Вы находитесь на странице: 1из 72

nxopac1ymne cseonme pac1ennn

Anrop - Fepcon Iappn 3anmanonnu


Hennnrpa, "Inpomereonsar", 1991

"Hama nnma onxna trt nenentm cpecrnom, a namn nenente cpecrna onxnt trt
nnme",- yunn nennxn Innnoxpar. Cneyx +romy resncy, anrop xnnrn, oxrop
centcxoxosxcrnenntx nayx I. 3. Fepcon, nonynxpno paccxastnaer o ncnontsonannn n
try pacnpocrpanenntx na cenepo-sanae CCCP nxopacrymnx rpanxnncrtx n penecno-
xycrapnnxontx pacrenn n xauecrne neuentx cpecrn n nerpannnonntx npoyxron
nnrannx. B xnnre amrcx pexomenannn no nsroronnennm n omamnnx ycnonnxx 60
nexapcrnenntx ]opm, npnnonrcx oxono 70 xynnnapntx penenron nm ns 33 xopomo
nsnecrntx pacrenn.
Paccunrana na mnpoxn xpyr unrarene, moxer trt nonesna mnorouncnennomy nnemenn
caonoon-nmnrene n rypncron, a raxxe yuacrnnxam pasnnuntx +xcnennn n noncxontx
naprn.
Coepxanne

Bneenne
Hcnontsonanne nxopacrymnx pacrenn n neuentx nenxx
Hcnontsonanne nxopacrymnx pacrenn n xynnnapnn

Tpanxnncrte pacrennx
- Anp onornt, nnn npnt xopent
- Fopmennx cnnpcxn
- Iopen nrnun, nnn cnoptm
- ynnx nexapcrnennt, nnn xrnnt
- 3axutx xncnnna
- Knnpe ysxonncrnt, nnn nnan-ua (xonopcxn ua)
- Knenep nyrono
- Kpannna nyounan
- Kponoxnexa nexapcrnennax
- Hanuarxa rycnnax, nnn rycnnax nanxa
- Heea n mapt
- Honyx ontmo
- Meynnna nexapcrnennax
- Moxpnunnx, nnn snesua1xa cpennn
- Ounrox nypnypont, nnn saxutx xanycra
- Oynanunx nexapc1nennmn
- Hacrymtx cymxa
- Hnxma otxnonennax, nnn pxnnxa nonenax
- Hoopoxnnx ontmo
- Hontnt otxnonennax, nnn uepnotntnnx
- Pxcxa manax, nnn nxrymeutx epmxxa
- Tarapnnx xonmun
- Ttcxuenncrnnx otxnonennt
- Xnom noneno
- Herpapnx ncnancxax, nnn ncnancxn mox
- pyrxa nonenax
- cnorxa enax, nnn xpannna rnyxax



penecno-xycrapnnxonte pacrennx
- Fysnna uepnax
- Bepecx otxnonennt
- Epnnx otxnonennt, nnn mnxma (noxnnxa)
- Moxxenentnnx otxnonennt
- Pxnna otxnonennax
- Cocna necnax

Hpnnoxenne. Hsroronnenne nexapcrnenntx ]opm nxopacrymnx pacrenn n ocoennocrn
nx npnema
Cnncox nnreparypt

Bneenne

Cornacno nontm nopmam nnrannx, pexomenonanntm Hncrnryrom nnrannx Axaemnn
mennnncxnx nayx CCCP n 1988 roy, 60-75% nnmenoro pannona onxnt cocrannxrt
pacrnrentnte xomnonenrt. Exenenno, ocoenno snmo, nspocnomy uenonexy nyxno
ynorpenxrt, xax mnnnmym, 330 r xapro]enx, 400 r pyrnx onome (n rom uncne -
axuentx), 260 r cnexnx ]pyxron n xro. Ecnn n pannone neocraer onome, ]pyxron n
xro, ro +ro npnnonr x yxymennm camouyncrnnx, cnnxennm paorocnoconocrn,
noxnnennm pasnnuntx saonenann n coxpamennm npoonxnrentnocrn xnsnn. urot
xaxnm-ro opasom nnxnnnponart nnn xorx t coxparnrt e]nnnr pacrnrentno nnmn,
cneyer oparnrt nnnmanne na ceonte nxopacrymne pacrennx.
Hsanna uenonex ynorpenxer n nnmy rpnt, necnte xrot n nnot, opexn n
nxopacrymne onomn - manent, uepemmy, rmnn, nnxopn, +crparon. nx pannona
cnnpxxon, nanpnmep, +rn apt npnpot rpannnonnt. 3naunrenen (B. H. uepennnn [16],
nanpnmep, onnctnaer 157 nnon ceontx pacrenn), no noxa mano ncnontsyem apcenan
nerpannnonntx nnmentx nxopocon, xoropte no xosxcrnenntm npnsnaxam moxno
ornecrn x onomntm, sepnontm, macnnuntm n nnoono-xrontm pacrennxm.
Bo npemx noxat Hennnrpaa n nnmy ynorpenxnn 40 nnon nxopocon, npnuem 35 ns nnx
npnmenxnn xax onomn - camocroxrentno nnn n xomnnannn c rpannnonntmn npoyxramn
nnrannx [4, 12]. Ftno npnsnano, uro no nnrarentno nennocrn nxopacrymne ceonte
pacrennx ne rontxo ne ycrynamr xyntrnnnpyemtm, no uacro n npenocxoxr nx. Hanpnmep, n
xpannne rnyxo acxopnnono xncnort nnora coepxnrcx n 8 pas ontme, uem n "cenepnom
nnmone" - xontpan, no coepxannm xapornna xpannna nyomnax n 1,5 pasa npenocxonr
senent nerpymxn, a no coepxannm nporennon nncrtx neet pannonennt mnnnary. Fonee
roro, ontmnncrno ceontx nxopocon onaamr ntcoxo neueno axrnnnocrtm,
nmemr mnpoxn cnexrp ecrnnx n nsanna ncnontsymrcx n napono mennnne, a n
nacroxmee npemx - n conpemenno ]nrorepannn [6].
Cnncox nxopacrymnx pacrenn, ns xoroptx moxno npnroronnrt pasnoopasnte nma,
nectma nennx. nx canaron ynorpenxercx xpannna, oynanunx, noopoxnnx, cnoptm,
nanuarxa rycnnax, nonyx, neea, moxpnunnx, meynnna, opmennx, ynnx n mnorne
pyrne nonesnte pacrennx. B cynt, opm, mn, oxpomxy oannxmr xpannny, oynanunx,
noopoxnnx, cnoptm, nanuarxy rycnnym, nonyx, xnom noneno, neey, nepnonner,
moxpnunnx, xnnpe, meynnny, opmennx, ynnx n r. . B coyct n npnnpant xo nroptm
nmam oannxmr nnxmy, moxpnunnx, ynnx, opmennx, xnnpe, nepnonner, nontnt,
xnom noneno, cnoptm, noopoxnnx, oynanunx, nonyx, nanuarxy rycnnym, xpannny. nx
npnroronnennx nannrxon (uax, coxon, ornapon, xnacon n p.) pexomenymr xnnpe, nonyx,
cnoptm, noopoxnnx, oynanunx, anp, nnxmy, nontnt n r. .
nx npnroronnennx nstcxanntx eceprntx nm uenoneuecrno c annnx npemen
ncnontsyer nennrentnte nnot n xrot c ercrna snaxomtx nam nxopacrymnx penecno-
xycrapnnxontx pacrenn: pycnnxn, ronynxn, xnmonocrn, xannnt, xnmxnt, mannnt,
mopomxn, cmoponnt, uepemyxn, uepnnxn, mnnonnnxa. Ho mano xro snaer, uro ne menee
nonesnte n nxycnte nma moxno npnroronnrt n ns raxnx neotuntx n +rom ornomennn
nx namero nocnpnxrnx pacrenn, xax ysnna uepnax, nepecx, epnnx, moxxenentnnx n
axe... cocna.
Ecrecrnenno, n +ro xnnre npnneent anexo ne nce ceonte nxopacrymne pacrennx.
Mt orpannunnnct onncannem nnmt rex ns nnx, xoropte uacro ncrpeuamrcx n cenepo-
sanantx n cenepntx paonax CCCP n moryr ncnontsonartcx n neuentx nenxx.
Ceonte nxopoct, cneennx o nenentx cnocrnax xoroptx orcyrcrnymr n nonynxpno
nnreparype, nanpnmep sonnnx xnynenocnt, poros mnpoxonncrnt, crpenonncr
otxnonennt, cycax sonrnunt, rpocrnnx otxnonennt, a raxxe xyntpt necno n
cntrt otxnonennax (nenente cnocrna oonx +rnx sonrnuntx pacrenn nsnecrnt,
onaxo npn cope nx moxno cnyrart c xonnrtmn onnrononom n nnxyro), namn ne
paccmarpnnannct.

Hcnontsonanne nxopac1ymnx pac1ennn n neuenmx nennx

Cop nexapcrnenntx nxopocon otuno naunnamr pano necno n npoonxamr o rnyoxo
ocenn. Kax npannno, nncrtx n crenn conpamr nepe nnerennem nnn no npemx nnerennx,
nnerxn - n nauane pacnycxannx, cemena - no cospenannn, xopnn n xopnennma - n nepnt ro
xnsnn pacrennx ocentm nnn no nropo ro panne necno, o npoyxennx cnxmnx nouex.
Hexapcrnennte pacrennx sarorannnnamr n xcnym cyxym noroy, rax xax ctpoe ctpte onro
coxner, tcrpo nnecneneer n repxer ontmoe xonnuecrno nonesntx nemecrn. Conpamr nx
rontxo n +xonornuecxn uncro mecrnocrn, na paccroxnnn ne menee 300 m or rpancnoprntx
marncrpane, nyume ncero n necy nnn na onymxe neca, na conneuntx cxnonax. Hpn cope
nexapcrnenntx rpan npenounramr xpynnte +xsemnnxpt, npnuem nyumne ns nnx ocrannxmr
nerponyrtmn, c rem urot morno nponsorn ocemenenne. Bce uacrn pacrennx xopomo
npomtnamr, xopnennma n xopnn nsmentuamr n pacxnatnamr ronxnm cnoem na uncro
ymare, xpynnte nncrtx orenxmr or crene n paccrnnamr cnoem n onn nncr.
3arorannnnaemte pacrennx moxno cymnrt n nonemennom nne, cnxsan nx n nyuxn. H n rom
n n pyrom cnyuae nx cymxn ncnontsymr remnte xopomo nponerpnnaemte nomemennx.
Cymnrt pacrennx moxno n n yxonxe npn remneparype 45-50 C. Cocrannte uacrn copa, n
rom uncne cemena, onxnt trt xopomo nepememanntmn. Btcymennoe ctpte xpanxr n
memouxax ns nnorno rxann nnn ymarn. Kax npannno, maxcnmantnt cpox ero xpanennx -
na roa.
Hepe ncnontsonannem ntcymennte pacrennx ronxyr n crynxe raxnm opasom, urot
pasmep uacrnn nsmentuenntx rpant n nncrten cocrannxn 2-3 mm, xopne n xopnennm - 5-6
mm. Hnerxn otuno ne nsmentuamr.
Hpnmenxrt nx neuentx nene cneyer rontxo snaxomte pacrennx, crporo conmax npn
+rom osnponxy n pexomenannn no npnroronnennm nexapcrnenntx ]opm.
Ocnonntmn ]opmamn nexapcrnenntx cpecrn, ncnontsyemtmn n omamnnx ycnonnxx,
xnnxmrcx ornapt, nacron n ornapo-nacron.
nx npnroronnennx ornapon ctpte sannnamr xonono nnn xnnxme noo n, nocne roro
xax xnxocrt saxnnnr na manom orne (a nyume - na noxno ane), onpeenennoe npemx
xnnxrxr. 3arem n nonyuennt ornap oannxmr xnnxuenym noy, onox oem o
nepnonauantnoro, rax xax xonnenrpnponannte ornapt nnoxo ycnannamrcx oprannsmom.
urot npnroronnrt nacron, ctpte sannnamr xnnxrxom nnn xonono noo n nacrannamr.
Kora rpany sannnamr xonono noo, nx nacrannannx rpeyercx onee
npoonxnrentnt nepno.
nx npnroronnennx ornapo-nacroen ctpte sannnamr xnnxrxom, onoxr o xnnennx,
xnnxrxr na noxno ane nenpoonxnrentnoe npemx, a sarem nacrannamr.
Hpn nsroronnennn nexapcrnenntx ]opm ne cneyer nontsonartcx merannnuecxo nocyo.
Boy nao part ncrnnnnponannym nnn, n xpanem cnyuae, npo]nntrponannym c
nomomtm "Ponnuxa". Hpn neoxonmocrn nnrentnoro ropxuero nacrannannx +ro yono
enart n repmoce. Hpnrorannnnax ornapt, nononnny ost rpant moxno xnnxrnrt n xpacnom
cyxom nnne, a pyrym nononnny - n noe n sarem coennnrt nx.
3naunrentnym uacrt saonenann cocrannxmr xponnuecxne onesnn, rpeymmne
nenpeptnnoro neuennx. Hocxontxy nnrentnoe npnmenenne ]apmaxonornuecxnx cpecrn
npnnonr x anneprnuecxnm n nepnntm saonenannxm, nosnnxnonennm xsn cnnsncrtx
oonouex xenyxa n xnmeunnxa, napymennm omenntx nponeccon n pyrnx
"nexapcrnenntx onesne", nx noepxnnamme repannn mexy xypcamn ocnonnoro
neuennx nanonee ncero noxoxr nmenno mxrxoecrnymmne neroxcnunte xomnnexcnte
pacrnrentnte npenapart, rnanntm opasom yxasanntx ntme ]opm. Hpn +rom nnrentnocrt
npnema xonxpernoro nexapcrnennoro cpecrna pacrnrentnoro nponcxoxennx, ne onxna
npentmart 1,5 mecxna, nocxontxy oprannsm x nemy npnntxaer, n no ncreuennn +roro cpoxa
neoxonmo nepern na aexnarnoe no cnoemy neuenomy ecrnnm pacrnrentnoe cpecrno.
Honropnoe npnmenenne onycxaercx uepes nonroa.
Hepexo nx ynorpenennx n neuentx nenxx pexomenymr xomnosnnnn ns 2-4 pacrenn. B
+rom cnyuae npn noope cmecn ns nyx xomnonenron xaxt ns nnx epercx n ose,
cocrannxmme 1/2 nopnnn, neoxonmo nx nsroronnennx npenapara ns onoro pacrennx,
npn noope cmecn ns rpex xomnonenron - 1/3 n r. . Cnexrp ecrnnx cmece onee mnpox,
uem cnexrp ecrnnx npenaparon, nsroronnenntx ns xaxoro-nno onoro pacrennx, a nepno
npnntxannx x nnm onee npoonxnrentnt. Onaxo npn cnnmxom cnoxntx penenrax
rpant moryr nnaxrnnnponart pyr pyra, repxx cnon nennrentnte cnocrna. Ha nropo -
uerneprt ent npnema pacrnrentntx nexapcrnenntx cpecrn moxer nacrynnrt oocrpenne
onesnn. B +rom cnyuae nao na necxontxo ne ymentmnrt osnponxy, a norom nepnyrtcx x
npexne.
Konrpontnt cpox neuennx - otuno oxono rpex neent, no ncreuennn xoroptx cranonnrcx
xcno, ronrcx nn nam annoe pacrnrentnoe cpecrno nnn ero nao samennrt cxontm no
ecrnnm.

Hcnontsonanne nxopac1ymnx pac1ennn n xynnnapnn

Cop nxopacrymnx pacrenn nx ncnontsonannx nx n nnmy naunnamr c panne necnt,
xora ocoenno ocrpo omymaercx norpenocrt uenoneuecxoro oprannsma n nnramnnax, a
cnexne onomn npaxrnuecxn orcyrcrnymr. Conpart ceonte pacrennx cneyer no
nosmoxnocrn o nauana nx nnerennx, nocxontxy nosxe nexnte monote noern n nncrtx
rpyemr, repxmr cnom nnmenym nennocrt n roxrcx rontxo nx cymxn n xnamennx. Copom
sannmamrcx n xopomym noroy, no nropo nononnne nx, xora nncrtx pacrennx npoctxamr
or poct n nononnxmr nspacxoonannte noutm sanact nnrarentntx nemecrn. 3enente
noern n nncrtx ocropoxno cpesamr c nomomtm noxa nnn noxnnn, urot ne nonpenrt
xopnenym cncremy.
Conpare rontxo re pacrennx, xoropte nt xopomo snaere. Hpnepxnnarect npannna,
oxsarentnoro npn cope rpnon: HE VBEPEH - HE COFHPAH! B nenaronpnxrntx
+xonornuecxnx ycnonnxx pacrennx cranonxrcx nenpnrontmn nx nnmn, no+romy na
cnanxax, n mecrax cxonnennx neuncror, nont opor, nnnsn or ropoa n npomtmnenntx
npenpnxrn nx conpart nentsx.
Copannte senente uacrn pacrenn ounmamr or copa n naxoxmnxcx na nnx menxnx
nacexomtx n rmarentno ormtnamr or semnn n ntnn. Canart ns senenn nyxno
npnrorannnnart n ent copa, n xpanem cnyuae - no ncreuennn ne onee nyx cyrox
xpanennx n nonn+rnnenonom naxere na nnxne nonxe xononntnnxa. Hepe
npnroronnennem senent cneyer npomtrt n xonono noe, cmennn ee 2-3 pasa. Hsmentuart
senent nao tcrpo, urot coxparnrt npemx xonraxra xnerountx rxane c nosyxom, n
pesyntrare xoroporo paspymaercx nnramnn C. Hocne nsmentuennx senenn cneyer oannrt
n nee yxcyc nnn nnmonnym xncnory - onn cnococrnymr rnponnsy xneruarxn, nayxannm
enxontx xomnonenron n npeoxpanxmr nnramnn C or paspymennx.
Hpn npnroronnennn canaron napesannte pacrennx capnnamr npnnpanamn. K 100 r senenn
otuno oannxmr 1 uanym noxxy conn, 1-3 crononte noxxn yxcyca, 1 crononym noxxy
pacrnrentnoro macna, 1-3 crononte noxxn xe]npa nnn npocroxnamn, 1 uanym noxxy
caxapa, 1/4 uano noxxn ropunnt, monort uepnt nepen - no nxycy. He cneyer
sanpannxrt nepnem nnn ropunne ropuamne pacrennx (nacrymtx cymxa, oynanunx
nexapcrnennt, xpyrxa nonenax n p.), nocxontxy +ro ycnnnr ropeut. Pacrennx co
cnaxonartm nxycom (xcnorxa enax, opmennx cnnpcxn, ounrox nypnypont n p.)
cranonxrcx nxycnee npn oannennn ocrptx npnnpan. Canart moxno roronnrt ns onoro
nna pacrennx nnn xe cmemnnax necxontxo nnon. Xopomne cmecn nonyuamrcx npn
couerannn ymncrtx rpan c nnmenntmn sanaxa, esnxycntx - c onaammnmn xopomnm
nxycom, xncntx - c manoxncntmn, roptxnx - c npecntmn.
Pynenym senent c oannennem yxcyca, conn n nepna moxno ncnontsonart nx
yreppoon, noanax nx nepe sanrpaxom, oeom nnn yxnnom.
B napenom nne senent ceontx pacrenn moxno ncnontsonart nx npnroronnennx
opme, senentx cynon, ornnnn, npnuem npnnnnn couerannx pasnnuntx pacrenn
ocraercx ror xe, uro n nx canara. Hsmentuennte nncrtx norpyxamr n xnnxmn ynton
nepe camo roronnocrtm nma, a crenn n nncronte uepemxn - na 5 mnnyr pantme.
Ioronte myunte n xpynxnte cynt sanpannxmr cnexe pyneno senentm nenocpecrnenno
nepe noaue na cron.
Hs nepepocmnx pacrenn, nenpnrontx x ynorpenennm n cnexem nne, enamr nmpe
(orpyenmne cnexne uacrn pacrenn nonepramr nnrentno napxe, a sarem nponycxamr
uepes mxcopyxy) n ncnontsymr ero n xauecrne nony]apnxara nx npnroronnennx cynon,
me, xam, xorner n r. . nx npnroronnennx xamn n nmpe oannxmr neontmoe xonnuecrno
ornapa, onoxr o xnnennx, sanpannxmr contm, macnom n myxo, nx npnroronnennx
xorner n xnayr cont n myxy, a sarem xapxr na pasorpero cxonopoe. 3enent mxcncrtx
pacrenn (opmennxa cnnpcxoro, nonyxa ontmoro, ynnxa nexapcrnennoro) xopoma n
rymenom nne.
nx saroronxn senenn nnpox npnmenxmr cymxy, xnamenne n mapnnonanne, npnuem nx +rnx
nene uacro epyr orpyenmne pacrennx, nenpnronte ynorpenennx n cnexem nne. Hpn
cymxe senenn n yxonxe npn remneparype 80-110 C n reuenne 25-50 mnnyr nnramnn C
coxpanxercx na 70%, a ropeut uacrnuno paspymaercx. B pesyntrare nocneymme
nepepaorxn cymeno senenn, ro ecrt nsmentuennx ee n nopomox, nsmenxmrcx cnocrna
xneruarxn, cnococrnyer nontmennm ee ycnoxemocrn ronxnm xnmeunnxom n 2-3 pasa, a
raxxe npeornpamennm ponntntx nponeccon n opasonannm norenntx amnnon n
roncrom xnmeunnxe.
Hopomxn ns senenn, xax n cnexym senent, ynorpenxmr npn nsroronnen nmpe, coycon,
cynon, a raxxe xexcon, ropron, xopxe n nynnron (macca nopomxa onxna cocrannxrt 25-
40% macct xpynt n myxn). B nne nopomxon ontntmn nmtmn xopomo ycnannaercx axe
senent, coepxamax ontmo xonnuecrno xneruarxn. Hopomxn cneyer xpannrt n
crexnxnntx anxax c npnrepro npoxo.
Fnma ns xnameno (nnn coneno) senenn npnroronnxmr rax xe, xax n ns cnexe. Cnnmxom
ocrpym no nxycy senent nepe ynorpenennem npomtnamr n noe. Mapnnonannax senent
ncnontsyercx es opaorxn xax npnnpana.






TPABRHHCTLE PACTEHHR

AHP FOHOTHIH, nnn HPHIH KOPEHI
(Acorus calamus L.)



Mnoronernee pacrenne ns cemecrna aponntx ntcoro o 120 cm c rpexrpanntm crenem,
nnnntmn meuennntmn nncrtxmn n roncrtm, xax y xpena xopnennmem. Connerne -
xenronaro-senent nouarox nnno o 8 cm, necxontxo orxnoneno or crenx. 3anneraer n
nauane nera, cemxn ne opasyer. Pasmnoxaercx nererarnnno.
Pacrer no nnncrtm eperam, n nonoce menxonotx, sanoe n crapnn, uacro opasyx
ontmne sapocnn. Cenepnax rpannna apeana npoxonr no 60 c. m.
Bo npemena sanoenann 3onoro Opt rarapo-monrontcxne xonnnxn c nomomtm anpa
onpeenxnn xauecrno not, cunrax, uro ram, re +ro pacrenne npnxnnaercx n xopomo
pacrer, ona npnrona nx nnrtx.
nx neuentx nene n n xynnnapnn ncnontsymrcx npenmymecrnenno xopnennma, nnora n
cnexem nne n nnmy ynorpenxmr nnxnmm enym uacrt nncrten. B uCuP monort anp
npnmenxmr xax npnnpany nmecro nepna.
3arorannnnamr xopnennma anpa ocentm, xora cnnxaercx yponent not n nooemax n nx
moxno nerxo nsnneut nnnamn nnn nonaro. Vpoxanocrt cnexnx xopnennm c 1 m2 nooema
cocrannxer 1,2 xr.
B xopnennmax coepxnrcx xpaxman, xamet, ynntnte nemecrna, roptxn rnnxosn
axopnn, +]npnoe macno, xam]opa n p.
nx neuentx nene ncnontsymr rnanntm opasom ornapt n nacron. Onn nonesnt npn
neuennn noueunoxamenno onesnn, perynnpymr exrentnocrt xenyouno-xnmeunoro
rpaxra, cnococrnymr ynyumennm spennx (1)* (3ect n anee nn]pamn oosnauent nomepa
nexapcrnenntx ]opm nxopacrymnx pacrenn, cneennx o npnroronnennn xoroptx, a raxxe
o ocoennocrxx nx npnema npnnoxrcx n npnnoxennn). Onaamr anrnmnxpontm
ecrnnem (2). Hpnmenxmrcx nx yxpennennx n pocra nonoc (3). Hapxy c ornapamn n
nacroxmn moxno ncnontsonart nacroxy na 40%-nom cnnpre n coornomennn 1:5. ua ns
anpa nosyxaer annernr, ymentmaer nsxory n ynyumaer exrentnocrt xenunoro nystpx.
Hpnmenenne anpa n xynnnapnn cxono c ncnontsonannem penenx.

Kynnnapnoe ncnontsonanne**
(Hpn noope penenron ncnontsonannct marepnant xa]ept rnrnent nnrannx Hepmcxoro
me. nn-ra [7], noconx, nanncannte n nn noxat Hennnrpaa [4], conert crapnnno
xyxnn [11] n +xcnennnonnte sanncxn anropa)
Komnor ns anpa c xnoxamn. Cnapnrt xnoxn (300 r cnexnx nnn 100 r cyxnx) o roronnocrn
n 1 n not, oannrt xopnn anpa (2 crononte noxxn cyxnx nnn 1 craxan cnexnx), onecrn
o xnnennx, art nocroxrt 5-10 mnnyr. Hocne +roro nonoxnrt caxapnt necox (6 cronontx
noxex) n cnona onecrn o xnnennx. Moxno nomecrnrt xopnn n mapnent memouex,
xoropt npn noaue xomnora na cron cneyer yannrt.
Bapente ns anpa. Cyxne xopnn anpa (1 craxan) nctnart n xnnxmn nerycro caxapnt
cnpon (3 n), napnrt 5-10 mnnyr, sarem oannrt 3 craxana xnox (nnn cnnnt, antun, ant),
napesanntx ontxamn, n napnrt o roronnocrn.
3acaxapennte xopnn anpa. B rycro caxapnt cnpon nomecrnrt cnexne xopnn (xycouxn
nnno 2-3 cm, pacmennennte na uertpe uacrn), onecrn o xnnennx, napnrt 5-10 mnnyr.
Btnyrt ns cnpona, pasnoxnrt nx ntcymnnannx na uncrym mapnm nnn epenxnnym
pasenounym ocxy. Hocne roro xax cnpon na xopnxx nocoxner n sacrtner, ynoxnrt nx n
crexnxnnte anxn. Hoanart x uam.

FOPBEBHK CHFHPCKHH
(Heracleum sibiricum L.)



Kpynnoe, ntcoro o 2 m, nynernee rpanxnncroe pacrenne ns cemecrna sonrnuntx.
Onymennt nont creent nmeer nn menxopepncro rpyxn, pasnernnenno n nepxne
uacrn. Hpnxopnente rpnxt nepncropacceuennte nncrtx xpynnte (nnno o 90 cm n
mnpnno o 80 cm), na nnnntx (o 100 cm) uepemxax. Mnoxecrnennte xenronaro-senente
nnerxn c nenecrxamn o 1 cm ooenonte, copant n ontmne mnoronyuente connernx -
sonrnxn. Hnerer n cepenne nera. B nepnt ro xnsnn opasyer momnym poserxy ns
xpynntx nncrten, a na nropo aer ntcoxn creent, nnoonocnr n ormnpaer.
Pacrer n paspexenntx necax, na necntx nonxnax, n xycrapnnxax, na nyrax. Cenepnax
rpannna apeana oxonr o 70 c. m.
B opmennxe coepxnrcx o 10% caxapa, o 27% nporenna, o 16% xneruarxn, a raxxe
nnramnn C, xapornn, ynntnte nemecrna, +]npnoe macno, rnmramnn, coennennx
xymapnnonoro pxa n p.
Pexomenyercx npn napymennxx nnmenapennx, n xauecrne cnasmonnrnxa npn nonocax,
nsenrepnn, xarape xenyxa n xnmeunnxa, nx nontmennx annernra n npn xoxntx
saonenannxx (4). Moxer ncnontsonartcx xax neuent npoyxr n canarax, opmax n
pyrnx nmax n xauecrne ycnoxannammero cpecrna.
B cnnpcxo napono mennnne xopnn n cemena opmennxa npnmenxmrcx xax
xenueronnoe cpecrno, npn saonenannn nouex, pasnnuntx nocnannrentntx n rnontx
nponeccax, xenunoxamenno onesnn. Ornap ns xopne pexomenymr npn +nnnencnn.
B cnexem nne n nnmy ncnontsymr uepemxn n monote crenn pacrennx es xoxnnt, a
raxxe nncrtx (npnroronnennt ns nnx ornap nmeer rpnno nxyc n npnmenxercx nx
cynon). Hpn saroronxe pacrennx nnpox uepemxon nncrten cnnmamr xoxnny n mapnnymr nx,
a snmo ynorpenxmr xax rapnnp.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns nncrten opmennxa. Ornapennte n reuenne 3-5 mnnyr nncrtx (100 r) nsmentunrt,
nepememart c menxo napesanntm senentm nyxom (50 r), ynoxnrt na nomrnxn napenoro
xapro]enx (100 r), sanpannrt pacrnrentntm macnom (10-15 r) n cnennxmn.
Canar ns crene n uepemxon opmennxa. Monote nncrtx n uepemxn (200 r) ouncrnrt or
xoxnnt, nsmentunrt, oannrt menxo napesannt senent nnn penuart nyx (50 r) n
reprt xpen (20 r), noconnrt n nepememart. 3anpannrt cnennxmn, yxcycom n cmerano (20
r).
Bn senente c nncrtxmn opmennxa. B xnnxmym noy nnn ynton (0,35 n) nonoxnrt menxo
napesannt xapro]ent (100 r), uepes 15 mnnyr-nacceponannt penuart nyx (40 r),
nsmentuennte nncrtx opmennxa (100 r) n nerpymxy (30 r) n napnrt eme 10 mnnyr.
oannrt cont, nepen, nanpont nncr (no nxycy) n maprapnn (20 r). Hpn noaue na cron
sanpannrt xnom (1/2 mryxn) n cmerano (20 r).
Cyn ns opmennxa. Cnapnrt n noe nnn yntone (2 craxana) xapro]ent (50 r) n mopxont (10
r), oannrt nsmentuennte nncrtx opmennxa (100 r) n manenx (25 r), xnnxrnrt 2-5 mnnyr,
sarem sanpannrt noxapenntm nyxom, xnpamn n cnennxmn.
Cynonax sanpanxa. Hncrtx monotx pacrenn nponycrnrt uepes mxcopyxy, saconnrt (200 r
conn na 1 xr macct) n nomecrnrt n crexnxnnte anxn. Hcnontsonart nx oannennx n
cynt, mn n rapnnpt x mxcntm, ptntm n onomntm nmam.
Hopomox ns opmennxa n centepex. Tpn uacrn nopomxa ns ntcymenntx nncrten
opmennxa cmemart c ono uacrtm nopomxa ns nncrten centepex. Hcnontsonart nx
sanpanxn cynon n npnroronnennx cnoxntx coycon.
Crenn opmennxa xapente. Ouncrnrt or xoxypt crenn (200 r), napesart nx xycouxamn n
2-3 cm, ornapnrt n noconenno noe (0,4 n), orxnnyrt na ypmnar, noctnart
nannponountmn cyxapxmn (20 r) n noxapnrt na maprapnne (20 r).
3acaxapennte crenn opmennxa. Ouncrnrt crenn (1 xr) or xoxnnt, napesart xycouxamn n
1-3 cm n napnrt 10 mnnyr n rycrom caxapnom cnpone (2 craxana necxa na 2 craxana not).
Btnyrt ns cnpona n nocymnrt npn xomnarno remneparype. Hoanart x uam.

IOPEH HTHuHH, nnn CHOPIB
(Polygonum aviculare L.)



Ononernee pacrenne ns cemecrna rpeunmntx ntcoro 10-50 cm c npnnonnmammnmncx
nernncrtmn crenxmn n menxnmn, nnno 1-4 cm, +nnnnrnuecxnmn nncrtxmn. Vsnt crene
npnxptrt cnerntmn nnenuartmn pacrpyamn. Hnerxn menxne, copant no 2-5 n nasyxax
nncrten. Hnerer nce nero. 3a nererannm ono pacrenne aer o 5 rtcxu cemxn.
Pacrer na nyrax, n xycrapnnxax, na necntx nonxnax, onorax, ormenxx n necxax, nont
opor, na oropoax, ocoenno xopomo - na nonnnntx yuacrxax. 3acopxer nocent nonentx n
onomntx xyntryp. Cenepnax rpannna apeana yxonr anexo sa nonxpnt xpyr.
B cnexe rpane cnoptma coepxnrcx ontmoe xonnuecrno nporenna (4,4%), esasorncrtx
+xcrpaxrnnntx nemecrn (11 %), xneruarxn (5,3%). Kpome roro, n nem onapyxeno
snaunrentnoe xonnuecrno xapornna, nnramnna K, ]nanononon, rnnxosnon n
mnxpo+nemenron. Ho coepxannm nnramnna C on npenocxonr xontpan. Heynnnrentno,
uro +ro pacrenne namno mnpoxoe npnmenenne n repannn.
Onaaer omeyxpennxmmnm ecrnnem, ncnontsyercx nx neuennx noueunoxamenno
onesnn, xax moueronnoe cpecrno, perynnpyer exrentnocrt xenyouno-xnmeunoro rpaxra,
cnococrnyer nontmennm cneprtnaemocrn xponn, nonesen npn aronnn marxn (5) n nx
yxpennennx nonoc (napyxno). Ero npnnnmamr npn rnnepronnn, xax anrnrentmnnrnoe n
ycnoxannammee cpecrno (6).
Monote crenn n nncrtx cnoptma ncnontsymrcx nx npnroronnennx canaron n cynon,
xpome roro, nncrtx sacymnnamr na snmy.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns cnoptma. Hpomtrte n namnnxonannte monote nncrtx (50 r) n senent nyx (50
r) nepememart c nsmentuenntm napentm xnom (1 mryxa). Hoconnrt no nxycy, noctnart
yxponom n sanpannrt cmerano (20 r).
Cyn ns cnoptma. Hapesannt pycouxamn xapro]ent (100 r) napnrt n noe nnn yntone
(0,35 n) 15-20 mnnyr, oannrt nsmentuennym senent cnoptma (100 r), nacceponannt
penuart nyx (50 r), mopxont (10 r), xnpt (5 r) n cont (no nxycy).
Hxpa ns cnoptma. Hpomtrym senent (100 r) n mopxont (10 r) napnrt o nonyroronnocrn,
sarem nponycrnrt uepes mxcopyxy, oannrt nacceponannt penuart nyx (10 r) n rymnrt
o roronnocrn. Hocne oxnaxennx noctnart yxponom (5 r) n sanpannrt pacrnrentntm
macnom (5 r), yxcycom (5 r) n ropunne (1 r).
Hmpe ns cnoptma n xpannnt. Hpomtrte nncrtx cnoptma n xpannnt, nsxrte n panntx
xonnuecrnax, npomonort na mxcopyxe n noconnrt no nxycy. Hcnontsonart nx sanpanxn
cynon (2 crononte noxxn na nopnnm), n xauecrne npnnpant xo nroptm mxcntm n ptntm
nmam, a raxxe npn nsroronnennn canaron (1-2 crononte noxxn na nopnnm).
Hmpe ns cnoptma n uecnoxa. 3enent cnoptma (200 r) n uecnox (50 r) nsmentunrt na
mxcopyxe, noconnrt (no nxycy) n nepememart. oannrt nepen n sanpannrt yxcycom.

VHHK HEKAPCTBEHHIH, nnn IHHI
(Angelica officinalis L.)



nynernee xpynnoe, ntcoro o 3 m, npnxrno naxnymee pacrenne ns cemecrna sonrnuntx c
nontm crenem n roncrtm petxonnntm xopnennmem, coepxamnm mneunt cox.
Ha nepnt nsrnx ero moxno cnyrart c opmennxom cnnpcxnm, no, n ornnune or
opmennxa, y xrnnx rnaxn, cnnsy xpacnonart, a cnepxy cnerxa ]noneront creent n
xpynnte maponnnte connernx. Hnerer nerom. B nepnt ro xnsnn opasyer momnym
poserxy ns xpynntx nncrten, a na nropo aer ntcoxn creent, nnoonocnr n ormnpaer.
Pacrer no eperam pex, n ctptx norax, no onymxam nnaxntx necon, nnora na
saonouenntx yuacrxax.
Cnyrnnxom ynnxa nexapcrnennoro xnnxercx ouent noxoxn na nero ynnx necno.
Creent +roro pacrennx ocrnraer ntcort 2 m n nmeer ne xpacnonart, xax y ynnxa
nexapcrnennoro, a cnst naner, connernx ne c xenronaro-senentm, a eno-posontm
orrenxom, uepemxn nncrten n paspese ne xpyrnte, a rpexrpannte. Kpome roro, xopent
ynnxa necnoro nmeer cnat nenpnxrnt apomar.
Hncrtx ynnxa nexapcrnennoro n ]ase yronnsannn ornnuamrcx ontmnm coepxannem
nporenna, xnpa n xneruarxn. B +rom pacrennn onapyxent +]npnoe macno, oprannuecxne
xncnort, ynntnte, apomarnuecxne n mnorne pyrne nonornuecxn axrnnnte nemecrna,
npnuem n xopnxx nx namnoro ontme. B ynnxe necnom apomarnuecxnx nemecrn
coepxnrcx mentme, a nporenna - ontme.
C neueno nentm npnmenxmrcx xopnennma n xopnn ynnxa nexapcrnennoro, xoropte
sarorannnnamr ocentm + nepnt ro pasnnrnx pacrenn (onycxaercx ncnontsonanne n
couerannn c ynnxom necntm).
Kopnn ynnxa nexapcrnennoro ecrnymr oesonnnamme n cnasmonnrnuecxn,
nasnauamrcx npn mereopnsme n nx ronnsnponannx xenyxa npn napymennn nnmenapennx n
nontmenno xncnornocrn, npnmenxmrcx xax orxapxnnammee cpecrno npn saonenannxx
txarentntx opranon n cpecrno nx nosyxennx cexpennn xenun, ecrnymr moueronno
(7). Pexomenymrcx nx nann npn ncrepnn, nerxnx nepnntx nosyxennxx. Hcnontsymrcx n
nne cnnprono nacroxn (1:10) nx pacrnpannx npn penmarnsme.
B xynnnapnn ynnx nexapcrnennt npnmenxmr npenmymecrnenno xax npxnocrt. Fonee
count ynnx necno moxer ncnontsonartcx raxxe nx npnroronnennx canaron n cynon.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Bapente xnounoe c ynnxom nexapcrnenntm. Hpomtrte n nsmentuennte xopnn ynnxa
(300 r) napnrt n 70% -nom caxapnom cnpone (3 n) n reuenne 30 mnnyr. Hocne +roro oannrt
menxne, nennunno c xypnnt xenrox, xnoxn (3 xr) nmecre c nnoonoxxamn n napnrt o
roronnocrn.
ua c ynnxom nexapcrnenntm. Hpomtrte xopnn ynnxa nsmentunrt, ntcymnrt npn
xomnarno remneparype. Hcnontsonart nx sanapnnannx uax n cmecn c pyrnmn rpanamn
(xnnpe, snepoo n p.) n panntx uacrxx.
Hopomox ns xopne ynnxa nexapcrnennoro. Btmtrte xopnn nocymnrt cnauana npn
xomnarno remneparype, a sarem n yxonxe, nsmentunrt n nopomox n npocexrt. oannxrt n
recro, coyct, noctnart na mxco npn xapennn.
Canar ns ynnxa necnoro. Monote noern ynnxa necnoro, ounmennte or xoxnnt (60
r), xnoxn (40 r) n xopnn centepex (40 r) napesart ronxo conomxo, cmemart n sanpannrt
maonesom (20 r), yxcycom, nepnem n contm (no nxycy). Cnepxy noctnart yxponom.
Fopm ns ynnxa necnoro. B xnnxmn mxcno ynton nnn noy (0,4 n) nonoxnrt
namnnxonannym xanycry (50 r) n napnrt o nonyroronnocrn, sarem oannrt rymenym
cnexny (60 r), napesannym crpyxxo, ounmennte or xoxnnt monote noern ynnxa (100
r), cnacceponannte mopxont (40 r), penuart nyx (40 r), nerpymxy (10 r) n romarnoe nmpe
(30 r), onecrn o xnnennx n napnrt 15 mnnyr. 3anpannrt xnpom (10 r), contm (no nxycy),
caxapntm necxom (5 r) n eme pas onecrn o xnnennx. Hpn noaue na cron oannrt
cmerany (90 r).
Xapente nnerounte nouxn ynnxa necnoro. Hepacnycrnnmnecx nnerounte nouxn (100 r)
ornapnrt n noconenno noe, xaxym ns nnx onanxrt n cyxapxx n xapnrt n macne.
Hoanart xax camocroxrentnoe nmo n rapnnp x mxcy.
Hyxart ns ynnxa necnoro. Hepacnycrnnmnecx nnerounte nouxn n monote noern,
ocnooxennte or xoxnnt, onycrnrt n ropxun rycro (70- 80%-nt) caxapnt cnpon.
Bapnrt 10-20 mnnyr. Btnyn ns cnpona, nocymnrt npn xomnarno remneparype.
ynnx necno n monoxe. Monote noern (200 r) ouncrnrt or. xoxnnt, napesart
xycouxamn n 2-3 cm n napnrt n monoxe (0,2 n) n reuenne 10-15 mnnyr. Hoanart n ropxuem
nne.

3AuI KHCHHHA
(Oxalis acetosella L.)



Tpanxnncrt mnoronernnx ns cemecrna xncnnuntx ntcoro o 10 cm c ronxnmn crenxmn
n nonsyunm xopnennmem. Hncrtx c nnnntmn uepenxamn, rpouaropasentnte, xax y
xnenepa. Ha nout, n oxnnnym noroy n n xapy cxnatnamrcx n onycxamrcx nnns, a pano
yrpom pacnpannxmrcx. Hnerxn onnounte, ente c posontmn xnnxamn, pasmepom c nncrnx.
Pacrer n renn epenten n enono-nnxrontx n cmemanntx necax, no eperam necntx pyuten,
nnora opasyer cnnomno xonep. Cenepnax rpannna apeana oxonr o 64 c. m.
B nncrtxx xncnnnt coepxnrcx ontmoe xonnuecrno maneneno xncnort, oxcanaron,
pyrnna n nnramnna C. Macca onoro pacrennx cocrannxer npnmepno 0,3 r.
Hpn ntnace cxora n rex mecrax, re onntno nponspacraer xncnnna, nanmamrcx
orpannennx xnnorntx. Hx monoxo nerxo cneprtnaercx, n macno ns raxoro monoxa cnnaercx
nnoxo.
Kncnnna pexomenyercx npn saonenannxx neuenn n nouex, napymennn nnmenapennx
(nopmannsyer xncnornocrt xenyounoro coxa), xenryxe, nnnre, a raxxe nx ntneennx
rnncron. Cox xncnnnt npnnnmamr npn arepocxnepose n npepaxonom cocroxnnn xenyxa. B
neuentx nenxx ynorpenxmrcx nnerxn n nncrtx cnexnx pacrenn.
Hs rpant npnroronnxmr ua n nannrxn, nncrtx ncnontsymr na canart n cynt, xax manent.
3ro pacrenne moxno conpart n reuenne ncero nera n axe snmo ns-no cnera, no
xoroptm ono coxpanxer cnon nonesnte cnocrna n nner. nnrentnoe ynorpenenne
xncnnnt ns-sa nannunx n ne oxcanaron ne pexomenyercx.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Hannrox ocnexammn ns xncnnnt. Hsmentunrt senent (200 r), sannrt ee xonono
xnnxueno noo (1 n) n nacrannart 2 uaca.
Bn senente c xncnnne. B xnnxmym noy nonoxnrt napesannt xapro]ent (150 r), uepes
15 mnnyr oannrt nacceponannt penuart nyx (100 r), sarem senent xncnnnt (100 r) n
napnrt eme 15 mnnyr. 3a 5-10 mnnyr o roronnocrn nonoxnrt nmennunym myxy (20 r),
cnnnounoe macno (20 r), cont, nepen n nanpont nncr (no nxycy). Pasnnnax n rapenxn,
oannrt ontxn napenoro xna (1/2 mryxn) n cmerany (20 r).
Hmpe ns xncnnnt. Hponycrnrt senent uepes mxcopyxy, oannrt cont, nepen n
nepememart. Hcnontsonart xax rapnnp, a raxxe nx sanpanxn cynon n canaron.
Hacra ns xncnnnt. Hpomonort senent (50 r) na mxcopyxe, oannrt cnnnounoe macno (100
r), crononym ropunny (10 r) n cont (no nxycy), nce nepememart. Hcnontsonart nx
yreppoon.

KHHPEH V3KOHHCTHIH, nnn HBAH-uAH (KOHOPCKHH uAH)
(Chamaenerion angustifolium L.)



Mnoronernee rpanxnncroe pacrenne ns cemecrna xnnpentx c ntcoxnm (o 1,5 m)
npxmocroxunm crenem n ouepentmn nanneronnntmn nncrtxmn, saxanunnammnmncx
xncrtm xpynntx posono-nnnontx ooenontx uertpexne-necrxontx nnerxon. Hnerer no
nropo nononnne nera. Hno - xopoouxa c ontmnm xonnuecrnom xpoxorntx cemxn n
mxrxom enom onymennn, naroapx xoropomy onn nerxo nepememamrcx no nosyxy. Ho
nonorom neca xnnpe ne sanneraer.
Pacrer n cnerntx cyxnx mecrax, no onymxam necon, na rapxx n necntx ntpyxax, re
opasyer cnnomnte sapocnn na snaunrentnom npocrpancrne.
B xnnpee coepxnrcx 18,8% nporenna, 5,9% xnpa, 50,4% esasorncrtx +xcrpaxrnnntx
nemecrn, 16,6% xneruarxn, a raxxe ontmoe xonnuecrno nnramnna C, xenesa, mapranna,
men n pyrnx mnxpo+nemenron.
Fnarornopnoe nosecrnne xnnpex na oprannsm uenonexa npn rononno onn n ecconnnne
nsnecrno c annnx nop. B crapnny on tn nonynxpen no nasnannxmn "nnan-ua" n
"xonopcxn ua" n ncnontsonancx nx sanapxn nmecro uax.
Crnmynnpyer xponernopenne n nontmaer samnrnte ]ynxnnn oprannsma. B conpemenno
]nrorepannn ncnontsyercx npn anemnn, manoxponnn, xax perynxrop exrentnocrn
xenyouno-xnmeunoro rpaxra, cpecrno ononnnrentno repannn snoxauecrnenntx
onyxone n ycnoxannammee (8). Hpnmenxercx xax nxxymee anrnmnxponoe n
npornnonocnannrentnoe cpecrno npn rnasntx saonenannxx (9), a raxxe npn pasnnuntx
saonenannxx n nopaxennxx xoxn n cnnsncrtx oonouex, n rom uncne nonocrn pra (10).
Monote noern n nncrtx xnnpex ynorpenxmrcx nx canaron, nmpe n me, a ntcymennte
nepxymxn c monotmn nncrtxmn - nmecro uax.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar c xnnpeem. Monote noern n nncrtx (50-100 r) onycrnrt n xnnxrox na 1-2 mnnyrt,
orxnnyrt na ypmnar, urot crexna noa, n namnnxonart. Hepexmemart c nsmentuenntm
senentm nyxom (50 r) n reprtm xpenom (2 crononte noxxn), oannrt nnmonnt cox (1/4
nnmona) n sanpannrt cmerano (20 r). Cont n nepen - no nxycy.
Bn senente c xnnpeem. Monote noern n nncrtx (100 r), a raxxe nncrtx xpannnt (100 r)
norpysnrt na 1-2 mnnyrt n xnnxrox, orxnnyrt na cnro, urot crexna noa, namnnxonart n
norymnrt c maprapnnom (20 r). B xnnxmn ynton nnn noy (0,5-0,7 n) nonoxnrt
napesannt xapro]ent (200 r), mopxont (10 r), a sarem senent n napnrt o roronnocrn. 3a 10
mnnyr o oxonuannx napxn oannrt cont n cnennn. Hpn noaue na cron nonoxnrt n
rapenxn nomrnxn xna n cmerany (20 r).
Cynonax sanpanxa c xnnpeem. Cnexym senent xnnpex, manenx n meynnnt xopomo ntmtrt,
menxo napesart, nporepert c contm (5-10% ome macct senenn) n nomecrnrt n crexnxnnym
anxy. Xpannrt n xononntnnxe.

KHEBEP HVIOBOH
(Trifolium pratense L.)



Mnoronernnx ns cemecrna oontx c npnnonnmammnmncx nernncrtmn crenxmn.
Onymennte, xax n creent, nncrtx cocroxr ns rpex +nnnnrnuecxnx menxosyuartx
nncrouxon. Hnerxn posonte nnn xpacno-nnnonte, menxne, copant n napnte, pexe -
onnounte connernx maponnno ]opmt. B xaxom xycre or 3 o 8 crene. Hnerer nce
nero.
Pacnpocrpanen noncemecrno, oxox na cenepe o 69 c. m. Hponspacraer na nomenntx n
cyxoontntx nyrax, cpen xycrapnnxon n no necntm nonxnam.
B ]asy nnerennx coepxnr 12,3-22% nporenna, 1,4-3,9% xnpa, 19,5- 31,2% xneruarxn, 43,4-
46,3% esasorncrtx +xcrpaxrnnntx nemecrn, ontmoe xonnuecrno xapornna, nnramnna C, a
raxxe rnnxosnt, anxanont, ynntnte nemecrna, +]npnoe macno n r. .
B nocenax xnenepa nyronoro, nnn, xax ero nastnamr nnaue, xnenepa xpacnoro, ncrpeuaercx
xnenep nonsyun (xnenep ent, nnn xamxa), nx xoroporo xapaxrepen nonsyun creent n
ente connernx, a raxxe xnenep rnpnnt c posontmn, no onee menxnmn, uem y xnenepa
nyronoro, connernxmn. B ornnune or nocnenero, nncrouxn y xnenepa nonsyuero n xnenepa
rnpnnoro rnaxne n nonornuecxn axrnnntx nemecrn n nnx coepxnrcx necxontxo
mentme.
B neuentx nenxx xnenep nyrono ncnontsyercx n xauecrne moueronnoro cpecrna, npn
aronnn marxn, xax ycnoxannammee, n repannn rnasntx saonenann, nx nontmennx
cneprtnaemocrn xponn (11). 3]]exrnnen xax ononnnrentnoe cpecrno npn neuennn
snoxauecrnenntx nonoopasonann, xax anrnroxcnuecxn npenapar, npnmenxercx nx
ycnnennx naxrannn, onaaer panosaxnnnxmmnm ecrnnem (12).
B xynnnapnn rononxn nnerymero xnenepa ncnontsymrcx nx sanapnnannx uax,
npnroronnennx cynon n npnnpan, a monote nncrouxn - nx canaron n cynon. 3enent xnenepa
ouent nexna, tcrpo pasnapnnaercx, n, ecnn x ne oannrt manent, moxno npnroronnrt
nxycnte nnrarentnte cynt.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
ua copnt c xnenepom. Btcymnrt npn xomnarno remneparype n renn rononxn xnenepa (2
uacrn), rpany snepoox (1 uacrt) n nncrtx uepno cmoponnt (1 uacrt). Hepememart n
ncnontsonart nx sanapxn.
Hannrox ns xnenepa. Iononxn xnenepa (200 r) nonoxnrt n xnnxmym noy (1 n) n napnrt n
reuenne 20 mnnyr. Hocne oxnaxennx ornapa nponenrt ero, oannrt caxapnt necox (500
r) n pasmemart. Hoanart n oxnaxennom nne.
Bn c xnenepom. K cnapennomy o nonyroronnocrn n xnnxme noe nnn mxcnom yntone
(0,5-0,7 n) xapro]enm (100 r) oannrt nsmentuennym senent xnenepa (100 r) n manenx (100
r), nacceponannt penuart nyx (40 r), xnp (20 r) n cnennn. Hpn noaue na cron nonoxnrt
n rapenxn menxo napesannte napente xna (1/2 mryxn) n sanpannrt cmerano (20 r).
Xapxoe ns cnnnnnt c xnenepom. Ornapnrt o nonyroronnocrn, a sarem noxapnrt mxcnym
cnnnnny (200 r). Horymnrt n neontmom xonnuecrne not, oannn n nee xnp (20 r), nncrtx
xnenepa (400 r), nonoxnrt cont n nepen (no nxycy) n sanpannrt ocrptm coycom. Hoanart na
rapnnp x xapenomy mxcy.
Hopomox ns nncrten xnenepa. Hocymnrt nncrtx cnauana na nosyxe n renn, a sarem n
yxonxe, nsmentunrt n nopomox n npocexrt uepes cnro. Hcnontsonart nx sanpanxn cynon
(1 crononax noxxa na nopnnm), npnroronnennx coycon n pyrnx npnnpan.
Kornert pacrnrentnte. Hamnnxonart n norymnrt o pasmxruennx nncrtx xanycrt (100 r).
Hsmentuennte nncrtx xnenepa n neet (no 100 r) norymnrt orentno, rax xax onn
pasmxruamrcx snaunrentno tcrpee. Hpnroronnrt ent coyc ns myxn (5-10 r), monoxa (50
r), macna (10 r) n xnn (1 mryxa). Cmemart rymenym xanycry n senent c coycom, oannrt
cont (3-4 r), c]opmonart ns nonyuenno macct xornert, onanxrt n cyxapxx (10-15 r) n
noxapnrt na pacxanenno cxonopoxe.
Kexc c nopomxom ns nncrten xnenepa. Pacrepert xenrxn (1 xno) c caxapntm necxom (15-30
r) n macnom (15-30 r), oannrt nmennunym myxy (45-60 r), nopomox ns nncrten xnenepa (45
r) n nsmm (15-20 r), cmemart co nsnrtm enxom (1 xno). Honyuennym maccy ntnoxnrt n
]opmouxn n saneut.

KPAHHBA BVOMHA
(Urtica dioica L.)



Mnoronernnx ns cemecrna xpannnntx c nnnntm nonsyunm xopnennmem, ns xoroporo
ntpacramr npxmocroxune uertpexrpannte crenn ntcoro o 170 cm. Hncrtx na uepemxax
cynpornnnte, nanneroxnennnte, c nnntuartm xpaem. Hnerxn menxne, onononte,
copant n nasymnte nernncrte connernx (necrnunte opasymr nonnxmne cepexxn, a
rtunnounte - npxmocroxune xonoctx). Bce pacrenne noxptro xecrxnmn xryunmn
nonocxamn.
Pacrer na nycrtpxx, y xnntx, n ctptx renncrtx mecrax na orartx oprannuecxnmn
nemecrnam nounax.
Ha xpannny nyomnym ouent noxoxa xpannna xryuax. B ornnune or nepno, ona xnnxercx
ononernnm pacrennem, creent y nee onee xoporxn (o 70 cm), nncrtx onee oxpyrnte,
rtunnounte n necrnunte nnerxn copant n ono connerne. Ho coepxannm nonornuecxn
axrnnntx nemecrn nncrtx xpannnt nyomno n xryue cxont, no+romy nx
nexapcrnennoro ncnontsonannx n npnroronnennx nnmn nx moxno conpart nmecre.
B nncrtxx xpannnt onapyxent nourn nce nnramnnt, mnorne mnxpo+nemenrt,
oprannuecxne xncnort, a raxxe ]nronnnt n rannnt, n cemenax - xnpnoe macno. Bnramnna
C n +rom pacrennn n 2,5 pasa ontme, uem n nnmonax.
Becno, xora xpannna ocrarouno nexna, monote noern c nncrtxmn ncnontsymrcx nx
canaron. Bepxymxn noeron c nncrtxmn o nosne ocenn npnront nx npnroronnennx
me n nmpe.
B mennnncxo npaxrnxe xpannny nasnauamr xax nonnnnramnnnoe n anrnroxcnuecxoe
pacrenne, npn caxapnom naere, noueunoxamenno onesnn, napesax, napannuax, aprpnrax,
xponoreuennxx (13); ona npnmenxercx n xauecrne anrnmnxponoro cpecrna (napyxno);
ncnontsyercx npn anemnn, manoxponnn, aronnn marxn (14); nx yxpennennx n pocra nonoc, a
raxxe npn pasnnuntx nopaxennxx xoxn (15). Ee pexomenymr c nentm npo]nnaxrnxn
nepeyromnennx, nx nontmennx paorocnoconocrn.
Hncrtx xpannnt nxoxr n cocran pasnnuntx uaen, a monote noern c nncrtxmn
npnmenxmrcx nx npnroronnennx canaron, cynon n nmpe.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns xpannnt c opexamn. Hpomtrte nncrtx xpannnt (200 r) nomecrnrt n xnnxmym
noy na 5 mnnyr, sarem orxnnyrt na ypmnar n nsmentunrt. Tonuente xpa rpenxoro opexa
(25 r) pasnecrn n ornape xpannnt, oannrt yxcyc, nepememart n nonyuenno cmectm
sanpannrt xpannny. Hoctnart menxo napesanno senentm nerpymxn n nyxa.
Canar ns xpannnt c xnom. Hpomtrte nncrtx xpannnt (150 r) xnnxrnrt n noe n reuenne 5
mnnyr, orxnnyrt na ypmnar, nsmentunrt, sanpannrt contm, yxcycom, cnepxy yxpacnrt
nomrnxamn xna (1 mryxa), nonnrt cmerano (20 r).
Bn senente c xpannno. Monoym xpannny (150 r) napnrt n noe n reuenne 3 mnnyr,
orxnnyrt na ypmnar, nponycrnrt uepes mxcopyxy n rymnrt c xnpom (10 r) 10-15 mnnyr.
Menxo napesannym mopxont (5 r), nerpymxy (5 r) n penuart nyx (20 r) cnacceponart na
xnpe. B xnnxmn ynton nnn noy (0,6-0,7 n) nonoxnrt xpannny, nacceponannte onomn n
napnrt 20-25 mnnyr. 3a 10 mnnyr o roronnocrn oannrt manent (50 r), senent nyx (15 r),
nanpont nncr, nepen n cont (no nxycy). Hpn noaue na cron sanpannrt cmerano (15 r).
Bn ns xpannnt n xapro]enx. Monoym xpannny (250 r) nonoxnrt na 2 mnnyrt n xnnxmym
noy (0,7 n), orxnnyrt na ypmnar, menxo norynrt n rymnrt c xnpom (20 r) 10 mnnyr.
Hsmentunrt n cnacceponart mopxont (10 r) n penuart nyx (80 r). B xnnxmn ynton
onycrnrt napesannt xycouxamn xapro]ent (200 r); nocne roro xax ynton cnona saxnnnr,
oannrt xpannny, mopxont n nyx. 3a 5-10 mnnyr o roronnocrn nonoxnrt senent manenx
(120 r). Hpn noaue na cron nonoxnrt n rapenxy ontxn napenoro xna (1 mryxa) n cmerany
(20 r).
Hynnr c xpannno. 3enent monoo xpannnt (100 r), mnnnara (200 r) n neet (50 r)
nsmentunrt n rymnrt c monoxom nnn cmerano (30-40 r) o mxrxocrn. K rorono senenn
oannrt xnunt nopomox (5-8 r), nannponounte cyxapn (25 r), caxapnt necox (3-5 r) n
cont (2 r), nce rmarentno nepememart, ntnoxnrt maccy n cmasannt macnom n noctnannt
cyxapxmn corennx n sanexart n yxonxe 30-40 mnnyr.
Fnrouxn ns xpannnt. Honoxnrt xpannny (100 r) n xnnxmym noy na 2-3 mnnyrt, orxnnyrt
na ypmnar, nsmentunrt, nepememart c rycro nmennuno xame (200 r), oannrt xnp (20
r) n cont (no nxycy), c]opmonart ns nonyuenno macct nrouxn n oxapnrt nx.
Omner ns xpannnt. Ornapnrt xpannny (500 r) n noconenno noe, orxnnyrt na ypmnar n
nsmentunrt. B noxapennt na ronnenom macne (3 crononte noxxn) penuart nyx (3
rononxn) oannrt menxo napesannt yxpon nnn nerpymxy (4 nerouxn), cmemart c
xpannno n rymnrt o mxrxocrn, sarem sannrt nsnrtmn xnamn (2 mryxn) n ntepxart na
orne o roronnocrn.
Kpannna conenax. Monote nncrtx n noern xpannnt ntmtrt, nsmentunrt, ynoxnrt n
crexnxnnte anxn, nepectnax cnon senenn contm (50 r na 1 xr senenn).
Hopomox ns xpannnt. Btcymnrt nncrtx n crenn (rpyte crenn yannrt) n renn n
nponerpnnaemom nomemennn. Hsmentunrt, npocexrt uepes cnro. Hcnontsonart nx
npnroronnennx cynon, coycon, omneron, xam, onan.
Cox xpannnt. Hponycrnrt monoym xpannny (1 xr) uepes mxcopyxy, oannrt xononym
xnnxuenym noy (0,5 n), nepememart, orxart cox uepes mapnm. Ocranmnecx ntxnmxn
nropnuno nponycrnrt uepes mxcopyxy, pasannrt noo (0,5 n), orxart cox n coennnrt
ero c nepno nopnne. Pasnnrt cox n non-nnrponte anxn, nacrepnsonart npn remneparype
65-70 C 15 mnnyr, saxptrt npoxnnxuenntmn nonn+rnnenontmn xptmxamn. Xpannrt n
npoxnanom mecre. Hcnontsonart nx npnroronnennx npnnpan n nannrxon. Cox xpannnt
xopomo coennxrt c epesontm nnn mopxonntm coxamn n meom, moxno oannxrt n nero
nnmonnt cox, nepmyr nnn noprnen.
Koxrent "Tpno". Coennnrt cox xpannnt (200 r), cox xpena (200 r) n cox penuaroro nyxa
(15 r), oannrt nnmeno ne (2 xynxa) n cont (no nxycy).
Haunnxa nx nnpoxxon. Monoym xpannny (1 xr) sannrt xnnxrxom na 5 mnnyr, orxnnyrt na
ypmnar, namnnxonart, cmemart c ornapenntm pncom nnn caro (100 r) n nsmentuenntmn
napentmn xnamn (5 mryx). Cont - no nxycy.

KPOBOXHEFKA HEKAPCTBEHHA
(Sanguisorba officinalis L.)



Mnoronernee pacrenne ns cemecrna posonnerntx c npxmtm cnao pasnernnenntm n
nepxne uacrn crenem ntcoro 50-70 cm n roncrtm cnntno pasnnrtm xopnennmem. Hncrtx
nenapnonepncrte, nnno 10-15 cm, c mnorouncnenntmn npoonronartmn nnntuartmn
nncrouxamn. Hnerxn menxne, remno-xpacnte, ooenonte, copant n rycroe connerne -
npoonronarym rononxy nnno o 2 cm. Hnerer nce nero.
Pacrer n paspexenntx necax, no eperam pex n osep, na sannnntx nyrax, cpen xycrapnnxon.
Mecramn opasyer cnnomnte sapocnn. B nsonnnn pacnpocrpanena axe n nnmannxono-
mmncro rynpe, nnnort o 71 c. m.
B xopnennmax coepxarcx xpaxman, ynntnte nemecrna canonnnt, +]npnoe macno. B
nncrtxx onapyxent nnramnn C n xapornn.
B mennnne ncnontsymrcx xopnn n xopnennma. Hpenapart xponoxnexn oxastnamr
xponoocranannnnammee ecrnne, npnmenxmrcx npn onntntx mencrpyannxx, xenyountx
n nerountx xponoreuennxx, nonocax, nsenrepnn n xnmeuntx xarapax c xponxnncrtmn
ncnpaxnennxmn, a raxxe nocnanennn nen nnxnnx xoneunocre (16).
Monote nncrtx xponoxnexn (cnexne n cyxne) ynorpenxmr n canart n nx sanapnnannx
uax. Cnexne nncrtx no sanaxy n nxycy nanomnnamr orypnt.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns xponoxnexn n xapro]enx. Hapesart nomrnxamn napent xapro]ent (50 r).
Monote nncrtx xponoxnexn (40 r) ntepxart n xnnxrxe 1 mnnyry, sarem orxnnyrt na
ypmnar n nsmentunrt nmecre c senentm nyxom (20 r). Coennnrt c xapro]enem, noconnrt,
sanpannrt cmerano (20 r) n yxpacnrt senentm.
ua ns xponoxnexn n snepoox. Hepememart pannte uacrn ntcymenno rpant
xponoxnexn n snepoox. Xpannrt n saxptro nocye. 3anapnnart, xax otunt ua.
Hannrox ns xponoxnexn n mxrt. Cyxne nnerounte rononxn xponoxnexn (60 r) sannrt
xnnxme noo (2 n), oxnanrt n nponenrt uepes cnro. Orentno n 1 n xnnxrxa sanapnrt
mxry (10 r), nponenrt ee uepes 5-10 mnnyr. Hepememart oa pacrnopa n oannrt caxapnt
necox (150 r). Hoanart n xononom nnn ropxuem nne.

HAHuATKA IVCHHA, nnn IVCHHA HAHKA
(Potentilla anserina L.)



Mnoronernnx ns cemecrna posonnerntx c roncrtm xopnennmem n nonsyunmn
yxopenxmmnmncx n ysnax xpacnonartmn noeramn. Hncrtx npnxopnente, pasentno ne
napnonepncrte, cnepxy senente, cnnsy c eneconartm nymxom. Hnerxn onnounte, c
nxrtm xenrtmn nenecrxamn, namerpom 1-2 cm, na nnnntx nneronoxxax, onaamr
ronxnm apomarom. Hnerer nce nero.
3ry rpanxy ouent nmxr mnnart rycn. Ona pacrer na nnaxntx nyrax, necntx nonxnax, no
eperam pex, osep n npyon, na ntronax, nosne xnntx. Hnrencnnnt ntnac cxora
cnococrnyer yxopenennm nonsyunx noeron +roro pacrennx n ero pacnpocrpanennm.
Cenepnax rpannna apeana oxonr o 64 c. m.
Hanuarxa rycnnax coepxnr ontmoe xonnuecrno ynntntx nemecrn, nnramnn C, xpaxman,
]nanonont, oprannuecxne n xnpnte xncnort, nensnecrnoe nemecrno cnasmonnrnuecxoro
ecrnnx n pyrne nonornuecxn axrnnnte coennennx.
Cornacno anntm nccneonann [6], no xnmnuecxomy cocrany nanuarxa rycnnax ananornuna
nanuarxe npxmocroxue, nnn xanrany. B ornnune or nanuarxn rycnno, nanuarxa
npxmocroxuax nmeer neprnxantnt creent c cnxunmn ecuepemxontmn nxrnnonacrntmn
nncrtxmn n nnerxn c uertptmx nenecrxamn.
B repannn ncnontsymrcx rpana nanuarxn rycnno, copannax n ]asy nnerennx, n xopnn,
sarorannnnaemte ocentm. Hpnmenenne nanuarxn noxasano npn xarapax xenyxa n
xnmeunnxa, xsnenno onesnn xenyxa, nonoce, nsenrepnn, xenryxe, saonenannxx
neuenn, noarpe n penmarnsme (17). Kpome roro, ona ynorpenxercx nx xomnpeccon npn
panax, xonrysnxx, remoppoe, moxnymnx +xsemax, pacrpecxnnannn xoxn, ymnax c
xpononorexamn n nx cnpnnnenannx npn enxx (18).
Monote nncrtx nyr n nnmy nx canaron n cynon, nncrtx n xopnn - nx npnroronnennx
nmpe n xax npnnpana x pasnnuntm nmam.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns nanuarxn n manenx. Monote nncrtx nanuarxn (150 r), manenx (50 r) n senent
nyx (25 r) npomtrt, nsmentunrt, noconnrt, oannrt yxcyc, nepememart, sanpannrt
cmerano (20 r) n noctnart yxponom.
Bn senente ns nanuarxn. Ioronnrt rax xe, xax mn ns xpannnt.
Xapente xopnn nanuarxn. Hpomtrte xopnn (200 r) napnrt n noconenno noe 20 mnnyr,
sarem xapnrt na xnpe (120 r) 20 mnnyr nmecre c xapro]enem (500 r), oannrt
nacceponannt nyx (200 r), noconnrt n noctnart yxponom.
Hmpe ns nanuarxn. Hncrtx n xopnn (moxno onn nncrtx) rmarentno npomtrt, npomonort n
mxcopyxe, oannrt cont, yxcyc, nepen n nepememart. Xpannrt n saxptro crexnxnno
nocye. Hcnontsonart n xauecrne npnnpan x mxcntm, ptntm n xpynxntm nmam, a raxxe
nx sanpanxn cynon n me.

HEFEA (Atriplex L.) n MAPI (Chenopodium L.)



Ononernne rpant ns cemecrna mapentx, ouent noxoxne pyr na pyra. Hncrtx y oonx
+rnx pacrenn c xopomo pasnnrtmn nentntmn n pacceuenntmn nnacrnnxamn, xax npannno,
ouepente (nnxnne tnamr cynpornnntmn).
Ornnuamr neey or mapn no crpoennm nnerxon: y neet onn onononte (myxcxne c
nxrtm rtunnxamn, xencxne c nymx npnnnernnxamn, oxnartnammnmn necrnx), y mapn -
ooenonte (n onom nnerxe pacnonoxent n rtunnxn, n necrnx), a npnnnernnx orcyrcrnyer.
Heea npenounraer opaorannte yuacrxn, oropot n cat, sauacrym ee moxno ynnert
na nycrtpxx. Mapt raxxe ncrpeuaercx n oxnrtx mecrax, ona pacnpocrpanena axe sa
nonxpntm xpyrom.
Hncrtx neet n mapn coepxar ontmoe xonnuecrno nnramnna C, nnramnn E, xapornn,
+]npnte macna n canonnnt.
Hexapcrnenntmn pacrennxmn cunramrcx neea pacxnncrax n mapt enax. B cnexem nne
onn ncnontsymrcx xax ycnoxannammee cpecrno (n canarax n cynax). Tpana +rnx pacrenn
npnmenxercx nx pacrnpannx npn panxynnrax (19), a sona crene - nx yanennx
opoanox, nacro n cox cnexe rpant nasnauamr nx nonocxann npn nocnannrentntx
saonenannxx nonocrn pra (20).
B xynnnapnn ncnontsymrcx neea xontenncrnax, neea orxnonennax, neea npnpexnax,
neea pacxnncrax, a raxxe neea caonax (ee xyntrnnnpymr xax canarnoe pacrenne).
Ceontmn nnamn mapn xnnxmrcx enax, ropocxax, senenax, xpacnax, mnoronncrnax n
mnorocemennax.
B nnmy nyr monote nncrtx, noern n connernx oonx pacrenn, xoropte ncnontsymr n
cnexem, xnamenom, mapnnonannom n cymenom nne. Hs cnexnx nncrten roronxr canart,
xpome roro, nx napxr n pacrnpamr n nmpe. Ocotm naxomcrnom xnnxmrcx cnaxne na nxyc
nnerounte xnyouxn mapn mnoronncrno. Cemena eno mapn n npomnom nexe npoonann
ncnontsonart xax xpyny, onaxo oxasanoct, uro ynorpenenne nx n nnmy ntstnaer onn n
xenyxe n orpnnarentno cxastnaercx na nepnno cncreme.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns neet nnn mapn n nyxa. Monote nncrtx (200 r) npomtrt, ornapnrt, cnerxa
ocymnrt, nsmentunrt, noconnrt n nepememart c menxo napesanntm senentm nyxom (5 r).
3anpannrt pacrnrentntm macnom (5 r) n ocrptm coycom (1 crononax noxxa).
Canar ns neet n cnexnt. Hpomtrte n nsmentuennte monote nncrtx (100 r) ynoxnrt na
nomrnxn ornapenno cnexnt (150 r), noconnrt n sanpannrt yxcycom n cmerano (20 r).
Xonont cyn ns neet nnn mapn. Monote nncrtx (100 r) n manent (30 r) ntmtrt,
namnnxonart, ornapnrt n noconenno noe (0,4 n) o roronnocrn n oxnanrt. Hepe
noaue na cron oannrt menxo napesannte senent nyx (20 r), cnexne orypnt (40 r),
yxpon (5 r) n sanpannrt cmerano (20 r).
Bn ns neet nnn mapn. Monote nncrtx (400 r) npomtrt xonono noo. Onycrnrt n
xnnxrox, ornapnrt o mxrxocrn, orxnnyrt na ypmnar, orxart, nporepert na cnre, oannrt
myxy (1 crononym noxxy) n macno ('/r cronono noxxn) n, noconnn no nxycy, noxapnrt
nonyuennym maccy, nocne uero pasannrt ee ropxue noo nnn yntonom (0,7 n).
Hmpe ns neet. Monote nncrtx (400 r) nepepart, ntmtrt, orxart, onycrnrt n xnnxrox.
Kax rontxo onn cenamrcx mxrxnmn, cnnrt ropxuym noy n oart xonono, sarem orxart,
menxo nopynrt n nporepert na cnre. Honoxnrt macno (1/2 cronono noxxn), myxy (1/2
cronono noxxn), onnrt monoxo (1 craxan) n necxontxo pas npoxnnxrnrt. nx ynyumennx
nxyca moxno oannrt rymente onomn.
Cymenax neea nnn mapt. Copannte monote pacrennx ntcymnrt, pasnoxnn nnn
nonecnn nx nyuxamn na orxptrom nosyxe (na nerpy nnn na connne). Xpannrt n
crexnxnntx anxax nnn epenxnntx xmnxax, onoxenntx ymaro. Hepe ynorpenennem
onapnnart xnnxrxom.
Conenax neea nnn mapt. Ouncrnrt or rpxsntx n craptx nncrten, ntmtrt n nocymnrt.
Vxnatnax n +mannponannym emxocrt, nepectnart contm (na nepo senenn 1 craxan conn),
naxptrt epenxnntm xpyrom c rpysom. Hocne roro xax macca ocxer, oannrt cnexne
nncrtx. Hepe ynorpenennem npomtrt n nopynrt. Hcnontsonart nx sanpanxn cynon.
Mapnnonannax neea nnn mapt. Ouncrnrt, ntmtrt, orxart noy, menxo nopynrt,
nonoxnrt n xacrpmnm, noconnrt n xnnxrnrt o sarycrennx. Hocne oxnaxennx cnoxnrt n
anxy nnn +mannponannym emxocrt n sannrt xpenxnm pacrnopom conn n yxcyca.

HOHVX FOHIBOH
(Arctium lappa L.).



nynernee rpanxnncroe pacrenne ns cemecrna cnoxnonnerntx c neotxnonenno xpynntmn
nnxnnmn nncrtxmn na nnnntx mxcncrtx uepemxax n maponnntmn nnerountmn
xopsnnxamn. Oneprxa nnerouno xopsnnxn cocronr ns xecrxnx xpmuxonartx nncrouxon,
naroapx xoroptm connone cranonnrcx nenxnm n nponcxonr pacnpocrpanenne cemxn.
Ha nepnom roy xnsnn nonyxa pasnnnamrcx rontxo npnxopnente nncrtx, na nropom -
noxnnxmrcx nernncrte crenn ntcoro 60-150 cm, pacrenne nnerer n nocne cospenannx
nnoon ormnpaer.
Pacrer no nopax, na nycrtpxx, oropoax, cpen xycrapnnxon, no onparam, npenounrax
nnooponte nount. B rex xe mecrax ncrpeuaercx n nonyx nonount. Ornnunrt or nonyxa
ontmoro ero moxno no oneprxam nnerountx xopsnnox: y nonyxa ontmoro onn ronte n
senente, y nonyxa nonounoro - nymncrte n cepepncrte.
B nocymenntx xopnxx nonyxa coepxnrcx o 69% yrnenoon (n rom uncne oxono 45%
nonncaxapna nnynnna, nonesnoro npn neuennn caxapnoro naera), o 12% nporenna,
oxono 7% xneruarxn, o 0,8% xnponoontx nemecrn, oprannuecxne xncnort n ynntnte
nemecrna. B nncrtxx onapyxeno ontmoe xonnuecrno acxopnnono xncnort, +]npnte
macna, cnnst, ynntnte nemecrna. Cemena coepxar o 17% xnpnoro macna, xoropoe ns-sa
roptxoro nxyca naxonr npnmenenne nnmt n nap]mmepno npomtmnennocrn.
Hpenapart nonyxa pexomenymr nx neuennx caxapnoro naera n mouexamenno onesnn,
npnmenxmr xax moueronnoe, panosaxnnnxmmee n anrnroxcnuecxoe cpecrno, onn
cnococrnymr perynxnnn exrentnocrn xenyouno-xnmeunoro rpaxra n crnmynnpymr
perenepannm rxane (21). Honyx ncnontsymr n repannn aprpnron (22), a ero cox - nx
ntneennx opoanox. Ornapo-nacro ns nonyxa nasnauamr nx nonocxann npn
nocnannrentntx saonenannxx nonocrn pra (23). Hpn rxxeno ]nsnuecxo paore n
nepeyromnennn ouent nonesna nonyxonax nera. Ornap xopne nonyxa (ero npnroronnxmr,
sanapnnax 3 crononte noxxn nexapcrnennoro ctptx 1 craxanom not, n ntmr no 1/2 craxana
2-3 pasa n ent) cnococrnyer crnmynnponannm omena nemcrn, xpome roro, on oxastnaer
npornnonocnannrentnoe ecrnne n nasnauaercx npn aprpnre, aprpose, cycrannom
penmarnsme n noarpe. 3xcrpaxr xopne na onnnxonom macne (penenoe macno)
ncnontsyercx xax cpecrno nx yxpennennx nonoc.
B nonnn n crpanax 3anano Enpont nonyx xyntrnnnpymr xax onomnoe pacrenne.
Monote nncrtx n crenn nonyxa npnront nx canaron. Kopnn ynorpenxmr nx cynon
nmecro xapro]enx, ornapnnamr, xapxr, mapnnymr n sanexamr. Myxa ns ntcymenntx xopne
n cmecn c xpyno nnn sepnono myxo ncnontsyercx nx npnroronnennx nenemex.
Kopnn ntxantnamr no ocent n nepnt ro xnsnn pacrennx nnn xe necno nroporo roa
npn noxnnennn nncrten. B ounmennom n ntcymennom nne onn moryr onro coxpanxrtcx,
nepe ynorpenennem nx cneyer samaunnart. Btcymennte xopnn npnront n nx
mapnnonannx.

Kynnnapnoe npnmenenne
Canar ns nncrten nonyxa. Hpomtrte nncrtx (50 r) onycrnrt na 1-2 mnnyrt n xnnxrox,
cnerxa ocymnrt n nsmentunrt. Hepememart c menxo napesanntm senentm nyxom (50 r),
noconnrt, oannrt reprt xpen (30 r) n sanpannrt cmerano (20 r).
Cyn ns nonyxa. Ounmennt n napesannt neontmnmn xycouxamn xapro]ent (200 r) n
npomtrt pnc (40 r) cnapnrt n noconenno noe nnn yntone (0,7 n). 3a 10-15 mnnyr o
roronnocrn oannrt nsmentuennte nncrtx nonyxa (30 r) n nacceponannt penuart nyx
(80 r). Cont n nepen - no nxycy.
Hmpe ns nonyxa. Hpomonort n mxcopyxe nncrtx nonyxa (1 xr), oannrt cont (100 r), nepen
(no nxycy), yxpon (25 r), manent (100 r), nce nepememart n nonoxnrt n rpexnnrponym
anxy. Xpannrt n xononntnnxe. Hcnontsonart nx npnroronnennx cynon, canaron n n
xauecrne npnnpan x mxcntm n ptntm nmam.
Xapente xopnn nonyxa. Btmtrte n napesannte neontmnmn xycouxamn xopnn (500 r)
ornapnrt n noconenno noe, sarem ntnoxnrt na pasorperym cxonopoxy n noxapnrt na
macne (50 r).
Honyx no-xopecxn. Cpesannte senente (ne xpacnte!) pocrxn ntcoro ne onee 30 cm c
eme ne pacnycrnnmnmncx nncrtxmn (500 r) samounrt na nout n xonono noe, urot
yannrt cnenn]nuecxn sanax, npoxnnxrnrt 20 mnnyr n noconenno noe, orxnnyrt na
ypmnar, cnxrt co crene xoxnny, napesart xycouxamn n 5-6 cm n nonoxnrt n xnnxmee
pacrnrentnoe macno (300 r) o cxarnx. Btnyrte ns macna xycouxn noconnrt, nonepunrt,
oannrt coent coyc (nnn rpanaront +xcrpaxr), npnctnart noxapenntm n
ncronuenntm cemenem xynxyra, rtxnt nnn noconneunnxa, nnecrn ronuent uecnox (2
syxa) n namnnxonannt nyx (1/4 xpynno nyxonnnt) n rymnrt o roronnocrn.
Conent nonyx. Btmouennte n xonono noe senente pocrxn ne nnnnee 30 cm cnoxnrt n
+mannponannym nocyy, nepectnax contm (cnon nonyxa ronmnno oxono 5 cm nepemexamr
cnoxmn conn ronmnno 1 cm). Cnepxy nonoxnrt epenxnnym xptmxy c rpysom. Hpn
ynorpenennn ntmaunnart n roronnrt n coornercrnnn c npetymnm penenrom.
Honnno ns nonyxa
a) ocropoxno nnnrt n noy (1n) yxcycnym +ccennnm (50 r), onecrn o xnnennx. B xnnxmym
xnxocrt onycrnrt nsmentuennte na mxcopyxe xopnn nonyxa (1 xr) n napnrt nx o
mxrxocrn, nocne uero nporepert uepes cnro, oannrt caxapnt necox (1 xr) n napnrt o
roronnocrn;
) nsmentunrt xopnn nonyxa (400 r) n nncrtx manenx (200 r), cnapnrt nx o mxrxocrn n
neontmom xonnuecrne not, nporepert na cnre, oannrt caxapnt necox (1 xr) n napnrt
o roronnocrn.
Ko]e ns xopne nonyxa. Ounmennte n npomtrte xopnn nsmentunrt, ntcymnrt cnauana na
nosyxe, sarem n yxonxe (o noypennx) n pasmonort n xo]emonxe. 3anapnnart, ncxox ns
pacuera 1-2 uante noxxn na 1 craxan xnnxrxa.

MEVHHHA HEKAPCTBEHHA
(Pulmonaria officinalis L.)



Hnerymn panne necno ononpemenno c nocnexnnxamn rpanxnncrt mnoronernnx ns
cemecrna ypaunnxontx. Creent ntcoro o 30 cm, cnerxa pepncrt, necxontxo
cornyrt. Hncrtx ouepente, npoonronaro-+nnnnrnuecxne, saocrpennte. Hnerxn n
connernxx rerepocrnntnte (rtunnxn xopoue ptntna necrnxa, uro npenxrcrnyer
camoontnennm pacrennx), nonnxmne, na xoporxnx nneronoxxax, o ontnennx - posonte,
nocne ontnennx - ]noneronte nnn cnnne. Bce pacrenne noxptro xecrxnmn xenesncrtmn
nonocxamn.
Pacrer na necntx onymxax, nonxnax n nyrax, cpen xycron. Herxo xyntrnnnpyercx n caax n
oropoax.
Meynnna coepxnr xomnnexc mnxpo+nemenron, cnococrnymmnx xponernopennm
(mapranen, xeneso, met), acxopnnonym xncnory, pyrnn, xapornn, cannnnnonym xncnory,
ynntnte nemecrna n cnnst. Hnrepecno, uro acxopnnonax xncnora coxpanxercx n +rom
pacrennn axe nocne ntcymnnannx, ornapnnannx, saconxn n mapnnonannx.
Eme n cpenne nexa +ra rpana npnmenxnact npn neuennn xamnx n axe uaxorxn. B
conpemenno ]nrorepannn meynnna ncnontsyercx xax pannee necennee nonnnnramnnnoe
pacrenne n canarax, cynax n nacroxx. Ocoenno nonesna npn anemnn, manoxponnn, nyuentx
nopaxennxx, onaaer moueronntm cnocrnom (24). Hpnmenxercx xax panosaxnnnxmmee n
crnmynnpymmee perenepannm rxane cpecrno, cnocona nontmart cneprtnaemocrt xponn
(25). Axrnnnsnpyer nononym ]ynxnnm. Hcnontsyercx n ononnnrentno n
noepxnnamme repannn npn neuennn snoxauecrnenntx nonoopasonann (26).
3]]exrnnna npn pasnnuntx saonenannxx xoxn n cnnsncrtx oonouex, cnococrnyer
yxpennennm n pocry nonoc (27).

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns meynnnt n nyxa. Tmarentno npomtrte senent meynnnt (300 r) n senent nyx
(100 r) nsmentunrt, noconnrt n nepememart. Cnepxy nonoxnrt nomrnxn napenoro xna (1
mryxa) n sanpannrt cmerano (4 r).
Canar ns meynnnt c ocrptm romarntm coycom. Hsmentunrt senent meynnnt (150 r),
oannrt menxo namnnxonannte penuart nyx (40 r) n napent xapro]ent (75 r), noconnrt
n nepememart. Cnepxy nonnrt romarntm coycom (30 r).
Cyn mxcno c meynnne. Mxco (150 r) n xapro]ent (100 r) napnrt o roronnocrn n noe
nnn yntone (500 r). oannrt nsmentuennym senent meynnnt (150 r) n nacceponannt
penuart nyx (40 r), onecrn o xnnennx, nonoxnrt xnp (5 r), cont n nepen (no nxycy).
Fynton c ]pnxaentxamn ns meynnnt n mxca. Hsmentuennte penuart nyx (80 r) n
nerpymxy (80 r) nonoxnrt n xnnxmn ynton (0,7 n) n napnrt o roronnocrn, sarem
onycrnrt ]pnxaentxn ns mxcnoro ]apma (200 r) n nsmentuenno senenn meynnnt (100 r)
n napnrt eme 15 mnnyr.
Hnpoxxn c meynnne n xnom. Hsmentunrt senent meynnnt (200 r), penuart nyx (100 r)
n na napentx xna, oannrt ornapennoe caro (80 r), xnp (40 r), cont n nepen (no nxycy),
nce nepememart. Honyuennt ]apm ncnontsonart n xauecrne naunnxn nx nnpoxxon ns
xncnoro recra.
Meynnna mapnnonannax. Hsmentuennym senent meynnnt nonoxnrt n crexnxnnym anxy,
sannrt mapnnaom, saxptrt xptmxo n nocrannrt na xpanenne n xononntnnx. nx
npnroronnennx mapnnaa na 1 xr senenn nsxrt 1 craxan yxcyca, 3 craxana not, 50 r
caxapnoro necxa, 50 r conn, 3 nanpontx nncra, 10 ropomnn uepnoro nepna (xnnxrnrt n
reuenne 10 mnnyr).
Meynnna conenax. Hsmentuennym senent nonoxnrt n crexnxnnym anxy n sannrt 10%-
ntm pacrnopom conn. Xpannrt n xononntnnxe.

MOKPHuHHK, nnn 3BE3uATKA CPEH
(Stellaria media L.).



Ononernee rpanxnncroe pacrenne ns cemecrna rnosnuntx c ronxnmn nexaunmn
ysnonartmn nerxo yxopenxmmnmncx onymenntmn crenxmn n neontmnmn cynpornnntmn
xnennno-saocrpenntmn nncrouxamn. Hnerxn menxne, na nnnntx nneronoxxax, no ]opme
nanomnnammne mnororpannym snesouxy. 3enenax uameuxa cocronr ns 5 npoonronartx
nncrouxon c entm nenunxom n 5 nypasentntx nenecrxon. Hnerer nce nero. Honte
pacrennx ntpacramr ns cemxn n yxopennnmnxcx noeron.
Pacrer nnnsn xnntx, na oropoax, copntx mecrax, necntx onymxax, no eperam pex,
xananam n onparam.
Cnoe nasnanne +ro pacrenne nonyunno sa ro, uro ono ncera moxpoe, rax xax nnnrtnaer noy
ne rontxo xopnxmn, no n crenem. Hepacxptnmnecx yrpom nenunxn nnerxon xnnxmrcx
npenecrnnxom npnnnxammerocx oxx.
Tpana moxpnunnxa orara acxopnnono xncnoro, xapornnom, nnramnnom E, canonnnamn,
mnnepantntmn nemecrnamn, ocoenno xannem. Vnyumaer exrentnocrt cepeuno-
cocyncro n nenrpantno nepnno cncremt, onaaer xponoocranannnnammnm n
oesonnnammnm ecrnnem, nonesna npn xenyouno-xnmeuntx saonenannxx, pasnnuntx
nnyrpennnx nocnannrentntx nponeccax (n ocoennocrn opranon txannx), onesnxx
neuenn, remoppoe, xax cpecrno, ycnnnnammee naxrannm (28). Hapyxno ncnontsyercx nx
nann, npnmouex n xomnpeccon npn nopaxennxx xoxn.
Hexnax senent ner n canart n cynt. Cneyer nmert n nny, uro copannt c nsnecrxontx
noun moxpnunnx moxer ntsnart anneprnm - noxpacnenne xoxn n sy.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns moxpnunnxa. Hsmentuennte senent moxpnunnxa (100 r) n senent nyx (100 r)
noconnrt, sanpannrt cmerano (20 r), yxpacnrt nomrnxamn napenoro xna n noctnart
yxponom.
Canar ns moxpnunnxa n oynanunxa. Hsmentunrt senent moxpnunnxa (100 r), nncrtx
oynanunxa (50 r) n canara (50 r), oannrt npocroxnamy (40 r), cont n caxapnt necox (no
nxycy), nce nepememart.
Fopm c moxpnunnxom. B xnnxmn ynton nnn noconennym noy (0,7n) nonoxnrt
nsmentuennte senent moxpnunnxa (100 r), cnexontnym orny (100 r) n xapro]ent (200 r) n
napnrt o mxrxocrn, sarem oannrt cnacceponannte na xnpe (20 r) mopxont (20 r) n
nerpymxy (20 r), xoncepnnponannym ]acont (60 r), cnexne romart (100 r), cont (no nxycy)
caxapnt necox n yxcyc (no 6 r) n onecrn o roronnocrn. Hpn noaue na cron sanpannrt
cmerano (20 r).
Hpnnpana ns moxpnunnxa. B npomonorym na mxcopyxe senent (200 r) oannrt reprt
xpen (2 crononte noxxn), ronuent uecnox (1 crononym noxxy), pacrnrentnoe macno (1
crononym noxxy), cont n yxcyc (no nxycy). Hcnontsonart n xauecrne npnnpant x mxcntm n
ptntm nmam.
Hannrox ns moxpnunnxa. Hpomonorte na mxcopyxe senent moxpnunnxa (200 r) n xpen (100
r) sannrt xnnxueno noo (2 n) n nacrannart 3-4 uaca. Hponenrt uepes cnro n oannrt
caxapnt necox (60 r). Hoanart n oxnaxennom nne.

OuHTOK HVPHVPOBIH, nnn 3AuI KAHVCTA
(Sedum purpureum L.)



Tpanxnncrt mnoronernnx ns cemecrna roncrxnxontx ntcoro 15-80 cm c xnynennntmn
xopnxmn n onnountm npxmocroxunm crenem. Hncrtx onantnte, ecuepemxonte, c nerxnm
nocxontm nanerom, no xpaxm syuarte. Hnerxn menxne, xpacnte nnn mannnonte, copant n
rycroe connerne.
Pacrer na nyrax, cpen xycrapnnxon, no eperam pex, na nonxx, cxanncrtx n xamenncrtx
cxnonax. Cenepnax rpannna apeana oxonr o 64 c. m.
B xyntrype ounrox pasmnoxamr opesxamn nncrten n xopne. Ero ntpamnnamr na
oropoax, a raxxe n omamnnx ycnonnxx (n ropmxax) n xauecrne canarnoro pacrennx.
B ounrxe nypnyponom onapyxent ]nanononte coennennx, ynntnte nemecrna,
yrnenot, nnramnn C, xapornn, oprannuecxne xncnort n conn xantnnx.
3ro pacrenne, ocoenno ero cox, cunraercx nenntm xponoocranannnnammnm n
panosaxnnnxmmnm cpecrnom (29). Hacro rpant crnmynnpyer paory cepna, nontmaer
ero ronyc n ynennunnaer amnnnryy coxpamenn (30). Cnexne nncrtx npnmenxmr xax
oesonnnammee cpecrno npn penmarnsme (31).
B nnmy ynorpenxmr orarte nnramnnom C mxcncrte counte nepxnne nncrtx, xoropte
onaamr npnxrntm nxycom, n monote noern. Hncrtx ncnontsymrcx nx npnroronnennx
canaron, nnnerperon, a raxxe nx me (nmecro xanycrt) n noxneox, xpome roro, nx
saxnamnnamr na snmy.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns nncrten ounrxa. Hsmentunrt nncrtx (50 r) n senent nyx (100 r), noconnrt,
oannrt yxpon n sanpannrt cmerano (20 r).
Kapro]ent ornapno c ounrxom. Ounmennt xapro]ent (250 r) cnapnrt o roronnocrn,
xpynno napesart n, ne oxnaxax, noctnart namnnxonanntmn nncrtxmn ounrxa (50 r).
Hoconnrt n sanpannrt pacrnrentntm macnom (20 r).
Hannrox ns ounrxa c meom. Hpomtrte nncrtx ounrxa (50 r) nponycrnrt uepes mxcopyxy,
sannrt oxnaxenno xnnxueno noo (1 n) n ocrannrt nx nacrannannx na 3-4 uaca.
Hponenrt nacro uepes cnro n pacrnopnrt n nem me (60 r). Moxno oannrt xnmxnennt
cox (1/4 craxana).

OVBAHuHK HEKAPCTBEHHIH
(Taraxacum officinalis L.).



Mnoronernnx ns cemecrna cnoxnonnerntx c npnxaro x semne poserxo ynnnenntx
ntemuartx nncrten, orxoxmnx or mxcncroro crepxnenoro xopnx. Ornnuaercx or ncex
pyrnx pacrenn +roro cemecrna no nannunm onnountx xpxo-xenrtx connern na
nepxymxax esnncrntx nneronocon n orcyrcrnnm xecrxoro onymennx. Bo ncex uacrxx
oynanunxa coepxnrcx mneunt cox. Hnerer necno n n nauane nera, nnora - ocentm. Hpn
nerxom ynonennn nerepxa cospenmne cemena naroapx nymncromy xoxonxy-napammrnxy
pasneramrcx na ontmne paccroxnnx.
Pacnpocrpanen n mecrax c napymenno ecrecrnenno pacrnrentnocrtm, na
cnaosaepnenntx nounax, ocoenno uacro ero moxno nnert nnnsn xnntx. Honcemecrno
ncrpeuaercx na nyrax, oporax, nycrtpxx, oropoax. Cenepnax rpannna apeana npoxonr no
nonxpnomy xpyry.

Monote nncrtx oynanunxa nourn nnment ropeun n xopomo noeamrcx cxorom. Onn
orart nporennom, yrnenoamn, xnpom n xantnnem n x cepenne nera coepxar 17,8%
nporenna, 12,0% xneruarxn, 6,4% xnpa, 50% esasorncrtx +xcrpaxrnnntx nemecrn. Kopnn
oynanunxa naxannnnamr x ocenn o 40% nnynnna.
B neuentx nenxx npnmenxmr xopnn, copannte ocentm, n nncrtx c xopnxmn,
saroronnennte n nepno nnerennx.
Cnexrp nexapcrnenntx cnocrn +roro pacrennx nectma mnpox. Ono ncnontsyercx nx
ynyumennx annernra, a cneonarentno, n perynxnnn exrentnocrn xenyouno-xnmeunoro
rpaxra, npn xenunoxamenno onesnn, xax cnanrentnoe cpecrno (32). Moxer
npnmenxrtcx nx neuennx caxapnoro naera, noueunoxamenno onesnn, arepocxneposa,
oxastnaer moueronnoe n xenueronnoe ecrnne, nonesno n repannn napeson n napannue,
xnnxercx anrnrentmnnrntm, npornnonyuentm n anrnroxcnuecxnm cpecrnom, crnmynnpyer
exrentnocrt cepeuno-cocyncro cncremt (33); nasnauaercx npn aprpnrax, onaaer
panosaxnnnxmmnm, oesonnnammnm n npornnonocnannrentntm cnocrnamn, +]]exrnnno
ncnontsyercx nx yanennx opoanox (34). Pexomenyercx npn nocnanennn xoxntx
noxponon, yxycax xonnrtx nacexomtx, cnococrnyer ycnnennm naxrannn y xopmxmnx
marepe.
Monote nncrtx oynanunxa ntepxnnamr 30 mnnyr n xonono noconenno noe, urot
yannrt ropeut, n ncnontsymr nx npnroronnennx ocrptx canaron, cynon, npnnpan,
mapnnaon, a noxapennte xopnn ynorpenxmr xax samennrent xo]e.
Onnm ns nanonee nenntx cnocrn +roro pacrennx cunraercx ero cnoconocrt oxastnart
ronnsnpymmee ecrnne, ycrpanxrt omymenne ycranocrn. Heapom nmnmtm nmom
nennxoro Iere tn senent canar ns oynanunxa c xpannno.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns oynanunxa. Hncrtx oynanunxa (100 r) ntepxart n xonono noconenno noe
30 mnnyr, sarem nsmentunrt n coennnrt c menxo napesanntmn nerpymxo (25 r) n senentm
nyxom (50 r), sanpannrt macnom (15 r), contm n yxcycom, nepememart n noctnart cnepxy
yxponom.
Canar ns oynanunxa c xnom. Hsmentunrt nororonnennte nncrtx oynanunxa (100 r) n
senent nyx (25 r), oannrt xnamenym xanycry (50 r), pynenoe napenoe xno (1/4 mryxn),
noconnrt no nxycy, nepememart n sanpannrt cmerano (20 r).
Hmpe ns oynanunxa. Btepxannte n xonono noconenno noe nncrtx oynanunxa
cnerxa ocymnrt n npomonort n mxcopyxe. oannrt cont, nepen, yxcyc n yxpon (no
nxycy). Hcnontsonart nx sanpanxn cynon, nroptx mxcntx n ptntx nm.
Hnerounte nouxn oynanunxa n mapnnae. Hpomtrte n nepepannte nnerounte nouxn
(500 r) ynoxnrt n xacrpmnm, sannrt ropxunm mapnnaom (0,5 n), onecrn o xnnennx n
ntepxart na cnaom orne 5-10 mnnyr. Hcnontsonart xax oanxy x rapnnpam.
Xapente npnxopnente poserxn oynanunxa. 3arorannnnamr npnxopnente poserxn panne
necno, xora nncrtx nonnmamrcx na semne na 2-5 cm. nx +roro xopent pacrennx
nopesamr na 2-3 cm nnxe nncrten. Poserxn npomtnamr n ntmaunnamr n coneno noe 1-2
uaca, sarem cnnnamr noy n sannnamr nx 10%-ntm pacrnopom conn nx snmnero xpanennx.
Conente poserxn (nnn 250 r cnexnx, ntepxanntx n 5%-nom pacrnope conn) ornapnnamr,
noctnamr ronuentmn cyxapxmn (50 r) n, oxapnn na xnpe (75 r), coennxmr c menxnmn
xycouxamn xapeno ronxnnt (500 r).
Ko]e ns oynanunxa. Tmarentno npomtrte xopnn nocymnrt na nosyxe, noxapnrt n
yxonxe o noypennx n nsmentunrt n crynxe nnn xo]emonxe. 3anapnnart, xax narypantnt
xo]e.

HACTVBI CVMKA
(Capsella bursa-pastoris L.)



Ononernnx ns cemecrna xpecronnerntx c npxmocroxunm nentcoxnm crenem (20-55 cm) n
ronxnm crepxnentm xopnem. Hnxnne nncrtx npoonronaro-nanneronnnte, ntemuaro-
syuarte, c uepemxom, copant n npnxopnenym poserxy; crenente - cnxune,
crpenonnnte. Hnerxn menxne, c uertptmx xpecroopasno pacnonoxenntmn entmn
nenecrxamn, copant na nepxymxe crenx n nocrenenno pacnycxammymcx n ynnnxmmymcx
xncrt. Hnot - oparnorpeyrontnte cepnennnte crpyuxn na nnnntx nnoonoxxax,
nmemr cxocrno c ropamn, xoropte pantme nocnnn nacryxn. Hnerer nce nero.
Bectma pacnpocrpanennoe copnoe pacrenne. Bcrpeuaercx na nonxx, oropoax, nycrtpxx,
oxono crpoenn. Cenepnax rpannna apeana oxonr o 64 c. m.
B nncrtxx coepxarcx nnramnn C (ontme, uem n xontpan), xapornn (ontme, uem n
mopxonn), a raxxe pasnoopasnte oprannuecxne xncnort, xnpnoe n +]npnoe macno,
ynntnte n pyrne nonornuecxn axrnnnte nemecrna. B cemenax naeno snaunrentnoe
xonnuecrno macna.
Hacrymtx cymxa nontmaer cneprtnaemocrt xponn n ronyc marxn, no+romy mnpoxo
ncnontsyercx npn marountx xponoreuennxx (npornnonoxasana npn epemennocrn n
rpomo]nenre). Hpnmenxercx xax cpecrno ononnnrentno repannn snoxauecrnenntx
nonoopasonann, n nepnym ouepet xencxo nonono c]ept (35). Moxer ntcrynart xax
perynxrop exrentnocrn xenyouno-xnmeunoro rpaxra (36).
Monote nncrtx nyr n nnmy nx canaron, cynon n nmpe. Hs cemxn nsroronnxmr cypporar
ropunnt.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns nacrymte cymxn. Menxo namnnxonannte monote nncrtx (100 r) nonoxnrt na
nomrnxn orypnon (60 r) n nomnopon (60 r), cnepxy yxpacnrt xpyxouxamn napenoro xna (1
mryxa). Hepe noaue na cron nonnrt cmerano (40 r). Cont - no nxycy.
Cyn c nacrymte cymxo. B xnnxmn ynton nnn noconennym noy (0,6 n) nonoxnrt
napesannt ontxamn xapro]ent (200 r) n napnrt ero o mxrxocrn. oannrt noxapennte
na xnpe (20 r) nsmentuennte monote nncrtx nacrymte cymxn (100 r), penuart nyx (20
r) n onecrn o roronnocrn. Hepe noaue na cron sanpannrt cmerano (20 r).
Hmpe ns nacrymte cymxn. Monote nncrtx ntmtrt, nponycrnrt uepes mxcopyxy,
oannrt cont n nepen (no nxycy). Xpannrt n xononntnnxe. Hcnontsonart nx sanpanxn
cynon n xapentx mxcntx nm.
Hacra ns nacrymte cymxn. Hpomonort n mxcopyxe senent nacrymte cymxn (50 r) n
centepex (30 r), oannrt ropunny (1 crononym noxxy), cont (no nxycy) n nepememart co
cnnnountm macnom (50 r). Hcnontsonart nx yreppoon.
Hopomox ns nacrymte cymxn. Monote nncrtx ntcymnrt, nsmentunrt n npocexrt,
oannrt x nnm xpacnt monort nepen ns pacuera 1 uanax noxxa na 2 craxana nopomxa.
Hcnontsonart nx sanpanxn nepntx nm.

HHXMA OFIKHOBEHHA, nnn PFHHKA HOHEBA
(Tanacetum vulgare L.)



Mnoronernee cnntno naxnymee rpanxnncroe pacrenne ns cemecrna cnoxnonnerntx c
ropnsonrantntm xopnennmem, or xoroporo orxoxr mnyponnnte mouxn xopne. Creent
xpenxn, npxmocroxun, oposuart, pasnernnennt, ntcoro 90-130 cm, y monotx
pacrenn onnount. Hncrtx ouepente, nepncropacceuennte, c syuartm xpaem,
npoonronarte. Hnerounte xopsnnxn namerpom 5-8 mm, oxpyrnte, nnocxne,
mnoronnerxonte, xpxo-xenrte, copant na xonnax crenx n nerne n rycrte mnrxonnnte
connernx. Bropoe nasnanne +ro pacrenne nonyunno n cnxsn c rem, uro nnemne ono noxoxe na
mnnnarmpnoe epeno pxnnt. Hnerer n nernee npemx, cemena cospenamr ocentm.
Bcrpeuaercx xax copnxx nont opor, na conneuntx mecrax, nonxx, nspexa cpen
xycrapnnxon. Rxnax rpannna apeana npoxonr no 47-50 c. m., cenepnax ocrnraer 70 c. m.
B 3anonxpte nnxma otxnonennax samemaercx pasnonnnocrtm, nx xoropo xapaxrepnt
onee xpynnte (o 12 mm n namerpe) n menee mnorouncnennte nnerounte xopsnnxn, a
raxxe onee pacceuennte nncrtx. Pasnnun n xnmnuecxom cocrane +rnx pasnonnnocre
nnxmt ne onapyxeno.
Hnxma otxnonennax coepxnr +]npnoe macno (ocoenno mnoro ero n nnerountx
xopsnnxax), oprannuecxne xncnort, ]nanonont, anxanont, ynntnte nemecrna n
ropeut.
Hpnmenxercx npn nexoroptx saonenannxx neuenn xax cnntnoe xenueronnoe, a raxxe npn
xenunoxamenno n noueunoxamenno onesnxx n xauecrne cnasmonnrnxa, perynnpyer
exrentnocrt xenyouno-xnmeunoro rpaxra, nontmax annernr n ycnnnnax cexpennm
xenyounoro coxa, oxastnaer ycnoxannammee ecrnne, xopomo nsnecrna xax
anrnrentmnnrnoe cpecrno npn acxapnose n ocrpnnax (37). 3]]exrnnna n repannn
penmarnsma, ymnon, aprpnron, onaaer panosaxnnnxmmnm cnocrnom (38).
Hpornnonoxasana npn epemennocrn, nocnanennn nouex n noueuno neocrarounocrn.
B xynnnapnn nnerxn n nncrtx nnxmt ncnontsymrcx xax npxnocrt. Hpn nsroronnennn
xexcon n nynnron moxer samennrt xopnny n mycxarnt opex.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Hopomox ns nnxmt. Cyxne nnerounte xopsnnxn nsmentunrt, npocexrt n ynorpenxrt nx
apomarnsannn nepntx n nroptx nm ns nun. Cmect nopomxa nnxmt (1 craxan) c
xpacntm nepnem (1 uanax noxxa) moxno ncnontsonart nx apomarnsannn mxcntx nm,
oannxrt n coyct n nonnnt.
Hannnxa ns nnxmt. Cyxne nnerounte xopsnnxn nnxmt (10 r) ornapnnart n noe (0,5 n) n
reuenne 10 mnnyr. Hponenrt ornap, oannrt n nero caxapnt necox (50 r), oxnanrt n
coennnrt c noxo (1n). Hacrannart 2 uaca.
Knac c nnxmo. Cyxne nnerounte xopsnnxn (5 r) onycrnrt n mapnenom memouxe n xnac (1 n)
na 12 uacon, sarem yannrt nnxmy, oannrt caxapnt necox (10 r), nepememart n ocrannrt
eme na 2 uaca.
HOOPOXHHK FOHIBOH
(Plantago major L.)



Mnoronernee rpanxnncroe pacrenne ns cemecrna noopoxnnxontx. Kpynnte
+nnnnrnuecxne rnxnnente npnxopnente nncrtx c 5-9 yroopasno pacnonoxenntmn
nepexoxmnmn n uepemox roncrtmn xnnxamn copant n poserxy. Hs nenpa poserxn
ntxoxr ona nnn necxontxo oxpyrntx nnerountx crpenox ntcoro 10-45 cm,
saxanunnammnxcx nnnntm nnnnnpnuecxnm xonocom c menxnmn nnenuartmn nnerxamn.
Hnerer c necnt o ocenn. Hnot - xnennnte xopoouxn c menxnmn yptmn cemenamn.
Ono pacrenne aer o 60 rtcxu cemxn, oonouxa xoroptx coepxnr nnnxym cnnst.
Hpnnnnax x noram, cemena noopoxnnxa nyremecrnymr no cnery. Tax, npncran x canoram
nepecenennen ns Enpont, onn nonann axe n Amepnxy, re nnent nasnann nonoe nx nnx
pacrenne "cne enoro uenonexa". Ocnoenne paonon Kpanero Cenepa cnococrnonano
pacnpocrpanennm noopoxnnxa sa nonxpnt xpyr.
Ha noopoxnnx ontmo ouent noxoxn noopoxnnx cpenn, xapaxrepnsymmncx onee
xoporxnmn uepemxamn onymenntx c oenx cropon nncrten, a raxxe noopoxnnx
nanneronncrnt c ynnnenntmn nncrtxmn n xnennntmn connernxmn. Onaxo nx
neuentx nene cneyer conpart noopoxnnx ontmo, xoropt naxannnnaer n cnonx
nncrtxx n cemenax ontmee xonnuecrno nonornuecxn axrnnntx nemecrn.
B cnexnx nncrtxx noopoxnnxa coepxnrcx 20% asorncrtx n 10% esasorncrtx
+xcrpaxrnnntx nemecrn, 10% ctpo xneruarxn, 0,5% xnpon, ]nanonont, yrneno mannnr,
nnmonnax n onennonax xncnort, n cemenax - o 44% cnnsn, oxono 20% xnpnoro macna n
0,16-0,17% nnanreost.
Cnexrp neuenoro ecrnnx noopoxnnxa nectma mnpox. 3ro pacrenne xnnxercx xopomnm
perynxropom exrentnocrn xenyouno-xnmeunoro rpaxra: onaaer npornnoxsnenntm
+]]exrom, cnoconocrtm crnmynnponart cexpennm xenyounoro coxa, oxastnart
npornnonocnannrentnoe n npornnopnornoe ecrnne, ncnontsyercx npn neuennn
snoxauecrnenntx onyxone xenyouno-xnmeunoro rpaxra n pyrnx noxannsann, a raxxe
xax orxapxnnammee n npornnonocnannrentnoe cpecrno npn saonenannxx ponxonerouno
cncremt (39). Hoopoxnnx cnocoen axrnnnsnponart nponecct saxnnnennx pan,
perenepannn rxane, onaaer anrnmnxpontm ecrnnem, nontmaer cneprtnaemocrt
xponn (40). Honesen npn nyuentx nopaxennxx, crnmynnpyer. xponernopenne, onaaer
anrnroxcnuecxnm, npornnoanneprnuecxnm, moueronntm n xenueronntm cnocrnamn,
nonoxnrentno nnnxer npn nocnannrentntx nponeccax n nouxax, arepocxnepose,
rnnepronnuecxo onesnn n nmemnuecxo onesnn cepna (41). Cemena, coepxamne mnoro
cnnsn, ncnontsymrcx xax cnntnoe ononaxnnammee n ycnoxannammee cpecrno npn
nocnanennn cnnsncro oonouxn rnas n xnmeunnxa (42).
Hncrtx noopoxnnxa oannxmr n canart, ua, nannrxn, cynt n npnnpant. B ornnune or
pyrnx rpan, +ro pacrenne ne oxastnaer na xenyox nocnanxmmero ecrnnx. B xyrnn
cemena noopoxnnxa sanacamr na snmy, cxnamnnax nx nmecre c monoxom, n ncnontsymr xax
npnnpany. Monote nncrtx xopomo pasnapnnamrcx, n, oannn x nnm neontmoe
xonnuecrno manenx, moxno npnroronnrt nxycnt cyn.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns nncrten noopoxnnxa, xpannnt n nyxa. Tmarentno ntmtrte nncrtx noopoxnnxa
(120 r) n xpannnt (50 r) onycrnrt na 1 mnnyry n xnnxrox, art creut noe, nsmentunrt,
oannrt namnnxonannt penuart nyx (80 r) n reprt xpen (50 r), cont n yxcyc (no
nxycy). Hoctnart nsmentuenntm napentm xnom (1 mryxa) n nonnrt cmerano (40 r).
Canar nnxanrnt. Hamnnxonart monote nncrtx noopoxnnxa, cypenxn, neet n
moxpnunnxa (no 25 r), oannrt yxcyc, caxapnt necox n yxpon (no 1-2 r), nce nepememart.
Cont - no nxycy.
Bn senente c nncrtxmn noopoxnnxa. Ioronnrt, xax mn ns xpannnt.
Cyxax cynonax sanpanxa ns nncrten noopoxnnxa. Monote nncrtx ntmtrt, cnerxa
ocymnrt na nosyxe, sarem npoonxnrt cymxy cnauana npn xomnarno remneparype n
renn, a norom n yxonxe. Hsmentunrt n crynxe, npocexrt uepes cnro, nonoxnrt nx
xpanennx n crexnxnnte anxn. Hcnontsonart nx sanpanxn cynon n me.

HOHIHI OFIKHOBEHHA, nnn uEPHOFIHIHHK
(Artemisia vulgaris L.).



Mnoronernnx ns cemecrna cnoxnonnerntx c necxontxnmn pepncrtmn ypo-]nonerontmn
crenxmn, opasymmnmn xycr ntcoro 50-150 cm. Hncrtx ouepente, xpynnte,
onoxparnonepncropasentnte, cnepxy remno-senente, cnnsy cnerno-cepte c nonountm
nanerom. Hnxnne nncrtx na uepemxax, ocrantnte - cnxune. Kopsnnxn c menxnmn
xpacnonartmn nnerxamn copant n cnerxa nonnxammee merentuaroe connerne. 3anneraer
no nropo nononnne nera.
Pacrer no copntm mecram, nycrtpxm, oropoam, xycrapnnxam n eperam pex. Cenepnax
rpannna apeana ocrnraer nonxpnoro xpyra.
Bmecre c nontntm otxnonenno ncrpeuaercx nontnt roptxax, ornnuammaxcx cnntno
pacceuenntmn nncrtxmn, ouent roptxnm nxycom n xenrtmn nnerxamn.
Tpana nontnn otxnonenno coepxnr enox, xpaxman, +]npnoe macno, ynntnte
nemecrna, oprannuecxne xncnort, acxopnnonym xncnory n xapornn. B xopnxx naent
cnet xymapnna, anxanont n cmona.
B mennnncxo npaxrnxe rpany nontnn otxnonenno npnmenxmr nx ynyumennx
annernra, xax ycnoxannammee, npn nenpacrennn, onxx n cnasmax n xnmeunnxe,
xenyountx n xnmeuntx ncnencnxx (43). Kopnn nontnn xnnxmrcx nexapcrnenntm
ctptem npn racrpnre c nonnxenno xncnornocrtm (44).
B xynnnapnn nontnt otxnonennym npnmenxmr nx apomarnsannn canaron, xapenoro nnn
rymenoro mxca, nannrxon n noxn, a nontnt roptxym - nx npnannx npnxrnoro sanaxa
noxe, nnxepam n nepmyram.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Mxco mapnnonannoe c nontntm. Homecrnrt n mapnna (0,5 n) mapnent memouex c cyxo
nontntm (1 crononax noxxa), sarem nonoxnrt n xnxocrt mxco (500 r) n, ntepxan ero n
ne 3-5 uacon, xapnrt nnn rymnrt.
Hopomox ns nontnn. Btcymennym na nosyxe rpany nsmentunrt n crynxe n npocexrt uepes
cnro. Hcnontsonart nx oannennx n canart n xapxoe.
Hannrox "Amposnx". Cymenym rpany nontnn (5 r) ornapnrt n onom craxane not n
oxnanrt. Hponenrt ornap, pacrnopnrt n nem me (25 r), oannrt cox xnmxnt (25 r) n
onnrt noy, onex oem o 1 n. Hepememart n oxnanrt n reuenne 2 uacon.
Hacroxa nontnnax. oannrt n noxy (1n) cymenym rpany nontnn (5 r) n nacrannart 2
neenn. Hponenrt, oannrt caxapnt necox (20 r), pacrnopennt n neontmom
xonnuecrne not.

PCKA MAHA, nnn HIVBEuI EPRXKA
(Lemna minor L.)



Mnoronernee menxoe nnanammee na nonepxnocrn not pacrenne c nnocxnm nncronnntm
crenem, or nnxne nonepxnocrn xoroporo orxonr onn xopemox. Pasmnoxaercx
nererarnnno, c nomomtm nouxymmnxcx oxontx noeron; na snmy onycxaercx na no.
Hepesnmontnaer sa cuer sanacaemtx nouxo nnrarentntx nemecrn, xoropax necno
pasnnnaercx n nonoe pacrenne, ncnntnammee na nonepxnocrt not.
Bcrpeuaercx n menenno rexymnx n croxunx nooemax, onorax n necno n necocrenno
sonax. Bnpoxo pacnpocrpanena, ncrpeuaercx axe sa nonxpntm xpyrom.
Ha maccy cyxoro nemecrna pxcxn npnxonrcx o 38% enxa, o 5% xnpa, o 17% xneruarxn.
Kpome roro, n +rom pacrennn onapyxent rpnrepnenonte coennennx, ]nanonont,
anronnant, mnxpo+nemenrt n mnorne pyrne naxnte nx oprannsma nemecrna.
Cnyxnr nsnmnenntm xopmom nx pt n noonnanammnx nrnn. Cnocona ounmart
nooemt or sarpxsnennx. Herxo ntpamnnaercx n axnapnymax.
Hpoyxrnnnocrt pxcxn ouent ntcoxa: c 1 m2 nooema moxno nonyunrt 8 xr seneno macct,
a na mre crpant - axe o 28 xr. Cop pxcxn ne ouent cnoxen: ee moxno ntuepntnart ns
nooema npocrtm cauxom.
B nacroxmee npemx ycranonneno ntpaxennoe npornnoxanneporennoe ecrnne
rpnrepnenontx coennenn n ]nanononon pxcxn [8]. B napono mennnne ona
ncnontsyercx xax xapononnxammee, npornnoanneprnuecxoe, omeyxpennxmmee, nxxymee,
npornnonocnannrentnoe, xenueronnoe, moueronnoe n anrnmnxponoe cpecrno. Cnnpronym
nacroxy npnmenxmr npn anneprnn, xpannnnnne, xarapax n onyxonxx nepxnnx txarentntx
nyre, orexax nepnnoro nponcxoxennx, noarpe, penmarnsme, xenryxe, rnayxome,
ncnencnn. Bontm nacroem omtnamr rnonte pant, xsnt, ]ypynxynt, xapynxynt,
onyxonn, yuacrxn xoxn, nopaxennte poxncrtm nocnanennem, npomtnamr rnasa npn
nocnannrentntx nponeccax. Hpnnapxn pexomenymr xax oneyronxmmee npn noarpe n
cycrannom penmarnsme.
Ho nxycontm n nnrarentntm xauecrnam pxcxa npenocxonr canar, onaxo conpart ee nx
ncnontsonannx n nnmy moxno rontxo ns nesarpxsnenntx nooemon.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns pxcxn. Hpomtrym pxcxy (30 r) nepememart c xnameno xanycro (50 r) n
nomecrnrt n nenrpe rapenxn. Boxpyr nonoxnrt napesannt xpyxouxamn napent
xapro]ent (100 r), a na nero - xpyxouxn penuaroro nyxa (20 r). Hoctnart pynentm xnom
n nonnrt cmerano (20 r). Cont n cnennn - no nxycy.
Bn senente c pxcxo. Hpomonorte n mxcopyxe pxcxy (30 r) n manent (50 r), a raxxe
nacceponannt nyx (40 r) oannrt n ynton (0,5 n) c menxo napesanntm xapro]enem (100
r) sa 10 mnnyr o roronnocrn. 3anpannrt cmerano (20 r) n noctnart yxponom (10 r). Cont -
no nxycy.
Hacra ns pxcxn. Tmarentno nepememart nsmentuennym pxcxy (20 r), reprt xpen (2 uante
noxxn) n cnnnounoe macno (20 r). Hcnontsonart nx yreppoon.
3enenoe macno. Hpomtrym n npomonorym n mxcopyxe pxcxy (20 r) napnrt 5 mnnyr n
neontmom xonnuecrne noconenno not, sarem nepememart co cnnnountm macnom (20 r).
Hcnontsonart nx yreppoon.
Cyxax cynonax sanpanxa. Cymenym pxcxy (100 r) n nopomox ns xopne nxo petxn -
cnepnrn (100 r) nepememart c nsmentuenntmn cemenamn rmnna (10 r). 3anpannxrt nepnte
n nropte nma (1 uanax noxxa na nopnnm).

TATAPHHK KOHRuHH
(Onopordum acanthium L.)



nynernee pacrenne ns cemecrna cnoxnonnerntx c pasnernnenntm crenem ntcoro 60-
150 cm. Hncrtx xpynnte, nonounoonymennte, syuarte, xonmune. Hnerxn nnnonte,
rpyuarte, copant n xonmune onnounte maponnte xopsnnxn. Hnerer n cepenne nera.
Pacrer no mycopntm mecram, nnnsn xnntx, nont opor n oropoon.
Tarapnnx uacro nyramr c ueprononoxom. B ornnune or nocnenero y nero onee xpynnte
nnerounte xopsnnxn, a nont crenx ]opmnpymrcx 2-3 ysxnx (o 1,5 cm) ecuepemxontx
nncrnxa.
B seneno macce rarapnnxa coepxarcx nnynnn, canonnnt, anxanont n pyrne nemecrna.
3ro pacrenne nsanna npnnnexaer nnnmanne cnonmn neuentmn n nernuecxnmn
cnocrnamn. Ornap ns rpant pexomenyercx npn xamne, acrme, cepnenennn, nx
npomtnannx n xomnpeccon npn rnontx nptmax n pyrnx xoxntx saonenannxx. B
napono mennnne ero ncnontsymr npn snoxauecrnenntx onyxonxx (45), a raxxe npn
remoppoe (napyxno).
Hocne yanennx c nncrten n crene rarapnnxa xonmuex (+ro enamr c nomomtm noxnnn)
ns nero moxno roronnrt canart, cynt, naunnxn nx nnporon n npnnpant. Conpamr +ro
pacrenne n pyxannnax, ncnontsyx cexarop.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns rarapnnxa. Monote nncrtx (100 r) sannrt xnnxrxom, ntepxart n nem 5-10 mnnyr
n npomonort n mxcopyxe. oannrt xpen (1 crononym noxxy), menxo napesannt uecnox (5
syxon), cont n yxcyc (no nxycy). art nocroxrt na xonoe 1-2 uaca.
Hmpe ns rarapnnxa. Hpomtrte monote noern n nncrtx (100 r) onycrnrt na 2 mnnyrt n
xnnxmym noy, nponycrnrt uepes mxcopyxy, oannrt xapent penuart nyx (50 r).
onecrn maccy o xnnennx, nonoxnrt n nee pacrnrentnoe macno (5 r), nepen n uecnox (10 r),
nepereprt c contm. Hcnontsonart n xauecrne npnnpant x mxcntm nmam,
xapro]entnomy nmpe, canaram n nnnerperam.
Kopnn rarapnnxa n cmerane. Hapesart napenym cnexny (200 r) pycouxamn, cnepxy
nonoxnrt ornapennte n nponymennte uepes mxcopyxy xopnn rarapnnxa (100 r), sanpannrt
cmerano (40 r) n yxpacnrt nerpymxo (50 r). Cnennn - no nxycy.
Hopomox ns rarapnnxa. Btcymnrt monote noern n nncrtx, copannte o nnerennx
pacrennx (cnauana na nosyxe n renn, sarem n yxonxe), ncronout n crynxe n npocexrt.
Hcnontsonart nx sanpanxn nepntx n nroptx nm, npnroronnennx coycon n cnoxntx
npnnpan (1 uanax noxxa na nopnnm).

TICuEHHCTHHK OFIKHOBEHHIH
(Achillea millefolium L.)



Mnoronernnx ns cemecrna cnoxnonnerntx ntcoro 40-70 cm c nonsyunm mnyponnntm
xopnennmem. Crenn npxmte, xecrxne, rycro opocmne naxt- nnn
rpnxtnepncropacceuenntmn nncrtxmn, ns-sa xoroptx rtcxuenncrnnx n nonyunn cnoe
nasnanne. Bce pacrenne noxptro menxonncrtmn nonocxamn-xenesxamn. Hnerxn ente,
nnora posonte, nx menxne xopsnnxn copant na nepxymxe crenx n xpynnte connernx.
Hnerer n nernne mecxnt.
Pacrer na cyxoontntx nyrax, necntx nonxnax, no cxnonam xonmon, cpen xycrapnnxon, na
nonxx nont opor. Pacnpocrpanen noncemecrno. Cenepnax rpannna apeana oxonr o 70
c. m.
Heuente cnocrna nsnecrnt c rnyoxo pennocrn. Ha Pycn cox rtcxuenncrnnxa
npnmenxnn eme n XV nexe xax xponoocranannnnammee n panosaxnnnxmmee cpecrno.
Vcranonneno, uro n nncrtxx n connernxx +roro pacrennx coepxnrcx mnoro +]npnoro
macna, n cocran xoroporo nxoxr asynen, cnoxnte +]npt, xam]opa, mypantnnax, yxcycnax n
nsonanepnanonax xncnora. Kpome roro, n rtcxuenncrnnxe onapyxent cmont, ropeun,
nnramnnt, anxanont, ynntnte n pyrne nemecrna, npnuem n nncrtxx ontme roptxoro
nemecrna, a n nnerax - +]npnoro macna. B cemenax coepxnrcx 21% xnpnoro macna. Ono
pacrenne aer o 5 r nexapcrnennoro ctptx.
Hacro n cox rtcxuenncrnnxa cnocont ocranannnnart xponoreuenne pasnnunoro
nponcxoxennx (ocoenno marounte), onaamr panosaxnnnxmmnmn n anrnmnxpontmn
cnocrnamn, uro nosnonxer npnmenxrt nx npn pasnnuntx nonpexennxx n nopaxennxx
xoxn (napyxno), nonesnt n repannn arepocxneposa, crnmynnpymr naxrannm y xopmxmnx
marepe, onaamr npornnocyo-poxntmn n saxpennxmmnmn cnocrnamn. Hocne npnema
ornapo-nacrox rtcxuenncrnnxa onn n onacrn xenyxa, cnxsannte c saonenannxmn
xenyouno-xnmeunoro rpaxra (npn nonnxenno xncnornocrn), ncuesamr uepes 15-20
mnnyr, noccranannnnaercx annernr (46). Hpn orcyrcrnnn annernra n neocrarounom
ntenennn xenyounoro coxa pexomenyercx npnmenenne nacrox (47).
B nnmy ncnontsymrcx nncrtx, nnerxn n monote noern. Vnorpenenne rtcxuenncrnnxa n
ontmom xonnuecrne moxer ntsnart orpannenne, conponoxammeecx rononoxpyxennem n
ntctnannxmn na xoxe.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar c rtcxuenncrnnxom. B xnamenym xanycry (150 r) oannrt nsmentuennte senent
nyx (25 r) n ntepxannte n xnnxrxe 1 mnnyry monote nncrtx rtcxuenncrnnxa (5 r).
Hepememart n sanpannrt pacrnrentntm macnom (10 r).
Hopomox ns rtcxuenncrnnxa. Btcymennte n nponerpnnaemom nomemennn nncrtx n nnerxn
nsmentunrt n crynxe n npocexrt uepes cnro. Hcnontsonart nx apomarnsannn mxcntx nm.
Cyn mxcno c rtcxuenncrnnxom. 3a 3-5 mnnyr o roronnocrn cyna oannrt n nero nx
apomarnsannn nopomox ns nncrten n nnerxon rtcxuenncrnnxa. To xe - npn npnroronnennn
xapxoro.
Hannrox ns rtcxuenncrnnxa. Cymenym rpany rtcxuenncrnnxa (20 r) onycrnrt n xnnxmym
noy (3 n) n napnrt 5-10 mnnyr, nacrannart 2-3 uaca. Hponenrt, oannrt xnmxnennt cox
(2 craxana) n me (1 craxan), sarem nepememart n pasnnrt n yrtnxn.

XBOB HOHEBOH
(Equisetum arvense L.)



Mnoronernnx ns cemecrna xnomentx c nnnntm pasnernnenntm xopnennmem, xecrxoe na
omynt, nocxontxy coepxnr ontmoe xonnuecrno xpemnnx. Becno opasymrcx counte
crenn ntcoro 6-15 cm c onnm xonocxom
na nepxymxe, ormnpammne nocne cospenannx cnop; nerom onn cmenxmrcx ecnnontmn
nontmn nernncrtmn noeramn ntcoro 10-15 cm, xoropte coxpanxmrcx o ocenn.
Cnoponomenne nponcxonr necno.
Pacnpocrpanen noncemecrno. Pacrer n ymepenno nnaxntx mecrax c ptxntmn nounamn, n
rom uncne na nomenntx nyrax, npnpeuntx necxax, n paspexenntx necax, apxrnuecxo
rynpe. nnxercx nnnxaropom, yxastnammnm na nontmennym xncnornocrt noun.
B ornnune or nenexapcrnenntx nnon xnom noneno nmeer nernxmnecx crenn, pacrymne
ne nnns nnn ropnsonrantno, a nnepx.
B seneno macce pacrennx coepxarcx canonnn, anxanont, ]nanonont, oprannuecxne
xncnort, ynntnte n cmonncrte nemecrna, xnpnte macna n mnorne nonornuecxn
axrnnnte coennennx, n cnoponocntx noerax - o 8% asorncrtx nemecrn, o 2% xnpa, o
14% yrnenoon n ontmoe xonnuecrno nnramnna C, xoropt npn napxe paspymaercx menee
uem nanononnny.
Hexapcrnenntm ctptem cnyxar nernne senente noern.
Hcnontsyercx xax moueronnoe cpecrno, npn pasnnuntx saonenannxx cepeuno-cocyncro
cncremt (arepocxnepose, rnnepronnn, cepeuno-cocyncro neocrarounocrn), nontmaer
cneprtnaemocrt xponn, moxer npnmenxrtcx npn aronnn marxn, nonesen npn
noueunoxamenno onesnn, onaaer anrnanneprnuecxnmn, panosaxnnnxmmnmn n
anrnmnxpontmn cnocrnamn (48). Kax cpecrno ononnnrentno repannn moxer
nasnauartcx npn neuennn snoxauecrnenntx nonoopasonann (49) n rnasntx saonenann
nocnannrentnoro xapaxrepa (50).
Monote cnoponocnte noern, ocnooxennte or oonouex, ncnontsymr n nnmy n cnexem
n napenom nne, a raxxe nx npnroronnennx naunnox n nnporn, sanexanox, oxpomex n
coycon.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Cyn ns xnoma. Kapro]ent (300 r), napesannt ontxamn, cnapnrt n noe (0,7 n), oannrt
nsmentuennte necrnxn xnoma (300 r) n onecrn o xnnennx. Hepe noaue na cron
sanpannrt cmerano (40 r). Cont - no nxycy.
Oxpomxa c necrnxamn xnoma. Hsmentuennte napenoe xno (1 mryxa), manent (5-10
nncrnxon) n necrnxn xnoma (1 craxan) sannrt xnacom (2 craxana), oannrt ornapennt
napesannt xapro]ent (2 mryxn), xpen (2 crononte noxxn), caxapnt necox (1 uanym
noxxy), cont n ropunny (no nxycy), a raxxe xycouxn xonact (60 r). 3anpannrt cmerano (2
crononte noxxn).
Xapente necrnxn xnoma. Oropannte n npomtrte necrnxn (200 r) onanxrt n cyxapxx,
noconnrt, sannrt cmerano (60 r) n noxapnrt na cxonopoe.
Xapxoe ns necrnxon xnoma c rpnamn. Btmouennte cyxne rpnt (50 r), npomonort na
mxcopyxe, nepememart c necrnxamn xnoma (200 r), noconnrt, nonoxnrt n merannnuecxne
]opmouxn, nonnrt cmerano (40 r) n saneut n yxonom mxa]y.
Xapxoe ns necrnxon xnoma c mxcom. Ha no ropmouxa nonoxnrt cno napesannoro
xapro]enx (150 r), sarem cno xycouxon mxca (200 r) n cno necrnxon (200 r). 3annrt
cmerano (50 r). Cnepxy ropmouex saxptrt nenemxo ns recra, samemannoro c neontmnm
xonnuecrnom xnpa (20 r). 3anexart n yxonxe.
Fnrouxn ns necrnxon xnoma. Hpomtrte necrnxn (200 r) nsmentunrt ceuxo, nepememart c
manno xame (40 r xpynt), cnapenno na monoxe (1 craxan) . C]opmonart ns nonyuenno
macct nrouxn, onanxrt nx n cyxapxx (20 r) n ncneut na xnpe (20 r) n yxonxe.
Omner ns necrnxon xnoma. Tmarentno nepememart ctpte xna (3 mryxn), monoxo (1
craxan) n pynente necrnxn (2 craxana), ntnnrt nonyuennym maccy na cmasannym macnom
(15 r) pasorperym cxonopoy. 3axptrt n saneut n yxonxe. nx npnroronnennx omnera
moxno ncnontsonart reprt ctp (30 r). B +rom cnyuae n cmect nnoxr 2 xna.
3anexanxa ns xnoma. Hsmentunrt necrnxn (100 r) noxom nnn ceuxo, oannrt
xapro]entnoe nmpe (100 r) n cmect xna (1 mryxa) c monoxom (1 craxan). Hoconnrt,
nepememart n saneut na macne (10 r) n yxonxe.
Haunnxa nx nnpoxxon. Btmtrte n ounmennte or oonouex necrnxn xnoma (200 r)
nsmentunrt nmecre c napentm xnom (1 mryxa), oannrt nacceponannt nyx (50 r) n
cmerany (4 crononte noxxn). Hoconnrt n nepememart.

HETPAPH HCHAHCKA, nnn HCHAHCKHH MOX
(Cetraria islandica L.)



Kycrncrt nnmannx ns cemecrna napmennentx, uacro opasymmn na noune cnnomnte
epnonnnt cnoennm ronmnno 10-15 cm, xpycrxmnx no noramn n cyxym noroy.
Bererarnnnoe reno (rannom) opasonano nenronnntmn nernxmnmncx nonacrxmn,
sanopaunnammnmncx n rpyouxn. Kpax nonacre otuno c menxnmn pecnnuxamn. B nnxne
uacrn nonacrn rannoma ycexnt xpxo-entmn, a y ocnonannx - xpacntmn nxrnamn, uro
nosnonxer ornnuart ncnancxn mox or pyrnx nnmannxon. epnonnnt cnao cnxsant c
nouno n ouent nerxo or nee orenxmrcx.

Xopomo pacrer na cyxo necuano noune n cocnontx necax, sapocnxx nepecxa, na onorax
cpen mxon. 3ro onn ns camtx pacnpocrpanenntx nnmannxon necno n rynpono son.
Conpart ero moxno naunnax c roro momenra, xax rontxo coer cner, n o ntnaennx
nonoro cnera.
B rex xe mecrax, re pacrer nerpapnx ncnancxax, ncrpeuaercx nnmannx xnaonnx onentx,
nnn onenn mox, opasymmn na noune n cocnontx necax cnnomno enonart noxpon. B
ornnune or epnonnn nerpapnn, epnonnnt xnaonnn opasonant ne nnocxnmn nonacrxmn,
a oxpyrntmn nernxmnmncx or ocnonannx nontmn creentxamn. Hocxontxy no
xoncncrennnn xnaonnx onentx snaunrentno rpyee nerpapnn ncnancxo, n neuentx
nenxx ee ncnontsymr rontxo nocne npomtmnenno nepepaorxn. Kpome roro, ns nee moxno
enart myxy, naroxy n caxap.
B rannome nerpapnn ncnancxo coepxnrcx oxono 70% yrnenoon, rnanntm opasom
nennmnost, 3% enxon, 2% xnpon, nnramnnt rpynnt B, xamet, mnxpo+nemenrt n pyrne
oprannuecxne nemecrna, n rom uncne anrnnornxn, onaammne ntcoxo anrnmnxpono
axrnnnocrtm.
B cnxsn c rem, uro +ro pacrenne coepxnr xpaxman, opasymmn npn pacrnopennn
cryenncrym maccy, a raxxe anrnnornxn; ero npnmenxmr npn nocnanennn xenyouno-
xnmeunoro rpaxra, oxorax, xsnax, rnontx panax, ncnontsymr nx neuennx ponxnron n
ryepxynesa nerxnx (51). Ornap nerpapnn pexomenymr nx neuennx ncromenntx ontntx
(52).
B cenepntx paonax name crpant +ror nnmannx nspenne ynorpenxmr n nnmy n nne
xamn; xpome roro, ero oannxmr n myxy npn ntneuxe xnea.
Heocrarxom ncnancxoro mxa xax nnmenoro npoyxra xnnxercx ropeut. nx ee yanennx
npnrorannnnamr cnat pacrnop cot (5 r na 1 n not) nnn penecno sont (25 r na 1 n
not) n ntmaunnamr n nem nnmannx n reuenne cyrox, no ncreuennn xoroptx xnxocrt
cranonnrcx ypo n roptxo. 3arem ncnancxn mox necxontxo pas npomtnamr n uncro
noe n ocrannxmr n ne eme na noe cyrox. Hnmennte ropeun ormtrte pacrennx
ntcymnnamr n xpanxr nnpox n nne myxn nnn ynorpenxmr nx npnroronnennx n cnexem
nne.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Kncent no-oxornnutn. Hpomtrt nsmentuennt ncnancxn mox (3 craxana) napnrt 2 uaca
n 1 n not. Ornap nponenrt, oannrt n nero cox xnmxnt (2 craxana) n caxapnt necox
(1/2 craxana). onecrn o xnnennx. Bmecro xnmxnt n ornap moxno oannrt pycnnxy,
pacreprym c caxapntm necxom.
Cryent necno. Hpnroronnrt xonnenrpnponannt ornap ncnancxoro mxa (1 xr nnmannxa
na 1 n not), noconnrt ero no nxycy, sannrt nm nsmentuennte ornapennte rpnt (o 500 r)
n oxnanrt o sacrtnannx. Hoanart c xpenom, ropunne, nepnem n yxcycom.
Ptxnxn sannnnte c ncnancxnm mxom. Hepepannte n ntmtrte menxne ptxnxn (250-300
r) noctnart contm, ntepxart rax 2 uaca, sarem sannrt ropxunm xonnenrpnponanntm
ornapom ncnancxoro mxa (3 craxana). Oxnanrt n xononntnnxe o sacrtnannx.
Hacra saxycounax ns ncnancxoro mxa. Hpomtrt ncnancxn mox (200 r) ornapnrt n
npomonort na mxcopyxe, oannrt cnnnounoe macno (100 r), ropunny (3 r), cont n nepen (no
nxycy). Bce rmarentno nepememart n oxnanrt. Hcnontsonart nx yreppoon.

PVTKA HOHEBA
(Thlaspi arvense L.)



Ononernee rpanxnncroe pacrenne ns cemecrna xpecronnerntx ntcoro 15-45 cm co
crepxnentm xopnem n oposuartm crenem. Hnxnne nncrtx uepemxonte, ouepente,
npoonronarte, crenente - cnxune, co crpenonnntm ocnonannem, no xpam - syuarte.
Hnerxn menxne, ente, nanomnnamr xpecrnxn, copant rycrtmn xncrxmn nanepxy crenx.
Hnerer nerom. Hno - mnorocemennt crpyuox. Ono pacrenne sa nero aer o 2 rtcxu
cemxn.
Pacrer na nycrtpxx, nonxx, oropoax, cononnax, cyxoonax, no nyram n necntm onymxam.
B nncrtxx xpyrxn coepxnrcx ontmoe xonnuecrno nnramnna C, oxono 20% nporenna, o
5% xnpa, cntme 40% esasorncrtx +xcrpaxrnnntx nemecrn n oxono 25% xneruarxn.
Onaaer nxxymnm, esnn]nnnpymmnm n npornnonnnrorntm cnocrnamn. Ho
xanopnnocrn +ro pacrenne nnsxo x pmxne n xanycre. Ornnuaercx npnxrntm mxrxnm
ocrponartm nxycom, necxontxo nanomnnammnm nxyc pent, n onaaer cnntntm uecnountm
sanaxom. B canart (n rom uncne neuente) ynorpenxercx camocroxrentno n n cmecn c
pyrnmn pacrennxmn. Fnaroapx cnenn]nuecxomy nxycy n sanaxy npn npnroronnennn
canaron ne rpeyer oxsarentnoro oannennx ocrptx npnnpan n moxer ynorpenxrtcx
rontxo c contm.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Canar ns nncrten xpyrxn. Bapent xapro]ent (200 r) napesart nomrnxamn, cnepxy
nonoxnrt nsmentuennte nncrtx (200 r), noconnrt n sannrt cmerano nnn maonesom (30 r).
Hmpe ns nncrten xpyrxn. Btmtrte nncrtx npomonort na mxcopyxe, oannrt cont (50 r na
1 xr senenn). Hcnontsonart nx sanpanxn cynon (2 crononte noxxn na nopnnm), a raxxe n
xauecrne rapnnpa x mxcntm n ptntm nmam.
Ptnt ynton c senentm xpyrxn. Hapesannym xycouxamn pty sanoxnrt n xacrpmnm
ononpemenno c nororonnenno senentm xpyrxn (150 r) n cnennxmn (cont, nepen,
nanpont nncr - no nxycy) n napnrt n 1 n not o roronnocrn (10-15 mnnyr). Pty noanart
orentno.

Hxpa ns xpyrxn, mopxonn n xpannnt. Hpomtrym senent xpyrxn (100 r) n xpannnt (50 r), a
raxxe mopxont (100 r) npomonort na mxcopyxe n rymnrt co cmerano n xnpom. 3a 5 mnnyr
o roronnocrn oannrt ropunny, cont n yxcyc (no nxycy).

CHOTKA FEHA, nnn KPAHHBA IHVXA
(Lamium album L.)



Mnoronernee rpanxnncroe pacrenne ns cemecrna ryonnerntx. Ho ]opme nncrten n crenx
ouent noxoxa na xpannny nyomnym, no ornnuaercx or nee onee cnerno oxpacxo
nncrten, onymennem ns ronxnx mxrxnx nexryunx nonocxon, a raxxe xpynntmn entmn
nyrytmn nnerxamn. Hnerer nce nero.
Hponspacraer n nerycrtx necax, no nx onymxam, cpen xycrapnnxon, na onorax, na
oropoax, no eperam pex. Cenepnax rpannna apeana oxonr o 69 c. m.
Hncrtx xcnorxn apomarnt, nxycnt, nnrarentnt n nnramnnosnt. Ho coepxannm nnramnna
C onn pannosnaunt cnaxomy nepny, a no coepxannm xapornna - mopxonn. B nnx nmemrcx
cnnsn, ynntnte nemecrna, canonnnt, +]npnte macna, oprannuecxne xncnort. Ocoenno
orart nonornuecxn axrnnntmn nemecrnamn nnerxn xcnorxn, xoropte mnpoxo
npnmenxmrcx mennnno n pxe sananoenponecxnx crpan n xnnxmrcx oexrom nmnopra.
Onn oxastnamr nxxymee n npornnonocnannrentnoe ecrnne, uro nosnonxer ncnontsonart
nx npn xoxntx saonenannxx. Hpnmenxmrcx npn nocnanennn mouenoro nystpx n nouex (n
rom uncne npn ne]pnre), remoppoe, a raxxe xax orxapxnnammee n cmxruammee xament npn
ponxnre cpecrno, onaamr xponoocranannnnammnm cnocrnom (53).
Monote noern ynorpenxmrcx nx canara. 3enente uacrn pacrennx moxno ncnontsonart
n reuenne ncero nera nx npnroronnennx me, cynon, nmpe. Apomarnte nncrtx moxno
cymnrt n npnmenxrt xax npnnpany. Penenrt xynnnapnoro ncnontsonannx raxne xe, xax n
nx xpannnt nyomno.



































PEBECHO-KYCTAPHHKOBLE PACTEHHR

FV3HHA uEPHA
(Sambucus nigra L.)



Btcoxopocnt xycrapnnx ns cemecrna xnmonocrntx c nenentno-cepo rnyoxo
oposuaro xopo, nenpnxrno naxnymnmn nncrtxmn n menxnmn ymncrtmn xenronaro-
entmn nnerxamn, copanntmn n merentuarte connernx namerpom 15-20 cm. Camt
npnmeuarentnt npnsnax nna - necrxmne uepnte nnot, coxpanxmmnecx na xycrax
nocne onaennx nncrten. rot ysnnt ceonte, na nxyc xncnonaro-cnaxne.
B Enponecxo uacrn CCCP nponspacraer n nonecxe mnpoxonncrnenntx, pexe -
cmemanntx n xnontx necon, no onymxam, nont opor n pex n ctptx mecrax.
Fysnny uepnym uacro pasnoxr c exoparnnno nentm, n xyntrype ee moxno nnert no
mnornx ropoax Conercxoro Comsa. Hpenonaramr, uro n cenepntx paonax crpant, n rom
uncne n n Hennnrpacxo onacrn, ncrpeuamrcx nnmt onuanmne +xsemnnxpt.
Ha mre CCCP nponspacraer ysnna rpanxnncrax - onaammn neuentmn cnocrnamn
mnoronernnx ntcoro 0,5-1,5 m c momntm nenernncrtm crenem n raxnmn xe, xax y ysnnt
uepno, nncrtxmn, nnerxamn n nnoamn. Ona nerxo nnonrcx n xyntrypy n sacnyxnnaer
pasneennx n nnnnnyantntx caax nne npeenon cnoero apeana.
B pennne npemena cunranoct, uro ysnna uepnax xnnxercx cnxmenntm pacrennem n
nponenaer xnsnt. Hnerxn, xrot, xopa n xopnn +roro xycrapnnxa ouent mnpoxo
npnmenxnnct n napono mennnne. Hcnontsonann ysnny n n try: rposxmn ysnnt
uncrnnn camonapt, xrot oannxnn n nnnorpante nnna nx ynyumennx nnera n npnannx
emy mycxarnoro nxyca. Anrnnuane ns connern +roro pacrennx roronnnn xpacnnt ecepr:
omaxnnann nx no nsnrt xypnnt enox, noctnann caxapno nypo, sanexann n
yxonom mxa]y n noanann c mannnontm cnponom.
B connernxx ysnnt uepno coepxarcx cnnsncrte nemecrna, oprannuecxne xncnort,
napa]nnonoonte coennennx, rnepoe +]npnoe macno, pyrnn n rnnxosn, n xroax -
nnramnn C, xapornn, rnmxosa, ]pyxrosa, xnounax n pyrne oprannuecxne xncnort,
ynntnte n anronnanonte nemecrna.
Connernx ysnnt conpamr n nepno nonnoro nnerennx. nx roro urot orennrt nnerxn
or nneronoxex n onomxon crene, ntcymennte connernx npornpamr mexy naonxmn, a
sarem npocennamr uepes cnro. rot sarorannnnamr n nepno nonnoro cospenannx.
Hnerxn ysnnt uepno onaamr nororonntm, xapononnxammnm, ycnoxannammnm,
moueronntm, nxxymnm n cnatm esnn]nnnpymmnm cnocrnamn. Hacro ns nnx
npnnnmamr npn npocrye (54), nnora - npn saonenannxx neuenn (xax xenueronnoe n
nxxymee cpecrno) (55). Hapyxno nx ncnontsymr nx nonocxannx npn nocnannrentntx
saonenannxx nonocrn pra n ropna (n uacrnocrn, npn cromarnre n anrnne), nx xomnpeccon n
npnnapox. Cnexne xrot ynorpenxmr npn saonenannxx nocornorxn n xpannnnnne, a
cymente - xax nerxoe cnanrentnoe (n nne xncenx). Cox xro ysnnt onaaer
]nronnnntm cnocrnom, n ero pexomenymr xax npornnomanxpnnoe cpecrno. B
napono mennnne Asepaxana npnmenxercx nono-cnnprono ncrnnnxr ns xro
ysnnt, xoropt ntmr npn onxx n xnnore n manxpnn. Hnerxn, xrot n nncrtx ysnnt n
nne nonoro nacrox nasnauamr npn caxapnom naere.
Kynnnapnoe ncnontsonanne
Kncent ns uepno ysnnt. Cymente xrot (75 r) sannrt ropxue noo (0,5 n) n napnrt 10-
15 mnnyr. Ornap cnnrt, ocranmnecx xrot pasmxrt, sannrt noo (0,5 n) n napnrt eme 5-10
mnnyr. Coennnrt oa ornapa, oannrt caxapnt necox (120 r), nnmonnym xncnory (1 r) n
napnrt o roronnocrn. Ocranmnecx ntxnmxn moxno ncnontsonart xax naunnxy nx
nnpoxxon.
Hannrox onroxnrene. B ropxun ornap ns cymentx xro ysnnt (1 crononax noxxa na 0,5
n not) nocne nponexnnannx oannrt 2 crononte noxxn mea. Hoanart n ropxuem nne.
Cnpon ns uepno ysnnt. Cnexne ntmtrte xrot (I xr) sannrt noo (2 craxana) n
xnnxrnrt 15-20 mnnyr. Orxart cox, oannrt n nero caxapnt necox (1 xr), onecrn o
xnnennx, pasnnrt n uncrte yrtnxn n saxynopnrt nx npoxamn. Xpannrt n xononom mecre.
xem ns uepno ysnnt. Btmtrte cnexne xrot (1 xr) nponycrnrt uepes mxcopyxy,
oannrt caxapnt necox (1 xr), noy (1-2 craxana) n napnrt o nyxno rycrort.
Xene ns uepno ysnnt. Hpnroronnennt ns xro ysnnt cnpon (1 crononax noxxa)
pasannrt noo (1 craxan), oannrt pasmouennt n noe xenarnn (1 xr), xnnxrnrt 10-15
mnnyr, sarem nponenrt n pasnnrt no nasouxam. Hoanart n oxnaxennom nne.
Hacrnna ns uepno ysnnt. Btxnmxn xro uepno ysnnt (1 xr) nepememart c caxapntm
necxom (600 r) n napnrt 15 mnnyr. Btnoxnrt na npornnent cnoem ronmnno 1,0-1,5 cm n
ntcymnrt n yxonxe npn nentcoxo remneparype.
Hannnxa ns uepno ysnnt. Pasneennt noo (1 craxan) cnpon ns xro (200 r) nnnrt n
noxy (1 n) n nacrannart 3 - 4 nx.
Fysnna cymenax. rot uepno ysnnt orennrt or nnoonoxex n nerouex n cymnrt n
saremnennom nponerpnnaemom nomemennn. ocymnnart n yxonxe npn cnaom narpene.
Xpannrt n cyxom mecre n crexnxnntx anxax.
Me ns uepno ysnnt. Hanonnnrt crexnxnnym nnrponym anxy nnerxamn ysnnt es
nneronoxex, sannrt nx caxapntm cnponom (1 uacrt xnnxueno not n 1 uacrt caxapnoro
necxa) n nacrannart n reuenne cyrox, sarem onecrn o xnnennx n xnnxrnrt 20 mnnyr.
Iopxun nacro nponenrt cxnost menxoe cnro n oxnanrt.

BEPECK OFIKHOBEHHIH
(Calluna vulgaris L.)



Beunosenent nernncrt xycrapnnx ns cemecrna nepecxontx ntcoro 30-60 cm. Hncrtx
coxpanxmrcx na pacrennn necxontxo ner, na oxontx nerouxax onn menxne, ysxne, c
sarnyrtmn nnns xpaxmn, pacnonoxent uepennruaro n 4 pxa. Hnerxn manentxne, nnnono-
posonte, na xoporxnx nasymntx nneronoxxax, copant n onocroponnmm xncrt. Hnerer c
nmnx o cenrxpx.
Pacnpocrpanen n cenepno n cpene nonoce CCCP. Pacrer n cocnontx opax, na
saonouenntx semnxx, necuantx n cynecuantx nounax. Hnora opasyer cnnomno
nnerymn xonep, ncrouammn nenonropnmt apomar, na ntpyxax n rapxx.
B nerouxax n nnerxax nepecxa coepxarcx rnnxosnt, ]epmenrt, ynntnte nemecrna,
+]npnte macna, canonnnt, cmont, xpaxman, xamet.
Hexapcrnenntm ctptem xnnxmrcx nepxymxn crene c nncrtxmn n connernxmn, xoropte
conpamr n nepno nnerennx n cymar rontxo na nosyxe (no nanecom nnn na uepaxe).
B neuentx nenxx nepecx npnmenxercx npn nocnanennn noueuntx noxanox n mouenoro
nystpx, a raxxe noueunoxamenno onesnn, xax anrncenrnuecxoe n npornnonocnannrentnoe
cpecrno, npn nonocax n +nrepoxonnrax - xax nxxymee, npn nepnntx nosyxennxx - xax
ycnoxannammee n cnornopnoe, ynyumaer orxapxnnanne moxport, nasnauaercx npn racrpnre
c nontmenno xncnornocrtm (56).
Haponax mennnna pexomenyer nnrt ornap ns nnerymnx nerox npn penmarnsme,
npocryntx n nepnntx saonenannxx, noueunoxamenno onesnn n nsenrepnn, a raxxe
ncnontsonart ero nx nann npn penmarnsme n orexax nor, cnxsanntx c saonenannxmn nouex
n cepna, n pacnapennym senenym maccy npnxnatnart x ymnnenntm mecram n onyxonxm;
nopomxom ns nnerxon npnctnamr rnoxmnecx pant, +xsemnte nopaxennx, oxorn.
B mornancxom naponom +noce coxpannnnct cneennx o uyoecrnennom nannrxe -
nepecxonom mee, cexper nsroronnennx xoroporo ocrancx nepacxptrtm. Onaxo ua ns
nnerxon nepecxa, nacroxn n nannnxn ns ero nnerymnx nerouex roxe apomarnt, nxycnt n
ouent nonesnt.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
ua c nepecxom. Cmemart cyxne nnerxn nepecxa (1 uacrt), cyxne nenecrxn mnnonnnxa (1
uacrt) n cyxne nncrtx semnxnnxn (2 uacrn). 3anapnnart n neontmom uannuxe.
Cnpon nepecxont. Cnexne nnerxn nepecxa (20 r) sannrt xnnxrxom (2 craxana), nacrannart
cyrxn, sarem nponenrt. Coennnrt nacro c pacrnopenntm n noe (3 craxana) caxapntm
necxom (500 r) n onecrn o xnnennx.
Hannrox "Hecno". Onycrnrt n xnnxrox (1 craxan) npomtrt nncr uepno cmoponnt n
nacrannart ero 5-7 mnnyr, sarem oannrt nepecxont cnpon (1 crononym noxxy) n
pasmemart. Hoanart n oxnaxennom nne.
Hannrox "Bepecxont me". Cyxne nnerxn nepecxa (3 r) xnnxrnrt n 1 n not 2-3 mnnyrt,
sarem nponenrt n pacrnopnrt n nannrxe me (100 r). Hoanart n oxnaxennom nne.

EPHHK OFIKHOBEHHIH, nnn BHKBA (BOHHKA)
(Empetrum nigrum L.)



Beunosenent nepecxoopasnt ouent nernncrt xycrapnnx ns cemecrna noxnnxontx co
crenmmnmncx crenxmn nnno 30-50 cm n menxnmn remno-yptmn nnneno-
npoonronartmn nncrtxmn. Hnerxn cnxune, nasymnte, neno-xpacnte. Hno -
noxnncrax uepnax xroa-xocrxnxa nennunno c ropomnny.
Pacnpocrpanen n cenepo-sanantx n nenrpantntx onacrxx Enponecxo uacrn PCuCP n n
Cnnpn. B nonxpno-apxrnuecxnx sonax nponspacraer n cyxnx nnmannxo-mmncrtx rynpax
n na npnpexntx necuantx cxnonax. B necno n crenno sonax - uame na rop]xntx
onorax, n mnax, nncrnennuntx n xnontx opax. Ha Kpanem Cenepe epnnx ontme
nsnecren no nasnannem mnx-mn. Mecrnoe xanrtcxoe nasnanne - "cena", mancncxoe -
"cent-nnnt". B onee mxntx paonax ero uame nastnamr noxnnxo.
B nnoax epnnxa coepxnrcx raxoe xe xonnuecrno acxopnnono xncnort, xax n nnmone, n
nncrtxx xe pacrennx ee n 5 pas ontme. B xroax naent anronnant, ]nanonont n
npnmynnn, n nncrtxx - +nnaronax n xo]enax xncnort, xneprnnnn, pyrnn, xapornn.
Hacro ns nasemno uacrn npnmenxercx npn yromnennn, rononno onn, xax cpecrno,
naronpnxrno nnnxmmee na nepnnym cncremy, onaaer npornnonnnrorntm cnocrnom,
ncnontsyercx npn saonenannxx nouex, cnnpcxo xsne, +nnnencnn n napannuax (57).
Ocnonnoe nacenenne name crpant ne cunraer epnnx nonesntm pacrennem n ne
ynorpenxer ero n nnmy, onaxo y napoon Cenepa on ouent nonynxpen n cunraercx ne
rontxo nyumnm cpecrnom or rononno onn, no n nsnmnenntm npoyxrom nnrannx. Hs
nero roronxr "ronxymy" - cmect nnoon c pto n rmnentnm xnpom. Ha uyxorxe naxomxrcx
xemom ns mnxmn, naunnxmr ee nnoamn napennxn, enamr ns nnx nenente nacroxn.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Komnor ns mnxmn. B cnapennt cnpon (60 r caxapnoro necxa na 8 craxanon not) onycrnrt
nororonnennte nnot (400 r), onecrn o xnnennx n oxnanrt. nx ynyumennx nxyca
oannrt nnmonnym xncnory (1 r).
Bapente ns mnxmn. Hororonnennte nnot nonoxnrt n ropxun 70%-nt caxapnt cnpon
n napnrt o roronnocrn. nx ynyumennx nxyca oannrt nnmonnym xncnory.
Bnxma c caxapom. Hpomtrte nnot (200 r) nepememart c caxapntm necxom (25 r).
Hoanart na ecepr.
Mopc ns mnxmn. Pasmxrt npomtrte xrot (1 craxan), orxart ns nnx cox. Btxnmxn
onycrnrt na 10 mnnyr n xnnxmym noy (1n), sarem nponenrt. Cmemart ornap c orxartm
coxom, oannrt caxapnt necox C/2 craxana). nx ynyumennx nxyca nonoxnrt nnmonnym
xncnory. Btepxart 10-12 uacon. Hoanart n xononom nne.
xem ns mnxmn. Ioronnrcx, xax xem ns uepno ysnnt. nx ynyumennx nxyca oannxmr
nnmonnym xncnory.

MOXXEBEHIHHK OFIKHOBEHHIH
(Yuniperus communis L.)



Beunosenent ouent nernncrt xonmun xycrapnnx ns cemecrna xnnapncontx ntcoro 1-
2 m. Xnox xecrxax, mnnonnnax, nnno 1 cm, pacnonoxena myronxamn (no 3 n xaxo).
Pacrenne nyomnoe: rtunnounte connernx nmemr nn menxnx onantntx xenrtx
xonocxon, cnxmnx n nasyxax xnon no nepxymxamn oxontx nerouex; necrnunte - menxnx
onantntx neno-senentx mnmeuex, paspacrammnxcx npn cospenannn cemxn n cnnenaro-
uepnte c ronytm nanerom cnaxonarte n npxnte na nxyc nnot (mnmxoxrot). Cemena n
mnmxoxroax opasymrcx na nropo ro.
Pacrer xax n cyxnx cocnontx opax, rax n no nnaxntx enontx necax, no eperam pex n osep,
na noxptrtx mxom onorax n ropntx cxnonax. Cenepnax rpannna apeana oxonr o 70 c.
m.
B xapxym noroy "moxxenenonte nycromn" sa cyrxn ncnapxmr c onoro rexrapa nourn 30
xr ]nronnnon - raxoro xonnuecrna neryunx nemecrn nnonne ocrarouno, urot ouncrnrt
or onesnernopntx mnxpoon ontmo ropo.
B mnmxoxroax coepxnrcx ontmoe xonnuecrno nnnorpanoro caxapa, onapyxent
oprannuecxne xncnort (xnounax, yxcycnax, mypantnnax), xpacxmee nemecrno, cmona, nocx
n macno. B npomnom ns nnx enann caxap.
nx neuentx nene ncnontsymr mnmxoxrot. Conpamr nx ocentm, n momenr nonnoro
cospenannx, crpxxnnax na pasocrnannt no xycrom xoncr. Moxxenenonte xrot
npnmenxmrcx n nne nacrox xax moueronnoe cpecrno, esnn]nnnpymmee mouente nyrn,
oxastnamr orxapxnnammee n ynyumammee nnmenapenne ecrnne (58). B napono
mennnne nacro ns xro moxxenentnnxa ncnontsyercx npn saonenannxx neuenn,
noueunoxamenno onesnn, nocnanennn npnarxon, penmarnsme. Ornap, npnroronnennt ns
xro n nerox, ntmr npn orcyrcrnnn mencrpyann, ns nerox - npn naere. Hpenapart
moxxenentnnxa npornnonoxasant npn nocnanennn nouex, a raxxe npn nexoroptx
saonenannxx xenyxa n xnmeunnxa.
Moxxenenonte xrot nsanna npnmenxnnct n xynnnapnn. Tax, no ]pannyscxo xyxne nx
oannxnn nx apomara n nma ns mxca n omamne nrnnt (7-8 xro na 1 xr mxca). B
ontmom xonnuecrne ynorpenxrt nx n nnmy nentsx, rax xax onn xonnrt, ocoenno xora
nnoxo ntcyment.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Hpnnpana ns moxxenentnnxa. Hsmentunrt cymente moxxenenonte xrot xax uepnt
nepen. Hcnontsonart nx oannennx n mxcnte cynt (1 uanax noxxa na 4-5 nopnn).
Knac c moxxenentnnxom. 3a 3-5 uacon o roronnocrn xnaca oannrt n nero ornap
moxxenentnnxa (10 nnoon na 1 n not).
Kanycra xnamenax c moxxenentnnxom. Pasmentunrt cyxne xrot (20 r) n crynxe n ornapnrt
n 1 n not. Honnrt ornap n xanycry npn saconxe (0,5 n na 10 xr).
Hnno moxxenenonoe. Cnexne xrot moxxenentnnxa (200 r) napnrt n noe (2 n) n reuenne
30 mnnyr, nponenrt n oxnanrt o xomnarno remneparypt, oannrt me (50 r) n poxxn
(25 r), sarem pasmemart n nocrannrt nx poxennx. Kora poxxn nonnmyrcx nanepx,
cnona pasmemart n pasnnrt no yrtnxam. 3axptrte npoxamn yrtnxn ocrannrt na 3-5
ne n npoxnanom mecre.
Moxxenenonax nannnxa. Moxxenenonte xrot (10 r cnexnx nnn 5-6 r cyxnx) napnrt 15
mnnyr n neontmom xonnuecrne not. Hponenrt ornap, oannrt n nero me (50 r),
cmemart c noxo (1 n) n nacrannart n reuenne 5-10 ne.

PFHHA OFIKHOBEHHA
(Sorbus aucuparia L.)



Heontmoe epenne (o 15 m) nnn xycrapnnx (o 3 m) c rnaxo cepo xopo n xpynntmn
nepncrtmn nncrtxmn. Hnerxn ente, apomarnte, copant n nernncroe connerne namerpom
o 10 cm. Hnerer n nmne, nnoonocnr n anrycre - cenrxpe. Hnot - xpxo-xpacnte,
xnoxoopasnte, otuno ocramrcx na nerxax o rnyoxo ocenn.
Pacrer no nonorom xnontx, nncrnenntx n cmemanntx necon, no necntm nonxnam n
onymxam, na ntpyxax, n sapocnxx xycrapnnxon n y nooemon. Apean +roro pacrennx
oxnartnaer nourn ncm Enpony n na cenepe ocrnraer Bopxyrt. B Cnnpn pxnny
otxnonennym cmenxer onee moposocroxn nn - pxnna cnnpcxax, cenepnax rpannna
apeana xoroporo oxonr o 70 c. m.
Hnot pxnnt otxnonenno n ocnonnom cnyxar nexapcrnenntm ctptem n rontxo nspexa
ncnontsymrcx n xauecrne xopma nx cnnne. Kax npoyxr nnrannx onn ne nmemr ontmo
nonynxpnocrn ns-sa roptxoro npnnxyca, n conepmenno nanpacno, net ns nnx moxno
npnroronnrt nsymnrentnte naxomcrna.
B nnoax +roro pacrennx coepxnrcx o 10% caxapon, o 3,6% oprannuecxnx xncnor (n rom
uncne xnounax, nnnnax, xnrapnax n copnnonax). B pxnne coepxnrcx snaunrentnoe
xonnuecrno nnramnna C (ontme, uem n nnmonax n anentcnnax), xapornna (nourn n 3 pasa
ontme, uem n mopxonn) n n3-4 pasa ontme xenesa, uem n mxxorn xnox. Kpome roro, n
nnoax naent amnnoxncnort, +]npnte macna, o, roptxne n ynntnte nemecrna.
Hnot pxnnt npnmenxmrcx xax nonnnnramnnnoe cpecrno. Hx conpamr nocne nepnoro
moposa, xora onn repxmr ropeut, n ntcymnnamr npn remneparype ne ntme 40-60 C (nnaue
onn uepnemr n cranonxrcx nporopxntmn, ocranaxct n cepenne conepmenno ctptmn).
Moxno cymnrt pxnny n na nosyxe. nx +roro copannte xncrn nannstnamr na nnrxn n
nonemnnamr n cyxom xononom mecre, re n xpanxr nx o necnt. Cymenym pxnny
nonesno nopymxnnrt n yxonxe npn remneparype 150-160 C. Btcymennte xrot
npomantnamr n mxcopyxe. Pxnnont nopomox oannxmr n xncenn, xonnrepcxne
nsennx n ]pyxronym nnramnnnym sanapxy (c nncrtxmn cmoponnt n cyxo mannnt). Bo
]pyxrono sanapxe macca pxnnt onxna cocrannxrt ne onee 2/3, nnaue nannrox yer
cnnmxom roptxnm. Hnot pxnnt npnmenxmr xax moueronnoe, xenueronnoe,
npornnopenmarnuecxoe n nerxoe cnanrentnoe cpecrno (59).
B napono mennnne pxnny ncnontsymr npn remoppoe, noueuntx xamnxx, onntntx
mecxuntx, nsenrepnn n saonenannxx neuenn n xenunoro nystpx (60). Cox ns cnexnx
nnoon c caxapom ntmr npn racrpnre xenyxa c nonnxenno xncnornocrtm, saonenannxx
cepna n neuenn, npocrye n rnnepronnn. Hnot pxnnt xopomn nx nontmennx
]nsnuecxo n ymcrnenno paorocnoconocrn. Hacro nncrten ncnontsymr nx xynannx
ere npn sonoryxe. Hpn npoonxnrentnom norpenennn nnoon pxnnt nnn ontmnx
osnponxax nontmaercx cneprtnaemocrt xponn, no+romy nnrentnoe neuenne cneyer
npononrt no nanmennem npaua.
B xynnnapnn cnexne nnot pxnnt ncnontsymrcx n nne pasnnuntx nannrxon n eceprntx
nm.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Pxnnonoe napente. Hepepannte n nanmnponannte n reuenne 3-5 mnnyr n 3%-nom
xnnxmem pacrnope nonapenno conn nnot (1 xr) (+ro enamr nx yanennx ropeun)
npomtrt n sannrt 65%-ntm caxapntm cnponom (2 n). Ocrannrt na 12-15 uacon, nocne uero
napnrt o roronnocrn. nx naernxon napente napxr ne na caxape, a na cnpone ns xcnnnra,
copnra nnn nx cmecn (1:1) ns pacuera 1 1/4 craxana not na 1 xr nemecrna.
Cnpon pxnnont. Hpomtrte nnot pxnnt (2 xr) sannrt noo n napnrt o pasmxruennx,
nporepert uepes cnro n orxart cox. Bnnrt n cox (550 r) 35%-nt caxapnt cnpon (450 r),
onecrn o xnnennx n pasnnrt n yrtnxn nx xpanennx.
Kncent pxnnont. B pxnnont cnpon (2 crononte noxxn) oannrt 1 craxan not n
caxapnt necox (no nxycy), onecrn o xnnennx n nocrenenno nnnrt pacrnopennt n 1
craxane not xpaxman (1 crononax noxxa). Homemart n onecrn o xnnennx.
Xene ns pxnnt. Tponyrte moposom xrot (1 xr) nponanmnponart n ropxuem pacrnope
nonapenno conn, sarem npomtrt n cnapnrt n noe (2 craxana). Pasnapennym maccy orxart
uepes mapnm nnn nonorno. K coxy oannrt caxapnt necox (100 r) n napnrt ero eme
nenpoonxnrentnoe npemx. art sacrtrt n xononntnnxe.
"Pxnnxa n caxape". Hepepannte n ntmtrte nnot (1 xr) nponanmnponart n ropxuem
pacrnope nonapenno conn. Tmarentno pacrepert caxapnt necox (150 r) c enxamn nyx
cnexnx xnn o opasonannx onopono macct enoro nnera, oannrt cox neontmoro
nnmona n pasmemart o sarycrennx. Ocymennte na nosyxe nnot onanxrt cnauana n
nonyuenno macce, a sarem n caxapno nype (50 r) n pasnoxnrt n onn px na norox nx
noctxannx.
Hmpe pxnnonoe. Hponanmnponannte n ropxuem pacrnope nonapenno conn n npomtrte
nnot nponycrnrt uepes mxcopyxy, cmemart c caxapntm necxom n coornomennn 1:1,
pasnoxnrt no anxam n nacrepnsonart npn remneparype 95 C (anxn emxocrtm 0,35 n - 15
mnnyr, 0,5 n - 20 mnnyr). Hpn coornomennn nsmentuenntx nnoon n caxapa 1:2 nmpe
moxno ne nacrepnsonart, no rora ero cneyer xpannrt n xononntnnxe.
Honnno pxnnonoe. Hponanmnponannte n ropxuem pacrnope conn n npomtrte nnot (1
xr) napnrt n noe (1 craxan) o pasmxruennx, sarem nporepert uepes cnro, oannrt
caxapnt necox (500 r) n napnrt o nyxno rycrort.
Hacrnna pxnnonax. Hponanmnponannte n ropxuem pacrnope conn n npomtrte nnot (1
xr) nepenoxnrt n +mannponannym xacrpmnm, oannrt 1 craxan not, onecrn o xnnennx
n napnrt o pasmxruennx. Pasmxruennte nnot nporepert uepes cnro, oannrt x nmpe
caxapnt necox (600 r) n napnrt, nepememnnax, noxa macca ne npnoperer xoncncrennnm
rycro cmerant, a sarem ntnoxnrt ee cnoem ronmnno 1,5 cm n epenxnnte norxn n
ntcymnrt n yxonxe npn nnsxo remneparype.
Pxnnonax mnnyuxa. Hponanmnponannte n npomtrte nnot (350 r) pasmxrt necrnxom,
ntnoxnrt n xacrpmnm, sannrt noo (4 n) n napnrt o pasmxruennx. 3arem cnxrt c ornx,
oannrt caxapnt necox (150 r), pacrnopnrt ero n nocrannrt xacrpmnm n rennoe mecro nx
poxennx, saxptn ee mapne. Kora naunercx poxenne, nannrox nponenrt, pasnnrt no
yrtnxam, oannn n xaxym no 3-4 nsmmnnxn, n xopomo saxynopnrt. Fyrtnxn xpannrt n
npoxnanom mecre n ropnsonrantnom nonoxennn.
Knac pxnnont. Hponanmnponannte n ropxuem pacrnope nonapenno conn n npomtrte
nnot (1 xr) pasmxrt epenxnntm necrnxom, sannrt noo (4 n) n napnrt 10 mnnyr.
Hponenrt cox, oannrt n nero caxapnt necox (2 craxana) n oxnanrt. 3arem nnnrt
pasneennte poxxn (10 r), xopomo nepememart, pasnnrt n yrtnxn, saxynopnrt nx n
nocrannrt na 3 nx n npoxnanoe mecro.
Hannnxa ns pxnnt. Pasmxrt nnot pxnnt (2 xr), sannrt nx noo (1n), nctnart caxapnt
necox (500 r). uepes 4-5 ne orxart cox, cnnrt ero n yrtnxn, saxptrt nx npoxamn n
ocrannrt n npoxnanom mecre na 30-40 ne n ropnsonrantnom nonoxennn.

COCHA HECHA, nnn OFIKHOBEHHA
(Pinus silvestris L.)



3ro neunosenenoe crponoe epeno ns omnpnoro cemecrna cocnontx c cnne-seneno
xecrxo xnoe nnno 4-6 cm, xoropax pacnonoxena na myronuartx nymncrtx nerxax,
nenosmoxno cnyrart nn c xaxnm pyrnm pacrennem. Hnerer n nauane nmnx, opasyx
rtunnounte xonoconnnte connernx n necrnunte mnmxn, cnxmne na xonnax monotx
noeron. Hocne onnoornopennx mnmxn paspacramrcx n epenenemr.
Cocna otxnonennax - ona ns ocnonntx necntx nopo n CCCP. Pacnpocrpanena or
necorynpt o crenno sont. Ha onorax npnoperaer xapnnxonym ]opmy, n ropax - nnora
crnannxonym.
anno yxe sameuent nennrentnte cnocrna xnon cocnt, oycnonnennte nannunem n ne
neryunx ]nronnnon. B cyxom cocnonom opy ontnte ryepxynesom, ntxax nactmennt
apomarom xnon nosyx, xax t esnn]nnnpymr nerxne. Xanrt n nennt nccrapn npn uecorxe
n onxx n cycranax npnmenxmr ornap nerox cocnt, a coxom monotx nronox n xnnnne
cmastnamr xsnt n ]ypynxynt.
Hexapcrnenntm ctptem xnnxmrcx posono-ypte noern nnno o 4 cm (nouxn) n
ononernxx xnox monotx nerouex. nx ero saroronxn ncnontsymr monoo cocnont
nopocr na necocexax. Houxn conpamr panne necno, xora onn rontxo naunnamr
nayxart, no eme ne ycnenamr pacnycrnrtcx. Hx cpesamr c oxontx nerox, nmemmnx nn
xoponxn c nenrpantno nouxo, noxpyr xoropo pacnonoxent myronxn necxontxnx
oxontx nouex. Honepxnocrt nouex noxptra cyxnmn axpomuartmn cmonncrtmn
uemyxamn, no xoroptmn cxptrt nepasnnrte napnte senente nrnt. Cymar nouxn n renn,
n xopomo nponerpnnaemom nomemennn, pasnoxnn nx ronxnm cnoem. Xnom moxno
sarorannnnart n reuenne ncero roa, no nanontmee xonnuecrno acxopnnono xncnort n
ne naxoxr n snmnee npemx.
B nouxax onapyxent xnpnoe macno, cmont, roptxoe nemecrno nnnnnnxpnn, ynntnte
nemecrna, cnoonte cnnprt, acxopnnonax xncnora, xpaxman, cnet anxanonon,
mnnepantnte conn, n xnoe - snaunrentnoe xonnuecrno acxopnnono xncnort, xapornn,
roxo]epon, ]nnnoxnnon, ynntnte n cmonncrte nemecrna, +]npnte macna, anxanont,
]nronnnt, mnxpo+nemenrt n p. Ho mepe nponnxennx nna na cenep xonnuecrno
nnramnnon n xnoe ynennunnaercx.
Bo npemx Bennxo Oreuecrnenno nont nerxn cocnt ncnontsonann nx neuennx nnnrn. B
nacroxmee npemx mnpoxoe npnmenenne n mennnne naxoxr cocnonte nouxn. Hepexo nx
nxnmuamr n cocran moueronntx copon. Hpnroronnennt ns nnx ornap pexomenyercx xax
orxapxnnammee n esnn]nnnpymmee cpecrno npn nocnannrentntx nponeccax nepxnnx
txarentntx nyre, nasnauaercx nx nnranxnn, perynnpyer exrentnocrt xenyouno-
xnmeunoro rpaxra (61). Kpome roro, ornap cocnontx nouex npnmenxmr napyxno xax pa-
nosaxnnnxmmee, crnmynnpymmee perenepannm rxane cpecrno nx nonocxann npn
napoonrose, xponorounnocrn ecen, nocnanennn cnnsncro oonouxn nonocrn pra (62).
B napono mennnne ornap nouex ncnontsymr npn paxnre, penmarnsme, noxnxe,
mouexamenno onesnn, saonenannxx xoxn, cnxsanntx c napymennem omena nemecrn, a
raxxe xax xenueronnoe n perynnpymmee mencrpyannn cpecrno. Iopxuee monoxo c
ntntno cocnt (1 uanym noxxy na craxan) ntmr pas n ent npn rnnepronnn, penmarnsme n
xax omeyxpennxmmee. Kpome roro, ntntny nacrannamr na cnnpry nnn sanapnnamr n
xnnxrxe (moxno n ropxuem monoxe) n, oannn me n macno, npnmenxmr npn saonenannxx
nerxnx. B repannn saonenann nerxnx ncnontsyercx n xnnnna (cnexentrexammax cmona),
ee sannnamr noo n ntepxnnamr na connne 9 ne. Monote (xpacnte) mnmxn
nacrannamr na noxe n ntmr npn onxx n cepne, senente mnmxn, noxnnxmmnecx na
nepnom roy xnsnn cocnt, npnmenxmr xax xponoocranannnnammee cpecrno. Xnom
ncnontsymr nx nann, ns xnnnnt, cnapenno nmecre co cnnntm xnpom n caxapom,
nsroronnxmr mast, xoropym npnxnatnamr x panam.
Hpenapart cocnt npornnonoxasant npn renarnre, rnomepynone]pnre n epemennocrn.
Cocna ne rontxo neunr, no n xopmnr. B nexoroptx paonax Cnnpn n na cenepe
Enponecxo uacrn CCCP cnaxne n counte napyxnte cnon penecnnt (saonont)
ynorpenxmr n nnmy n ctpom nne nnn ntcymnnamrcx n ncnontsymrcx n cmecn c myxo. B
ctpom nne exr raxxe nepacxptnmnecx myxcxne connernx. Hs cocnontx nouex enamr
nxycnte nannrxn. Onn craxan xnonoro nannrxa no coepxannm nnramnnon
npnpannnnaercx x 5 craxanam romarnoro coxa n n 5 pas oraue nmn, uem craxan nnmonnoro.

Kynnnapnoe ncnontsonanne
Xnont nannrox. Xopomo pacreprym monoym xnom (50 r) nacrannart n xnnxueno noe
(2 craxana) n reuenne 2 uacon n remnom npoxnanom mecre. B nponexennt pacrnop nx
nxyca oannrt nemnoro nnmonno xncnort n caxapnoro necxa. Vnorpenxrt cpasy xe
nocne npnroronnennx, rax xax npn xpanennn nannrox repxer nnramnnt.
Xnonoe nnno. Monote noern cocnt (7-10 cm) nsmentunrt, ornapnrt n nponenrt.
oannrt caxapnt necox (1 xr na 10 n ornapa) n napnrt o xoncncrennnn xnxo naroxn,
sarem pasnnrt no yrtnxam n xpannrt n xononom cyxom mecre. nx npnroronnennx nnna
cmemart xnonym naroxy c noo n coornomennn 1:15, xnnxrnrt 2 uaca, art ocrtrt,
npeocrannrt poxennm, a sarem pasnnrt no yrtnxam, saxynopnrt n epxart n xononom
mecre.
HPHHOXEHHE

Hsroronnenne nexapcrnenntx ]opm nxopacrymnx pacrenn n ocoennocrn nx npnema

TPABHHCTIE PACTEHH

Anp onornt
1. Ornap: 1 crononym noxxy nsmentuenntx, cyxnx xopne n xopnennm sannrt craxanom
xnnxrxa, xnnxrnrt 20-30 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3 pasa n ent
o et.
2. Hacro: 1 crononym noxxy nsmentuenntx cyxnx xopne n xopnennm sannrt 1 craxanom
xnnxrxa, nacrannart 1-2 uaca, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3 pasa n ent o
et. Moxno ncnontsonart napyxno.
3. Ornap: 2 crononte noxxn nsmentuenntx cyxnx xopne n xopnennm sannrt 1 craxanom
xnnxrxa, xnnxrnrt 20-30 mnnyr, nponenrt. Hapyxno.

Fopmennx cnnpcxn
4. Hacro: 5 uantx noxex nsmentuenntx cyxnx xopne sannrt 2 craxanamn xnnxueno
not, nmemme xomnarnym remneparypy, nacrannart n reuenne 24 uacon, nponenrt
(cyrounax osa).

Iopen nrnun
5. Hacro: 3 crononte noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 10-15 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3-4 pasa n ent.
6. Hacro: 3 crononte noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 2 uaca, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3 pasa n ent.

ynnx nexapcrnennt
7. Ornap: Honnoxxn - 1 uanym noxxy cyxoro nsmentuennoro xopnx sannrt 1 craxanom
not, nacrannart 30 mnnyr, xnnxrnrt 3-5 mnnyr, nponenrt (cyrounax osa).

Knnpe ysxonncrnt
8. Ornapo-nacro: 2 crononte noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom not,
xnnxrnrt 15 mnnyr, nacrannart 1 uac, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3-4 pasa
n ent nepe eo.
9. To xe. Hapyxno.
10. Hacro: 1 crononym noxxy cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 20 mnnyr, nponenrt. Hapyxno.

Knenep nyrono
11. Hacro: 1 crononym noxxy cyxnx nnerxon sannrt 1 craxanom xnnxrxa, nacrannart 20
mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3 pasa n ent.
12. To xe, no nacrannart 30 mnnyr. Bnyrpt n napyxno.

Kpannna nyomnax
13. Hacro: 1 crononym noxxy cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 15-20 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3 pasa n ent.
14. To xe, no nacrannart 30 mnnyr.
14. Hacro: 3 crononte noxxn nsmentuenno cyxo rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 30 mnnyr, nponenrt. Moxno ncnontsonart cox cnexe rpant. Hapyxno.

Kponoxnexa nexapcrnennax
16. Hacro: Hononnny uano noxxn nsmentuennoro xopnx sannrt onnm (cnntnax osa)
nnn nymx craxanamn (ymepennax osa) not, nacrannart 8 uacon, o necrn o xnnennx n
nponenrt. Hpnnnmart no 2-3 crononte noxxn n ent nocne et.

Hanuarxa rycnnax n nanuarxa npxmocroxuax
17. Ornap: 1 crononym noxxy cyxnx xopnennm sannrt 0,5 n not, xnnxrnrt 20 mnnyr,
nponenrt. Hpnnnmart 6-8 cronontx noxex n ent.
18. Ornap: 5 cronontx noxex cyxoro nsmentuennoro ctptx (rpana nnn xopnn, moxno cmect)
sannrt 0,5 n not, xnnxrnrt 20 mnnyr, nponenrt. Hapyxno.

Heea n mapt
19. Pacnapennax rpana. Hapyxno.
20. Hacro: 3 crononte noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 15-20 mnnyr, nponenrt. Honocxart por o n nocne et. Moxno ncnontsonart
cox cnexe rpant.

Honyx ontmo
21. Ornapo-nacro: 2 uante noxxn cyxnx nsmentuenntx xopne sannrt 1 craxanom not,
xnnxrnrt 15-20 mnnyr, nacrannart 30 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe
3-4 pasa n ent.
22. Kamnna ns cnexnx nncrten. Hapyxno.
23. Ornapo-nacro: 1 crononym noxxy cyxnx nsmentuenntx xopne sannrt 1 craxanom
xnnxrxa, xnnxrnrt 10-15 mnnyr, nacrannart 20 mnnyr, nponenrt. Hapyxno.

Meynnna nexapcrnennax
24. Hacro: 2 uante noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 20 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3-4 pasa n ent.
25. Cnexax rpana. Hpnxnatnart na mecro nopaxennx.
26. Hacro: 2 uante noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
sanapnnart 30 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3 pasa n ent.
27. Hacro: 3 crononte noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 30 mnnyr, nponenrt. Moxno ncnontsonart cox cnexe rpant. Hapyxno.

Moxpnunnx
28. Hacro: 1 crononym noxxy cyxo rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa, nnorno saxptrt
cocy xptmxo, sanepnyrt ero n nnornym rxant, nacrannart 8 uacon, nocne uero nponenrt.
Hpnnnmart no '/" craxana 4 pasa n ent o et.
Moxno ncnontsonart cox rpant (npnnnmart no 1 uano noxxe uepes xaxte 2 uaca).

Ounrox nypnypont
29. Hacro: 4 crononte noxxn cnexnx nncrten sannrt 3 craxanamn xnnxrxa, nacrannart 4
uaca, nponenrt. Hcnontsonart nx npomtnannx pan.
30. Hacro: 1 crononym noxxy cnexnx nncrten sannrt 1 craxanom xnnxrxa, nacrannart 4
uaca, nponenrt. Hpnnnmart no 1-2 crononte noxxn 3-4 pasa n ent.
31. Onapnrt cnexne nncrtx (1 crononax noxxa) xnnxrxom, oepnyrt nx mapne.
Hpnxnatnart x ontnomy mecry.

Oynanunx nexapcrnennt
32. Ornap: 1 crononym noxxy cyxnx nsmentuenntx xopne n nncrten sannrt 1 craxanom
not, xnnxrnrt 10 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3 pasa n ent o
et.
33. Ornapo-nacro: 1 crononym noxxy cyxnx nsmentuenntx xopne n nncrten sannrt 1
craxanom not, xnnxrnrt 10 mnnyr, nacrannart 30 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 1
cronono noxxe 3 pasa n ent o et.
34. Cnexax rpana nnn cox pacrennx. Hapyxno.

Hacrymtx cymxa
35. Ornapo-nacro: 2 uante noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
xnnxrnrt 10 mnnyr, nacrannart 1 uac, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 4-5 pas n
ent. Moxno ncnontsonart napyxno.
36. To xe, no nacrannart 30 mnnyr. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 4-5 pas n ent.

Hnxma otxnonennax
37. Hacro: 1 crononym noxxy cyxnx connern sannrt 1 craxanom xnnxrxa, nacrannart 1
uac, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 2 pasa n ent o et.
38. Hacro: 3 crononte noxxn cyxnx connern sannrt 1 craxanom xnnxrxa, nacrannart 20
mnnyr, nponenrt. Hapyxno.

Hoopoxnnx ontmo
39. Hacro: 2 uante noxxn cyxnx nsmentuenntx nncrten sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 30 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no ono nropo- ono rperte craxana 3-4
pasa n ent sa 20 mnnyr o et. Moxno ncnontsonart cox cnexnx nncrten (npnnnmart no 1
cronono noxxe 3 pasa n ent o et).
40. Hacro: 2-3 crononte noxxn cyxnx nsmentuenntx nncrten sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 20 mnnyr, nponenrt. Hapyxno. Moxno ncnontsonart cnexne nncrtx, a raxxe
nonxsxn, nponnrannte coxom n nacroem.
41. Hacro: 2 uante noxxn cyxnx nsmentuenntx nncrten sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 15 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 2 crononte noxxn 3 pasa n ent sa 20
mnnyr o et. Moxno ncnontsonart cox cnexnx nncrten (npnnnmart no 1 cronono noxxe 3
pasa n ent o et).
42. Hacro: 2 uante noxxn ronuentx cemxn cmemart c 2 uantmn noxxamn not,
nsonrart, oannrt 6 cronontx noxex xnnxrxa, oxnanrt n nponenrt. Hpnnnmart nnyrpt
no 1 cronono noxxe 3 pasa n ent. Hpn rnasntx
saonenannxx napyxno.

Hontnt otxnonennax
43. Hacro: 1 crononym noxxy nsmentuenno rpant sannrt craxanom not, onecrn o
xnnennx, no ne xnnxrnrt. Homecrnrt n repmoc na 2 uaca, nponenrt.
Hpnnnmart noncraxana-craxan 3-4 pasa n ent sa 30 mnnyr o et.
44. Hacro: 1 crononym noxxy nsmentuenntx xopne sannrt 0,5 n enoro cyxoro nnna,
onecrn o xnnennx, no ne xnnxrnrt. Homecrnrt n repmoc na 2 uaca, nponenrt. Hpnnnmart
no 1 cronono noxxe 3-4 pasa n ent nepe eo.

Tarapnnx xonmun
45. Ornap: 2 uante noxxn nsmentuenno cyxo rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
xnnxrnrt 15-20 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3 pasa n ent. Moxno
ncnontsonart napyxno.

Ttcxuenncrnnx otxnonennt
46. Ornapo-nacro: 3 crononte noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom renno
not, xnnxrnrt 15 mnnyr, nacrannart 1 uac, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 3
pasa n ent.
47. Hacro: 3 crononte noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt ono uerneprtm craxana
not, nacrannart neenm, nponenrt. Hpnnnmart no 30 xanent 3-4 pasa n ent.

Xnom noneno
48. Hacro: 3 crononte noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 20 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no noncraxana 2-1 craxany 3 pasa n ent nocne
et. Moxno ncnontsonart napyxno.
49. Hacro: 2 crononte noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 20 mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart no 1/4 craxana 2-4 pasa n ent.
50. Hacro: 1 Honropt-2 crononte noxxn cyxo nsmentuenno rpant sannrt 1 craxanom
xnnxrxa, nacrannart 30 mnnyr. Hapyxno.

Herpapnx ncnancxax
51. Hacro: 1 crononym noxxy nsmentuennoro ctptx (cyxoro nnn cnexero rannoma) sannrt
1 craxanom xnnxrxa, pasmemart n nacrannart o ocrtnannx, nponenrt n orxart (cyrounax
osa). Moxno ncnontsonart napyxno.
52. Ornap: 1 crononym noxxy nsmentuennoro ctptx (cyxoro nnn cnexero rannoma) sannrt 2
craxanamn not, onecrn o xnnennx, oxnanrt n nponenrt (cyrounax osa - npnnnmart sa
30 mnnyr o et).

cnorxa enax
53. Hacro: 1-2 crononte noxxn ntcymenntx nnerxon sannrt 2 craxanamn xnnxrxa,
nacrannart 2 uaca, nponenrt. Hpnnnmart no 1/2 craxana 4 pasa n ent. Moxno
ncnontsonart napyxno.

PEBECHO-KVCTAPHHKOBIE PACTEHH

Fysnna uepnax
54. Hacro: 2 crononte noxxn cyxnx nnerxon sannrt 2 craxanamn xnnxrxa, nacrannart 30
mnnyr, nponenrt. Hpnnnmart n ropxuem nne no 1 craxany 2 pasa n ent.
55. To xe, npnnnmart no noncraxana craxana sa uac o et.

Bepecx otxnonennt
56. Hacro: 3 crononte noxxn nsmentuenntx cyxnx nepxymex crene sannrt nymx c
nononnno craxanamn xnnxrxa, nacrannart 2 uaca, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono
noxxe uepes xaxte 2 uaca.

Epnnx otxnonennt
57. Hacro: 1 uanym noxxy cyxnx nsmentuenntx nncrten sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 20 mnnyr, nponenrt (pasonax osa). Hpnnnmart naromax, sa 20-25 mnnyr o
et.

Moxxenentnnx otxnonennt
58. Hacro: 3 uante noxxn cyxnx nsmentuenntx xro sannrt 1 craxanom xnnxrxa,
nacrannart 2 uaca, nponenrt. Hpnnnmart no 1 cronono noxxe 4 pasa n ent.

Pxnna otxnonennax
59. Hacro: 1 crononym noxxy cyxnx nnoon sanapnrt 1 craxanom xnnxrxa, nacrannart 4
uaca, nponenrt. Hpnnnmart no 1/2 craxana 2-3 pasa n ent.
60. Ornap: 1 crononym noxxy nsmentuenntx cyxnx nnoon pxnnt n 1 crononym noxxy
nsmentuenntx cyxnx nnoon mnnonnnxa sannrt 2 craxanamn xnnxrxa, xnnxrnrt 10 mnnyr,
nacrannart 8 uacon, nponenrt. Hpnnnmart no nononnne craxana 2 pasa n ent.

Cocna otxnonennax
61. Ornap: 2 uante noxxn cyxnx nouex sannrt 1 craxanom not, xnnxrnrt 15 mnnyr,
nponenrt. Hpnnnmart no 1-2 crononte noxxn 3 pasa n ent.
62. Ornap: 3 crononte noxxn cyxnx nouex sannrt 1 craxanom not, xnnxrnrt 15 mnnyr,
nponenrt. Hapyxno.


Cnncox nnreparypt
1. Ayxamnon H. A., AonnaH. H., AnnmaenaH. K. n p. Arnac apeanon n pecypcon
nexapcrnenntx pacrenn.- M.: IVIK, 1976.
2. Apremonon B. H. 3enente opaxynt.- M.: Mtcnt, 1989.
3. Iect . K., Iopau H. B., Kaaen I. H. n p. Hexapcrnennte pacrennx n nx npnmenenne.-
Mnncx: Hayxa n rexnnxa, 1976.
4. Ionnepax M. M., Kopxxnna B. u., Hnxnrnn A. A. n p. Inannemne nxopacrymne
pacrennx Hennnrpacxo onacrn.- Hennnrp. ras.-xypn. n xn. ns-no, 1942.
5. Ioponncxax B. Tant nenentx rpan.- M.: Conercxax Poccnx, 1989.
6. Hopanon ., Hnxonon H., Founnon A. unrorepannx.- Co]nx: Mennnna n ]nsxyntrypa,
1970.
7. Kameen A. K. nxopacrymne ceonte pacrennx n namem nnrannn. M.: Hnmenax
npomtmnennocrt, 1980.
8. Kptnon I. B., Kosaxona H. u., Harept A. A. Pacrennx sopontx.- Honocn. xn. ns-no,
1989.
9. Kyuepon E. B., Faxon I. K., Iy]panona H. F. Honesnte pacrennx Rxnoro Vpana.- M.:
Hayxa, 1976.
10. Mnxanona B. C, Tpymxnna H. A. Pacrennx na namem crone.- M.: Conercxax Poccnx,
1989.
11. Monoxonen E. H. Hoapox monotm xosxxam, nnn cpecrno ymentmennx pacxoon n
omamnem xosxcrne.- C.-H, 1912.
12. Hetron A., Hyxtxnunxona M. H. Onomn n nx pannonantnoe ncnontsonanne.- H.: Hs-no
IHVBa, 1944.
13. Hamnncxn B. I. Heuenne rpanamn.- Tomcx, xn. ns-no, 1989.
14. Crexontnnxona H. H., Mypox B. H. Henente xnaonte npnpot.- Mnncx: Vpaxa,
1979.
15. Xperon A. H. Honesnte n npente pacrennx Vpana.- Cnepn. xn. ns-no, 1941.
16. uepennnn B. H. Hnmente pacrennx Cnnpn.- Honocnnpcx: Hayxa, Cn. or-nne, 1987.
17. Bannpo . K., Mannenno H. H., Mnxanoncxax B. . nxopacrymne nnot n xrot.-
Mnncx: Vpaxa, 1988.
Cxannponanne n opaorxa rexcra: Herp Cnomnncxn (Mocxna), 2005.

1. Ocreperarect ynorpenxrt n nnmy opmennx cnnpcxn. B xapxoe nero ero nncrtx
moryr ntstnart ceptesnte oxorn xoxn
2. He nyxno cnnmxom ynnexartcx noeannem xpyrxn n nacrymte cymxn, ocoenno "
cepeunnxam" . B nnx onapyxent nemecrna, crnmynnpymmne cepeunym exrentnocrt,
rax uro nepeeanne moxer npnnecrn x raxnxapnn...

Вам также может понравиться