN KANATLI YNELTC SABT ARKI ok kademeli pompalarda yneltici sabit arktan kan suyun geri dnerek bir sonraki dnel arka ilk artlara uygun olarak ynlendirilmesi gerekir. Bu geri dn esnasnda ak kayplarn kk tutmak ve suya istenilen yn vermek iin kanatl geri dn sabit ark kullanlr. Kural olarak yneltici ark ile geri dn ark arasnda bir kanatsz halka hacim bulunur ekil (2.22). Bu durumda kanat ular ince olmaldr. Su D5 apl yneltici sabit ark 5 as altnda terk eder. Srtnmesiz bir ak sz konusu olsa idi, su ayn a altnda geri dn arkna girmesi gerekirdi. Pratikte 7 as 5 asndan birka derece byk seilir. Bunun sebebi ideal durumun sz konusu olmamas, cidar srtnmelerinden dolay c5u hznn azalmas ve geri dn kanatlarnn sonlu kalnlklarndan dolay c5m meridyen hznn bymesidir ekil (2.23).
c

ekil (2.23)

Yneltici ark kndaki hz genleri.

c 5m

c5

k Serbest Dnme Sabiti r5 r6

34

Bu sebepler yznden 7 as 5 asndan byk seilir. Genellikle geri dn kanal (kanatsz halka hacim) girii n b6 bytlerek hzn meridyen bileeni kltlr. Aynen yneltici sabit arkta yapld gibi gerek 7 as iin D5=D6 kabul edilerek, b t7 tan 7 = 4 tan 5 (2.58) t7 7 b6 yazlabilir. Eitlikteki deeri 1,2 ila 1,3 arasnda seilir. (t7)/(t7-7) deeri ise nceden tahmin edilir. Daha sonra denetlenerek gerek deer bulunur. Bu deerin hesaplamada 1,05 ila 1,1 arasnda seilmesi nerilmektedir. Kural olarak akkann dnel arka dik giriini salamak iin 8 as 900 olmaldr. Fakat sonlu kanat says ve srtnmelerden dolay bu a pratikte 950 ila 1000 arasnda seilir. Pratikte geri dn ark kanatlar k inceltilir ekil (2.22). Kanat says, dnel ark kanat says ile yneltici sabit ark kanat says aras bir deerde seilir. Esasnda kanat says tespiti tamamen imalata dnk bir durumdur. Baz kaynaklar kanat saysnn dnel ark kanat saysna eit veya daha az, baz kaynaklar ise yneltici kanat says kadar alnmasn nermektedirler (2), (3), (4), (7), (10). GER DN ARKININ ZM Kanat izimini salkl bir sonu almak iin nokta nokta kanat izimi metoduna gre gerekletirmek gerekir (2). Fakat bu yol uzun zaman alacandan pratikte iyi sonular veren tek daire metodu kullanlr. izim esnasnda kanat kanallar arasndaki hzn srekli deiimini salamak iin kanat genilii b ile kanat aral a nn yar ap boyunca arpmnn dorusal bir deiim gstermesine allmaldr. Bu durumun salanmas iin b genilii ile oynamak daha kolay olmaktadr ekil (2.24). izime D7 ve D8 apl daireler ile balanr. Kanat says belli olduundan D7 apl daire zerinde bu say iaretlenir. D7 apl daire zerinde iaretlenen bu noktalardan biri A harfi ile gsterilir ve 0 merkezi ile birletirilerek OA dorusu elde edilir. OA dorusu ile ( 7+ 8 ) as yapan dorunun D8 apl daireyi kestii nokta C olsun. C noktasn A noktasna birletiren dorunun D8 dairesini kestii B noktas kanadn biti noktas olur. AB dorusunun orta dikmesi ile B noktasndan OB dorusu ile 8 as yapan dorunun kesim noktas M0 kanat iskelet yaynn merkezidir. Orta dikme zerinde uygun kanat kalnl verilerek M1 ve M2 merkezleri iaretlenerek kanat izimi tamamlanm olur. Bu arklarda kanat kalnl malzemenin cinsine gre deiir. Pratik uygulamalarda kanat kalnl 4 ila 6 mm arasnda deiir (4), (10). Kolaylk ynnden D8 D1 alnmaktadr. ekil (2.25) de bir ok kademeli pompa rnei grlmektedir. Kesit resmine bakldnda geri dn arknn kanatlarnn yn dnel ark kanatlarnn ynnde olduu anlalr.

35

ekil (2.24) Geri dn ark kanatlarnn izimi.

Kanatsz Halka Hacm Yneltici Sabit ark A-B Kesiti Dnel ark Geri Dn Yneltici ark C-D Kesiti

ekil (2.25) Kademeli bir santrifj pompada; dnel arkn, yneltici sabit arkn, kanatsz halka hacmin ve geri dn yneltici sabit arkn ana byklkleri ve yerletirilme biimleri,

2.2.3. SALYANGOZ GVDE HESABI VE ZM Tek kademeli pompada arktan sonra, ok kademeli pompada son ark evresi boyunca kan suyun veya akkann dzgn bir ekilde basma borusuna girmesi istenir. Bunun iin arkn btn evresini saran salyangoz gvde uygun bir zm olmaktadr. Salyangoz gvde kesitleri eitli biimlerde yaplabilirler. ekil (2.26)ta a, b ve c biimleri genellikle tek kademeli pompalarda uygulanr. d biimi ise eksenel ynde yer tasarrufu bakmndan ok kademeli pompalarda kullanlr.

ekil (2.26) Kullanlan salyangoz kesit biimleri. Genel olarak salyangoz gvde hesab ve izimi ya C. Pfleiderer veya A. J. Stepanoff metoduna gre yaplr.

36

C. PFLEIDERER METODU Pratik ve kullanl olmas itibariyle bu metot olduka ok kullanlmaktadr (1), (2), (4), (6), (7), (9), (10), (12). Bu metodun esas dnel ark terk eden akkann salyangoz gvde iin de serbest dnme ilkesine gre hareket etmesidir. Salyangoz gvde iinde herhangi bir noktadaki hzn evresel bileeni cu ve bu noktann merkeze uzakl r ise serbest dnme ilkesi, K = c u .r (2.59) eklinde yazlr. ekil (2.27) gz nnde bulundurularak her sarm asna karlk gelen salyangoz kesitleri hesaplanr. Balang noktasna gre alnan as altndaki kesit ve orada serbest dnme ilkesi eitlii de dnlerek ksmi debi iin,
df = b dr ,
R r

cu = K / r

Q = K (b / r ) dr

(2.60)

eitlii elde edilir ekil (2.27). Dier taraftan ayn ksmi debiyi, o Q = ( ) Q 360 o eklinde yazmak ta mmkndr. Her iki debi eitliinden, = sonucu elde edilir.

(2.61)
R

360 0 K b dr Q r r

(2.62)

ekil (2.27)

Salyangoz gvde, sarm as ve cu hz.

ekil (2.28) Salyangozgvde kesit hesab.

ekil (2.29) Dairesel kesitli salyangoz gvde ana boyutlar. Tam santrifj pompalarda genel olarak dairesel kesitli salyangozlar kullanlr ekil (2.26)da a durumu. 37

ekil (2.29)den istifade ederek (2.62) eitliindeki alt limit iin kesit dairesinin eksene en yakn noktas ri alnarak,
b ( ) 2 + (r a ) a = Q 2 2
R

(2.63) (2.64)

b.dr dr = 2. Q 2 (r a) 2 . = 2..(a a 2 Q 2 r r
720 0 .K ..(a a 2 2 Q

eitlii bulunur. Bulunan bu eitlik (2.62) denklemine gtrlrse,

=

(2.65)

sonucu bulunur. Eitlikteki K serbest dnme sabiti K=r2c3u eitliinden bulunur. 0=900 iin bu sabit, K=Yk/ (2.66) ekliyle hesaplanabilir. Salyangoz dilinin konumuna gre verilen ri=a- deeri btn kesitler iin eksene en yakn uzaklk olduundan (2.65) denkleminde a=ri+ konularak,
= 720 0 .K ..(ri + ri .(ri + 2.) ) Q

(2.67)

elde edilir. Genellikle salyangoz gvde iziminde sarm asnn kabul edilerek yar apnn hesaplanmas alla gelmi bir yoldur. Bu yzden (2.67) eitlii pratikte,
= + 2.ri . C C

(2.68)

biimine sokularak kullanlr. Eitlikte C ise,

720 o ..K (2.69) Q dr. Dier taraftan Q = 2..r2 .b 2 .c 3m ve K = r2 .c 3u olduundan (2.69) eitliindeki C C=

iin,
360 o .c 3u 360 0 = (2.70) b 2 .c 3m b 2 . tan 3 bulunur. Bylece salyangoz gvde iin gerekli byklkler belirlenmi olur. =3600 konularak (2.68) eitliinden en byk salyangoz kesitinin yar ap olarak. C=
mak . = Q Q + ri . 2..K .K

(2.71) (2.72)

veya
mak . = b 2 . tan 3 + 2.ri .b 2 . tan 3

elde edilir. C. Pfleiderer metodunda salyangoz gvde izimine dilden itibaren balanr. Dil balangc ile D2 ap arasndaki uzakln oran olarak,
1 r 1 60 D 2 20

(2.73)

snrlar arasnda kalmas istenmektedir (1), (12). Dile verilecek uygun bir yuvarlaklktan sonra dilin dey uzunluu (2r4) olmak zere ark yar ap ile arasnda, 2.r 4 1 (2.74) r2 10 38

oran olmas gerektii belirtilmitir (12), ekil (2.30).

ekil (2.30) Salyangoz gvdede r dil aral ve (2r4) dilin dey uzunluu.

Bunlar belirlendikten sonra sarm asna belli deerler vererek (2.68) denklemi yardm ile dairesel kesitlerin yar aplar bulunur. ekil (2.31) da grlen t boaz ykseklii iin tam santrifj pompalarda 6 ila 10 mm civarnda alnmas tavsiye edilmektedir. tek kademeli santrifj pompalarda basn flandaki CB hz iin, C B = (0,10 0,20). 2.Y (2.75) yaklak denkleminin kullanlmas nerilmektedir (1). Salyangoz gvde kesiti dairesel ise ekil (2.31)de grlen k raksaklk asnn 100 yi amamas istenir. Bunun yannda salyangoz k norm apa uymaldr. Baz k flanlar norm aplar mm olarak 32, 40, 50, 65, 80, 100, 125, 150, 200, 250 dir. A.J.STEPANOFF METODU Stepanoff kendi metodunu yapt deneysel almalara dayandrmaktadr. Kendisi salyangoz gvde iinde serbest dnme ilkesine gre hareket eden akkana srtnmelerin ve ikincil akkanlarn etkilerini ihmal ederek sonuca gitmitir. Ayrca salyangoz gvde iinde ortalama bir hz kabul ederek bunu zgl hza bal bir hz says ile tanmlamtr ekil (2.33). Salyangoz gvde iindeki ortalama hz, c 3 = K 3 . 2.g.H = K 3 . 2.Y (2.76) belli olduktan sonra kesitler kolaylkla bulunur. rnek olarak x. kesitteki debi Qx ise buradaki kesit,
Qx = Qx c3

eitliinden bulunur. Buradan da her kesite ait aplar kolayca hesaplanr. Salyangoz gvde izimi iin balangtan itibaren sarm asn ele alnarak yaplacaksa, asna karlk gelen kesit A olmak zere,
A = o .Q 360 o .c 3

(2.77)

yazlabilir.

39

ekil (2.32)

A. J. Stepanoff metoduna gre izilen orijinal salyangoz gvde ile saysal deerlere gre izilen salyangoz gvdenin imalat resmi.

ekil (2.33) Salyangoz gvde iindeki ortalama hza ait K3 hz says (D3-D2)/(D2) ap oran ve s asnn zgl hza bal olarak deiimi (8).

40

ekil (2.32)de grld gibi salyangoz gvde 8 kesite ayrlm ve en son 8. kesit basma kademesine dik gelecek ekilde 8 kesitine kadar ekilmitir. Bylece salyangoz dili de A noktasndan C noktasna kaydrlarak, sivri durumdaki dilden yuvarlatlm bir dil elde edilmitir. Salyangoz gvdeye ait dier bykler iin Pfleiderer metoduna gre izilen salyangoz gvde de alnan byklkler kullanlr. Her iki metoda gre izilen salyangoz cidar kalnl iin klasik kazan kalnl forml,
e (p.D) /(2.em )

kullanlr. Dkm teknii asndan bu eitlik ile elde edilen deerden biraz daha byk deerlerin alnmas tavsiye edilmektedir. 2.2.3.1. SALYANGOZ GVDE HAKKINDA DER BLGLER Salyangoz gvdeler genellikle GG18 veya GG22 pik malzemeden dklerek imal edilir. Baz zel durumlarda kalitesi yksek pik dkm kullanlr. rnek olarak GG25 veya GG28 gibi. Yksek basnl ve yksek scaklkta alan pompalarn salyangoz gvdeleri genellikle krom katkl elik dkmden imal edilir. Gvde et kalnlklar pompann byklne gre deiir. Genellikle et kalnl 8 ila 15 mm arasnda olur. Salyangoz gvdeler zorunlu bir durum sz konusu olmadka pompa emme az ile birlikte yekpare imal edilir. Bylece pompann emme esnasnda kaaklar asgariye indirilir. Gvdeye ark arka taraftan monte edilir ekil (2.34).

ekil (2.34) Emme az ile yekpare olan radyal kl salyangoz gvde ve pompann dier elemanlar. Salyangoz gvdenin dkm esnasnda maann yerletirilmesi itina ister. Maann gvdeye kak olarak yerletirilmesi sonucu, gvde cidar eit kalnlkta olmayacaktr. Bu durumda pompann statik denenmesinde veya iletmeye alnmasnda gvde cidarnn ince olduu konumunda basntan dolay sznt ve delinmelerin olumas kanlmazdr. (8)de Stepanoff salyangoz gvde imalatna ok dikkat edilmesi gereini vurgulamtr. Salyangoz gvde dkmden ktktan sonra i cidarlar mutlaka temizlenmelidir. Temizleme ilemi yaplmadan pompann iletmeye alnmasnda arzu edilen verimden %5 daha kk verimle karlald tespit edilmitir (8). 41

ekil (2.35) ada grld gibi ark orta ekseni ile salyangoz gvdenin simetri ekseni st ste gelmelidir. Ayrca eksenler arasnda bir a fark olmamaldr. ekil (2.35) b.10lik bir a farknda pompa veriminde %1,5 kadar bir dme, dier durumda ise verimde %2,7 azalma olduu deney ile tespit edilmitir (8).

ekil (2.35) Salyangoz gvde imalatnda meydana gelen hatalar.

ekil (2.36) a ve bde grld gibi salyangoz gvde ya radyal kl veya yapm kolay ve ucuz olan teetsel kl biimde imal edilir. ekil (2.36) adaki durum norm salyangoz gvde biimidir. Bu hal uygulamada ok kullanl olmaktadr. ekil (2.37) de grld gibi balant saplama veya cvata saylar o ekilde seilir ki salyangoz gvde k az, yerletirme yerinin zelliine gre belirli alarda eksen evresinde dndrlerek pompann yerletirilmesinde byk kolaylk salanm olur.

ekil (2.36) Radyal ve teetsel kl salyangoz gvdeler.

ekil (2.37) Radyal kl salyangoz gvdeli pompann eitli biimlerde monte edilmesi.

42

Radyal kl salyangoz gvde hesab aynen teetsel kl salyangoz gvde de olduu gibi yaplr. ekil (2.39) da radyal kl salyangoz gvdenin izimi verilmitir. K.H.Flrkemeier yapt deneysel almasnda bu tip salyangoz gvde de D dil asnn pompann verimine etkisi olduunu gstermitir ekil (2.38). Salyangoz dili ile ark arasndaki r aral ve dey dil uzunluu iin (2.73) ve (2.74) eitliklerinde verilen deerlerin alnmas gerekmektedir.

Pompa zgl enerjisinin, Veriminin ve radyal kuvvetin Debiye bal olarak deiimi

ekil (2.38) K.H.Flrkemeierin Experimentelle Untersuchungen zur Optimierung von Spiralgehausen fr Kreiselpumpenmit Tangentialen und Radialen Druckstutzen adl doktora almasndan alnmtr.(TU Braunschweig, 1977).

43

ekil (2.39) Radyal kl bir salyangoz gvde izim rnei. izim teetsel kl bir salyangoz iin uygulanan herhangi bir metot ile gerekletirilmitir. D as deeri ekil (2.38)de verilen diyagramdan yararlanlarak 200 kabul edilmitir. 2.3. SIZDIRMAZLIK ELEMANLARININ SEM VE HESABI Santrifj pompann yaps gerei mil ve ark dnme hareketi yaparken gvde ve buna bal ksmlar sabit durmaktadr. ekil (2.40)da grld gibi pompa ister tek, ister ok kademeli olsun dnel ark ile,

ekil (2.40) Tek ve ok kademeli pompada geri aklarnn olumas ve anma halkalarnn durumu. gvde arasnda konstrksiyon gerei mutlaka belli bir miktarda boluun olmas gerekir. Pompa emme azndaki basn, basma tarafndaki basntan kk olduundan ekil (2.40)ta iaret edildii gibi ana debinin bir ksm geri dn yaparak emme azna oradan da arkn iine ulaacaktr. Zaman iinde dnel ark ile gvde arasndaki boluk anmadan dolay artacak ve kaan debi miktar fazlalaarak pompa volimetrik veriminin dmesine sebebiyet verecektir. Bunun yannda gvde veya dnel arkn ilgili konumlarndaki anmada bunlarn zaman iinde deitirilmesi sonucunu douracaktr. Bu deiiklik ekonomik olmayacandan zellikle gvdeye veya dnel arka geirilen AINMA BLEZ veya HDROLK CONTA adn alan ve genellikle bronz malzemeden imal edilen szdrmazlk elemanlar kullanlr. ekil (2.41)de eitli kullanma yerlerine gre uygulanan anma bilezii biimleri grlmektedir. 44

Genel olarak tam santrifj pompalarda dnel ark ile anma bilezii arasndaki boluk 0,15 ile 0,35 mm aralnda deiir. (4)de bu boluun Da(m) apna bal olarak, D e = 0,6. a + 0,15 mm 1000 eitliinden bulunmas nerilmektedir. ekil (2.41). (3)te ise anma bilezii i ap Di 150 mm ise boluun 0,2 mm, Di> 150 mm ise,

e = 0,2 + 0,001.( D i 150) mm)

eitliinin kullanlmas tavsiye edilmektedir. Anma bilezii boyu L iin ise yine (3)te, L = (0,12 0,16).D i eitliinin kullanlmas nerilmitir.

ekil (2.41) Anma bileziinin eitli montaj biimleri.

Anma bilezii boyu L hesap yolu ile bulmak ta mmkndr. Genellikle dnel ark n ve srtndaki L boyu eit kabul edilir ekil (2.40) a. Ayrca ark emme taraf ile srt tarafnda meydana gelen kaak debiler eit kabul edildii takdirde, sadece bir taraf iin meydana gelen kaak debi,
Qk = Aa 2 p

(2.78)

eitliinden bulunur (1). ekil (2.42). Bu eitlikte; Aa (m2) Araln gei alan ( .Da.e) P (N/m2) Araln iki yanndaki basn fark (kg/m3) Akkann younluu (-) Aralk direncini hesaba katan debi katsays olmaktadr. p aralk basnc iin ra=Da/2 yazlarak, r22 ra2 2 (2.79) p = p3 p o a 2 Ya = p3 po (2.80) 45

( p ) /( ) = Ya 2 (r22 ra2 ) /(2) a eitlikleri elde edilir.(2.81) eitliinde; Ya (m 2 / s 2 ) Aralk zgl enerjisi, a (1 / s) arkn n taraf ile gvde arasndaki akkann asal hzdr.

(2.81)

ekil (2.42)

Dnel ark ile gvde arasndaki geometrik oranlar, a) Silindirik halka aralk b) z=3 halka aralkl szdrmazlk dzeni

Tam santrifj pompalarda genel olarak ekil (2.42) ada grlen silindirik halka aralk kullanlr. Bu aralk iin debi katsays, 1 = z L (2.82) + 2 2.e eitliinden bulunur (1).Bu eitlikte; z (-) Szdrmazlk aralk says e (mm) Aralk genilii (-) Enerji dnm katsaysdr. (2.82) eitliindeki katsays ekil (2.43)de verilen ve Reu ya bal olarak deiim gsteren erilerden seilir. u evresel hzna gre elde edilecek Reynolds says, 2 e ua Reu = , ua = ra (2.83 V eitliinden bulunur. c hzna gre elde edilecek Reynolds says ise,

Rec =
eitliinden hesap edilir.

e c1 , V

c1 = ( Qk ) /(2 Aa )

(2.84)

ekil (2.43) Sadece bir szdrmazlk aralkl silindirik halka aralk iin katsaysnn Reu ile temsil edilen u evresel hzna bal olarak deiimi (9).

46

(2.82) eitliindeki katsays ise ya, 0,3322 = .(1 + (Re u / Re c ) 2 ) 3 / 8 (2.85) /4 Re 1 c eitliinden hesaplanr. Veya Rec ve Reu hesaplandktan sonra ekil (2.44) deki diyagramdan yararlanarak katsays belirlenebilir. ekil (2.44)deki diyagramda aratrmac aralk ak ( 2. .p / ), Recyi de Rec= (2.e.c./p) eklinde ifade ederek Recnin hz cyi c = parametre olarak kullanlmasn salamtr.
(x)

Bylece,
B = (2 e / u) ( (2 e) /( L ) (2 p ) /( ) )

deerinin hesaplanmasn ve ekil (2.44)de B deeri ile Reu saysnn kesime noktasnn bulunmasn nermitir. (1). Bu kesime noktasndan diren katsays ile Rec saysn okumak mmkn olmaktadr. Szdrmazlk eleman hesabnda nceden kabul edilen volimetrik verim vastasyla kaak debi belirlenir. Bunun yannda L boyu da kabul edilir. Sonra (2.82), (2.81) ve (2.78) eitliklerinden kaak debi hesaplanr. Son olarak hesaplanan debi, ilk bulunan veya kabul edilen kaak debiden kke L boyu doru seilmi demektir. Deerinin hesaplanmasn ve ekil (2.44) de B deeri ile Reu saysnn kesime noktasnn bulunmasn nermitir (1). Bu kesime noktasndan diren katsays ile Rec saysn okumak mmkn olmaktadr.

ekil (2.44)

Rec ve Reu saylarna bal olarak diren katsays. Taral blgede Taylor evrileri zerinde etkili olabilecei iin bu blgede nceden belirlenen deerleri gvenilir olmayacaktr (9).

Anma bilezikleri dnda pompann emme ve arka tarafnda mil ile sabit duran ksmlar arasnda da szdrmazln salanmas gerekir. ekil (1.3)de grld gibi kademeli bir pompada pompa milinin her iki taraf salmastra kutusu ile donatlmtr. rnek olarak pompa 47

atmosfer basncndan suyu emiyorsa, pompa emme tarafnda atmosfer basncndan daha kk bir basn hkm srecek ve dzenlenen salmastra kutusu ile ieriye havann girmesi nlenecektir. Dier taraftan pompann arka ksmnda atmosfer basncndan daha byk bir basn meydana gelecek ve buradaki salmastra dzeni ile de suyun dar kmasna mani olunacaktr. Bunlarn yannda salmastralar ksmen de olsa mili yataklamak ve soutma grevini de yerine getirirler. Salmastra malzemesi yerletirildii konumda mile temas ettiinden zaman iinde srtnmeden dolay snma meydana gelecektir. Bu snma hem mile hem de salmastra malzemesine etkili olacaktr. Bu etkiyi azaltmak iin ekil (2.45)de grld gibi bir kanal vastas ile salmastra malzemesi ile mil su ile temas ettirilir. Bylece hem souma hem de bir nevi yalanma salanm olur. Baz durumlarda kutunun yerletirildii konumda basn dkl sz konusudur. Bu durumda salmastra kutusunu su ile beslemek ve suyun salmastra kutusuna rahat giriini salamak iin FENER HALKASI ad verilen ve bronz malzemeden ift paral imal edilen halkalar kullanlr ekil (2.45) b.

ekil (2.45)

Salmastra kutusu a) Basit tip (k salmastra malzemesini sulamak iin gerekli halka kanal) b) Fener halkal salmastra kutusu (f fener halkas, mb mili koruyan bur) (4)de fener halkas et kalnl e iin, d pompa mili ap olmak zere,
e = ( 0,7...0,8) d

alnmas nerilmektedir. Bu deerin DIN 3780den alnd ifade edilmitir (4). Salmastra malzemesi olarak pompa sanayiinde genellikle kare kesitli olan pamuk, keten ve kenevir gibi lifleri sktrlarak veya bklerek kullanlan bitkisel malzemeler veya amyant gibi mineral bazl malzemeler yahut ta naylon, PTFE (Politetra Fleoroetilen) gibi sentetik malzemeler kullanlr. Bu malzemeler hakknda daha fazla bilgi iin (13) ve (14) nolu kaynaklardan yararlanlabilir. Salmastra malzemesinin mil zerine yerletirilmesi bilgi ve zen gerektirir. ekil (2.46)da salmastra malzemesinin mil zerine yerletirilmesi grlmektedir. ekil (2.47) ve ekil (2.48)de de dz ve eik kesitli salmastra malzemelerinin mil zerine yerletirilmesi ve kesilmesi grlmektedir.

ekil (2.46)

Salmastra malzemesinin mil zerine yerletirilmesi 48

a)Doru yerletirme. nceden biimlendirilmi salmastra malzemesini mile geirmeden nce ularnn aksi ynlerde hafife bklerek almas gerekir. b)Yanl yerletirme. Salmastra halkas mili kaplamyor. Ayrca malzemede krlmalar meydana gelir. Salmastra malzemeler fazla bir kuvvet uygulamadan mile yerletirilmelidir. Gerekirse mil hafife yalanr. ekil (2.45)de grld gibi salmastra says 4 ila 6 arasnda deiir. Sonra salmastra kapa vastas ile belli miktarda sklarak salmastra kutusu tamamlanm olur.

ekil (2.47) Dz kesitli salmastra malzemesi. rgl tiplerde dz kesim yapmak gerekir.

ekil (2.48) Eik kesitli salmastra malzemesi. Katl tiplerde eik kesim yapmak icabeder. alma artlarna bal olarak salmastra malzemeleri kullanlmas syle zetlenebilir. a) Grafit ve kaln (viskoz) yalama maddeleri ile doyurulmu pamuk salmastra malzemesi su naklinde kullanlan dk basnl pompalarda uygulanr. b) Grafit ve teflon ile doyurulmu amyant salmastra malzemesi 2000C scakla ve 25 bar basnca kadar olan scak su sevk eden iletmelerde kullanlr. Ayrca asit ve bazl ortamlarda alan kimyevi pompalarn szdrmazlk eleman olarak ta uygulanr.

49

c) Amyant liflerinden, grafit, hafif metal ve balayc ya vb. elastik malzemelerden meydana gelmi salmastra malzemesi petrol retimindeki ve svlatrlm gaz naklinde ve buna benzer yerlerde alan pompalarda kullanlr. d) Srtnmesi ok dk metal folyelerden (yaprak veya varak) meydana gelmi metalik salmastra malzemesi alma scakl 2000C ye kadar olar petrol retimindeki pompalarda veya alminyum folyeden olumu salmastra malzemesi 2000 den 4500C scakla kadar alan petrol retim tesislerindeki pompalarda kullanlr (3). Bu salmastra tipleri ile donatlm baz pompa ekilleri aada verilmitir. Bylece ileride yaplacak projelendirme ilerinde bu ekillerin faydal olaca phesizdir. ekil (2.49) Tek kademeli, salyangozdan ayakl ve rulman yatakl pompada fener halkas (sulama halkas) ile donatlm salmastra kutusunun grnts. Bu tipte maksimum alma basncnda 1050C scakla kadar almak mmkndr.

Bu tip salmastra, pompann aadaki lleri iin geerlidir. 10 bar basnta; 32-125 ten 100-250ye kadar, 8 bar basnta; 100-315 ten 150-400e kadardr. ekil (2.49)da verilen rakamlar yle aklanabilir. 32-125 pompa tipini belirlemektedir. Yani pompann salyangoz k flan ap 32 mm ve dnel ark ap 125 mm olmaktadr. Dier bir lde 150-400 olsun. Ayn ekilde salyangoz k flan ap 150 mm dnel ark ap 400 mm demektir. Genel olarak pompa emme az flan ap, salyangoz k flan apndan byk yaplr. Standart pompalarda bu durum bataki rakamlar emme flan ap olmak zere aadaki gibidir. 50/32-65/40-65/50-80/65-100/80-125/100-150/125-200/150.

50

ekil (2.50) Tek kademeli, salyangozdan ayakl, rulman yatakl ve fener halkal salmastra dzeni. Ayrca gvdeyi soutmak iin souk su balantl tip. Bu tip salmastra ile maksimum basnta 1400C scakla kadar almaa msaade edilir. Pompa lleri: 8 bar basnta; 32-125 ten 100-250ye kadar. 6 bar basnta; 100-315 ten 150-400e kadardr

ekil (2.51) Tek kademeli, gvdeden ayakl, rulman yatakl ve fener halkal salmastra dzeni. ekil (2.49)dan tek fark salyangozdan deil de, gvdeden ayakl olmasdr. Dier zelliklerin tamam bunun iin de geerlidir.

51

ekil (2.52) Tek kademeli, gvdeden ayakl, rulman yatakl ve sulama halkal salmastra dzenli santrifj pompa. ekil (2.50) deki zellikler aynen bu tip iin de geerlidir.

ekil (2.53)

Bir pompann emme tarafndaki salmastra dzeni (KSB pompa fabrikas).

Buraya kadar verilen rnekler genel anlamdadr. Endstriyel uygulamalarda o kadar ok pompa tipi vardr ki bunlarn hepsinden bahsetmek bu kitabn konusu dndadr. rnek olarak scak su basan pompalarda salmastra kutusu bir zarf iine alnmaldr. Sonradan bu zarf dardan souk ve temiz bir su devresine balanarak soutulmaldr. Bunun dnda kimya sanayiinde, gda sanayiinde, kat sanayiinde, eker sanayiinde vb. sanayilerde uygulamalar tamamen deiiktir. Bunlar iin kaynak ksmnda verilen eserler ve bu eserler iinde verilen kaynaklardan istifade edilerek zme gitmek mmkndr. imdiye kadar anlatlan salmastra malzemeleri ile tam bir szdrmazln salanmas mmkn deildir. rnek olarak bir otomobilin sirklasyon pompasnda, bir bulak veya amar makinesi pompasnda mutlaka tam szdrmazlk istenir. Yine kaynar su sevk eden bir pompada bu tip bir salmastra kullanlmas milin ksa zamanda snmasna, kimyevi madde basan bir pompada ise milin korozyona uramasna sebep olacaktr. Gelien teknolojiye paralel olarak bu alanda da eitli tipte salmastralar ortaya kmtr. Bu tiplere MEKANK SALMASTRA ad verilmektedir. 52

Mekanik salmastralar ilgili imalat firmalarn verdikleri bilgi ve kataloglarndan yararlanlarak seilmelidir.

ekil (2.54) Bir mekanik salmastra ve salmastraya etkileyen kuvvetler. Mekanik salmastrann alma prensibi zetle aadaki gibi aklanabilir. ekil (2.54)te grld gibi pompa milinin szdrmazlk konumunda gayet hassas ilenmi aln yzeylerini haiz (1) nolu sabit duran kar disk ile (2) nolu dnel diskin birbirlerine srtnerek szdrmazlk elde edilir. Burada (2) nolu dnel diske Fy yay kuvveti ile Fh akkann basn kuvveti etkileyerek sabit diske temas salanr. Her iki diskin aln yzeyleri mmkn olduu kadar przsz ve temiz olmaldr. Diskler pompa mil eksenine gre tam dik gelecek ekilde yerletirilmelidir. Disklerin yzey przll 0,5...1myi amamas gerekir (3), (4), (13), (14). Bu yzden diskler hassas makinelerde ilenmeli, talanmal ve leblenmelidir. Bylece bu tip salmastrann kullanlmas sayesinde sznt ve kaaklar pratik olarak ortadan kalkm olacaktr. ekil (2.54)te gsterildii gibi Pb akkan basnc (2) nolu dnel diskin Ah = ( / 4 ) (dd2 d 2 ) yzey alann etkilemektedir. A = ( / 4 ) ( dd2 di2 ) yzey alan ise (1) nolu sabit kar diskin etki alandr. Her iki yzey birbirine eit olduu gibi farkl da olabilir.

Ah A

ise hidrolik yksz (dengeli) bir kayma yzeyi

ise hidrolik ykl (dengeli olmayan) bir kayma yzeyi meydana geliyor demektir. k = A h / 4 eklinde tanmlanacak bir orana da Hidrolik Yk Oran ad verilmektedir (4). (1) nolu sabit duran kar diskin aln yzeyine,
F = Fy F F F ar S b h

Ah A

Eksenel basn kuvveti etkiler. Eitlikteki byklkler sras ile, 53

Fy Yay kuvveti

Fh Hidrolik kuvvet Far Aralktaki akkann basn kuvveti

Fs Mil ile (2) nolu diskin arasnda bulunan radyal szdrmazlk elemannn

srtnme kuvvetidir. ekil (2.54)deki szdrmazlk eleman (3) no ile gsterilen 0- ringidir. Fs srtnme kuvveti 0-ringinin zorlanmasna, alma durumuna ve snmasna gre bykl ve yn deiir. Uzun bir iletmeden sonra szdrmazlk eleman basn dalgalanmalar ve makine titreimlerinden dolay pratik olarak yerine alacak ve Fs kuvveti ihmal edilebilecek bir mertebeye inecektir. ekil (2.54)te grld gibi szdrmazln salanmas iin birbirine srten disklerin yannda 0ring v.b. szdrmazlk elemanlarnn da kullanld unutulmamaldr. MEKANK SALMASTRALARDA DENGE DURUMU 1) Dengeli olmayan mekanik salmastra (Hidrolik ykl) Pompann akkan basnc kayma yzeyi bnin tamamn etkilemektedir ekil (2.55). Bu szdrmazlk biimi, diskin hzla anma tehlikesi yznden sadece dk basnl pompalarda kullanlr (3).

ekil (2.55) Dengeli olmayan mekanik salmastra (3)ten alnmtr. BY Bask yay SE Szdrmazlk eleman o-ring Dd Dnel disk Ds Sabit disk B Szdrmazlk diskinin genilii 2) Dengeli mekanik salmastra (Hidrolik yksz) Yay basks ile birlikte szdrmazl nlemee alan akkan basnc burada b geniliini haiz yzeye etkiler.

b1 b

dir. Bu durumda itme basnc ksmen dengelenmitir

ekil (2.56). Akkan basnc dnen veya sabit duran disklerin d veya i evresinden etkiler ekil (2.56) ve ekil (2.58). tme basnc akkan basnc ile ykselir. Bu ykselme 54

dengeli olmayan mekanik salmastradan daha ar cereyan eder ve ykselme birinci derecede b geniliine baldr.

ekil (2.56) Dengeli mekanik salmastra (3)ten alnmtr. b1 Akkan basncnn etkiledii yzeyin genilii Dier harflerin anlamlar ekil (2.55)de olduu gibidir. Mekanik salmastrada kullanlan bask yaynn durumuna gre, a) ten yayl, akkan yayn evresinde etken ekil (2.56). b) ten yayl, bask yay akkandan ayrlm, kuru ekil (2.56). c) Dtan yayl, akkann bulunduu hacmin dnda. Bu tip zellikle korrozif akkanlarda kullanlr ekil (2.57) ve ekil (2.58).

ekil (2.57) Akkan diske iten ksmen etkili durum ve bask yay akkann dnda (3)ten alnmtr.

Ayn ekilde bask yaynn pompa miline gre durumu nemlidir. Bu da, 1) Dnel bask yay. Yay hareketli diske tespit edilmitir. Yay santrifj kuvvetin etkisine maruzdur ekil (2.55), ekil (2.56) ve ekil (2.57). 2) Sabit duran bask yay. ekil (2.58)de grld gibi bir taraf dnmeyen fakat eksenel oynayabilen disk zerinde ve dier taraf da sabit duran taraf da sabit duran salmastra burcu tarafndan desteklenir. Burada yay santrifj kuvvet etkisinde deildir ve akkanla temas yoktur. Dtan ykl byle bir mekanik salmastra akkan basncndan bamszdr ve hzl dnen pompalarda uygulanr.

55

ekil(2.58) Kuru blgede bulunan dtan yayl mekanik salmastra 1 Atk Akkan 2 Soutma akkan

MEKANK SALMASTRA MALZEMES Mekanik salmastralar iin malzeme seiminde sevk edilen akkann zellikleri gz nnde bulundurulmaldr. Birbirine srten disklerin iyi kayma zelliklerine sahip olmalar gerekir. Malzemelerden iyi bir termik geirgenlik yetenei arzu edilir. Uygulamada aadaki malzemelerle karlalr. Grafit, elik almlar, zel dkme demir, keramik malzemeler, bronz ve plastik orijinli malzemeler. Malzeme seiminin doru yaplmas iin belli artlarda szdrmazln mr dnlerek kararn verilmesi gerekir. ekil (2.59)da eitli malzemelerden meydana gelmi mekanik salmastra rnei grlmektedir.

56

ekil (2.59) Deiik malzemelerden meydana gelmi bir mekanik salmastra rnei. MEKANK SALMASTRALAR N MSAADE EDLEN BASINLAR Mekanik salmastralarn alabilecei basnlar hakknda bilgilerin ilgili imalat firmalar tarafndan verilmesi gerekir. Hidrolik ykl yani dengede olmayan salmastra tipleri ile 5 bardan 7 bar basnca kadar almak mmkndr. Bir salmastrada msaade edilebilir en yksek basnca eitli faktrler etkilemektedir. Bunlar temiz, iyi yalayan akkanlar, dk dnme says ve yksek olmayan scaklklar gibi faktrlerdir. Hidrolik yksz yani dengeli bir mekanik salmastra daha yksek basnlarda kullanlr. Basn snr 15 ila 55 bar arasndadr Allagelmi uygulamalarda bu tip mekanik salmastralar iin basncn 30 bar gememesi istenir Aadaki ekiller proje almalarnda kolaylk salayaca dnlerek verilmitir.

ekil (2.60) Soutmal ve hidrolik dengeli bir mekanik salmastra 1. Aralk (Buradan salmastra iine az miktarda pompann bast akkan girer) 2. Salmastra ortam 3. Soutma suyunun girii 4. Sabit kar disk 5. Salmastra gvde kapa 6. Szdrmazlk eleman 7. Dnel disk 57

8. Kar diski sabitletiren pim 9. Mili koruyan bur 10. Bask yay

ekil (2.61)

Yumuak salmastra takviyeli mekanik salmastra rnei

ekil (2.62) Tek kademeli, salyangozdan ayakl, rulman yatakl bir pompann mekanik salmastra dzeni. Maksimum alma scakl 140oC, Pompa lleri; 8 bar basnta: 32-125 ten 100-250 ye kadar, 6 bar basnta: 100-316 ten 150-400 e kadar. 3. KRTK HIZ HESABI Kritik hz hesabnda ncelikle pompa milinin yatay veya dey durumu gz nnde bulundurulmaktadr. Tek kademeli santrifj pompalarn milleri ya tek yatak veya iki yatakl konsol kiri durumunda olur ekil (3.1). Pompa miline etki eden kuvvetleri ekilde gstererek kritik hz iin milin izin verilen sehimi bulunabilir.

58

Tek yatakl konsol kiri durumunda mil ki yatakl konsol kiri mil Mil sehimi eitlii, Mil sehimi eitlii, 3 yo = ( L ) /( E I )(F1 / 3 + F2 / 3) ( cm ) yo (F1 ( L1 + L2 ) L2 /( 3 E I ) ( cm ) 1 ekil (3.1) Tek ve iki yatakl konsol kiri durumu (5). ift girili veya ok kademeli pompalarda yataklama aada olduu gibi yaplarak ilgili mil sehim deeri eitlii ekillerin altlarna yazlmtr ekil (3.2).

ift girili pompada yataklama Kademeli pompa durumunda yataklama Mil sehimi eitlii Mil sehimi eitlii 3 F 5 F2 L Fi F2 L3 5 L3 1 yo = ( 1 + ) ( cm ) yo = ( ) ( cm ) 48 384 E I E.I 48 384 ekil(3.2) ift girili ve ok kademeli pompada yataklama durumu. (5)ten alnmtr. Eitliklerde kullanlan harflerin anlam aada olduu gibidir. F1 Dnel arkn arl (daN) F2 Pompa milinin arl (daN) L ark veya yatak konumunu belirleyen uzunluklar (cm) E ark milinin elastisite modl (daN)/cm2 ) I ark milinin atalet momenti (cm4) . Pratikte kritik hz iin,
nk 300 G

( d / dak )

(3.1)

eitlii kullanlr (4), (10). Burada, (daN/cm) Milin elastisite katsays G (daN) arkn arldr. Dnel ark arl G,mile etki eden kuvvet olarak dnlrse (3.1) eitliinde sehim iin, y = G / (cm) (3.2) eitlii elde edilir. ki eitlik arasnda G = .y eitlii gz nnde bulundurularak, n k 300 / y (d / dak ) (3.3) sonucu bulunur. 59

Duyarl bir kritik hz hesab iin nceden izilen dnel ark rnek olarak drt ksma ayrlarak her bir ksmn hacmi hesaplanr. Hacimler yardm ile arkn arl bulunur. Kitabn sonunda verilecek saysal bir rnekte bu yntemin nasl uyguland gsterilecektir. 4. EKSENEL TME VE DENGELENMES Santrifj pompalarda dnel arkn n ve arkasndaki basnlarn farkl olmasndan dolay meydana gelen EKSENEL KUVVET ark emme tarafna doru itecektir. Bilhassa ok kademeli pompalarda eksenel itme kuvvetinin deeri olduka byktr ve bunu dengelemek iin zel tedbirlerin alnmas gerekir. 4.1. EKSENEL TMEY OLUTURAN KUVVETLER Tek bir dnel ark ele alnarak eksenel kuvvetin meydana gelii yle aklanabilir ekil (4.1).

ekil (4.1) Eksenel itmeyi oluturan kuvvetler. Dnel arka etkileyen kuvvetler; FI arkn arka yzne etkileyen basn kuvveti, FII arkn n yzne etkileyen basn kuvveti, FIII arkn giriinde c akkan hznn yn ve iddeti deitiinden oluan momentum kuvvetidir. ekil (4.1)de kuvvetlerin etki ynleri gz nnde bulundurularak ve FI kuvvetinin yn pozitif kabul edildikten sonra EKSENEL TME kuvveti iin, Feks = FI FII FIII (4.1) eitlii elde edilir. Bu eitlikteki FI kuvveti, ekil (4.1)de grld gibi I yan hacminin dar ve pompa mili ile gvde arasnda salmastara ile salanan szdrmazlk sayesinde bu hacimde gei ak yok kabul edilerek, akkann zorunlu burga hareketi yapt yani aynen bir kat cisim gibi dnd esasndan hareket edilerek belirlenir. I yan hacmini igal eden akkann arkn asal hznn aI=O,4 kadar ile dnd kabul edilir (1), (12). Zorunlu burga hareketinde basn dalm dzlemde paraboliktir. Dnel arkn kndaki basn p3 ve ark giriindeki basn po olduuna gre arkn r2 yarapnda emme taraf da gz nnde bulundurularak basn fark olarak, r22 r 2 2 (4.2) p = p3 po aI 2 yazlabilir. Hidrolik Makinalar dersinden bilindii gibi Ya aralk basnc zgl enerjisi, 60

p3 po eitlii ile verilir (1), (9), (12). Bu eitlik (4.2) eitliinde yerine konursa, Ya =
2 aI

(4.3)

r22 p = ( Ya ) 2 sonucu elde edilir. Dier taraftan ekil (4.1)de grld gibi FI kuvveti iin,

(4.4)

F1 = 2 p r dr
rs

r2

yazlr ve (4.4) eitliinden elde edilen p deerinin karl yerine yazlr ve integral ilemi tamamlanrsa, r22 rs2 (4.5) FI = (r22 rs2 ) ( Ya 2 ) aI 4 eitlii bulunur. FII kuvveti yle belirlenir. II hacmindeki akkan ark ile emme az tarafnda braklan zorunlu aralktan dolay serbest dnme yasasna gre (r.cu=Sabit) hareket eder (1), (2), (9), (12). Hesab kolaylatrmak iin bu yan hacmindeki akkann sabit bir asal hzla dnd ve bu hzn a=0.8. olduu kabul edilerek FI kuvveti iin yaplan ilemler tekrarlanarak, r22 ra2 2 2 2 (4.6) FII = (r2 ra ) ( Ya aII ) 4 sonucu elde edilir. FII momentum kuvveti ise arka eksenel olarak giren akkann yn deitirerek radyal konum almasndan dolay oluur ve, FIII = Q com (4.7) eitliinden bulunur. 4.2. EKSENEL TMENN DENGELENMES Genel olarak kk eksenel itme kuvvetleri (100 ila 200 daNa kadar) sz konusu olduu takdirde arkn arka yzne alacak delikler ile dengeleme salanr. Veya seilecek uygun rulmanl yataklar ile zme gidilir. arka alacak dengeleme deliklerinin kanat balangcna yakn bir konumda olmas salanmaldr ekil (4.2). Kanat kanallar iinde alacak dengeleme delikleri pompann manometrik yksekliine olumsuz etki yapaca gzden karlmamaldr. ark apna uygun olarak dengeleme delikleri says kanat saysna eit veya 4 ila 8 arasnda deiirken, delik ap 5 mm den 30 mmye kadar seilebilir (3). Dengeleme delikleri ile donatlan arklarda nemli derecede kaak kayplar oluacandan mutlaka hidrolik contalarn (Ypranma halkalar) kullanlmasnn gerektii unutulmamaldr ekil (4.2). ekil (4.3)de grlen srt kanatlar yardm ile eksenel itmenin dengelenmesi mmkndr. Oluturulan srt kanatlar akkan da doru itecektir. Bylece kanat blgesinde iten da doru olan ak, kanatlar ile gvde arasnda kalan ksmda dtan ie dorudur. Yaplan deneysel alma sonucu srt kanatl uygulamada akkann asal hznn arkn asal hzna gre dta, (aI)d=0.5., ite (aI)i=1.3.ya kadar kt belirlenmitir(x). Srt kanat uygulamal durumlarda aI=0,8. kabul edilerek hesaplar yaplr (1). Bylece (4.5) eitliinde verilen FI kuvvetinin daha kk deer alaca ve sonu itibar ile eksenel itmenin dengelenmesinin saland anlalr.
1

61

5 2 7 6 3 6

a Ypranma Halkas b Dengeleme Delii 1 2 3 4 5 6 7

Salyangoz Gvde Emme Flan Dnel ark Dnel ark Mili Salmastra Ypranma Halkas Dengeleme Delii

ekil (4.2) Teetsel ve radyal kl salyangoz gvdeye haiz iki adet tek kademeli santrifj pompa dnel arknda alan dengeleme delikleri.

ekil (4.3) Srt kanatlar uygulamas ile eksenel itmenin dengelenmesi. ekil (4.4)de grlen ift girili bir pompada eksenel itmenin kendiliinden dengelendii aikardr. Aada verilen ekillerle eitli dengeleme biimleri gsterilmee allmtr.

62

ekil (4.4) ift girili pompada eksenel itmenin kendiliinden dengelenmesi (KSBden).

ekil (4.5) ift kademeli pompada karlkl yerletirilmi arklarla eksenel itmenin dengelenmesi.

63

ekil (4.6) Kademeli pompalarda dnel arklarn eitli biimlerde yerletirilmesi ile salanan eksenel itme. ekil (4.6)da grlen eksenel itmenin giderilmesi yntemleri olduka pahal ve kark bir zmdr. Kademeli pompalarda eksenel itmeyi dengelemek iin bir baka yolda DENGELEME DSKLER kullanmaktr. eitli biimlerde gerekletirilen dengeleme diskleri ile ilgili rnekler aada verilen ekillerde aklanmtr. Esasnda kademeli pompalarda en iyi dengeleme ekli dengeleme diskleri ile salanr. Bir dengeleme diski ile eksenel itme tamamen dengelenir. Dengeleme diskleri hassas bir iilik gerektirdiinden pis su pompalarnda eksenel itmenin dengelenmesi iin dengeleme diskinin kullanlmas sz konusu olamaz.

ekil (4.7) Dengeleme diski ile eksenel itmenin dengelenmesi (3)ten alnmtr. ekil (4.7)de grlen dengeleme diski yle alr. Kademeli pompann son arkndan sonra oluturulan 1, 2 ve 3 nolu hacimlerden 1 nolusu basnl akkan ile dolu, 3 nolu su pompa emme az ile veya atmosfer basnc ile balantl olduundan meydana gelen eksenel itme dengeleme diskini (DD) ters ynde itecektir. nk dengeleme diski ap ilgili konumun szdrmazlk halkas apndan daima byk olduundan oluan kar kuvvet eksenel itmeden daima daha byk olacaktr. b23 aral geniledike 2 hacminin basnc decek; eksenel itme ar basacak ve eksenel itme ile kar kuvvet dengeye gelene kadar aralk tekrar azalacaktr. Bu dengelem dzeninde dengeleme diski mile sabitletirilmitir. Dengeleme diski enesi ile gvdeye balanan kar enenin kaliteli malzemeden ve ok iyi ilenmesi gerei aikard. Dengeleme diski malzemesi genellikle bronz, dkme demir veya elik dkm olarak seilir. Byk besi pompalarnda sert krom alam dkme demir malzemesi olarak seilmesinin gerektii belirtilmitir (3).

64

(3)te kaak kayplarnn %3 ila %6 arasnda deitii dengeleme dzenlerinde dengeleme diski boyutlarnn aada olduu gibi seilmesi nerilmektedir. D 2 / D 1 = 2,0 2,3 arasnda d DD = (0,7 0,8) D 2 ,
L 23 = (0,08 0,10) d DD

b 12 = 0,1 0,3 mm olmaldr.

ekil (4.8) Tambur ve disk kombinezonu ile eksenel itmenin dengelenmesi.(3)ten alnmtr. Tambur ve disk kombinezonu dengeleme biimi genellikle ok yksek basnca haiz kademeli pompalarda kullanlr (3). alma ekli ekil (4.7)deki zm benzerdir.

5. ZMLERE KOLAYLIK SALAYACAK POMPA RESMLER

65

ekil (5.1) Pompa emme hattnn eitli biimlerde dzenlenmesi. c, e ve h balantlar yanltr.

66

ekil (5.2) Tek kademeli, salyangozdan ayakl, rulman yatakl ve fener halkas (sulama halkas) ile donatlm salmastra kutulu pompann kesit grn.

ekil (5.3) Tek kademeli, gvdeden ayakl, rulman yatakl ve sulama halkal salmastra dzeni ile donatlm pompann kesit grnts.

67

ekil (5.6) Tek kademeli ISO-NORM pompa 16 bar (Rtschi firmas)

ekil (5.7)

Tek kademeli bir baka pompann deiik grnts.

68

ekil (5.7) Gvdeden ve salyangozdan ayakl iki adet pompann kesit resimleri ile bir pompa arknn karlmasnn ematik grnts. 69

NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

MALZEME NORMAL KOROZYONA MALZEME DAYANIKLI DNEL ARK BALII GG-26 JioCrNiMoTi 181o ARKLA BALIK ARASINA SIZDIRMAZLIK Jt 400 Jt 400 ALYEN CVATA 10 K 10 K EMNYET RONDELASI YAY YAY EL EL KAPAK CVATASI 4D X5CrNiMo 181o KAPAK CVATASINDAK CONTA Jt 400 / Jt S Jt 400 / Jt S PM 6S 6S ARKLA ML BURCU ARASINDAK SIZDIRMAZLIK Jt 400 / Jt S Jt 400 / Jt S ML BURCU STEE BALI OLARAK DNEL ARK DEEBLR POMPA DNEL ARK ML

PARA ADI

ekil (5.8) Dnel arkn mile sabitletirilmesine rnek zm.

70

ekil (5.9) Salyangozu teetsel kl ve normal salmastra dzenli bir pompa kesit grnts.

ekil (5.10) 6. KAYNAKLAR

Bir baka tek kademeli santrifj pompa rnei.

71

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)

PFLEIDERER/PETERMANN, Strmungsmaschinen, Springer Verlag 4. Auflage, 1972. PFLEIDERER, C., Die Kreiselpumpen fr Flssigkeiten und Gase, 5. Auflage, Springer Verlag, 1961, TROSKOLANSK/LAZARKEWCZ, Kreiselpumpen Berechnung und Konstruktion, Birkhaeuser Verlag,1976. SCHULZ, H., Die Pumpen, 13. Auglafe, Springer Verlag, 1977. KOVATS/DESMUR, Pumpen, Ventilatoren und kompressoren, Verlag G. Braun Karlsruhe, 1968. SPENGLER, H., Technische Handbuch Pumpen, Veb Verlag Technik 1980. DIETZEL, F., Trbinen, Pumpen und Verdichter, Vogel Verlag 1980. STEPANOFF, A.J., Radial-und Axialpumpen, 2 Auflage, Springer Verlag, 1959. . T Yayn EDS, K./TEKN, Y., Akm Makinalar, eviri, 1978. BAYSAL, K,. Tam Santrifj Pompalar, T Yayn, 1978. YAZICI, H. F., Hidrolik Makinalar Problemleri, T Yayn 2. Bask, 1983. ALLI, ., Santrifj Bir Pompa Salyangozu knda Yaplan lmeler ve Salyangoz Dili Etkisinin Deneysel Olarak ncelenmesi, Doktora Tezi, Yldz niversitesi, 1986. ALLI, ., Santrifj pompa hesab ve izimi SA Yayn No:15, 1996 ALLI, ., Hidrolik Makinalar Ders Notlar, SA Mh. Fak. 2004. AKGL, H., SIZDIRMAZLIK Elemanlar, Makine Mhendisleri Odas Yayn 120, 1986.

72