MONOTEISTIKE RELIGIJE ("Religija" M. Vukomanovi) HRIANSTVO Hrianstvo je najrasprostranjenija religija na svetu (oko 2.000.000.

.000 vernika), koja se temelji na linosti Isusa Hrista, svog osnivaa. To je monoteistika religija, koja se temelji na veri u jednog Boga, ali i na veri u Isusa Hrista kao Boga, odnosno Sina bojeg. Prema teolokim doktrinama hrianstva, usvojenim na prva dva vaseljenska sabora (325. u Nikeji i 381. u Carigradu) hrianski Bog se otkriva kao Trojica, odnosno kao Otac, Sin i Sveti Duh. To su zapravo tri osobe sa univerzalnom boanskom sutinom, izmeu kojih postoji razlika, ali nikada i odvojenost. Na kasnijim vaseljenskim saborima usvojeno je da sam Isus Hristos u potpunosti poseduje i boansku i ljudsku prirodu u svojoj jednoj linosti. Kao istorijska linost, Isus iz Nazareta je najvie pripadao eshatolokim tokovima judaizma. Nakon njegovog raspea, njegova religijska zajednica i uenje se ire dalje, po grko-rimskom svetu. Jezici i religije tog sveta bili su bitno drugaiji od onoga to je Isus propovedao, pa je stoga apostol Pavle prevodio i prilagoavao tim ljudima Isusove ideje koje su potekle iz tradicionalnog judaizma. Pretpostavlja se da je upravo u tom procesu prilagoavanja odnosno helenizacije Isusovog uenja dolo do znaajnih transformacija u istom, koje su od hrianstva i stvorile jednu novu religiju, jasno odvojenu od judaizma. Hriansko sveto tivo je Biblija (Stari i Novi zavet). Novi zavet sadri 27 knjiga, podeljenih u etiri vrste religijskih tekstova: 1) etiri jevanelja (Matej, Marko, Luka i Jovan) 2) Dela apostolska 3) 21 poslanica (od kojih se najvei deo pripisuje apostolu Pavlu) 4) jedna apokalipsa (Otkrivenje Jovanovo) U hrianskoj teologiji moemo razlikovati dva aspekta u konceptu Boga. Prvi je njegova apsolutna transcendencija, a drugi je lini aspekt boanskog bia. Po ovom shvatanju, Bogu se nikad ne moe pristupiti u njegovoj transcendenciji, jer je on nespoznatljiv u svojoj sutini, ve samo linim doivljajem njegove energije i njegovog

delovanja. Jedino na taj nain Bog je imanentan i sveprisutan. Ta energija je vie stvar iskustva negoli znanja, i ispoljava se na mnotvo naina npr. u svetu oko nas, u nama, u naim odnosima sa drugim ljudima itd. Hrianska teologija se oslanja na judejsko stanovite da je Bog stvorio svet ni iz ega, ali tom stvaranju ne daje vremensku granicu, ve ga smatra kontinuiranim procesom i shvatanjem da je boanska aktivnost uvek i svuda prisutna. To stalno nastajanje sveta, po (pravoslavnom) hrianskom shvatanju, nije samo in boanske slobodne volje, ve i njegove ljubavi i milosti dar boji. Kada je o evharistiji (liturgiji) re, evharistija na grkom znai "zahvalnost", a re liturgija se odnosi na in bogosluenja u najoptijem smislu. Vremenom se ograniila na bogosluenje, tj. na evharistiju kao zahvalnost Bogu. Postoji nekoliko perioda razvoja liturgije apostolsko doba, patristiko doba, srednjovekovna liturgija (istona i zapadna), period reformacije i kontrareformacije i moderno doba. U svakom od ovih perioda ona se razvijala i transformisala (npr. menjao se izgled hramova, svetenici su se razdvajali od pastve, tokom reformacije se gubi njen sakramentalni karakter itd.). U poetku, kada je crkva bila proganjana, bogosluenje se vrilo tajno, po kuama. U etvrtom veku hrianstvo postaje priznata religija, izjednaena sa ostalim religijama u Rimskom carstvu, te dolai do izlaska crkve u javnost, i tada se bogosluenje prenosi u hramove i crkve. Dva glavna praznika u hrianskoj tradiciji su roenje Hristovo (Boi) i Hristovo razapinjanje i smrt na Krstu (Veliki Petak), te njegovo vaskrsenje (Uskrs) MONATVO re monah vodi poreklo od grke rei monachos, koja je, opet, izvedena od prideva monos (sam, jedini, ostavljen). Prvi organizovaniji vidovi hrianskog monatva javljaju se u Egiptu u 3. i 4. veku, i ire se na Siriju i Palestinu. Prvim poznatim hrianskim monahom smatra se egipatski otac Antonije. Poznata je njegova biografija ("ivot Antonijev"), iji je autor Atanasije Aleksandrijski. Ona predstavlja vaan izvor saznanja o pustinjacima. Iz ovih pretea monatva u 3. i 4. veku javljaju se tri danas poznata glavna oblika monatva:

1) pustinjaki (najstariji tip; pustinjaci su usamljeni isposnici koji ive daleko od drutva, u izolaciji, i ne tee nekom organizovanijem obliku monakog zajednitva. Spomenuti Antonije je pripadao ovom obliku monatva, kao i Pahomijeva zajednica) 2) polupustinjaki (slian pustinjakom, ali sa naglaskom na individualni napredak monaha, koji su iveli po izdvojenim elijama, i sa znaajem njihovog odnosa sa duhovnim ocem koji je harizmatski osniva zajednice) 3) monastiki tip Hrianske crkve se dele u tri velike grupe Rimokatolika crkva, Istone pravoslavne crkve i Protestantske crkve. Ako ubrojimo sve ostale, manje istaknute hrianske crkve (monofiziti, nestorijanci), kao i denominacije i sekte, dolazimo do cifre od oko 20.000. Posebne istorijske posledice ostavili su raskoli izmeu pravoslavnog Istoka i katolikog Zapada (1054.), kao i izmeu katolika i protestanata (16. vek). U raskolu iz 1054. predmet spora predstavljala je doktrina o papstvu i tumaenje Simvola vere naime, hrianski Istok nije verovao da je Papa obdaren nekom jedinstvenom boanskom milou tanije, da je on vrhovni poglavar Crkve (pontifex maximus) ve ga je smatrao prvim meu jednakima. Kada je o pravoslavnim crkvama re, interesantno je da njihova geografsk rasprostranjenost oslikava oblik slian krstu na zemaljskoj kugli. Pravoslavna crkva je porodica samostalnih patrijarija i arhiepiskopija, koju na okupu dri jedinstvo u veri i zajednitvo u Svetim Tajnama. Ona je decentralizovana; nema, poput katolike crkve, centralizovanu organizaciju, niti vrhovnog poglavara. Iako postoji formalno carigradski (vaseljenski) patrijarh, on nema pravo da se mea u unutranje stvari drugih crkava. Pravoslavna crkva je jedinstvo lokalnih, ali ne nuno i nacionalnih crkava (mada neke od njih to i jesu), i ne zasniva se na politikom naelu dravne crkve. Prednost njene decentralizacije je u lakom prilagoavanju promenjenim uslovima. PROTESTANTSKA REFORMACIJA "Religija", str. 27-28

RANO HRIANSTVO OD ISUSA DO HRISTA (Milan Vukomanovi) Vekovima se na rano hrianstvo gledalo kao na jedan jedinstven i celovit religijski pokret, u kome su se tek kasnije, zbog "raskolnike" delatnosti jeretika i shizmatika pojavile vidljive, pa i nepomirljive razlike. Meutim, novija saznanja nam kazuju da su stvari obrnute, tj. da je religijski pluralizam prethodio religijskoj ortodoksiji, a ne da je obrnuto. Naime, sada se sa punim pravom moe rei da je hrianstvo od samog poetka bilo jedan heterogeni, pluralistiki religijski pokret, u kojem sve do 4. veka nije mogue locirati neki "glavni tok" razvoja. To nam pokazuju meusobne razlike izmeu razliitih jevanelja u kojima je prikazivan Isusov ivot. Koja su to znaajna otkria koja su doprinela da prouavanje ranog hrianstva postane tako dinamino podruje?

I ARHEOLOKI NALAZI
1) SVICI SA MRTVOG MORA (KUMRANSKI RUKOPISI) naeni su nakon Drugog svetskog rata u Judejskoj pustinji. Kumranski rukopisi su znaajni za prouavanje ranog hrianstva iz 3 razloga: -dobro osvetljavaju palestinski stratum Novog zaveta. Budui da su ideologija, terminologija, kao i nain ivota Kumranske sekte umnogome nalikovali religjskom doktrinama i aktivnosti ranih hrianskih zajednica opisanih u Novom zavetu -Kumranski rukopisi doprinose boljem razumevanju palestinskog judaizma u helenizmu, jer pruaju neposredan uvid u originalne dokumente jedne od palestinskih jevrejskih zajednica koja je bila aktivna u doba fariseja i sadukeja, znaajnih judejskih sekti koje se spominju i u jevaneljima

-interesantni su i sa stanovita filologije, budui da se meu ovim tekstovima nalazi i najstarija do sada naena kopija jednog biblijskog teksta (u pitanju je knjiga proroka Isaije sastavljena oko 100. godine pre nove ere) 2) KODEKSI IZ NAG HAMADIJA re je o vanoj zbirci religijskih dokumenata koju su sluajno nali egipatski seljaci u potrazi za ubrivom. Ove dokumente Crkva je dugo oznaavala kao jeretike, ali su oni interesantni iz naune perspektive. Naprimer, u tim tekstovima nalazi se i Jevanelje po Tomi, koje, prema miljenju strunjaka moe biti najstarije jevanelje u istoriji hrianstva, ak starije i od Markovog jevanelja, koje se inae smatra najstarijim. 3) OTKRIE ANTIKOG GRADA SEFORISA U IZRAELU arheolozi su uspeli da rekonstruiu kako je ovaj grad izgledao u Isusovo vreme. Seforis je veoma blizu Nazareta, tako da se pretpostavlja da je Isus sa roditeljima bio u prilici da se u njemu zatekne (tavie, po predanju, njegova majka Marija je roena u ovom gradu)

II KRITIKO PROUAVANJE BIBLIJSKIH TEKSTOVA

3 metoda analize biblijskih tekstova: 1) ANALIZA REDAKCIJE metod kojim se nastoji odrediti teoloka perspektiva (pozicija) ranohrianskog autora na osnovu prouavanja naina na koji on koristi svoje izvore. 2) ANALIZA OBLIKA metod prouavanja biblijskih tekstova sa ciljem da se u njemu izdvoje, klasifikuju i analiziraju zasebne celine, kako bi se utvrdilo njihovo (ne)postojanje u nekoj drugoj, usmenoj formi, pre nego to su ule u sastav pisanog dokumenta.

3) ANALIZA ANRA metod kojim se, utvrivanjem anra odreenog teksta, odreuja i osnovna namera njegovog autora (npr. rani hriani su stvorili novi anr religijske literature jevanelje kako bi mogli da propovedaju) DOKUMENT Q re je o dokumentu kojeg su, na osnovu gore navedenih metoda, naunici konstruisali. Dokument Q se sastoji iskljuivo od Isusovih govora i izreka, a nastao je na osnovu analize jevanelja po Mateju i Luki. Ovaj dokument pokazao je da se izvorna zajednica vrlo malo podudara sa onom slikom koju crkva propagira. Isusovi sledbenici, naime, njega jo uvek nisu nazivali Hristom, nisu spominjali njegovo vaskrsenje, niti su pripisivali poseban znaaj njegovoj smrti. Znaajni su i nalazi do kojih se dolo analizom pisama apostola Pavla, putem ova 3 metoda. Naime, ustanovljeno je da kasnija hrianska teoloka recepcija Pavlovog uenja ne odgovara perspektivi koju je sam Pavle imao o sebi i svojoj religiji. On nigde u svojim pismima ne govori o hrianstvu, niti o tome da je ono to on propoveda neka nova religija. Pre se moe rei da je on bio pristalica judaizma, ali da je njegovo delo predstavljalo pomak od farisejskog ka hrianskom judaizmu. Drugim reima, hrianstvo kao nova religija jeste rezultat tek kasnije interpretacije izvornog predanja o Hristu. U tom smislu moemo govoriti o tome da je rano hrianstvo zapravo bilo jedan veoma dinamian, harizmatski i demokratski pokret, dok je hrianska Crkva docnije delala potpuno suprotno bila je statina, hijerarhijska institucija. IZVORI ZA PROUAVANJE RANOG HRIANSTVA I BIBLIJA 1) HEBREJSKA BIBLIJA (STARI ZAVET) postojanje unutranje simetrije (vidi knjigu); znaajna je jer je to bila biblija prvih hriana 2) HRIANSKA BIBLIJA (NOVI ZAVET) ideja o Novom zavetu proizala je iz ranohrianskih tekstova u kojima se Hrist svojom smru istie kao posrednik u novom

savezu sa Bogom (novom zavetu); i ovde ima unutranje simetrije (i ovde vidi knjigu :)); glavni kriterijum selekcije bila je tradicija ako je neki tekst sa izvesnim pouzdanjem pripisan nekom apostolu, bio bi uvrten u kanon (pritom je i lino poznanstvo sa apostolom bilo od znaaja). Inae, najstariji tekstovi u hrianskoj Bibliji nisu jevanelja, ve Pavlova pisma. II NEKANONSKA LITERATURA: 1) APOSTOLSKI OCI re je o zbirkama ranohrianskih dokumenata (uglavnom poslanica) koje su napisali episkopi, jerarsi i druge istorijske linosti, meu kojima episkop Ignjatije, Kliment Rimski i Polikarp iz Smirne. Bave se temama poput crkvenog ustrojstva, moralne ispravnosti, odbacivanja jeresi i sl. 2) NOVOZAVETNI APOKRIFI spisi koje je crkva dugo vremena zabranjivala kao jeretike 3) KODEKSI IZ NAG HAMADIJA po svom poreklu, mogu se razvrstati u a) nehrianska gnostika dela; b) hrianska gnostika literatura; c) hermetiki spisi; d) hrianska sofioloka literatura. Pretpostavlja se da je ova biblioteka najverovatnije pripadala Pahomijevoj monakoj zajednici III PAPIRUSI, PISMA, NATPISI (znaajni, jer datiraju iz vremena pre pojave novozavetnih kodeksa) 1) PAPIRUS RAJLENDS 2) PAPIRUS IZ OKSIRINA 3) PISMA NA GRKOM 4) RELIGIJSKI NATPISI (NPR KAMEN IZ AFRODIZIJASA) IV IZVETAJI RIMSKIH ISTORIARA (znaajni, jer donose direktnu, od hrianskih izvora nezavisnu potvrdu da je Isus bio istorijska linost)

1) TACIT ("ANALI") govori o poarima u Rimu pod Neronom, i o pogubljenju Hrista u doba kada je Pontije Pilat bio guverner Judeje 2) SVETONIJE 3) JOSIF FLAVIJE (sporno autorstvo, zbog izrazito pozitivnog prikaza Isusa i zbog onga "hriani su se odrali sve do dananjeg dana") 4) PLINIJE MLAI JEVREJSKO HRIANSTVO U uem smislu, jevrejski hriani su zasebna, autohtona religijska grupa unutar hrianstva iz prvog i drugog veka. Budui da nisu pripadali glavnim tokovima hrianstva, crkveni oci su ih dugo smatrali za jeres. U hrianskim krugovima su poznati kao ebioniti i nazoreji. Ebioniti (heb. ebionim - siromaan) je termin koji se u izvornom smislu odnosio na dobrovoljno odricanje od vlasnitva u duhu ranohrianske etike. Vremenom se ovo ime poinje zloupotrebljavati, pa su se ebionitima oznaavali oni hriani za koje se smatralo da su "siromani verom u Hrista". (O nazorejima se ne spominje nita u knjizi). O uenjima jevrejskih hriana iz najranijeg perioda veoma se malo zna. Neki crkveni oci u svojim spisima spominju Nazorejsko i Ebionitsko jevanelje, kao i Jevanelje po Hebrejima i Jevanelje po Egipanima. Iz ovih jevanelja moe se uvideti da su jevrejski hriani na Jakova, Isusovog brata i prvog poglavara Jerusalimske crkve, gledali sa mnogo pijeteta. Ebioniti su bili i u polemici sa apostolom Pavlom oko toga da li nejevreji mogu direktno pristupiti krtenju. Pavle je smatrao da mogu, a ebioniti su zastupali konzervativno stanovite da mogu samo ako se podvrgnu obrezivanju. Sabor u Jerusalimu 51. godine presudio je u Pavlovu korist.

Kasnije, Jakovljeva smrt kao i docniji rat Jevreja i Rimljana podstakli su ebionite da napuste rodni Jerusalim i da se presele u Pelu. CRKVENA ORGANIZACIJA Izvori za prouavanje najranije hrianske religijske i socijalne organizacije su raznoliki. Najbitniji od njih su jevanelja, Dela apostolska, Pastoralne poslanice i Didahe nekanonski spis, kratak po obimu, koji je bio namenjen kandidatima za krtenje kao prirunik putem koga su se informisali sa temeljnim naelima hrianske etike i liturgijske prakse; kasnije je uvrten u nekanonski spis "Apostolski oci". RELIGIJSKA ORGANIZACIJA u navedenim spisima nailazimo na heterogenu sliku o ranoj hrianskoj crkvi. S jedne strane, imamo pojam o crkvi kao o statinoj, hijerarhijskoj i izrazito patrijarhalno ustrojenoj instituciji. S druge strane, najraniji hrianski pokreti nalikovali su dinaminim, idealistikim socijalnim pokretima, sa prilino radikalnim pogledima na porodini ivot, crkvenu hijerarhiju i privatno vlasnitvo. Ovaj drugi model je stariji; prvi je nastupio tek kasnije. SOCIJALNA ORGANIZACIJA prvi Hristovi sledbenici razvili su jedan specifian etos i nain ponaanja. Tipine odlike te rane hrianske ideologije su: 1) ETOS BESKUNITVA odricanje od kunog ivota i stalnog boravka u nekom mestu 2) ODRICANJE OD PORODINIH SVEZA raskid s familijom. Pa ipak, neki apostoli su na putovanja vodili i svoje ene 3) PREZIRANJE BOGATSTVA I PRIVATNOG VLASNITVA Kada je o crkvenoj hijerarhiji re, tek se u dokumentima iz drugog veka (Pastoralne poslanice, Didahe), spominju funkcije biskupa, svetenika i akona.

PROGON HRIANA U periodu od 3 i po veka o kojima govorima, progoni hriana bili su na snazi svega pedesetak godina. U Tacitovim Analima spominju se prvi progoni hriana u Rimskoj imperiji, sprovedeni za vladavine cara Nerona, koji je optuio sledbenike Isusa Hrista da su podmetnuli poar u Rimu, koji je Neron sam podmetnuo. Posle Nerona Domicijan progoni hriane u Maloj Aziji, rajem 1. veka. Uzrok tih progona bilo je suprotstavljanje hriana oivljavanju kulta vernika. Otkrivenje Jovanovo se danas tumai kao spis koji se odnosi upravo na ove dogaaje. Period najsurovijih progona hriana u Rimskom carstvu zbio se u drugoj polovini 2. veka za vladavine Marka Aurelija. Progon hriana je po prvi put zakonski legalizovan poetkom 3. veka za vladavine Septimija Severa. Sredinom 3. veka Decije zapoinje prvi sistematski progon protiv Crkve, tako to uvodi obaveznu praksu javnog rtvovanja za sve svoje podanike. Hriane su provalili tako to su oni odbijali da prinesu rtvu. Poslednje surove progone protiv hriana preduzeo je Dioklecijan (krajem 3. i poetkom 4. veka). On je 303. god. pokrenuo tzv. "Veliki progon", a iste godine je doneo i 3 edikta (str. 226). 311. godine prestaju progoni za vladavine Galerija. On hrianima dozvoljava da ponovo ispovedaju svoju veru po kuama, pod uslovom da ne remete javni red i mir. Ta odluka je oznaila zvanian prestanak svih progona hriana u Rimskom carstvu. 313. godine se donosi Milanski edikt.

10

KANONIZACIJA HRIANSKE BIBLIJE Po svemu sudei, postojei hrianski kanon uoblien je tridesetih ili etrdesetih godina 4. veka. Ono to je izvesno, to je da su prilikom izbora i recenzije kanonskih tekstova jedan od odluujuih faktora predstavljali politiki, dravni razlozi i motivi. Proces kanonizacije je tekao u vie faza: 1) IZDVAJANJE MANJIH KORPUSA TEKSTOVA ve poetkom drugog veka poinje izdvajanje manjih celina koje su inile prve kolekcije ranohrianskih dokumenata, poput zbirke Pavlovih pisama. 2) MARKIONOVA ZBIRKA TEKSTOVA "INSTRUMENTUM" sredinom 2. veka gnostik Markion objavljuje kompilaciju tekstova zbog koje je bio ekskomuniciran iz Crkve, budui da je neke hrianske i hebrejske tekstove izostavio. 3) MELITOVA LISTA oko 180. godine Melit sastavlja listu knjiga koje su, po njemu, inile zbirku "Staroga zaveta". 4) MURATORIJEV KANON prva kompletnija lista novozavetnih dokumenata, poznata kao Muratorijev kanon, napravljena je poetkom 3. veka 5) EUSEBIJE CEZARIJSKI I ANTONIJE ALEKSANDRIJSKI u etvrtom veku, najpre je Eusebije iz Cezareje svrstao novozavetne dokumente u 3 kategorije; potom, 367. godine, objavljena je prva celovita lista novozavetnih knjiga, u Uskrnjem pismu Atanasija Aleksandrijskog, koja je sadrala 27 knjiga. Atanasije prvi i spominje re kanon, kako bi ukazao na njihov znaaj.

11

CRKVA I IMPERIJA Tokom 4. veka paganska Rimska imperija transformie se u hriansku dravu. Najvea zasluga za taj preokret pripada caru Konstantinu, ali i njegovim crkvenim savetnicima Eusebiju Cezarejskom i Eusebiju Nikomedijskom. Konstantin je nakon tripa koji je imao pre bitke (str. 243-244; ono sa krstom na nebu) poeo blagonaklono da gleda na hrianstvo. 313. godine doneo je Milanski edikt kojim je hrianstvo dobili potpuno ravnopravan status sa ostalim religijama u Rimskom carstvu. Sledei istorijski korak nainio je car Teodosije, kada je 387. hrianstvo proglasio i zvaninom religijom Rimskog carstva. Kada je Konstantin odluio da se prikloni hrianstvu, mnogi delovi stanovnitva i dalje su ostali privreni paganstvu. U pribliavanju hrianstva njima presudna je bila uloga Eusebija Cezarejskog koji je u svojim "Besedama" stvorio najvaniju formulaciju hrianske politike teorije. Sutina te teorije je u sledeem: imperator je posrednik izmeu naroda i Boga, i on ima univerzalnu mo i odgovornost. Monarhija je, stoga, idealan oblik vladavine, dok je demokratija = anarhija. Ovde autor pravi analogiju izmeu monarhije (vladavine jednog) i monoteizma (vere u jednog boga) kao pravih stvari, te poliarhije (vladavine mnotva) i politeizma kao loih stvari. SABOR U NIKEJI I ARIJANSKA KONTROVERZA u periodu konsolidacije hrianstva, ostala su mnoga nereena teoloka, politika i organizacijska pitanja koja su bila razmatrana na 7 vaseljenskih sabora. Inae, postoje 4 tipa crkvenih sabora: 1) EKUMENSKI (VASELJENSKI) obuhvataju sve episkope u dravi, a njihove odluke sankcionie i potvruje sam imperator 2) MITROPOLITSKI uestvuju biskupi (episkopi) iz odreene provincije 3) EPISKOPI sastanci biskupa i svetenstva iz samo jedne episkopije

12

4) PATRIJARIJSKI SABORI (SINODI) skupovi razliitih patrijarija predvoenih njihovim patrijarsima Prvi vaseljenski sabor odran je 325. godine u Nikeji, a sazvao ga je car Konstantin. Neposredan povod za to bila je arijanska kontroverza, tj. uenje svetenika Arija po kojem Bog Otac i Hrist nisu oduvek zajedno postojali (kao to se tvrdilo), ve da Hrista, ukoliko su Bog Otac i Hrist ravnopravni, ne treba nazivati sinom ve bratom bojim. Arije je stekao dosta pristalica (meu kojima i oba Eusebija), a njegov ljuti protivnik bio je Antonije Aleksandrijski, koji je, uzgred, i razreio arijansku kontroverzu. Na saboru je ipak odbaeno arijansko uenje (Arije je proglaen za jeretika), i formulisan je Nikejski simbol vere u kome je precizno objanjen odnos izmeu Boga Oca i Sina. Odbacujui Arijevu koncepciju o Sinovljevoj podreenosti Ocu, sabor je odredio Hrista kao jednosunog sa Ocem. Druga bitna odluka ovog sabora, pored formulisanja Nikejskog simbola vere, bilo je i utvrivanje principa po kojem e se ubudue odreivati datum Uskrsa Nedelja nakon prvog punog meseca koji sledi posle prolene ravnodnevnice. Drugi vaseljenski sabor odran je 381. u Konstantinopolju, a sazvao ga je car Teodosije. Na ovom saboru dopunjen je simbol vere, uvoenjem uenja o proishoenju Duha iz Oca. Takoe, crkvi u Konstantinopolju dodeljeno je drugo mesto u rasporedu buduih patrijarija (odmah iza Rima) (POGLEDATI JO STR 257-260 AKO ZATREBA)

13