Odlucivanje o radjanju u savremenoj porodici Istrazivanje porodica sa jednim detetom i porodica sa troje dece u Krusevcu i okolini Ljubica M.

Rajkovic

Istrazivanje je sprovedeno na Krusevackom podrucju , istrazivanje je vremenski locirano prateci reproduktivne obrasce tokom 19. veka i tokom danasnjih dana. Studija je proizvod autorkinog interesovanja za uzroke niske rodnosti i malog br..dece u porodici, kao i namere da predlozi niz mera za prevazilazenje te pojave. Rezultati bi trebalo da doprinesu da se siromasno istrazivacko iskusto u vezi roditeljstva obogati novim podacima o odnosima polova i razlozima niske rodnosti. Na osnovu rezultata istrazivanja se ocekuje preduzimanje mera na rehabilitaciji roditeljstva putem individualizacije roditeljstva, otklanjanjem uticaja prinude opstih kolektivnih normi kao i smanjivanjem visokog stepena eksploatacije zenskih potencijala. Osnovno nacelo koje se zastupa u ovom radu jeste da je snizavanje fertiliteta na nasim prostorima izraz prinude opstih kolektivnih normi ustaljenih na nivou obaveznog rodjenja muskog deteta. Zastupljena je i teza da da je odnos izmedju polova u drustvu i u porodici danas kao i dva veka ranije u svemu oslonjen na patrijarhalni sistem odnosa, na paternalizam u porodici koji uslovljava visok stepen eksploatacije zenskih potencijala. U takvom sistemu vrednosti se postuje samo jedan zakon a to je da zena mora da rodi muskog naslednika svome muzu kako bi se sacuvala tradicija i materijalna dobra ostala nepodeljena. U ovom projektu korisceni su rezultati anketnog ispitivanja intervjua i posmatranja pojedinih porodica koji su sprovedeni na teritoriji opstine Krusevac u nekoliko vremensk. perioda u decemb. 1994 i januar. i julu 95 god. Ispitivanje se vrsilo paralelnim razgovorom sa muskarcem i sa zenom. Takodje posmatralo se odlucivanje o radjanju u dva slucaja u porodicama koje imaju samo jedno dete i u porodicama koje imaju troje dece. Uz to je uzet za razmatranje i treci slucaj porodice bez dece koje su uzete kao kontrolne grupe. Ove grupe su znacajne za ispitivanje jer predstavljaju odstupanje od najcesceg modalnog oblika reprodukcije koji podrazumeva radjanje dvoje

dece. Uzorak je obuhvatao 40 porodica sa jednim i troje dece iz sela i grada kao i 17 porodica bez dece. Osnovne hipoteze u istrazivanju su da u najvecoj meri nece biti zastupljeno dogovaranje partnera i odlucivanje o radjanju u savremenoj porodici. Da ce ponasanje u procesu reprodukcije biti pod snaznim uticajem tradicionalnih normi da se ocekuje da se radjanjem obezbedi naslednik porodicnih poseda. Ove opste hipoteze spesifikovane su posebnim hipotezama kao sto su : nizak kvalitet zivota, eksploatacija zenskih potencijala i nepovoljan polozaj zene, materijalna dobra uticu na odluku roditelja da imaju jedno dete tj troje, materijalna dobra su iznad svake vrednosti pa i vrednost dece, zene nemaju dominantnu ulogu u odluci o radjanju. Istrazivanje je pokazalo da je zastupljen patrijarhalni sistem odnosa u savremenoj porodici koji se ogleda u sledecem: razlog stupanja u brak je radjanje potomstva. Sa udajom se od zene ocekuje da bude prvenstveno sposobna da radja decu ali ipak od zene se ocekuje da radja najpre musku decu usled favorizovanja muskog deteta u odnosu na zensku. Zene takodje u pitanjima planiranja porodice nemaju velikog udela vec su u situaciji da se mire sa ocekivanjima i zahtevima muza ili pak rodjaka. Odstupanje od uobicajene prakse da se ima dvoje dece, rodjenjem jednog ili troje dece nije rezultat planiranja roditeljstva tj. dogovora medju njima vec je rezultat odluke nastale pod uticajem patrijarhalnog odnosa prema kome su muska deca vise vrednovana od zenske. Zene ostaju na jednom detetu ili produzavaju radjanje do troje dece da bi udovoljile zeljam muza, svekrva za rodjenjem sina. Odlucivanje o roditeljstvu u gradskim porodicama je prozeto stambeno-finansijskim problemima koji podrazumevaju nezaposlenost, nereseno stambeno pitanje, nizak nivo fertiliteta, ostajanje na jednom detetu ili pak altruistickim motivima za radjanje troje dece. Porodice sa najpovoljnijim materijalnim uslovima imaju najmanji br. dece usled zelje da sa malim brojem dece sacuvaju povoljan materijalan polozaj domacinstva. Pretpostavka je da je zena bezuslovno pokorna muzu u roditeljstvu posto on odlucuje koliko ce imati dece. Pretpostavka je da u gradskim porodicama zena nije bezuslovno pokorna muzu u odlucivanju vec ima aktivnu ulogu . Rezultat toga je planirano roditeljstvo, sto je osobenost zaposlenih zena sa povoljnijom obrazovnom strukturom.

Samo je 12 zena od ukupno 80 anketiranih a koje su majke jednog ili troje dece izjavile da su one odlucile o velicini porodice. Od 20 seoskih porodica sa troje dece u 85 posto slucajeva je bilo rodjeno prvo i drugo zensko pa je reprodukcija nastavljena u zelji za rodjenjem sina. U gradskim porodicam sa troje dece vise od polovine roditelja nastavilo reprodukciju posle rodjenja prvog muskog deteta. U Krusevcu br. abortusa je u stalnom porastu. Kontrola radjanja upotrebom sredstava kontracepcije nije bila uobicajena kako u seoskim tako i u gradskim porodicama. Reproduktivna sposobnost seoskih i gradskih porodica sa jednim i porodicama sa troje dece merena prosecnim brojem trudnoca po jednoj zeni je skoro podjednaka 3, 5 naspram 3,12 i kada bi se taj broj realizovao moglo bi se postici obnavljanje stanovnistva na Krusevackom podrucju. Ispitanice sa visokim obrazovanjem su imale dvostruko manje abortusa nego ispitanice sa osnovn. skolom ili bez. Neupotreba sredstava kontracepc. je posledica nedovoljne obavestenosti. Razlozi za nekoriscenje kontracepc. kazuju da je svaka druga navodila da se muz brine o tome sto je imalo za posledicu veliki br. abortusa. Sto se tice motivisanosti za roditeljstvo ispitanice sa najnizim obrazovanjem navodile su razloge za br. dece u porodici: muz je zeleo sina , oboje smo zeleli sina, produzavanje loze, dok su ispitanice sa visokim obrazovanjem izjavljivale da imaju decu zato sto su ona rezultat ljubavi,smisao zivota i sl. Takodje se pokazalo da je svaka druga majka jednog deteta bila nezadovoljna br. dece u porodici i to cesce majke iz seoskih poridica jer su se cesce pokoravale muzevljevim zahtevima. Medjutim pokazalo se da iako su ocevi najcesce odlucivali o br. dece oni su cesce bili nezadovoljni odlukom o ostajanju na jednom detetu u porodici, razlozi odlazak u vojsku , manje brinu kad je dvoje dece i td. Analiza odnosa izmedju partnera u porodici sa jednim detetom i u por. sa troje dece kao i podela uloga u domacinstvu pokazuje da opterecenost roditeljstvom pogadja i majku i oca ali na razlicite nacine. Zenu kao staratelja a oca kao snabdevaca, cime se ucvrscuje patrijarh. tradicion. odnos. Roditeljstvo je polno odredjeno. Teret obaveza u vecoj meri nosi majka. Supruga ne trazi pomoc od muza i ne dobija je. U okviru staranja o deci. svako radi svoj posao. Ravnopravni odnosi medju partnerima javljaju se redje i to samo u pojedinim porodicama u kojima je zena obrazovana. je

Deca stranih radnika Druga generacija jugosloven. ekonomskih emigranata u zemljama Zapadne Evrope Milena Davidovic Fenomen druge generacije ekonomskih emigranata javlja se sredinom sedamdesetih godina 20. v i vezuje se za prekretnicu u razvoju tkz. privremenih ekonomskih emigracija iz manje razvijenih zemalja juzne Evrope u visoko razvijene zemlje zapadne Evrope. Polovinom 70ih god. u industrijski najrazvijenijim zemljama zap. Evr. u to vreme je radilo 16 miliona stranih radnika. Sve je cesca upotreba izraza druga generacija ekonomskih emigranata ili druga generacija migranata. Prekretnica u razvoju migracija javlja se krajem 73. i poc74. god. Bio je to period kada su vlade najrazvijenijih zapadnoevr. zemalja donele dve znacajne odluke. Dolazi do zaustavljanja zaposljavanja stranih radnika kao i odluka o drustveno ekonomskoj integraciji ne samo stranih radnika vec i njihove dece dakle druge generacije ekonomskih emigranata. Cetiri zapadno evrops. zemlje Nemacka, Francuska, V. Britanija i Svajcarska zaposljavale su 90 procen. ukupnog br. stranih radnika. Ove zapadnoevropske zemlje su od pocetka masovnog zaposljavanja stranaca stavile do znanja da su one zemlje privremenog useljavanja. Isto tako sami radnici nisu polazili u stranu zemlju sa namerom da u njoj ostaju do kraja zivota vec privremeno. Najveca pometnja bi nastajala kada strani radnik biva primoran da u inostranstvo dovede svoju suprugu jer je to bio nacin da se zarade povecaju jel bi i ona radila. Takodje na produzenje ovog boravka uticalo je i skolovanje dovedene i novorodjene dece . Najveci br. radnika bio je zaposlen u industr. granama i zanimanjima sa najnizim najamninama i najtezim uslovima rada gradjevinarstvo, masinska, tekstilna industrija. No presudni uzroci njihovog niskog dr. polozaja su zvanicne mere koje se preduzimaju za ogranicavanje njihovog napredovanja kao i diskriminacija .Osnovna obelezja dece stranih radnika su ona koja su vazila i za njihove roditelje a to je zauzimanje najnizih polozaja u ekon drustv. strukturi , zastoj u razvoju maternjeg jezika, zastoj u razvoju kult. indentiteta, slabiji izgledi za promenu drustvenog polozaja. Bitna odlika pripadnika dr. generacije migranata je to sto se nalaze

na granici dva sistema:zemlje useljenja i zemlje porekla. Dodir dr.generacije migranata sa izvornom kulturom je daleko slabija. Oni su izlozeni sredstvima masovnih komunikac. pa naucivsi jezik zemlje u kojoj zive usvajaju ga kao najsigurnije sredstvo za komunikaciju i obrazovanje. Od samog pocetka dovodjenja dece stranih radnika, pokazalo se da je glavni problem za njihovo napredovanje njihovo obrazovanje. Postojali su podaci da deca cesto nisu pohadjala nikakve skole . Takodje najcesci problem bio je i nepoznavanje jezika. Po svom tesko polozaju posebno su se isticali mladi koji su se zatekli ili su dosli u zapadn. evropske zemlje u periodu izmedju svoje 14. i 21. godine. I upravo to su deca koja su se zaposljavala odmah po dolasku u stranu zemlju bez obzira na to da li su zavrsili skolu ili ne. Drugu generaciju migranarta cemo posmatarati kao skupinu dece cije su detinjstvo ili mladost bili vezani za boravak u stranoj zemlji zbog privremenog zaposljavanja u inostranstvu jednog od njihovih roditelja. Deca stranaca koja u zemlji prijema nastavljaju skolovanje nemaju vecih izgleda na uspeh. Ova deca su po pravilu prekidala skolovanje posto bi napunila 16 god. jer nisu ni znali da imaju pravo da nastave skolovanje. Jos sedamdesetih god. je utvrdjeno da u Nemackoj 25 posto dece stranih radnika koja se nalaze u u uzrastu za obavezno skolovanje ne pohadja nikakvu skolu zato sto ili vec rade ili cuvaju mladje sestre i bracu. Vecina ove dece se nije vratila u zemlje porekla svojih roditelja nego je nastaviilo da radi u Nemakoj kao nekvalifikovana radna snaga. Takodje zakon o skolovanju stranaca u Nemackoj 70ih god. nalagao je da se stranim radnicima moze omoguciti dopuna strucnog obrazovanja tek nakon tri godine rada u toj zemlji. Ogroman procenat jugosl. ucenika je pohadjao zanatske skole u kojima se vrsila priprema za radnicka zanimanja. Jedan od problema koji se javlja je problem dvojezicnosti.Kod one dece koja su rodjena u inostranstvu desava se da je jezik sredine u kojoj zive njihov maternji jezik a jezik kojim govore njihovi roditelji drugi jezik. Najbrojnija grupa su ona deca kod kojih nijedan jezik nije razvijen kao maternji sto znaci da su izlozeni dvostrukoj polujezicnosti. Druga velika grupa su ona deca koja su dosla u inostranstvo sa jezikom svojih roditelja . Tu se takodje pokazao slucaj dvostruke polujezicnosti. Obavljeno je istrazivanje i o zeljama za povratak jugoslovenske druge generacije migranata. Od ukupnog br. ispitanika bilo je najvise omladinaca. Polovina njih je vec tada boravilo u inostranstvu duze od 10 god. Na pitanje o glavnim problemima sredine u

kojoj zive navodili su probleme dikriminacije stranaca, problem ekonomske prirode, nezaposlenost stranaca, problem usamljenosti, drugacije kulture i mentaliteta. Takodje postojalo je nezaposlenosti. Najspecif. odlika svih jugosl. pripadnika dr. generacije migranata je to sto su mnogi od njih ostali bez zemlje porekla odnosno domovine onakve kakvu su napustili. Kao domovinu oni pamte nesto drugo . . . Prema sluzbenim statistickim podacima u Nemackoj je krajem 76. god bilo 124 000 dece i omladine jugosl.porekla . Najvise dece bilo je u starosnoj dobi do 6 godina. Prema ovim podacima samo je u Nemackoj stasalo 124 000 mladih Jugoslovena koji imaju od 26 do 38 god. i koji su vec stupili na trziste rada i koji su vec stvorili trecu generaciju jugosl. radnika. niz cinioca koji su otezavali povratak u zemlju kao sto su otezana ekonomska situacija u zemlji, strah od uklapanja, teze skolovanje i postojanje velike