1 UBISTVO NA MAH Ko drugog lii ivota na mah, doveden bez svoje krivice u jaku razdraenost napadom ili tekim

vrijeanjem od strane ubijenog, kaznie se zatvorom od jedne do deset godina. 1. Ubistvo na mah predstavlja laki (privilegovani) oblik krivinog djela ubistva. Ubistvo na mah postoji ako su, pored obiljeja krivinog djela ubistva sa umiljajem odreenih u lanu 47.st.1. ovog zakona, utvrene jo seledee okolnosti: da je ubistvu prethodio napad ili teko vrijeanje od strane ubijenog, da ovaj napad ili teko vrijeanje nije bilo skrivljeno od uinioca, da je ovaj napad ili teko vrijeanje prouzrokovalo jaku razdraenost uinioca i da je uinilac, nalazei se u stanju jake razdraenosti ,,namah,, liio ivota lice koje ga je dovelo u jaku razdraenost, u strunoj literaturi i provociranim ubistvom. a) pod napadom se, u prvom redu, podrazumijeva napad na linost. Ovaj napad moe da bude po svom dejstvu fiziki (npr. tjelesna povreda, zlostavljanje) i psihiki (npr. izazivanje straha). Sporno je da li se pod ,,napadom,, moe smatrati i napad na imovinu. Tako, dok Vrhovni sud Makedonije u odluci K-65/75, zastupa miljenje da se kao napad u smislu krivinog djela ubistva na mah smatra i napad na imovinu optuenog, dotle Vrhovni sud Srbije u odluci K-2294/57, negira takvu mogunost i decidno zauzima stav da se kao napad, u smislu odredbe, moe smatrati samo napad upravljen protiv linosti, a ne i protiv imovine. Miljenja smo da je pravilnije drugo shvatanje, koje ograniava pojam napad samo na napad na linost. Napad mora biti, po nainu i intenzitetu, takav da moe napadnuto lice dovesti u jaku razdraenost. Napad treba da objektivno postoji. Prema tome, napad moe dolaziti i od lica koje nije krivino odgovorno (npr. od neuraunljivog lica). Vrijeanje kao uzrok jakog uzbuenja ne treba shvatiti samo kao uvredu u tehnikom smislu ve kao postupak koji vrijea ast (npr. ubistvo izvreno pri zaticanju branog druga u preljubi Vrhovni sud Hrvatske u odluci K-1106/52). Vrijeanje treba da predstavlja teko vrijeanje, ali ne u smislu tee kvalifikacije uvrede po krivinom zakonu. Kao teko vrijeanje treba smatrati svako vrlo intenzivno povreivanje nekog osjeaja, koje moe u velikoj mjeri da uzruja uinioca, da ga dovede do velikog uzbuenja, gnjeva, revolta. Vrijeanje se smatra tekim kada je ono, uzeto po objektivnom mjerilu, takvog intenziteta da moe da prouzrokuje jako steniko afektivno stanje, izraeno u jakoj razdraenosti. Zapravo, na teinu vrijeanja ukazuje stepen razdraenosti do koje moe izvreno vrijeanje, po objektivnoj ocjeni, da dovede. Pri toj ocjeni mora se uzeti u obzir cjelokupna konkretna situacija u kojoj se vrijeanje i ubistvo dogodilo.

2 Napad ili teko vrijeanje ne mora biti uinjeno direktno u odnosu prema licu koje je dovedeno u stanje jake razdraenosti, ve moe biti uinjeno i prema nekom drugom licu koje je u bliskom odnosu sa razdraenim licem (npr. dijete, roditelj, brat ili sestra, brani drug, ali i bliski prijatelj, dakle ne mora biti u pitanju samo srodniki odnos) tako da napad ili vrijeanje tog lica moe da izazove snano saosjeanje, pa time i veliku razdraenost kod izvrioca ubistva. Tako Vrhovni sud Hrvatske u odluci K-1220/51, izlae da nije odluno ko je bio objekt napada ili tekog vrijeanja, da li je to sam izvrilac ubistva ili kakav njegov srodnik ili kakvo drugo lice, pri emu je bitno da je napad vrijeanje tog lica opravdano dovelo izvrioca ubistva u jaku razdraenost. Napad ili vrijeanje mora biti uinjeno ba od ubijenog, a ne od nekog drugog lica, pa makar to bio i bliski srodnik ubijenog. b) Napad ili teko vrijeanje od strane ubijenog moe da bude osnov za usvajanje ove blae kvalifikacije ubistva samo ako napad ili vrijeanje nije skrivio sam izvrilac ubistva. Postavlja se pitanje kada se smatra da je ubica skrivio napad ili vrijeanje od ubijenog, naime kada je on skrivio provokaciju. Po preteenom miljenju, skrivljeno izazivanje provokacije ne treba shvatiti kao postupak koji je skrivljen u smislu krivinopravne odgovornosti, ve po skrivljenim izazivanjem provokacije (napada ili vrijeanja) smatra se svaki onaj postupak lica dovedenog u jako razdraeno stanje koji je po objektivnoj ocjeni bio dovoljan povod za napad ili teko vrijeanje od strane ubijenog. Prema tome, svaki i najmanji povod od strane uinioca ne predstavlja jo skrivljen napad ili vrijeanje od strane ubijenog. S obzirom na izloeno, ubistvo koje je izvreno u jakom uzbuenju izazvanom napadom ili tekim vrijeanjem od strane ubijenog lica, do kojeg je napada ili vrijeanja dolo provokacijom samog ubice, ne moe se kvalifikovati kao ubistvo na mah. c) Ubistvo treba da bude izvreno u jakoj razdraenosti koju je izazvao napadom ili tekim vrijeanjem sam ubijeni. Dakle, za ovu kvalifikaciju mora postojati uzrona veza izmeu ovih postupaka ubijenog i jake razdraenosti ubice. Ako je ubistvo izvreno u jakoj razdraenosti koja nije izazvana navedenim ponaanjem samog ubijenog ve nekog drugog, razdraenost ne moe predstavljati osnov za ovu kvalifikaciju ubistva, ve eventualno moe biti uvaena kao olakaavajua okolnost pri odmjeravanju kazne za ubistvo. U vezi sa zahtjevom da jaka razdraenost mora biti izazvana napadom ili tekim vrijeanjem samog ubice ili nekog lica koje je njemu blisko, moe se postaviti pitanje da li se kao osnov za ovu kvalifikaciju moe usvojiti i razdraenost koja je nastupila naknadnim saznanjem uvrede koja mu je nanesena ili napada ili tekog vrijeanja koje je izvreno prema njegovom srodniku ili nekom drugom bliskom licu. Ovo pitanje se postavlja tim prije

3 to moe proi i drue vrijeme od provokacije ubijenog i izvrenog ubistva. Premda su mogua razliita rjeenja ovog problema, ipak smo miljenja da se osnovni smisao ove privilegovane kvalifikacije ubistva nalazi u provokaciji koja se dogaaja u neposrednom kontaktu izmeu ubijenog i ubice ili da je ubica prisustvovao odnosno neposredno zapaao napad ili vrijeanje njegovog bliskog srodnika ili drugog bliskog mu lica od strane ubijenog. Prema tome, naknadno saznavanje uvrede koju je ubijeni nanio ubici ili naknadno saznavanje napada ili teko vrijeanja koje je ubijeni izvrio prema srodniku ili drugom licu koje je blisko ubici, bez obzira to moe vrlo jako da uzbudi ubicu, ne bi moglo sluiti kao osnov za ovu laku kvalifikaciju ubistva, iako je situacija moda doprinijela brzom reagovanju ubistvom na saznatu provokaciju (uvredu ili teko vrijeanje). Razdraenost u koju je izvrilac ubistva doveden mora biti ,,jaka,, naime, ona ,,mora biti tolika da prouzrokuje izvanredno duevno stanje u kojem uinilac, bez kritikog rasuivanja i u trenutku odlui da izvri ubistvo. Izmeu povoda koji je izazvao razdraenost i stepena razdraenosti mora postojati i odreena sarzmjera koju treba ocjenjivati objektivnim mjerilima, a ne subjektivni kriterijum tj. po ocjeni samog ubice, koja moe rezultirati i iz njegove preosjetljivosti,,.(Vrhovni sud Hrvatske u odluci K-1936/68). Jaka razdraenost ubice koja je nastupila zbog prevelike osjetljivosti i emocionalne nestabilnosti ne bi mogla sluiti kao osnov kvalifikacije ubistva po ovom lanu krivinog zakona. Po objektivnom kriteriju treba utvrditi da je postupak ubijenog izazvao jaku razdraenost kod uinioca kao emocionalno relativno stabilnog lica (Vrhovni sud Hrvatske u odluci K-1731/66). Jaka razdraenost kao afektivno stanje ne mora imati takav intenzitet da bi postojala bitno smanjena uraunljivost, ali se postavlja pitanje kako kvalifikovati uinjeno ubistvo ako je razdraenost poprimila kvalitet bitno smanjene uraunljivosti. Da li kao ubistvo po l. 47.st.1, uz primjenu lana 12. st.2. KZ SRJ ili kao ubistvo na mah (lan 49), pri emu se kao daljnje pitanje opet namee da li se uz kvalifikaciju ubistva na mah moe primjeniti odredba o bitno smanjenoj uraunljivosti (lan 12.st.2. KZ SRJ). Miljenja smo da se u takvom sluaju djelo kvalifikuje kao ubistvo namah (lan 48), s tim da se pri odmjeravanju kazne ne moe primjenom lana 12.st.2. KZ SRJ vriti ublaavanje kazne odreene za krivino djelo ubistva namah. Meutim, primjena lana 12. KZ SRJ nije iskljuena i pri postojanju ubistva namah, ali ne po osnovu razdraenosti koja je nastala napadom ili tekim vrijeanjem od strane ubijenog, ve ako postoji neki od drugih osnova za bitno smanjenje uraunljivosti odreenih u lanu 12.stav 2.(npr. duevna bolest).

4 d) Do reakcija ubistvom mora doi ,,namah,,. Ovaj element ubistva na mah oznaava vremenski kontinuitet izmeu napada odnosno tekog vrijeanja i ubistva to ne znai da reakcija ubistvom mora uslijediti u momentu napada odnosno vrijeanja ili neposredno poslije toga, ali ne smije doi do prekida kontinuiteta izmeu provokacije i ubistva. Svakako,ubistvo se mora dogoditi dok jo traje provocirano jako uzbuenje, ali opet tako dugo trajanje razdraenosti kod uinioca koje bi prekinulo neposrednu vremensku povezanost izmeu provokacije i ubistva ne bi moglo zasnivati kvalifikaciju ubistva po l. 49. Vrhovni sud Srbije uodluci K-I-1377/71, ne usvaja miljenje da povremeno afektivno stanje moe da traje i drue vremena odnosno sve dotle dok ne doe do ,,pranjenja,, kroz odreeno zadovoljenje, jer po miljenju suda, u l. 49. inkrimisana su samo ona nagla reagovanja koja su izazvana iskljuivo napadom i vrjeanjem, naime inkriminisana su samo momentalna, tako rei nedovoljno kontrolisana eksplozivna reagovanja napadnutog lica. Prema tome, u ovoj presudi se zastupa jedno dosta usko shvatanje o znaaju termina,,namah,,. Meutim, u praksi vie dolaze do izraaja donekle elastinija tumaenja ovog elementa ubistva namah.Tako npr. Vrhovni sud Hrvatske u odluci K-371/68, usvojio je da postoji ubistvo na mah kada je optuena, koju je ubijeni davio i tukao, otila po sjekiru, vratila se i ubila ga. tavie, ovaj sud usvaja kao osnov ove kvalifikacije ubistva i jedno trajno uzbueno stanje koje se kod optuene produavalo zbog stalnog maltretiranja od strane poginulog, a Vrhovni sud Vojvodine u odluci K-27/72, nije usvojio kvalifikaciju ubistva na mah kada je proteklo dva dana od provokacije (ubijeni je nanio teke tjelesne povrede eni optuenog ubice). Prema tome, dozvoljeni vremenski razmak izmeu provokacije i ubistva ne moe se unaprijed formalno postaviti, jer taj razmak treba cijeniti prema cjelokupnoj situaciji, ali je kod toga bitno da je ubistvo uslijedilo u stanju jake razdraenosti i da izmeu provokacije i ubistva postoji jedan razuman, relativno kratak vremenski razmak, koji ne mora znaiti trenutno reagovanje. No, to ipak ne znai da je kvalifikacija ubistva na mah organiena samo trajanjem jako razdraenog stanja, ve je ona ipak i vremenski ograniena.