Blm 7

Dviz Piyasasi

Dviz Piyasalar

Dviz Kurubir para biriminin dier para birimi cinsinden fiyatdr: ETL/USD = 1.34 TL/dolar Dviz piyasasDviz kurlarnn belirlendii finansal piyasa Spot ilemlermevduatlarn annda (ilem iki gn srer) alnp satld piyasadaki spot dviz kuru Forward ilemlermevduatlarn belirli ileri bir tarihte nceden anlalm bir forward kur dan alnp satlmas

Dviz Piyasalar

Deer kazanma (revalasyon) bir para biriminin dier para birimine gre deerinin artmas: TL dolara gre deer kazandnda ETL/USD azalr. Deer kaybetme (devalasyon)bir para biriminin dier para birimine gre deerinin azalmas: TL dolara gre deer kaybettiinde ETL/USD artar. Dviz kurlar niye nemlidir?

Bir lkenin para birimi deer kazandnda (kaybettiinde), o lkenin mallar global piyasada daha pahal (ucuz) hale gelir ve yabanc mallar i piyasada ucuzlar (pahallanr).

Dviz Piyasalar
Tezgahst

bir piyasadr: ounlukla bankalarn alm satm yapt

Byk oranda mevduatlarn alm satmdr kat paralar el deitirmez. Global dviz piyasas ticaret hacmi gnde ~ $1 trillion stndedir.

10000000

1000000

100000

10000

1000

100

10

1
02.01.1950 02.01.1954 02.01.1958 02.01.1962 02.01.1966 02.01.1970 02.01.1974 02.01.1978 02.01.1982 02.01.1986 02.01.1990 02.01.1994 02.01.1998 02.01.2002 02.01.2006

TL/$ exchange rate

Lirann Dolar karsndaki deeri

Baknz: Dolar 1950-2007.htm 1950 -1960: 2.82 TL / $ 1960 Austos 1970: 9.08 TL / $ Austos 1970 Aralk 1971: 15.15 TL / $ Aralk 1971 Mays 1974: 14.30 TL / $ 1980 sonras deiken (art).

Uzun Vadede Kurun Belirlenmesi

Tek fiyat kanunu: Gmrk vergileri, kotalar ve tama masraflar sfr kabul edildiinde ayn maln fiyat farkl lkelerde ayn olmaldr. 1 ton Trk eliinin 134 TL den 1 ton Amerikan eliinin ise 100 dolardan satldn farzedelim. Eer dolar kuru 1.34 TL/dollar ise, iki elik de ayn fiyattan satlmaktadr: tek fiyat vardr.

Uzun Vadede Kurun Belirlenmesi

Alm Gc Paritesi Kanunu (AGP)

Herhangi iki para birimi arasndaki kur, iki lke fiyat seviyelerindeki deiimlere gre ayarlanr. AGP kanunu tek fiyat kanununun btn mallara uygulanm bir genellemesidir.

EYTL / USD

PTUR PUS
9

10

Uzun Vadede Kurun Belirlenmesi

1973-2005 arasnda, ngiltere fiyat seviyesi ABD fiyat seviyesine gre %84 artt. Dolar ise pound a gre 43% deer kazand. Alm gc paritesi (AGP) kanunu ise %84 lk bir deer kazanma tahmin ediyor. O zaman AGP kanunu kur deiimlerini niye tam aklayamyor?

11

Uzun Vadede Kurun Belirlenmesi

O zaman AGP kanunu kur hareketlerini niye tam aklayamyor?

Btn mal ve hizmetlerin snrtesi ticaretinin mmkn olduunu kabul eder. Gerekte birok mal ve zellikle hizmetin snrtesi ticareti yoktur. Ticarete konu olmayan mallar vardr: evler, sa kesimi, salk hizmetleri, araba kiralama vs. Gmrk vergilerini, kotalar (ticaret engelleri), tama masraflarn sfr kabul ettii iin. Her maln farkl lkeler arasnda ayn mal olduunu kabul eder. Mesela Trk elii Amerikan elii ile ayn mdr?
12

Uzun Vadede Kuru Etkileyen Faktrler

Trk mallarna, menkul kymetlerine, TL cinsinden satlan hereye olan talebin artmas ayn zamanda TL ye olan talebi ve TL nin deerini dier para birimleri karsnda arttrr.

13

Uzun Vadede Kuru Etkileyen Faktrler

Greceli Fiyat Seviyeleri. Trk mallarnn fiyatlar yabanc mallara gre artarsa (azalrsa) Trk mallarna olan talep azalr (artar), o zaman TL deer kaybeder (kazanr). Ticaret Engelleri. thalata uygulanan gmrk vergileri artarsa (azalrsa), o zaman TL deer kazanr (kaybeder). rn: Alman arabalarna uygulanan gmrk vergisi azalrsa, Trk arabalarna olan talep der, TL deer kaybeder.
14

Uzun Vadede Kuru Etkileyen Faktrler

Yerli ve yabanc mallar arasndaki tercih deiimi. Trkler talyan mobilyasn daha fazla tercih etmeye balarlarsa TL deer kaybeder.

Verimlilik. Trkiyedeki i gc verimlilii artarsa, Trk mallar ucuzlayacak ve TL deer kazanacaktr.

15

Uzun Vadede Kuru Etkileyen Faktrler

TR genel fiyat seviyesi artarsa, TL nin deeri der. Ticaret engelleri artarsa, TL nin deeri artar. thalat talebi artarsa, TL nin deeri der. hracat talebi artarsa, TL nin deeri artar. TR de igc verimlilii artarsa, TL nin deeri artar.

16

Ksa Vadede Kurlarn Belirlenmesi

Dviz kuru yabanc aktiflerin yerli aktifler cinsinden fiyatdr. Aktif talebi kanununu kullanrsak, yerli (TL cinsinden satlan) ve yabanc (dolar cinsinden satlan) aktiflere olan talebi belirleyen en nemli faktr, bu aktiflerin greceli beklenen getirileridir.

17

Beklenen Getirilerin Karlatrlmas

TL cinsinden satlan aktifler iD reel faizini der. Dolar (ya da dier yabanc para) cinsinden aktifler iF reel faizini der. TL nin dolara kar beklenen deer kayb

t 1

Et

Et
eklinde ifade edilir. Burda Et , t zamanndaki TL/dolar kurudur. Ayn deer dolarn TL ye kar deer kazancn gsterir.
18

Beklenen Getirilerin Karlatrlmas

Trk yatrmc asndan, dolar cinsinden aktifler tutmann beklenen getirisi

lira cinsinden R i
F F

t 1

Et

Et

TL aktifleri tutmann lira cinsinden beklenen getirisi iD yerli reel faizidir.

19

Beklenen Getirilerin Karlatrlmas

O zaman dolar aktifleri tutmann lira cinsinden greceli getirisi
e E t 1 Et F F D Lira cinsinden nisbi R i i Et

Mesela, iD %9, iF 3% ise, ve gelecekte TL dolara kar %5 deer kaybedecekse, dolar aktif tutmann greceli (TL ye gre) getirisi -1% (1% kayp). TL aktif tutmann greceli getirisi ise +1% dir.
20

Beklenen Getirilerin Karlatrlmas

imdi de ABD li yatrmc asndan TL aktif tutmann dolar cinsinden beklenen getirisi

dolar cinsinden R

i
D

t 1

Et

Et

Amerikal TL aktifler yerine dolar aktifler tutsayd yukardaki getiriyi alamayacakt ama iF reel faizini alacakt.
21

Beklenen Getirilerin Karlatrlmas

Amerikal dolar aktif tutarsa iF getirisi alr fakat TL aktif tutmann getirisini kaybeder. Dolaysyla dolar tutmann TL tutmaya gre beklenen greceli getirisi

Dolar cinsinden nisbi R

i i
F D

t 1

Et

Et
22

Beklenen Getirilerin Karlatrlmas

SONU: Dolar tutmann:

TL cinsinden greceli getirisi = dolar cinsinden greceli getirisi Yatrmcnn milliyeti ne olursa olsun (gn sonunda hangi para birimini kullanrsa kullansn) dolar aktif tutmann greceli getirisi (ki bu getiri TL aktif tutmann greceli getirisinin negatifidir) para biriminden bamsz olarak ayndr. Mesela, TL aktif tutmann beklenen greceli getirisi artarsa, hem Trkler hem Amerikallar TL aktiflerini arttrr ve dolar aktiflerini azaltrlar. Bu da TL nin deer kazanmasna yolaar.
23

Faiz Parite Kanunu

e E t 1 Et D F i i Et

Denge art: Eer herhangi bir zamanda hem TL hem dolar (yabanc) aktifler tutuluyorsa, yerli ve yabanc aktiflerin beklenen getirisi eit olmaldr. Yoksa sadece greceli getirisi pozitif olan aktifler tutulurdu ve dierini kimse tutmazd. Sermayenin serbest dolam varsa, benzer risk ve likidite ye sahip aktifler birbirlerini tam ikame edebilirler. Bu durumda, yerli reel faiz oran yabanc paraya denen reel faiz art yerli parann yabanc paraya kar beklenen deer 24 kaybna eit olmaldr.

Faiz Parite Kanunu

Ancak gerekte lke riski primi yznden parite kanunu tam gzlenemez. Mesela Garanti Bankas TL ye %12, dolara %4 veriyor. TR enflasyon %8, ABD enflasyonu %2 olsun. Bunun anlam TL nin dolara kar %2 deer kaybedecei beklentisi mi? Olmayabilir, farkn bir ksm lke riski primidir. TL nin risk alglamas daha fazla olabilir.
25

Yerli Aktif Talebi

Yerli aktiflerin beklenen greceli getirisi artarsa Yerli Aktif Talebi artar.

R i i
D D F

t 1

Et

Et

Mesela Eet+1 = 1,45 TL/dollar olsun. Hangi durumda yerli aktif talebiniz fazladr? Et= 1,31 TL/dollar olduunda m Et= 1,60 TL/dolar olduunda m? imdiki deerin daha dk olduu durumda yerli aktif talebi daha fazladr
26

Yerli Aktif Talebi

1/E

1/1,31

1/1,60

TL aktif miktar

27

Yerli Aktif Arz

Yerli Aktif Arz piyasadaki toplam banka mevduatlar, bonolar, hisselerdir (stok deiken). Bu miktar kur deiimlerinden etkilenmez. Bu yzden arz erisi diktir.

28

DENGE
1/E S

1/1,31

1/1,60

TL aktif miktar

29

TL REEL FAZ ARTARSA (iD)

1/E
1/1,20

1/1,31

1/1,60

D
D

TL aktif miktar

30

TL BEKLENEN ENFLASYONU ARTARSA

1/E
1/1,20

1/1,31

1/1,60

D
D

TL aktif miktar

31

ABD MERKEZ BANKASI FAZ ARTTIRIRSA

1/E
1/1,20

1/1,31

1/1,60

D
D

TL aktif miktar

32

TL nin Beklenen Deeri Artarsa 1/ Eet+1

1/E
1/1,20

1/1,31

1/1,60

D
D

TL aktif miktar

33

Yerli Aktif Talebini ve Kuru Etkileyen Faktrler

Faktr Yn TL nin deeri Artar Der Der Artar TL aktif faiz oran Art Yabanc para faiz oran Beklenen yurtii fiyat seviyesi Ticaret engelleri Art Art Art

thalat talebi

Art

Der
34

Yerli Aktif Talebini ve Kuru Etkileyen Faktrler

Faktr
gc Verimlilik hracat talebi

Yn
Art Art

TL nin deeri
Art Artar

35

MB Para Arzn Arttrrsa

MB para arzn arttrdnda, uzun vadede TR genel fiyat seviyesi beklentisi artar. Alm gc paritesi teorisine gre TL nin beklenen deeri decektir. Bu da imdiki TL aktifler tutma talebini drr, TL nin imdiden deer kaybetmesine neden olur.

36

Dviz Kurunun Hedefi Amas

Uzun vadede Parann Tarafszl Parann tarafszl para miktarndaki deimenin reel deikenleri etkilememesidir. Uzun vadede para arzndaki %1 lik art (azal), genel fiyat seviyesinin %1 artmasn (azalmasn) salar. Ancak ksa vadede genel fiyat seviyesi hemen artamaz, nk fiyatlar yapkandr. Bu yzden M/P reel para arz artar. Bu da i piyasa faiz orann drr. TL aktiflerin greceli getirisi ve dolaysyla TL aktif talebi bu ikinci etkiyle daha da der.
37

Dviz Kurunun Hedefi Amas

Fakat uzun vadede fiyat seviyesi artp reel para arz M/P ilk haline geri dnerek der, faiz oran da eski durumuna ykselir. Bu da TL aktif talebini tekrar arttrr ve TL nin biraz deer kazanmasn salar. Ancak TL nin deeri ilk bataki deerine tam ykselmez nk artk TR genel fiyat seviyesi ilk halinden yksektir. Sonu: TL kuru ksa vadede uzun vadedeki deerinden daha fazla der.

Bu model kurlarn niye bu kadar oynaklk (volatilite) gsterdiini aklyor.

38

Dviz Kurunun Hedefi Amas

1/E
($/TL)

1/1,31

1/1,60

1/2

t1

Zaman
39

Dviz Kurunun Hedefi Amas

1/E
1/1,20

1/1,31

1/1,60

D D
D TL aktif miktar

40

Euronun lk Yedi Yl

Euro 1999&2000 de deer kaybetti. ABD deki yksek byme ve Avrupa daki zayf byme ve dk reel faizlerin etkisiyle. 2001 den sonra ise, euro deer kazanma eiliminde nk ABD de resesyon var ve hala artarak devam ediyor.

41

42