1.

UVOD
Savremene pojave ugroavanja bezbjednosti odlikuju brojne karakteristike. Neke od njih svojstvene su veem broju ugroavajuih pojava: protivpravnost, nemoralnost, multikauzalnost, multimanifestnost, indikativnost, individualnost, dinaminost, elastinost, interaktivnost, (ne)mjerljivost, (ne)predvidivost, viestrukost standarda kvalifikovanja i tretiranja, destruktivnost, sloenost i nedovoljna istraenost. Ugroavanje bezbjednosti postoji uvijek kada se dovodi u pitanje postojanje, ispoljavanje i uivanje onog to je vrijedno i znaajno, odnosno kada se na referentnim vrijednostima javljaju ili se mogu javiti neeljene promjene ili se ne mogu nesmetano uivati. Vojne rizike i prijetnje bezbjednosti karakterie prijetnja da e se upotrijebiti ili masovna upotreba konvencionalnog naoruanja, a i oruja za masovno unitavanje, ime se ugroava bezbjednost ovjeka, drava, meunarodna zajednica i planeta. Ovu grupu rizika i prijetnji bezbjednosti ini oruana agresija, oruana intervencija i oruani pritisci koji po pravilu dolaze spolja (izvan zemlje) i oruana pobuna i graanski rat koji se odvijaju unutar zemlje. Zastupljena su i shvatanja da je terorizam vojna prijetnja bezbjednosti kada poprimi masovne razmjere (tzv. masovni terorizam koji ima razmjere oruane pobune ili graanskog rata). Rije je o ugroavajum pobunama ljudskog porijekla koji se nazivaju jo i oruanim (spoljnim i unutranjim) oblicima ugroavanja bezbjednosti. Vojne rizike i prijetnje bezbjednosti karakterie prijetnja da e se upotrijebiti ili masovna upotreba kenvencionalnog naoruanja, pa i oruja za masovno unitavanje, ime se ugroava bezbjednost ovjeka, drava, meunarodne zajednice i planete. Ovu grupu rizika i prijetnji bezbjednosti ine oruana agresija, oruana intervencija i oruani pritisci, koji po pravilu dolaze spolja (izvan zemlje) i oruana pobuna i graanski rat koji se odvijaju unutar zemlje. Oruana agresija je jedno od najdestruktivnijih ugroavanja bezbjednosti drava i njenog stanovnitva, ali i meunarodne, pa i globalne bezbjednosti. Agresija (lat. aggressio napasti, pristupiti) znai napad s ciljem osvajanja, upotreba sile u meunarodnim odnosima. Rije je o tenji da se nanese teta, da se nametne prinuda i izazove smrt. Ratna pustoenja i usmrivanja, naroito zloini genocida, primjeri su okrutne agresivnosti. U meudravnim odnosima, agresija potie iz prirode antagonistikih, nepomirljivo suprotstavljenih drutava.

2. POJAM BEZBJEDNOSTI
ovjeanstvo je okupirano bezbjednou. Nikada nije bilo vie, raznovrsnijih i efikasnijih ljudskih materijalnih kapaciteta za zatitu bezbjednosti, i nikada se drutvo nije osjealo bespomonijim i ranjivijim na ugroavajue pojave, koje su sve destruktivnije. esto se postavlja pitanje ta je bezbjednost i ta znai biti bezbjedan? Bezbjednost je jedna od osnovnih ljudskih potreba: garancija opstanka, napretka i blagostanja, ekonomske sigurnosti i mogunosti, humanosti i poretka, slobodnog ivota bez straha ili tekoa, dobro na koje svi imaju pravo. Bezbjednost je kada postoji i nesmetano se ispoljava ono to je vrijedno i znaajno, i kada je takvo stanje oigledno izvjesno, predvidivo i kontrolisano, to podrazumijeva sposobnost da ga zatitimo od neeljenih uticaja. Bezbjednost se moe smatrati procesom, a prije svega proizvodom tog procesa stanjem. Biti bezbjedan znai biti zatien od uticaja nepoeljnih pojava, i osjeati se zatienim u predvidivom i zatienom ambijentu. Bezbjednost je rezultanta odnosa-balansa izmeu stvarne i potencijalne ugroenosti referentnih vrijednosti i interesa i postojeih kapaciteta koji ih tite. Apsolutna bezbjednost je idealna kategorija. Bezbjednost je djelatnost i funkcija, zatim stanje, pa organizacija i najzad, odsustvo ugroavajuih pojava i straha (bezopasnost, sigurnost), a u njenom sreditu su izvjesne vrijednosti i interesi.1

2.1. Pojam ugroavanja bezbjednosti

Ugroavanje bezbjednosti je suprotnost bezbjednosti. Rije je o svim pojavama i procesima koje su destruktivne po referentne vrijednosti i interese jer onemoguavaju ili oteavaju njihovo dostizanje, postojanje, uivanje i razvoj. Ugroavanje bezbjednosti se u raznim naukama i sferama prirodne i drutvene stvarnosti razliito tumai i odreuje. Ugroavanje bezbjednosti postoji uvijek kada se dovodi u pitanje postojanje, ispoljavanje i uivanje onog to je vrijedno i znaajno, odnosno kada se na referentnim vrijednostima javljaju ili se mogu javiti neeljene promjene ili se ne mogu nesmetano uivati. Ugroavanje bezbjednosti, ljudi, materijalnih dobara i ivotne sredine svrstava se u: - prirodne (elementarne ) opasnosti i nesree , koje se dijele na litosferske-seizmoloke (zemljotresi), amosferske (vjetar,grad), hidrosferske (poplave,lavine) i biosferske (sue);

Mijalkovi, S.; Keserovi, D.: Osnovi bezbjednosti, Banja Luka, 2010.

tehniko-tehnoloke opasnosti koje se manifestuju kao pojave praene jonizujuim zraenjem, hemijske kontaminacije i udesi u hemijskoj industriji, poari, saobraajne nezgode i nesree na radu; ratne opasnosti i nesree koje se manifestuju kao oruana dejstva sa kopna, vazduha i mora, odnosno prirodne i tehniko-tehnoloke nesree izazvane ratnim dejstvima.2

Jakovljevi, V.; armati,.: Civilna zatita u Saveznoj Republici Jugoslaviji, Studentski trg, Beograd, 1998.

3. SAVREMENI RIZICI I PRIJETNJE BEZBJEDNOSTI

Za razliku od tradicionalnog pristupa bezbjednosti po kome su vojne prijetnje i subverzije najvee opasnosti po drutva i drave, danas su bezbjedosni izazovi, rizici i prijetnje prije unutranji, nego spoljni i prije nevojni, nego vojni; prije dolaze od nedravnih aktera, nego od suverenih drava.3 Danas dominiraju politike prijetnje, ekonomske prijetnje, ovjekom izazvane ekoloke prijetnje i drutvene prijetnje. Savremene pojave ugroavanja bezbjednosti odlikuju brojne karakteristike. Neke od njih svojstvene su veem broju ugroavajuih pojava: protivpravnost, nemoralnost, multikauzalnost, multimanifestnost, indikativnost, individualnost, dinaminost, elastinost, interaktivnost, (ne)mjerljivost, (ne)predvidivost, viestrukost standarda kvalifikovanja i tretiranja, destruktivnost, sloenost i nedovoljna istraenost. Protivpravnost je protivnost pravnim normama pozitivnog meunarodnog i unutranjeg prava, a protivzakonitost je protivnost normama zakonskih propisa. Pojave ugroavanja bezbjednosti su najee multikazualne, odnosno multifaktorske prirode, to je jedan od razloga njihove imunosti na reakciju drutva i sistema bezbjednosti. Multimanifestnost podrazumijeva mnotvo pojava ugroavanja prisutnih u bezbjedosnoj praksi, kao i multivarijantnost njihovog ispoljavanja. Indikativnost je mogunost identifikacije i kvalifikacije pojave, te njene diferencijacije od drugih, pa i istorodnih ugroavajuih pojava. Individualnost je nemogunost ponavljanja pojave u apsolutnoj istovjetnosti, ak i pri istim uslovima i okolnostima; svaka se pojava razlikuje od bilo koje druge, pa i istovrsne pojave. Dinaminost ugroavanja je posljedica dinaminosti drutva i drutvenih pojava, ali i povratniog dejstva posljedice na izvor i nosioce ugroavanja. Elastinost je druga strana dinaminosti ugroavanja. Podrazumijeva mogunost njihovog prilagoavanja stanju aktuelnih drutvenih pojava i promjena, to doprinosi njihovom opstanku i razvoju, uprkos nastojanjima sistema bezbjednosti da ih neutralie. Pojave ugroavanja bezbjednosti su u izvjesnom odnosu interakcije i kombinacije sa drugim slinim ili istovrsnim pojavama. Stoga je esto teko razluiti posljedicu jedne pojave po zatiene vrijednosti od posljedica koje nastaju djelovanjem drugih pojava. Ovaj odnos je multivarijantan, i moe da bude tzv. nula odnos, paralelan i neposredan. Kod nula odnosa ne postoji veza izmeu pojava ugroavanja bezbjednosti; one se odvijaju nezavisno i ne utiu jedna na drugu. Paralelan odnos postoji kada se vie pojava odvija uporedo, u isto vrijeme i od strane istog nosioca,ali realizacija jednih ne zavisi od realizacije drugih pojava. Neposredan odnos ugroavajuih pojava postoji u situacijama kada je jedna pojava u direktnoj funkciji nastanka i razvoja druge pojave. Taj odnos moe da bude labav i vrst, nezavisan i zavisan.
3

Terriff, T.; Croft, S.; James, L.; Morgan, P. M.: Security Studies Today, Polity Press, Cambridge, 2001.

(Ne)mjerljivost pojava ugroavanja podrazumijeva (ne)mogunost objektivnog sagledavanja njihovog obima, sadraja i efekata. Potpuna mjerljivost podrazumijeva postojanje metodologije pomou koje se, na osnovu precizno utvrenih i uoljivih indikatora, mogu sagledati obim, sadraj i efekti ugroavajuih pojava. (Ne)predvidivost je (ne)mogunost sagledavanja razvoja obima i sadraja konkretnih vidova i oblika ugroavanja bezbjednosti u buduoj vremenskoj i prostornoj dimenziji. Jedno od bitnih obiljeja mnogih bezbjedosnih pojava je i njihova nedovoljna istraenost. U bezbjedosnoj praksi se mogu uoiti i sljedee odlike veine savremenih bezbjedosnih problema: - organizovanost, kao sve organizovanije djelovanje vie nosilaca ugroavanja bezbjednosti; - masovnost. Uoljiv je trend po kome je masovnost ugroavajuih pojava obrnuto srazmjerna stepenu njihove destruktivnosti; - konstantno poveanje obima i sadraja pojava ugroavanja bezbjednosti, kao i broja njihovih nosilaca. - rasprostranjenost. Nema drave ni drutva koji nisu suoeni sa nekim ugroavanjima prirodnog, drutvenog ili tehniko-tehnolokog karaktera; - internacionalnost. Sve vie ugroavajuih pojava se priprema u jednoj, a realizuje u drugoj dravi; nosioci ugroavanja su lica iz vie zemalja, ili su iz jedne a djeluju na podrucju vise drava; - mobilnost, koja se ogleda u lakoj i brzoj prostornoj pokretljivosti nosilaca ugroavanja kojima su dostupna savremena saobraajna telekomunikaciona sredstva; - velika profitabilnost, protivpravnim ostvarivanjem enormnih prihoda. Tako je organizovani kriminal postao neformalni centar transnacionalne finansijske moi; - porast destruktivnosti, odnosno sve vee tetne posljedice po meunarodnu bezbjednost, bezbjednost drave, drutva i pojedinaca; - nasilnost, tijesno povezana sa destruktivnou, odnosi se prvenstveno na sve brutalniju realizaciju ugroavanja. Podrazumijeva porast nasilnikog kriminala; - latentnost, odnosno tajnost djelovanja nosilaca ugroavanja bezbjednosti, koja dovodi do njihove nevidljivosti i stvaranja privida da ne postoje; - velika tamna brojka koja, kao posledica latentnosti, podrazumijeva da veliki broj ugroavajuih pojava ostaje nepoznat subjektima bezbjednosti. - nedovoljna efikasnost nacionalne i meunarodne neformalne i formalne socijalne reakcije, koja se javlja kao posljedica navedenih karakteristika, i druge

3.1. Vojni rizici i prijetnje bezbjednosti

5

Vojne rizike i prijetnje bezbjednosti karakterie prijetnja da e se upotrijebiti ili masovna upotreba kenvencionalnog naoruanja, pa i oruja za masovno unitavanje, ime se ugroava bezbjednost ovjeka, drava, meunarodne zajednice i planete. Ovu grupu rizika i prijetnji bezbjednosti ine oruana agresija, oruana intervencija i oruani pritisci, koji po pravilu dolaze spolja (izvan zemlje) i oruana pobuna i graanski rat koji se odvijaju unutar zemlje.

4. ORUANA AGRESIJA
6

Oruana agresija je jedno od majdestruktivnijih ugroavanja bezbjednosti drava i njenog stanovnitva, ali i meunarodne, pa i globalne bezbjednosti. Prije nego to je definiemo, osvrnut emo se na neka poimanja rata. Rat je najei i najokrutniji sukob meu politikim zajednicama, s ciljem da se neprijatelj uniti ili prinudi da prihvati nametnute uslove mira. Posljedica je antagonistikih odnosa koji vladaju svijetom.4 Rije je o najotrijem obliku drutvenih sukoba u kome, neposrednom upotrebom oruane sile izmeu drava, njihovih saveza ili organizacija, pokuavaju da se ostvare odreeni politiki ciljevi pobjedom nad protivnikom stranom i njenim prinuivanjem da prihvati uslove pobjednika. To opravdava tezu Klauzevica da je ,, rat produetak politike nasilnim sredstvima; sukob velikih interesa koji se rjeava krvlju... Graanski ratovi, koji se vode unutar jedne drave, ne smatraju se ratom u meunarodnopravnom smislu. Optepoznati su efekti ratova po vitalne drustvene vrijednosti i interese i dugorona stradanja stanovnistva, infrasirukture, privrede, pa i poremeaje u meunarodnim odnosima. Dovoljno je istai to da sve vie stradaju civili i civilna infrastruktura: u Prvorn svjetskom ratu 92% rtava bili su vojnici, a danas su to u istoj mjeri civili.5 Ratovi se dijele na premoderne, moderne i postmoderne. Premoderne ratove su u davnoj prolosti vodili plaenici i neprofesionalni vojnici, za raun klanova, plemena, feudalaca i vlastelina, protiv suparnikih vojnika, iz ekonornskih razloga (koristoljublja), unutar i van drava, bez pravila ratovanja osim vitekih principa i uz upotrebu primitivnog oruja. Moderni ratovi su tzv. meunarodni (rneudravni) agresorski ratovi od kojih se drave brane mehanizmima nacionalne odbrane. U njima ratuju regruti i profesionalni vojnici, u ime i za raun drave, protiv vojnika i civila, zbog politikih ciljeva (teritorija, suverenitet), van svoje drave, pri emu postoje izvjesni principi voenja ratova, zakoni i obiaji ratovanja, uz upotrebu konvencionalnog naoruanja i oruja za masovno unitavanje. Postmoderni ratovi se dijele na kolektivne ratove i unutranje (unutardrevne) ratove. Kolektivne ratove vode internacionalne ili supranacionalne institucije u formi bezbjednosnih kampanja ili humanitarnih intervencija. U njima ratuju regruti i profesionalni vojnici, za raun globalnih ili regionalnih organizacija, protiv vojnika i civila, iz politikih razloga (zatita meunarodnog prava ili ljudskih prava), unutar drave kao i van svojih drava, uvaavajui izvjesne principe voenja ratova, zakone i obiaje ratovanja, visokosofisticiranim orujem i infosistemima. Unuztranje ratove vode milicije, teroristi, regruti, pa i djeca, za raun nacije, etnike ili vjerske grupe, protiv civila, u korist pojedinca ili grupa, unutar i van drava, koristei gerilske ili teroristike metode, lako naoruanje i kompjuterske viruse. Interesantna je jo jedna tipologija masovnog oruanog nasilja (konflikti visokog intenziteta u kojima ima najmanje hiljadu rtava); antireimski ratovi (politiko-ideoloki konflikti izmeu drava i pobunjenika); etno-nacionalistiki konflikti (u razliitim formama, najee kao unuzardravni konflikt drave i nacionalnih grupa, rjee meudravni konflikti); meudravni konflikti (drava protiv drave kao tradicionalni tip rata); dekolonizacioni ratovi
4 5

Tadi, Lj.: Politikoloki leksikon, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1996. Duli, D.: Mirovne i humanitrne operacije, Fakultet bezbednosti i Slubeni glasnik, Beograd, 2008.

ili okupacije stranih drava; meuetniki konflikti (izmeu razliitih, preteno nedravnih aktera, dok je unutaretniki konflikt sukob frakcija uuutar jedne etnike zajednice); ratovi gangova (nedravni kriminalni akteri, posebno u situacijama dravnog kolapsa); genocid (od drave organizovano masovno ubijanje ljudi koji pripadaju drugoj etnikoj, vjerskoj ili rasnoj grupi i drugi zloini protiv ovjenosti) i kombinovani tipovi nasilja.6 Najpoznatije su podjele na napadake ratove (agresorske) i odbrambene (defanzivne), odnosno na regionalne i vjerske, ograniene i totalne, konvencionalne i nekonvencionalne (nuklearne, hemijske i bioloke), pravedne i nepravedne (uz "prljavi rat" kao krajnje nepravedan), specijalni rat (rat bez oruanog rata) i hladni rat. Poznat je i fenomen tzv. svetih ratova (npr. Dihad) protiv nevjernika, odnosno pripadnika druge vjere. Preventivni rat (preventive war) je rat koj i sc prcduzirna protiv drzave za koju se smatra da se 'a njom, prije ili kasnije, mora ratovati. Rije je o brzom prvom udaru kojim se neprijatelj poraava prije nego to bude u stanju da organizuje odgovor radi odmazde, odnosno o ''udariti po neprijatelju radije nego se osloniti na odvraanje i sputavanje.'' Ovaj metod je naroito zastupljen u amerikoj praksi nacionalne bezbjednosti poslije 11. septembra 2001. godine, kao strategija neutralisanja "ozbiljnih, realnih i izvjesnih prijetnji". Legitimie se kao "pravo na individualnu i kolektivnu smnoodbranu od zastraujuih napada koji su prijetnja meunarodnom miru i bezbjednosti, koje se zasniva na Povelji Ujedinjenih nacija". lzvodi se upotrebom sopstvenih i koalicionih vojnih snaga proriv drava koje su navodno podravale i sponzorisale meunarodni terorizam, odnosno pruale utoite teroristima i nezakonito razvijale programe oruja za masovno unitavanje (Avganistan, Irak). Takva je praksa dala legitimitet i ruskom ratu koji je Kremlj vodio u eeniji. Mnogi teoretiari tvrde da je preventivna vojna akcija mogua samo po odluci Savjeta bezbjednosti Uedinjenih nacija, i to u duhu lana 42 Povelje (''kada mjere koje ne povlae upotrebu sile nisu urodile plodom, rnoe se preduzeti takva akcija vazduhoplovnim, pomorskim ili suvozemnim snagama koja je potrebna radi odranja ili uspostavljana meunarodnog mira i bezbjednosti"), a na osnovu lana 39 ("Savjet bezbjednosti utruje da li postoji prijetnja miru, povreda mira ili agresija i daje preporuke ili odluuje koje e se mjere preduzeti da bi odrali ili uspostavili meunarodni mir i bezbjednost"). S druge strane, mnogi teoretiari su zauzeli stav da preventivna upotreba sile, motivisana bilo kojim razlogom (samoodbrana, borba protiv terorizma, spreavanje humanitarnih katastrofa itd.) nema pravnu utemeljenost u odredbama savremenog meunarodnog prava, i da se moe smatrati aktom agresije". Njegova podvrsta je preduhitrujui rat (preemptive war) koji se iznenada poinje kako bi se preduhitrio neposredno oekivani neprijateljski napad, kada moe da se smatra aktom samoodbrane (npr., estodnevni rat - napad Izraela na Siriju i Egipat 1967. godine kada su ove dvije zemlje nagomilavale oruane snage na granici sa Izraelom spremajui se da ga napadnu).

Rat sa ogranienim ciljem podrazumijeva primjenu vee mjere prinude da bi se traeno dobro oduzelo od njegovog draoca. Prinuda se upotrebljavea samo dok se od drave

Brown, M. E.: The Causes of Internal Conflict, World Security Chalenges for a new Century, St. Martins Press, 1998.

ne oduzme eljeno dobro ili dok se ne iznude odreeni ustupci. Obino je u pitanju komad teritorije, koji je nasilno okupiran.7 Ogranieni rat je jedan od vidova rata ogranienim ciljem, ali svaki rat sa ogranienim ciljem nije ujedno i ogranieni rat. Rije je o ratu koji se vodi otvoreno ili slabo prikriveno izmeu oruanih snaga suprotstavljenih drava, ale se pri tom potuju izvjesna (najee preutno prihvaena) ogranienja koja esto idu dalje od ogranienja koja namee ratno pravo: najee se odnose na prostor na kojem e se voditi rat na vojna sredstva i naoruanje (izbjegavanje upotrebe oruja za masovno unitavanje) itd. U bezbjednosnoj teoriji prisutna su miljcnja da ovakvi ratovi vise ne postoje.8 Hladni rat je poseban vid meunarodnih odnosa koji je nastao poslije Drugog svjetskog rata, u uslovima postojanja supersila i oko njih okupljenih ideolokih blokova sa ambicijama svake od njih da obezbijedi istovremeno sopstvenu prevlast u svijetu i drutvenoekonomski sistem i ideologiju koji ona ovaplouje i predstavlja. Hladnoratovski sukob je globalan, svjetski, izuzetno dubok i otar, jer nije puko suparnitvo istovrsnih sila u okviru politike sile, ve iskljuivih ideolokih protivnika. Meutirn, zbog postojanja atomskog oruja na obje strane i mogueg uzajamnog unitenja u sluaju vrueg rata, rat meu njima sve vrijeme ostaje hladan. On se vodi svim sredstvima osim neposrednog oruanog sukoba osnovnih protivnika. Najzad, agresija (lat. aggressio napasti, pristupiti) znai napad s ciljem osvajanja, upotreba sile u meunarodnim odnosima. Rije je o tenji da se nanese teta, da se nametne prinuda i izazove smrt. Ratna pustoenja i usmrivanja, naroito zloini genocida, primjeri su okrutne agresivnosti. U meudravnim odnosima, agresija potie iz prirode antagonistikih, nepomirljivo suprotstavljenih drutava.9 Konkretnije, agresija je napad oruanih ili drugih snaga jedne drave ili saveza drava na suverenitet, teritorijalnu cjelokupnost ili politiku nezavisnost druge drave, s ciljem osporavanja prava na opstanak drave, otcjepljenje teritorije, promjene drutvenoekonomskog sistema itd. lanom 2 Povelje Ujedinjenih nacija drave se upuuju na to da svoje sporove rjeavaju mirnim putem kojim se ne ugroavaju meunarodni mir i bezbjednost, odnosno da se uzdre od prijetnji silom ili upotrebe sile koje su uperene protiv teritorijalnog integriteta i politike nezavisnosti druge drave. lanom 51 Povelje proklamuje se neotuivo pravo drave na individualnu i kolektivnu samoodbranu... dok Savjet bezbjednosti ne preduzme neophodne mjere da ouva meunarodni mir i bezbjednost. Operacionalizujui ove odredbe, Generalna skuptina Ujedinjenih nacija je Rezolucijom 3314 (XXIX) od 14. decembra 1974. godine precizirala da je agresija, invazija ili napad oruanih snaga jedne drave na teritoriju druge drave ili svaka vojna okupacija proizala iz toga, ili svaka aneksija teritorije druge drave upotrebom sile; bombardovanje teritorije jedne drave od strane oruanih snaga druge drave ili upotreba bilo kakvog oruja od jedne drave protiv teritorije druge drave; blokada luka ili obala jedne drave od oruanih snaga druge drave; napad oruanih snaga jedne drave na kopnene, pomorske ili vazduhoplovne snage, pomorsku ili vazdunu flotu druge drave; upotreba oruanih snaga jedne drave, koje se nalaze na teritoriji druge drave, s pristankom drave prijema, protivno
7 8

Mileti, A.: Rat, Enciklopedija politike kulture, Savremena administracija, Beograd, 1993. Dimitrijevi, V.; Stojanovi, R.: Osnovi teorije meunarodnih odnosa, Slubeni list SFRJ, Beograd, 1977. 9 Tadi, Lj.: Politikoloki leksikon, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1996.

uslovima predvienim u sporazumu, ili produenje njihovog prisustva na toj teritoriji poslije isteka sporazuma; akcija jedne drave koja svoju teritoriju stavi na raspolaganje drugoj dravi radi korienja za izvrenje akta agresije protiv tree drave; upuivanje od jedne drave ili u ime nje oruanih bandi, grupa, neregularnih vojnika i najamnika, koji protiv druge drave vre akte oruane sile tako ozbiljno, da se izjednauju sa ve pomenutim aktima, ili pak znaajno uee tome (lan 2). Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija moe da odlui da se i drugi akti smatraju agresijom u smislu Povelje Ujedinjenih nacija (lan 3). Drave razliito reaguju na agresiju, i to voenjem samostalnih odbrambenih ratova, akcijom mehanizama kolektivne odbrane i kolektivne bezbjednosti, ili straegijom poputanja (odricanjem od osvete i injenjem ustupaka dravi agresoru kako bi se agresija okonala). Evidentne su manipulacije velikih sila i meunarodnih organizacija koje one kontroliu po kljuu dvojakih standarda pomou kojih se identine situacije oruanih konflikata nekada kvalifikuju kao oruana agresija, genocid i etniko ienje, a nekada kao protivpobunjenika dejstva, akt idividualne ili kolektivne samoodbrane, preventivni rat, mirovna operacija, humanitama intervencija itd.

5. ZAKLJUAK
10

Bezbjednost je kada postoji i nesmetano se ispoljava ono to je vrijedno i znaajno, i kada je takvo stanje oigledno izvjesno, predvidivo i kontrolisano, to podrazumijeva sposobnost da ga zatitimo od neeljenih uticaja. Ugroavanje bezbjednosti postoji uvijek kada se dovodi u pitanje postojanje, ispoljavanje i uivanje onog to je vrijedno i znaajno, odnosno kada se na referentnim vrijednostima javljaju ili se mogu javiti neeljene promjene ili se ne mogu nesmetano uivati. Vojne rizike i prijetnje bezbjednosti karakterie prijetnja da e se upotrijebiti ili masovna upotreba kenvencionalnog naoruanja, pa i oruja za masovno unitavanje, ime se ugroava bezbjednost ovjeka, drava, meunarodne zajednice i planete. Ovu grupu rizika i prijetnji bezbjednosti ine oruana agresija, oruana intervencija i oruani pritisci, koji po pravilu dolaze spolja (izvan zemlje) i oruana pobuna i graanski rat koji se odvijaju unutar zemlje. Oruana agresija je jedno od najdestruktivnijih ugroavanja bezbjednosti drava i njenog stanovnitva, ali i meunarodne, pa i globalne bezbjednosti. Agresija (lat. aggression napasti, pristupiti) znai napad s ciljem osvajanja, upotreba sile u meunarodnim odnosima.

6. LITERATURA
11

Brown, M. E.: The Causes of Internal Conflict, World Security Chalenges for a new Century, St. Martins Press, 1998.; Dimitrijevi, V.; Stojanovi, R.: Osnovi teorije meunarodnih odnosa, Slubeni list SFRJ, Beograd, 1977.; Duli, D.: Mirovne i humanitrne operacije, Fakultet bezbednosti i Slubeni glasnik, Beograd, 2008.; Jakovljevi, V.; armati,.: Civilna zatita u Saveznoj Republici Jugoslaviji, Studentski trg, Beograd, 1998.; Mijalkovi, S.; Keserovi, D.: Osnovi bezbjednosti, Banja Luka, 2010.: Mileti, A.: Rat, Enciklopedija politike kulture, Savremena administracija, Beograd, 1993.; Tadi, Lj.: Politikoloki leksikon, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1996.; Terriff, T.; Croft, S.; James, L.; Morgan, P. M.: Security Studies Today, Polity Press, Cambridge, 2001.;

12