Novali, Nedad

Knez Pavle Radinovi1

O Pavloviima, jednoj od znaajnijih vlasteoskih porodica srednjovjekovne Bosne, sa glavnim posjedom u istonoj Bosni, napisano je nekoliko studija u kojima su obraeni ivoti pojedinih lanova ove porodice.2 Pored ovih studija ima i nekoliko znaajnih radova koji obrauju odreene teme koje se, direktno ili indirektno, odnose na Pavlovie.3 Pavlovii su neizostavan dio i svakog sintetskog prikaza bosanske srednjovjekovne historije ali su nezaobilazni i u monografijama pojedinih linosti bosanske historije sa kojima su Pavlovii dolazili u kontakt. 4 Konano, Pavloviima je posveen i jedan nauni skup a radovi koji su rezultat ovog skupa objavljeni su u posebnom zborniku.5 Piui predgovor monografiji o Hrvoju Vukiu Hrvatiniu dobro je uoio Ferdo ii ...da je osobito zanimljivo i pouno ono doba u naoj prolosti, koje ide od smrti kralja Ljudevita I Anuvinca (1382) do dospjetka vojvode Hrvoja Vukia (1416).6 U tom vremenskom okviru, koje odlikuje decentralizacija i izrastanje rusake gospopde (S. irkovi) bitnu ulogu odigrao je knez Pavle Radinovi. Uz Hrvoja Vukia i Sandalja Hrania inio je on bosanski trijumvirat toga vremenena. Knez Pavle Radinovi bio je sin Radina Jablania koji se kao mrtav spominje ve 1397. 7 O ivotu Radina ne znamo skoro nita, ak se ni taan datum njegove smrti nije ouvao u izvorima; takoer i o mladim danima njegovog sina Pavla Radinovia nemamo nikakvih informacija.8
1

U literaturi se susree kao Radenovi i Radinovi. Smatrajui da je ispravnije ovo drugo, s obzirom da mu je ocu bilo ime Radin, taj smo oblik i koristili u radu. 2 J. Radoni, O knezu Pavlu Radenoviu. Priloak istoriji Bosne krajem XIV i po. XV veka , Letopis Matice srpske, Novi Sad 1902, knj. 211, sv.1, str. 39-62; sv. 2, str. 34-61 (dalje: Radoni, O knezu Pavlu); A. Ivi, Radoslav Pavlovi, veliki vojvoda bosanski, Letopis matice srpske, sv. 245, 246, Novi Sad 1907, 1-32, 24-48; . Toi, Vojovoda Petar Pavlovi (Prilog Istoriji Bosne poetkom XV vijeka) , Jugoslovenski istorijski asopis, Beograd, god. XXXIV, br. 1-2, str. 35-46; (dalje: Toi, Vojvoda Petar);B. Nilevi, Vojvoda Ivani Pavlovi, Prilozi institute za istoriju, god. XIV, br. 14-15, Sarajevo 1978, 349-361 (dalje: Nilevi, Vojvoda Ivani); Isti, Iz ivota posljednjih Pavlovia, Godinjak Drutva istoriara Bosne i Hercegovine, XXVIII-XXX, Sarajevo 1979, 58-74; Isti, Uee vojvode Petra i kneza Nikole u politikom ivotu srednjovjekovne Bosne, Prilozi institute za istoriju, god. XVI, br. 17, Sarajevo 1980, 61-68. 3 S. irkovi, Dve godine bosanske istorije (1414-1415), Istorijski glasnik, 3-4, 1953, str. 29-41; (dalje: irkovi, Dve godine) S. irkovi, Rusaka gospoda, Istorijski asopis XXI, Beograd 1974, str. 5-17; P. Aneli, Barones regni i dravno vijee srednjovjekovne Bosne, Prilozi, Institut za istoriju u Sarajevu, Sarajevo, 11/12 (1975-1976) 11/12, str. 29-48; E. Kurtovi, Dileme oko titule vojvode u srednjovjekovnoj Bosni, Godinjak Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, knj. 36, str. 243-261. (dalje: Kurtovi, Dileme). 4 F. ii, Vojvoda Hrvoje Vuki Hrvatini i njegovo doba (1350-1416), Matica Hrvatska, Zagreb 1902; P. ivkovi, Tvrtko II Tvrtkovi. Bosna u prvoj polovini XV stoljea, Institut za istoriju u Sarajevu, Sarajevo 1981 (dalje: ivkovi, Tvrtko II); E. Kurtovi, Veliki vojvoda bosanski Sandalj Hrani Kosaa, Historijske monografije, knjiga 4, Institut za istoriju, Sarajevo 2009; (dalje: Kurtovi, Vojvoda Sandalj) P. okovi, Krstjanin Vlatko Tumurli i njegovo doba (1403. -1423.), Croatica Christiana periodica, Zagreb, 19 (1995), 35. str. 1-54; S. irkovi, Herceg Stefan Vuki-Kosaa i njegovo doba, SANU, Posebna izdanja, knj. 376, Odeljenje drutvenih nauka, Beograd 1964. 5 Zemlja Pavlovia- srednji vijek i period turske vladavine. Zbornik radova sa naung skupa, Rogatica 27-29 juna 2002, Akademija nauka umjetnosti Republike Srpske i Univerzitet Srpsko Sarajevo, Nauni skupovi, knj. V, Odjeljenje drutvenih nauka, knj. 7, Banja Luka- Srpsko Sarajevo 2003. 6 ii, Hrvoje Vuki, str. III. 7 Radoni, O knezu Pavlu, sv. 1, str. 42. 8 Isto, str. 42.

Prvi put u izvorima spomenut je 1380. kao svjedok jedne povelje, kojom kralj Tvrtko I dodjeljuje Hrvoju Vukiu titulu vojvode; za vrijeme Tvrtka I spomenut je jo samo jednom, 1382. 9 Tek nakon smrti Tvrtka I, sa poetkom slabljenja autoriteta centralne vlasti knez Pavle Radinovi igrat e znaajniju i vaniju ulogu. Ve pred kraj 1391. zajedno sa Vlatkom Vukoviem napao je na teritorije brae Sankovia te ih je osvojio. 10 Za Dabiina vladanja knez Pavle Radinovi spominje se dva puta na kraljevskom dvoru u Sutjesci i u dvije Dabiine povelje kao svjedok. 11 Njegovo dranje prema sporazumu izmeu Sigismunda i Dabie (sporazum u akovu) nije poznato. 12 Dolaskom u posjed Konavala uao je knez Pavle Radinovi i u tjesnije odnose sa Dubrovanima; ve 1397. vidimo ga kako im doputa slobodnu trgovinu na njegovoj teritoriji.13 Sigismund nije uspio naslijediti Dabiu, nego je na prijestolu ostala njegova udovica Jelena; upravo ona u jednoj povelji kae da je odluku donijela savjetom sa bogodarovanim velmoama vlastele kraljevstva mi rusaga bosanskog Hrvojem, sa knezom Pavlom i s vojvodom Sandaljem i s tepijom Batalom14 Tako imamo poimenino navedene najmonije osobe u to vrijeme u Bosni. Protiv kraljice Jelene, iz nepoznatog razloga, okrenuli su se velikai, prije svih Hrvoje, Pavle i Sandalj, te su na prijesto doveli Stjepana Ostoju. 15 Takvim razvojem dogaaja najnezadovoljniji bio je Sigismund; za najveeg krivca smatrao je Hrvoja te je u ljeto 1398. krenuo u pohod protiv njega; znaajnije rezultate nije postigao.16 Dranje Pavla Radinovia u ovim vojnim pohodima nije poznato ali je sigurno da je on bio jedan od glavnih stubova Ostojina vladanja.17 U ovim burnim politikim previranjima poloaj Dubrovnika bio je izuzetno teak: morali su da laviraju izmeu Sigismunda (ije su zatitnitvo priznavali) te Ladislava i njegovih pristalica u Bosni. Stanje je posebno postalo napeto 1403. kada je kralj Ostoja odluio napasti Dubrovnik. Dubrovani su uspjeli na svoju stranu pridobiti Hrvoja koji je traio od kralja da ne napada Dubrovnik te Sandalja i Pavla Radinovia koji su se drali neutralno.18 Ipak, kratkotrjano neprijateljstvo prema Dubrovanima

Isto, str. 42. Isto, str. 44. 11 Isto, str. 44. 12 Isto, str. 46; S. irkovi, Istorija srednjovekovne bosanske drave, Beograd 1964, str. 174. (dalje: irkovi, Istorija Bosne) 13 Radoni, O knezu Pavlu, sv. 1, str. 48. U ovom inu Radoni smatra da se knez Pavle Radinovi javlja ....kao nezavisan vladalac koji sa stranom republikom sklapa trgovake ugovore. Meutim takva ocjena je neodriva i za monije bosanske velmoe a za Pavla Radinovia, koji je cijelog ivota ostao u sjeni Hrvoja Vukia, Vlatka Vukovia (kasnije njegovog nasljednika Sandalja) ne dolazi u obzir. 14 irkovi. Istorija Bosne, str. 177. 15 Isto, str. 185; Radoni, O knezu Pavlu, sv. 1, str. 51. 16 irkovi, Istorija Bosne, str. 193. dodatni razlog ogorenosti bila je Hrvojeva vanjska politika gdje je on predstavljao glavnog vou stranke Ladislava Napuljlskog, pretedenta na Ugarsku krunu. 17 Radoni, O knezu Pavlu, sv. 1, str. 52 18 Dranje kneza Pavla Radinovia i vojvode Sandalja za Dubrovane je bilo izrazito vano jer su oni bili njeni neposredni susjedi. Isto, str. 58; irkovi, Istorija Bosne, str. 199.
10

iskazali su i ova dvojica posljednjih.

19

Neuspjesi kralja Ladislava dali su krila Dubrovanima kojima je

situacija sve vie ila u korist; ve u augustu Sandalj i Pavle Radinovi ponaali su se kao da nisu u ratu a u drugoj polvini novembra kralj Ostoja i Pavle Radinovi preko pisama nude Dubrovanima primirje.20 Kralj Ostoja, vidjevi promjene u Ugarskoj u korist Sigismunda, izmirio se sa njim priznavi njegovu vrhovnu vlast poetkom decembra 1403.21 Ve u decembru iste godine nastavili su Dubrovani operacije na teritorijama Sandalja i Pavla Radinii; rezultati tih akcija ostali su nam nepoznati. 22 Nestalnost politike koju je vodio kralj Ostoja, kao jedna od znaajnijih karakteristika njegovog vladanja, konano je okrenula protiv njega sve snaga u Bosni, na elu sa Hrvojem. Do konanog obrauno dolo je u prvoj polovini ili sredinom maja 1404. i zavrilo se padom Ostoje.23 Za novog kralja stanak je izabrao Tvrtka II Tvrtkovia; u instrukcijama dubrovakim poklisarima nalae im se da odravaju prijateljstvo, izmeu ostalih, i sa knezom Pavlom Radinoviem.24 Konano, 1405. uz posredovanje Pavla Radinovia okonano je neprijateljstvo izmeu Bosne i Dubrovnika. 25 Ovakvim razvojem situacije ponovo je bio nezadovoljan Sigismund koji u augustu 1405. kree u pohod protiv Hrvojevih oblasti; i sljedee godine Ugri, predvoeni Pipom Spanom, upadaju u Bosnu. 26 I naredne godine Sigismund je ponovo u Bosni; vidimo kneza Pavla Radinia kako od Dubrovana trai, u sluaju potrebe, da svoje imanje moe skloniti na Ston.27 Da su predhodnu upadi Sugismunda bili ne toliko uspjeni jasno pokazuje i potreba za novim upadom u 1408.; ovoga puta Sigismund je ostvario potpunu pobjedu: uspio je da na svoju stranu pridobije najjau linost u Bosni Hrvoja. 28 Od tog trenutka ostae Hrvoje due vrijeme na strani Sigismunda dok e ostali velkai i dalje mijenjati strane i svoju politiku. Izmirenje Bosne sa Sigismundom dobilo je izraz u sveanostima koje je organizaova Sigismund u Budimu 1412.; na njima vidimo sve najznaajnije linosti srednjovjekovne Bosne u tom trenutku.
29

No to nije znailo da su nestali svi antagonizmi izmeu bosanskih velikaa. Ve 1413. iskoristio je Hrvoje zauzetost Sandalja (uee u borbama za osmanski prijesto na strani prince Mehmeda) te je

19 20

Radoni, O knezu Pavlu, sv. 1 str. 61. irkovi, Istorija Bosne, str. 200. 21 Isto, str. 202; Radoni, O knezu Pavlu, sv. 2, str. 38. 22 Radoni, O knezu Pavlu, sv. 2, str. 39-40. 23 irkovi, Istorija Bosne, str. 203. Radoni smatra da je u svim ovim dogaajima Pavle Radinovi bio na strani Hrvoja i da je aktivno uestvovao u akcijama protiv kralja Ostoje. v. Radoni, O knezu Pavlu, sv. 2, str. 40. 24 Isto, str. 205; Radoni, O knezu Pavlu, sv. 2, str. 43. 25 Isto, str. 205; Radoni, O knezu Pavlu, sv. 2, str. 43. 26 Isto, str. 206-207. Nemamo podataka o dranju kneza Pavla Radinovia u ovim dogaajima. v. Radoni, O knezu Pavlu, sv. 2, str. 46. 27 Radoni, O knezu Pavlu, sv. 2, str. 47. 28 Isto, str. 48-49. na prijsto je tada, ili neto malo kasnije, vraen Ostoja. o dranju ostalih velikaa u Bosni nemamo deteljnijih informacija. Vjerovatno su i oni, neto kasnije (1409) pristali uz Sigismunda. 29 ii, Hrvoje Vuki, str. 224.

zauzeo Konavle.30 Time je izazvao reakciju Sigismunda koji ga je proglasio izdajnikom te ga optuio za pozivanje Osmanlija; svaki pokuaj izmirenja iniciran od strane Hrvoja nije prahvaao Sigismund. 31 O dranju kneza Pavla Radinovia, kako prema Sandalju tako i prema Hrvoju nemamo nikakvih podataka.32 Dubrovani su 1414. nastojali da od kneza Pavla i vojvode Sandalja kupe Konavle; ta njihova akcija ostala je neuspjena.33 Pritjesnjen sa svih strana pozvao je Hrvoje Osmanlije u pomo. 34 Sa Osmanlijama dolazi i bivi kralj, sada protukralj Tvrtko II. 35 Cijela Bosna bila je podijeljena u dva tabora formirana oko dva kralja. Slijedei upad Osmanlija biljeimo ve u februaru i martu 1415.; Osmanska vojska, predvoena Zek Melekom povremeno je prodirala do Hrvatske, pa se povlaila da bi uestvovala u borbama na istoku Carstva. Ustvari, vri se samo smjena vojske jer se iz Skoplja, sa novim odredima, oekivao Isak-beg koji e ii i pljakati van Bosne jer je ona sva pokorna i plaa danak sultanu; Ostoja se zatvorio u svoja utvrenja a Sandalj se otkupljuje velikim darovima.36 Ovakvom situacijom najnezadovoljnija bila je Ugarska; Bosna je sve vie postajala pozornica ugarsko-osmanskog okraja. Kulminaciju vanjskih (borba za prevlast izmeu Ugara i Osmanlija) i unutranjih faktora (borba izmeu zavaenih velmoa) ogleda se u uveno bici u Lavi, poetkom jula 1415.37 Nije jasno dranje Pavla Radinovia (time i ostalih Pavlovia) u ovim sudbonosnim dogaajima: ini se opravdanim pretpostaviti da su bili na strani Osmanlija i protukralja Tvrtka II38 Nakon bitke, pod osmanskim pokroviteljstvom dolazi do izmirenja bosanskih velikaa; no takva situacija bila je sasvim neiskrena i fiktivna to e potvrditi i skori dogaaji. Sandalj i Ostoja nisu trebali dugo ekati priliku da bi pokazali svoje istinsko dranje. Na saboru u Sutjesci, 23. augusta 1415. ubijen je Pavle Radinovi. Pavle Radinovi, jedan od lanova trijumvirata oblasnih gospodara, svoje politiko dranje platio je glavom. Brojnost dogaaja sa naglim i neoekivanim obrtima, nestalnost svakog saveznitva i
30 31

Kurtovi, Vojvoda Sandalj, str. 199. Detaljnije o ovim dogaajima v. irkovi, Dve godine, str. 30; ii, Hrvoje Vuki, str. 226-229. 32 Radoni, O knezu Pavlu, str. 57. 33 Kurtovi, Vojvoda Sandalj, str. 199-201; irkovi, Dve godine, str. 30. U to vrijeme pada i veliki upad Osmanlija koji su mogli omesti pregovore. 34 Deteljnije o ovom upadu u: E. Kurtovi , Oko velikog osmanskog upada u Bosnu 1414. godine , Godinjak Preporod II, Sarajevo 2002, str. 130-134. 35 irkovi, Dve godine, str. 31. Nije jasno gdje se do sada nalazio Tvrtko II nakon svrgavanja sa prijestolja 1409. Pretpostavka Radonia da ga je odveo Sigismund sa sobom ini se bez osnova. Ostaju otvorene opcije da je otiao Osmanlijama sa kojima se i vraa na politiku scenu. Vjerovatnijom se ini pretpostavka da je boravio negdje na zemlji Pavlovia (koji e ga i kasnije podravati) ili negdje na svojim posjedima u zaleu Dubrovnika. usp. ivkovi, Tvrtko II, str. 63; Radoni, O knezu Pavlu, str. 58. 36 irkovi, Dve godine, str. 33; ii, Hrvoje Vuki, str. 234; Kurtovi, Vojvoda Sandalj, str. 207-208. To je prvi spomen danka kojeg Bosna plaa Porti. Razliita su miljenja u historiografiji o tome da li se ovo moe smatrati poetkom plaanja danka. O razliitim miljenjima usp. irkovi, Dve godine, str. 33; ivkovi, Tvrtko II, str. 70. 37 Ugri su doivjeli potpuni poraz; osmanske pozicije u Bosni se afirmiu a sultan za kralja potvruje Ostoju. Detaljno o bici u Lavi: irkovi, Dve godine, str. 38; D. Lovrenovi, Na klizitu povijesti (Sveta kruna ugarska i Sveta kruna bosanska 1387-1463), Synopsis, Zagreb-Sarajevo, 2006, str. 197-215. (dalje: Lovrenovi, Na klizitu) 38 Radoni, O knezu Pavlu, str. 59.

prijateljstva te zamrenost cjelokupne situacije oteavaju ukazivanje na uzroke i povode ovog ubistva. Glavni izvor za ovaj dogaaj, pismo dubrovakog trgovca Ivana Gundulia39, bogato je informacijama ali nam nita detaljnije ne govori o samim motivima. Kako nas obavjeava Gunduli, tokom jedne etnje Pavla, sina mu Petra, Sandalja i brata mu Vuka Hrania, kralja Ostoje, Dragie Dinjiia, Vukmira Zlatonosovia i Pavla Kleia; kod mjesta Parena Poljana Sandalj i njegovi ljudi potegnu maeve i sveu Petra; Pavle Radinovi je pokuao da bjei ali biva uhvaen te mu je odrubljena glava a Petar Pavlovi odveden je u Bobovac gdje je trebao biti oslijepljen.40 Radoni, iako je uoio i politiki motiv ovog ubistva smatrao je da primarni razlog trebamo traiti ... u sebinim interesima kralja Ostoje, vojvode Sandalja i ostalih velikaa... 41 Politiku pozadinu ubistva Pavla Radinovia uoio je i irkovi te ju je predpostavio bilo kojim drugim razlozima.42 Meutim, time bismo mogli potpuno objasniti motive kralja Ostoje i vojvode Sandalja. Bitnu ulogu u samom inu ubistva, kako nas obavjetava trgovac Ivan Gunduli, odigrao je i Vukmir Zlatonosovi.43 esto se ukazivalo na borbu oblasnih gospodara protiv kralja i njihov pokuaj izdizanja pri tome esto zaboravljajui na drugu stranu medalje: morali su se oni boriti i sa onima ispod sebe, natjerati ih na poslunost te prema sebi usmjeriti vjernu slubu; morali su da se bore sa sebi ravnima, sa onima koji su imali istu ambiciju kao i oni. 44 Upravo takvu konkurenciju imao je Pavle Radinovi u susjednim Zlatonosoviima. Kada im se ukazala prilika da se oslobode monog susjeda koji im je ograniavao svako dalje irenje, prihvatili su oni ukazanu priliku. Konkretno proirenje trebali su dobiti u vidu zaposjedanja Olova, bogatog rudarskog sredita. 45 Jo jedan motiv Vukmira Zlatonosovia moemo traiti u injenici da od maja 1415. upravlja utvrdom urevac u Slavoniji kao kraljevskim honorom.46 Time je ugarski kralj na svoju stranu pridobijao usorsku gospodu, koja se nalazila u izuzetno

39

Pismo je datirano 24. augusta 1415. a pisano je u Sutjesci. Pomenuto pismo kritiki je objavio Toi, Pismo trgovca, str. 357-366. 40 irkovi, Dve godine, str. 39. 41 Radoni, O knezu Pavlu, str. 60. 42 irkovi, Dve godine, str. 39. irkovi smatra da je Pavle Radenovi ubijen zbog svog proosmanskog dranja za vrijeme posljednjih dogaaja te zbog pomaganja protukralja Tvrtka II. 43 Toi, Pismo trgovca, str. 359. Pored oekivanih proirenja Zlatonosovii su pratili i dranje svoga zatitnika vojvode Sandalja. Tokom svih dogaaja poevi od 1413. drali su se Zlatonosovii Sandaljeve strane. O ovome opirno u: P. ivkovi, Usorska vlasteoska porodica Zlatonosovii i bosanski kraljevi (posljednja decenija XIV i prve tri decenije XV stoljea), Historijski zbornik, Zagreb, 39 (1986) 1, str. 147-162. 44 S. irkovi, Pavlovia zemlja (Contrata dei Paulovich), Zemlja Pavlovia- srednji vijek i period turske vladavine. Zbornik radova sa naung skupa, Rogatica 27-29 juna 2002, Akademija nauka umjetnosti Republike Srpske i Univerzitet Srpsko Sarajevo, Nauni skupovi, knj. V, Odjeljenje drutvenih nauka, knj. 7, Banja Luka- Srpsko Sarajevo 2003, str. 37-45. 45 M. Dini, Za istoriju rudarstva u srednjovekovnoj Srbiji i Bosni , str. 493, u: M. Dini, Iz srpske srednjovekovne istorije, Equilibrium, Beograd 2003, str. 457-668. Ipak, Vukmir Zlatonosovi nikada nije dobio Olovo ... jer su planovi zaverenika bili osujeeni. 46 Lovrenovi, Na klizitu, str. 212. Nije jasno kada je ovaj posjed Vukmir dobio od Sigismunda a njime je upravljao sve do smrti 1425.

vanom geostratekom podruju za Sigismunda, u nekoj buduoj borbi protiv Osmanlija; u isto vrijeme, u Slavoniji je imao 'na oku' Vukmira Zlatonosovia.47 Konano, i Sandaljevi motivi mogli bi biti viestruki: izrasli antagonizam, suprostavljena konavoska politika, osveta za politiko dranje ili pak kazna za nepristajanje na neke nove planove. Sandalj je dubrovakom trgovcu Ivanu objasnio da su u pitanju 'grijesi porodice Pavlovi' prema ugarskom i bosanskom kralju.48 Hrvojeva uloga u ovom dogaaju ostala je nepoznata. Sigurno je da ga nije bilo na pomenutom saboru a o nekim njegovim, eventualnim, rakcijama nismo obavjeteni.49 ini se da je prougarska struja odnijela prevagu; Sandalj je predvodio povratak bosanskih magnata ugarskom kralju; na takvu ideju, ini se, bio je spreman i Hrvoje. 50 Nepristajanje uz Ostoju i na povratak u ugarsko okrilje mogli bi biti 'grijesi porodice Pavlovi'.51 Ukoliko su zaista Pavlovii odbili promijeniti zatitinika i prikloniti se Ugrima bitan faktor mogao bi biti i sami geostrateki poloaj teritorija koje su im pripadale. Smjetene u istonim dijelovima Bosne nalazile su se one prve na udaru prilikom osmanskih pohoda.52 Iako je politiki motiv bio presudan, sasvim je jasno da je svaki od uesnika u ovom ubistvu imao jedan vlastiti, a neki i vie motiva, za smaknue Pavla Radinovia. Mrtvo tijelo Pavla Radinovia prenio je krstjanin Vlatko Tumurli u upu Vrhbosnu i tu ga sahranio.53 Govoriti o bilo kojoj linosti srednjovjekovne bosanske historije znai posmatrati cjelokupnu politiku scenu Bosne odreenog vremena, koja je utjecala na tu linost isto kao to je i ta linost utjecala i kreirala nju.

47 48

Ibid, str. 212. irkovi, Dve godine, str. 39. 49 Starija literatura, pogreno tumaei Gundulievo pismu tvrdila je da je i Hrvoje bio na ovome stanku. v. M. Perojevi u: Poviest hrvatskih zemalja Bosne i Hercegovine od najstarijih vremena do godine 1463, knjiga I, HKD Napredak, 1942, str. 445. Noviji pogledi u: Toi, Pismo trgovca, str. 358. napomena br. 2; Toi, Vojvoda Petar, str. 38. 50 Kurtovi, Vojvoda Sandalj, str. 211. 51 Postoji relativno visoka vjerovatnoa da je protukralj Tvrtko II boravio upravo na teritorijama Pavlovia i da je odatle pokuavao, uz osmansku pomo, proiriti svoj utjecaj. v. irkovi, Dve godine, str. 40. 52 Slina situacija bila je i sa Sandaljem dok su Hrvojeve teritorije neposredno graniile i bile ugroene od Ugara. 53 Opirno o krstjaninu Vlatku Tumurliu i njegovoj ulozi u ovim dogaajima okovi, Krstajnin Vlatko, str. 28-24.