HISTORIA PIKNA

witrynie cukiernika, moe jawi nam si jako pikny, chobymy ze wzgldw zdrowotnych albo z braku apetytu nie pragnli go jako dobra do zdobycia. Pikne jest to, co cieszyoby nas, gdyby byo nasze, ale pozostaje pikne, nawet gdy naley do innego. Oczywicie nie badamy tu postawy kogo, kto w obliczu rzeczy piknej, takiej jak obraz wielkiego malarza, pragnie j zdoby, by by jej dumnym posiadaczem, aby mc na ni patrze codziennie albo dlatego, e ma ona wielk warto ekonomiczn. Owe formy namitnoci i zazdroci, woli posiadania, zawici lub najzwyklejszej chciwoci nie maj nic wsplnego z poczuciem pikna. Czowiek spragniony, ktry znajduje rdo i pochyla si, by z niego pi, nie kontempluje w nim piknoci. Moe uczyni to pniej, gdy zaspokoi pragnienie. Dlatego poczucie pikna odmienne jest od pragnienia. Mona uwaa istoty ludzkie za pikne, nie podajc ich albo wiedzc, e nie mog nigdy sta si nasze. Jeeli natomiast pragnie si osoby (ktra moe by nawet brzydka) i nie mona mie z ni upragnionej wizi, dowiadcza si cierpienia. W tej kolekcji wyobrae pikna nagromadzonych przez wieki bdziemy si starali ustali te przede wszystkim wypadki, kiedy okrelona kultura albo epoka historyczna uznay, e pewne rzeczy wydaj si przyjemne, by je podziwia, niezalenie od pragnienia, jakie budz. W tym sensie nie bdziemy wychodzili od jakiej z gry powzitej idei pikna i przejdziemy do zbioru rzeczy, o ktrych ludzie na przestrzeni kilku tysicleci wydali sd, e s pikne. Innym kryterium wiodcym jest to, e cisy zwizek, jaki epoka wspczesna zaoya midzy piknem i sztuk, bynajmniej nie jest tak oczywisty, jak skonni bylibymy sdzi. Pewne nowoczesne teorie estetyczne uznay tylko pikno sztuki, nie doceniajc pikna natury, w innych okresach historycznych za, zupenie odwrotnie, przyjmowano, e pikno mog przejawia take zjawiska natury (takie jak pikne wiato ksiyca, pikny owoc czy pikny kolor), podczas gdy sztuka ma jedynie czyni dobrze owe rzeczy, ktre czyni; w taki sposb, aby suyy celowi, do ktrego zostay przeznaczone - do tego stopnia, e za sztuk uwaano zarwno prac malarza i rzebiarza, jak i budowniczego odzi, balwierza i cieli. Znacznie pniej, aby odrni malarstwo, rzeb i architektur od tego, co zwiemy dzi rzemiosem, wypracowano pojcie sztuk piknych. Przekonamy si jednak, e zwizek midzy piknem a sztuk czsto ustanawiany bywa ambiwalentnie, poniewa nawet uprzywilejowujc pikno natury, twierdzono, e sztuka moe przedstawia natur - choby niebezpieczn lub odraajc - w sposb pikny. W kadym razie jest to historia pikna, nie historia sztuki (ani literatury czy muzyki), a zatem rozmaite powstajce na przestrzeni wiekw koncepcje dotyczce sztuki cytowane tu bd tylko wtedy, kiedy ustanawiaj pewien zwizek pomidzy sztuk i piknem. Nasuwa si pytanie: czemu wic histori pikna dokumentuj prawie wycznie dziea sztuki? Ot wanie artyci, poeci, powieciopisarze opowiadaj nam od stuleci o tym, co uwaaj za pikne, i daj tego przykady. Chopi, murarze, piekarze i krawcy wykonywali rne rzeczy, ktre by moe rwnie uwaali za pikne, lecz zostao po nich

Agnolo Bronzino, Alegoria Wenus, detal, 1545, Londyn, National Gallery

HISTORIA PIKNA

miayby rce lub mogy rysowa rkoma i tworzy dziea takie jak ludzie, ko przedstawiby bogw podobnych koniom i podobnych woom w, i uczyniyby ich ciaa takie jak te, ktre ma kady z nich" (Klemens z Aleksandrii, Stromateis V, 110). Moliwe, e za rnymi koncepcjami pikna kry si bd pewne reguy jednakowe dla wszystkich ludw i wszystkich wiekw. W tym tomie nie bdziemy jednake prbowa odnajdywa ich za wszelk cen. Wydobdziemy na wiato dzienne raczej odrbnoci. To czytelnikowi przyjdzie szuka jednoci ponad tymi wszystkimi rnicami. Wychodzimy tu od zasady, e pikno nie byo nigdy niczym niezmiennym i absolutnym, ale przybierao rne oblicza, stosownie do okresu historycznego i danego kraju: i to nie tylko, jeli chodzi o pikno fizyczne (mczyzny, kobiety, pejzau), ale take, jeli chodzi o pikno Boga, witych czy idei... W tym znaczeniu okaemy wiele wzgldw czytelnikowi. Wykaemy, e podczas gdy w tym samym okresie historycznym dziea malarzy i rzebiarzy przedstawiay okrelony model pikna (ludzi, przyrody czy idei), literatura kultywowaa model zupenie inny. Moliwe, e niektrzy lirycy greccy mwili o pewnym rodzaju kobiecego Allen Jones,
i

wdziku, ktry, jak si przekonamy, odzwierciedla dopiero malarstwo i rzeba J e P o k i - z drugiej strony wystarczy sobie wyobrazi, w jakie osupienie popadby czowiek z przyszego tysiclecia, ktry odkryby nagle obraz Picassa i opis piknej kobiety z powieci o mioci tej samej epoki. Nie zrozumiaby, jaki zwizek zachodzi pomidzy tymi dwiema koncepcjami pikna. Dlatego bdziemy musieli dokona czasem pewnego wysiku, by zrozumie, jak rne modele pikna wspistniay w tej samej epoce, a jak inne odyway na przestrzeni wielu rnych epok. Zamys i inspiracj tej ksiki zapowiada ju jej pocztek, dajcy ciekawemu czytelnikowi od razu zakosztowa smaku dziea; gdy tylko otworzy on ksik, znajdzie jedenacie tablic porwnawczych, pomagajcych wyobrazi sobie bezporednio, jak rne idee pikna powracaj i si rozwijaj (cho zmienione) w rnych epokach, w dzieach filozofw, pisarzy i artystw nawet bardzo od siebie odlegych. Odpowiednio dla kadej epoki lub gwnego modelu estetycznego obok tekstu pojawia si bd obrazy i cytaty zwizane z omawianym problemem, w niektrych wypadkach wraz z odsyaczem w tekcie gwnym.
inne

KaiendamPimiin973

14