OSMANLININ ENG N HO GRS, YAHUD LER VE B R KADININ YKSEL N N YKS: K RAZE TOLERANCE OF OTTOMAN STATE, JEWISH COMMUNITY AND

STORY OF RISING OF A WOMAN: KIRAZE

Dr. Melih ERZEN

zet Solmaz Kamuran, Kiraze adl romannda spanya topraklarndan zorla gnderilen Yahudilerin ileli, bir o kadar da dramatik srgnn ele alr. Romanda De Toledo ve Nahmiyas aileleri nezdinde Yahudilerin srgn hayatlar srasnda ektikleri skntlar arpc bir ekilde dile getirilir. Yazar, 1492 ylndan 1598e kadar olan dnemde Avrupa' nn ve Osmanl mparatorlu u' nun egemen oldu u topraklardaki insan hayatlarn e itli ynleriyle gzler nne serer. Bu srgn esnasnda Osmanl Devleti' nin Yahudilere kaplarn amas dikkate de erdir. Hristiyan alemine verdikleri zararlar sebebiyle Avrupa devletlerinin lkelerinde istemedikleri Yahudileri; Sultan Beyazt, Osmanl mlkne davet ederek onlara yeni bir ba lang iin byk frsatlar tanr. Yine 16. yzyl farkl bir bak la i leyen romanda gerek Avrupa devletleri gerekse Osmanl ok ynl bir perspektiften sunulmu tur. Solmaz Kamuran, Trk romannda Sefarad Yahudilerinin srgnn ilk ele alan yazarlardan biri olarak dikkat eker. Anahtar Kelimeler: Kiraze, Sefarad Yahudileri, Solmaz Kamuran, tarihi roman Abstract Kiraze a novel written by Solmaz Kamuran talk about Sephardi jews who were expelled from from Spain which was suffering and dramatic journey. In this novel, the difficulties faced by the emigrating jews were interestingly talked about by exapling the life of De Toledo and Nahmiyas families. The writer put forward aspects of life style in the Otoman and Eurpean territories in a period from 1492 to 1598. During this migration, Ottoman empire opened all the gates to the jews which was worth to pay attention. Because of the harms caused by the jews to the cristianity, the European countries did not want to live with the jews in their countries; whereas the Soltan Beyazt had invited the jews to the Ottoman territory and gave them great opurtunities at first. The novel with many different aspects of 16. century, is unique with its multiperspective aproach to the political understanding of both the Ottoman and the European countries. In turkish novel, Solmaz Kamuran is one of the pioner writers who are considered the migration of the Sephardi Jews. Key Words: Kiraze, Sephardi Jews, Solmaz Kamuran, historical novel

Son dnem edebiyat dnyas iinde yazlan eserlere bakld nda tarih romanlarn oklu u dikkat ekicidir. Bu, daha ok tarih olaylar anlatan ve gemi zamann byl atmosferini ilgin hikyeler kurarak birbirine ba layan romanlara duyulan ilginin byk olmasyla aklanabilir. zellikle Osmanl tarihi bu noktada romanclara byk bir malzeme sunacak derecede geni bir zenginli e sahiptir. Kiraze de bu anlamda bir Trk romancs tarafndan Osmanl mparatorlu unun farkl bir cephesini;

Gazi niversitesi, Trk Dili Blm, Okutman

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

239

btn Avrupann srgne gnderdi i Yahudilere kucak aan Osmanlnn engin ho grsn i lemesi asndan dikkate de erdir. Kiraze roman, 1492 yl ba larnda spanya tahtnda bulunan Kral Ferdinand ile Kralie sabellann fermanlar do rultusunda misyoner faaliyetleri yaparak Hristiyan halk etkilemeleri gerekesiyle Yahudilerin ncelikle lke iinde yer de i imlerini, sonra da bunun yeterli gelmeyerek spanyadan tamamen srgnne dek varan ve bylece ba layan ileli, bir o kadar da birbiriyle ba lantl, birbiriyle kesi en ya amlarnn yzyldan fazla bir kesitini gzler nne serer. Kiraze, spanya Krall bnyesinde bulunan Yahudilere de i en bak la sregelen olaylar anlatan bir romandr. Olaylar Mart 1492 spanyasnda ba lar. spanya Krall , 1480 ylnda egemenli i altndaki ehir ve kasabalarda Yahudilerin belirlenmi ayr blgelerde ya amalarn ngren bir karar karm tr. nk Yahudili i kabul eden ve bylece kutsal Katolik Kilisesine kar gnah i leyen baz kt Hristiyanlarn bu d nceye varmalarnda temel sebep olarak onlarn Yahudilerle yan yana ya amalar gsterilmi ti. Bu itibarla kurulan engizisyon mahkemeleri on iki yl faaliyet gstererek pek ok ki iyi yakalam , ancak onlara gre bu tedbirler Hristiyan lemine verilen zararlar nlemeye yetmemi tir. Dahas Yahudiler tek ve do ru yolun Yahudilikten geti ini ileri srerek Hristiyanlar etkilemi ve bylece de Kutsal Katolik Kilisesi iin nemli bir tehdit olmu lardr. Btn bu endi elerle Endls blgesindeki Yahudilerin yerlerinden uzakla trlmalar d nlm tr. zm ise btn Yahudilerin bir daha geri dnmemek zere Krallktan karlmalarnda bulmu lardr. Geri dn imknsz klmak iin de geri dnenlerin mallarna el konularak idam edilmesi gibi kat hkmler getirmi lerdir. Bu tedbirler erevesinde Yahudileri saklayanlara da byk cezalar ngrlm , ayrca Yahudilerin de erli e yalarn kraliyet d na karmalar da yasaklanm t. Krall n bu tutumuna kar lk olarak spanyadaki Yahudiler adna zak Abravanel Kral, Kralie ve lkenin nemli baz yneticileri huzurunda olduka etkili bir konu ma yapar: Bir Yahudinin din karde lerinin gvenli i iin yalvarmak zorunda kalmas hi de onur verici bir durum de il. Ama Kastilyann, Aragonun ve hatta tm spanyann kral ve kraliesinin korumasz insanlar bu topraklardan kovarak bir zafer sa lamann pe inde olmas ok daha utan verici Bu menfur fermanda bir bir saylan sulamalara, susuz ve gnahsz btn sraelo ullar adna itiraz ediyorum. Su da gnah da sizindir. Bizim de il Aklam oldu unuz hakszlklarla dolu fermannz sizin kendi biti inizin ferman olacaktr. Ve spanyann zafer olaca n hayal etti iniz bu yl tarihe spanyann utan yl olarak geecektir. Onur bireysel erdemin dldr ve soylu kral ve kralielerin gerek mertebesi de orasdr. Sradan, ad bilinmeyen, silik birinin erdemsiz bir hatas sadece onun anlamsz kimli ini kendi ba na iter hili in iine. Oysa bylesi bir erdem celltl nn soylulukla at an klc o eksikli i gstermi kral ve kralieyi tarihin tahtndan ebediyen indirir. Her zaman sylendi i gibi, hata yapann ad ne kadar bykse, hata da o kadar byr Akl ba nda erdem sahipleri bugn gsterecekler byk k n nedeni olarak. Sizin yobazl nz ve nefretinizden daha fazla Yahudilerin size onurla kar k lar n planda olacaktr. Kovun bizi, sizden ok daha fazla sevdi imiz bu topraklardan kovun bizi Sizi ve korkun fermannz sonsuza kadar unutmayaca z. (s.37 -41) spanya krall ile Yahudiler srgn meselesini farkl ekilde ele alr. Kendilerini spanya topraklarnn gerek sahiplerinden gren Yahudiler, memleketlerinde ya ama haklarnn ellerinden alnd n sylerken, spanya Krall ise misyoner faaliyetleri yrterek hristiyan halk etkilemeye al an ve Yahudilik d nda bir do ru yol olmad n ileri sren yahudilerin bizzat kendilerinin bu srgn hazrlad n belirtmi lerdir. Gerekenin adn, hrstiyan lemine verilen zarar nlemek diye koymu lar, bu itibarla Yahudileri srgn etmekten ba kaca bir kar yollarnn kalmad n savunmu lardr. Oysa sadece spanya de il, btn Avrupa karar birli i etmi esine onlar lkelerinde istememektedir. Bu ba lamda Osmanlnn onlara bak , yakla m anlaml ve insanidir. stelik Osmanl bunu yaparken herhangi bir art ko mam , onlar inanlarnda, i lerinde ve hayatlarnda serbest brakm tr.

ncelememizde u baskdan faydalanlm tr: Solmaz Kmuran, Kiraze, nklap Kitabevi, stanbul, 2000

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

240

ki yz elli bin civarnda Yahudi atl arabalarla, yaya yola d er. lk etapta, kendilerini para kar l kabul edecek Portekize, olmazsa oradan da belki stanbula gitme niyetindedirler. nk Sultan II. Beyazt spanyadan srlen Yahudileri Osmanl lkesine kar lksz olarak davet etmi tir. Ancak zaman iinde btn Avrupa karar birli i etmi esine Yahudileri topraklarndan uzakla tracak ilerinde sadece Hristiyanl kabul edenler kurtulacakt. Bunlar iin de gidecekleri en do ru adres Osmanl topraklar olacakt. Sadece Osmanl, Yahudilere Avrupada bulamadklar gveni, zgrl , rahat ve huzuru verecekti. Sefarad Yahudileri yurtlarndan kopmann acsn ilerinde ta rken yolculukta ektikleri ileler ve kendilerini bulan salgn hastalklar sebebiyle de bir hayli sknt ekmi lerdir. Ne var ki Osmanl mlknde grdkleri hsn kabul, kendilerine gsterilen scak ilgi hayatlarn yeniden kurma, istedikleri meslekleri icra etme diledikleri gibi zgr ve rahat ya ama imknlar bu skntlar byk oranda dindirmi tir. Kiraze roman, temelde De Toledo ve Nahmiyas aileleri ahsnda Yahudi srgnn ve onlarn ya adklar maceray de i ik ynleriyle ele alr. Portekiz zerinden stanbula gitme kararll nda olan Salvatore Nahmiyas, kom usu ve i orta David De Toledoyu da kendisiyle gitmesi iin iknaya al r. Ancak David, hanmnn ata yurdunu terk etmeye yana mamasyla gidemez. Fakat ksa bir sre sonra onlar iin de kalmak mmkn olmayacaktr. De Toledo ailesinin o lu Haymn bir grup spanyol tarafndan ldrlmesi bu aileyi de yollara d meye itecektir. De Toledo ailesi kzlar Ra el ve o ullar Avram ile ok ileli bir yolculuktan sonra Lizbona varrlar. Fakat bu durum uzun srmez. Tahta yeni kan Portekiz Kral da Yahudileri lkesinde istemedi ini beyan edince, di er Yahudi aileleriyle birlikte De Toledolar yollara d er. Can dostlar ve kom ular olan Nahmiyaslar bu srada stanbulda gvenli bir hayata ba lam ve i lerini kurmu lardr. Tek zntleri iki buuk yl gemesine ra men dostlarndan haber alamamalardr. Ancak Osmanl topra na Yahudilerin geli i devam ediyordur. Bu da Nahmiyaslarn umutlanmas iin iyi bir tesellidir. Bu srada De Toledolar da stanbula varmak iin bir gemiyle yolculuk ediyordur. Lizbondan stanbula giden, iinde Yahudi ve Mslmanlarn oldu u bir gemi, Atlantikte seyrediyordur. yldan beri Portekize yerle en ve ev bark edinen insanlar bir kez daha srgne gidiyordur. De Toledo ailesi de bunlardan sadece birisidir. Ne var ki Atlantikte kopan frtna aileyi lme srkleyecek, bundan sadece kzlar Ra el kurtulacaktr. Ra el iin ise artk btn gzellik ve mutluluklar geride kalm tr: Ra elin tek varl belindeki bez kesede saklad , avucunda kk bir bronz top tutan pirinten yaplm kadn eliydi. Tpk annesinin eli gibi ince uzun parmakl bir el. (s. 80) Bunu spanyadaki evlerinin kapsndan skp alm tr. Bir Yahudi ailesinin yanna s nan Ra elin imdi tek amac vardr: ocuklu undan beri sevdi i ve kendisine a k ile ba land Nahmiyaslarn o lu Mo eye kavu mak. Ancak bunun iin stanbula gitmelidir. Ra el bu duygular iinde bir k yolu ararken ya ad bir olay onu hayata kstrecek, uzun bir sre de stanbula gitme d ncesinden alkoyacakt. Bu, Ra elin evde yalnz oldu u bir gece sa eli altparmakl bir adamn tecavzne u rayp ondan yine altparmakl bir erkek ocuk do urmasdr ki, bu da romanda bir ba ka d m olu turur. Ra el, Napolide beraber kald Yahudi ailesinin srar ile yeniden stanbul yolundadr. Bu etin bir o kadar skntl ve ac dolu yllardan sonra Ra el, nihayet stanbula varm tr. Ondan habersiz altparmakl kk o lu da stanbulda Enderunda renim gryordur. Ona Burak ismini vermi lerdir. Bu srada stanbulda vuku bulan bir deprem pek ok eyi de i tirmi , Mo e anne babasn, hanmn ve kk kz d ndaki ocuklarn kaybetmi tir. stelik onun kk kz, Ra elin bulundu u havraya getirilmi , bakmas iin bizzat ona teslim edilmi tir. Ama Ra el bebe in kime ait oldu unu henz bilmiyordur. Mo e ak am vakti kzn grmek iin geldi inde durum akl a kavu acaktr. Ra el onca yldan sonra ilk a kn hemen tanm , kap odasna kapanarak hkrklarla a lam tr. Ancak Kk Kyamet diye isimlendirilen bu byk deprem, Ra ele tarifsiz bir saadet ta m , onu tam 18 yl aradan sonra Mo esine kavu turmu tur. 1492den 1509 yl sonuna kadar geen sre iinde Ra el olmadk skntlar ve aclarla dolu bir mr srm , kader onun iin en acmasz a larn rm tr. Btn bunlardan sonra Mo eyi bulup onunla evlenmesi tarifsiz bir mutluluktur. Her ikisi de bu u urda inanlmaz bedeller deyerek mutlulu u yeniden bulmu lardr.
Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

241

Ra el, Mo e ile evlili inden olan kzna annesinin adn verir: Ester. Bu, trl yaramazlklarla evi enlendiren, olduka sevimli bir ocuktur. Bir kom u kz gnn birinde Esteri kula nn arkasna kiraz takm grnce, ona Kiraze adn yak trr ve bunu kirazn bir kadna yak acak biimi eklinde ifade eder. Annesinin btn kzmalarna ra men artk ona herkes Kiraze demeye ba lar. Bu arada Altparmak Burak, Sultann tevecchyle Pa a olmu tur. Yllar gemi , Kiraze artk olduka gzel ve lgn bir gen kz olmu tur. Kaderin kt cilvesi olarak da vey karde i oldu unu bilmedi i Altparmak Burak Pa ay grp ona k olur. Ancak bundan haberdar olan Ra el, bu ac srr gizlemeyi ba ararak onlar birbirinden uzak tutmay sa lar. Annesinin bu abasn renen Kiraze, ona kin ve nefret duygularyla dolar. Bir gn Kirazenin kapdan girerken ok sert vurdu u kadn eli figrl tokmak, yere d er. Tokma n d bir nevi Ra elin lmne i arettir. Yazar bu iki olay birbiriyle ba lantl ve son derece gzel bir bulu ma olarak kurgulam gibidir. Ancak Kiraze kendisini brakp ondan habersiz sava a giden Burak Pa aya da kzd ndan, bu hrs ve fke duygular iinde Yahudi bir kuyumcunun o lu olan Leon ile evlenir. Sava sonras Burak Pa a da evlenmi tir. Kiraze daha sonra Hrremin emriyle ba kesilen Burak Pa ann lmyle sarslr. Ba kasyla evlenen ama tek a kn unutamayan ve onu yitirmenin acsyla kendini ticarete veren Kirazenin ba kaca bir avuntusu kalmam tr. Kiraze ancak seksen ya na vard dnemde mutluluk ve huzuru bulur. lkin o lu Mo enin arkada lk kurdu u Altparmak Burak Pa ann o lundan onu ayrmaya al m tr. Ne var ki Mo enin yardmyla buldu u bir mektup sayesinde Kiraze, annesinin hayat hikyesini ve kendisinin de Altparmak Burak Pa a ile karde oldu u gere ini renir. Annesine ektirdi i eziyet ve yllarca besledi i kin ve nefretten dolay artk byk bir vicdan azab duymaktadr. Yllarca d man gibi grd annesine imdi ok ey borlu oldu unun farkna varm tr. Onu minnet ve saygyla anar. Bu duygular iinde yine yllardr ihmal etti i o lu Mo eyi ve arkada n ba rna basar. Fakat tam da hayatn so uk gere iyle yzle en Kiraze, kan bir Sipahi isyannda o lu ile birlikte feci ekilde lr. Geriye sadece kk o lu Mo e kalm tr. Kirazede Yahudilerin a n gereklerine uygun bilgi ve becerilerle donand n ve mesleklerini iyi icra etmeye al tklarn grrz. Bunun temelinde e itime verdikleri nem yatmaktadr. Geri romanda Yahudilerin Osmanl mlknde grdkleri e itimle ilgili olarak bir bilgiye yer verilmemi tir. Ancak Yavuz Selimin doktorlar Yahudidir, padi ahn en yaknnda bile yer bulmu lardr. Nitekim Kirazenin ablasnn beyi de doktordur. Yine matbaa onlarn elindedir. Bunun tesinde Osmanlda para i ine de onlar bakyorlar; o dnem darphaneyi Yahudiler ynetiyordur. stanbuldaki Yahudilerin zamanla spanyolca, Rumca, Arapa, Trke kar k bir dille konu malar da e itim dzeyleri hakknda bilgi verir. stanbulda kendilerine Romaniot denilen ve Trke ile Rumca konu an Bizans Yahudisi bir grup vard. Sefarad Yahudilerinin o u Trkeyi onlardan renmi tir. Bu geli mede phesiz Trklerin Yahudilere ve di er milletlere engin ho grs etkili olmu tur. Yahudilerin zengin ve e itlilik gsteren dilleri gibi hayatlar da ok renkli ve canldr. Yazar onlarn hayatlarn Bizans mozaikleri benzetmesiyle verir. Yine payla m ho grleri de had safhadadr. Birbirlerine yardmdan ve iyilikten geri durmazlar. Osmanlda Yahudiler bayramlarn, dini trenlerini, d nlerini ve di er geleneksel etkinliklerini btn seremonileriyle dilediklerince ya yorlardr. rne in Salvatore Nahmiyas, o lunu yine kendileri gibi gmen bir ailenin kzyla evlendirirken d n en ince ayrntsna kadar geleneklerine ve dini trenlerine uygun olarak yapar. Sefarad Yahudileri Haliin arka taraflarnda bir tepe olan Balat semtine yerle tirilmi lerdir. Ancak zamanla onlarn zellikle Galata ve Pera gibi semtlere ra bet gsterdiklerini, oralarda daha gzel ve lks evler aldklarn grrz. Nitekim Kiraze, Perada oturmaktadr. Yine birok varlkl yahudi stanbulun hatr saylr mevkilerinde byk bir rahatlk iinde ya yordur. Rumlar, Cenevizliler ve Venediklilerin de bulundu u Galata bunlardan biridir. stanbulda Yahudiler olduka fazlayd ve bunlar Osmanlnn engin ho grs iinde saraya yakn ki iler olup ticareti ellerinde tutuyorlard. Bunun yan sra matbaaclk, kuyumculuk gibi de i ik meslekler de icra ediyorlard. Ama onlar iin ticaret hepsinden nce geliyordu. Yahudi kadnlar da sosyal hayatn iinde aktif roller alm lard. Bunlarn bazlar ticaretle u ra yor, en kk evlerden saraya kadar her yere girip kyordu. Dahas bunlar baz ili kilere de arabuluculuk yapyorlard. Bunlardan biri de Kirazeydi. Kiraze kocasnn dkknndaki mcevherleri saraya gtrerek itibarl ki ilere gsteriyor ve
Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009

242

bunlar iyi fiyata satyordu. Zamanla byk bir para kazanma ve hret edinme hrsna kaplan Kiraze, gzelli i, cazibesi, hrs ve zeksyla Osmanl saraynda nemli bir yer edinir. nce Hrrem Sultana daha sonra iktidar el de i tirince de Safiye Sultana yakn olur. yle ki o dnem hareme alnan her ey Kirazenin elinden geiyordur. Bununla birlikte saraylarda taklar satarken e itli bilgileri de edinerek, bunlar Hrrem Sultana yeti tirmekteydi. Bu hizmeti ise oka dllendirilmi tir. Yine Kiraze, Hrremin de yardmyla saraydaki itibarn kullanarak Venedikli tccarlara zel izin belgeleri (bakliyat, tahl alma izni) kartm , bundan da byk paralar kazanm tr. te yandan Avrupann e itli lkelerinde ya ayan yahudiler ( spanya, Portekiz) kabul grmek iin din de i tirmi ler, yani hristiyan olmu lardr. Ama gerekte dinlerini gizli ya yorlardr. Bunlar, varlkl olmalarna ra men engizisyonun h mndan ekindikleri iin kimliklerini saklama gere i duymu lardr. Oysa Osmanl lkesinde ya ayan yahudiler iin byle bir sknt sz konusu de ildir. Ayn zamanda Osmanl sultanlar lke d ndaki yahudilere de gerekti inde sahip kmaktan geri durmam lardr. Nitekim Yahudiler talyada bask grmeye ba laynca Kanuni, Papaya mektup yazarak onlara sahip km ve Yahudilerin kendi tebaas oldu unu Papaya bildirmi ti. Bunun zerine de Papa tavrn de i tirmi ti. Romanda Osmanl saltanat stne ierden ve d ardan yaplan ince hesaplar insann tylerini rperten cinstendir. Padi ah ocuklarnn eki meleri, pa alarn makam mcadelesi, dedikodular, jurnaller, stne stlk Yahudilerin ticari kayglarla yaptklar manevralar, romana srkleyici, garip ve bir o kadar da bktrc ili kiler a n ta m tr. Gerek Osmanldaki gerekse di er Avrupa devletlerindeki baz gereksiz ve olduka ayrntya inen ili kiler, Fransz, ngiliz, Macar ve talyan saraylarnda vuku bulan entrikalar, taht elde etmeye ynelik ince hesaplar, garip ili kiler ve teferruat kabul edilebilecek lzumsuz bilgiler roman kimi zaman skc hale getirir. Yazar, roman kahramanlarna benzer hayatlar bulma, snrlarn kendinin izdi i yahut kafasnda tasarlad , yak r buldu u kaderler ya atma konusunda ok isteklidir. Ancak bu ya amalar ve kaderler ylesine birbirine benzer ki, o u yerde nceki manzarann bir tekrarn grmek olas olur. Bu da roman biteviye giden bir hviyete brndrd gibi ancak halk hikyeleri ile masallarda rastlanabilecek ve okuyucuyu bir a knl a ve beklememezli e gtrr ki, bu noktada eserin inandrcl bir hayli krlr. rne in, Hrremle Kirazeye ortak ynler bulmak adna her ikisini de ayn ekilde sakat ve kambur olan ocuklaryla karakterize eder. Hrremin o lu Cihangire sanki srf nazire olsun diye, Mo eyi gsterir. Bu iki ocu un tuhaf benzerli i hibir tesadfe s maz. Ayrca Hrremle Kirazenin ocuklarna bak da ne gariptir ki tpatp ayndr. Yazarn kahramanlara yllar ncesinden olacak olaylar d nme yetisi verme ve bu olaylar bir bir gerekle tirerek roman olu turmas da bir ba ka garipliktir. nk Kiraze Cihangiri grnce gnn birinde byle bir ocu u olsa ne yapaca n d nerek kayglanr, ona tiksintiyle bakar. Ama ayn kader gelip onu da bulacaktr. Benzer bir durum Ra ele zorla sahip olan, sol eli alt parmakl adamn hem ocu u hem de torununun ayn ekilde elinin alt parmakl olmas noktasnda dikkat ekicidir. Bu da romann inandrcl n azaltt gibi ona bir masal havas da getirmi tir. Yazarn aralad kaplarla Kiraze, birok gere i, tarihin tozlu sayfalar arasndan gn na karr. Srekli canl tutulan bir sr perdesi ile merak duygusunun n planda tutuldu u romanda Toledo, Santorini, Fez, Londra, Rodos, Paris, stanbul gibi olaylarn geti i de i ik ve grkemli meknlar gemi zamanlarn ilgi uyandran taraflar ile anlatlm tr. Hem Avrupa devletlerinde hem de Osmanl mlknde iktidar elde etmeye ynelik ince hesaplarn ortasnda a klar, ihanetler, gnahlar, entrikalar, karde lerin taht kavgalar, mezhep eki melerinin yan sra bir Yahudi devletinin kurulmasna kaynaklk te kil eden gayretler, Kirazeye ok a r ml, tuhaf, bir o kadar da farkl olaylar btnn ta m tr. Bu itibarla Kiraze, sadece sefarad yahudilerinin dokunakl maceralarn anlatmaz. O, gerekte Osmanlnn engin ho grsnn romandr da. Herkeslerin vebal gibi grd ve lkesinde istemedi i Yahudilere byk bir licenaplkla kucak aan Osmanl, dnya milletlerine ders vermekle kalmam , a a ve zamana insani bir duru sergilemi tir. Kaynaka Solmaz Kmuran, Kiraze, nklap Kitabevi, stanbul, 2000.
Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009