Maginn

r er klkari en heldur...
Njar rannsknir sna a vi hfum tvo heila, ennan sem vi ekkjum hfinu og annan maganum. Maginn getur ori unglyndur ea ,,manskt-depressvur (gehvarfaski). essi spennandi vitneskja um taugakerfi meltingarkerfisins opnar nja mguleika vegna meltingarvandamla. Hvers vegna fum vi firildi magann ur en vi troum upp ea tkum prf? Hvers vegna veldur slm melting oft martrum? Af hverju er byrja a gefa unglyndislyf til a mehndla maga ea arma sjkdma? ar til nlega hefur almennt veri viurkennt a taugakerfi skiptist mitaugakerfi (heili og mna) og ttaugakerfi (heilatugar, mnutaugar, skynfri og r taugar sem tengja r mitaugakerfi). Njar rannsknir sna a vi neyumst til ess a bta vi enn rum hluta, ea magaheilanum, ea irataugakerfinu. Vi hfum tvo heila hfuheilann og magaheilann. essir tveir heilar hafa tengsl, eins og samstvburar, egar annar eirra er ertur, hefur a hrif hinn lka.

Vsindin rkstyja hefbundna ekkingu.

essi ekking er ekki svo n augum hefbundinna meferaraila, eir hafa lengi vita hversu mikilvgt a er a hafa meltingarveginn me vi mehndlun hinna msu vandamla. Sumir tala jafnvel um a ll endurnjun eigi upptk sn meltingarveginum. En a er hugavert a vsindin skuli leia rk a essu. Alveg ntt rannsknarsvi, neurogastroenterologia sem m tleggja sem meltingarirataugafri hefur ori til.

Smvegis maga-heilahugmyndafri
A sterk tengsl su milli meltingarkerfisins og taugakerfisins hefur veri vita rhundru. Vi tlum m.a. um a melta nja hluti. Tala er um a

yrsta eftir ekkingu, maur getur einnig fengi upp kok af einhverju sem ekkert skylt vi mat, og ori saddur lfdaga ea maur meltir eitthva me sr. Vi tlum einnig um andlega fu og um a fra heilann. Vi tyggjum eitthva ofan einhvern, fum munnrpu og svo frv. Ef vi horfum alveg formfrilega heilann og magann er margt mjg lkt me heilafellingunum og garnafellingunum, eins og m.a. Hanne Marquardt hefur bent .

Mynd 1: Smarmafellingar(A) og heilafellingar(B) eru mjg lkar laginu.

Meltingarvandaml hj eldra flki

Allir sva- og vibragsfringar mehndla meltingarvandaml. Lsing svanuddara fr 1993 viskiptavinum snir a meltingarvandaml eru nst algengasta einkenni sem eir rekast , aeins stokerfisvandaml eru algengari. Stflur hj eldra flki, srstaklega konum, eru tbreitt vandaml. a getur veri rlti erfiara a mehndla r hj eldra flki ar sem margir mevirkandi ttir, svo sem skortur hreyfingu og of ltill vkva- grnmetis og vaxtaneysla, hafa hrif. a lttir heldur ekki rurinn a margt eldra flk tekur a staaldri hin msu og oft vanabindandi, hgalyf.

Mehndlun eldra og yngra flki me hgastflur er meginatrium hin sama. Me nrri ekkingu ,,magaheilanum opnast n njar vddir mehndluninni.

Magaheilinn og flkkutaugin (Nervus Vagus)

,,Magaheilinn er tveimur lgum armaveggjunum. Anna er milli tveggja vvalaga armaveggjanna og hitt rtt undir slmhimnunni. Hann teygir sig gegnum allan meltingarveginn, alla lei fr vlinda til endaarms. a er almenn vitneskja a starfsemi meltingarkerfisins er stjrna af sjlfra taugakerfinu og a armaveggirnir innihalda taugafrumur sem samhfa eltandi og fram frandi armahreyfingar. a er einnig vita a armurinn er sjlfur fr um a framkalla peristalsskar hreyfingar (meltingarhreyfingar) hj heiladauum sjklingum og hj sjklingum sem eftir slys hafa misst taugatenginguna milli heila og arma. a er fyrst hin sustu tu r sem menn eru farnir a gera sr grein fyrir hversu umfangsmiki etta kerfi er. a hefur lengi veri vita a vagus taugin (flkkutaugin (mikilvgasta parasympatska taugin sem taugar meltingarkerfi)) inniheldur um a bil 1.000 einstaka taugari. Nlega hefur veri reynt a telja fjlda taugafruma meltingarkerfinu og kom ljs a r eru yfir 100 milljnir. r eru fleiri en allri mnunni! Ef a sympatska taugakerfi og vagus taugin stjrna meltingarferlinu, hva urfa armarnir a nota hundrasund sinnum fleiri taugar? Daprir armar. a sem til essa er vita um ,,magaheilann er a hann er sjlfsttt starfandi lkamskerfi, sem samanstendur af neti taugafrumna, vitaka, stofrumum og boefnum og lkist heilanum margan htt a uppbyggingu. Magaheilinn vakir yfir og strir llum ttum niurbrots og uppsogs funnar en hann hefur margan annan starfa. Bandarski vsindamaurinn Michael D. Gershon hefur rannsaka tilveru kemskra boefna (taugaboefna) meltingarveginum og uppgtvai a meltingarvegurinn inniheldur miki magn af efninu sertnn. ur fyrr var haldi a etta efni vri einungis til staar heilanum en a sndi sig

a 95% sertnns lkamanum er taugakerfi meltingarvegsins. Sertnn er meal annars nausynlegt til a vihalda andlegu jafnvgi og tali er a a komi vi sgu unglyndi. ess vegna er byrja a gefa unglyndislyf vi maga- og armasjkdmum. N er vita a ll au boefni og hormnar sem eru heila og mnu eru einnig rmunum.

Magadraumar
hugavert samhengi hefur veri skoa svefnrannsknum. a er velekkt a heilavirkni svefni endurtekur sig u..b. 90 tmabilum. svefni, mean heilinn mttekur ekki skynjunarreiti, framleium vi hgar heilabylgjur sem eru rofnar me tmabilum hrara augnhreyfinga (REM-svefn). Nkvmlega a sama gerist rmunum egar ar er ekki fa til a melta. Vvakerfi armanna framkvmir hga samdrtti sem eru rofnir me hrum vvahreyfingum. etta fer einnig fram 90 mntna tmabilum. a er augljst a heilarnir tveir hafa einnig hrif hvorn annan svefni. a er t.d. algengt a flk me mismundandi meltingarvandaml upplifi svefnrugleika ea rlegan svefn.

Stareyndir um magaheilann Inniheldur stofrumur af stjarnfrumu (astrocyt) ger, sem einungis annars finnast heilanum * Inniheldur 100 milljnir taugafruma Hefur vitaka fyrir sjlfrar hreyfingar og kemsk efni. Inniheldur ll taugaboefni sem einnig eru heilanum. Starfar sjlfsttt Hefur samskipti vi heilann gegn um sjlfra taugakerfi. Verur fyrir hrifum taugalyfja. Getur ori unglyndur ea fengi gehvarfaski"


*egar allt er elilegt, gefa essar frumur fr sr efni ekkt sem hlutleysis efni (neurotrophic factors) sem er mikilvgt fyrir starfsemi taugafruma, r sj einnig um a eya eitrunarhrifum rgangsefna sem taugafrumurnar skilja eftir sig. Skemmd stofrumum getur leitt til minnkunar frskilnai vaxtarttar og ea uppsfnunar eitruum afurum sem geta skemmt nrliggjandi taugafrumur. Stofrumur virast koma vi sgu llum remur taugahrrnunarsjkdmunum. Parkinsons, MND og Alzheimer. Fkk essa punkta a lni vefsunni www.heilsuhvoll.is