Dan Kiley SYNDROM PIOTRUSIA PANA o nigdy nie dojrzewajcych mczyznach

JACEK SANTORSKI & CO AGENCJA WYDAWNICZA WYDAWNICTWO SYSTEM WARSZAWA 1993

Spis treci
Sowo od autora Przedmowa Cz pierwsza: Wprowadzenie 1. Czy znacie tego mczyzn-dziecko? 2. Syndrom Piotrusia Pana u dorosych: test 3. Syndrom Piotrusia Pana: charakterystyka oglna Cz druga: Syndrom Piotrusia Pana 4. Nieodpowiedzialno 5. Niepokj 6. Osamotnienie 7. Konflikt rl seksualnych 8. Narcyzm 9. Mski szowinizm 10. Kryzys: niewydolno spoeczna 11. Po trzydziestce: zwtpienie Cz trzecia: Praca nad zmian 12. 13. 14. 15. Dla rodzicw Dla on i partnerek Dla przyjaci i rodzestwa Dla Piotrusiw
Uyteczne lektury 149 173 195 202 7 9

13 21 27

43 58 78 89 104 115 123 138

218

Mojej onie Nancy, ktra, jak Blaszany Dzwoneczek, kady dzie zmienia w przygod.

Sowo od Autora
Historie przypadkw przedstawione w tej ksice maj by z zaoenia instruktaowe. Ze wzgldu na dobro tych, ktrzy starali si rozpozna u siebie syndrom Piotrusia Pana i upora si z nim, zmieniem pewne okolicznoci wydarze i dokonaem kompilacji indywidualnych przypadkw. Powstae w rezultacie tych zabiegw historie zmaga moich pacjentw z syndromem Piotrusia Pana nie straciy nic ze swego realizmu - cho zachowana zostaa zasada dyskrecji. Jakiekolwiek podobiestwo opisywanych przypadkw z przeyciami prawdziwych rodzin czy osb jest czysto przypadkowe.

ycie ma by niesamowicie wielk przygod. Piotru Pan

Przedmowa
Nie jest to zagroenie dla ycia - a zatem i nie choroba. Naraone jest jednak zdrowie psychiczne - czyli to co wicej ni zwyky kopot. Nie mog nazwa tego odkryciem - gdy objawy s dobrze znane. Jednak ich uwarunkowania nie zostay nigdy rozszyfrowane - tote ksika moja jest czym wicej ni tylko starym towarem w nowym opakowaniu. To" jest osobliwym zjawiskiem psychologicznym. Nie podpada pod adn uznan kategori, a jednoczenie nikt nie neguje jego istnienia. W mojej specjalnoci nazywa si tak anomali zespoem lub syndromem. W argonie lekarskim syndromem okrela si zesp objaww wystpujcych czy pojawiajcych si w pewnych sytuacjach - take w trakcie penienia rnych rl spoecznych. Pragn opowiedzie wam o syndromie, ktry stwarza wiele problemw w naszym yciu spoecznym. Wiemy o jego istnieniu, ale nikt dotychczas nie nazwa go ani nie wyjani. Zgbiaem problem przez wiele lat, prbujc wyuska sens z zawiej pltaniny przyczyn i skutkw. Podejrzewam, e od lat ujawnia si w pojedynczych przypadkach; jednak w cigu ostatniego wierwiecza obcienia, jakie nioso wspczesne ycie, sprzyjay wystpowaniu tego syndromu znacznie czciej ni kiedykolwiek przedtem. Wszystko wskazuje na to, e nadchodzce lata przynios dalsze pogorszenie. Osoba obciona syndromem Piotrusia Pana bya moim pierwszym przypadkiem klinicznym - cho wtedy o tym jeszcze nie wiedziaem. Pracowaem dla wojska, udzielajc porad modym ludziom, ktrym okres dorastania zbieg si ze sub w lotnictwie. Mody czowiek mia na imi George. Pomimo dwudziestu dwch lat sprawia wraenie dziesiciolatka. Swoje emocje ujawnia w sposb przesadny, niewaciwy i gupawy. Mwi wiele, lecz niewiele mia do powiedzenia. Nadszed moment, gdy powinien podj yciowe decyzje - on tymczasem tskni za beztroskimi czasami szkolnymi. Miaem nadziej, e zdoa przemc strach przed staniem si mczyzn. Do dzi nie wiem, czy mu si to udao. Lata spdzone na udzielaniu porad nastolatkom, studentom i modym parom pogbiy moj wiedz o trudnociach i cierpieniach okresu dorastania. Z wolna zaczem sobie uwiadamia, e jest niepokojco wielu modych mczyzn, ktrzy nie doroli. Co byo nie w porzdku. W mojej ksice skupiam si na problemach mczyzn, ktrzy nigdy nie stali si doroli; dochodz przyczyn i zastanawiam si, co na to mona poradzi. Po przeczytaniu pierwszych dwch rozdziaw bdziecie mogli ju

Przedmowa rozpozna syndrom Piotrusia Pana u znajomych. Spodziewam si, e wykrzykniecie aha!", gdy nagle ich zachowanie stanie si dla was zrozumiae. Tacy mczyni, gdy dobiegaj dwudziestki bd niedawno j przekroczyli, nie narzucaj; sobie w yciu adnych ogranicze. Wpadaj w puapk narcyzmu, a nierealistyczny wiat, podsuwany przez wasne ja", usprawiedliwia uleganie wszelkim porywom fantazji. Pniej, po latach nieudanego dopasowywania si do rzeczywistoci, w ich yciu zachodzi przewartociowanie. "Chce" zostaje zastpione przez powinienem". A jedynym sposobem dochodzenie do akceptacji samego siebie jest nieustanne poszukiwanie akceptacji u innych. Napady zoci maj, dowie ich mskiej stanowczoci. Tacy mczyni przyjmuj uczucia innych jako rzecz naturalna i nigdy nie nauczyli si ich odwzajemnia. Udaj, e s doroli - a zachowuj si jak rozkapryszone dzieci. Inteligentne, wraliwe dziecko nie od razu staje si niedojrzaym, poirytowanym dorosym. Rodzice maj wiele moliwoci powstrzymywania tego procesu; std ksika ta przeznaczona jest rwnie dla rodzicw. Jednak najwiksze szanse zamiany nigdy" w kiedy" maj ony i partnerki. Dlatego pisaem j w duej mierze z myl o kobietach, ktrych mem lub partnerem yciowym jest Piotru Pan. Przyjaciele i krewni rwnie mog pospieszy z pomoc - wic ksika adresowana jest do wszystkich dorosych zainteresowanych problemem. Dla mczyzny nigdy nie jest za pno by dorosn - tote przeznaczam j rwnie dla tych, ktrych syndrom Piotrusia Pana bezporednio dotyczy. Kimkolwiek jestecie: onami, kochankami, rodzicami, dziadkami, czy poprostu przyjacimi - moecie pomc, niezalenie od tego, ile lat ma duy chopiec. A kiedy bdziecie usiowali go zrozumie, pamitajcie - kochajcie dziecko, gdy ono nie wierzy w siebie; nie tracie wiary w mczyzn, gdy on straci wiar w siebie. I, co najwaniejsze - suchajcie go, gdy on nie sucha siebie. eby Piotru Pan mg upora si ze swoim problemem, musi pokona najwiksz odlego, jaka istnieje: t, ktra dzieli jego usta od jego uszu.

Cz pierwsza

Wprowadzenie

Rozdzia 1

Czy znacie tego mczyzn-dziecko?

Kapitan Hak: Czy masz jeszcze inne imi? Piotru Pan: Ay, ay, kapitanie. Hak (niecierpliwie): Rolina? Piotru: Nie. Hak: Minera? Piotru: Nie. Hak: Zwierz? Piotru (po konsultacji z przyjacik): Tak. Hak: Mczyzna? Piotru (z pogard): Nie. Hak: Chopiec? Piotru: Tak. Hak: Zwyky chopiec? Piotru: Nie! Hak: Cudowny chopiec? Piotru (ku zmartwieniu Wendy): Tak! Znacie t posta? Sdzc po wieku, jest mczyzn, sdzc po zachowaniu dzieckiem. Jako mczyzna pragnie waszej mioci; jako dziecko oczekuje waszej litoci. Jako mczyzna poda bliskoci; jako dziecko trzyma si na dystans. Jeli przenikniecie zason jego dumy, ujrzycie, jaki jest bezbronny. Jeli przeciwstawicie si jego arogancji, poczujecie jego lk. Sdzicie e dobrze znacie t osob - tymczasem nie znacie jej wcale. Sprzeczno jest niepokojca wyjanienia s mtne. Trudno nawet o waciwe pytania. Przyjrzyjcie si jednak wasnym dzieciom czy dzieciom znajomych - i zadajcie sobie pytanie: Co bdzie, jeeli jego ciao dojrzeje, a umys - nie?". Taki Piotru Pan ma powane problemy. Jeeli w por nie otrzyma pomocy, jego ycie przepenione bdzie gorycz. Nie znaczy to, e jest umysowo chory czy niezdolny do funkcjonowania w spoeczestwie. Jest tylko bardzo, bardzo smutny. ycie postrzega jako strat czasu. Za wszelk cen usiuje ukry swj smutek pod pozorami wesokowatoci i wigoru. PrzewaFragmenty ksiki o Piotrusiu Panu Jamesa Matthew Barrie'ego, imiona bohaterw i nazwy podano wg przekadu Macieja Somczyskiego (Przygody Piotrusia Pana", Wydawnictwo Dolnolskie, Wrocaw 1991); fragmenty dialogw pochodz ze sztuki o Piotrusiu Panu, nie tumaczonej na jzyk polski (przyp. red.).

Wprowadzenie nie ta metoda skutkuje, przynajmniej przez kilka lat. A w kocu kochajce osoby, ktre yj z nim na co dzie, zaczynaj mie dosy niedojrzaoci Piotrusia Pana. Dla patrzcych z boku taki brak aprobaty wydaje si nie usprawiedliwiony, a zniechcenie - przedwczesne. Kiedy jednak spojrzycie na to oczami jego najbliszych, zrozumiecie dlaczego mog chcie uwolni si od takiej osoby. Twoim zadaniem bdzie rozpoznanie mczyzny-dziecka w otoczeniu. Im wczeniej bdziesz wiedziaa, kto nim jest, tym wiksze masz szanse mu pomc. Moe to by twj syn, m, wujek, kuzyn - a rwnie dobrze przyjaciel, ssiad czy kolega z pracy. A jeli jeste mczyzn - moesz to by ty sam! Zreszt, ktokolwiek to jest, uwaa, e nie potrzebuje pomocy. Nie yczy jej sobie, gdy nie wie, e pomoc jest mu niezbdna. Postrzega on ycie jako jaow pustyni i swj tumiwisizm'' uwaa za normaln postaw. Jeeli zdobdzie si na zainteresowanie drug osoba, moe sta si to wstrzsem, ktry zburzy cakowicie jego wiat wewntrzny. Dlatego wybiera stao i spokj, jakie zapewnia uprzejma obojtno. Czasem syndrom Piotrusia Pana udaje si zauway dopiero wtedy, gdy mczyzna staje si starszy. Zawsze pierwszym sygnaem bdzie rozbieno pomidzy wiekiem a dojrzaoci. Kiedy ju uda ci si okreli jego problem, moesz sprbowa mu pomc, a przynajmniej nie pogarsza pooenia, w jakim si ten czowiek znajduje. W momencie gdy dostrzeesz jego zoon sytuacj, bdziesz moga w por wychwyci sygnay ostrzegawcze. Jeli jeste ojcem lub matk dziecka, ktre moe za chwil mie kopoty, masz szans dowiedzie si, jak zdusi zo w zarodku. Problemy zaczynaj si ujawnia na og we wczesnym okresie ycia. Moe ktre z dzieci w waszym otoczeniu wanie wkracza w faz kryzysow: syn ssiadw, dziecko przyjaci, przewodniczcy modzieowego kka kocielnego, czy wreszcie twj syn. Im lepszy masz kontakt z takim chopakiem, tym wiksza szansa, e uda ci si powstrzyma rozwj syndromu. Rozpoznanie przypadku mczyzny-dziecka przebiega trzystopniowo. Musi by z zaoenia obiektywne; tym samym zakada podejcie raczej bezosobowe, zblione do podrcznikowego ogldu klasycznego przypadku psychologicznego. Po pierwsze naley ustali pole obserwacji. Tym polem moe by dom, ssiedztwo, miejsce pracy, a take rodowisko, w ktrym przebywasz znaczn ilo czasu. Za kadym razem, gdy masz bliski kontakt z ludmi, wzrasta prawdopodobiestwo dostrzeenia takiej osoby. Moesz spotka j na przyjciu, na lokalnym zebraniu, na rodzinnym pikniku czy w ssiednim biurze. Jeli jeste bacznie obserwujcym rodzicem rozpoznasz przy rodzinnym stole mczyzn-dziecko w swoim synu. Jeli jeste zakochan kobiet, moesz odkry go w swoim ku. Jeli jeste bystrym facetem, masz szans zobaczy tego typa w lustrze. Drugi krok to wejcie w rol detektywa spoecznego. Rozpoczynamy wstpne ledztwo, posugujc si spoeczn charakterystyk klasycznego przypadku: 14

Czy znacie tego mczyzn-dziecko?

Spoeczna charakterystyka ofiary syndromu Piotrusia Pana

pe: mska. Wiek: 12 50 lat Chronologia objaww: Wiek 12 - 17: Z rnym nasileniem rozwijaj si cztery podstawowe objawy: nieodpowiedzialno, niepokj, poczucie osamotnienia i konflikt rl seksualnych. Wiek: 18 - 22: Odmowa rozwoju i dorastania, przejawiajca si narcyzmem i mskim szowinizmem. Wiek: 23 - 25: Okres ostrego kryzysu, podczas ktrego ofiara syndromu moe szuka pomocy, uskarajc si niejasno, cho konsekwentnie, na brak zadowolenia z ycia. Przewanie lekarz czy terapeuta kwalifikuj to jako mieszczce si w granicach normy. Wiek: 26 - 30: Cierpienia przechodz w stan chroniczny; jednoczenie Piotru Pan zaczyna wchodzi w dorose" role yciowe. Wiek: 31 - 45: Piotru eni si, ma dzieci, stabilizuje si zawodowo, lecz zaczyna traci nadziej, co czyni jego ycie nudnym i monotonnym.

Wiek: ponad 45: Depresja i pobudliwo nasilaj si w miar jak nadciga przekwitanie. Z wiekiem Piotru moe buntowa si przeciwko nie chcianemu miakiemu stylowi ycia, podejmujc prby odzyskania modoci. Status socjoekonomiczny: Klasy rednie i wysze Wraenie oglne: Osoby nie znajce bliej ofiary syndromu uwaaj, i jest czowiekiem miym i dobrze uoonym. Ma ujmujcy umiech, pierwsze wraenie bardzo korzystne. Status finansowy: W modoci Piotru Pan rzadko kiedy jest samowystarczalny. Dwudziestoparolatki cigle jeszcze mieszkaj przy rodzicach albo klepi bied, wycigajc pienidze od rodziny bd od kogo si da. Starsi, nawet jeli s niezaleni finanSOWO, bynajmniej nie czuj si zabezpieczeni. Czsto bywaj

skpi - chyba e chodzi o folgowanie wasnym zachciankom. 15

Wprowadzenie Stan cywilny: Modzi (poniej_25 lat) przewanie s samotni. Nawi zuj znajomoci z kobietami o wiele modszymi od siebie lub takimi, ktrych zachowania sugeruj niedojrzao. Po lubie czsto okazuje si, e takiego ma trzeba trzyma krtko; zwykle przedkada on towarzystwo kumpli nad ycie rodzinne.__ Wyksztacenie: W szkole redniej miewa flirty z nauk, lecz trudno mu zdecydowa si, czy w ogle chce i : kiedy koczy szko w regulaminowym czasie. Potem zdobywa pewne wyksztacenie, lecz nie jest nim usatysfakcjonowany. Uwaa, e powinien osign wicej. Zwykle postrzegany jest jako czowiek nie umiejcy wykorzysta swoich moliwoci. Pocztki dziaalnoci zawodowej pene s perturbacji. Piotru Pan pracuje wycznie z przymusu. Chciaby zrobi karier bez wysiku. Skwapliwie rezygnuje z zaj, ktre uzna za "niegodne" siebie. Ma kopoty ze znalezieniem pracy, gdy nie potrafi podj decyzji. Z kolei z wiekiem popada w drug skrajno. Pragnc udowodni swoj warto, czsto staje si maniakiem pracy. Zbyt wiele wymaga od siebie, od wsppracownikw i szefw. Drczy go poczucie, e wykonuje nieodpowiednie dla siebie zajcie. Piotru Pan przewanie jest najstarszym synem tradycyjnej rodziny Rodzice s razem i niele im si powodzi. Ojciec zwyke jest urzdnikiem, a gwny cel ycia matki to prowadzenie domu i wychowanie dzieci. Matka nie jest typem kobiety marzcej o karierze, lecz czasem pode jmuje prac, by zwikszy dochody rodziny. Jedyne, co naprawd interesuje Piotrusia Pana, to imprezy". Gdy jest starszy, dokada wszelkich stara, by si dobrze bawi; ma rwnie tendencj do popisywania
si w grach sportowych, w sposb przekraczajcy gra-

yciorys zawodowy:

Rodzina:

Zainteresowania:

nice zdrowego rozsdku. Trzeci krok w kierunku rozpoznania syndromu polega na przyjciu roli detektywa psychologicznego. Jeli za pomoc spoecznej charakterystyki udao ci si ustali obraz zewntrznego" ycia podejrzanego", posu si teraz charakterystyk psychologiczn, by oceni jego ycie wewntrzne.

16

Czy znacie tego mczyzn-dziecko?

psychologiczna charakterystyka ofiary syndromu Piotrusia Pana

ycie osoby obcionej syndromem Piotrusia Pana jest zdominowane przez siedem cech psychologicznych. Wystpuj one w kadym okresie ycia, lecz najwyraniej wida je w okresie kryzysowym. W stadium chronicznym cierpicy usiuje ukry te cechy pod mask osoby dojrzaej. Zablokowanie Emocje s stumione, a sposb ich przeywania nie_odemocji: powiada temu, jak si uzewntrzniaj. Gniew czsto przejawia si jako wcieko; rado - nabiera cech histerii; rozczarowanie przechodzi w rozczulanie si nad sob. Smutek moe manifestowa si jako wymuszona wesoo, dziecice rozdokazywanie czy nerwowy miech Starsi deklaruj wobec innych mio i trosk, lecz ma si wraenie, e to tylko sowa. Zakrawa na ironie, i tacy mczyni, cho w dziecistwie byli wyjtkowo wraliwi, w pniejszym wieku bywaj egocentryczni a do okruciestwa, zdaj si wyzbyci uczu. W rzeczywistoci trac wi z emocjami i po prostu nie wiedz, co czuj. Odwlekanie W okresie nasilania si objaww osoby modsze usiuj odwlec decyzji: rne sprawy, dopki absolutna konieczno nie zmusi ich do dziaania. Nie wiem" i nie zaley mi na bronic si przed krytyka. Ich cele yciowe s mgliste i nieokrelone, bowiem odkadaj mylenie o nich do jutra". W pniejszym wieku maj poczucie winy i usiuj kompensowa dawne niezdecydowanie czuj, e trzeba zawsze co robi". I nie potrafi zrelaksowa sie, Niewydolno Piotru Pan, cho bardzo si stara, nie jest w stanie znale spoeczna: _sobie prawdziwych przyjaci. Jako nastolatek czsto daje sob powodowa rwienikom. Ulega popdom, jakby nie odrnia dobra od za. Poszukuje przy-jaci obdarza przyja ni przypadkowe osoby, uwaajc, e jest to waniejsze ni okazywanie uczu i troski rodzinie. Taki czowiek desperacko pragnie gdzie przynalee; jest przeraliwie samotny i panicz-nie boi si, e bdzie skazany na siebie. Moe nawet czyni prby kupowania sobie przyjaci. I rzadko kie.-dy jest zadowolony z siebie. Poczucie faszywej dumy
17

Wprowadzenie bezustannie koliduje u niego ze wiadomoci wasnych, ludzkich saboci. Mylenie "Jeli magiczne: "Jeli ja o tym nie pomyl, nic z tego nie bdzie".

uwaam, e stanie si inaczej, okae si, e mam racj" Te dwa cytaty obrazuj magiczne mylenie", typowe dla osb dotknitych syndromem. Mylowe prestidigitatorstwo pozwala unikn uczciweg" przyznania si do bdw i sprawia, e niemal niemoliwe staje si powiedzenie "przepraszam". w irracjonalny proces chroni je przed koniecznoci radzenia sobie z niewydolnoci spoeczn i zablokowanymi emocjami, gdy do perfekcji osoby te opanoway obwinianie innych za wasne niedocignicia. Czsto prowadzi to do naduywania narkotykw - wierz bowiem, e ponarkotyczne poczucie nieograniczonych moliwoci spowoduje zniknicie ich problemw. ambiwalentne uczucia Odrzucenie matki: Zo i poczucie winy w stosunku do matki. Synowie dotknici syndromem Piotrusia Pana pragn uwolni si od wpywu matki, lecz gdy prbuj to zrobi, czuj si winni. Dlatego ich kontakty z matk s pene npicia, a ukucia sarkazmu przeplataj si z chwilami czuoci, ktre maj zatuszowa ujawniony gniew. Modsi staraj si wzbudzi w matkach lito, by uzyska konkretne korzyci (najczciej chodzi o pienidze). Std, po porywczych, gniewnych wystpieniach nastpuj dobrze odegrane sceny kajania si. U starszych poczucie winy za przykro wyrzdzon matce bierze gr nad ambiwalencj uczu. Odrzucenie ojca: Piotru Pan czuje si odtrcony przez ojca. Marzy o jego bliskoci - a jednoczenie postanawia nigdy nie przyjmowa jego mioci i aprobaty. Starsze ofiary syndromu nadal idealizuj posta ojca, cho nie maj zrozumienia dla ogranicze wynikajcych z ojcowskiej roli, a tym bardziej dla popenianych przez ojca bdw. Wikszo problemw, jakie Piotru Pan ma przy okrelaniu swego stosunku do autorytetw, wynika wanie z odrzucenia ojca. Odrzucenie seksu: Objawy niewydolnoci spoecznej przenosz si na ycie seksualne. Niedugo po przejciu okresu pokwitania kady Piotru-Pan zaczyna rozpaczliwie, rozglda si za

Czy znacie tego mczyzn-dziecko? partnerk. Tymczasem jego sztywno i niedojrzao zniechca wikszo dziewczyn. Lk przed odrzuceniem sprawia, e pragnie on skry swoj wraliwo pod maska okrutnego i bezdusznego "macho" . Przewanie jeszcze jako dwudziestoparolatek pozostaje prawiczkiem. Jest to stresujce, tote stara si ukry ten fakt za kamstwami, czsto przyjmuje styl erotomanagawdziarza". Chepi si tym, do czego zosta rzekomo zniewolony bd te planuje, do czego zamierza zmusza dziewczyny. W momencie, gdy taki macho" przekroczy prg dziwactwa, moe popa w nastpn skrajno. Odbywa wwczas stosunki z kada chtn dziewczyn, by udowodni samemu sobie swoj potencj. Kiedy za decyduje si na jedn partnerk uzalenia si od niej cakowicie. Jego zazdro idzie o lepsze z chci wzbudzenia w niej litoci. Stanowczo bd poczucie niezalenoci kobiety moe wywoa u Piotrusia Pana gniew, a nawet furi. Potrzebna mu jest partnerka uzaleniona od niego, gdy dziki temu czuje si opiekuczy. W rzeczywistoci nie potrafi wspy z partnerk, ktra wie czego chce w yciu i prbuje odsun j na drugi plan. Marzy o dzieleniu wasnej wraliwoci z kobieta, lecz wypiera t potrzeb w obawie, by przyjaciele nie uznali go za zniewieciaego sabeusza. Teraz ju przypuszczalnie udao ci si rozpozna wrd znajomych mczyzn przynajmniej jedn ofiar syndromu Piotrusia Pana. Trudno oczekiwa, e bdzie ona dokadnie pasowa do obiektywnego opisu. Prawdopodobnie u tego czowieka wystpuj pewne - lecz nie wszystkie - opisane objawy. Rzadko kiedy spotyka si tak zwany klasyczny przypadek. W nastpnym rozdziale porzucimy obiektywno na rzecz subiektywnoci - czyli, jak by to mona powiedzie, przeniesiemy si z klasy do pracowni. Wwczas moe si okaza, i bdziesz zmuszona do konfrontacji z problemami, ktre w jakim stopniu rzutuj na twoje codzienne ycie. To prowadzi nas do nastpnego kroku: dostrzeenia za ogln charakterystyk konkretnej osoby. W tym celu musisz postawi pytanie: Do jakiego
macho - samiec (hiszp.), machismo - latynoamerykaski kult mskoci (przyp. red.).

19

Wprowadzenie stopnia ten wany w mym yciu mczyzna dotknity jest syndromem Piotrusia Pana"? Odpowied, jakiej sobie udzielisz, pozwoli ci ustali co (jeeli w ogle) chciaaby zmieni we wasnym yciu.

Charakterystyka podsumowujca:
Rozpoznanie: Mczyzna, ktry nigdy nie dors. Kryptonim: Syndrom Piotrusia Pana (SPP).

Rozdzia 2

Syndrom Piotrusia Pana u dorosych: test

Piotru: Jak ci na imi? Wendy: (nie bez satysfakcji): Wendy Moira Angela Darling. A tobie? Piotru: (widzc teraz, jak aonie krtkie ma nazwisko): Piotru Pan. Wendy: Czy to wszystko? Piotru: (niechtnie) Tak. Wendy (ze wspczuciem): Bardzo mi przykro. Piotru: Nic nie szkodzi. Wendy: A gdzie mieszkasz? Piotru: Druga ulica na prawo, a potem prosto a do rana. Wendy: Jaki mieszny adres! Piotru: Wcale nie. Wendy: To znaczy chciaam zapyta, czy pod tym adresem wysya si listy do ciebie? Piotru: Nie otrzymuj listw. Wendy: Ale twoja mama je dostaje? Piotru: Nie mam mamy. Wendy: Och, Piotrusiu! Problem zosta nazwany, a jego obiektywna charakterystyka w zasadzie nie sprawia trudnoci. Natomiast wyszukanie punktw orientacyjnych w przestrzeni yciowej obserwowanej przez nas osoby moe by rwnie trudne jak trafienie pod adres wskazany przez Piotrusia Pana. Musisz si dobrze zastanowi, nim przyczepisz dorosemu mczynie etykietk Piotrusia Pana. W zapale ledczym zawsze moe si zdarzy, e popenisz bd faszywego wnioskowania, gdy wydaje ci si, e wszystko wskazuje na wystpowanie SPP, co okazuje si nieprawd, lub sdzisz, e wszystko wiadczy, e nie jest to SPP, cho w rzeczywistoci masz do czynienia z Piotrusiem Panem. Jeszcze bardziej komplikuje spraw fakt, i u wielu dorosych mczyzn obserwuje si jeden bd dwa objawy SPP, cho sam syndrom nie wystpuje. Chodzi o bujn wyobrani i pragnienie pozostania modym duchem. Przecie wanie dziki tym cechom moe ujawni si byskotliwy intelekt i wewntrzny spokj. Orzekanie o wystpowaniu syndromu Piotrusia Pana na podstawie jednego czy dwch objaww jest tyle zasadne, co uznanie za zmar osoby, 21

Wprowadzenie ktra tylko stracia przytomno. Nie moesz poprzesta jedynie na pierwszym wraeniu. Mczyzna staje si ofiar syndromu Piotrusia Pana dopiero wtedy, gdy objawy zaczynaj zakca jego codzienne ycie i rozwj normalnych stosunkw z innymi ludmi. Inaczej mwic, sprawa robi si powana wwczas, gdy mczyzna przestaje si zachowywa jak dziecko, a staje si po prostu dziecinny. Prosty test pozwoli ci rozstrzygn, czy mczyzna ktry ci interesuje, jest rzeczywicie obciony syndromem Piotrusia Pana. Jeeli jeste mczyzn i odwaysz si na przetestowanie samego siebie, by moe wynik okae si zaskakujcy. Lecz ostrzegam: jeeli jeste Piotrusiem Panem, test wyda ci si gupi, niepotrzebny i mao odkrywczy. Moesz si rwnie poczu uraony. Jeli tak, to obawiam si, e prawda okazaa si niemia i prbujesz j zbagatelizowa - tak jak i inne zbyt celne uwagi. Znaczy to rwnie, e ustawie si na pozycji przemiewcy-cynika, ktry kpin usiuje przemc gboki, wewntrzny lk.

Test SPP
Test jest prosty. Przeczytaj kolejne opisy zachowa i okrel, w jakim stopniu odnosz si do danej osoby. Podkrel 0 - jeli podobne zachowanie nigdy nie wystpuje; 1 - jeli wystpuje czasami (na przykad zdarzyo si raz czy dwa, lecz nie za czsto); 2 - oznacza, e zawsze wystpuje (lub z trudnoci przypominasz sobie, kiedy nie wystpio). Poniewa test przeznaczony jest dla on i partnerek, napisany zosta z punktu widzenia kobiety obserwujcej zachowanie swojego mczyzny. Jeli mczyzn, ktrego oceniasz, jeste ty sam, lub masz z nim jaki inny kontakt, zmie sformuowania testu tak, by pasoway do sytuacji. Kiedy popenia bd, reaguje w sposb przesadny: albo wyolbrzymia swoj win, albo szuka usprawiedliwie, pozwalajcych mu rozgrzeszy si ze wszystkiego. Zapomina o wanych datach - na przykad urodzinach czy rocznicach. Na przyjciach przestaje ci zauwaa - za to wychodzi ze skry, pragn zrobi wraenie na innych, zwaszcza na kobietach. Niewyobraalne trudnoci sprawia mu powiedzenie przepraWymaga, eby sza z nim do ka za kadym razem, kiedy on ma ochot, lekcewac twoj potrzeb wstpnych pieszczot. 22

Syndrom Piotrusia Pana u dorosych: test Gotw jest zrobi wszystko dla kumpla w potrzebie, a ty bezskutecznie moesz prosi go o pomoc nawet w drobnych sprawach. Wyraa zainteresowanie tob, twoimi problemami i uczuciami dopiero w momencie, gdy wyrzucasz mu obojtno. Inicjuje rne rozrywki czy wycieczki tylko wtedy, gdy jemu na tym zaley. Wydaje si, e wyraanie uczu sprawia mu szczegln trudno. Pragnie zblienia z ojcem - lecz kada rozmowa z tatusiem (zarwno dawniej, jak i obecnie) jest sztuczna, ceremonialna i powierzchowna. Sucha, ale nie przyjmuje do wiadomoci opinii, ktre nie zgadzaj si z jego wasnymi. Miewa niczym nie usprawiedliwione ataki wciekoci i nawet nie usiuje ich opanowa. Jest do tego stopnia podporzdkowany yczeniom swej matki, e wreszcie zaczynaj ci zoci jej wymagania. Jest przekonany, e praca, ktr wykonuje, nie pozwala mu zrealizowa swych moliwoci lecz, poza narzekaniami, nie podejmuje adnych wysikw, by zmieni t sytuacj. W stosunkach z innymi ludmi nie umie by szczery i serdeczny, szczeglnie brakuje ciepa w jego relacji z waszym starszym synem. Ma skonno do nadu ywania alkoholu; po wypiciu staje si innym czowiekiem; nastrj zmienia mu si co chwila; czasem udaje brawur, czasem przesadn wesoo. Nie wyobraa sobie by nie mg pj z kumplami na zabaw czy imprez i gotw jest przekroczy granice zdrowego rozsdku, byle go nie pominito. Ujawnia m ski szowinizm, mwi c na przykad: ona mo e sobie pracowa pod warunkiem, e dom jest zadbany". Wydaje ci si, e drcz go niewytumaczalne lki i brak wiary w siebie, lecz on zdecydowanie nie chce na ten temat rozmawia. Zarzuca ci, e traktujesz sprawy zbyt emocjonalnie; on sam zdaje si by ponad to. Kiedy ogarnia ci wcieko, on zachowuje kamienny spokj.
23

Wprowadzenie A teraz zsumuj punkty ze wszystkich opisanych sytuacji i zobacz, z jak skal problemu masz do czynienia. 0-10 Nie cierpi na syndrom Piotrusia Pana. Jego problemy dadz si okreli i nie s a tak powane. W momentach zadranie sprbuj z nim porozmawia. Istniej wszelkie szans, e jeli postawisz na uczucia i wzajemne porozumienie, poradzicie sobie z sytuacj. 11 - 25 Syndrom Piotrusia Pana stanowi realne zagroenie. Przestudiuj instrukcje doczone do testu i przygotuj si do oceny samej siebie (szerzej pisz o tym w rozdziale 13.). Moesz jeszcze co zrobi dla polepszenia sytuacji - lecz im bliej 25 jest wynik, ktry uzyskaa, tym twoja wola zmian musi by silniejsza. 26 - 40 Syndrom Piotrusia Pana ujawni si w dziaaniu. Jeli twj partner sam nie szuka pomocy w rozwizaniu swoich problemw, powinna chyba zwrci si do specjalisty i wraz z nim ustali, co masz robi. W rozdziale 13. znajdziesz wskazwki, jak moesz oceni wasn rol w tym ukadzie.

Plan dziaa
Przyjrzyj si jeszcze raz testowi. Im wyszy wynik, tym powaniej powinna traktowa kady zaobserwowany objaw. Jednak nawet gdy syndrom Piotrusia Pana ujawni si bardzo wyranie (np. wynik testu jest 30), nie powinna traci nadziei. Zastanw si nad sytuacjami opisanymi w tecie i sprbuj sporzdzi plan dziaa. We kartk papieru i podziel j na trzy rubryki z nagwkami: Nigdy", Czasami" i Zawsze". Jeszcze raz wykonaj test, ale tym razem w odniesieniu do ostatniego procza. Przypomnij sobie dokadnie ten okres i postaraj si moliwie najdokadniej wpisywa poszczeglne objawy do odpowiedniej rubryki. Trzydziestoparoletnia kobieta, ktra postanowia pomc swemu mowi, tak zbudowaa opis stanu wyjciowego: Nigdy: Furty Niech do suchania Ataki wciekoci Chodne stosunki z ludmi Stosunek bez pieszczot Zapominanie o datach Egoizm wobec wsplnych przyjemnoci Problemy z piciem Nie przepuszczanie okazjom do zabaw

Czasami:

24

Syndrom Piotrusia Pana u dorosych: test Mski szowinizm Zaprzeczanie lkom Zawsze: Przesadne reakcje na bdy Brak sowa przepraszam" Gotowo do pomocy kumplom Konieczno wymuszania troski Sterroryzowanie oczekiwaniami mamusi Niezrealizowanie si w pracy Brak uzewntrzniania uczu Dystans wobec ojca Bycie ponad

W pierwszym tecie kobieta ta ocenia ma na 25 punktw. Kiedy po raz pierwszy rozmawiaem z ni o tym wyniku, wydawao mi si, e dostrzegam wyrane sprzecznoci (uczciwie i szczerze postpowa wobec innych ludzi, ale nigdy nie uzewntrznia swoich uczu). Wystpowanie takich niekonsekwencji sugerowao, i pomimo usiowa, ona nie potrafia oceni go obiektywnie. I cho wyranie mona byo dostrzec istnienie problemu, naleao przyj, e niektre sytuacje zostay przez ni mylnie zinterpretowane. Przecie w kocu kochaa tego mczyzn - tote nic dziwnego, e jej osdy mogy by stronnicze. Pomimo to stworzony przez ni punkt wyjcia do dalszych dziaa stanowi cenn pomoc i wskazwk w postpowaniu wobec ma. Jednoczenie ostrzega, e oceniajc partnera koniecznie trzeba bra pod uwag wpyw subiektywnych ocen i odczu. Jeli chcesz na serio zaangaowa si w pomoc osobie cierpicej na syndrom Piotrusia Pana, przewodnik w postaci planu dziaania stanie si niezbdny. Kiedy ju go stworzysz, bdziesz korzysta z niego przy ustalaniu kolejnych krokw. Zanim zdecydujesz si pomaga, powinna zada sobie trzy podstawowe pytania i wybra to, na ktre musisz najpierw odpowiedzie. Spytaj: Jak do tego doszo? O czym on myli? Jak mog mu pomc? Jeli za najwaniejsze uznasz pytanie: Jak do tego doszo?", z pewnoci dobrze bdzie jeli przeczytasz rozdziay 4-9. Dowiesz si, jak skomplikowany jest rozwj osobowoci obcionej syndromem Piotrusia Pana i zrozumiesz, dlaczego dziecko wycofuje si z rzeczywistoci do bezpiecznej Nibylandii. Jeli najbardziej drczy ci pytanie: O czym on myli?", polecam rozdzia 7. - a zwaszcza jego ostatni cz. Dotyczy ona nasilania si konfliktu
25

Wprowadzenie rl seksualnym w pnym okresie dorastania, kiedy to zaczyna si formowa osobowo, w ktrej naprzemiennie bierze gr Dr Jekyll i Mr Hyde. Jeli zasadnicz kwesti jest dla ciebie: Jak mog mu pomc?" zabierz si od razu za rozdzia 13. W tym rozdziale proponuj ci bezporedni konfrontacj z najbardziej drczcymi ciebie przejawami syndromu Piotrusia Pana i z krytycznym spojrzeniem na siebie. Zapewne nie bdziesz zaskoczona uwag, e sama niewiadomie moesz sprzyja pogbianiu si syndromu. Ponadto bez wzgldu na to, co chcesz dalej zrobi, proponuj, by powicia kilka chwil na zapoznanie si z ogln charakterystyk syndromu Piotrusia Pana w rozdziale 3. Wyrobienie sobie oglnego pogldu pozwoli ci stan na pewnym gruncie i zwalczy w sobie pokus ucieczki od rzeczywistoci pod pretekstem, e nic si takiego zego nie dzieje.

Rozdzia 3

Syndrom Piotrusia Pana: charakterystyka oglna

Piotru: Czy posaaby mnie pani do szkoy? Pani Darling (yczliwie): Tak. Piotru: A potem do biura? Pani Darling: Tak przypuszczam. Piotru: I szybko stabym si dorosym mczyzn? Pani Darling: Bardzo szybko. Piotru (z przejciem): Nie chc i do szkoy i uczy si uroczystych rzeczy. Nikt mnie nie zapie i nie zrobi ze mnie dorosego, droga pani! Chc zawsze by maym chopcem i mie mas uciechy. Pamitacie chyba, jak zaczytywalicie si opowieci o beztroskim Piotrusiu Panu, prawda? O tej mikkiej, mao mskiej osobie - o chopcu, ktry nie chcia dorosn? To wanie Piotru roztacza przed nami uroki wiecznej modoci. By tym, ktry omota kapitana Haka. piew i taniec Piotrusia spowodowa, e serce pirata drgno i Hak wykona samobjczy skok przez burt wprost w aroczn paszcz krokodyla, z ktrego brzucha dochodzio tykanie budzika. Piotru Pan symbolizuje sam istot modoci, rado i niezmordowanego modzieczego ducha. Kiedy zdobywa Wesoego Rogera" i rozrabia wraz z Blaszanym Dzwoneczkiem, budzi w nas dziecko. Fascynuje nas. Jest cudowny. Kusi do nieustajcej zabawy. Kiedy otwieramy przed nim serca, nasze dusze ogarnia sza modoci. Ilu z nas jednak dostrzega, e ten klasyczny bohater, stworzony przez J.M. Barrie'ego, ma drug twarz? Czy znajd si sceptycy, ktrzy zechc bardziej wnikliwie spojrze na t wcigajc bajk? Czy przyszo ci do gowy pytanie: dlaczego Piotru pragn zosta dzieckiem? Oczywicie, dorastanie nie jest atwe, lecz on a nazbyt konsekwentnie go unika. Co spowodowao, e tak odrzuca doroso? O co mu waciwie chodzio? Czyby pragnienie zachowania modoci miao w rzeczywistoci oznacza zajad walk przeciwko dorastaniu? Jeli tak, co stanowio jego problem? Czy te problemy? Uwana i wnikliwa lektura Banie'ego pozwolia mi dostrzec niemi rzeczywisto: Piotru by bardzo smutnym modym czowiekiem. ycie jego

27

Prosz mi wybaczy, e za pomoc profesjonalnego, psychologicznego narzdzia dokopaem si do wtku starannie pomijanego przez wielbicieli. Czuj si jednak usprawiedliwiony. Dokadna analiza zmylonych przey Piotrusia Pana tworzy nie tylko pouczajc alegori kaprynej modoci, ale pozwala rwnie wspczesnemu profesjonalicie uzyska wgld w ciemn stron rzeczywistoci. Niejedno dziecko bezwiednie wkracza na ciek Piotrusia Pana, a rodzice i inne kochajce osoby, nie umiej tego dostrzec. Coraz czciej serca i dusze naszych dzieci opanowuje nie znany z tej strony Piotru Pan. Jeli w por nie uwolnimy ich od niego, trwale ucierpi ich ycie emocjonalne i poczucie wizi spoecznych. Nie sdz, by Piotru Pan mia mi za ze, e pragn wykorzysta t opowie ku przestrodze innych. Nie jestem pewien, czy w ogle zwrciby na to uwag. Nasze dzieci yj w trudnej rzeczywistoci; w pewnym sensie przypomina to kopoty nkajce Piotrusia i jego sodk Nibylandi. Niestety, w przeciwie stwie do naszego psotnego bohatera nie mog sobie poszybowa w dal, ku krainie nie koczcego si dziecistwa. Wspczeni chopcy, tak jak i rwienicy Piotrusia Pana, cierpi dotkliwie. Wszdzie modzi mczyni odmawiaj wydorolenia. Tysice, moe nawet setki tysicy id ku dojrzaoci jak na stracenie. Ogarnici lkiem uciekaj, by powikszy oddzia zagubionych chopcw. Prdzej czy pniej wielu z nich przemaga strach przed doroniciem, ale reszta jednak kapituluje przed wasnym lkiem i postanawia dotrzyma wiernoci zagubionym. Nie ma tam adnych ogranicze wiekowych. Wielu dorosych mczyzn, ktrym udao si" w yciu, nadal tak si zachowuje. Modsi s atwiejsi do rozpoznania. S peni sprzecznoci, cho z pozoru wydaje si, e wszystko jest z nimi w porzdku, a nawet olniewaj zaletami cieszcymi serca rodzicw - inteligencj, urod wraliwoci i szczeroci. W miar jednak, jak wciga ich ycie w legionie, ich zachowania zaczynaj by nieco dziwaczne. Uciekaj od rzeczywistoci, brykaj po kach, zabawiaj si z wrkami i za nic maj dorose obowizki. Owe wcielenia Piotrusia Pana szybko staj si odbiciem, wspomnianego ju przeze mnie, gorliwego sprzeciwu. Piotru nie chce mie nic wsplnego ze szko, z prac i w ogle ze wszystkim, co cho z daleka przypomina doroso z caej duszy za to pragnie zrobi wszystko, by by dzieckiem, gdy nade wszystko nie chce dorosn. Wikszo z nas przeywaa w yciu takie chwile. Jest zupenie normalne, e czowiek ma gow osypan magicznym pyem ze skrzyde wrek, zwaszcza gdy jest mody. Przecie dziki temu mona, przyczywszy si do dzie28

Syndrom Piotrusia Pana: charakterystyka oglna cicych harcw przyjaci, znale si w Nibylandii - albo po prostu wznie ponad rzeczywisto na skrzydach wasnej fantazji. Nie ma z pewnoci nic zdronego w odczuwaniu potrzeby przyczenia si do Piotrusia Pana i jego swawolnej kompanii. Nic - pod warunkiem, e powraca si z podry do NiImlandii, kiedy wymagaj tego realne sprawy realnego wiata.

Pamitam swoje spotkanie z Piotrusiem i jego magicznym pykiem. Nie byem, jak on, niewidzialny dla oczu dorosych, ale ktrego dnia sprbowaem sfrun z grzdy, jak moje pierzaste przyjaciki. Matka Natura cigna mnie (bolenie) na ziemi, przywracajc do rzeczywistoci. I ja rwnie oznajmiem babci, e nie chc by dorosy. Bya dla mnie mia i wyrozumiaa, a potem powiedziaa: wietnie, Danny, a teraz id do ogrodu pieli pomidory". Dawka realnoci neutralizuje si dziaania magicznego pyu. Jeli rodzice, nauczyciele i inne zainteresowane osoby pomagaj dziecku radzi sobie z rzeczywistoci, wpyw Piotrusia i jego kompanii szybko sabnie, pozostawiajc jedynie mie wspomnienia. Jeli jednak dziecko wkroczy w wiek dojrzewania bdc w fazie pogoni za nie koczcym si dziecistwem, skaa problemw zwiksza si niesychanie, a kontury rzeczywistoci zacieraj si coraz bardziej. A jeli bdzie dy do tego, by dziecistwo przecign do trzydziestki, ju po przekroczeniu dwudziestu lat, przeywa bdzie powane trudnoci z identyfikacj. Wielu penych ycia modych mczyzn zgorzkniao po zbrataniu si z Piotrusiem Panem. Tak jak i wielu z nas, ulegli urokowi wiecznej modzieczoci. Jednak, na skutek zbiegu wielu okolicznoci popadli w stan, w ktrym sny na jawie o Nibylandii zmieniy si w drczcy koszmar, z ktrego nie wszyscy potrafi si otrzsn. Moe to spotka twojego syna; moe spotkao twojego partnera. Dzieci podajce ladem Piotrusia maj powane problemy psychologi czne, ktre staj si powodem spoecznego niedostosowania. Wiele z nich jest upoledzonych emocjonalnie i ma trudnoci w kontaktach z innymi ludmi. Poczucie wyizolowania i nieudacznictwa pogbia si, gdy otoczenie na og jest mao tolerancyjne dla dorosych zachowujcych si jak dzieci. Jednak tacy mczyni nie s w stanie poj, czemu tak fatalnie si czuj. Uwaaj, e s to tylko przejciowe trudnoci i staraj si jak najszybciej o nich zapomnie - co oczywicie pogarsza sytuacj. Cay ten problem ukazany jest w losach fikcyjnej postaci literackiej, co uatwia wytumaczenie i zrozumienie. Bez wikszych waha nazwaem taki stan psychiczny Syndromem Piotrusia Pana (w skrcie: SPP). SPP zakorzeniony jest we wczesnym dziecistwie. Pierwsze objawy wystpuj jednak nie wczeniej ni w okresie pokwitania, w wieku okoo dwunastu lat. W okresie od dwunastu do osiemnastu lat u chopcw, ktrzy powinni ju mie za sob pogo za nieustajc modoci, rozwijaj si 29

Wprowadzenie z wolna cztery symptomy. Kady z nich jest rezultatem stresu, ktry powstaje w wyniku presji, jak wspczesne spoeczestwo wywiera na rodzin, a w ostatecznym rozrachunku - na dziecko. Midzy osiemnastym a dwudziestym drugim rokiem ycia ujawniaj si dwa nowe objawy zwizane z ju istniejcymi, bdce konsekwencj dotychczasowego rozwoju. Powoduj one wyrane ujawnienie si problemu i stwarzaj podatny grunt dla fazy kryzysowej. W fazie tej mody czowiek musi zmierzy si z zadaniem odejcia od uprawianego przez lata mylenia magicznego i poradzenia sobie z niedorozwojem wasnego ja". Jeli mu si to nie uda, moe zosta usidlony przez SPP na wiele lat - moe nawet na cae ycie. Poniej podaj krtki przegld szeciu symptomw oraz analizuj spoeczny stres, ktry dziaajc jak katalizator przyspiesza ich rozwj.

Nieodpowiedzialno
Pojcie permisywnoci byo obecne w literaturze, mediach i w teorii wychowania przez ponad trzydzieci lat. Rodzicom uwiadamiano, i wychowujc dzieci maj unika naduywania swojej wadzy i karania, jak rwnie nigdy nie nakada i nie wymusza ogranicze swobodnego rozwoju dziecka. Rodzice, ktrzy przyjli takie podejcie wychowawcze, sami przyczyniaj si do rozwoju u dziecka postawy nieodpowiedzialno. I nie chodzi mi tu o zwyke lenistwo czy pewien brak zdecydowania, lecz o w peni wyksztacony brak odpowiedzialnoci - kiedy dziecko uwaa, e pewne zasady go nie obowizuj. Kiedy rozwojowi, takiej postawy nie nakada si adnych ogranicze, dziecko nie bdzie w stanie przyswoi sobie podstawowych nawykw i obowizkow. Niepowodzenia w tak drobnych sprawach, jak zachowanie czystoci, porzdku czy nauczenie si dobrych manier, mog z czasem rozla si fal gnunoci, ktra poderwie wiar w siebie. Nigdy nie poradz sobie z wielkimi sprawami, bo przecie nawet nie wiem, jak sobie radzi z maymi" - twierdzi takie dziecko.

Niepokj
Osoby z syndromem Piotrusia Pana drczy niepokj. W okresie ich wczesnego dziecistwa domow atmosfer zaczyna przenika napicie, ktre z kadym rokiem narasta. Napicie, ktre osacza dziecko tak, e w kocu staje si tem kadego momentu jego ycia. rdem tych unoszcych si wszdzie fluidw niepokoju s zmartwienia rodzicw.
permisywno - postawa przyzwalajca w wychowaniu dzieci i postpowaniu wobec innych ludzi; nie stosowanie zakazw (przyp. red.).

30

Syndrom Piotrusia Pana: charakterystyka oglna Rodzice Piotrusiw Panw s niezadowoleni z maestwa i z siebie samych - a skadaj si na to przerne i zawie przyczyny. Wrd najwaniejszych s: brak uczuciowego ciepa i wizi, niepewna pozycja zawodowa i towarzyska, brak dyscypliny wewntrznej oraz zaamanie si dawnych rl i wartoci. Zgryzoty kadego z rodzicw rnie oddziaywaj na dziecko. Tata ukrywa swoje zmartwienia pod mask zaradnego faceta, a trosk rodzicielsk wyraa w stereotypowych formukach w stylu: no, ju dobrze, tylko nie rozczulaj si nad sob" albo "w porzdku, wszystko bdzie dobrze". W rezultacie dochodzi do ochodzenia stosunkw pomidzy ojcem a synem. Ojciec jawi si synowi jako zagadkowa posta, od ktrej nigdy nie doczeka si prawdziwej mioci i aprobaty. Ukucia niepokoju przeradzaj si w tpy bl. Matka stara si cierpie w milczeniu, co si jej nie udaje. Obnosi wiec swoje mczestwo jak sztandar i wmawia sobie szczytne powicenie si dla dzieci.. ("Nigdy naprawd nie pragnam niczego dla siebie, lecz tylko waszego dobra"). Syn ma poczucie wyizolowania; drczy go smutek. Miaby ochot wini ojca, lecz nie jest w stanie, gdy potrzebuje jego mioci. Wobec tego obwinia samego siebie, stwierdzajc, i matka susznie go odrzucia. Takie irracjonalne rozstrzygnicie nie daje mu spokoju i sprawia, e niepokj staje si natrtny jak dwik alarmowego dzwonka. W wikszoci przypadkw rodzice staraj si stworzy pozory rodzinnego szczcia. Boj si jawnej konfrontacji z prawd i wasnymi odczuciami. atwo zreszt mog usprawiedliwi swoje uniki nie s przecie w bezdennej rozpaczy, tylko z lekka nieszczliwi. Tote uzbrajaj si w wymuszone umiechy i ze sztucznym zapaem staraj si zorganizowa rodzinne spdzanie wolnego czasu. A wszystko tonie w w powodzi sw, ktrymi obraca si jak czekami na wysokie sumy - tyle e s to czeki bez pokrycia, niewarte nawet papieru,. na ktrych je wypisano. Postronny obserwator nie dostrzegby niczego zego w takiej rodzinie. Wydaje si, e jest zgodna i zyta; moe nawet budzi zazdro ssiadw. Jednak pozory myl. W rzeczywistoci podskrny nurt goryczy rozprzestrzenia si jak rak, coraz bardziej zagraajc spokojowi umysu dziecka i jego poczuciu bezpieczestwa. Rodzice, cho gono o tym nie mwi, na og nie rozstaj si tylko ze wzgldu na dzieci. Nie powinni tak robi. Ich dzieci cierpi.

Osamotnienie
Rodziny Piotrusiw Panw s zwykle na tyle zamone, e nie wychodzi to im na dobre. Daj dzieciom pienidze zamiast czasu. I nie zachcaj ich, by nauczyy si, jak je zarabia. Modzi ludzie uwaaj, e dach nad gow, pena miska oraz opieka nale im si same przez si; koncentruj zatem wysiki na wynajdywaniu, coraz to nowych przyjemnoci.

31

Wprowadzenie Zamono rodziny, wykorzystywana bez ogranicze, wywouje u dzieci efekt domina. Poszanowanie dla pracy upada jako pierwsze, gdy dzieci zaczynaj pojmowa przyjemno raczej jako prawo ni przywilej, na ktry trze-ba sobie zasuy. W nastpnej kolejnoci marz o przyczeniu si do grupy poniewa w domu zostawiono im zbyt duo czasu, a nie zapewniono poczucia bezpieczestwa. Takie dzieci rozpaczliwie pragn gdzie przynalee. Niemal panicznie boj si osamotnienia - dlatego stanowi atwy up dla komercyjnych mediw, ktre, wabic olniewajcymi wizjami, podsuwaj im klucz do drzwi, za ktre samotno nie ma wstpu. Rb to, co wszyscy a bdziesz przynalea. I tak, konsekwentnie, kady aspekt dziecicego ycia poddawany jest nieustajcej presji, nakazujcej marsz w jednym szeregu. W tym owczym pdzie ku zatracie indywidualnoci zadeptane zostaje poczucie wolnoci - i dzieci trac nawet t odrobin wiary w siebie, jak udao im si zachowa. Tak bardzo staraj si unikn odrzucenia, e zostaje im niewiele (lub w ogle nic) czasu, by mogy nacieszy si komfortem, jaki daje przynaleenie. A wtedy staj si samotne. Osamotnienie jest najgorszym problemem wspczesnoci. Dotyka ono zarwno dorosych jak i dzieci; te ostatnie pac najwysz cen. Dla osb pokroju Piotrusia Pana, drczonych niepokojem i mao zrwnowaonych, samotno jest cikim ciosem. Pod jej ciarem zapadaj si w emocjonalne grzzawisko. Desperacko walcz o przyja; im bardziej si miotaj, tym gorsze staje si ich pooenie. Wielu z nich bezskutecznie szuka wybawienia w narkotykach, seksualnych perwersjach i podobnych ryzykownych pocieszeniach. Samotno i pienidze czsto id w parze. Nie naley raczej oczekiwa, by dzieci, ktre nie maj szacunku dla pracy, umiay cieszy si wasnymi osigniciami. Brak naturalnej dumy czyni je bardziej podatnymi na stae naciski ni dzieci, ktre same musz si troszczy o codzienny byt. Dzieciaki z biednych rodzin, stoczonych w miejskich ruderach, odczuwaj rwnie siln potrzeb przynalenoci. Jednak wikszo czasu musz powica staraniom o zapewnienie sobie bytu i bezpiecznego kta. Takie obcienie yciowe hamuje i opnia rozwj syndromu Piotrusia Pana. Chopcy ze wsi maj duo wicej okazji, by nauczy si waciwego stosunku do pracy - a to z kolei zapobiega przemianie w Piotrusia. Jeli zgodzisz si z zaoeniem, e dobrobyt rodzi samotno, zrozumiesz dlaczego okrelam SPP jako problem wielkomiejski. Z rzadkimi wyjtkami dotyczy on dzieci z klas rednich i wyszych. Za chwil uwiadomisz sobie, dlaczego s to wycznie chopcy.

Konflikt rl seksualnych
W cigu minionych dziesiciu czy pitnastu lat wydarzenia polityczne i polityka uprawiana przez mass media wpdziy nasze mskie latorole w ogromny kon32

Syndrom Piotrusia Pana: charakterystyka oglna flikt rl seksualnych. Cen, jak nasze dzieci zapaciy za przyswajania sobie tych przekazw, stao si cakowite rozchwianie oczekiwa seksualnych. Chopcy i dziewczyny musz dorasta jak najszybciej. Kluczem do ich rozwoju jest seksualna przebojowo. Jeli bdziesz si stara, szybko uda ci sie wyskoczy z pieluch i pogna na randk. A jak si nie postarasz, nie staniesz si jednym z wtajemniczonych". Dziewczyny mog obecnie przej wszystkie bez wyjtku cechy, ktre dotychczas tradycyjnie rezerwowane byy dla mczyzn. W szczeglnoci - cho nie tylko - chodzi tu o: twardo, wytrzymao, stanowczo, denie do satysfakcji seksualnej oraz niezalenoci finansowej. Kiedy robisz to wszystko, spotykasz si z polityczn i spoeczn aprobat. Zrozumiae, e jeli tego nie robisz, jeste zerem. Jeeli chopcy maj nalee do grupy, w ktrej bd akceptowani, nie obejdzie si bez przyjcia roli prawdziwego macho". W adnym razie nie wolno cci si zachowywa jak dziewczyna. Czyli zabronione jest: okazywanie uczu, przyznawanie si do saboci, ujawnianie wraliwoci, przepuszczanie okazji do podbojw seksualnych czy nawet ulego wobec kobiety. Jeli tylko omielisz si wychyli w babsk stron, chopaki si od ciebie odsun. Przyczepi ci etykietk pedzia i skoczy si twoja przynaleno do grupy. Dziewczyny maj przyzwolenie na ujawnianie zarwno mskich jak i kobiecych cech osobowoci. Czsto zmuszane s nawet do ujawniania jednych i drugich, czy chc tego, czy nie. Dziewczyn, ktre chc trenowa kulturystyk albo koszykwk, nie uwaa si ju za babo-chopy" czy lesbije". Chopcy nie maj takiego przyzwolenia. Wikszo z nich cigle jeszcze nie ma prawa paka, przynajmniej w obecnoci_ kumpli,. jednak, jeli maj silne wizi z rodzin, mog wyama si z reguy i przenie na tradycyjnie kobiecy grunt, by spotka tam podobnych sobie mskich osobnikw. Modym, nie majcym oparcia w rodzinie, pozostaj dwa wyjcia: albo ulec z obawy przed odrzuceniem przez grup i stumi w sobie czuo, wraliwo oraz kad inn cech ocenian jako przejaw saboci, albo wycofa si z heteroseksualnego derby i uaktywni kobiec stron swojej osobowoci, przyczajc si do takich odamw gejowskich spoecznoci, ktre sprzyjaj podobnemu nastawieniu. Nie zamierzam oczywicie sugerowa, e wszyscy homoseksualici stali si nimi z przyczyny SPP (cho do wielu z nich pasuje charakterystyka syndromu). Zakrawa na ironi i zasmuca fakt, i istnieje znaczne polityczne poparcie dla ruchw gejowskich i lesbijskich - nic si natomiast nie robi dla moralnego wsparcia mczyzny, ktry prosi o pozwolenie na wypakanie si w ramionach kochanej przez siebie kobiety.
33

Wprowadzenie

Narcyzm i m ski szowinizm

W pniejszych stadiach syndromu Piotrusia Pana ujawniaj si dwa symptomy zwizane z poprzednimi. Narcyzm na og rozwija si wczeniej ni szowinizm i pozwala Piotrusiowi dokonywa systematycznej projekcji swojej niepewnoci na innych. W tym okresie potga magicznego mylenia odrywa ich od rzeczywistoci. Czsto zachowuj si w sposb, ktry tylko wska granica dzieli od dziwactwa. Puapka narcyzmu wizi modego czowieka w krgu wasnych fantazji i uniemoliwia rozwj osobowoci, ktry w znacznym stopniu zaley od znaczcych zwizkw z innymi ludmi. Mski szowinizm, towarzyszcy syndromowi Piotrusia Pana, ma o wiele bardziej subteln natur ni tandetny towar, wciskany nam przez rnych pseudosamcw i domowych tyranw. Szczeglny rodzaj zachwytu nad sob, w jaki wpada Piotru, skutecznie chroni go przed udrk strapie i rozczarowa, pozwalajc odgrywa doros" rol, dziki ktrej moe oczekiwa akceptacji - choby tylko powierzchownej - ze strony swoich kumpli. Kobiety, ktre zakochuj si w starszych Piotrusiach, s niebotycznie zdumione, kiedy wreszcie dostrzegaj, e maj do czynienia z mskim szowinist. Kamufla jest tak doskonay, e kobieta sdzi, i to jej problem. Narcyzm i mski szowinizm w poczeniu z nieodpowiedzialnoci, niepokojem, osamotnieniem oraz konfliktem rl seksualnych tworz fundament, na ktrym rozwija si faza kryzysowa syndromu Piotrusia Pana.

Piracki styl ycia

Uwana lektura didaskaliw w sztuce Barrie'ego Piotru Pan" nasuna mi pomys na oglne okrelenie sposobu zachowania osoby z syndromem Piotrusia. W kocu sceny 1. - aktu V czytamy, e Piotru Pan odnis cakowite zwycistwo nad kapitanem Hakiem. Zy pirat popenia samobjstwo, rzucajc si za burt prosto w paszcz krokodyla - i nastpuje komentarz autora:
Kurtyna unosi si i widzimy Piotrusia, stojcego w icie napoleoskiej pozie na swoim statku. Druga odsona musi nastpi nie wczeniej ni wtedy, gdy nadelektujemy si jego postaci stojc na rufie i ustrojon w kapelusz, cygaro oraz elazny szpon kapitana Haka.

Barrie sugeruje, e alter ego Piotrusia jest piratem. To jedynie kwestia czasu i sprzyjajcych warunkw, by Piotru sta si rwnie okrutny i bezduszny jak jego dotychczasowy przeladowca. Uznaem takie przypuszczenie za cakiem wiary godne. Dlatego styl ycia ksztatowany przez SPP okrelam krtko jako piracki. Ludzie cierpicy na SPP s wesoymi, beztroskimi rozrabiakami. Lubi sobie rykn zdrowym miechem nad kufelkiem piwa i z luboci otaczaj si wianuszkiem chtnych panienek.
34

Syndrom Piotrusia Pana: charakterystyka oglna Zdolni s do niesychanych niegodziwoci, mog piewa i taczy, rabujc to, co macie w yciu najcenniejszego. Jeli uznaj, e niesusznie ich posdzacie, s w stanie zmobilizowa ca swoj furi, by rzuci was na deski pokadu bd zada wam sztych prosto w serce obietnic i garstwem. Wtargna na wasze wody terytorialne, a suszne oburzenie uznaj za zniewag. Sprbujcie jeszcze raz wej im w drog - a spuszcz was z zawizanymi oczami no belce za burt. A kiedy ju ograbi was do reszty z wiary i dobrej woli, odpyn malowniczo wprost w zachodzce soce, udajc, e teraz ju nie musz si o nic martwi ani niczym przejmowa. Ci, ktrzy stali si ofiar pirackich zachowa jakiego Piotrusia, czsto dochodz do wniosku, e ten puszcy si pirat nie ma adnych wtpliwoci co do swego postpowania. I na takiej wanie opinii mu zaley. Zauwacie jednak: tacy rozbjnicy nie maj domu. Marzy im si miejsce, ktre mogliby uzna za wasne. Owadnici s pasj wczgi, ktr pcha ich do nie koczcych si poszukiwa spokoju ducha. Std, cho mczyzna z syndromem Piotrusia Pana ograbia was z wiary, nie moe jej spoytkowa. Wiara nic nie znaczy bez mioci wasnej - a tej wanie pozycji brakuje w jego yciu. Przyjcie roli pirata daje jedynie krtk chwil wytchnienia od sztormowej na og eglugi przez ycie. Kapitan Hak, rozwaajc udrki i radoci swoich niecnych poczyna, oddaje to lepiej ni ja: Chopcy s ju na moim okrcie, gotowi do wejcia na belk z zawizanymi oczami. Co by nie mwi , prze ywam chwil triumfu! I teraz w takiej chwili jaki czort duch zmusza mnie, bym wygosi przedmiertne przemwienie, jak gdyby pniej mogo zabrakn czasu. A cho wszyscy miertelnicy mi zazdroszcz, lepiej by moe byo dla Haka obniy loty! (i
po chwili):

Ani jedno dziecko mnie nie kocha! Podobno bawi si w Piotrusia Pana - i zawsze wybierane jest najsilniejsze. Sowo daj, powinienem mie Haka-Bliniaka; przecie one maj na mnie haka. Chopiec! W tym kryje si cae zo. Nieomylnie daje si w tym wyczu zwtpienie, a take skruch. Nie wynika ona jednak ze zrozumienia ogromu wasnej niegodziwoci. Mona to raczej okreli jako zakopotanie, biorce si z niejasnego poczucia, e nie wszystko odbywa si wedug planu. Wyranie nie bierze si pod uwag samego siebie. Zarwno pirat jak i osob z syndromem Piotrusia Pana niemal niezdolni s podejrzewa, e sami spowodowali wasne nieszczcie. Wydaje si mao prawdopodobne, by rzucali na siebie oskarenia - rczej dopuszcz ju wyrzuty sumienia, ktre cz si z niemonoci znalezienia kogo, na kogo mona by zwali win.
35

Wprowadzenie Jeli znasz jakiego Piotrusia Pana, w pierwszym odruchu achniesz sie na t pirack analogi. Przywizana wrcz jeste do przekonania, e on jest po prostu nieco niedojrzay jak na swj wiek. Nie jest atwo przyj do wiadomoci, e kto tak ywioowy moe by zodziejem i oszustem. Lepiej niechby ju zwin ci portfel, ni obrabowa z wiary. Lecz nie jest ajdakiem; ani te chorym umysowo. Jest po prostu wspczesnym piratem, dryfujcym po morzach samotnoci.

Syndrom Piotrusia Pana: rodki zaradcze?

SPP nie jest cikim zaburzeniem (cho zdarzaj si samobjstwa). Ma jednak szkodliwy wpywa na stan emocjonalny zarwno obcionej nim osoby, jak i jej najbliszy. Kiedy ujawnia si w rozwinitej formie. droga Piotrusia Pana do dorosoci zostaje zablokowana przez fatalistyczn niech do podejmowania decyzji, przez irracjonalne i magiczne mylenie, i przez niezgod na samego siebie, ktra graniczy z dziwactwem. Ci, ktrych cz z takimi ludmi bliskie wizi, popadaj w nieprawdopodobn frustracj. Piotrusie bowiem za wszelk cen pragn si wyrwa z doka, w jaki wpadli. Kiedy jednak wyciga si do nich pomocn do, odpacaj emocjonaln niewdzicznoci. Bagaj, by si nimi zaj - a kiedy zaczynacie im pomaga, sarkaj na wasz nadopiekuczo. Starsi zdaj sobie spraw ze swego stanu, lecz uparcie wzdragaj sie przed poproszeniem o pomoc bd skorzystaniem z niej. Gdy rozpoznasz Piotrusia Pana w osobie przyjaciela czy partnera, odczujesz si jego frustracji. i nieraz nie bdziesz, wiedziaa, kiedy by tward, a kiedy czu. Pracowaem z takimi osobami przez wiele lat. ledziem wczesne etapy rozwoju syndromu i widziaem spustoszenia, jakie czyni u ludzi w wieku dojrzaym. Nie jest atwo przeprowadzi z takimi pacjentami sensown psychoterapi. Ich myli s tak ulotne, e nieraz mam ochot pozamyka na gucho okna w gabinecie, by si nie rozproszyy. Sowo daj, gdyby tylko ci ludzie mieli dostp do magicznego pyku, niechybnie poszybowaliby ku wyczarowanej przez siebie Nibylandii. Przewanie osoby, ktre borykaj si z problemami Piotrusia Pana, trafiaj do mnie, gdy staj si nastolatkami i pniej, mniej wicej do dwudziestego pitego roku ycia. Przecitny Piotru mieszka z rodzicami i uczy si bd pracuje na niepenym etacie, odnoszc raczej umiarkowane sukcesy. Zapewnia, i jest zdeklarowanym heteroseksualista; w rzeczywistoci jednak czuje si bardzo niepewnie wobec kobiet. Jego odcinanie si i lekcewaenie wszystkiego stanowi wielkie zmartwienie dla rodzicw, troszczcych si o przyszo syna. 36

Syndrom Piotrusia Pana: charakterystyka oglna Z powodw, ktre wyjani pniej, na og wanie matce udaje si nakoni syna do szukania pomocy. Ostrzeenie, cho rzucone mimochodem, jest pene nacisku: Moe by wreszcie co ze sob zrobi..." Matka zwykle nie precyzuje, co kryje si za owym czym", lecz dziecko prawidowo odczytuje przesanie: Zrb co, albo dosy ju tego dobrego". Mona by si zaoy, e matka nie speni swoich pogrek - jednak syn nie chce ryzykowa. W tym przypadku nie chce rwnie zrani jej uczu. Tote przynajmniej raz odwiedza mj gabinet. Niechtnie, ale przychodzi. Gdy tylko usidzie, zaczyna si ali na tyrani matki: Nie potrzebuj psychoanalityka. Jestem normalny. Ale jak si nie poka, mamuka bdzie mnie drczy i przynudza, dopki nie pjd". Rzadko kiedy Piotru przyznaje, e jest na utrzymaniu rodzicw, cho dawno ju powinien uoy sobie ycie. Nie wydaje si te skonny do rozmowy o swojej samotnoci i lku przed odpowiedzialnoci. le to rokuje pierwotne i pniejsze objawy zyskay ju solidne podstawy. Kiedy nie reaguj pozytywnie na jego narzekanie na matk, wykazuje byskawiczn, jak odruch kolanowy, reakcj winy. Niemal spanikowany, przeprasza: Nie miaem niczego zego na myli. Prosz mnie le ni zrozumie. Moja mama jest cudowna. Chodzi tylko o to, e... no, mam wraenie, e si o mnie martwi. Wie pan przecie, jakie bywaj mamy, prawda?". Kiedy wypowiadam si o jego defensywnej postawie, staje si jeszcze bardziej nerwowy, a z ukrycia wyania si wrogo: Ach, po prostu nie wiedziaem, co powiedzie. Nie ma sprawy. To moe teraz o czym innym?". Wobec tego zmieniam temat - lecz bez wzgldu na to, jak kwesti porusz, mody czowiek usiuje przytpi" moj dociekliwo, wzruszajc ramionami, bkajc pod nosem i udzielajc innych odmownych odpowiedzi. Wyobra sobie, e jeeli b dzie chodny i dyplomatyczny, dam spokj z dociekaniem i bdzie mg z czystym sumieniem oznajmi mamusi, i by u doktora, ale ten nie dopatrzy si niczego zego. Wikszo modych Piotrusiw nie poddaje si psychoterapii z wasnej woli. W takim przypadku sprawa jest z gry skazana na niepowodzenie. Zdarza si jednak, e uporczywa krytyka przesadnego przywizania do matki prowadzi w kocu do podanego przeomu. Proces poprawy jest jednak mudny i powolny. Jeli potencjalny Piotru Pan ma szans zosta odkryty, nim jeszcze na dobre rozwinie si konflikt rl seksualnych, istniej powane szanse na korzystn zmian. Kiedy jednak problemy seksualne zostan wyparte, narcyzm i mski szowinizm ujawniaj si tak skutecznie, e konfrontacja z reguy po gbia tylko wrogo i zamknicie w sobie. Tacy mczyni, jeli uda im si skutecznie unikn pomocy, opuszczaj w kocu dom rodzinny i eni si. W duszy pozostaj im jednak osad ma37

Wprowadzenie gicznego pyu Nibylnndii. Udaj, e s szczliwymi mami i ojcami rodziny. Wmawiaj sobie satysfakcj z pracy zawodowej. Nie przyjmuj do wiadomoci przykrych dowodw na to, e ich ciao traci sprawno. Utrzymuj wiele przyjani, ktre uwaane s za gbokie, cho w rzeczywistoci s powierzchowne, i nietrwae. 1, tak jak za modu, nie przepuszczaj adnej okazji do zabawy. Wielu z nich woli nazywa naduywanie alkoholu piciem towarzyskim. Inni bez wytchnienia szukaj seksualnych przygd. Lekkomylno postpowania usprawiedliwiana jest potrzeb odpr enia si". Staym towarzyszem takiego czowieka staje si zwtpienie, za zowroga hydra samotnoci coraz gbiej zapuszcza swe macki w jego dusz. Stosunkowo atwo jest zapobiec rozwiniciu si syndromu Piotrusia Pana. Im wczeniej zagroenie zostanie rozpoznane, tym lepiej. Nie wtpi, kiedy tylko bdziesz miaa peny obraz syndromu, postarasz si pomaga innym wszelkimi sposobami. Nawet przy takim adunku zoci, negacji i braku zdecydowania ycie Piotrusiw Panw przeniknite jest smutkiem. Inaczej nie mona tego okreli. Gdy naprawd bardzo jest smutne, e ci uroczy modzi ludzie startuj w doroso jako dzieci, ktre ucieky od rzeczywistoci, i wyobraaj sobie, e ich ycie jest nieustajcym fajerwerkiem modoci. I nawet jeli si nie wykolej, ich Nibylandia obrci si w spkany, opustoszay ugr. Gdy pozwoli im si nadal tam przebywa, wyrosn na ludzi, ktrych wymarzone krainy zmieniy si w wizienie, a ucieczka std jest niemal niemoliwa. W wizieniu tym niszczy ich samotno, lecz udaj, e maj przyjaci; krpuje ich niewiara w siebie, lecz udaj zdecydowanych: pacz za szczcim, a udaj radosnych. I, co najgorsze - wyniszcza ich izolacja od innych, a udaj, i s kochani. Prosz, eby nie wierzya pozorom. Oni s samotni, przeraliwie samotni, tak jak i ich bajkowy przywdca. Nie wierz w sowa: Nie chc i do szkoy i uczy si uroczystych rzeczy. Nikt mnie nie zapie i nie zrobi dorosym. Chc by zawsze maym chopcem i bawi si radonie". Oni okamuj samych siebie.

Cz druga

Syndrom Piotrusia Pana

W tej czci chc wyjani, jak rozwija si syndrom Piotrusia Pana. Rodzice znajd tu wskazwki dla ewentualnych strategii wychowawczych. ony i kochanki bd mogy lepiej zrozumie, dlaczego zwizki z mczyznami, ktrych kochaj, przynosz zarwno spenienie jak i frustracje. Przyjaciele odkryj istnienie empatii i chtniej wycign pomocn do. A sam Piotru moe zyska wgld w siebie i nabra odwagi do wyrwania si z puapki. Moje wyjanienia dotycz gwnie drugiej dekady ycia, z tolerancj do kilku lat. Walka, jak prowadziem, by pomc modym ludziem w doroniciu, nauczya mnie, e okres ten zaczyna si w momencie pokwitania - powiedzmy w wieku lat jedenastu - dwunastu - a koczy okoo dwudziestego czwartego roku ycia. Wtedy na og modzi ludzie podejmuj dorose ycie. Okres ten nazywam wiekiem dorastania". Mwiem ju, e w syndromie Piotrusia Pana wystpuje sze objaww. W nastpnych szeciu rozdziaach po kolei omwi kady z nich. Objawy uszeregowaem chronologicznie, wedug lat szczytowych". Z moich obserwacji wynika, e objawy rozwijaj si stopniowo i kady z nich w okresie swego najwikszego nasilenia, przez okoo dwa lata, dominuje nad pozostaymi.

Najatwiej bdzie ci zrozumie syndrom Piotrusia Pana jeli wyobrazisz sobie trjwymiarow konstrukcj z siedmiu klockw. Najpierw wyobra sobie, e z czterech takich klockw ukadasz na stole prostopadocian. Kady klocek reprezentuje jeden z czterech podstawowych objaww SPP - albo, jak wolisz, fundamentw. Na nich wanie buduje si syndrom Piotrusia Pana. Najistotniejszym elementem jest konflikt rl seksualnych. Kiedy dobrze wpasuje si" w swoje miejsce, wiadomo ju, e bd wystpoway dalsze problemy. 40

A teraz wyobra sobie, e na istniej cym fundamencie ustawiasz kolejne dwa elementy-klocki, ktre reprezentuj dodatkowe objawy SPP. Maj one peni rol porednika" pomidzy objawami podstawowymi a faz ostatecznego kryzysu. Ich oparciem jest fundament - one same za s podstaw dla ko cowego etapu rozwoju SPP.

Umie jeszcze jeden klocek na tych dwch. Reprezentuje on faz kryzysow syndromu Piotrusia Pana. W pewnym momencie sze symptomw, oddziaywajc wzajemnie na siebie, powoduje spoeczn niewydolno, ktra jest tak rujnujca dla przyszego szczcia.

KRYZYS: NIEWYDOLNO SPOECZNA

Patrzc tak na cay problem, moesz zacz sdzi, e kady objaw rozwija si w sposb przewidywalny - jednake nie jest to regu. I cho mona si spodziewa, e cztery podstawowe objawy ujawni si pomidzy jedena41

stym a osiemnastym rokiem ycia, to bd one rozwija si w rnym czasie u rnych dzieci, kolejno, ktr podaem, take nie zawsze bdzie zachowana. Moesz pomyle, e wszystkie cztery podstawowe objawy musz wystpi, nim rozwin si objawy wtrne. I to rwnie jest nieprawda. Ze swojej praktyki terapeutycznej wiem, e narcyzm i mski szowinizm mog si rozwin, nawet jeli nie wystpiy dwa lub trzy objawy podstawowe. W takich przypadkach kryzys, czyni znacznie mniejsze spustoszenie, a wyrwanie si ze spoecznej niewydolnoci jest bardziej prawdopodobne. W fazie kryzysowej syndromu Piotrusia Pana odbijaj si rne stopnie niemonoci. Niektrzy modzi mczyni si bezwadu" brn w maestwo czy karier - co czy si dla nich z mczc, lecz dajc si znosi frustracj. Inni cierpi na tak totaln niemono, e nie potrafi sprosta adnej pracy zawodowej ani wymogom uczu. Stopie niemonoci ma bezporedni zwizek z liczb i nasileniem objaww, ktre skadaj si na ca konstrukcj. W rozdziale 10. zajm si personalizacj fazy kryzysowej SPP - i wywoam na scen Randy'ego, dwudziestotrzylatka, w ktrego yciu bolenie daje zna o sobie wspdziaanie wszystkich szeciu symptomw. Zobaczysz jak syndrom Piotrusia Pana powoduje rosnc spoeczn niewydolno, dotkliwie zaniajc warto yciowych poczyna modego czowieka. Ostatni rozdzia tej czci traktuje o mczyznach, ktrzy nigdy nie doroli. Zobaczysz, jak konflikt rl seksualnych ingeruje w kady waniejszy moment ich ycia, i co si dzieje, kiedy faza kryzysowa wygasa, a zwtpienie staje si kanw caego ycia.

Rozdzia 4

Nieodpowiedzialno
Piotru: Jestem modoci, jestem radoci, jestem maym ptaszkiem, ktry wyklu si z jajka. Wendy: Ale dlaczego miaby odfrun? Piotru: Poniewa syszaem jak tata i mama rozmawiali o tym, kim bd, kiedy dorosn. Zawsze chciaem by maym chopcem i bawi si radonie. Czy bycie dorosym mczyzn musi by a tak przykre? W kadym razie to, co Piotru podsucha, musiao go niele wystraszy. Mog sobie dokadnie wyobrazi, jak przekrada si do kuchni po szklank mleka i przypadkiem syszy rozmow rodzicw na temat swojej przyszoci. Biedny Piotru" - mwi zapewne jego tata. - Bdzie musia pracowa o najdziwniejszych porach, uera si z bezdusznymi urzdnikami, martwi o posad, zagryza zby na widok ruiny, do jakiej doprowadzaj jego konto podatki - a potem da si legalnie okrada, gdy przychodzi do pacenia ra chunkw. Wcale mu nie zazdroszcz, e stanie si dorosy!". A ja si martwi o jego przysze szczcie rodzinne" - wchodzi w sowo mama. - Piotru jest takim chopcem, e b dzie si zamartwia o on i dzieciaki. A w tej sytuacji ekonomicznej jego ona z pewnoci bdzie mu siaa i do pracy. I w kocu jego dzieci wychowaj si bez rodzicielskiej rki. Och, jakie to straszne! Biedny chopak!". Postaw si teraz w sytuacji Piotrusia. Czy sama po usyszeniu takich makabrycznych opowiastek o dorastaniu, nie zechciaaby stan w miejscu? Wystarczyoby tylko skoncentrowa si na byciu dzieckiem - co wszak nie jest trudne. Musiaaby tylko cigle si bawi, ze wszystkiego si cieszy i udawa, e rzeczywisto to wietny art. A przede wszystkim musiaaby - dzie w dzie, rok po roku - ciko pracowa na to, by by tak nieodpowiedzialna, jak to tylko moliwe. Ma to sens, prawda? Nieodpowiedzialno stanowi klucz do pozostania modym. Scenariusz wydaje si dosy prosty: bd kompletnie nieodpowiedzialnym, rozkosznym bachorem; stawaj na gowie, by nie podporzdkowa si takim cywilizowanym zwyczajom, jak skadanie po sobie ubra, zajmowanie si psem, zdobywanie ocen i pomaganie w domu. By do reszty zwikszy brak odpowiedzialnoci, powiniene zawsze zostawia po sobie brudn azienk i doprowadza swj pokj do wygldu po43

Syndrom Piotrusia Pana bojowiska, rozsiewa po caym domu brudne szklanki po mleku, pogniecione opakowania po sodyczach i brudne skarpetki. Masz te za wszelk cen. cen by nieuprzejmy i opryskliwy, gdy doroli przyjd z wizyt. I pod adnym pozorem nie naley splami si powiedzeniem prosz" czy dzikuj", gdy mama zabiera ciebie i i twoich przyjaci do kina. Kiedy uznasz, e jeste ju w dostatecznym stopniu nieodpowiedzialny, bdziesz chcia porwnywa swoje wyczyny z wyczynami rwienikw. U kogo s wiksze kby kurzu pod kiem? Od kiedy ten kole z dou nie myje zbw? Przez ile dni z rzdu mona opycha si tylko sodyczami? Bazestwa kumpli podbijaj ci bbenka. Niewiele namysu i jeszcze mniej wysiku wymaga, by sta si najlepszy w olewaniu wszystkiego. A to uprawnia do wyrobienia sobie papierw dziecka, ktre nie chce dorosn. Kiedy ju staniesz pewnie na gruncie nieodpowiedzialnoci, moesz si jeszcze zabezpieczy lenistwem - by nie dopuci do jakiegokolwiek przejawu dojrzaoci. Bg tylko jeden wie, jak bardzo nie chciaby usysze swojej mamy mwicej do mamy kumpla: Sowo daj, mj Piotrek zrobi si taki odpowiedzialny! Robi wszystko, o co go poprosz, i nigdy nie sprawia mi kopotu". Jeli takie sowa padn, przekrel los twojego pomysu na ycie. Okae si, niestety, e dorastasz. Przyjaciele mog ci pomc w zachowaniu nieodpowiedzialnoci. Koledzy z klasy wprowadz ci w arkana sztuki zwlekania. ,Za chwileczk" i nastepnym razem" bd zawsze pod rk. Chopak ssiadw za nauczy ci, jak si zapomina: O rany, mamo, zapomniaem!" albo Chyba nie sdzisz, e bd w stanie pamita o wszystkim, co?". A kiedy i to zawiedzie, zawsze mona opanowa nowe techniki wykcania si i narzekania: To nie fair", Cigle si mnie czepiasz" albo .,Nie syszaem, eby kto oprcz mnie musia to robi" - s wspaniaymi zagrywkami taktycznymi. Nie musisz by Piotrusiem Panem, eby stawia opr dorosoci. Brak odpowiedzialnoci nie stanowi automatycznie oznaki przyszego niedostosowania. Bunt dzieci przeciwko dorosoci jest rzecz naturaln. Dorastanie moe budzi obawy, zwaszcza w dzisiejszych czasach. Ju sama myl o urokach" dorosoci moe wpdzi ci w stan regresji - bdziesz lea skulony pod kocem, ssc palec i tsknic za czasami, kiedy najwikszym problemem bya decyzja, ktre zabawki zabra do piaskownicy. Wszyscy bywalimy nieodpowiedzialni. Jest to cech dziecistwa. Lecz wikszo z nas wyrasta z niedojrzaoci i teraz odpowiedzialno staa si tak codziennym nawykiem, i musimy nawet wyznacza sobie chwile luzu. Dochodzi bowiem do tego, e nie mona od niej uciec. Tymczasem ludzie spod znaku Piotrusia Pana maj zupenie odwrotny
problem. Oni nie mog uciec od nieodpowiedzialnoci. To uwikanie ma swoje

pocztki w niewinnym, typowo dziecicym buncie, lecz z czasem przenika

44

Nieodpowiedzialno dorosy styl ycia. Podstawowy element ukadanki, jak jest syndrom Piotrusia Pana, stanowi totalna nieodpowiedzialno, ktra z podstawowych obowizkw czyni ich aosn parodi.

Okres penego rozkwitu nieodpowiedzialnoci: wiek 10 - 12 lat

Kiedy masz trzy lata i rozsmarujesz sobie kaszk na nosie, nikt si nie dziwi. Kiedy masz sze lat i zostawisz po sobie rozgrzebane ko, masz jeszcze kredyt zaufania. Kiedy masz lat dziewi i przygotowujesz kolacj dla wszystkich, a caa kuchnia jest tak samo zapaprana jak garnek, w ktrym gotujesz, naley ci si jeszcze pochwaa za dobre chci. W ktrym jednak momencie kto dorosy stwierdzi: Jeste ju za stary na takie gupoty.". Piotru nigdy nie podejmuje aluzji. A jeli - to nie zapada mu ona w dusze. Z nastolatkw staj si dwudziestolatkami, majc mocno ju zakorzenione nawyki nieodpowiedzialnoci. I choby nawet byli o dziesi czy pitnacie lat starsi, nie zmieniaj nawykw jedzeniowych, nie s w stanie zasa po sobie ka, a otwarcie puszki z gotowym daniem uwaaj za przyrzdzenie obiadu. Nieodpowiedzialno jest jednym z szeciu elementw tworzcych syndrom Piotrusia Pana. W wieku 11 - 12 lat zaznacza si najsilniej; gwatowny rozwj hormonalny w tym okresie zdaje si sprzyja nasileniu cechy. Za chwil podam cztery typy nieodpowiedzialnoci z okresu pokwitania. Sami bdziecie mogli oceni rnice w postawach, gdy przekonacie si, jak kada z nich, jeli nie bdzie zwalczana, potrafi zniszczy dorose poczucie odpowiedzialnoci. Anioek" Takie dziecko moe si na pierwszy rzut oka wyda absolutnym niewinitkiem. Wydaje si, e odgrywanie anioka nastpuje w momentach gdy wyranie wida, e nie uda mu si wykrci od winy. Dzieci ma momentalnie zy w oczach, gdy si broni: "Czy ja bym mg specjalnie zrobi co takiego?" Cisza, jaka zapada po tym pytaniu, smutek i uroczysta powaga na jego twarzyczce, drce usta - wszystko to porusza twoje serce i zapominasz odpowiedzie: Tak". Dziecko wierzy, e_najlepsz metod obrony jest atak. Wyprowadza rodzicw z rwnowagi cigym narzekaniem. Skary si gono na niesprawiedliwa przewag rodzicw i stosuje wszystkie moliwe chwyty. W rezultacie rodzice wol da spokj i zrobi wszystko sami,
45

Zoliwiec"

Syndrom Piotrusia Pana lepy, Gdyby rodzice dali si nabra, mogliby sdzi, e ten niedorozwinity styl nieodpowiedzialno ci naley przypisa jakiemu i guchy" uszkodzeniu mzgu. Tymczasem caa masa cakowicie zdolnych dzieci stosuje si t strategi, by unikn odpowiedzialnoci. Znacie chyba takie odzywki? Guchy: Nie syszaem, jak mi o tym mwia". Niedorozwinity: Nie mog sobie przypomnie" albo Zapomniaem". lepy:: ..O, rany, nawet nie zauwayem tej kartki w kuchni". Dzieci takie, kade na swj sposb, wierz, e uda im si unikn odpowiedzialnoci, jeli udowodni, i powyej ramion nic nie maj. Przemiy Sam" Jak mona si gniewa na nieodpowiedzialne dziecko, ktre jest tak rozkoszne, i budzi oglny zachwyt? Wielu rodzicw jest bezradnych wobec takiego zadania. Przemiy Sam" szybko robi to, co mu si kae, i zawsze czyni to z umiechem. C z tego jednak, skoro trzeba go napomina po kilka razy? Taki rodzaj nieodpowiedzialnoci jest szczeglnie niebezpieczny, poniewa rodzice maj tendencj do unikania bardziej surowych rodkw wychowawczych.

A teraz zapoznaj si krtko z historiami czworga dzieci, z ktrych kade jest w wieku penego rozkwitu nieodpowiedzialnoci (11 - 12 lat). Rickey Lekarz domowy orzek, e dziecko ma duo energii i je zbyt wiele frytek. Pediatra zasugerowa, i jedenastoletni Rickey Sharp moe by nadpobudliwy. Pedagog szkolny powiedzia, e poniewa Rickey wkracza w okres pokwitania, wymaga spokojnego, wyrozumiaego podejcia. Zdaniem babci za ukochany wnusio ma taki okres", ale wyronie z niego. I kade na swj sposb miao racj. Jednak Ruth Sharp nie chciaa ju tego sucha. Pragna, by jej syn prawidowo si rozwija. Rickey by typowym aniokiem" o wielkich niebieskich oczach, ktre pozostaway tak czyste i jasne, jak u noworodka. Jego jasne, niesforne wosy u kadego innego dziecka sprawiayby wraenie nieuczesanych - ale Rickeyowi dodaway tylko uroku. Gos mia rwnie niepozorny jak posta. Mwi piskliwym tonem i z trudnoci siga do pisuaru w dorosej toalecie. Rickey Sharp opanowa numer z twarzyczk anioka i stosowa go z doskonaym wyczuciem chwili. Kiedy wytykano mu nieodpowiedzialno, wlepia spojrzenie b kitnych ocz t w oskar yciela i udowadnia swoj niewinno. Unosi brewki, marszczy czko i pozwala opa szczce w odruchu zdumienia. I tak dugo prowadzi t rozgrywk, a nastpio rozstrzyg46

Nieodpowiedzialno nicie. Jeli zwyciy, oddala si w radosnych podskokach: jeli przegra, dotrzymywa pola, karzc zwycizc wrzaskami i zorzeczeniami gboko zranionego, lecz walczcego wojownika. Zreszt rzadko kiedy przegrywa. Anielsko Rickeya miaa jeszcze jedno oblicze. Niechccy odkry on ukryt potg niewinnoci - i wykorzystywa j przy buntach przeciwko wadzy i stawianiu na swoim, a pniej dla unikania odpowiedzialnoci. Doprowadzajc do perfekcji swoje anielskie cechy, Rickey wpad w sida alter ego kadego anioa - diaba. Jego przewrotne poczynania doprawdy mogy zadziwi. Eksperymentowa z kwiatkami swojej mamy, oblewajc je gorcym tuszczem; gdzie usysza, e roliny lubi wglowodany. Ciekawio go, czy psy umiej spada jak koty na cztery apy - tote zepchn Boswera z dachu garau. Utosamia si z Tarzanem z odcinkw nadawanych w porannej sobotniej telewizji i dlatego zapragn odegra rol bohatera, skaczc z drzewa. Na nieszczcie wyldowa na pani Wilson, zreumatyzowanej osiemdziesiciolatce, ktra mieszkaa w ssiedztwie. Kto by jednak mg gniewa si na dziecko, ktre pragno uczyni dungl bezpieczn, dla dobra ludzi, i zapewni rolinom waciw diet? A jednak pani Sharp moga! Nie przej a si mo e a tak bardzo kulej cym psem i wciek pani Wilson - lecz codzienne przejawy nieodpowiedzialnoci dziecka sprawiy, e wreszcie stracia cierpliwo. Udao mi si rozszyfrowa taktyk tego anioka" ju w czasie pierwszej, krtkiej wizyty Rickeya w moim gabinecie. Po kwadransie wesoej pogawdki umiechnem si szeroko i pochyliem ku chopcu. - Niezy z ciebie numer, co, Rickey? - Nie wiem, o co chodzi - wymamrota. - No jak to, nie wiesz? Przecie robisz dziwne rzeczy - na przykad ska czesz pani Wilson na gow. - Och, nic takiego si nie stao. - Rickey by cakowicie opanowany. Moga si odsun. Zreszt, ledwie jej dotknem. Postanowiem zakwestionowa t ocen. - Ledwie, powiadasz? - No jasne. - Naprawd? - Pochyliem si ku niemu jeszcze bardziej. - Twoja mama powiedziaa, e pani Wilson ma posiniaczon nog. Bardzo ucierpiaa. - Nie wiedziaem - zacz wykrca si Rickey. - Co jeszcze mama po wiedziaa? - Wanie powiedziaa mi, e cigle ma z tob kopoty, e jeste kawa lenia i e umiesz si wykrca, kiedy narozrabiasz. - H?
47

Syndrom Piotrusia Pana - Przecie wiesz. Kiedy przyapie ci na gorcym uczynku, po prostu patrzysz na ni szeroko otwartymi oczami i udajesz prawdziwe niewinit ko - o, tak (tu zademonstrowaem min. anioka). Rickey by wyranie nie przygotowany na widok dorosej wersji swojej anielskiej miny. Byo jasne, e wietrzy takie samo zagroenia jak w momencie przyapania go przez tat czy mam na przewinieniu. I nim jeszcze skoczyem mwi, ju poczuem, e wizi mnie spojrzenie niebieskich oczu. Zostaem omotany przez nieczuego, jedenastoletniego czarnoksinika. Wydawao si, e upyny wieki, nim pojem, co si stao. Rickey robi ze mn to samo, co z innymi dorosymi, prbujcymi stan mu na drodze. Po prostu spuszcza z uwizi swojego diaba. Kiedy ju odzyskaem rwnowag, postpiem w jedyny moliwy sposb - czyli nadal komentowaem jego zachowanie. - Wiesz, naprawd jeste w tym dobry - stwierdziem. Rickey nawet nie drgn i nie spuci wzroku. Przysigbym, e dojrzaem ezk, zbierajc si w kciku jego oka. Jeli miaem mu pomc, musiaem przerwa ten czarnoksiski proceder. Dlatego naciskaem agodnie, cho stanowczo. - To na mnie nie dziaa, Rickey. Wiem, e nauczye si patrze w taki wanie sposb na dorosych, co sprawia, e daj ci spokj. Ale to nie jest w porzdku. I teraz nie bdzie dziaa. Nie zamierzam zostawi ci samego. Potrzebujesz mojej pomocy. Musisz nauczy si, jak sobie radzi w inny sposb. Wiedziaem, e chopak chce wycofa si z honorem, tote zostawiem mu furtk. - Suchaj, Rickey, ja teraz id napi si wody, a jak wrc, to sobie jeszcze pogadamy. Nie byo mnie przez prawie minut. Gdy wrciem, Rickey siedzia spokojnie na krzele z opuszczon gow. Ponownie zaczem konfrontacj, lecz tym razem ukierunkowaem j na inne sprawy. Ze szczerym umiechem i wyranym podekscytowaniem w gosie powiedziaem: - Stary, naprawd dobrze ci to wychodzi. Przez kilka sekund omal nie rzucie tego cwanego doktora Dana na liny. Jestem gotw si zaoy, e mam potrafisz znokautowa, co? Gowa poruszya mu si w gr i w d, a wzrok wydawa si przyklejony do podogi. - To taki rodzaj zabawy, nie? I naprawd jeste w stanie doprowadzi ich do biaej gorczki? - podbechtywaem go, by zdradzi mi swoje sekrety. Oderwa wzrok od podogi i posa mi pene nagany spojrzenie. Nie zraony, kontynuowaem. - No, powiedz, czy tak wanie nie robisz? Prbowa by nieustpliwy. - Czego nie robi? - A czy nie doprowadzasz rodzicw do biaej gorczki swoim spojrzeniem? - Ale co to znaczy biaa gorczka"?.
48

Nieodpowiedzialno - Nie udawaj - powiedziaem - wietnie wiesz, co to znaczy. Robisz co zego, zostajesz przyapany, rodzice chc ci ukara, a tu - czary-mary, rzu casz na nich urok swoim spojrzeniem - i sru - ju po kopocie. To wanie doprowadza ich do biaej gorczki. Czy nie tak? Rickey nie by pewien, co ma ze sob zrobi. Stare numery nie skutkoway. Dlatego jak wikszo dzieci, ktrym nie udao si wcign nas w zasadzk, powiedzia jedynie, co jeszcze zostao mu do powiedzenia - prawd. - To naprawd wietnie si udaje. - A ty jeste naprawd z tego dumny, co? Teraz on wyszczerzy zby. - No jasne! Ja z kolei musiaem sta si powany. - Ale nie zawsze jest ci z tym dobrze, prawda? - Jak to? - Czy nie jest ci cho troch przykro, e jrobisz takie rzeczy? - Jasne... - I nie przyszo ci na myl, e rodzice bd dali od ciebie, by odpo kutowa za swoje przewinienie? - Jasne... - Na pewno nie powiesz im, jak jest naprawd, co? Rickey rozchmurzy si. - Nie ma mowy. Nadal usiowaem naprowadzi go na kierunek, ktry wyda mi si waciwy. - Dobrze, ale powiedz, kto ma to zrobi? Popatrzylimy na siebie. Potrzsnem gow i rzuciem mu przepraszajce spojrzenie. - Musz - powiedziaem. Nie podda si od razu. - Nie musi pan. - Bd musia, jeli mam ci pomc w doroniciu do wikszej odpowie dzialnoci. Rickey poczu si bezpieczniej i ju wstpowa w niego diabe. Rzuci mi niedopracowane jeszcze, magiczne spojrzenie i zapyta. - A czy musi mi si to podoba? Nie byo sposobu, by zachci Rickeya do nauczenia si odpowiedzialnoci. Kiedy zaprosiem rodzicw na rozmow, wiedziaem ju, e prdzej czy pniej doczy swj gos do chrku sfustrowanych dzieci: Dziwne, e kto jeszcze nie zabi doktora Dana!". Steven Steven Jolly, wbrew swojemu nazwisku, by daleki od wesooci. Mia wybuchowy temperament, city jzyk oraz niemie i toporne obejcie. Zatrzyma si na najgorszym okresie dwulatka i trwa tak przez dziesi lat. Z pewnoci mona spotka dzieci bardziej zoliwe ni Steven, ale ja takich
jolly (ang.) - wesoy (przyp. red.).

49

Syndrom Piotrusia Pana nie znaem. Opowiadam jego histori, eby zrozumiaa, jak moe narasta] zo, ktra czsto stanowi element syndromu Piotrusia Pana. Wielu lat trzeba byo rodzicom Stevena, by pogodzili si z faktem paskudnego charakteru syna. Jak inaczej mona wytumaczy ich tolerancj dla tylu emocjonalnych szantay? Sharon i Joe Jolly przyprowadzili do mnie Stevena, gdy zacz si coraz gorzej zachowywa w szkole. W domu zawsze byy z nim kopoty, ale tym si rodzice ju dawno przestali przejmowa. Jednak w momencie, gdy nauczyciele zaczli wyraa powane zaniepokojenie, zrozumieli, e samo tolerowanie problemw syna nie wystarczy. Pani Jolly pierwsza przemoga wstyd przed tym, co powiedz ssiedzi, i otwarcie przyznaa, e nie panuje nad Steve'em. Chopak pozostawa w tyle w kadej dziedzinie - z wyjtkiem rozwoju fizycznego. By regularnie wyrzucany na korytarz za niezliczone przewinienia - poczwszy od pyskowania nauczycielom, a skoczywszy na biciu innych dzieci. Kiedy nauczycielka prbowaa go ukara, prowokowa j: Wcale nie musz robi tego, co pani mi kae, bo nie jest pani moj matk". Konfrontacje z wychowawc koczyy si w tym samym stylu: Mj ojciec nie byby zachwycony tym, jak mnie pan traktuje". Nie od razu doszedem, dlaczego nauczyciele wczeniej nie zdecydowali si na pewne kroki. Po prostu si bali. Musieli rozumowa w nastpujcy sposb: Mody Jolly jest tak zaka w szkole, e jego rodzice musz o tym wiedzie. Tymczasem nie robi nic, by to ukrci. Jeli zrobimy afer, bd wyywa si na nas". Jeli wemie si pod uwag obawy edukacyjnych biurokratw przed przyjciem twardego kursu" w wychowaniu, staje si zrozumiae, e ani wychowawca, ani nauczycielka nie mieli ochoty ryzykowa posady - zwaszcza angaujc si w spraw dziecka, ktrego nie lubili. Kiedy wadze szkoy zdecydoway si na podjcie jakich krokw, pani Jolly odwaya si na to samo. Z trudnoci jednak moga poda mi przejawy szczeglnej niesubordynacji i nieodpowiedzialnoci Stevena. Zdawao si, e kiedy ma przywoa z pamici dokadne szczegy, jej umys staje si bia kart. Pojem, e wyskoki Stevena sprawiay jej bl do tego stopnia, i odgrodzia swoje uczucia ochronn barier. Bariera ta chronia j przed poczuciem klski, ale te czynia mniej wyczulon na konieczno zmian. Podczas gdy pani Jolly staraa si przywoa bolesne wspomnienia, pan Jolly trzyma si na uboczu. ona zmagaa si z przyjciem prawdy, a m uparcie tej prawdzie zaprzecza. W sposb rwnie elegancki jak jego garnitur pan Jolly wyrazi swoj opini: Sdz, e Steven by rzeczywicie zy jedynie przez kilka ostatnich miesicy".
50

Nieodpowiedzialno Pani Jolly usiowaa ukry niech i rozczarowanie. Joe, kochanie, mam wraenie, e chyba si nie orientowae, jak za bya sytuacja. W cigu ostatnich lat Steven upada coraz niej. Pamitasz, jak martwi si jego nauczyciel z drugiej klasy?". Joe unis brwi, wyd wargi i westchn: Och...". Wyczulonym trzecim" uchem usyszaem nie wypowiedziany komentarz: Co by nie mwia, kochanie..." Z trudem zwalczaem pokus wystpienia w roli maeskiego doradcy - lecz wiedziaem, e nic by to nie dao. Pan Jolly niezmiennie zaprzecza istnieniu jakichkolwiek powanych problemw, podczas gdy maonka bya zbyt zaabsorbowana prb pomocy dziecku. Pojawi si jednak cie nadziei na pogbienie porozumienia. Pani Jolly przypomniaa sobie typowy przykad postawy Stevena. W ubieg niedziel ca trjk wybrali si po kociele, by przeksi co w miejscowej restauracji. Steven zanudza matk, dopki nie zgodzia si kupi mu co dobrego" w drodze do domu. Kiedy weszli do sklepu, chopak szorstko oznajmi: A teraz wezm sobie torebk cukierkw i poczekam na was przy kasach". Matka niemiao zaprotestowaa, mwic: Moe by jednak tym razem wzi jabka zamiast cukierkw?". Steven natychmiast przyj swoj zoliw postaw: Obiecaa mi co dobrego - i chc cukierka, a nie jabko. To jest gupie. Id po cukierki". Pani Jolly usiowaa powoa si na swoj wadz: Synu, powiedziaam ju, e tym razem adnych cukierkw. We sobie due, soczyste jabko." I, jak zawsze, Steven w najgorszym stylu zareagowa na nie": To jest naprawd idiotyczne. Jestem ju taki duy, e sam mog sobie wybra - i to maj by cukierki!". Jego gos stawa si ju prawie wrzaskiem; wszyscy w sklepie zaczli si przyglda, jak matka ponosi klsk w starciu z dzieckiem. Sharon Jolly bya kompletnie wytrcona z rwnowagi zachowaniem syna oraz faktem, e caa scena odbywa si publicznie. A Steven nie popuszcza: Jak e si tak gupio upara, to ja sobie id do domu". I ruszy do wyjcia. Pani Jolly ugia si pod presj: Nie moesz i do domu piechot. Jest bardzo zimno: przezibisz si i nie bdziesz mg i jutro do szkoy". Kocowa odzywka Stevena naleaa do najbardziej niemiych, jakie syszaem u dziecka w tym wieku: Nie udawaj, e jeste dla mnie taka mia, mamusiu. Jeli nie pozwolisz mi na cukierki - to si przezibi i to bdzie twoja wina". Pani Jolly rzucia si za synem i dopada go tu przy drzwiach wyjciowych. Ogarno j przeraenie; bagaa chopca, eby by grzeczny i zawrci 51

Syndrom Piotrusia Pana do rodka. Nim uleg, zada, by odstpia od zakazu kupienia cukierkw. Poddaa si - caa awantura urwaa si rwnie raptownie, jak si zacza. ebycie jednak nie ocenili Stevena jako dziecka zepsutego do szpiku koci, powinnicie wiedzie, e w gbi duszy ten chopak niezmiernie cierpia. Dwa czy trzy razy w tygodniu budzi si w nocy z krzykiem z sennego koszmaru. Zdoa tylko zapamita, e ohydne potwory zajadle go cigay i chciay pore. Nie trzeba byo nawet wyczerpujcych analiz snw, eby stwierdzi, i Steven pad ofiar wasnej taktyki. Unika odpowiedzialnoci, swoim zachowaniem rzucajc wyzwanie osobom, ktre miay nad nim wadz. Wraz ze wzrostem nieodpowiedzialnoci rosa te groza jego potwornego przeladowcy. Nie majc poczucia odpowiedzialnoci, chopak cierpia na zanion samoocen i brak wiary w siebie. To wystawiao go na ataki monstrum, ktre sam stworzy. A teraz bestia zbuntowaa si przeciwko swemu panu. Zoliwa postawa Stevena Jolly utorowaa drog jego nieodpowiedzialnoci. Szybko sta si mistrzem emocjonalnego szantau: wychodzc z faszywych zaoe uwaa, i postawa wrogoci uwolni go od obowizkw. Rozwija w sobie cech, ktra czsto wystpuje u osb z syndromem Piotrusia Pana. Trudno przychodzi im mio, a atwo nienawi. Historia Stevena ma pewien posmak ironii. Kady mia siedem lat, matka, zaniepokojona jego zachowaniami, zabraa go do dziecicego psychiatry. Ten za powiedzia jej: Prosz nie musztrowa Stevena, gdy istnieje ryzyko zbudowania zaplecza zoci i wrogoci". Pani Jolly zastosowaa si do rad specjalisty. W pi lat pniej miaa ju do czynienia z dzieckiem, ktre zgromadzio w sobie ogromne rezerwy zoci i wrogoci. Billy Niektrzy rodzice zetknli si ju z paskudn zoliwoci, jak prezentowa Steven Jolly. U wikszoci dzieci zoliwo przejawia si jako klasyczne pyskowanie czy ktliwo. W momencie, gdy chopak zaczyna stawia opr przeciwko byciu mczyzn, mona si spodziewa rnych przejaww agresywnoci. Rickey posugiwa si anielsk twarzyczk: Steven by po prostu jawnie agresywny. Billy Winters z kolei stosowa fantastyczn technik, znan od czasw, kiedy pierwsze dziecko zbuntowao si przeciwko rodzicom. Mianowicie nie robi nic. Po prostu trwa niewzruszony i na pytania dotyczce zego zachowania dobiera jedn z trzech dyurnych odpowiedzi: Nie syszaem...", Zapomniaem..." i Nie zauwayem..." Stanowiy one klucz do jego systemu unikania odpowiedzialnoci. Udawa, e jest guchy, lepy i niedorozwinity. W momencie gdy zetknem si z t rodzin, jedenastoletniemu Billy'emu wykrty tak weszy w krew, e sam zacz pada ich ofiar. Czsto zdarzao
52

Nieodpowiedzialno mu si nie sysze polece nauczyciela; w czasie gry w pik wybiega na olep na jezdni i by tak roztrzepany, e gubi swoje rzeczy (czapk, rkawiczki, rakiet tenisow). Pastwa Wintersw doprowadzao do rozpaczy zachowanie syna. Za wszelk cen usiowali mu wybi z gowy udawanie guchego, niedorozwinitego i lepego. W swoich prbach uaktywnienia jego uwagi posunli si nawet do niebezpiecznych granic. Nic jednak nie skutkowao. Moim zdaniem przyczyn ich niepowodze byo usiowanie wmwienia Billy'emu odpowiedzialnoci. Peg i John Wintersowie byli wyksztaconymi, rozsdnymi ludmi, ktrzy ogromnie kochali jedynego syna. Peg z zaciciem studiowaa literatur na temat wychowania dzieci i dyskutowaa z mem waniejsze fragmenty. John nie by przekonany co do sugestii wychowania permisywnego i opiekuczego; bardziej odpowiadaa mu twarda metoda, stosowana przez jego ojca i dziadka. Tote rodzice Billy'ego usiowali zwalczy stoick obojtno syna na dwa fronty: z jednej strony - mamusia (musimy koniecznie porozmawia...), z drugiej - tatu (zrb to, bo jak nie...). Kiedy Billy demonstrowa swoje zachowania, odbiera trzy komunikaty. Gdy mia do czynienia z mam, konotowa sobie: Doprowadzam mam do paczu"; gdy natkn si na tat, mg sobie zapisa na plus: Doprowadzam tat do szalestwa"; kiedy za w spraw angaowali si oboje, w gowie witaa mu myl: Doprowadzam do tego, e tata i mama si kc". A oto trzy krtkie cytaty z typowych rodzinnych konfrontacji: Pani Winters sadza Billy'ego w kuchni przy stole i zaczyna trening komunikacji pytaniem: - Wiesz, e miae jeszcze par rzeczy do zrobienia po szkole, prawda? - Uhm - odpowiada Billy. - I wiesz, e zawsze zostawiam ci kartk, na ktrej pisz, co trzeba zrobi najpierw, tak? - Uhm. - To dlaczego, synu, nic jeszcze nie zrobie? - Peg czuje si winna, e okazaa rozdranienie. - Wiesz przecie, jak mi przykro, kiedy nie chcesz mi pomaga w domu. Billy siga po najlepsz ze swych wymwek. - Nigdy nie widz tych kartek. Peg z trudno ci si pohamowaa. - Za kadym razem to powtarzasz, a mnie si tylko humor pogarsza. Prosz, powiedz, co si z tob naprawd dzieje. Prosz... - Nie wiem... - odpowied Billy'ego zamkna bdny krg ich dyskusji". Jak moecie si domyla, rozmowa ta nie doprowadzia do niczego, cho przerabiana" bya kadego dnia. Twarde podejcie taty rwnie okazao si nieskuteczne.
53

Syndrom Piotrusia Pana Talent Billy'ego do gubienia rzeczy denerwowa jego ojca: - Ty chyba mylisz, e pienidze rosn na drzewach! A moe w ogle nie mylisz... Co si, u licha, z tob dzieje, Billy? Billy, speszony, wyjka: Nie wiem. Po prostu nie pamitam. - Nie pamitasz, do cholery?! Gubisz wszystko, co dla ciebie kupuj. Synek, jak zwykle, kiedy besztany by przez tatusia, zwiesi gow i nic nie odpowiada. - Odpowiedz mi, synu. Chciabym wiedzie, dlaczego uwielbiasz dopro wadza mnie do szau. - Nie wiem.. Siowe i wrogie podejcie ojca byo rwnie nieskuteczne, jak przesadnie wychowawcze" podejcie matki. W obu przypadkach Billy czu si zapdzony pod cian i stosowa standardow odzywk: Nie wiem". Kiedy oboje rodzice angaowali si w rozgrywk, atmosfera iskrzya si od napicia. Tatu zwykle zaczyna utarczk wybuchem: - Szlag mnie trafia, Billy - ju po raz trzeci w tym miesicu nie odrobie lekcji! Nie przyjmuj ju adnych usprawiedliwie. Zrb co ze sob albo zaczn ci wali w tyek jak smarkacza. Billy trwa nieporuszony i milczcy, a tymczasem mamusia prbowaa osabi impet tatusia: - Synku, wytumacz nam, dlaczego masz takie kopoty z zapamitywa niem. Powiedz, co ci drczy? Billy nie musia nawet trudzi si z odpowiedzi. Uczyni to za niego tatu: - Daj spokj, Peg! Nic takiego zego nie dzieje si z Billym, co by nie dao si zaatwi paroma solidnymi klapsami. - Ale John - powiedziaa Peg z irytacj - przecie on nigdy nie powie, co go drczy, jeli bdziesz go stale traktowa jak smarkacza. W tym momencie uwaga rodzicw definitywnie odwrcia si od syna: Peg i John wdali si w przewleky spr. Zawsze tak byo. Tatu propagowa surowo, podczas gdy Peg rozwijaa teori, i Billy jest nieodpowiedzialny, gdy przeywa swojego rodzaju umysowe katusze. Tymczasem sam Billy trzyma si na uboczu, trwajc w przekonaniu, e sta si przyczyn ktni rodzicw. Ani razu nie obciono go odpowiedzialnoci za udawanie guchego, niemego i niedorozwinitego. Istniay wszelkie powody, by sdzi, e kiedy Billy nauczy si, jak unika odpowiedzialnoci, doszed rwnie do przekonania, e wywiera negatywny wpyw na rodzicw. Nie tylko by guchy, lepy i niedorozwinity, ale jeszcze
54

Nieodpowiedzialno uwaa si za ze dziecko, ktre tak bardzo martwi mam i tat. Tak to spaliy na panewce rozbiene metody matki i ojca. Sam Wszyscy kochali Sama. Przemiego Sama. Ssiedzi mogli liczy na jego pomoc w odnalezieniu zagubionego pieska czy kotka. Panie z parafii twierdziy, e jest on najlepiej wychowanym chopcem w caej okolicy. Trener wychwala jego talenty przywdcze oraz umiejtno spokojnego, agodnego odnoszenia si do modszych chopcw. Nawet wychowawca chwali mi osobowo tego dwunastolatka, cho uskara si, e Sam od czasu do czasu potrafi by zadziorny. By jednak pewien istotny problem. Mianowicie matka chopca, obciona zarwno prac, jak i prowadzeniem domu, w ogle nie rozumiaa, o czym oni wszyscy mwi. To nie moe by mj Sam" - dziwia si w duchu. Z pewnoci jest to sodki, uroczy chopaczek - ale przecie trudno mi nawet na kolanach ubaga go o najdrobniejsz pomoc w domu". Historia uroczego Sama jest typow opowieci o jednej z wielu odmian syndromu Piotrusia Pana. Dzieci z takiej grupy nie s ani zoliwe, ani anielskie, ani stoickie. Nie s te szczeglnie niemie ani krtackie. Maj natomiast ponad wiek opanowan sztuk kontaktw z ludmi. Pierwsze ofiaruj swoj pomoc potrzebujcym. Skonne byyby nawet ryzykowa wasne bezpieczestwo, by udzieli komu pomocy. A przy tym, o ile nie zastosuje si ostatecznych grb czy prb, nawet palcem nie kiwn, by pomc w domu. Jak moe dziecko tak chtne do pomocy innym by tak nieodpowiedzialne w domu? Najlepszym wyjanieniem tej niekonsekwencji bdzie streszczenie psychologicznego studium przypadku Sama Kolera. Rodzaj nieodpowiedzialnoci, jaki prezentuje ten chopak naley do najbardziej niebezpiecznych poniewa dzieci niezmiernie atwo go sobie przyswajaj - a jeli nie jest zwalczany, staje si jednym ze zrbw syndromu Piotrusia Pana. Sam by najstarszym z trzech braci w wieku odpowiednio: dwunastu, dziewiciu i siedmiu lat. Chodzi do szstej klasy szkoy podstawowej i bez wikszego wysiku zdobywa tam cakiem nieze oceny. Nauczycielka twierdzia, e Sam jest bardzo sympatyczny, cho od czasu do czasu zabawia si w klasowego klowna. Pewnego razu, gdy wyrzucia go na korytarz za wygupy, dosyszaa jak wychodzc za drzwi nazywa j dziwk. Oniemiaa, syszc odzywk - ktra zupenie nie pasowaa do charakteru tego miego chopca. Zreszt Sam wcale nie by miy. Ten mody czowiek by w tej chwili po prostu wcieky. Gniew Sama mia wiele rde. Ciao zmieniao si i stawiao nowe zadania jego dziecicemu wiatopogldowi. Odkry ju niezaleno, lecz y w uzalenieniu. Pragn wyrwa si spod wadzy nadopiekuczej matki; to
55

Syndrom Piotrusia Pana naturalne skdind denie wywoao pewne poczucie winy. Odczucia tego typu s charakterystyczne dla wczesnego okresu dorastania; pniej zanikaj. Istniao jednak rdo gniewu o bardzo szkodliwym oddziaywaniu, ktre mogo przysporzy Samowi na dusz met powanych kopotw. Ot chopak nie by kochany przez ojca. Ojciec Sama by maniakiem pracy. Mia bardzo mao czasu dla ony, a jeszcze mniej dla syna. Ten za, usiujc zdoby mio ojca, narzuci sobie dorosa rol i odgrywa j z zaangaowaniem dorosego i zapaem dziecka. Sam rozpaczliwie potrzebowa mioci ojca - a nigdy jej nie otrzyma. Dlatego przenis swoj walk w wiat dorosych, mia bowiem nadziej, e inni, zadziwieni jego wyczynami, donios ojcu, jakiego ma wspaniaego syna. Chopiec wykombinowa sobie, e kiedy ju doroli powiedz jego ojcu, i moe by dumny z syna (co te zrobili), tata wemie go w ramiona i uciska (czego nie zrobi). Sam w obliczu poniesionej klski stwierdzi, e musi jeszcze bardziej si stara. A kiedy ojciec ignorowa go jeszcze bardziej, prbowa zdoby jego mio, starajc si przypodoba innym. Dziecko drczone byo przez ogromn potrzeb utrzymywania si w roli. Bezustannie martwio si, e ojciec ile je ocenia, co czynio je nerwowym i penym lku. Chopca osaczay powinnoci, wymogi, koniecznoci i przy-musy, co z kolei rodzio gniew. Jedynym sposobem zatrzymania tej karuzeli sta si bunt w domu. A poniewa Sam mg liczy na mio matki, w naturalnym odruchu skierowa swj bunt przeciwko niej. Gdyby umia okreli swoj postaw, powiedziaby: Mama bdzie mnie kocha nawet wtedy, gdy bd j le traktowa". Kolejnym wyjanieniem owej wojujcej nieodpowiedzialnoci jest fakt, i Sam usiowa naladowa ojca. Bd taki jak tata, a wtedy tata mnie pokocha" - rozumowa. Na nieszczcie tatu by mocno przywizany do szowinistycznej teorii, e miejscem pracy kobiety jest dom. Synek nigdy tego gono nie wypowiedzia, ale zachowywa si, jakby w to wierzy. Ponadto nie zapominajmy, i o postpowaniu naszego przemiego Sama decydowa rwnie sam fakt bycia dzieckiem. Mia dwanacie lat i jak kady normalny przyszy nastolatek za wszelk cen pragn unikn wej cia w doroso. Jednak ten wtek normalnego biegu wydarze by zaburzony. To wanie dao mi po raz pierwszy do mylenia, e co jest z Samem nie w porzdku. Chopak robi zbyt wiele dla swojego dobra. Zbyt stara si podoba. A to skonio mnie do uwaniejszego przyjrzenia si tej wietlanej postaci. Uznaem, i zachowanie chopca jest mylce - i e wbrew pozorom wcale nie nauczy si odpowiedzialnoci. Motywacj jego odpowiedzialnej" postawy stao si silne poczucie niepewnoci. Gloryfikacja w oczach innych dawaa mu chwilowe oparcie. 56

Nieodpowiedzialno Nie trzeba chyba dodawa, e wytworzyo si emocjonalne bdne koo: Sam czu si odpychany przez ojca i zniewolony do odgrywania roli na rzecz spoecznej aprobaty, ktra, jak mniema, miaa rozwiza jego problem. Tymczasem tylko go pogbiaa. Dokada coraz wikszych stara, nabierajc coraz wikszej niechci do odpowiedzialnoci. Stworzy sobie teori, e odpowiedzialno jest faszem - czym, co robi ludzie, by zyska poklask. W konsekwencji nigdy nie zinternalizowa* pojcia odpowiedzialnoci. W momencie gdy poznaem Sama i jego rodzin, jeden ze zrbw Piotrusia Pana by ju mocno osadzony. Zatrzymanie tego procesu stao si zadaniem dla caej rodziny. Swoje podejcie do problemu przemiego Sama i trzech pozostaych chopcw przedstawi szerzej w rozdziale 12.

internalizacja - uwewntrznienie, termin psychologiczny opisujcy proces przyswajania sobie pogldw i norm w trakcie wychowywania (przyp. red.).

Rozdzia 5

Niepokj
Janek: Ale (Piotru) nie jest naprawd naszym ojcem. Nie wiedzia nawet, jak to jest by ojcem, dopki mu nie pokazaem. Piotru: Wendy, mylisz si, mwic o matkach. Kiedy - tak jak i wy mylaem, e mama zawsze bdzie trzymaa dla mnie otwarte okno, wic nie byo mnie przez cae ksiyce, i ksiyce, i ksiyce. A potem pofrunem z powrotem. Ale okno byo zamknite, bo mama zupenie o mnie zapomniaa, a w moim ku spa ju jaki inny may chopiec. Piotru by jednym kbkiem nerww. Jego niepokj kry nad Nibylandi, wprawiajc wszystkich w nerwowe drenie. Kady z nas zna kogo takiego. Jego emocje s pod takim napiciem, e atmosfera wok niego grozi wyadowaniem. Kiedy pytasz go jak si ma, stopuje ci w p zdania: Czy mam si dobrze? Mam si po prostu wietnie! Rewelacyjnie! U mnie wszystko do brze. A u ciebie?" Jeli w sprzyjajcym momencie uda ci si jednak przenikn jego wesokowato, zobaczysz, e niepokj dokucza mu bolenie jak drzazga. I nie trzeba by psychiatr klinicznym, by to dostrzec. Nie musisz zapisa stosu kartek i straci wielu godzin, by dokona psychologicznej diagnozy. Wystarczy tylko szybki rzut oka na jego codzienne zachowania. Najbardziej przekonywajcym dowodem, e Piotrusia drczy niepokj, s zachwiane oceny wanoci spraw: potrafi spokojnie gra na fujarce, gdy kapitan Hak podpala lont u bomby. Podniecaa go perspektywa utonicia, poyhiewa mier wydawaa mu si bardzo interesujcym sposobem zabicia ' popoudniowej nudy. Wcale nie trzeba by histerykiem, by popa w takich momentach w panik. Tymczasem Piotrusiowi nawet nie drgna powieka. Niezmiernie natomiast wstrzsn nim fakt chwilowej utraty wasnego cienia. Miewa rwnie napady wciekoci, gdy jego lojalni poplecznicy odmawiali przyjcia roli, ktr dla nich wyznaczy. Ponadto wzdraga si na sam myl o dotkniciu go przez drug osob. Oglnie mwic, motywacje Piotrusia byy z gruntu wypaczone. Jeli - tak jak i ja - uwaasz, e nie by on chory umysowo, pomimo wszystko musisz przyzna, e co go gnbio. Co, czego sam nie pojmowa - cho zdawa sobie spraw z negatywnych skutkw. Co co odczuwa, ale nie potrafi jednak tego nazwa.
58

Niepokj Jak kady, kogo drczy niepokj, Piotru prbowa zatai swoje obawy lecz maskowanie zdradzao tylko jego motywacj. Czyli wanie w momencie, w ktrym broni si przed niepokojem, pozwala domyla si jego przyczyn. A przyczyny te mimowolnie wskazywa, tak jak w dialogu cytowanym na pocztku rozdziau. Piotru czu si nie akceptowany przez ojca i gboko zmartwiony tym, co odczytywa jako odrzucenie przez matk. Taka kombinacja dozna sprawiaa, i drczy go ogromny niepokj. Nie mia nikogo zaufanego, do kogo mgby si zwrci. Potrzebowa pomocy. Gdyby przypadkiem trafi ze swoim problemem do mnie, skupibym uwag na rodzicach, traktujc stan nerww Piotrusia jako wskanik jego kopotw rodzinnych. Co musiao by nie w porzdku z maestwem rodzicw. Czyby ojciec by maniakiem pracy, ktry uala si nad sob? Czyby by produktem pokolenia, ktre zabraniao chopcom paka? Czyby mama Piotrusia bya rzeczywicie zadowolona ze swojej tradycyjnej roli ony i matki? Czy rodzice chopca pozwolili, by autorytetami dla syna byli koledzy? A moe jego ojciec by mskim szowinist? A jeli tak, to czy jego ona graa rol eskiej szowinistki? Czy prbowali zrobi co dla swojego maestwa, czy tylko trwali w tym zwizku z nawyku? Odpowiedzi na te i podobne pytania mogyby rzuci wiato na atmosfer, w jakiej wychowywa si Piotru Pan - atmosfer napicia i niepokoju. Rodzice, chcc nie chcc, natchnli go myl, i powinien unika zbytniego zblienia z ojcem i dociekania, czy matka go kocha. Niepokj jest jedn z podstaw syndromu Piotrusia Pana, zapocztkowan i umacnian przez problemy maeskie. Rodzice, w takim czy innym sto pniu, trac kontakt z dziemi. Na og nie przeywaj powaniejszych pery petii maeskich - tote nie odczuwaj potrzeby radzenia si specjalisty. I - cho moe zabrzmi to mao odkrywczo - ich problem narasta wok trudnoci z porozumiewaniem si. Rodzice kadego Piotrusia Pana s przewiadczeni, e wyznaj powszechnie wyznawane wartoci. W rzeczywistoci, w miar upywu czasu i gromadzenia si dowiadcze dochodz do wniosku, i pod pewnymi wzgldami nie dotrzymuj kroku powszechnym oczekiwaniom. Pomimo to z nawyku uwaaj swoje wspycie maeskie za udane i dochodz do wniosku.e, skoro maestwo si nie rozpado. funkcjonuje prawidowo. Owa magiczna wiara unicestwia moliwo wzajemnego porozumienia. Odczuwaj pewien ciar kopotw, lecz wliczaj je w bilans strat normalnego ycia. Mona unika pewnych tematw - nie oznacza to jednak, e wolno o nich zapomnie. Kiedy rodzicom nie udaje si osign porozumienia i nie s w stanie uzgodni swoich stanowisk, rwnie mog dowiadcza uczucia niepokoju. Frustracja, jak przynosi bycie z kim, kto nie jest naprawd bliski, przenosi si na cay kr g rodziny - a w szczeglno ci na dzieci. Osoby, 59

Syndrom Piotrusia Pana u ktrych rozwin si syndrom Piotrusia Pana, najczciej jako dzieci byy bardzo wraliwe. Suchay rodzicw i staray si robi wszystko, czego od nich oczekiwano. Moe nie zawsze to wida (o czym mowa w poprzednim rozdziale), lecz takie dzieci umiej wyranie rozrni, co jest waciwe", a co niewaciwe". Kiedy prowadziem terapi maych chopcw, wrcz yczyem sobie, by nie uzaleniali si a tak bardzo od swoich rodzicw. Gdyby tylko byli bardziej odporni na rodzicielskie wpywy, nie musieliby ucieka w wiat Piotrusia Pana. Zakrawa na ironi, e dzieci, ktre zaczynaj od takiej ulegoci w stosunku do oczekiwa rodzicw, nie umiej si pewniej jednoczenie okreli wobec osb, na ktrych im autentycznie zaley. Rozszyfrowaem tre omiu przekazw, ktre sprzyjaj rozwojowi syndromu Piotrusia Pana. Nazywam je przekazami ukrytymi - gdy rodzice przekazuj dzieciom nie wprost sprzeczne komunikaty - nie bdc zreszt wiadomi wagi takich przekazw ani ich skutkw. Szybko staje si jasne, w jakim stopniu wi si one z maesk niezgod i rodzicielskim niepokojem. Skutki takiej polityki informacyjnej" ujawniaj si, gdy rodzice zaczynaj ukrywa wasny niepokj, uciekajc w rozmowy z dziemi, zamiast rozmawia ze sob. Rozszyfrowaem cztery rodzaje takich rodzicielskich ukrytych przekazw" w kontaktach midzy matk a synem: Nie przyczyniaj zmartwie ojcu. Zachowujesz si tak jak ojciec. Twj ojciec nie ma wyczucia. To fatalne, e dla twojego ojca praca jest waniejsza ni rodzina.

Cztery dalsze sprzeczne i podane nie wprost informacje moe przekaza synowi ojciec: Nie mieszaj matki w moje sprawy.
Nie kr z ywd m a tki. Twoja m a tka nie r oz um ie m c z yz n. Wiesz, synu, jakie bywaj kobiety... Nim zanalizuj tre owych ukrytych komunikatw, wytumacz , dlaczego szczeglnie szkodliwie oddziaywaj ona we wczesnym okresie dorastania.

Najwi ksze nasilenie niepokoju: wiek 13 - 14 lat

Wskazanie pewnego wieku jako okresu nasilenia niepokoju zawsze bdzie nieco arbitralne. Niezgoda panujca midzy rodzicami wywiera stay, negatywny wpyw na dzieci ju od momentu, gdy dorosn na tyle by wyczu atmosfer rodzinnego domu. Specjalici od rozwoju dziecka powiedz wam nawet, e taka emocjonalna wraliwo przejawiana jest ju w onie matki. 60

Niepokj Tym samym brak porozumienia midzy rodzicami ciga na rozwijajce si dziecko grob syndromu Piotrusia Pana i towarzyszcych mu napi. I jeli nawet nie uwiadamiao sobie wczeniej rodzinnych problemw, z pewnoci je odczuje, gdy bdzie miao trzynacie lat. Wwczas, ju wiadome, stanie si wyjtkowo wyczulone na komunikaty pynce od rodzicw. Taki trzynasto- czy czternastolatek dojrza rwnie do tego, by wcieli si w nieustraszonego rycerza w lnicej zbroi. Ukryte znaczenie przekazw zacznie intrygowa go tak, e wyznaczy sobie rol detektywa w dochodzeniu ich utajonego sensu. Szybko wydedukuje, e rodzice maj kopoty. A wwczas jednym skokiem dosidzie bojowego rumaka i, spinajc go ostrogami, rzuci si na ratunek. Lecz ten szlachetny kawaler jest tylko niedowiadczonym dzieckiem; pragnc za wszelk cen speni sw rycersk powinno, nabiera faszywego przekonania, i on sam jest przyczyn kopotw. Ogarnia go przeraenie; wie jednak, e musi chroni rodzicw przed swoj niegodziwoci.

Ukryte przekazy
Ukryte przekazy to bardzo niebezpieczne przejzyczenia, ktre wywouj nag fal niepokoju. Nie s zamierzone; rodzicw ogarnia przeraenie, gdy uzmysawiaj sobie , co naprawd powiedzieli dziecku. Wypowiadane s spontanicznie; dopiero pniej rodzice z zaenowaniem uwiadamiaj sobie prawdziwy sens swoich sw. Ich oddziaywanie jest szczeglnie szkodliwe; ojciec i matka odczuwaj gbok skruch, kiedy z czasem dostrzegaj, e dzieci prbuj wprowadzi w czyn to, co usyszay od taty i mamy. Spord ukrytych przekazw najbardziej przejmuj mnie trosk te, w ktrych rodzice przenosz swoj maesk frustracj na dziecko. Rozmawiajc w cztery oczy o tym co ich martwi, nie rozadowuj napicia tylko tumi je w sobie - a w kocu nastpuje niebezpieczny przeciek informacji. Jeli dziecko znajdzie si w centrum skaenia rodzinnej atmosfery problemami rodzicw, narastajcy niepokj osabi jego odporno. Badajc stosunki w rodzinach Piotrusiw Panw, odkryem, e ukryte przekazy nios dwa rne przesania - jedno nadawane" przez matk, drugie przez ojca. Matka przekazuje informacj: Trzymaj si na dystans wobec ojca, a
ojciec: Matka to osoba saba - a ty j ranisz.

Aby przekona si, jak te przekazy robi swoj kreci robot, trzeba przyjrze si rodzinie, w ktrej kandydatowi na Piotrusia aplikuje si wanie potn dawk niepokoju. Matka wraca z pracy do domu; w tym momencie dzwoni jeden z kolegw syna. Nie, nie wie, gdzie on si podziewa; nigdy jej nie informuje, dokd wychodzi. Po chwili odkrywa, e ten trzynastoletni niespokojny duch zapomnia wyj miso z zamraarki cho zostawia mu stosowna instrukcj. 1 jak tu teraz w p godziny przyrzdzi smaczny obiad, skoro podstawowy 61

Syndrom Piotrusia Pana skadnik zamroony jest na kamie? Nie mwic o tym, e chciaaby si jeszcze wykpa i odsapn przez kilka minut, nim bdzie musiaa zmy synkowi gow. Zawiasy szafki kuchennej skrzypi rozpaczliwie, gdy pani domu po raz kolejny wyadowuje na nich swoj zo. Ojciec nadciga do domu w smtnym nastroju, szukajc zrozumienia, pocieszenia i popoudniowej gazety. Prbuje by miy, ale jak zwykle sabo mu to wychodzi. Przed kilkoma miesicami ona ponownie podejmujc prace prosia, by wicej pomaga jej w domu. Nastpnego wieczoru przynis pras i wynis mieci. To by pocztek i zarazem koniec jego akcji pomocy. ona powinna bya z nim porozmawia - tymczasem zadowolia si jedynie rzucaniem uszczypliwych uwag, ktre m oficjalnie ignorowa. Na prywatny uytek za wykorzystywa je jako pretekst, by jeszcze czciej gra w golfa. Matka tumi kolejne przypywy gniewu i niechci. Stopie zatroskania ma jej narastajcym zestresowaniem jest niemal zerowy. Ju nawet nie cauje jej zdawkowo na poegnanie, jeli nie jest o to proszony. Biedna kobieta czuje, e jest bliska kapitulacji wobec nieodpowiedzialnego nastolatka, nadmiaru pracy i obojtnego ma. Jak na ironi, m ma podobne odczucia z t tylko rnic, e gdy jest w dziewitnastym doku ' topi swoj wcieko w ginie, przeklinajc on na czym wiat stoi. Podczas gdy rodzice udaj, e wszystko jest w porzdku, ich jedyny syn wpada jak bomba do kuchni pytajc, ile jeszcze jest czasu do kolacji. Po czym, nie czekajc na odpowied, wali prosto do salonu i prosi ojca o fors na jednorkiego bandyt". Ten przynudza co na temat syna, ktry nic, tylko wyudza pienidze - ale daje chopakowi pi dolarw. W tym momencie napity spust zostaje zwolniony; ukryte przekazy, niosce adunek drczcego niepokoju, zaczynaj odbija si rykoszetem. - Daj ojcu spokj! - krzyczy mama. - Mia ciki dzie i musi odpocz. A poza tym nie nale ci si adne pienidze po tym, jak na cay dzie znik ne z domu, zapominajc o swoich obowizkach. - O jakich obowizkach? - pada prowokujce pytanie. - Ju naprawd nie wiem, ile razy trzeba ci przypomina - Mama usiuje nie zdradza zdenerwowania. - Mam ci kompletnie dosy. Twj ojciec i ja zaharowujemy si na mier, eby byo ci dobrze, a ty nie poczuwasz si do najmniejszych nawet obowizkw. Chopak si nie daje: - Nie pamitam, eby kazaa mi co robi w domu. Nie rozumiem, dlaczego na mnie krzyczysz...

Aluzja do mskich" spotka po grze w golfa. Pole golfowe ma osiemnacie dokw; doek dziewitnasty, wie czcy" gr, oznacza kilka gbszych drinkw w golfowym klubie (przyp. red.).

62

Niepokj Odzywka syna skania tatusia do nadania pierwszego zaszyfrowanego komunikatu: - Synu, nie moesz by taki niemiy dla matki. Ona musi o nas dba, a ty jeszcze sprawiasz jej przykro. Natychmiast przesta! Mama klnc zmaga si z oporn puszk groszku. W kocu z hukiem stawia j na blacie i wypada z kuchni, by si przebra. Rzuca synowi nienawistne spojrzenie - i bdc ju w poowie drogi do sypialni, gorzko tego auje. W rzeczywistoci jego nieodpowiedzialno nie przysparza jej a tylu zmartwie; naprawd cierpi przez mczyzn, ktry potrafi by milszy dla obcych ni dla niej. Tymczasem ojciec woa syna do siebie i ze spokojem, ktry zdaje si agodzi napicie, powiada: - Synu, musisz nauczy si rozumie kobiety. Twoja mama nie jest w stanie harowa przez cay dzie, a potem jeszcze znosi twoje zachowania. Nie ma szans, by trzynastolatek by w stanie poj ukryty sens rady ojca - wic po prostu przyjmuje j na wiar: - Nie byem dla niej niemiy, tato. Lecz ojcu nie zaley na porozumieniu z dzieckiem. Wtyka nos w gazet i na poegnanie rzuca synowi jeszcze jedn zot myl: - Musisz pamita, e twoja mama nie rozumie chopcw. Wic pilnuj si, synu. Syn, po tak bezapelacyjnie skoczonej audiencji, powoli wycofuje si do swojego pokoju. Mglicie tylko zdaje sobie spraw, e za chwil dostanie si pod ostrza rodzicielskich przekazw o sprzecznych ze sob podtekstach. Mama syszy, jak synek bez zbytniego entuzjazmu zabiera si do mycia rk i twarzy. Drczona poczuciem winy za scen w kuchni, puka delikatnie do drzwi azienki. Wie, e jest oczekiwana - lecz pukaniem pragnie zasygnalizowa gotowo do pogodzenia si. adne dziecko nie byoby w stanie oprze si agodnemu tonowi jej gosu. - Czy moemy przez chwil porozmawia? I, nie czekajc n odpowied, tumaczy si ze swojego zachowania - a czyni to w tak subtelny sposb, e nikt nie mgby jej posdzi o ch zatajenia czegokolwiek. - Wiem, e nie powinnam a tak si na ciebie zoci - ale po prostu wychodz z siebie, kiedy widz, e zaczynasz si zachowywa jak twj ojciec. Wiesz, tatu bardzo ciko pracuje i nie ma czasu, eby mi pomc. Nie chc, eby tak samo byo z tob. Nie przypominasz ojca - ty jeste wraliwy. Chc, by si tego nie wstydzi - i nie by tak okrutny. Trudno, praca tatusia jest dla niego waniejsza ni rodzina. Musisz si z tym pogodzi. Kiedy bdzie bardziej o nas dba. Ale na razie trzeba, eby ty mi pomaga. Synek kiwa gow, a wzrok ma wlepiony w jaki punkt na cianie ponad ramieniem mamy. A mama jest tak owadnita wciekoci na swojego ma, e nie dostrzega morza ez, ktre wzbiera w oczach jej ukochanego dziecka. Gaszcze tylko syna po gwce i wraca do kuchni, eby dokoczy przygotowywanie obiadu. 63

Syndrom Piotrusia Pana Popoudniow praswk tatusia zakca haas, jaki ona czyni w kuchni. Wobec tego przejawia co w rodzaju chci poprawy, oferujc pomoc. To jednak wystawia go tylko na atak. Jego maonka cigle jeszcze nie wyraa szczerze i bezporednio swoich uczu - ale ostry ton krytyki jest ju wyranie syszalny w jej gosie. - Z jakiej racji dajesz mu pienidze, zupenie jakby spaday ci z nieba? Przecie wiesz, e traci o wiele za duo czasu na te gry komputerowe! I nie czekajc na odpowied, cignie dalej: - Gdyby spdza cho troch wicej czasu ze swoim synem, moe by wiedzia co on naprawd czuje. Moe by wiedzia, czego potrzebuje. On nie potrzebuje, eby wciska mu pienidze. On potrzebuje twojej mioci i twojego zrozumienia. Wic moe by tak przesta gra bez przerwy w golfa i zaj si swoim synem i jego potrzebami. Protesty tatusia trafiaj do zatkanych uszu. Zreszt, w pewnym sensie zdaje on sobie spraw, e ona wcale nie oczekuje odpowiedzi. Jej celem byo jedynie wpdzenie go w poczucie winy. Co do pewnego stopnia jej si udao - ale tylko do pewnego stopnia. Bowiem tata tak oswoi si z maeskimi spiciami, i niewiele uwagi powica narzekaniom mamy. I coraz bardziej doskonali si w sztuce zachowania obojtnoci. Tymczasem niespokojna atmosfera rodzinna nie rozpywa si nawet w czasie posiku. Synek traktowany jest jak pieczka pingpongowa, ktr przeciwnicy zajadle sobie odbijaj; przy czym podstawowe reguy gry, nakazujce uczciwo i dyscyplin, s jawnie amane. Chopiec przy stole zachowuje si nieznonie. Matka zamiast surowo go upomnie, stale czyni mu docinki. Syn narzeka na jedzenie. Ojciec, zamiast skierowa jego uwag na jaki ciekawszy temat, podejmuje aosne wysiki dokuczenia onie, ubolewajc nad synem, e nie zna si na tym, co dobre. Ten z kolei dsa si, dajc obojgu okazj do zgodnych wymysw pod adresem takiego obraalskiego bachora i stwierdzenia, i nikt go nie bdzie lubi. Jeszcze troch, a synek bdzie chcia im za wszelk cen udowodni, e tak nie jest. Poniewa sceny tego typu i podobne sytuacje powtarzaj si regularnie, chopak przywyka do nich i nie jest bynajmniej a tak przejty, jak naleaoby oczekiwa. Nie powinien wic dziwi fakt, i sprztajc st po kolacji, pogwizduje pod nosem co, co brzmi jak hit z najnowszej listy przebojw. Jeszcze nie zobojtnia, ale ju zaczyna dostrzega korzyci z zaaplikowania sobie uczuciowego znieczulenia. Po ptorej godziny takiego emocjonalnego prania mzgu mody czowiek jest w zupenie dobrej formie. C mu zreszt pozostao innego? Musi przecie przey ostatni celny strza ojca, ktry dysponuje bogatym arsenaem sw-pociskw. A ten pocisk wbija si boleniej ni tamte. 64

Niepokj Rana zostaje zadana w momencie, gdy ojciec i syn powinni cieszy si chwil uspokojenia. I cho ton gosu tatusia emanuje ciepem i szczeroci, syn wzdraga si na jego dwik. Dowiadczenie nauczyo go, e taki moment odprenia niesie ze sob dojmujcy bl. - Sprbuj wzi si w gar, synu, ebym ju wicej nie mia twojej matki na gowie - powiada tatu. - Mam ju kompletnie dosy jej marudzenia na twj temat. Na tak prymitywne wejcie wikszo z was prawdopodobnie zareagowaaby zadaniem od ojca wyjanie. Nic by to jednak nie dao. Nie tylko wyparby si jakiegokolwiek podtekstu swoich sw, ale jeszcze poczuby si uraony najmniejsz wzmiank o tym, e mgby zrani uczucia syna. I owadnity susznym oburzeniem zapytaby, czy w ogle jest moliwe, by normalnie mylcy ojciec mg skrzywdzi wasne dziecko. Uwanie suchajc czego takiego, dochodzi si do wniosku, e adna dawka emocjonalnej nowokainy nie jest w stanie uchroni chopca od utraty poczucia wasnej wartoci. Ten ojciec, tak jak i matka, nie zdaje sobie sprawy, co robi. Jedyn dobr stron tej werbalnej nocy dugich noy" stanowi to, e si wreszcie skoczya. Przed wyjciem z owego miego domu trzeba zajrze jeszcze do sypialni chopca i sprbowa dostroi si do fali jego myli. Martwi mam, poniewa lubi tat, a on nie moe znie, e mama si przeze mnie martwi. Tata nie kocha nas tak, jak kocha swoj prac - bo nie jest czuy. Mama mnie nie rozumie i przeze mnie napada na tat. Powinienem dba o ni - ale to oznacza, e bd musia by czuy i robi to, czego nie robi tata. Aeby chroni tat, bd musia wzi si w gar i nie by taki jak on. Ukryte przekazy czyni najwicej szkd w momencie, gdy chopiec prbuje doszuka si sensu w bezsensie. Wyobracie sobie cierpienie i zamt, ktre opanoway jego myli. Ucisk w doku wydaje na niego wyrok; na skutek zamtu, jaki ma w gowie, znajduje winowajc. Czy nie rozumuje logicznie, dochodzc do wniosku, i to on jest sprawc blu najbardziej ukochanych przez siebie osb? Teraz jest ju bliski zanicia - bez wzgldu na to, ile wiary w siebie, ktr usiowa zgromadzi tego dnia, zostao mu zabrane. Czy trudno ci wyobrazi sobie, co by zrobi ten chopak, gdyby przez okno do jego sypialni sfrun Piotru Pan i zapyta, czy chce odlecie z nim do Nibylandii? Signby po magiczny pyek ruchem tak szybkim, e nie nadyby wzrokiem. I osypaby swoje ciao iskrzcymi si okruchami wiecznej uciechy przekonany, i w cudownej krainie uwolni si od wszystkiego, co kojarzy si z dorosoci. Smutna to scena. Przecitne dziecko nie jest kadego wieczora zatruwane podtekstami, ale potencjalny Piotru moe by nimi bombardowany przez 65

Syndrom Piotrusia Pana cae tygodnie. Pomimo to odbieranie ukrytych przekazw nie jest jaszcze najgorszym zem. O wiele bardziej szkodliwy jest fakt, i dziecko nie wie, e mona je uniewani. Ani matka, ani ojciec nie przyjd do niego pniej i nie powiedz: Synu, wybacz, e ci tak naciskaem (-am). Nie miaem (-am) racji. To nie jest twj problem. Staraj si tylko grzecznie zachowywa, a my ju sami uporamy si z naszymi kopotami". Tylko magiczne zaklcia mog uwolni od ciaru przeznaczenia. Ten chopiec wie, e popeniony zosta jaki okropny bd. Saby gosik jego zdrowego rozsdku niemiao sugeruje, e rodzice mog nie mie racji - lecz poczucie lojalnoci i naturalne egocentryczne nastawienie zgodnie kieruj oskarycielski palec w jego stron. W ten sposb zmuszony jest przyzna si do winy. Postawa typu: Nie jestem w porzdku", zapocztkowuje szereg procesw w myleniu dziecka. I tak wzrasta moc samooskarania si, a zmniejsza si wiara w siebie. Bycie sam na sam ze sob coraz bardziej natrtnie zakcane jest przez uczucie smutku - a dziecko zaczyna ba si braku towarzystwa. Chopak wyciga z tego nielogiczny wniosek, e zdolny jest na przemian to krzywdzi swoich rodzicw, to ich chroni. Poczucie takie staje si etapem irracjonalnej drogi do zdobycia mocy chopak zaczyna wierzy, e ma w sobie si zdoln uchroni rodzicw przed emocjonaln klsk. A kiedy nie uda mu si to - sam si na tak klsk skazuje. Te zawirowania myli przynosz rozpacz. Chopiec dokonuje szkodliwych uoglnie dotyczcych istoty swojej duszy. Kiedy czuje, e rodzice go kochaj, deklaruje si jako niezdolny do odpacenia im mioci. A we wasnym wntrzu dostrzega demona, ktry nie pozwala mu by kochanym. Taki negatywny wizerunek samego siebie przeradza si w samospeniajce si proroctwo. Poniewa dziecko uwaa, e jest niekochane, nie widzi potrzeby bycia miym i rozsdnym. Wewntrzny gos podpowiada mu: Nic mi nie da, jeli bd grzeczny, bo jestem niemiy". Trzeba lat, by Piotru zdoa uzmysowi sobie dziaanie bdnego koa, napdzanego negatywnym obrazem samego siebie. W tym okresie rozwoju syndromu chopiec jest w stanie zaledwie odczuwa potrzeb odcicia si od emocjonalnego blu. Z tej strategii unikw wyksztaca si pniejsze odrzucenie matki i ojca. Stosunki z rodzicami nigdy nie wykrocz poza ten prg. Syn paci za lot do Nibylandii zablokowaniem dojrzewania emocjonalnego. Wielu modych ludzi spdza odtd ycie na prbach nie stresujcego zblienia z ojcem i jak najbardziej honorowego rozstania si z matk. I cigle w gbi serca hoduj nadziej i wierz, e maj moc wybawienia rodzicw od blu. A moc taka po prostu nie istnieje. 66

Niepokj Mody czowiek, u ktrego rozwija si syndrom Piotrusia Pana, zaczyna w kocu mie kopoty z okreleniem swych oczekiwa w stosunku do mskich autorytetw. Ma je zawyone wobec nauczycieli, korepetytorw, profesorw, szefw i innych tej rangi postaci. Gotw jest na wszystko, byle tylko ich zadowoli. W zamian oczekuje, e zostanie obdarzony szczeglnymi wzgldami, ktre bd dla niego symbolicznie reprezentoway wi z ojcem. Ma nadziej, i z czasem uda mu si zgromadzi pokan kolekcj takich sukcesw, by wreszcie ucieszy tat i uzyska rozgrzeszenie z nieudacznictwa. Negacja ojca zaburza stosunki Piotrusia z mczyznami uznawanymi przez niego za autorytety i w wikszoci przypadkw powoduje jeszcze wiksz rezerw. Z kolei odrzucenie matki ujawnia si najostrzej, gdy jej syn-Piotru wie si z kobiet. Kochanie oznacza u niego urobienie partnerki na podobiestwo mamusi. Std wymagania, by kobieta dzielca z nim ycie zachowywaa si cile wedug pewnego wzoru. Jeli tylko zejdzie z kursu wyznaczonego przez jego oczekiwania (gwnie chodzi o to, e partnerka musi zawsze aprobowa wszystko, co on mwi i robi), Piotru wpada we wcieko, bd stosuje rne formy zniewagi. Zadowalajc si wycznie namiastk matki, nie traci nadziei, i w kocu nauczy si, jak by kochanym. Poniewa mody czowiek cieszy si jeszcze ywotnoci i beztrosk swojego wieku, wewntrzny zamt przewanie przez kilka lat nie ujawnia si. Nie zdaje sobie sprawy z coraz wikszego zablokowania emocji i pogarszania si swego stanu. Istniej jednak dwa podstawowe wskaniki: drczcy niepokj i negatywne ocenianie siebie. U nastoletniego Piotrusia moesz sama zaobserwowa zncanie si nad kim, kto jest mu bliski. Jeeli w rodzinie jest modsza siostra, na niej skupi si wybuchy jego zych humorw. Dawniej brat j idealizowa, karmi, kiedy bya niemowlakiem, i nie odstpowa na krok. Teraz bez litoci si na niej wyywa i dokucza jej. Zazdro i niech sprawiaj, e nie panuje nad jzykiem. Nie jest to normalna rywalizacja pomidzy rodzestwem - a raczej bezlitosny krytycyzm brata wobec siostry, doprowadzajcy t ostatni do ez. A wreszcie powie ona matce: Mamo, zrb co z nim, bo nie chciaabym znienawidzi rodzonego brata". Dostrzeesz rwnie, e niepokj nastoletniego Piotrusia objawia si pogorszeniem wynikw w nauce. Gdzie midzy kocem podstawwki a pocztkiem liceum zaamuje si dobra passa. Nauczyciele mwi, e chopak jest zdolny, ale nie pracuje. Nazywaj go leniwym. W opiniach pisz, e nie wykorzystuje swoich moliwoci. Nie potrafi si skoncentrowa. W niektrych przypadkach przyjmuje rol klasowego bazna. I adne starania, napominanie, narzucenie rygorw czy groby zdaj si nie odnosi skutku. Chopcu naprawd na niczym nie zaley. 67

Syndrom Piotrusia Pana

Nieodpowiedzialno + niepokj
Postawa typu Nie .zaley mi na niczym" wynika z negatywnej samooceny. Taka postawa w poczeniu z rozwinit nieodpowiedzialnoci, o ktrej pisaem w poprzednim rozdziale, tworzy jeden z gwnych elementw psychologicznej charakterystyki syndromu Piotrusia Pana: niemoc decyzyjn. Niemono podjcia decyzji staje si od czasu do czasu problemem kadego z nas - jednak w przypadku osoby pokroju Piotrusia Pana ma to o wiele bardziej szkodliwe skutki. Normalnie odkadamy zaatwienie pewnych spraw na dzie lub dwa, kiedy jestemy zmczeni, gdy wyczerpie si nasza energia umysowa bd jeli po prostu nie mamy czasu. Ale wreszcie je zaatwiamy. Natomiast syndrom Piotrusia Pana przewanie uniemoliwia podejmo wanie decyzji. Wszystko odkadane jest na pniej - gdy chopak nie widzi sensu zawracania gowy sobie tym, co bdzie jutro. Piotru stwierdz, e po niesiony trud przyczyni si jedynie do jeszcze wikszego niepowodzenia. Takie fatalistyczne nastawienie zmienia niemono podjcia decyzji w kom pletn klsk. Z reguy wszystkie sprawy odkadane s na nastpny dzie i, jak si mona domyla, nigdy nie s zaatwiane. Poczenie nieodpowiedzialnoci z niepokojem daje w efekcie fatalistyczn niemoc decyzyjn. To z kolei blokuje zdolno do radzenia sobie z emocjonalnym zahamowaniem. Piotru Pan nie tylko nabiera zwyczaju unikania odpowiedzialnoci i obowizkw, ale i traci nadziej na zmian. Czuje si przegrany. Postawa buntu i przeywana depresja s zapor przeciwko dorastaniu. Ca energi yciow takiego chopca pochania arliwe pragnienie przynalenoci. W nastpnym rozdziale poka, jak nacisk grupy koleeskiej staje si socjologicznym spoiwem, ktre cementuje wizi spoeczne w oddziale chopcw, dowodzonym przez Piotrusia Pana.

Rodzice wspczesnego Piotrusia Pana

Z pierwszych i ostatnich kart opowieci o przygodach Piotrusia Pana dowiadujemy si, jak wyglda ycie rodzinne w domu Mary i George'a Darlingw. Maj trjk dzieci: Wendy, Michaa i Janka. Fabua ujawnia nam, e Piotru werbuje w swoje szeregi Michaa i Janka, za dla Wendy rezerwuje rol zastpczej matki. A nadto wyranie wida, e atmosfera domu pastwa Darlig stwarza idealne warunki do rozwoju syndromu Piotrusia Pana. Pan Darling by klasycznym, rozczulajcym si nad sob szowinist; dzieckiem, ktre przyobleko msk posta. Pani Darling za bya dzieln kobiet, matkujc mowi i pen powicenia dla dzieci. Autor nie pozwoli nam na dokadniejszy wgld w maeskie sprawy Darlingw - lecz nie zabroni nam podsuchiwa ukry68

Niepokj tych przekazw, krcych wrd cian tego domu. George i Mary zmagali si z wzajemnym niedopasowaniem, a dzieci tkwiy w centrum tego. Ju po przeczytaniu pierwszych stron ksiki zaczynamy rozumie, dlaczego Piotru Pan, wiedziony wyczuciem, zjawi si przy oknie dziecicego pokoju w domu pastwa Darling. Istniej tysice wspczesnych wersji takich domw pastwa Darling, w ktrych bezwzgldnie wykada si powitalny dywan dla Piotrusia i jego kompanii. A oto o dwch rodzinach, ktre odwiedzi nasz bohater. Pilsenowie Mary bya gboko zmartwiona i rozalona jaowoci swojego dziecistwa. Tory kolejowe dzieliy jej malekie miasteczko rodzinne na dwie czci, tworzc w jej umyle granice dwch osobnych wiatw. Szyny biegnce na poudnie stanowiy zewntrzne ograniczenie naturalnego wybiegu, na ktrym baraszkoway dzieci, majce szczcie by chciane i lubiane. Szyny biegnce na pnoc zdaway si by zrobione z kolczastego drutu - sdzc z tego, jak za kadym razem czua si poraniona i pokaleczona, gdy usiowaa si przez nie przedrze. I cho od pnocy nigdy nie grozio jej widmo godu, nie moga wybaczy ojcu, e spokojnie pracowa przy tym samym torze, ktry j wizi. Mary, w miar jak wyrastaa na pikn dziewczyn, bez wytchnienia dya do realizacji dwch celw: kupowania ubra, ktre dayby wszystkim pozna, i jest naprawd warta zainteresowania, i systematycznemu przesuwaniu si w gr na licie pac, co miao zapewni jej fundusze, pozwalajce studiowa na jakim przyzwoitym uniwersytecie. To otwierao korzystne perspektywy maeskie, tak potrzebne, by zatrze niemiy obraz dziecistwa. Barry Pilsen natomiast optany by jednym jedynym deniem: zrekompensowania matce trudw ycia, jakie rzekomo ponosia. Ojciec Barry'ego umar, kiedy chopiec mia cztery lata. Pienidze, ktre zostawi onie, stanowiy wystarczajce zabezpieczenie edukacji syna, natomiast nie mogy zapewni wdowie utrzymania. Prawie nie byo dnia, by matka nie dawaa chopcu do zrozumienia, jak si dla niego powica. I niejeden raz wzdychaa, e wszystkie jej cierpienia zostan nagrodzone, gdy Barry znajdzie sobie dobr on i bdzie o ni dba. Wikszo problemw Barry'ego Pilsena wynikaa z faktu zwizania t emocjonaln umow. Tych dwoje z miejsca przypado sobie do gustu na pierwszym spotkaniu grup uczelnianych. Mary natychmiast ulokowaa swoje nadzieje i marzenia w statecznym i dobrze wychowanym Barrym. On za zobaczy w niej kobiet, dziki ktrej mgby wreszcie wypeni warunki umowy z matk. Temat maestwa pojawi si w ich rozmowach, gdy zaliczyli pierwszy rok studiw. Oboje do tego stopnia przyjli na wiar swoje uczucia, e nawet nia uwaali za stosowne lepiej si pozna. Barry nigdy formalnie nie zapro69

Syndrom Piotrusia Pana ponowa Mary maestwa. Ale oczywicie wysza za niego, zaraz po zrobieniu dyplomu. Gotowo Barry'ego do cichego powicenia si dla innych czynia z niego idealnego czonka kadej korporacji i stowarzyszenia. Jego byskawicznej karierze w krgach biznesu towarzyszyo wspinanie si Mary ku szczytom hierarchii towarzyskiej. Zaproszenie ma na czonka ekskluzywnego klubu golfowego stao si korzystnym dopenieniem jej udziau w rnych spoecznych stowarzyszeniach. Awans Barry'ego na stanowisko kierownika dziau sprzeday zbieg si z wyborem jego maonki na przewodniczc spoecznej rady szpitala i jurora lokalnego konkursu Miss Piknoci. Na niektrych przyjciach natrzsano si z niego, e jest dodatkiem do swojej ony. Cienie przeszoci Mary niemal si rozproszyy. Stale zmylaa na temat swojego dziecistwa, a w kocu sama niemal uwierzya, i jest sierot wychowan przez ciotk i wuja z Pnocnej Dakoty. Wybraa akurat ten stan, gdy nikt z jej krgu towarzyskiego nieomal nie wierzy w jego istnienie. Praktycznie nie byo szans, by moga zosta zdemaskowana. Matka Barry'ego bya zachwycona synow. I nigdy nie omieszkaa pogratulowa synowi trafnoci wyboru. Jednoczenie przy najmniejszej okazji prosia go o pomoc w niezliczonych drobnych sprawach. A poniewa dzieliy ich setki mil, Barry cale godziny spdza przy telefonie, odbywajc rozmowy z adwokatami, bankierami, ksigowymi, nawet hydraulikami - a wszystko po to, by uczyni ycie mamusi szczliwym. Dranio go przesadne wygodnictwo matki, lecz wobec zagraajcego poczucia winy nie mg sobie pozwoli na najmniejszy nawet objaw niezadowolenia. Barry i Mary, zgodnie z zaoeniami swojego yciowego scenariusza, dochowali si trjki dzieci - dwch chopcw i dziewczynki. Wychowanie dzieci spowodowao systematyczne pogarszanie si chwiejnego ukadu maeskiego. Ich emocjonalne potrzeby zmusiy Mary do konfrontacji z jaowoci wasnego ycia. Cho na zewntrz prezentowaa si jako osoba znakomicie realizujca swoje yciowe cele, miaa poczucie wewntrznej pustki. Barry spdza wikszo dni tygodnia na wyjazdach subowych; samotno Mary sprawia, e zacza rozmyla o poprawie swojej sytuacji. Zapragna zmieni zasady ukadu maeskiego. Barry niewiele rozumia z tego, co ona mwia mu o wsplnocie, dojrzaoci emocjonalnej i pogbianiu wzajemnego porozumienia. Dotaro do niego jedynie, i jest podenerwowana i przeywa stres po czterdziestce. Doradzi jej, by wicej graa w tenisa i posza do pracy. W rzeczywistoci przerazia go wizja dwu kobiet stawiaj cych mu wygrowane dania. Zmaga si z ogarniajcym go niepokojem, zwikszajc sobie dawki tenisa i alkoholu. Mia ochot na romans, ale ba si sprbowa.

70

Niepokj Colin Pilsen, syn Barry'ego i Mary, sta si nastolatkiem w domu penym utajonych niechci. Brak dowiadczenia nie pozwoli mu odgadn problemw maeskich rodzicw; poza tym Colin by niepomny wikszoci spraw - w tym swoich obowizkw. Pyskaty, leniwy syn szalenie denerwowa Mary; dawniej tak uczuciowy, obecnie traktowa ludzi jak przedmioty. Zamiast jednak wdraa racjonaln dyscyplin, matka pomstowaa na nieodpowiedzialnego czternastolatka i robia mu awantury. To tylko sprawiao, e z coraz wiksz obojtnoci traktowa zapdy swojej rodzicielki. Psychoterapia pomoga Mary Pilsen zrozumie, e jej frustracja w zwizku z Colinem w przewaajcym stopniu stanowia przeniesienie irytacji w stosunku do ma. Poja rwnie, e sama potajemnie skazaa si na jawne wyrzeczenie si wasnych korzeni; tymczasem wychowanie, jakie otrzymaa, byo o wiele bardziej wartociowe ni to, ktre oboje z mem byli w stanie zapewni dzieciom. Dokonaa ustale z psychoterapeut, lecz wycofaa si w ostatniej chwili. Ryzyko powstania rys na jej nieskazitelnym wizerunku towarzyskim okazao si zbyt grone. O ile mi wiadomo, caa historia skoczya si smutno. Mary i Barry nadal s maestwem i wikszo swojej energii zuywaj na wzajemne unikanie si. Mary jest czonkiem rady kilku komitetw, z ktrych wikszo stawia sobie za cel pomoc dzieciom trudnym. Barry jest na najlepszej drodze do zostania prezesem korporacji i obecnie ma modsz przyjacik, w ktrej jest ogromnie zakochany. Rozwd nie wchodzi w gr - ze wzgldu na obaw utraty pozycji towarzyskiej i widmo finansowego bankructwa. Colin ma dwadziecia cztery lata i cigle jeszcze nie zdoa ukoczy college'u. Debiutuje jako alkoholik; nigdy nie udao mu si latem popracowa zarobkowo duej ni miesic. Zaczyna cierpie na okresow depresj; przychodz mu wwczas myli o samobjstwie. Modszy brat Colina i jego siostra zdoali, jak si wydaje, wyj cao z zamtu rodzinnego domu. Tak zwykle bywa, e ukryte przekazy najsilniej uderzaj w psychik najstarszego syna. On jeden szuka odpowiedzi i znajduje j - w Nibylandii. Tolsonowie Ojciec Jima Tolsona nigdy nie by mu ojcem. A do dnia swojej mierci jawi si chopcu jako tajemnicza posta. Jim obawia si go, lecz nie szanowa. Taka kombinacja czsto przeradza si w bunt. Tak te si stao. Chopak by nieprawdopodobnym rozrabiak. Nikt mi nie podskoczy" - mawia. I rzeczywi cie, kilka razy przez swoj buntowniczo o mao nie wyldowa w wizieniu. Jim wychowa si na farmie i gdy tylko pewnie stan na nogach, zacz pracowa. Cika robota stanowia dla niego zarwno dobrodziejstwo jak 71

Syndrom Piotrusia Pana i przeklestwo. Ufa, e dziki pracy nie stanie si modocianym przestpc; jednoczenie jednak sta si jej niewolnikiem. Ju jako mody czowiek Jim nie mg sobie pozwoli na chwil relaksu, jeli nie zapracowa na ni przedtem w pocie czoa. y nadziej, i zasuy sobie na uznanie ojca - tymczasem jedyne, co mu si udao zdoby, to opini maniaka pracy. Chopak wszed w dorose ycie z niezachwianym postanowieniem poprawy swojego losu i palc potrzeb stania si kochajcym ojcem dla wasnego syna. Jego ona, Edna, bya crk uwielbianego ojca i niezrwnowaonej matki. Bya przekonana, e ojciec pozosta z matk jedynie ze wzgldu na ni. Ona oraz poczucie winy z powodu nadmiernego picia trzymay go przy onie ktra przeya ju cztery cikie zaamania nerwowe i nieodmiennie winia za nie ma. Atmosfera domu rodzinnego Edny wstrzsana bya emocjonalnymi wyadowaniami. Matka regularnie oskaraa ojca o wszystko - od przypalenia tostw po romans z ssiadk. Tatu zwykle nie reagowa - przynajmniej dopki by trzewy. Kiedy sobie wypi, zniewaa on i crk zarwno sownie jak i czynnie. Crka mu wybaczaa; ona - nigdy. Edna miaa fobi na punkcie ktni rodzicw. Gotowa bya zrobi wszystko, byle ich unikn. Rezygnowaa ze swoich pragnie na rzecz pokojowej mediacji. Odmawiaa sobie randek, by nie dawa rodzicom powodu do sporw na temat jej strojw. Zarzucia plany studiowania w college'u, gdy nie moga znie dyskusji o sprawach finansowych. I nawet nie spostrzega, gdy przyszed moment, w ktrym zacza obarcza wszystkie kobiety win za to, e nie zdoaa sta si kim. ywia gorzk niech do matki, ojca stawiaa na piedesta - i czua okrutne rozczarowanie, e urodzia si kobiet. Po ukoczeniu kursw dla sekretarek Edna opucia dom rodzinny. Zacza pracowa w firmie budowlanej, majcej milionowe obroty, a jej bezporednim szefem by mody, zdolny Jim Tolson. Skromne obejcie dziewczyny skutecznie tuszowao brak towarzyskiego wyrobienia. Jim uzna, i jest uroczo bezpretensjonalna. Wkrtce zaczli snu plany maeskie. Ich pierwsze dziecko zostao poczte w czasie miodowego miesica, katastrofalnego dla kowego poycia modej pary. adne nie zwierzyo si drugiemu ze swoich zastrzee, gdy nie odczuwao takiej potrzeby. Jimowi zaleao na dobrej matce dla swoich dzieci, Ednie za na namiastce ojca, ktry chroniby j przed emocjonalnymi cierpieniami. I jak to si czsto zdarza w rodzinach Piotrusiw Panw, doskonae wzajemne dopasowanie rodzicw oparte byo na faszywych podstawach. W wieku trzydziestu trzech lat Jim by modszym wsplnikiem w firmie budowlanej i mia dwch ukochanych synw. Pracujc po osiemdziesit godzin tygodniowo i kad woln chwil powicajc dzieciom, niewiele czasu

72

Niepokj mg znale dla ony. Zdziwiby si, gdyby mu kto uwiadomi, e Edna czuje si jak ko roboczy, przyprzony do rozpdzonej trojki. Edn zocio, e taka jej pozycja w rodzinie uznana zostaa za naturaln. Tumia rozczarowanie, napawajc si woln od emocjonalnych problemw atmosfer w rodzinie. Udao jej si stworzy wymarzone, sterylne, wolne od rodzinnych brudw rodowisko domowe. Bya jednak przeraona cen, jak przyszo jej paci za ten rajski ogrd. Uprzedzenie Edny do samej siebie osigno stan krytyczny, gdy Jim, pragnc zaoy wasny interes, zmusi j, by posza do pracy. Nienawidzia siebie za to, i nienawidzi ma. A gdy napicie emocjonalne wzroso do niebezpiecznych granic, osaczyy j wspomnienia dziecistwa. Skupia wasne rozdranienie na starszym synu, rozpieszczonym, leniwym nastolatku. Daj ojcu spokj" - brzmia ukryty przekaz Edny, w ktrym wyraaa swj resentyment. Odmiany tego tematu skrajnie rniy si od treci, jakie przekazywa Jimowi ojciec: Nie przejmuj si matk, ona nie rozumie chopcw". Jim junior znalaz si w potrzasku pomidzy ojcem, ktry by guchy na wszelkie yczenia (poza wasnymi), i matk, ktrej obrzydo ju ycie w lku przed najmniejszym pogorszeniem emocjonalnej sytuacji w rodzinie. W kocu, za spraw pracy zawodowej obojga, w sytuacji maeskiej nastpi moment przeomu. Nowy szef Edny by miy i nadskakujcy, co dziaao kojco na jej obolae ego. Chodzili razem na lunch, odbywali dugie spacery i dzielili si gorzkimi uwagami na temat swoich maestw. Przyja przerodzia si w gorcy romans. Edna zyskaa elektryzujce j poczucie wasnej wartoci. Lecz dowiadczenie byo rwnie bolesne. Miotaa si pomidzy nowym, radosnym poczuciem bycia zakochan a komfortem staych, znajomych uczu do ma. Pewnego wieczoru, kiedy miaa wanie wyj z domu na randk z przyjacielem, zadzwoniono z nowej budowy jej ma. Jim zosta ciko ranny w wypadku i by w stanie krytycznym. Pognaa do szpitala, zapominajc nawet o odwoaniu spotkania. Szarpana emocjami, znalaza jednak zdumiewajce oparcie w nastpujcej konstatacji: cokolwiek by miao si zdarzy, jej ycie nigdy ju nie potoczy si tym samym torem. Edna rzucia prac, by powici si opiece nad Jimem. Bya wyrozumiaa, spokojna i czua, cho uznaa, e on sam jest wyjtkowo wymagajcy i nieczuy. Kiedy szukaaby winy w sobie. Ale nie tym razem. Pamitaa jeszcze, jak zdolna bya pokocha mczyzn i przesta nienawidzi siebie. To dao jej odwag do rozprawy ze swoim nieudanym maestwem. Przeom nastpi pewnego wieczoru, kiedy Jim snu si jak zwykle po domu, marzc o powrocie do pracy, na co jeszcze nie pozwalali mu lekarze. By szczeglnie niemiy i zoliwy. I wtedy Edna zrobia co, czego nigdy przedtem by nie uczynia - po prostu wszcza maesk awantur.
73

Syndrom Piotrusia Pana Zrzucia z siebie cay ciar lat penych tumionej frustracji. Owo katharsis przyjo form przesadnych oskare. Zalepiona wciekoci, nie zwaaa na zranione uczucia Jima. Okazao si to zbawienne. Gdyby bya cho odrobin mniej nieprzejednana, pozostaby obojtny. Tymczasem by wstrznity. Zdoa jedynie wyjka: Och, w ogle nie zdawaem sobie sprawy z twoich odczu". Edna rwnie bya wstrznita. Zamiast strachu dowiadczya ulgi. Powiedziaa o wszystkim bez ogrdek i nic strasznego si nie stao. Odniosa zwycistwo nad swoj fobi. Jim i Edna Tolsonowie ju w nastpnym tygodniu rozpoczli terapi maesk. Mieli wiele zych nawykw do zwalczenia. Z pasj przystpili do rozwizywania wsplnych problemw. Wydawao si, e nie maj nigdy dosy rozmw; nieustannie dokonywali na swj temat odkry, ktre stanowiy cig stymulacj. Oywienie ich stosunkw przenioso si w sfer kow. Odkryli, e s namitnymi kochankami. Po kilku miesicach odkryli, e nie tylko kochali si, ale i kochaj. Jim i Edna pracowali nie tylko nad swoim maestwem, ale rwnie cakowicie zrewidowali postawy wychowawcze wobec dzieci. Obaj synowie brali wraz z rodzicami udzia w terapii rodzinnej. Teraz, jako silna grupa", zawzicie starali si stworzy nowe pole dziaania dla kadego czonka rodziny. Jim sta si mczyzn, ktry zdolny jest wyj poza wasne potrzeby. Edna staa si kobiet, ktra umie walczy o mio. I - co najwaniejsze Tolson junior porzuci zagubionych chopcw i wyrwa si spod wadzy Piotrusia Pana. Jim i Edna Tolsonowie zaszczepili w swoich synach mdro i odwag, niezbdne im do stania si mczyznami. Jednak, eby to zrobi, sami musieli najpierw dorosn. I doroli. W ostatniej chwili - ale przecie lepiej pno ni wcale.

To na pewno przeze mnie"

Pastwo Pilsenowie i pastwo Tolsonowie swoim postpowaniem wywoali poczucie winy u synw. Nie uczynili tego wiadomie. Nie zastanawiali si nigdy, co naprawd do nich mwi. Ale wszystkie komunikaty nie wprost, ktre maj ukryty podtekst, nios przekaz pozwalajcy domyla si motywacji i odczytywa myli. Rodzice pochodzcy z rnych rodowisk posuguj si odmiennymi zestawami sw w sytuacjach, w ktrych pragn przekaza co dzieciom. Jednak bez wzgldu na owo zrnicowanie, u dzieci z syndromem Piotrusia Pana mona wyrni jedn sta reakcj. Mianowicie dochodz one do wniosku, i: Co tu si dzieje niedobrego - i to na pewno przeze mnie". Przypisywanie sobie winy staje si byskawiczn, jak odruch kolanowy, reakcj modego Piotrusia: wkrtce potem pojawia si - jako kamufla - nie74

Niepokj zgoda na samego siebie. Rozszyfrowywanie ukrytych treci przekazw pyncych od rodzicw wpdza takie dziecko w bdne koo. Niesusznie wnioskuje ono, i sam fakt istnienia daje mu prawo do krzywdzenia innych. Usiuje uciec od rozpaczy, ktra go przeladuje, poprzez wypieranie si odpowiedzialnoci za wszystko, cokolwiek robi, i udawanie, e nigdy niczego zego nie zrobio. Przerzuca si z jednej ostatecznoci w drug. Bliscy mu ludzie dostrzegaj jedynie jego niech do samego siebie, ktr interpretuj jako brak wraliwoci. Jest zadziwiajc ironi losu, e dzieci, ktre na pocztku s szalenie wraliwe na uczucia innych, w kocu sprawiaj wraenie a tak nieczuych. W miar jak z upywem czasu Piotru w coraz wikszym stopniu styka si ze wiatem dorosych, jego zmor staje si to uwarunkowane w dziecistwie samooskaranie si, kiedy tylko co jest nie w porzdku. Niezgoda na samego siebie chroni to, co jeszcze zostao mu z uczciwoci. W konfrontacji z irracjonalnym poczuciem winy i wstydu Piotru zawsze si rozgrzesza, udajc, e nie ma sobie nic do zarzucenia. Sowo przepraszam" nie istnieje w jego sowniku, gdy wypowiadajc je miaby poczucie braku wasnej wartoci. Te dwie historie pouczaj nas rwnie, e rodzice kadego Piotrusia Pana sami maj problemy. W ich yciu utkwiy odpryski niepewnoci odczuwanej w dziecistwie, co sprawi, e bezustannie ogldaj si za siebie, w przeszo. Bior lub zanim zd dobrze pozna partnera, a przy tym nie znaj sztuki sensownego porozumiewania si, ktra pozwoliaby im naprawi bd. W wikszoci przypadkw ich ycie rodzinne schodzi na drugi plan, ustpujc gbokiemu zaangaowaniu w zdobycie majtku i statusu. Unikaj racjonalnego podejcia do problemw osobistych, gdy boj si urazi partnera. I zamiast gra uczciwie, zasaniaj si pozorami maeskiej idylli. Obecno ukrytych przekazw wiadczy, e tacy rodzice czsto sami nie doroli.

Najstarsze dziecko
Dokonujc oglnej charakterystyki psychologicznej (patrz rozdzia 1.) twierdziem, i mczyzna z syndromem Piotrusia Pana jest prawdopodobnie najstarszym dzieckiem w rodzinie. Oczywicie zdarzaj si wyjtki, ale wrd tych dzieci z syndromem Piotrusia Pana, z ktrymi miaem do czynienia, osiemdziesit dwa procent stanowili chopcy najstarsi w rodzinie. Dzieje si tak nie bez racji. Najstarsze dziecko jest typowym "dzieckiem eksperymentalnym" i zwykle wzbudza najwiksze zainteresowanie i najsilniejsze kontrowersje. Najstarszy syn zetknie si prawdopodobnie z najwikszymi i najbardziej nierealistycznymi oczekiwaniami. Jego niewaciwe zachowania wywouj wyjtkow dezaprobat, zarwno rodzicw jak i jego samego; to on staje si gwnym celem ukrytych przekazw.
75

Syndrom Piotrusia Pana W podrcznikowej definicji niepokoju mwi si, e dana osoba odczuwa niepokoj wtedy, kiedy znajdzie si w sytuacji, w ktrej wie, e musi co zrobi, lecz, wszystkie rozwizania wydaj si bezsensowne. Chopiec, u ktrego ujawnia si syndrom Piotrusia Pana, drczony jest przez taki niepokj. Rozszyfrowujc ukryte przekazy nadawane przez zmagajcych si z maeskimi problemami rodzicw, dochodzi do wniosku, e co nie jest w porzdku, i stwierdza: To na pewno przeze mnie". Aby upora si z problemem, musi znale sposb na uratowanie swoich rodzicw przed nimi samymi. Piotru pragnie w tej sytuacji ocali wasn skr; tymczasem nie istnieje sensowny sposb wypltania si z takiej puapki. Przeduajce si poczucie niepokoju moe przynie niewiarygodne efekty uboczne. Generalne poczucie odrzucenia staje si staym towarzyszem dziecka - na rwni z gniewem i z poczuciem winy wobec matki oraz poczuciem obcoci wobec ojca. Zaczyna si rodzi irracjonalne poczucie mocy i magiczne mylenie. Myli wypieraj emocje w miar jak dziecko dochodzi do wniosku, e robic uytek z gowy, mona poradzi sobie z blem w sercu. Blok emocjonalny staje si bezpiecznym portem chronicym przed sztormem. Obraz samego siebie i mio wasna Piotrusia doznaj szkd, lecz jemu samemu jako tako udaje si przey. A oto jak matka dwudziestodwuletniego chopca tumaczy, dlaczego u jej syna rozwin si syndrom Piotrusia Pana. Czytajc, sprbuj rozpozna, jakie dostawa ukryte przekazy: Proces podporzdkowania si wadzy rodzicielskiej agodzony by jego wyjtkow czuoci, przedstawian jako potrzeba. Sytuacj zaostrzya wyrana ch dokuczenia rodzicom (co okazao si mitem). Wszystko to dotyczyo chopca, ktry idealizowa rodzicw i jednoczenie zdawa sobie spraw, i w pewien sposb sprawia im bl. Moliwe, e u dziecka nastpio pewne skrzywienie psychiczne, gdy w pierwszej klasie trafio na wyjtkowo niemiego nauczyciela, wyrniajcego si kompletnym brakiem kultury. Chopak niejednokrotnie wykazywa tak gboki brak szacunku dla rodzicw, e musieli powici na wychowanie nieliczne wolne chwile, jakie naleay im si na wypoczynek. Maniery, jakich nabra, gdy sta si nastolatkiem, mona przypisa zarwno egocentryzmowi, jak i zarozumiaoci. Matka nie znalaza w sobie dosy si ani chci, by tolerowa jego insynuacje. Reprezentuje ona atwy do przyjcia dla dziecka wzr matki, umiejcej stworzy naprawd mi atmosfer rodzinn - dlatego nie zasuguje na tak obraliwe traktowanie. Jego uwagi dotyczce dziewczyn naley jednoznacznie oceni jako niedyskretne i niegodne komentarze na temat sytuacji interpersonalnych; absolutnie nie nale y traktowa ich jako przyznanie si do nadu y w dziedzinie seksualnej. 76

Niepokj Te chodne i pozornie wyrozumowane spostrzeenia pochodz od wyksztaconej kobiety, ktrej syn mia powane problemy emocjonalne. Brak empatii, jaki wykazuje matka, jest przeraajcy. Opinia o nauczycielu stanowi znakomit sugesti odnonie jej wasnego stylu wychowania. Nie ulega wtpliwoci, e jej syn owadnity zosta poczuciem niepokoju i odrzucenia. Moecie sobie wyobrazi, jaki musia si czu osamotniony. Bez namysu przysta do chopcw Piotrusia Pana. Kiedy to pisz, chopak rozpoczyna wanie powrt z Nibylandii. Z pewnoci jednak nie moe liczy na pomoc ze strony ma-

Rozdzia 6

Osamotnienie
Wendy: Gdzie mieszkasz? Piotru: Razem z zagubionymi chopcami. Wendy: Kim oni s? Piotru: S to dzieci, ktre wypady z wzkw, kiedy niaki patrzyy w inn stron. Jeeli nikt si po nie nie zgasza w cigu siedmiu dni, odsya si je hen, daleko - do Nibylandii. Ja jestem ich kapitanem. Wendy: To musi by wielka zabawa! Piotru: Tak, ale troch tsknimy. Milczek (jaden z zagubionych chopcw): Poniewa nie mog by nikim wanym - wic moe kto z was chce zobaczy, jak robi jak sztuczk? Pomwmy o odrzuceniu! Jego zasig jest przeraajcy. Czy moesz sobie wyobrazi co gorszego, ni to, e jeste dzieckiem, ktre wypado z wzka? Aeby byo jeszcze gorzej, zaniedbujca swoje obowizki niania dopiero po tygodniu spostrzega twoj nieobecno. Kiedy twj duch zosta zamany, wichry samotnoci przywiay jego resztki nad Nibylandi i rozsiay tak, jak wiatr rozrzuca plewy z wymconego ziarna. Gdyby nie beztroska modo, dawno ju popadby w kompletne zaamanie nerwowe. Piotru Pan ocala. Kiedy trawiony samotnoci znalaz si w Nibylandii, nie da si ponie panice. Rozejrza si wok, dostrzeg inne dzieci, ktrych udziaem by podobny los - i obrci potencjaln klsk w zwycistwo. Stworzy z zagubionych chopcw swj oddzia. czy ich jeden duch - wszyscy zostali w najgorszy sposb odrzuceni. Przypiecztowa ich wsplnot, obwoujc si kapitanem. I rzeczywicie nim by. Tylko kto o wrodzonych zdolnociach przywdczych potrafiby tak sprawnie i pomysowo nada poczuciu odrzucenia raison d'etre. Jednak nawet braterstwo i poczucie wizi z grup nie zdoao odstraszy samotnoci. Aby broni si przed ni, chopcy musieli znale sposb na uczynienie z koszmaru swojej gry. A jak wiadomo, dzieci s mistrzami gier. Nic te dziwnego, e udao im si zamaskowa samotno wesooci i sztuczkami. Milczek, ze swoj potrzeb kompensacji, uosabia wanie takiego sztukmistrza. Wikszo z nas powinna przypomnie sobie podobne sytuacje z czasw szkolnych. Wanie potrzeba kompensacji dostarcza motywacji baznom klasowym.
78

Osamotnienie Autor Piotrusia Pana" porednio daje nam do zrozumienia, e samotno dokonaa powanych spustosze w charakterze chopca. Dowiadujemy si, e Piotru traktowa wszystko bardzo powierzchownie. Po wielekro mamy okazj zaobserwowa, jak szybko_potrafi porzuci lojalno, by_zj si magicznym stwarzaniem nowych wizji wasnej osoby. Szokuje nas sposb, w jaki ten mody specjalista od szczcia reaguje na zainteresowanie i trosk innych. Umiejtnie wzbudza lito, kiedy chce kim manipulowa, a okazuje obojtno gdy pragnie kogo speszy. Pomimo usilnych prb ucieczki, Piotru pozostaje jednak winiem samotnoci. Wszyscy dowiadczamy samotnoci. U kadego objawia si ona inaczej ju to na podobiestwo szarego, pochmurnego, nie koczcego si dnia, ju to sscej nas w doku pustki. Niektrzy maj poczucie wychodzenia poza wasne ciao i rozpadania si w py, ktrego drobiny porywa wir bezsensu. A jeszcze inni tak rozpaczliwie pragn kontaktu, e gotowi s na wielkie wyrzeczenia, byle tylko znale si w bliskoci drugiej osoby. Ten ostatni rodzaj osamotnienia dotyka gwnie nastolatkw. Wikszo modych ludzi nie zna sposobu uczynienia ze swej samotnoci wzniosego przeycia. Uwiadamia sobie jedynie potrzeb kontaktu z drugim czowiekiem. A kiedy tej bliskoci nie czuje - walczy o ni, bez wzgldu na koszty. Osamotnienie staje si jednym ze zrbw syndromu Piotrusia Pana. Po przeczytaniu dwch poprzednich rozdziaw chyba wiesz ju teraz, jak dziecko obcione bagaem nieodpowiedzialnoci i niepokoju moe czu si samotne we wasnym domu. Tylko wska granica dzieli obco w stosunku do ojca, zo i poczucie winy w stosunku do matki oraz nisk samoocen od przeraajcego poczucia nie przynaleenia do wasnej rodziny. Jeszcze cisz do zniesienia czyni t samotno postawa rodzicw, ktrzy usiuj pienidzmi i prezentami zrekompensowa dzieciom brak mioci. W takim przypadku materialny dostatek dziaa jak katalizator przyspieszajcy tworzenie si w psychice dziecka syndromu Piotrusia Pana. Mit o pienidzach, ktre kupuj mio, daje mu faszywe poczucie bezpieczestwa i dokonuje dalszych spustosze w jego i tak ju osabionym ego. Mit ten staje si zacztkiem mylenia w stylu: Skoro mam rne rzeczy i pienidze, nie potrzebuj ludzi" Takie kamstwo zniewala dziecko do szukania wyj wiodcych wprost ku osamotnieniu - co jeszcze pogarsza sytuacj. Mody Piotru cierpi z powodu samotnoci i dostatku. Jest przekonany, i poczucie przynalenoci to towar jak kady inny; co, na co mona si wymieni bd kupi. Dlatego Piotrusie prbuj zdoby poklask, odgrywajc bazeskie role (jak Milczek) lub usiuj aspirowa do pewnych stylw ycia, kupujc odpowiednie ciuchy. Sporo te jest takich, ktrzy nie bawic si w subtelnoci po prostu prbuj kupi sobie przyjaci.

79

Syndrom Piotrusia Pana Przynaleenie jest skutkiem troski o innych; dzieci, ktre zaczynaj przyjmowa styl Piotrusia, nie rozumiej tego. S tak zaabsorbowane transakcjami majcymi na celu pozyskanie mioci, e nie mog pozna urokw troszczenia si o innych. A poniewa ich rodzice zamknici s w bdnym krgu rozumowania - pienidze - mio - szczcie" - nie ma nikogo, kto by te dzieci nauczy, jak zyska poczucie przynalenoci poprzez trosk o innych. Kady Piotru Pan coraz bardziej desperacko zaczyna poszukiwa drg wyjcia z osamotnienia. Im gorzej si czuje, tym wikszym krgiem kumpli stara si otacza. Stado powiksza si coraz bardziej - i coraz bardziej narasta upojenie grami i wygupami. Jednoczenie nasila si presja grupy - co z kolei wywouje histeryczn obaw przed sprawieniem kumplom zawodu. Wwczas troska o innych zostaje stumiona, a samotno pogbia si. Presja grupy eruje na grobie odrzucenia ,,Rb to, co robi inni - albo zostaniesz odrzucony i nikogo nie bdziesz obchodzi". Dla dziecka, ktre czuje si odepchnite przez rodzicw, taka groba staje si staym memento, e jedyn szans kontaktw midzyludzkich daje przynaleno do grupy. Tote Piotru Pan gotw by powici wszystko, byle nie zaprzepaci szansy. Kiedy presja rwienikw staje si zbyt silna, zaczynaj si powane problemy. Przyjaciele staj si o wiele waniejsi ni rodzina. Zasady wyniesione z domu zostaj zdominowane przez system wartoci grupy. Autorytet rodzicw ulatnia si bez ladu w zetkniciu ze spjnym systemem konformizmu. Wzory zachowa, jakie rodzice usiuj narzuci dziecku, s ilustracj klasycznej sytuacji, w ktrej lepy prowadzi kulawego.

Okres najwikszego nasilenia 15 - 16 lat

Samotno dotyka nas wszystkich - lecz dla dziecka, ktre staje si nastolatkiem, jest wrcz niszczca. Wyrniem wiek pitnastu - szesnastu lat jako okres najsilniej odczuwanego osamotnienia, gdy w tym czasie dzieci, o ktrych mwilimy, przyswajaj sobie wzory zachowa spoecznych. Jeli pitnastolatek uczy si, jak sobie radzi z samotnoci, poprzez lepe naladownictwo pierwszej lepszej grupy odniesienia, to jego siy do walki z kolejnymi etapami rozwoju SPP ju bd powanie uszczuplone.

Nieodpowiedzialno + niepokj + osamotnienie

Zdasz sobie z tego spraw, kiedy zobaczysz, jak po lekcjach dzieciaki w radosnym szale mijaj twj dom, gnajc bez celu przed siebie. I wystarczy tylko popatrze, co si dzieje w kinie na pierwszym znikowym seansie. Pnym wieczorem usyszysz wrzaw, jak tworz mode gosy; dzieci mwi jedno przez drugie i nikt nikogo nie sucha. Powiesz, e to sztuczne, aroganckie i niewarte uwagi. Ogarnie ci irytacja z powodu niewybrednych zachowa
80

Osamotnienie tych nastolatkw. Ale tak naprawd to nie brak wychowania przyprawi ci o wewntrzne drenie. Chodzi o co bardziej prymitywnego, bardziej przeraajcego. Dzieci wydaj si takie podekscytowane zachwycone, a jednak ich wesoo jest sztuczna, a miech -_histeryczny. Ich szczcie jest niezrozumiae i podejrzane. Moe nie umiesz dokadnie okreli, o co ci chodzi - niemniej wyczuwasz panik. Panik, ktra wszystko ogarnia. Ale dzieci nie zdaj sobie sprawy ze swojego lku. Strach wyzwala w nich potrzeb wykazania si za wszelk cen. W rozgrywce o uznanie grupy gotowe s posuy si wszelkimi dozwolonymi chwytami. Celem jest przynalee - albo, dokadniej, uciec przed samotnoci. Troska o akceptacj rwienikw jest czci ycia kadego; u dorastajcych dzieci zajmuje wiksz cz ycia. Kiedy jednak dziecko chce wyzby si swoich obyczajw, by zaistnie wrd rwienikw, natychmiast zostaje zaburzona chwiejna jeszcze rwnowaga, jak zdoao sobie wypracowa w yciu. Jego postpowaniem zaczynaj kierowa impulsy paniki. Takie przejawy paniki s charakterystyczne dla kogo, kto nie moe si upora z syndromem Piotrusia Pana. Lata powicone treningowi nieodpowiedzialnoci ograbiy Piotrusia z naturalnej dumy. Bezlitosne uczucie niepokoju doznawane w domu, daje o sobie zna poczuciem odrzucenia i odziera dziecko z nadziei na lepsz przyszo. Nie zaspokojona potrzeba kontaktu z ojcem zmusza do szukania bliskich zwizkw poza rodzin. Cz sto na ulicy - gdzie w kocu znajd si rwienicy, majcy podobn sytuacj rodzinn. Dzieci, ktre s niezdolne do zaistnienia w jakimkolwiek ukadzie, samotni przemierzaj ulice __

Syndrom Piotrusia Pana a wielkie miasto

Zakrawa na ironi fakt, i desperackie denie Piotrusia Pana do identyfikacji z grup nie zostaje nigdy - mimo usiowa - zrealizowane. Moe on uczestniczy w wielu akcjach; rzadko jednak postrzegany jest jako penoprawny czonek wsplnoty. Zadymiarze" nie dopuszczaj go na pierwsz lini, poniewa jest zbyt wraliwy, aby bez zastrzee utosami si z ich destrukcyjnymi celami. Nie ma szansy, by zrobi z niego silnego faceta", bo jest zbyt rozlazy; dla prawdziwych silnych facetw zawsze bdzie lewy", ,, ciotowaty" - sowem, w domyle- peda. Jajcarze" go nie przyjm, bo nie dorasta do ich odlotowej wizji wiata. "Mzgowcy go ignoruj, gdy niema z nimi wsplnego jzyka. Owszem, moe krci si koo "trawiarzy", ale bywa tylko na imprezach, bo generalnie ludzie nie maj do niego zaufania. W kocu Piotru popada w tak panik, e traci szans na prawdziw przyja. Do tego stopnia obawia si odrzucenia, e stale popenia gafy. 81

Syndrom Piotrusia Pana mieje si zbyt czsto i nie w por. wintuszy zbyt namolnie i nie wtedy, gdy trzeba. Przesadza zarwno w tym, co mwi, jak i w tym co robi - a wszystko po to, by si przypodoba Lecz jego wysiki spalaj na panewce. Popoch, w jaki wpada, w poczeniu z towarzyskim niewyrobieniem sprawia, e jest nie akceptowany. To z kolei pogbia poczucie odrzucenia i zwiksza osamotnienie. Piotru twierdzi, e ma przyjaci. Tylko, e ci tak zwani przyjaciele rzadko do niego dzwoni (on musi dzwoni do nich) i nie informuj go co ciekawego robi. Wcale nie pragn, eby bra w tym udzia. On za - co jest najgorsze - nie rozumie, dlaczego tak sie dzieje. W kocu okazuje si, e najtrwalsze zwizki cz go z jednym czy kilkorgiem dzieci - takimi jak i on sam wyrzutkami. Tworz wasn grup, ktr spaja odczucie bycia odrzuconymi przez innych. Zadziwiajce jest, e taki smutny splot wydarze pojawia si najczciej w rodowiskach klasy wyszej_i redniej, zamieszkujcej przedmiecia i odlege dzielnice wielkich miast. A przecie rejony takie miay rzekomo funkcjonowa jako orodki socjalizacji i ssiedzkich wizi. Jednak z moich obserwacji wynika, e ludzie z bogatych przedmie stali si tak uzalenieni od pogoni za lepszym yciem", i zapomnieli, co waciwie czyni ycie lepszym. Tote maj pienidze w kieszeni i pustk w duszy. Taki brak rwnowagi sprawia, e nie ma tamy, ktra powstrzymaaby zalew sloganw reklamowych, jakimi bombarduj te rodziny domokrcy; cay ten sowotok sprowadz si w sumie do jednego ukrytego przekazu - Kup to, a bdziesz wiedzia, gdzie przynaleysz!" Rodzice akceptuj jego tre; dzieci ich naladuj. Poczucie przynalenoci staje si pozycj numer jeden na rodzinnej licie zakupw. Jeli rodzinie brak jest tego poczucia, atwo moe wpa w puapk faszywego przekonania, e da si je kupi za pienidze. Wwczas samochd, dom, atrakcyjne wakacje, futro, wideo czy jaka inna zabawka dla dorosych mog sta si symbolami przynalenoci. Dla dziecka symbol stanowi moe nowe stereo, bilet na koncert rockowy, dinsy dobrej marki czy zaproszenie przyjaci na party. Taki symbol szybko traci znaczenie. Ju po chwili nabywc spostrzega, e zrobi niewaciwy zakup. Nie prowadzi go to jednak do wniosku, e poczucia przynalenoci nie kupi si za dne pienidze. W rzeczywistoci, w momencie, gdy uiszcza rachunek, towar staje si dla niego bezwartociowy. Prby kupienia przynalenoci jedynie pogbiaj osamotnienie. Psycholog Abraham Maslow ostrzega wiele lat temu przed nieuchronnymi konsekwencjami podobnego postpowania. Sugerowa, e najprostsz ocen czyjego zachowania bdzie skupienie si na potrzebach tego czowieka i sposobach, jakimi dy do ich zaspokojenia. Stworzy piciostopniow hierarchi potrzeb: potrzeba wasnego miejsca, bezpieczestwa, przynalenoci, 82

Osamotnienie szacunku dla samego siebie i samorealizacji. Teoria Masowa mwi, e w momencie gdy zyskujemy pewno, i ktra z naszych potrzeb zostaa zaspokojona, skupiamy si na nastpnej, wyszego rzdu. Majc ju dowiadczenia w pracy z rodzinami nalecymi do wszystkich kategorii socjoekonomicznych, mog z przekonaniem stwierdzi, e teoria Masowa wyjania, dlaczego syndrom Piotrusia Pana dotyka klas rednich i wyszych. Rodziny yjce w suburbiach wielkiego miasta maj wystarczajacy majtek i status spoeczny, by nie troszczy si wycznie o dach nad gow i zapewnienie bytu. Zaczynaj si zwraca ku potrzebie przynalenoci. A poniewa osigane dochody pozwoliy im na zaspokojenie dwch pierwszych, najwaniejszych w hierarchii potrzeb, doszli do faszywego przekonania, i dzi ki pieni dzom mog rwnie zaspokoi potrzeb przynalenoci. Niestety jest to niemoliwe. Co gorsza, ludzie tacy nie zdaj sobie sprawy, e podjli wypraw donikd. W rodzinach, w ktrych permisywnoci wychowawczej i maeskim problemom towarzyszy stay wzrost dochodw, dzieci - zwaszcza te najstarsze - cierpi na brak wiary w siebie i poczucie odrzucenia. Oddziaywa na nie podwjna dawka osamotnienia. Zapamitale poszukuj przyjani; potem za, ogarnici panik, rzucaj si za ni w pogo - o czym za chwil napisz. Rodzice niejednokrotnie wyczuwaj te paniczne nastroje - i robi ostatni rzecz, jak powinni zrobi - a mianowicie daj dzieciom pienidze i rzeczy materialne, zamiast powici im czas i troskliw uwag. Duch Piotrusia Pana tylko czeka na takie okazje, by wlizgn si do sypialni i zawadn dziecicymi sercami.

wiat za szyb
Szalenie trudno jest rozpozna Piotrusia Pana w grupie nastolatkw, prbujcych odnale si w yciu, kiedy ma si z nimi jedynie sporadyczne kontakty. Nieodpowiedzialno jest charakterystyczna dla tgo wieku i jej obecno nic nam jeszcze nie mwi. Niepokj i osamotnienie to odczucia, ktrych kady od czasu do czasu doznaje; ich umiarkowana dawka nie stanowi jeszcze niebezpieczestwa. Kiedy jednak w yciu modego czowieka pojawi si kombinacja nieodpowiedzialnoci, niepokoju i osamotnienia, moe znale si w pozycji dziecka prbujcego liza lizak przez szyb. Od czasu do czasu kademu dziecku zdarzy si, e zostanie wyrzucone na margines interesujcych spraw grupy - jest to normalna hutawka, jak przeywa si w okresie dorastania. Opowiem jednak dwie historie o modych ludziach, ktrym nigdy nie udao si przynalee. Jeli sdzisz, e twj syn moe by kim w rodzaju przechodnia, ktry atrakcyjne towary oglda jedynie przez wystawow szyb, przeczytaj te historie. Gdy jaki schemat wyda ci si znajomy, moe to znaczy, e twj syn igra z myl o ucieczce do 83

Syndrom Piotrusia Pana Nibylandii. Z drugiej strony pamitaj, e istnieje szansa, by otrzsn si z magicznego pyu - jeli poczuje wi z jedyn grup, jaka moe da mu stae oparcie - wi z rodzin. Tom Szesnastoletni Tom trzyma si ze starszymi, nawet ju dwudziestoletnimi chopakami. Powiada, e s bardziej dojrzali i nie w gowie im ju bazestwa, jak tym gupim smarkaczom. Jako czonek grupy mia stale okazje do uczestniczenia w zabawach uprzyjemnianych piwem bd narkotykami oraz zapewniony dostp do dziewczyn - gupich i atwych dziewczyn, przy ktrych czul si mczyzn. W tym towarzystwie wyksztacenie, prac i autorytet dorosych traktowano z gbok pogard. Efektem zwizania si Toma z t grup byo natychmiastowe pogorszenie wynikw w szkole. Jeli nawet nie opuszcza zaj, to przewanie je przesypia. Bez ustanku narzeka na nudnych, tpych nauczycieli i klasy, ktre okrela jako pedalskie". Kiedy rodzice denerwowali si z powodu wynikw w nauce, powiedzia im, eby si nie wtrcali w jego ycie". Tylko dlatego nie wylecia z liceum, e wczeniej znakomicie si uczy. Mia zawsze najlepsze stopnie w szkole podstawowej i wybiera si na kierunek matematyczno-fizyczny. Tymczasem wystarczy zaledwie rok czy dwa, by wszystkie te wartoci stay si gupotami, z ktrych si wyrasta". Rodzice Toma winili za to wszystko jego przyjaci. Tatu nazywa ich leserami i utracjuszami. Mama bagaa syna, eby poszuka sobie przyjaci w swoim wieku. Tymczasem Tom nawet nie uwaa za stosowne wysucha uwag. Jego rodzice za nie pojli, e chopak uedzia doskonale, z kim si zadaje - i wanie dlatego uwielbia kumpli, e byli leserami i utracjuszami. Mniema, i ma z nimi wiele wsplnego. Tom by przez tych chopakw wykorzystywany. 1 najprawdopodobniej rozumia to i akceptowa. Otrzymywa dwadziecia pi dolarw kieszonkowego na tydzie - z czego wikszo wydawa na piwo i marihuan dla przyjaci. Tom by dla nich przepustk do dobrej zabawy. Ponadto stwierdzili, e eksperymentowanie, na co daje si podpuszcza ten gupawy szesnastolatek, stanowi znakomit zabaw. Chopak skapitulowa wobec tej protekcjonalnej postawy za cen poczucia przynalenoci, choby nawet tak powierzchownej. A mia przecie okazj do nawizania kontaktu z chopakami w swoim wieku. Parafia i organizacja lokalna przysyay mu zaproszenia na normalne imprezy dla nastolatkw. Nie przyj adnego. Nazywa inne dzieci gupkami", palantami" i nie przebiera w obraliwych okreleniach. Zdecydowanie odmawia ich towarzystwa. Nie da si ukry, e chopcy dalecy byli od ideau; c zreszt mona wymaga od dzieci? Tom wytyka im najdrobniej84

Osamotnienie sze nawet wady i wyolbrzymia je tak, e nawet rodzice musieli mu w kocu przyzna racj. Wtedy zmienia front i przewrotnie popada w zachwyt i uwielbienie wobec innych, tym razem zupenie ju nieznonych dzieci. Rodzice byli zupenie zdezorientowani. Bezkierunkowy, pesymistyczny styl ycia starszych kolegw sta si chopcu bliski. Tom nalea do nich; mia z nimi wiele wsplnego, gdy byli przegrani. Otrzyma staranne moralne wychowanie i wiedzia, e jego przyjaciele wybrali niewaciw drog - dlatego wanie cigno go do nich. Niepokj i poczucie odrzucenia, jakie odczuwa w domu, utwierdziy go w mniemaniu, e sam rwnie bdzi. Trzeba byo wielu brutalnych konfrontacji, by rodzice Toma uwiadomili sobie, co dzieje si z ich synem. Nigdy by nie przypuszczali, e w momencie zwrcenia si o pomoc dla niego bd musieli rwnie przyzna si do wasnych maeskich problemw. Szybko zareagowali na moje sugestie, gdy nie chcieli, by pogbia si rozpad rodziny. Ju po kilku tygodniach gotowi byli uzna swoje bdy wychowawcze i nakoni syna, aby rwnie uzna konieczno zmiany. Tom broni si. Wyraa niezadowolenie, grozi i doprowadza rodzicw do ostatecznoci. Kiedy stwierdzi, e nie maj zamiaru ustpi przed szantaem, zacz zmienia front. Ani razu nie przyzna si do bdw, ale zmiana sposobu zachowania pozwalaa mie nadziej na przyszo. Poniewa Tom mia tak z opini w szkole i tak fatalne wzorce towarzyskie, rodzina postanowia przenie go do szkoy z internatem. Przeprowadziem z rodzicami wiele rozmw bez udziau Toma, w ktrych przedyskutowalimy problemy wice si z tworzeniem nowych wizi rodzinnych. Uznali, e jedyn szans nowego startu dla syna bdzie cakowite i nieodwoalne zerwanie z przeszoci. Dalsze mieszkanie z nimi nie pozwolioby prawdopodobnie na zerwanie z dawnymi zymi nawykami. Zgodziem si, acz niechtnie. Chopak zacz nauk w prywatnej szkole, oddalonej o wiele mil od domu. Stanowio to ogromne obcienie finansowe dla rodzicw i byo niezmiernie trudne dla Toma, ktry pozostawa w tyle za rwnienikami w dziedzinie kultury i obycia towarzyskiego. Kierownictwo szkoy stworzyo dla chopca dodatkowy program, pozwalajcy mu nadrobi braki w nauce i zachowaniach spoecznych. Ostatnio otrzymaem wiadomo, e chopiec siga ju po nagrody naukowe i jest chlub druyny hokejowej. Jego rodzice przeyli cakowit odnow maestwa i z zachwytem odkryli, e poycie rodzinne moe by pikne i harmonijne. Tom ma ju za sob kilka wspaniaych wakacyjnych pobytw w rodzinnym domu, dajc swoim zachowaniem przykad godny naladowania dla modszych braci i siostry.

85

Syndrom Piotrusia Pana Rodzina yje obecnie powrotem Toma do domu przed kocowymi egzaminami. Rozwaa rne aspekty tej sytuacji. Przede wszystkim jednak bior pod uwag jego zdanie. I tak powinno by - gdy chopak nie pozostaje ju na przegranej pozycji. Toby Sdzc z pozorw, pitnastoletni Toby nie wykazywa cech przypisywanych osobom z syndromem Piotrusia Pana. By rednim synem, spdza wiele czasu z ojcem i przewodzi grupie chopcw z ssiedztwa. W wikszoci przypadkw takie przymioty wiadcz o zerwaniu z zagubionymi chopcami Piotrusia. A jednak w odniesieniu do Toby'ego byo to mylce. Nie by co prawda najstarszym synem, lecz stosowano wobec niego wyjtkowo permisywne metody wychowania. Rodzice bardzo krtko go trzymali jego starszego o pi lat brata. Przynioso to tak znakomite wyniki, e przy Tobym postanowili zagodzi podejcie. Sdzili bowiem, e skoro udao im si z powodzeniem wychowa jedno dziecko, nie musz ju si tak stara przy drugim. Std od najstarszego syna oczekiwano, i da sobie rad w yciu i nie zawiedzie oczekiwa rodzicw - a tymczasem Toby dostawa wszystko, czego zapragn, nie kiwnwszy nawet palcem. Jego nieodpowiedzialno sprawia, e nie umia zdystansowa si wobec problemw swojego ojca. A ojciec Toby'ego by czowiekiem sfrustrowanym. Nie zdoby ani wyksztacenia, ani pozycji yciowej, o czym marzy, i czu si zuboony przez nieciekawe dziecistwo. Mia wybuchowy temperament i skonny by obarcza innych odpowiedzialnoci za swoje problemy. Sowem tata by wiecznie wcieky. Synek za, zawsze niepewny aprobaty ojca i jednoczenie podajcy jej, usiowa za wszelk cen pj w jego lady. W rezultacie, bdc stale pod wpywem takiego wzorca agresywnej postawy, Toby sta si zabijak. Tak zaowocowa czas spdzany wsplnie z tatusiem. Nawet poczucie przynalenoci grupowej przejawiao si u Toby'ego zupenie inaczej. Rzeczywicie by uwaany za prowodyra - lecz chopcy z okolicy podporzdkowali mu si z obawy o wasne bezpieczestwo, a nie dlatego, e go szanowali. Jego pozycja wynikaa wycznie z faktu, e w jednej chwili potrafi sta si agresywny. Inaczej mwic, Toby by tyranem. Ojciec wpoi mu bezwzgldn zasad, by nigdy sam nie rozpoczyna walki; podobnie napomina go, eby nigdy si z niej nie wycofywa. I chopak, zamiast spoytkowa swoj inteligencj do nauki w szkole, obmyla coraz to bardziej wyrafinowane sposoby prowokowania bjki. Szczeglnie wyspecjalizowa si w obelywych prowokacjach sownych. Odkry, e na wzmiank o rzekomym homoseksualizmie przeciwnikom rce same zaciskaj si w pici. Nawet jego styl ubierania si - niedbay, koszulka z obowizkowym nieprzyzwoitym napisem - mia suy przejciu od pojedynku na sowa do 86

Osamotnienie pojedynku na pici. Sam sobie wyznaczy rol obrocy mniejszych chopcw, co nie wynikao bynajmniej ze szlachetnych pobudek, lecz miao jedynie zapewni mu nieograniczone moliwoci bjek. Toby rzadko kiedy przegrywa; by ponad wiek wysoki i uminiony. Za kadym razem, kiedy dzwoniono do domu w sprawie kolejnych awantur, ojciec natychmiast dopytywa si o szczegy samej walki, by - jak naleao przypuszcza - mc oceni, czy ma surowo ukara syna. A naprawd po to, eby potajemnie cieszy si, syszc, e syn wyadowa za niego jego wasn wcieko. Mama Toby'ego czua, e sytuacja staje si niepokojca i robia co moga, by temu zapobiec. Zamiast zwrci si do ma, przesaa synowi ukryty przekaz, mwic, e sprawia zawd ojcu. Reakcj Toby'ego byy jeszcze wiksze starania o aprobat taty, rwnoznaczne ze zwikszeniem agresywnoci. Za jedyn pozytywn cech tego bdnego koa trzeba uzna fakt, i chopiec nie lubi roli tyrana. Nie by zym dzieckiem. Mao tego - by dzieckiem z natury agodnym. W gbi duszy czu, e inne dzieci go nie lubi; osamotnienie pogbiao panik i zwikszao agresj. Kiedy poznaem Toby'ego, tkwi w puapce wasnej reputacji jako zabijaki - jak rwnie niepokoju, nieodpowiedzialnoci i osamotnienia. Wiedzia, e jeli zmieni swoje zachowanie, to nie tylko opuci go wielu przyjaci, ale i znajd si dzieci, ktre bd chciay si na nim odegra. Obawia si, e dc do zaniechania walki, bdzie musia walczy jeszcze czciej. Chopak naprawd potrzebowa pomocy ojca. I, ku mojemu zdumieniu - pomoc t otrzyma. Tata Toby'ego potrafi sensownie odnie si do wasnych frustracji i by naprawd przeraony, kiedy usysza, jak zaszczepi je synowi. Peniem rol porednika w kilku dyskusjach ojca z synem, w trakcie ktrych Toby by stopniowo uwalniany od ciaru nie rozadowanej agresji ojca. W momencie, w ktrym chopak zrozumia, i problem taty go nie dotyczy, grunt dla nowych metod wychowania zosta ju przygotowany. Toby nawet nie narzeka (zbyt gono), kiedy rodzice przyjli bardziej surowe metody wychowawcze. Reim domowy zosta zaostrzony, a postpy w szkole pilnie ledzone. Wymagano od niego grzecznych zachowa w domu, utrzymywania porzdku i czystoci oraz schludnych ubiorw. Te wymagania zmusiy chopaka do wyjcia z roli tyrana. Nagradzano go w nowej roli miego, wraliwego nastolatka. Chopiec uwierzy rwnie, e dziki temu zdobdzie nowych przyjaci i poczu, e sta go na najlepsze oceny. Najbardziej jednak wnikliwym komentarzem okazaa si mimochodem rzucona uwaga samego Toby'ego: Przypuszczam, e rodzice zajmuj si teraz mn tak jak kiedy moim bratem". 87

Syndrom Piotrusia Pana

Jedna z konsekwencji: usztywnienie postaw

Toby i Tom mieli ze sob wiele wsplnego. Jednakowe byy konsekwencje ich walki z samotnoci; okrelam je jako usztywnienie postaw. Stali si mistrzami usprawiedliwiania swoich bdw i odmowy sprbowania czegokolwiek nowego. Znaleli sposb na walk z samotnoci. Nie chcieliby (i koniec kocw nie mogliby) ryzykowa odrzucenia przez eksperymentowanie z nowymi, bardziej waciwymi zachowaniami. Ich wzorzec socjalizacyjny zosta sztywno ustalony. Brak elastycznoci uczyni ich podatnymi na konflikt rl seksualnych - czwartego i najwyraniej zarysowujcego si zrbu SPP. To wanie usztywnienie postawy kae Piotrusiowi przyj bardzo zawon perspektyw widzenia siebie jako mczyzny. W nastpnym rozdziale zobaczysz, jak ta sztywno w poczeniu z nieodpowiedzialnoci, niepokojem i samotnoci tworzy element SPP, wyzwalajcy charakterystyczne dla seksizmu tendencje rywalizacji z osobami pci przeciwnej.

seksizm - termin ukuty przez amerykaskie feministki, okrelajcy zachowania dyskryminujce kobiet. Wachlarz zachowa objtych tym okreleniem jest bardzo szeroki: z jednej strony przejawem seksizmu s nisze zarobki kobiet penicych w swoim zawodzie funkcje rwnorzdne z funkcjami mczyzn, z drugiej - nawet fakt przepuszczenia kobiety w drzwiach czy podanie jej paszcza. W USA, miejscach pracy czy w wyszych uczelniach, mczyni - koledzy musz bardzo uwaa, by jaki czulszy gest wobec koleanki nie zosta odczytany jako przejaw samczej przemocy seksualnej, za co mona wyldowa na awie oskaronych (przyp. red.).

Rozdzia 7

Konflikt rl seksualnych
Wendy: Piotrusiu, jakie s waciwie twoje uczucia do mnie? Piotru: Jestem twoim oddanym synem, Wendy.
Wendy (odwracajc si by odej): Tak my laam.

Piotru: Jeste bardzo dziwna - a Tygrysia Lilia jest zupenie taka sama. Ona chce by czym dla mnie, ale te mwi, e nie jest moj matk. Wendy (z naciskiem): Nie, na pewno nie chce! Piotru: Wic czego chce? Wendy: Damy nie mwi o tych sprawach. Piotru (bardzo zaintrygowany): A moe ona chce by moj matk? Blaszany Dzwoneczek (sypic wciekle iskierkami): Ty gupi ole! Jak na rozbitka, ktry tak wietnie dawa sobie rad, Piotru by zdumiewajco naiwny. Nie pojmowa, e ma obsesj na punkcie matki, ani nie zdawa sobie sprawy, jak frustrujca jest dla Wendy jego obsesja. Przegapi seksualne sygnay, jakie wysyaa do niego Tygrysia Lilia, wspmieszkanka Nibylandii; nigdy nie doceni zdroworozsdkowych uwag swojej bajkowej wrki, Blaszanego Dzwoneczka. Piotru chcia, eby dziewczyny wcielay si w rol jego matki. Bezustannie myla o uzyskaniu jej akceptacji i aprobaty. Jego infantylna potrzeba zalenoci wpyna hamujco na rozwj dojrzaych stosunkw z ludmi. Myli Piotrusia biegy jednym torem - i jeli tylko dziewczyny nie mogy si na przestawi, nie chcia mie z nimi nic wsplnego. Wendy stara si jak moe zaspokoi potrzeby chopca. I cho jest wyranie rozczarowana, stale prbuje sprawi, by Piotru poczu si jak ukochany syn. Z trudem jej to jednak przychodzi. W pewnym momencie narzuca mu rol ojca i ma - a ten, zaniepokojony szybko ucieka w rol syna. Wendy spenia kad jego zachciank. Blaszany Dzwoneczek rwnie chce by dziewczyn Piotrusia. Jednak, jak mona si domyla z jej zjadliwego komentarza na temat naiwnoci chopca, nie ma zamiaru - bez wzgldu na uczucia - tolerowa magicznego nonsensu. Blaszany Dzwoneczek, cho nie jest czowiekiem, podlega ludzkim emocjom o rnej skali - nie wyczajc zazdroci i czuoci. Lecz Piotru za kadym razem daje biednej wrce ostr odpraw. Nie podoba mu si po prostu, e zachowuje si bardziej jak kobieta ni jak zastpcza matka. 89

Syndrom Piotrusia Pana Znajomo Wendy z Piotrusiem pena jest dystansu i cakowicie kontrolowana . Ona zachowuje si tak jak on sobie tego yczy; szybko dostosowuje swj sposob mylenia i postpowania do jego wymaga- choby byy nie wiem jak niedojrzae. Dba o niego, lecz troska ta wyraa si w pobaliwoci i rozpieszczaniu. Czuje si tym zaenowana, lecz stosuje si do wymaga Piotrusia, ktry nie da jej si dotkn. Wrka Blaszany Dzwoneczek z kolei stworzona jest z innej gliny. Pena ycia, wibrujca energi, reaguje tak, jak tego powinnimy oczekiwa od Wendy. W tym sensie Blaszany Dzwoneczek jest bardziej ludzka - nawet jeli istnieje jedynie jako kwant wietlanej energii. Marzy o spontanicznym, twrczym, wzajemnie dopeniajcym si zwizku z Piotrusiem; on t myl odrzuca, nawet nie starajc si w ni wnikn. Dostrzegamy ca ironi sytuacji, w ktrej obdarzony adunkiem energii duszek jest w stanie zgbi ludzkie emocje; tym bardziej odczuwamy j, gdy dowiadujemy si, e Blaszany Dzwoneczek moga dotyka chopca. Historia o Wendy i Blaszanym Dzwoneczku, ktre rywalizoway o wzgldy Piotrusia Pana, stanowi godny uwagi i pouczajcy przyczynek do niezgody na doroso, jak wyznawa chopiec. Zgodnie z wyrokami losu, jedna z dziewczyn musi zwyciy. Pod koniec ksiki okazuje si, e yciowa przecitno triumfuje nad elektryzujc realnoci. Piotru utrzymuje rozbudowane, a zarazem chodne i formalne stosunki z Wendy. To ona wywalczy sobie szans na zblienie - lecz nadziej na sensowny zwizek niweczy dojrzao, ktra odsuwa dziewczynk coraz dalej od Nibylandii. Za o dalszych losach Blaszanego Dzwoneczka - malej, zadziornej iskierki, dowiadujemy si z tej na pozr niewinnej, cho pouczajcej wymiany zda: Wendy: A gdzie jest Blaszany Dzwoneczek? Piotru: Kto? Wendy: Och, to pewnie dlatego, e masz tyle przygd... Co takiego byo w Piotrusiu, e dwie zupenie rne kobiety a tak go zapragny? Nie sprawia wraenia podrywacza. Nie mia zbyt atrakcyjnego zajcia (rnona by powiedzie, e by wojskowym, przydzielonym do kontyngentu stacjonujcego za granic). Nikt nie mg mu zarzuci, e uwaa si za arystokrat (nie liczc faktu, i wypad z koyski, a jego mama po prostu zgosia zapotrzebowanie na drugiego syna). Zadeklarowanie si Piotrusia po stronie wiecznej modoci stao si dla niego bogosawiestwem i zgub. Wpyno na usztywnienie reakcji zarwno Wendy, jak i Blaszanego Dzwoneczka. Wendy kochaa Piotrusia takim jakim by - maym dzieckiem, ktre potrzebowao opieki. Blaszany Dzwoneczek kochaa go takim, jakim mgby si sta - modym czowiekiem, obdarzonym duchem penym ywioowej energii. Fakt, i chopiec wybra Wendy, daje
90

Konflikt rl seksualnych nam wgld w ostatni z podstawowych objaww syndromu Piotrusia Pana w konflikt rl seksualnych.

Konflikt rl seksualnych
Gdyby dane nam byo usysze , jak w my lach Piotrusia Pana dochodzi do gosu" konflikt rl seksualnych, mogoby to brzmie na przykad tak: Jest we mnie pustka; czarna dziura w duszy. To mnie dr czy i przera a, ale nie umiem tego nazwa . Czasami, kiedy jestem z przyjacimi, my l , e si jej pozbyem. Niestety, zawsze wraca - i sysz bezgo ny, ostrzegawczy krzyk: Uwa aj! B d ostro ny! Za chwil stanie si co strasznego". Ale nic si nie zdarza - i tylko czuj si tak osamotniony. Kiedy prze laduj mnie podobne my li, natychmiast mam ochot porozmawia z mam . Kiedy sysz jej gos, nie czuj obaw. Wiem, e to gupio tak stae potrzebowa mamy - ale ogarnia mnie przera enie na my l, e miabym z ni nie porozmawia . Pustka najbardziej doskwiera mi wtedy , kiedy zaczy nam chodzi z dziewczyn . Chc jej dotkn , lecz nie chc popeni w tym momencie bdu. Martwi mnie moj wasna obawa przed dziewczynami. Niemal auj, e doznaj seksualnych podniet. Ale niestety, nie mog si tego wyprze . Dlaczego tak trudno jest rozmawia z dziewczynami, na ktrych mi zale y? Dlaczego staj si taki nerwowy, kiedy dziewczyna mi si podoba 7 I, co najwa niejsze - dlaczego wariuj na punkcie tych, ktre mnie podniecaj? Sowo daj , dostaj kota na punkcie tych najfajniejszych dziewczyn. I zazdroszcz im, bo maj swobod . Mog by wyrachowane albo spontaniczne, bierne albo przedsi biorcze, kobiece albo m skie. To nie fair, e chopaki bardziej pragn dziewczyn ni one ich. Nie mog o tym wszystkim mwi. Kumple my l, e ze mnie prawdziwy kogut". Jezu, zatkaoby ich chyba, gdyby wiedzieli,co naprawd

my l . Chciabym by czuy, chciabym porozmawia o tym, co czuj , na wet chciabym paka. Ale mi nie wolno. Zreszt., gdybym tylko wstawi taki kit chopakom, zaraz by mnie wzili na jzyki i obmiali. I gdzie mam z tym i? Waciwie to wszystko jedno, bo wydaje si, e ju i tak nie moe by gorzej! Wewntrzny glos konfliktu mwi o impotencji. Jest to impotencja, ktra pojawia si w momencie, gdy jest si szarpanym w dwie rne strony. Pocig seksualny pcha chopaka ku poszukiwaniu nowych sposobw kontaktu z dziewczynami. Z kolei poczucie braku bezpieczestwa nakazuje mu po dziecicemu, chroni si pod mamin spdnic. Konflikt rl seksualnych narzuca chopcom obezwadniajc postaw nicnierobienia. Nie nadaj swojej 91

Syndrom Piotrusia Pana seksualnoci ani szczeglnie pozytywnego, ani negatywnego kierunku. Po prostu nie s w stanie jej. sprosta. U dziecka z syndromem Piotrusia Pana wystpienie konfliktu rl seksualnych sygnalizuje powane zahamowanie procesu dojrzewania. Na swojej drodze ku dojrzaoci potyka si ono o t potn barier i pada. Rzeczywisto zachca modego Piotrusia do podjcia wraz z innymi ryzykownej wyprawy w obszary seksu, gdy w tym samym czasie magiczny pyek Nibylandii jak narkotyk przytumia jego biologiczne popdy. Rozwj seksualny zostaje zahamowany, a impotencja w coraz wikszym stopniu musi by maskowana pozorami i faszyw wesooci. Wszystkie nastolatki maj problemy ze zrozumieniem, co to znaczy by istot seksualn. Ta przygoda przeraa i podnieca zarazem. Jednak czstotliwo wystpowania i natenie tego typu konfliktu niesychanie si wzmogy w cigu ostatniego wierwiecza. I cho dziewczta rwnie przeywaj powany wstrzs, to jednak chopcw drczy nieznony dylemat: a gdyby tak - a jeli nie". Pod koniec lat pidziesitych i na pocztku szedziesitych istniay wyrane linie podziau, ktre miay chroni ludzi, przygotowujcych si do wejcia w swoj rol seksualn, przed zatrzymaniem si w rozwoju. Modzi dysponowali przejrzycie sformuowanym scenariuszem poszukiwania tosamoci seksualnej. Kiedy sigam do lat szedziesitych, widz jak duch Piotrusia Pana, pragnc zwerbowa rekruta do swego legionu, kry wok miejsc, ktre modzie upodobaa sobie na randki. Ale nawet chopcy, ktrzy doznali odrzucenia w domu rodzinnym i samotnoci na ulicach, mieli wwczas moliwo kompensacji. Mogli uniezaleni si od wpywu Piotrusia poprzez stosowanie si do tradycyjnego wzoru, w myl ktrego chopak zawsze mia by mski, a dziewczyna znaa swoj rol. Zmiany spoeczne i polityczne, jakie zaszy w cigu ostatniego wierwiecza, wpyny na tradycyjne zasady. Na uytek dziewczt zosta stworzony nowy scenariusz - tymczasem chopcy, niestety, musieli si zadowoli starym. Dla tych, ktrzy czuj si na tyle pewnie, by podj ryzyko, now gra przypomina rollcr conster w wesoym miasteczku: nigdy nie wiesz, kiedy runiesz w d. Dla tych, ktrzy osaczeni s przez niepokj i osamotnienie, nowe zasady gry oznaczaj jedynie dodatkow grob odrzucenia. By przekona si, do jakiego stopnia syndrom Piotrusia Pana zacz zagraa prawidowemu rozwojowi seksualnemu, wystarczy porwna Piotrusia dzisiejszego z Piotrusiem sprzed lat dwudziestu piciu.

Cos w rodzaju grskiej kolejki pdzcej z wielka szybkoci po szynach umieszczonych na bardzo wysokim rusztowaniu, to pncych si w gr, to stromo spadajcych w d (przyp. red.').

92

Konflikt rl seksualnych Obaj potrafi by okrutni, cho w gbi duszy s wraliwi. Obaj z trud noci speniaj wymagania swojej roli i raczej niezdolni s do podejmo wania ryzyka. Obaj yj w lku przed odrzuceniem, zwaszcza przez kobiety. Jednake wspczesny Piotru Pan przejawia duo mniej wiary w siebie, gdy w wikszym stopniu sta si ofiar lenistwa, permisywnoci i dostatku. Scenariusze mog si zmienia, lecz sceneria pozostaje ta sama - a s ni spotkania nastolatkw. W latach pidziesitych nazywao si to potacwk". Caa modzie mwia, e chce chodzi na potacwki, eby si bawi i sucha muzyki. Nie stanowio jednak tajemnicy, e prawdziwym celem tych spotka miao by nauczenie si, jak wchodzi w ukady z pci przeciwn. Przyzwoitki - przewanie w postaci nauczycielek - miay czuwa nad wielkimi odkryciami i wpaja tradycyjne reguy gry. I oto stali - chopcy pod jedn cian, dziewczta pod drug. Chopcy skupiali si w swoim kku, a kady chepi si, jakim wspaniaym jest kochankiem, niezbyt dobrze zdajc sobie spraw, co to waciwie oznacza. Rce mieli w kieszeniach, dusz na ramieniu, a w gardle dawia ich trema. Odgrywali twardych i opanowanych facetw, udajc, e nie zwracaj uwagi na dziewczyny. Piotru wodzi rej w tej gromadzie, ktra usiowaa ukry swj strach pod pokrywk kpin z nauczycieli czy gonego miechu z ostatniego wyczynu klasowego bazna. Tymczasem dziewczyny chichotay prowokujco. Kada dawaa do zrozumienia, e za nic ma tych kompletnie niedojrzaych modzikw z naprzeciwka. Pomimo to nie mogy si powstrzyma od wymieniania szeptem uwag, ktry z nich jest najprzystojniejszy i kto do kogo dzwoni. Co mielsze robiy zakady, ktry pierwszy z nimi zataczy. Obie grupy kryy naokoo siebie, uwaajc przy tym pilnie, by zanadto si nie zbliy. Rytualne napicie sigao szczytu, gdy nauczyciel zaczyna popycha chopcw ku dziewczynom. Sdzc z ich rozpaczliwych protestw mona by pomyle, e zamiast do taca - id na cicie. A wreszcie jaka odwana dusza przekraczaa wyimaginowan lini na rodku szkolnej sali. Kumple wstrzymywali oddech. Ale ju znajdowali si nastpni miakowie - i napicie spadao. Magiczny pyek pozorw zosta! rozsypany, by dziewczta i chopcy mogli pozna now, nie znan moc, ktra sprawia, e rumieni si z wraenia. Piotru, wiedzc, e nie ma szansy na nowy nabr, od fruwa. W tej tradycyjnej inscenizacji chopcy mieli by aktywni i przedsibiorczy, za dziewczynki ulege i posuszne. Po kadym chopaku spodziewano si niepohamowanej podliwoci, std kada dziewczyna miaa strzec siebie i jego przed zapdzeniem si za daleko. Kiedy spotykali si porodku sali, kade z powodzeniem odgrywao przypisan rol.
93

Syndrom Piotrusia Pana Piotrusie, cierpicy na skutek samotnoci i lku przed odrzuceniem, mogli w takim ukadzie odzyska wiar w siebie. Sukces towarzyski dawa chopakowi szans na wyronicie z nieodpowiedzialnoci i pozbycie si sztywnoci. Smutnym wtkiem tej inscenizacji pozostanie fakt, i wielu modych ludzi nigdy nie wyzbdzie si ogranicze, narzuconych przez seksualne stereotypy. Chopcy dobrze czuj si w rolach szowinistw, a dziewczynki przyzwyczajaj si do bycia obywatelami drugiej kategorii. Uwaaj si za sabe i bezbronne a jednak musz znale w sobie si, by mc poradzi sobie z niedojrzaoci jak prezentuj ich egocentryczni przyjaciele. Wiele z tych dzieciakw poenio si ze sob i wpado w myn codziennego ycia, gdzie role ywiciela rodziny" i gospodyni domowej" byy cile wyznaczone. I nigdy ju nie przeyj razem tak ekscytujcych chwil jak wtedy, w czasie szkolnej potacwki. Wielu spord tych entuzjastw zabaw jest teraz rodzicami Piotrusiw Panw. Ruch wyzwolenia kobiet, na ktrego czele stoj zbuntowane uczestniczki dawnych potacwek, dokona przerbek w scenariuszu. Stao si to w sam por. Wyrana linia, ustanawiajca formalny podzia tanecznej sali, rzeczywicie moga stanowi uatwienie dla dzieci, pragncych bezpiecznie wyprbowa swoj seksualno. Z drugiej jednak strony wizia je we wzorze zachowania, ktry zabiera im okazj do spontanicznego ksztatowania swojego ludzkiego bytu. Jednake, kiedy scena potacwki zostaje przedstawiona we wspczesnej wersji, widz, e nowy scenariusz nie jest lepszy od starego. Zanalizujmy na przykad wspczesne modzieowe zabawy, okrelane teraz po prostu jako imprezy" i zobaczmy, jak funkcjonuj nowe zasady. W sensie definicji jest to nadal zabawa. Prawdopodobnie zmienia si jedynie sceneria. Szkolna sala gimnastyczna wydaje si dzisiejszej modziey zbyt mao nastrojowa; przestronny salon podmiejskiego domu tatusia i mamusi jest przyjemniejszy. Przyzwoitki - jeeli w ogle s obecne - chodz na paluszkach, gdy nie chc zyska opinii popsuj-zabawy" W domowym salonie nie istniej wyimaginowane linie podziau. Waciwie zabawa nie jest prawie wcale zorganizowana. W pojciu dzieciakw, ktre cakiem dobrze ju radz sobie w sytuacjach towarzyskich, pewna doza szalestwa jest dopuszczalna. Same ustanawiaj podstawowe zasady. Jednak dla wikszoci dzieci nie istniej reguy, ktrymi mona by si kierowa w rozpoznawaniu seksualnoci. Czsto przed prywatk dodaj sobie animuszu wychyleniem jednego czy dwch piw albo zapaleniem skrta z marihuany, nim jeszcze pjd na imprez. Resztki strachu, ktrego jeszcze nie przytpiy uywki, zagusza skutecznie muzyka.

94

Konflikt rl seksualnych Wikszo chopcw zbija si w grupki, stojc z rkami w kieszeniach. Za chwil ci, ktrzy jeszcze s w stanie co kojarzy, zaczn przerzuca si tymi samymi, odwiecznymi odzywkami. Ci, ktrzy czuj si swobodniej w towarzystwie, za chwil przycz si do dziewczyn. Wielu spord pozostaych bdzie si trzyma sprawdzonej roli macho", pozwalajcej im stumi lk przed odrzuceniem. Piotrusie za wczeniej czy pniej (zwykle wczeniej) wylduj w ogrodzie, upajajc si kolejnym skrtem bd wlewajc w siebie jeszcze wicej piwa. A zadeklarowani samotnicy poczuj si przegrani i wczeniej wrc do domu. Tymczasem dziewczta bawi si w odgrywanie swojej nowej roli kobiety agresywnej i wyzwolonej. Niektre wspzawodnicz w opowiadaniu pieprznych anegdotek, pozwalajc si domyla, ktrego chopaka uwaaj za najbardziej akomy ksek. Licytuj si, co ktra z nich zrobiaby z facetem, gdyby dopada go sam na sam. Wiele z nich czuje, e musi odegra rol superkobiety, zawsze panujcej nad swoimi mylami i uczuciami. Czsto spinaj si wewntrznie, nie wiedzc, co robi. Nowa wersja scenariusza podpowiada dziewczynom, e nigdy nie mog si podporzdkowa rodzajowi mskiemu - nawet gdyby chciay. Maj by tak dajce, e a agresywne, tak obojtne, e a sarkastyczne, i tak wymagajce, e a nieczue. Te, ktre nie s w stanie wej w rol, czuj si potpiane. A te, ktre nie chc, prawdopodobnie wybior pozostanie w domu z poczuciem, e popeniaj bd. Pewna pitnastolatka zwierzya mi si, e po dwch piwach posza na cao. Namierzya chopaka, pooya mu rk w kroczu i powiedziaa: Jeli czujesz si mczyzn, to chodmy i zrbmy to". Przyznaa, e usiowaa naladowa nowy styl, ktry uwaaa za pomocny w uzyskaniu akceptacji. Bardzo niewielu chopcw jest na tyle dojrzaych i wiadomych, by poradzi sobie z tak prowokacj. I nie ma ju, niestety, przyzwoitki, ktra uznaaby chichotanie, czerwienienie si i uciekanie do azienki za podane. Kiedy dziewczta przekraczaj tradycyjn lini podziau, dajc rwnouprawnienia, wikszo chopcw spina si, by sprosta roli macho" - i sromotnie przegrywa. Teraz widzicie sami, dlaczego Piotru Pan, yjcy w lku przed odrzuceniem i zbyt wraliwy, by z powodzeniem odegra rol macho", opuci przyjcie i przyczy si do osb podobnych do siebie. Takie towarzystwo odjedzie samochodem, gupio si upije i jeszcze bdzie narzeka na aroganckie dziewczyny i pedrykowatych facetw. Dalecy bd od przyznania si, e cz ich wsplne obawy. Ju raczej si zbuntuj i bd podbudowywa swoje ego erotomaskimi rozmwkami. Dlaczego tak si dzieje? Jakie procesy mylowe w modych gowach sprawiaj, e konflikt rl seksualnych ma tak niszczcy wpyw? Wyniki moich 95

Syndrom Piotrusia Pana bada klinicznych sugeruj, e podczas gdy dziewczynom dane byo wkroczy na tradycyjnie mskie terytorium, chopcom nie udao si uzyska dostpu do tradycyjnie e skiego obszaru panowania. Std dziewczyny s cakowicie w porzdku, jeli staj si wymagajce i niezalene - a nie s w porzdku chopcy, ktrzy przyjmuj postaw biernych i zalenych. Ten stan nierwnowagi doprowadza u nich do konfliktu rl seksualnych i sprawia, e staj si pierwszymi kandydatami do oddziau zagubionych chopcw Piotrusia Pana. Skd oni wzili te scenariusze prowadzce do samozniszczenia? Z moich dowiadcze wynika, e nie nauczyli si tego od wasnych rodzicw. Rodzice nie dali im adnych wskazwek, jak poznawa obszary seksu. Przy tym stanie niewiedzy przewodnikiem staa si wspczesna przyzwoitka - telewizja. Zobaczmy wic, co telewizja jest w stanie poradzi naszym dzieciom w momencie, gdy zaczynaj one poszukiwania seksualne. Scenariusz dla dziewczt Jedna z telewizyjnych reklam streszcza go dokadnie: Pikna i uwodzicielska kobieta kocim ruchem wlizguje si na ekran. Roztacza wok aur seksualnej kompetencji i pewnoci siebie. aden mody czowiek, ktry chce by prawdziwym mczyzn, nie pozostanie obojtny; tak samo moda kobieta. Reklamowa pikno piewa piosenk z zakodowanym przesaniem, ktre jest rwnie naglce, jak strczycielskie byy taktyki opiekunw na zabawie tanecznej sprzed wierwiecza: Dla ciebie kupi frytki i podam ci na st, Sprawi, e przy mnie bdziesz mczyzn si czu... To jest to! Dziewczyny musz natychmiast kupi ten produkt i nada komunikat dla caego rodzaju mskiego: Mog podj prac i zarabia tak jak i ty. A potem mog wej w tradycyjn rol pani domu i przyrzdzi ci kolacj. Na dodatek zdolna jestem uwie ci bez adnych zahamowa i zaspokoi wszystkie twoje seksualne wymagania. Jestem kobiet totaln; znam si na wszystkim". Scenariusz dla chopcw Podczas gdy dziewczta kombinuj, jak tu sta si superkobiet, chopcom cierpnie skra ze strachu i gorczkowo szukaj sposobw sprostania temu wyzwaniu. Ale wystarczy obejrze telewizyjn komedi, by zdoby pewien zasb wiedzy. I oto ledz na ekranie perypetie miego chopaka, ktry boi si ujawni swoj wraliwo. Obiecujcy pocztek prawda? Kiedy jednak mody widz zdy ju utosami si z bohaterem, pojawi si nowy aspekt sprawy. Ten miy chopak okazuje si palantem" i niezgu. Bezustannie wpada w tara96

Konflikt rl seksualnych paty, plecie gupoty i nikt nie traktuje go powanie. Jakby tego jeszcze byo mao, jest kamc. Podobno yje z dwiema dziewczynami i uwielbia pozycj odwrotn i aby zachowa w tajemnicy ten nowoczesny ukad, udaje, e jest homoseksualist. A oto ukryty przekaz caej historii: Jeli masz zamiar pozosta wraliwym i miym, zrobisz z siebie bazna i nikt nie uzna ci za mczyzn". Kady chopak, ktry chce by heteroseksualny, odrzuci natychmiast tak rol. Tylko co dalej? Nie ma si o co martwi - chopcy znw mog zasi przed telewizorem i obejrze nastpny film. Tym razem bohaterem jest prywatny detektyw - przystojny i umiejcy si znale w kadej okolicznoci. Nie ma mowy, by si kiedykolwiek wygupi, kumple uwaaj go za najwspanialszego faceta pod socem. Kiedy ten idea ma ochot na dziewczyn, nie musi nawet otwiera ust. Pozwala po prostu by dziaa czar jego muskulatury, fryzury i naturalnej aury prawdziwej mskoci. Ten czowiek nie wie, co to klska. Z kadej sytuacji wychodzi zwycisko. Zreszt nie daje po sobie pozna, e ma jakie problemy. Nigdy nie musia przyznawa si do strachu czy obawy przed samotnoci. Wielu chopcw jest zdezorientowanych. Zdaj sobie spraw z wasnej wraliwoci i pragnliby dzieli z kim uczucia. Wwczas jednak ryzykuj, e zostan uznani za nieudacznikw i miczakw. Z drugiej strony przyjcie stylu wygadanego detektywa wyklucza ujawnianie saboci. Kiedy tak siedz, prbujc uporzdkowa swoje odczucia, ktem oka ledz na ekranie sceny z kolejnej komedii - duo sabszej ni pierwsza. Widz, e bohaterem jest starszy facet, miy i tatusiowaty, szczery i otwarty, uwielbiajcy gotowa, kochajcy dzieci i jawnie przyznajcy si do saboci. Pacze, ma lki i nie przeraa go wasna wraliwo. Ano wanie. To moe by sposb... Gdy tylko chopcy zaczynaj rozwaa zalety takiej postawy, okazuje si, e bohater jest homoseksualist. Ogarnia ich przeraenie. To mgbym by ja" - mwi do siebie. Jeeli ci chopcy - wrd ktrych jest wielu Piotrusiw - posu si tym wanie scenariuszem, jest wysoce prawdopodobne, e prdzej czy pniej nawi kontakt ze rodowiskami gejowskimi. Homoseksualizm bdzie im si jawi jako wyjcie z wasnej wewntrznej matni. Tymczasem homoseksualici maj przewanie takie same problemy z konfliktem rl seksualnych jak normalni mczyni (a moe i wiksze). Jeli nawet udaje im si uaktywni kobiec stron swojej natury, i tak pozostaj w staej niepewnoci co do wasnej mskiej tosamoci. Pragnc zwalczy samotno, zamienili sobie po prostu seksualne role, lecz nie znaczy to, e opucili Nibylandi. (Interesujcy przyczynek do konfliktu rl seksualnych stanowi fakt, e zwykle rol Piotrusia w teatralnych inscenizacjach Barrie'ego graj kobiety).

97

Syndrom Piotrusia Pana w konflikt dziaa na kadego Piotrusia tak obezwadniajco, e niezdolny jest przeywa w caej peni dynamicznego, pynnie rozwijajcego si dojrzaego zwizku. Pozostaje do tego stopnia usztywniony, e traci inwencj i nie jest w stanie wykroczy poza narzucon sobie rol. Lk przed niepowodzeniem i odrzuceniem stpia odwag podejmowania yciowego ryzyka, co sprawia, e Piotru nie omieli si zainwestowa swego serca iduszy w zwizek uczuciowy. W rezultacie zaczyna si uwaa za niezdolnego do mioci. A jeli przyjmie ten fasz za prawd i pozwoli, by ksztatowa_on jego obraz rzeczywistoci - grozi mu puapka narcyzmu. Jeli za chce si przed tym broni, ma trzy wyjcia: znale kobiet, ktra bdzie mu matkowa i uchroni go przed doroniciem, uciec przed konfliktem seksualnym udajc, e homoseksualizm chroni przed samotnoci, albo szuka pomocy w zwalczaniu osamotnienia i deniu do uzyskania kontroli nad wasnym yciem.

Okres najwi kszego nasilenia: wiek 17 - 18 lat

S trzy powody, dla ktrych uznaem wiek 17 - 18 lat za okres najwikszego nasilenia konfliktu rl seksualnych. Po pierwsze: w okresie tych dwu lat seksualno modego czowieka osiga stadium, w ktrym zaczynaj si utrwala postawy i preferencje seksualne. Postawy uksztatowane w tym okresie bd odtd niepodatne na zmiany. Po drugie: ujawnienie si konfliktu rl seksualnych zwizane jest z usztywnieniem, ktre jest skutkiem zmagania si z samotnoci, charakterystycznego dla tego wanie okresu. Sztywno zawa perspektywy modego czowieka tak, e niezdolny jest do wyprbowania innych sposobw podejcia do pci przeciwnej. W rezultacie ksztatujce si postawy seksualne czsto pozbawione s uczuciowego ciep i ograniczone do poszukiwania czysto fizycznego zaspokojenia. Po trzecie: w tym wanie wieku wystpienie konfliktu rl seksualnych otwiera drzwi do labiryntu innych konfliktw. Mog one nawet przez lata pozosta utajone - lecz ujawni si, gdy osoba majca problemy Piotrusia Pana uzna, i nie potrafi poradzi sobie ze swoja rol seksualn. Ograniczenia, jakie narzuca spoecznie akceptowany wzr zachowania, przestaj obowizywa, gdy pojawia si styl ycia ksztatowany przez coraz to nowe wybryki. Wwczas bez wzgldu na to, czy kochany przez ciebie Piotru Pan jest twoim osiemnastoletnim synem, czy twoim czterdziestoletnim maonkiem, skrajnoci, w jakie popada, sprawi, e zaczniesz sobie zadawa pytania: Co to za facet? O co mu chodzi?"

O co mu chodzi?
Piotru wybiera Wendy, poniewa ona chroni go przed wewntrznymi konfliktami. Spenia kad zachciank i uala sj nad jego emocjonaln saboci.

Konflikt rl seksualnych I, jakkolwiek wyraa umiarkowane tylko rozczarowanie jego niedojrzaoci, starannie unika wytykania mu pragmatycznego podejcia do lojalnoci. W odpowiedzi Piotru ujawnia podwjn osobowo. Kry pomidzy realnym wiatem, gdzie zazna odrzucenia i rozpaczy, a wiatem fantazji, gdzie odgrywa rol wiecznie beztroskiego dziecka. Zarwno Wendy jak i Blaszany Dzwoneczek czy kada inna kobieta, ktra prbuje pokocha lub zrozumie ktrego z zagubionych chopcw, rozpozna w swoim Piotrusiu podwjn osobowo Dr. Jekylla i Mr Hyde'a. S momen-ty, w ktrych rozkoszujesz si bliskoci czuego, troskliwego i uczuciowego czowieka - ale wystarczy par godzin, by jak okrutny cios porazia ci jego lodowata obojtno. Istnieje wiele obszarw ycia Piotrusia, w ktrych przyjmuje on zewntrzn poz zupenie sprzeczn z wewntrznymi odczuciami. Jego skrajne rozumowania. sowa i postpki nasuwaj podejrzenie rozszczepienia osobowoci. A przecie wiesz, e ten facet nie jest szalony. I masz racj. Nie straci kontaktu z rzeczywistoci; wie, e nie jest w porzdku. On tylko nie ma w sobie do siy, by si temu przeciwstawi. Sprzeczne ze sob zachowania, ktre, tak jak i konflikt rl seksualnych, maj swj pocztek w kocowym okresie dojrzewania, mog ujawnia si w rnej kolejnoci. Mog nawet pozosta utajone a do momentu, w ktrym mczyzna wdroy si w rutyn ycia zawodowego, maeskiego i wychowania dzieci. Zreszt jest prawie niemoliwe, by udao si zaobserwowa w krtkim okresie wszystkie konflikty. Z drugiej strony owe konflikty, bez wzgldu na kolejno i czstotliwo wystpowania, stanowi przysowiowe szczcie w nieszczciu. Ich zewntrzne przejawy powoduj utrapienie i zamt, nie pozwalajc kochanej przez ciebie osobie znale sensownej drogi odwrotu od skrajnych postaw czy nastrojw. Jeli jednak cofniesz si o krok i zrozumiesz, co te skrajnoci maj ze sob wsplnego, bdziesz moga odpowiedzie na pytanie: O co mu chodzi?" Nadzieja kontra depresja Pogldy Piotrusia.Pa.na na ycie podlegaj cyklicznym przemianom jak pory roku. Oscyluj midzy chorobliwym podnieceniem, jakie ogarnia go na myl o nadejciu wiosny, a depresyjnym zwtpieniem, ktre potrafi zabi w nim rado ze witecznych ferii. Czasami cykl powtarza si tak regularnie, e z przeraeniem zastanawiasz si, czy nie przejawia skonnoci samobjczych. W takich wypadkach nie moesz si powstrzyma, by nie powiedzie sobie czy bliskiemu przyjacielowi: Tak si o niego martwi. S dni, kiedy cieszy si yciem, a potem nagle rozglda si wok i wszdzie widzi bezsens". Ujawnia ziarno zwtpienia, ktre kiekuje gboko w duszy tego inteligentnego, wraliwego mczyzny. W sumie wszystko sprowadza si do przeladujcego nas wszystkich, egzystencjalnego pytania: Co ja tu waciwie robi?".
99

Syndrom Piotrusia Pana Kiedy Piotru uwaa, e ycie ma sens, jego entuzjazm jest wprost zaraliwy. Kiedy ogarnia go poczucie bezsensu, jego depresja wprawia otoczenie w pogrzebowy nastrj. A ty kochajc go, czujesz si jak jo-jo w jego rkach. Na zmian - to wzlatujesz, to opadasz, I marzysz, by wreszcie wyrwna lot. Piotru nie moe zazna spokoju gdy jego dusz miotaj burze. Sam fakt e istnieje, nie przekonuje go co do autentycznoci jego uczu. Uwaa, i kadego dnia musi upewnia samego siebie, e jest porzdnym facetem, ktry zasuguje na to, by y. Kiedy kto go lubi (zwaszcza mama), jest zadowolony z siebie peen nadziei, a nawet chorobliwego entuzjazmu. Kiedy spotyka go niepowodzenie czy dezaprobata, dochodzi do wniosku, i nie jest dobrym czowiekiem i nie zasuguje na ycie. Wtedy wanie gnbi go depresja. Taki brak autentycznoci przey powinien uwiadomi ci, dlaczego Pio tru otacza si krgiem kumpli; dlaczego posuwa si do aosnych wybrykw, byle tylko by lubianym; dlaczego traktuje kobiety w swoim yciu jak co, co mu_si naley - i dlaczego tumi negatywne odczucia w stosunku do inriych, a wpada we wcieko, kiedy spotyka si z krytyk. A najgorsze jest to, e nigdy nie czuje si na tyle swobodnie, by by sob. Jedynie gra pozorw i udawana beztroska, do ktrych przywyk w Nibylandii, mog mu przynie ukojenie. __ Szacunek kontra pogarda W modym wieku Piotru peen jest gbokiego szacunku dla kobiet, ktre s mu bliskie, Wyraa si to w czuej trosce, uprzedzajacej grzecznoci i gotowoci do powice. Taka postawa zaskarbia mu wzgldy ssiadw, nauczycieli, ksiy i rodzicw. Oceniajc j w szerszej perspektywie, mona by nabra podejrze, i nie jest szczera ani bezinteresowna. Nic bardziej bdnego. Uczucia Piotrusia s prawdziwe, a zaangaowanie - gbokie.. Kiedy jednak ja modego czowieka zaczyna dry konflikt, lk przed odrzuceniem pogbi si. Szacunek zostaje zafaszowany arliwym oddaniena; przeradza si w bawochwalczy kult, ktry wizi go w puapce sualczoci. W sposb nieunikniony pojawia si poczucie irytacji i w konsekwencji bunt. Pragnc uwolni si od wczeniej przyjtych zobowiza wobec .kobiet, Piotru demonstruje pogard wobec pci przeciwnej, rodzajowi eskiemu przypisujc ca win za bezsilno, ktr odczuwa. Dawniej by peen czci, graniczcej z dewocj - dzi z gorliwoci neofity wyznaje pogard. Mczyni, ktrzy popadn w taki konflikt. bd przesadnie szarmanccy w bezporednich kontaktach z kobietami - za to w gronie kumpli ul sobie; bdc krytykowa cay rodzaj eski i naigrawa si z niego. W tej fanfaronadzie bdzie si czsto pojawia motyw supermczyzny, ktry nauczy kad samic, gdzie jest jej miejsce. Kiedy bowiem lk i irytacja. przemwi jednym gosem, butnie nastroszone ego nada takim przemowom ton seksu100

Konflikt rl seksualnych alnej dominacji, wymuszonej przewaga fizyczn. Nazywam to postaw erotomana-gawdziarza". Mo esz tylko podejrzewa , e twj m czyzna miot si mi dzy szacunkiem i pogard . Ale nie ma szans, by cho raz usyszaa te pene pychy przemowy, gdy wygaszane s wycznie w mskim gronie. Udaje si jednak ujawni paradoksalny charakter szacunku, jaki ten czowiek deklaruje wobec kobiet. Moim ulubionym przykadem jest pewien osobnik, ktry lubowa si w spronociach; lecz wyraa gbokie oburzenie, gdy tylko co wulgarnego powiedziane zostao w obecnoci dam. Stawia kobiet na piedestale tylko po to, by urga jej, kiedy znikaa mu z oczu. Potrzeba towarzystwa kontra osamotnienie Piotru kocha ludzi - a przynajmniej takie sprawia wraenie. Ma niezliczone zastpy przyjaci" i nie moe sobie darowa, kiedy uwaa, e omina go jaka przyjemno. Bdzie tkwi na przyjciu duej, niby wypadao, tylko po to, by wykorzysta w peni okazj do zabawy. A ty siedzisz w drugim kocu pokoju i mylisz sobie: Nie widz w tym nic zabawnego. Z czego on si tak zamiewa?" Tymczasem Piotru pragnie gonym miechem zaguszy samotno. Bowiem pomimo caej swojej towarzyskiej natury, otaczania si przyjacimi i pocigu do zabaw czuje si bardzo samotny - nawet w tumie. Istnieje wyrany dystans psychologiczny pomidzy czowiekiem obcionym syndromem Piotrusia Pana a innym. Nawet kiedy Piotru czule wita si z kumplem, ma wraenie, e dziel ich tysice mil. W wikszoci przypadkw przywyka do tego dystansu i postrzega go jako rzecz normaln. Sytuacja samotnego w tumie", w jakiej si znalaz, sprawia, e ona czy kochanka wspczuj mu. Pewna kobieta gono _zadaa sobie pytanie: "Dlaczego on si tak strasznie stara? Dlaczego nie podejdzie do tego na luzie? Czy nie wie, e ludzie mog go polubi takim, jakim jest?" Odpowied na ostatnie z pyta brzmi: Nie".

Wraliwo kontra nieczuo Jako mae dziecko Piotru jest szczeglnie uczuciowy i wraliwy. Matki do-. wartociowuj go emocjonalnie tak, i w sposb nieskrpowany moe okazywa swoje uczucia. Jednake, w zwizku z brakiem samodyscypliny, ktry towarzyszy lenistwu i nieodpowiedzialnoci, dzieci takie niezdolne s nauczy si kontrolowania wasnych emocji. Nie znaj podstawowych zasad sztuki chronienia si przed przykrymi yciowymi rozczarowaniami. W rezultacie atwo jest zrani ich uczucia. Niedugo po okresie pokwitania staja wobec problemu odrzucenia przez rwienikw i wasnej niezdolnoci sprostania temu. I zaczynaj si wycofy101

Syndrom Piotrusia Pana wa. Nie wiedz jak chroni si przed zranieniem - tote uciekaj si do unikania uczu. Std, kiedy tylko czuj si najbardziej zagroone, skwapliwie rejteruj w niewraliwo i obojtno. To pomaga zrozumie, dlaczego osoba z syndromem Piotrusia Pana przyswaja sobie postaw Nic mnie to nie obchodzi" wanie wtedy, gdy nadchodzi pora kiedy zaczyna si czu smutna i miewa wyrzuty sumienia. W pniejszym wieku taka obojtno wyraa si w protestach Piotrusia przeciwko posdzaniu go o zawy emocjonalizm. Ofiara kontra zbawca Piotru potrafi uala si nad sob na tysice sposobw. Mamrocze co pod nosem, gdy zarzuca mu si okruciestwo; staje si lodowato obojtny wobec rozwcieczonej ony, a kiedy tylko nadopiekucza mamusia prbuje ingerowa w jego ycie bierze si do ssania swojego psychicznego palca. Gdyby przyszo mu y w czasach biblijnych, byby pierwszym, ktry gotw jest zoy w ofierze mio wasna, aby przebaga gniew bogw. Jednoczenie ten sam gorliwy mczennik skonny jest powici si dla ratowania ci przed wiatem. Ma tajemne zamysy, dotyczce waciwych sposobw twojego postpowania. Bdzie dziaa z najwyszym powiceniem na rzecz innych a ty nie bdziesz nawet wiedziaa, gdzie jest i co robi. Wydaje ci si, e gotw jest pospieszy na ratunek wszystkim - tylko nie tobie. Aby poj istot tego konfliktu, musisz pamita, e Piotru Pan nie chcia zna kobiet innych, ni repliki jego matki (patrz dialog na pocztku niniejszego rozdziau). W momencie, w ktrym uwiadomisz sobie, e twj mczyzna uwaa ci za projekcj mamusi idealnej moesz ju sobie wyobrazi, jak zareaguje, kiedy ta mama bdzie potrzebowaa jego pomory Przede wszystkim nie wie, jak naley dochodzi do takiego ideau. Stwo rzy ci tak doskona, jakiej pragn - i jest bezradny, gdy nie chcesz ucie lenia jego wyobrae. Ponadto obawia si zaoferowa ci pomoc, gdy z powodu niskiej samooceny nie ma pewnoci czy nie popeni bdu. Jego najwikszym bdem jest rezygnacja z najmniejszej nawet prby pomocy. Najatwiejszym sposobem poradzenia sobie z tym problemem bdzie dla niego wycofanie si z sytuacji bd negowanie (nieraz bardzo ostro) twoich potrzeb. Przypuszczam, e jeeli zrozumiesz, skd bior si te dwie reakcje, natychmiast zaprotestujesz: Ale ja nie chc by jego mamusi!" Jasne. Doradzam ci jednak zapoznanie si z rozdziaem 13. - by zyskaa cakowit pewno, e nie zachowujesz si jak jego mamusia. Wierno kontra skonno do flirtw Mylisz, e go znasz; tymczasem nie znasz go wcale. Czy nie brzmi to znajomo? Powinno, zwaszcza gdy mamy mwi o wiernoci maeskiej. Wie102

Konflikt rl seksualnych rysz mu, kiedy mwi, e zawsze jest ci wierny, lecz na przyjciach zaledwie stara si ukry swj pocig do flirtw. Do tego stopnia pochania go zdobywanie wzgldw innych kobiet, e zapomina si zupenie, robic z siebie pomiewisko. Piotru chtnie wyzna swojej dziewczynie, kochance czy onie, e jest ona dla niego caym wiatem. I w jaki pokrtny sposb rzeczywicie tak uwaa. A mimo to jego wzrok kieruje si ku innym kobietom, co trudno uzna jedynie za przelotny kaprys. Wydaje si, e pociga go zabieganie o wzgldy - choby ' w sposb niedojrzay - kobiet, ktre s jedynie przelotnymi znajomociami. I nie jest zbyt dyskretny, jeeli chodzi o wasne flirty. Nie ma nic nadzwyczajnego w tym, e Piotru chce zwierzy ci si z seksualnego podania innych kobiet, jak gdyby w ogle nie zdawa sobie sprawy, i jeste zazdrosna. Chce dzieli z tob sekrety, jakby bya starsz siostr (albo - co wcale nie powinno dziwi matk). Aby zrozumie, skd si bierze owa ch podrywania, musisz zastanowi si nad jego narcyzmem. Tak desperacko poda dowodw uznania, e wypacza rzeczywisto, uznajc si za mczyzn najbardziej podanego ze wszystkich i przekonujc kobiety, e najwspanialszy mczyzna wiata przenigdy nie narazi ich na krzywd. Wiem, e brzmi to nieprawdopodobnie, ale niejednokrotnie okazuje si prawdziwe. W nastpnym rozdziale bdziecie mieli a nadto okazji, by poj zoono tej fantazji narcystycznej.

Rozdzia 8

Narcyzm
Piotru: Wendy, nie chowaj si. Nie mog si powstrzyma od piania na twoja cze, kiedy jestem z siebie zadowolony. Wendy (do Piotrusia): Dziwne, e bajki, ktre najbardziej lubisz, mogyby by bajkami o tobie. Wyobra sobie, e wkraczasz do pokoju wypenionego lustrami. Gdziekolwiek spojrzysz, dostrzegasz swoje odbicie. Z pocztku nie moesz powstrzyma umiechu na widok zwielokrotnionych wizerunkw. Stroisz miny - choby dlatego, by przekona si, ile rnych twarzy moesz pokaza wiatu. A poniewa jeste sam na sam ze sob, zapominasz o skrpowaniu i pytasz sam siebie: Chyba nie najgorzej wygldam? A nie za duy mam nos? Czy tu i wdzie nie odkada si tuszczyk?" Te umiarkowanie samokrytyczne pytania zdaj si jak najbardziej naturalne i niewinne. Nie moesz si oprze pokusie dociekania, jak inni ci widz. Chcesz, by inni byli jak ty, bowiem czyni to ycie atwiejszym i przyjemniejszym. Po kilku minutach zaczynasz si jednak czu nieswojo w tym pokoju. Lustra na ciebie patrz i denerwuj ci. Nie, wcale nie wygldasz dobrze. Niestety, nos jest za duy. Ha! I tuszczyk odkada si tam, gdzie nie powinien. Ju po chwili najdrobniejsza zmarszczka na twojej twarzy zaczyna wyglda jak element charakteryzacji filmowego upiora. Ten pokj przeniknity jest czyj zagraajc obecnoci. Zwierciada zdaj si nabiera wasnej osobowoci; osobowoci, ktra ci osacza. apiesz si na tym, e zaczynasz si jej przeciwstawia, bronic wasn ja przed rozpadem. Zbyt jeste zajta odpieraniem krytycznych zarzutw, by zda sobie spraw, e ta osobowo jest po prostu innym wymiarem twojej. Lustra bezwzgldnie odkrywaj wszystkie wtpliwoci. Im silniej przyzwyczaia si do ukrywania przed sob wasnych saboci, tym bardziej wrogie i nieubagane wydaj ci si zwierciada. Po kilkunastu minutach zmagania si z wtpliwociami niedostatki twojego charakteru staj si tak wyrane, jak niedoskonaoci twojego ciaa. Niepewno zaczyna rzuca si w oczy w rwnym stopniu, co zbyt obfite biodra. Zahamowania seksualne staj si widoczne, tak samo wyranie jak szpetne kurze apki w kcikach oczu. Powracasz myl do ostatniego spotkania towarzyskiego przekonana, e inni zobaczyli to samo, co i ty wanie widzisz. Masz dojmujc wiadomo, i wida ci jak na doni. 104

Narcyzm Czy moesz sobie wyobrazi, co by robia, gdyby zostaa uwiziona w lustrzanej komnacie na cae dni, tygodnie czy nawet lata? Przede wszystkim zamknaby oczy, odcinajc si od obrazu wasnych wad, ktre teraz nabrayby groteskowych wymiarw. Prbowaaby oddzieli si od wiata, w jakim kada z twoich wad zostaa tysickrotnie wyolbrzymiona. I mocno zaciskajc powieki, zaintonowaaby wasn pie, usiujc zaguszy gosy niechci i potwierdzi wasn obecno. W kocu jednak niezgoda na sam siebie wyczerpuje si. Jeste wykoczona, obolaa i musisz znale sposb na uporanie si z t zagraajc osobowoci. Marzysz o przyjacielu; o kim, kto zapewni ci, e jeste w porzdku, nie baczc na twoje wady. Tylko e kto taki nie istnieje. Wobec tego pozostaje ci tylko jedno: musisz sama si broni. Otwierasz oczy. Tym razem, zamiast czeka, a ten zagraajcy ci byt przejdzie do ataku, atakujesz pierwsza. Posikujc si danymi, zgromadzonymi w twojej pamici, budujesz fantazje, ktre zaprzeczaj zarzutom, jakie wobec ciebie wytoczono. Zyskujesz przewag w rozgrywce, nakadajc owe fantazje na lustra. Zupenie jakby siedziaa w kinie, zmuszona oglda marny film. Posugujesz si wasnym mzgiem, by dokona przerbki tego filmu wedug swojego uznania i skierowa go ponownie do rozpowszechniania w ulepszonej wersji. Udao ci si przemc niepewno. Masz teraz idealny nos. Twj urok jest poraajcy. Twoje ciao jest o niebo lepsze, ni sobie wyobraaa. Oywczo dziaa na ciebie wiadomo, e nie potrzebujesz nikogo, aby zyska lepsze samopoczucie. Jedyne, czego ci potrzeba do wytyczenia kierunku twoich penych zmyle projekcji, a jednoczenie dla ochrony przed zagraajc przyszoci, to doskonao. Wszystko, co widzisz oczami swojej duszy, co odbija si w zwierciadach, musi by doskonaoci. To jedyny problem. I kiedy wreszcie otwieraj si drzwi, nie chcesz opuci lustrzanej komnaty. Staa si winiem doskonaoci.

W pogoni za doskonao ci
Piotru pragnie sucha historii o sobie, by oci. Zignorowa fakt, i Wendy pomoga mu w poradzeniu sobie z tym problemem, gdy do tego stopnia by zachwycony wasn osob. Nieustraszenie poda za doskonaoci. Musia to robi. Jedynym wyjciem byo dla niego przeciwstawienie si wasnej totalnej niepewnoci. Samouwielbienie chronio go przed samotnoci i lkiem. Nie mg si bez niego obej. Ci, ktrych gnbi syndrom Piotrusia Pana, owadnici s potrzeb pogoni za doskonaoci. Im wiksz odczuwaj niepewno, tym ostrzejsze staj si samokrytyczne refleksje i tym silniejsza potrzeba projekcji doskonaoci. Zagroenie niepewnoci pogbia nieobecno bliskich przyjaci i powierni105

Syndrom Piotrusia Pana kw. Lata przeywanego niepokoju i samotnoci odciy Piotrusia od poszukiwania ratunku u ludzi, ktrym naprawd jest bliski. Piotru powica mio dla dobra ideau. I dy do niego z kompulsywnym zaangaowaniem. Ale poniewa wykazuje absolutn nieznajomo sztuki przetrwania, pozostaje niezdolny do osignicia doskonaoci w jakikolwiek towarzysko akceptowany sposb. Kompensuje zatem totaln niepewno pozostawaniem w lustrzanej komnacie, gdzie analizuje wasne pragnienia. Tak tworzy si mapa szlakw samouwielbienia. Owe szlaki tworz rozgaziajce si poczenia lustrzanych wiatw - a kady z nich ma swj pocztek w obronie przed niedoskonaoci i sprowadza wdrowca z drogi ku rzeczywistoci, a poprowadzi go tam, gdzie czuje si on najbardziej bezpieczny - ku nieskoczonoci doskonaych wizerunkw. Oto wykaz dominujcych cech narcyzmu manifestujcych si u osb z syndromem Piotrusia Pana: Manipulacje. Piotru gotw jest ochoczo wykorzystywa przyjaci i swoich bliskich, by umocni wasn doskonao. Jest nawet gotw manipulowa wartociami, aby samemu si dowartociowa. Na uytek matki swojej upragnionej dziewczyny stworzy przekonywajcy argument o przedmaeskiej wstrzemiliwoci. W godzin pniej zawrci panience w gowie teori, e modzi powinni buntowa si przeciwko seksualnym ograniczeniom, narzucanym przez starszych. Piotru tylko w szcztkowym stopniu wykazuje poczucie wiernoci ideaom. Wcieko. Kiedy nasz bohater nie jest w stanie sprawi, by rzeczywisto znikna, parawanie jego doskonaoci staje si zagroone. To wanie wtedy jego agodno w jednej chwili przeradza si w furi. Jeli zawiedzie manipulacja, wezwie w sukurs gniew, by zastraszy, tego, kto omieli si skonfrontowa go z rzeczywistoci. Wcieko jest tak ostra i gwatowna, e naprawd mona si poczu skrzywdzonym. To tak, jakby kto odda w waszym kierunku emocjonaln salw. Wikszo reaguje ucieczk, ustpujc pola nieszczsnemu napastnikowi. Nie kaniaj si kulom tylko tyrani i ludzie zakochani w sobie. Dlatego wanie Piotrusie czasami tocz walki. I. zazwyczaj przegrywaj, cho nigdy si do tego nie przyznaj. Skonno do agresji sprawia, e inni wol nie ufa sobie o tak zachwianej samoocenie. Na nieszczcie Piotru nie dopuszcza do siebie mioci, troski i cieplejszych uczu. Wcieko wyrasta murem pomidzy nim a ludmi, z ktrymi miaby szans na bliszy kontakt. Niewinno. Piotru nigdy nie obciy siebie win. Bez wzgldu na to, jak szkodliwe jest jego postpowanie i jak przewrotne intencje, zawsze oskara okolicznoci bd osoby. ktre sprawiy, e dziaa wbrew swoim zasadom. Przyszed pno do domu, gdy musia odwie paru przyjaci. Nie zdy 106

Narcyzm zrobi porzdkw, bo by zajty poszukiwaniem pracy (ktrej i tak nie znalaz). Zapano go z marihuan, ktr przechowywa na prob przyjaciela. Dziewczyna go rzucia, bo kto jej naopowiada o nim gupstw. Przyznanie si do winy oznacza dla niego przyznanie si do niedoskonaoci - a na to po prostu nie mo e sobie pozwoli. Lekkomylno. Poniewa Piotru nie poczuwa si do odpowiedzialno ci za swoje post powanie, przejawia wyra n skonno do przypisywania sobie pecha. Popsute sprzty domowe, zgubione ksiki, rozbite samochody i nie dotrzymane terminy ci nad jego gow jak czarne chmury. A co jest jeszcze bardziej frustrujce, nie uczy si na wasnych bdach. Stale je powtarza, poniewa nie uznaje, e zdarzyy si z jego winy; nigdy nie przyjdzie mu do gowy, e mgby co przedsiwzi, by przeciwdziaa skutkom swojej lekkomylnoci. Narkotyki. Piotru zwykle posdzany jest o zaywanie narkotykw. Pomimo denia do ideau przeladuje go dojmujce poczucie bezwartociowoci. To wywouje potrzeb uwolnienia si. Poniewa tak wielu jego przyjaci ma stay kontakt z narkotykami, atwo mu dostrzec korzyci, jakie daje rozszerzona wiadomo, zwykle czca si z braniem. Picie piwa w nadmiernych ilociach w poczeniu z paleniem marihuany przechodzi w regularny nawyk. Kokaina staje si biletem w jedn stron na podr ku nieskaonej doskonaoci. Seks z przypadkowymi partnerkami. Nic tak nie podbudowuje kruchego ego Piotrusia, jak ochy" i achy" panienek, ktre uwid. Im wicej dziewczyn moe wcign do swojej seksualnej kartoteki, tym bardziej zblia si do doskonaoci. I podobnie jak bywa w kontaktach Piotrusia z innymi lud mi, najbardziej odpowiada mu, gdy dziewczyna pozostaje emocjonalnie obojtna, i nie czuje si rozczarowany, gdy symuluje ona_ podniecenie i satysfakcj. Taka wyrachowana postawa chroni go przed cudzym faszem.

Pknicie lustra
Prbowaem poda wam podrcznikow definicj narcyzmu zwanego te samouwielbieniem. Specjalici nieczsto wyrniaj ten klasyczny przypadek. Po prostu rzadko on wystpuje. Osoba, ktra cierpi na zaawansowany narcyzm - o jakim pisaem - jest w fatalnym stanie: na og nie zdarzaj si a tak cikie przypadki. Osobom z syndromem Piotrusia Pana narcyzm nie zagraa do tego stopnia. Jego elementy nie ukadaj si w a tak destrukcyjny wzr. Piotru jest lekkomylny, lecz potajemnie wyrzuca sobie wiele ze swych potkni Zdarza mu si wpa w furi, lecz poczucie przyzwoitoci nakazuje przeprosi. Moe wykorzystywa innych, ale nie moe si obej bez choby jednego przyja107

Syndrom Piotrusia Pana ciela. Od czasu do czasu do jego wiadomoci dociera fakt, e uprawia mylenie magiczne i nie jest bynajmniej tak doskonay, jak by tego pragn. Piotru aktywny seksualnie zwykle spotyka kobiet, ktra go naprawd kocha. Ciepo jej uczu przemawia mu do serca i niejednokrotnie moe si sta bodcem, ktry sprawi, e odway si przyzna do niedoskonaoci i opuci lustrzan komnat. Tak wi c, aby lepiej zrozumie , jak samouwielbienie wpasowuje si w schemat obrazujcy rozwj syndromu Piotrusia Pana, musicie wyobrazi sobie, e lustra w pokoju, ktry wizi Piotrusia, s popkane. Poprzez szczeliny sczy si rzeczywisto, dajc niespotykan okazj do ucieczki.

Okres najwikszego nasilenia: 19 - 20 lat

Jak ju zauwaylicie, symptomy, ktre skadaj si na syndrom Piotrusia Pana, nie maj z gry okrelonych przedziaw wieku, w ktrych wystpuj - nie ustawia ich zegar biologiczny. S zblokowane, a kady stanowi odskoczni dla nastpnego. Narcyzm jest jednym z dwch symptomw poredniczcych (drugim jest mski szowinizm), ktre wynikaj z wzajemnego oddziaywania bardziej podstawowych problemw (patrz diagram na str. 41). I cho nasiona narcyzmu wysiewaj si we wczesnym okresie, trzeba wiele czasu, by wzrosy. Poniewa narcyzm jest tak uzaleniony od innych czynnikw, istnieje dua nadzieja, e* w wzrost moe zosta zahamowany. Nasiona narcyzmu wysiewaj si, gdy dwulatek stawia na swoim. Jeli rodzice ulegn maemu tyranowi, cierpliwe zaspokajanie jego zachcianek pozbawi to dziecko potrzeby rozpoznawania wasnej niedoskonaoci w spokojnej i bezpiecznej atmosferze. Kiedy chopak osignie wiek pokwitania i dalej bdzie wyznawa zasad stawia na swoim za wszelk cen", a cztery zasadnicze zrby syndromu Piotrusia Pana - nieodpowiedzialno, niepokj, osamotnienie i konflikt rl seksualnych - bd nadal funkcjonowa, narcyzm rozkwitnie w caej peni. Jeli uwarunkowania, jakim podlega rozwj chopca, nie zostan zakwestionowane i zmienione, w wieku 19-20 lat narcyzm osignie punkt szczytowy. W tym okresie, przejcia od modzieczoci do dorosoci, mody czowiek ma bardzo wyran wiadomo wasnej niedoskonaoci. Jeli uda mu si zapanowa nad wasnym yciem, pogodzi si ze swoimi ograniczeniami i bdzie si uczy na wasnych bdach, przezwyciy syndrom Piotrusia Pana, by z powodzeniem kontynuowa prac nad doroleniem. Jeli za nie uzna swoich ogranicze i rzuci si w pogo za doskonaoci, dokona wielkiego skoku, po ktrym prdzej czy pniej wylduje w wizieniu, odgrodzony od wiata barier swojej wasnej niepewnoci. 108

Narcyzm

0 dwch takich, co popadli w samouwielbienie

Narcyzm to nie jest niewinna igraszka z magicznym pykiem wrek. W syndromie Piotrusia Pana objawia si on jako niebezpieczny rozdwik pomidzy wyobraeniami a rzeczywistoci. Zdroworozsdkowe mylenie, trzewy osd i racjonalne argumenty odsuwane s na drugi plan przez pozbawiony logiki, a nawet absurdalny styl rozumowania. Piotru wykorzystuje swoj inteligencj do stworzenia systemu myli i pogldw, ktry byby cakowicie odporny na krytyk. Bez wzgldu na wasz poziom, wiedz czy pozycj nigdy nie uda wam si wygra choby o punkt w dyskusji z tak pen uwielbienia dla siebie osob. Argumenty, ktrymi operuje, s stronnicze i trudne do pojcia. A jeeli uda wam si zdemaskowa ktry z nich i odeprze. rozmwca bez namysu zmieni przesanki swojego rozumowania. I nawet kiedy zdoacie zapa go na takiej sztuczce, wytoczy druzgoccy argument - groc, e doprowadzacie go do ostatecznociA oto historie dwch Piotrusiw, ktrzy wdali si w pogo za doskonaoci. Panik i sztywno postaw, o jakich mwiem w poprzednich rozdziaach, maskowali samouwielbieniem, ktre charakteryzowao si jedn gwn faszyw ide. Chocia sytuacja tych modych ludzi moe si wydawa beznadziejna, podnosi na duchu stwierdzenie, i musiay by jakie pknicia w lustrach, skoro pojawili si w moim gabinecie. Denny Pan jest pasterzem moim ...." Nawet jeli jestecie osobami gboko wierzcymi, musicie przyzna, e pierwszy werset z psalmu dwudziestego trzeciego stanowi doprawdy niezwyk odpowied na pytanie: Co ci dzi do mnie sprowadza?" Naprawd nie spodziewaem si tak abstrakcyjnej odpowiedzi po tym wanie modym czowieku. Znaem jego rodzicw: byli to porzdni ludzie i starali si uczciwie wychowa swoich trzech synw. Modzieniec, ktry si dzia naprzeciwko mnie, nie chcia si zrelaksowa, cho niemal zaton w gbokim fotelu. Nazywa si Denny. Denny by wysokim, przystojnym modziecem o ciemnej, falistej czuprynie i u miechu, ktry mwi: Podobasz mi si". Mia dziewitna cie lat i wkrtce mia rozpocz nauk na drugim roku uniwersytetu stanowego, gdzie zdy ju zdoby entuzjastyczne oceny swojego aktorskiego talentu. Rodzice poinformowali mnie, e przeywa trudnoci adaptacyjne, lecz uzyska rednie noty i uznano, e ma szanse. Skd zatem wzi si w biblijny cytat w odpowiedzi na moje standardowe pytanie? Zowieszczo zabrzmia mi w uszach. Brzmia zarwno obronnie jak i wrogo, przynajmniej jeli zakada, e chopak nie by gbiej zaburzony 109

Syndrom Piotrusia Pana - a nie by. Uczyniem wstpne zaoenie, e by poirytowany, przestraszony i w efekcie pragn mi w ten sposb oznajmi, i nie zaley mu na porozumieniu. Zignorowaem zatem jego wstp, uznajc, e zaprowadzi mnie donikd, i dalej prbowaem uzyska informacje. Denny przyszed do mnie, gdy mama bya zdania, e to moe pomc. - W czym miaoby pomc? - Nie wiedzia. Prawdopodobnie miao to co wsplnego ze zmianami, jakie zaszy w nim w zeszym roku. - Z jakimi zmianami? - Odnalaz Boga i ask zbawienia Jezusa, lecz rodzice nigdy tego nie zrozumiej. - Co waciwie znaczy: odnalaz"? - Pytanie wywoao przebyski nie nawici, lecz Denny szybko sign po jedn ze swoich min, by, rzucajc mi spojrzenie mwice: ty nieszczsna zagubiona duszo", szybko stumi emo cje. Nie mg si oprze przemonej potrzebie odpowiedzenia mi o swojej wieo odkrytej transcendentalnej wiadomoci. Poskada strzpki i okruchy swojej teologii oraz mglistych wyobrae o metafizyce i epistemologii do jed nej szufladki, ktr opatrzy etykietk duchowego porzdku. I tak to saatk, zoon z dobranych bez adu i skadu podw swojego mzgu, mnie uraczy. Przerwaem mu po piciu minutach ten niespjny sowotok i podjem prb wtoczenia rozmowy w troch bardziej konstruktywne ramy. - Kiedy odnalaz Jezusa? - Mniej wicej w poowie pierwszego roku. - I znw popyn sowotok. Niezwocznie mu przerwaem. - Dlaczego uwaa, e Bg specjalnie wybra ten moment, by zesa na niego objawienie? - Nie wiedzia, lecz wielokrotnie rozwaa, jak to Bg w kocu owieci go, i to, co przyjmujemy za rzeczywisto, nie jest w gruncie rzeczy prawdziwe. Prawdziw rzeczywistoci staje si dopiero ycie po zagrobowe - w niebie bd w piekle. - Zaraz, zaraz - zapytaem. - Czy mam rozumie, e nasz wiat nie jest realny? - Absolutnie nie - odpowiedzia. - To, czym my, miertelnicy, jestemy dzisiaj, jest zaledwie zudzeniem. Istniejemy tylko po to, by Bg i diabe mogli nas oceni i stwierdzi, ktremu z nich kady z nas bdzie podlega po mierci. - Wyglda na to, e Bg jest niezym graczem - stwierdziem. Tym razem nie prbowa kry gniewu: - Jest pan tak sam jak inni. Jak ci niedowiarkowie, ktrzy prbuj zasia w wierzcych zwtpienie. Usiujecie pocign nas za sob ku upadkowi i doczesnemu zu. Ale nie dosignicie mojej duszy. Ciko jest odrni Boga od Szatana, lecz ja wiem - w duszy swojej wiem - kto jest kim. I dalej usiowa zestawia jedn pogmatwan myl z drug. Nie miao to adnego sensu. Lecz przekazy pozasowne wyraay bardzo wiele. Bowiem 110

Narcyzm przez cay czas, gdy bombardowa mnie tym bekotem, pociera kolistym ruchem twarz, miejsce przy miejscu, omijajc jednak usta i nos. Wyranie skupia si na reszcie twarzy. - Dlaczego pocierasz sobie twarz? - zapytaem. - Mam taki gupi zwyczaj - odpar. Nie daem si zby. - Co chcesz ukry? Odnosz wraenie, e nie lubisz oblicza, ktrym Bg obdarowa ci na tym nierealnym padole? - Trafiem? - A pan by lubi? Podobaoby si panu? Te grube rysy! Jest brzydkie! zy napyny mu do oczu. - Ludzie nawet nie zdaj sobie sprawy, jak bar dzo. Ale ja wiem. Wiem, e mam brzydk twarz. - Jacy ludzie? - Och, po prostu ludzie. No, wie pan .... - Nie, nie wiem, ale mog si domyli. Masz na myli dziewczyny, co? Byskawicznie obla si rumiecem. - No, powiedzmy. - Lubisz dziewczyny? Jeszcze ciemniejszy rumieniec. - Jasne ... Widzc sabe punkty w jego obronie, naciskaem dalej, skupiajc si na dziewczynach. Ju po niedugim czasie zdobyem jego zaufanie na tyle, e pozwoli znale ujcie alom. Przepada za dziewczynami i poda zaspokojenia seksualnego, lecz obawia si odrzucenia. Bogate fantazje seksualne oraz lk przed bliskim kontaktem doprowadziy do tego, co nazywa nadmiern masturbacj (rednio dwa razy dziennie). Prbowa odby stosunek z pewn dziewczyn, ale mia przedwczesny wytrysk. Obwinia si za t prb lecz jednoczenie obwinia si niemal za wszystko, co robi: za studiowanie bez adnej motywacji, za brak postpw, za marnowanie pienidzy rodzicw, za palenie marihuany i za to, e by prawiczkiem. By poradzi sobie z tak rozlegym poczuciem winy, skry si w lustrzanej komnacie narcyzmu. Im bardziej jednak przyglda si swoim odbiciom w lustrach, tym brzydsz twarz w nich widzia. Jej rysy odbijay szpetot duszy. Potok pseudoreligijnych zakl mia go uwolni od przymusu nieubaganego samooskarania si. Przeprowadziem Denny'ego przez zawiy labirynt psychologicznych wyjanie, starajc si, na ile pozwoli czas, ukaza mu waciw perspektyw. Kiedy wychodzi na zajcia, rozumia ju, e strach przed odrzuceniem blokowa samowiadomo i rozwj osobowoci. W jego cele yciowe wpisana zostaa akceptacja faktu, e onanizm i dziewictwo s czym normalnym, a take zmiana stylu studiowania oraz zmiana nastawienia do dziewczyn. Od tej pory mia umawia si na randki bez zakadania z gry, e musi si to skoczy stosunkiem. Kiedy ju przedyskutowalimy te sprawy, osabo jego zainteresowanie grzechem i usta metafizyczny bekot. Ostatnie wiadomoci od Denny'ego wiadcz, e jest zadowolony z ycia. Niedugo ju ukoczy uczelni z wyrnieniem i nim jeszcze signie po saw 111

Syndrom Piotrusia Pana i szczcie, zamierza zrobi doktorat. Wyglda na to, e odway si na prb si z tyranizujcym go narcyzmem i wreszcie odnalaz swoje miejsce w realnym wiecie.

Jeny
Jakim cudem taki miy chopak jak ty dorobi si podobnej kartoteki? Wamania, kradziee w domach towarowych, zodziejstwo kieszonkowe, wkraczanie na cudzy grunt w celach przestpczych i wiele innych zarzutw natury kryminalnej. Wystarczyo, by aresztowa Jerry'ego. Bg jeden wie, co jeszcze mia w zanadrzu. Jak ten dziewitnastoletni, zadeklarowany zodziejaszek mg popa w samouwielbienie i wykazywa objawy syndromu Piotrusia Pana? Nie od razu do tego doszedem. Skd w ogle przyszo mu do gowy, eby przyj do psychoanalityka? Odpowied bya prosta: matka go o to prosia. Nadal jeszcze spenia jej proby, acz niechtnie. W kocu niejeden raz mu pomoga. Ju nawet nie pamita, ile razy wycigaa go z wizienia; wycigaa te inne dzieci z tarapatw. Ostatecznie wic mg zrobi jej przyjemno i pogada sobie z faciem. Nie ma sprawy, i tak mu przecie nic nie powie. Jerry by starym wyg. Mia ju do czynienia z psychiatrami, psychoanalitykami, terapeutami, pedagogami szkolnymi, ksimi i nieskoczonymi zastpami modych pracownikw spoecznych. wietnie przyswoi sobie argon i lepiej potrafi la psychologiczn wod ni ludzie, ktrzy mogliby by jego rodzicami. Nie sdz jednak, by spodziewa si strategii takiej jak moja. W momencie, w ktrym wyczuem jego narcyzm, uczyniem robocze zaoenie, e cierpi na syndrom Piotrusia Pana. Z takim rozpoznaniem zyskiwaem nad nim przewag: kto zostanie w por ostrzeony, zdy si uzbroi. Aby zrozumie, skd si wzio samouwielbienie Jerry'ego, musicie przypomnie sobie, kiedy ostatnio widzielicie dwulatka bawicego si w chowanego. Szukajcy liczy do dziesiciu, a may pdzi, by schowa si za kanap, Ju po chwili sycha chichocik i dostrzegamy stopy, sterczce spod mebla, pozwalajce na dokadn lokalizacj. Dziecko jest rozczarowane, e tak szybko zostao odkryte. Moe nawet was oskara, e oszukujecie: To nieadnie, podgldae". Poj zmartwienie tego malucha - to poj istot narcyzmu Jerry'ego. Poniewa dziecko nie mogo was zobaczy, mylao, e wy take nie moecie go zobaczy. :

Widziao jedynie oparcie kanapy i sdzio, e wy rwnie widzicie to samo - tylko kanap. Swoim maym rozumkiem nie mogo poj, e wida nieco wicej ni przedstawia si to jego oczom. A e w podnieceniu nie syszao wasnego chichotu, nie miao adnego powodu przypuszcza, e moglicie wykry jego kryjwk. Std jedynym nasuwajcym si rozwizaniem byo oszustwo, polegajce na podgldaniu. 112

Narcyzm Taka interpretacja nasuna mi si, gdy Jerry opowiada mi histori swoich wpadek; trudno sobie wyobrazi, ile razy by apany. Rwnie znaczcy dla mojej konkluzji by fakt, i jedyn prawdziw emocj, jak chopak ujawnia, by gniew z powodu wpadki. Gliny po prostu uwielbiaj si za mn ugania" - krtko wyjani powody licznych zatrzyma. Jerry bardzo si stara zrobi na mnie wraenie swoimi wnikliwymi uwagami i zbi z tropu nagymi przeskokami mylowymi. Jednak nie daem si wcign w t gr. Kiedy powiedzia: Musz i do pracy i wynagrodzi mamie wszystkie kopoty ze mn", po prostu si z nim zgodziem. Kiedy wyzna (po kwadransie), e uwaa mnie za najlepszego specjalist, jakiego spotka, wyraziem niejakie powtpiewanie. Kiedy zacz si denerwowa i zarzuci mi, e mu nie pomagam, odpowiedziaem: - Oczywicie, e nie. Ty przecie nie chcesz pomocy. Jeste tu tylko dlatego, e nie chciae, by mama bya na ciebie za. Teraz ju naprawd by wcieky. I gniewnie powiedzia mi prawd: - Myli pan, e jestem leniwy, co? Nie reagowaem. - Myli pan, e lubi obrabia ludzi z forsy, nie? Milczaem. - Myli pan, e chc si jak najszybciej std urwa, tak? Nadal nic nie mwiem. - No, dlaczego pan nic nie mwi? Co mi pan nie wyglda na doktora. W kocu przyjem wyzwanie: - Dla ciebie nie jestem doktorem. Ty po prostu prbujesz mnie wykoowa, tak jak innych. A ja nie dam ci si wykoowa. Powiedziae mi przed chwil, e chciaby si jak najszybciej std urwa - ale to nie jest takie proste. Odchyli si w fotelu, wzi gboki oddech i, nie do wiary, odpry si. - Skd pan si zrobi nagle taki bystry? - rzuci. - Nie rezygnujesz atwo, co? Teraz grasz w to: Powiedzmy doktorowi, jaki jest wspaniay". Potrafisz tylko uprawia gry? - Zawsze to robiem. Powinienem by w tym dobry. Jego szczero, cho dziecinna, pozwalaa ywi nadziej. - To jest naprawd takie zabawne? - zapytaem. - Zwodzi ludzi udawa niem i sztuczkami? - Na razie mnie to bawi, a potem znajd sobie co lepszego. - Kiedy sobie znajdziesz? - Kiedy zobacz co, co mi si bardziej spodoba. Nie mogem oprze si pokusie. Poniewa nie przypuszczaem, by Jerry przyszed ponownie, zaryzykowaem i powiedziaem mu o wszystkim, co moim zdaniem ukrywa, i o tym, co mgby zrobi, eby na jego horyzoncie 113

Syndrom Piotrusia Pana pojawio si co lepszego. Opisaem mu, jak widz jego ycie jako czowieka z syndromem Piotrusia Pana. Nie wystrzelaem caej amunicji. Na moment wyoni si zza kanapy i musiaem go dosign jednym celnym strzaem, nim zdyby si ponownie schowa. - Jeste najstarszym synem i twoi rodzice nadal s maestwem. Testy pokazay, e masz wicej ni przecitn inteligencj, lecz szkoa ci nudzi. Naprawd uwielbiasz dziewczyny, ale jeste jeszcze prawiczkiem - i bardzo si tego wstydzisz. Nie idzie ci praca, za to gotw jeste do upadego balangciwa i popija piwo. Nigdy nie miae bliskiego kontaktu z ojcem i nie moesz wytrzyma z matk, cho miertelnie boisz si jej to wyzna. Mylisz, e masz wielu kumpli, ale sam wiesz, e to nieprawda. Nie masz ani jednego przyjaciela i cigle starasz si uciec przed samotnoci. Jedyn, rzecz, ktr mgby si chwali, s zodziejskie wyczyny - ale nawet i w tym nie jeste dobry. Usiujesz ukry cay ten pasztet przed wiatem, udajc, e si nie przejmujesz. Chciaby by zimny i wyrachowany, ale nie jeste. Jeste zagubionym maym chopcem, ktry chce, eby go kto pokocha. Siedzia nieporuszony. Pomylaem, e moe dawka bya zbyt silna. Nim jednak zdyem poaowa swojego kroku, usyszaem westchnienie ulgi: -Do licha, jak to dobrze, e kto wie, jaki jestem naprawd. Jak si panu udao to wykombinowa? Miaem si na bacznoci i zrobiem unik - Niewane. Jedynie prawda jest wana. Znajc prawd, moesz zrobi dla siebie co dobrego. - Pomoe mi pan? - Pytanie brzmiao szczerze. - Tak, ale tylko wtedy, gdy udowodnisz, e naprawd chcesz dy do czego lepszego. - Jak mam to zrobi? - Przyj do mnie za tydzie. Jeny pojawi si po tygodniu, a potem jeszcze za tydzie. Rozmawialimy o jego nieumiejtnoci nawizywania kontaktw i o tym, e powinien napisa podanie o prac. O tym, e nie moe jej porzuca i e powinien odkada zarobione pienidze. W trakcie naszych rozmw bezustannie uwiadamiaem mu, e musi udowodni swoj ch zmiany, zmieniajc si wanie teraz. Przyznawa mi racj. Po czwartej wizycie przesta si pojawia. Znalaz prac i wykorzysta to jako pretekst do przerwania terapii. Od duszego czasu nie miaem wiadomoci o nim. Rodzice nie dzwonili, z czego wnosz, e przynajmniej nie popad w nowe tarapaty. Najchtniej oznajmibym, e chopcu udao si cakowicie oderwa od Ni-

bylandii. Jednak po latach zmaga z syndromem Piotrusia Pana mog tylko stwierdzi, e nie wierz, dopki nie zobacz na wasne oczy.

Rozdzia 9

Mski szowinizm
Piotru: Wendy, jedna dziewczyna jest wicej warta ni dwudziestu chopcw. Piotru: Nie, nie wolno dotyka Wendy; to by wiadczyo o braku szacunku dla niej. Mama Wendy: Dobrze, Piotrusiu, pozwol Wendy przylatywa do ciebie co roku na tydzie, aby moga ci zrobi wiosenne porzdki. Ustaw j na piedestale. Saw pod niebiosa jej czowieczestwo; czcij jej bosko. Nie zapomnij si jednak upewni, czy bdzie sprzta dom i przygotowywa ci posiki. Test warta dwudziestu mczyzn; dlatego nie mona jej dotyka i zarazem szanowa. Pomimo to jej ycie zarzyna si i koczy na czystej muszli klozetowej i ryu ugotowanym na sypko. Ten pokrtny nonsens narodzi si wraz z ruchem wyzwolenia kobiet, czy nie tak? Nieprawda! Mski szowinizm trzyma si mocno, na co dowody mamy w codziennym yciu. Mass media propaguj seksizm. Utrzymuje si nierwno pacowa kobiet. W barach, w klubach sportowych, w kadym miejscu, gdzie zbierze si kilku facetw, by udawa, e wolni s od sentymentw, saboci oraz wtpliwoci co do swojego ego - wszdzie tam moecie usysze sowa wiadczce o mskim szowinizmie. Stale spotykam si z takimi postawami w moim gabinecie. To one psuj zdrowe stosunki rodzinne. One udaremniaj dojrzewanie maestwa. I, co najgorsze - stanowi fatalny przykad dla dzieci. Przykad, ktry dzieci naladuj, zwaszcza te pci mskiej, a ju szczeglnie chopcy, ktrzy szukaj sposobu na uniknicie dorosoci. U Piotrusiw Panw szowinizm odbiega od typowego wzorca. Test zwykle bardziej wyrafinowany i podstpny. Czsto nie zdajesz sobie sprawy z jego istnienia, dopki nie odczujesz negatywnych skutkw. Pamitam pewnego modego czowieka, ktry opowiada, e cz go bliskie, ciepe i czue stosunki z jego dziewczyn. Prbowa przekona mnie, e jest zachwycony tak bliskoci i gbokim sensem rwnoci obu pci. Jednak, bdc sceptyczny, poprosiem go, aby wytumaczy mi, co rozumie przez rwno. Wwczas opowiedzia o cudownych, chwilach, ktre oboje ze sob przeywaj. Ona troszczy si o niego, rozumie go i wspiera. Podejrzany wyda mi si brak zapewnie_o wzajemnoci. I chopak da si ponie samouwielbieniu, kiedy w pewnym momencie stwierdzil: "Ona nie musi mi mwi, czego chc, poniewa ja zawsze wiem. I daj jej to".

115

Syndrom Piotrusia Pana W porwnaniu ze standardowymi, szeroko rozpowszechnionymi wersjami mskiego szowinizmu, szowinizm Piotrusia jest w pewnym sensie duo bardziej zabjczy. Ten samochwaa nie ukrywa, i uznaje dwa rodzaje praw: jedno dla mczyzn a drugie dla kobiet. Nie jest skonny wspczu kobiecie, ktra zwizaa si z takim szowinist. Sama jest sobie winna. Ten typ Piotrusia nie ukrywa, e jest zwolennikiem seksizmu i kobieta ma wystarczajco wiele czasu, by si wycofa. Kada, ktra "kocha" takiego bufona, nie ma w sobie najwidoczniej do dumy eby wymaga od zwizku czego wicej ni traktowania jak obywatela gorszej kategorii. Z drugiej strony kady Piotru jest mistrzem maskowania si. Moe nawet owiadczy, e wierzy w rwnouprawnienie. Mao tego, moe nawet w danej chwili wicie w to wierzy, a ponadto w pierwszym okresie zwizku wpro wadza swoj teori w czyn. Wwczas szykuje ukochanej kolacje, pomaga w sprztaniu i zaatwia sprawunki. Wiele kobiet, upojonych nowym uczuciem, bdnie uznaje te akty uprzejmoci za dowd przychylnej postawy wobec pci przeciwnej. Prawdziwy test odbywa si pniej, gdy partnerka ma jaki problem czy okres emocjonalnego stresu. Wtedy wanie szowinistyczny Piotru zrzuca mask. Jeli bliski ci mczyzna cierpi na syndrom Piotrusia Pana, musisz czujnie ledzi przejawy jego szowinizmu (oczywiste jest, i bd wystpoway z rnym nasileniem). Gdy masz jaki problem natychmiast wemie go na swoje barki jako jego problem i powie ci, jak masz sobie z tym poradzi; albo te po prostu poradzi sobie z nim za ciebie. Charakterystyczny moe by przykad przyjcia, na ktrym podrywa ci inny facet. Twj Piotru zdejmie ci kopot z gowy" i powie facetowi, eby zostawi ci w spokoju Krtko mwic, dla mczyzny spod znaku SPP jest niemal nie do pomylenia, by mg zostawi swoj dziewczyn, czy on sam na sam z jej problemem i zaledwie pomc w jego rozwizaniu. Inna oznaka szowinizmu Piotrusia pojawia si, gdy ujawnia si u ciebie napicie emocjonalne. Taka sytuacja moe wywoa u partnera gwatowne a nawet' grubiaskie reakcje. Bdzie si denerwowa, e jeste "zbyt emocjonalna''; uzna, e niepotrzebnie si przejmujesz i kae ci natychmiast przesta. Wiele kobiet tumi swoje emocje w jego obecnoci, nie chcc zadrania stosunkw. Mski szowinizm jest gwnym elementem dojrzaoci" Piotrusia - a to z wielu wzgldw. Zmniejsza dystans pomidzy nim a ojcem. Piotru poda w jego lady i liczy, e teraz wreszcie zostanie pokochany. Czuje si bardzo mski i wierzy,
e tatu w kocu to doceni.

To tumaczy irytacj i poczucie winy, jakie odczuwa w stosunku do matki. Szowinizm, uodpornia syna na matczyne wymwki, ktre uwaane s za niefortunne, lecz naturalne zapdy kobiet. 116

Mski szowinizm Szowinizm jest reakcja na drczce przejawy braku wiary w siebie, zwizane z msk seksualnoci. To Piotru uwaa e niepowodzenia przy sto-' sunku wynikaj z winy partnerki. Ona ma zahamowania, nie on. Tene szowinizm rozstrzyga, i problem wynika z winy kobiet, ktre wykorzystuj jego, Piotrusia, dobre chci i uprzejmo. A to z kolei pogbia nieczuo. Szowinizm cementuje wizi z innymi mczyznami, ktre ksztatuj poczucie mskoci Piotrusia. Daje mu take szans na znalezienie solidnej posady w "mskim wiecie" gdzie wszyscy, od wsppracownikw po szefa, bd mieli podobne problemy z kobietami. Wreszcie - co jest by moe najwaniejsze - szowinizm stanowi sposb, w jaki Piotru udaje, e jest dorosy. Nadaje sens i spjno jego yciu, penemu udawania i niezgody na samego siebie. Narcyzm i mski szowinizm, dziaajc razem, wywouj postaw egoistyczn, ktra wywodzi si z samozakamania. Uprzedzenia Piotrusiw staj si przejawem mdroci; jego sztywno - zrozumieniem, za nieczuo - zalet wiatowca. Zadziwiajce jest, jak delikatne, wraliwe dziecko potrafi zmieni si w takie towarzyskie monstrum. W rzeczywistoci, im bardziej jest wraliwe, tym gbiej okopuje si na pozycjach szowinizmu jako dorosy mczyzna. To naprawd nie powinno nas dziwi. W momencie, w ktrym pojmiecie objawy braku pewnoci siebie, skojarzone z osamotnieniem i konfliktem rl seksualnych, ujrzycie, jak narcyzm pozwala mczynie z syndromem Piotrusia Pana zrzuci Z siebie win za wasne bdy. Wyonienie si mskiego szowinizmu jako finalnego symptomu SPP staje si zrozumiae. Jest logicznym, cho irracjonalnym nastpstwem rozgrywki, ktra toczya si przez wiksz cz ycia mczyzny. Aby zrozumie pojcie szowinizmu, zwizanego z kompleksem Piotrusia Pana, powinnycie zapamita, e seksizm Piotrusia stanowi nie tyle atak na kobiety, ile obron przed odrzuceniem. Jest jeszcze jedn pozycj na dugiej licie kamstw, ktre maj potwierdzi suszno drogi, jak wybra. A nadziej trzeba pokada w tym, e gdzie, za murem niezgody na samego siebie i projekcji, ukrywa si osoba wiadoma, e cho gow wystaje ju ponad st, to jej umys cigle jeszcze pozostaje na poziomie kojca.

Okres najwikszego nasilenia: wiek 21 - 22 lata

Trzeba czasu, by szowinizm sta si elementem codziennego ycia Piotrusia. Pozytywnym tego aspektem jest fakt, e trzeba caych lat, aby bliska osoba moga wykry jego seksizm i przeciwstawi si mu. On nie ujawnia si nagle, jednego dnia, by utrwali si na lata. I cho trudno jest okreli wiek, na jaki przypada okres najwikszego nasilenia wystpujcych razem symptomw nieodpowiedzialnoci, niepokoju i osamotnienia, ze wzgldn pewnoci moemy stwierdzi, e szowinizm 117

Syndrom Piotrusia Pana zwykle rozwija si tu po dwudziestym roku ycia. Wybraem okres midzy 21. a 22. rokiem ycia jako szczytowy z kilku wzgldw. Po pierwsze - ze spoecznego punktu widzenia wiek ten zosta oficjalnie uznany za "dojrzay" Kiedy mody czowiek go osignie, oczekuje si od niego dorosych zachowa. Jeli jest Piotrusiem, brakuje mu treningu doro soci i potrzebuje metody kamuflowania swoich brakw. Szowinizm zapewnia taki kamufla. . Po drugie - Piotru dowiadcza w yciu wielu przykroci i chciaby ich unikn. Szowinizm pozwala mu zracjonalizowa w bl poprzez przeniesienie winy na innych, zwaszcza na kobiety. I wreszcie po trzecie - udane wejcie na pewien poziom narcyzmu, jakie dokonao si w yciu Piotrusia rok czy dwa lata wczeniej, prowadzi go do szowinizmu. Oba symptomy maj tendencje do wystpowania razem. Wystarczy, by raz mody czowiek dokona projekcji swojej niepewnoci na innych, a ju mona z duym prawdopodobiestwem przewidywa, e doczy do tego niedorzeczny zachwyt nad wasn mskoci.

Nie z takim m czyn braam lub

Jennifer zachowywaa si tak, jakby chciaa powiedzie: Przepraszam, e yj"; jakby powodowao ni poczucie winy. Siedziaa przede mn z pochylon gow, ze spuszczonym wzrokiem i mwia cichym gosem: - Nie powinnam tutaj przychodzi. Jestem wcieka na siebie, e nie umiaam da sobie z tym rady. Nie powinnam bya nikomu nic mwi. - A moe jednak powiesz mi, co si stao? - To moja wina - patrzya przed siebie niewidzcym wzrokiem. - Po prostu nie umiem dostosowa si do ycia w maestwie. Milczaem, wic Jennifer mwia dalej: - Czuj si zgorzkniaa i zniechcona. I - przepraszam za sowo - staj si dziwk. - W jakim sensie? - Wydaje si, e nic, tylko pacz albo narzekam. Oskaram Marka - mo jego ma - e mnie nie kocha, e traktuje prac jako pretekst, by si ode mnie oderwa, e bardziej mu zaley na kumplach ni na mnie. Czy to nie straszne? - Dlaczego ma by straszne? - Rujnuj nasze maestwo. Nie mino dziesi miesicy od lubu, a ja ju zdyam zniszczy wszystkie swoje marzenia. Ale nie chc zosta roz wdk. - Dlaczego sdzisz, e grozi ci rozwd? - zapytaem agodnym gosem. - Mark nie chce ju by ze mn i nie mog go o to wini. Pracuje ciko i potrzebuje czasu, eby si odpry. Tylko e bardzo rzadko si widujemy. 118

Mski szowinizm Kiedy mwi mu, co czuj, twierdzi, e po prostu jestem zazdrosna. Prosz go, by powici mi wicej czasu - a on odpowiada na to, e musi pracowa, ebymy mogli pozwoli sobie na dzieci. Ale ja nie chc jeszcze mie dzieci. Na razie chciaabym zaliczy ostatni rok studiw, znale lepsz prac i przywykn do ycia maeskiego, nim jeszcze pojawi si dzieci. Mark powiada, e bd szczliwsza, kiedy urodz i zostan w domu. Mwi mu wtedy, e nie chc by gospodyni domow, a on stwierdza, e nie wyobraa sobie, by jego ona posza do pracy, nim dzieci nie skocz szkoy podstawowej. Odpowiadam, e nie chc da si zamkn w domu na cae pitnacie lat i sysz od niego, e moj pierwsz powinnoci jest urodzenie i wychowanie dzieci. - Odnosz wraenie, jakby twoje ycie zostao przez niego dokadnie za planowane - powiedziaem. - Jak mam to rozumie? - Po prostu mwi ci, co masz robi, jak masz to robi i dlaczego bdziesz szczliw, kiedy to zrobisz. I nie interesuje go, czego ty chcesz.. - On po prostu prbuje mi pomc. Znw milczaem. - Mark mwi, e nie daabym sobie sama rady i e moje zarobki si nie licz. I rzeczywicie, nie zarabiam tyle co on. Cho woaabym, eby nie mwi tego w tak niemiy sposb; ja si za bardzo wszystkim przejmuj. - To twoja opinia czy jego? - Wic Mark powiedzia, e... Nie wytrzymaem w tym momencie i zapytaem: - Czy nie masz ju dosy tego wiecznego Mark powiedzia..."? - Ale on jest cudownym facetem. I bardzo inteligentnym, - OK, wierz ci. Ale czynie znaczy to, e cae zo w waszym maestwie wynika z twojej winy? Mark jest cudowny - a ty nie, prawda? - Tak, tak chyba jest. On si zmienia, gdy tymczasem ja stale narzekam. Dlatego unika mnie, przez co staj si jeszcze bardziej nieszczliwa - i jeszcze bardziej narzekam. - A zatem ty spowodowaa te zmiany? Twierdzisz, e Mark nie jest samodzielny, e jest cakowicie zaleny od twoich zachowa i musisz go chroni, jak gdyby by twoim synem, a nie mem?. - To brzmi okrutnie, prawda? - zapytaa Jennifer. - Moliwe, ale musisz usysze prawd. A czy prawda nie jest taka, e musisz chroni go przed sam sob? - Mona tak pomyle. - Jakby by bezsilny. Czy jest a tak saby? - Nie, skd. Kiedy go poznaam, by beztroski i niezaleny. Nigdy nie przejmowa si prac; stale si bawi. Moi bliscy uwaali nawet, e nigdy do 119

Syndrom Piotrusia Pana niczego nie dojdzie z powodu lenistwa. Ale nam byo dobrze. Moe by nieco niedojrzay - na pewno jednak nie saby. - Albo - zawiesiem na chwil gos, pragnc si upewni, e mnie su cha - nigdy nie zdawaa sobie sprawy z jego problemw, gdy sama bya rwnie niedojrzaa. - Moliwe - przyznaa. - A teraz stajesz si dojrzaa - a on nie. Jennifer wydawaa si przeraona takimi wnioskami. - To nieporozumienie. Mark jest wspaniaym facetem. Ciko pracuje i daje mi wszystko, czego zapragn. - Wszystko? Signa do stojcego obok pojemnika po chusteczki, by wytrze zy, ktre napyny jej do oczu. - No niezupenie. Ale jest dobry dla mnie. - Naprawd? Milczaa; pacz wzmaga si. - Odnosz wraenie, jakby obawiaa si krytykowa Marka. Czy zalicza si do tych dobrych, cudownych mw? - Bynajmniej! Czasami potrafi dopiec mi do ywego. - Opisz mi t stron jego charakteru. - No wic zmieni si. Pracuje jak wariat - po osiemdziesit czy dziewi dziesit godzin w tygodniu - i narzeka, e inni si leni. I pomyle, e to ten sam czowiek, ktry rzuci studia, bo nie chciao mu si rano wstawa na zajcia! Wikszo wolnego czasu spdza na piciu piwa z przyjacimi. Przedtem z nikim si waciwienie przyjani, a teraz nie moe si bez tego obej. Kiedy mwi mi, e jestem jego jedynym przyjacielem; tymczasem kiedy wreszcie mnie gdzie zabiera, zawsze ldujemy w tvm samym starym, obskurnym barze, gdzie przesiaduj jego haaliwi kumple. mieje si i pije z nimi, ignorujc mnie kompletnie. I to jest straszne. A ju po prostu fatalnie wyraa si o ludziach. S takie dwie starsze panie, ktre w pewnym sensie prowadz biuro konstrukcyjne, w ktrym Mark pracuje. Zajmuj si ksigowoci, prc w sekretariacie, organizuj robot - co w tym stylu. I traktuj swoje obowizki bardzo powanie, wie pan, o co chodzi. Ot ktrego wieczoru Mark siedzia z przyjacimi w barze; wygadywali straszne rzeczy na temat tych babek, a mj m wrzeszcza: Cholera, trzeba by te stare kurwy porzdnie przelecie, to zaraz przestayby nudzi. Byam zszokowana. Mark nigdy tak przy mnie si nie wyraa. Milczaem; pozwoliem, by cisza podkrelia jej sowa. - O, tak, zmieni si... - Ale jest w tym twoja wina. - Owszem, zrobiam wiele zego - na przykad narzekaam. 120

Mski szowinizm - O.K., popenia pewne bdy; to rzecz ludzka. Jednak najwikszym b dem wydaje si przyjcie odpowiedzialnoci za problemy Marka. - Czy moesz nam pomc? - poprosia. - Nie chc, eby moje maestwo si popsuo. Kocham go. Naprawd. - Mog pomc tobie jako tobie - ale nie mog pomc Markowi czy wa szemu maestwu, jeli on si tutaj nie zjawi. - Mwi, e przychodzc tutaj, trac czas i pienidze. - I co na to odpowiedziaa? - e nie szkoda mi tego, skoro ma pomc naszemu maestwu. - Przyjdzie? - Myl, e tak, jeeli bd nalega. Bd dotd go drczy, a ulegnie. - W ten wanie sposb zmuszasz go, eby co robi dla ciebie? - Tak, ale to nie zawsze skutkuje. Na przykad bagaam go, ebymy pojechali gdzie w weekend, tylko we dwoje. W kocu zaplanowalimy co na zeszy tydzie. I co zrobi? Zaprosi swoich dwch kumpli, przy czym powiedzia mi o tym w ostatniej chwili. W rezultacie spdziam cae dwa dni na rozmwkach z ich onami, podczas gdy Mark i tamci zabawiali si i po pijali. Znienawidziam go za to. Nienawi przerazia mnie. Dlatego zdecy dowaam si w kocu zadzwoni tutaj. Nie chc znienawidzi wasnego ma. - Czy mylisz, e przyjdzie na rozmow? - Tak, przyjdzie. Cho przypuszczam, e tylko raz. Prawdopodobnie owiadczy, e nie byoby adnych problemw, gdybym przestaa narzeka. - A moesz przesta? - Pewnie tak. Ale wtedy nic bym nie wskraa. - Czy naprawd sprawia ci satysfakcj wymuszanie w podobny sposb? - Gdyby tak byo, nie siedziaabym tutaj. Sama dosza do wasnych wnioskw. - A zatem niewiele trzeba, by unikn niepotrzebnych zadra nie stwierdziem. - Jeeli przestaniesz narzeka, Mark bdzie musia sam zmie rzy si ze swoimi problemami. - Co wic mam robi? win za jego problemy, i przesta przyjmowa odpowiedzialno za jego szo-winizm .w stylu macho". - Za co? - Jennifer bya zaskoczona. - Nigdy nie przyszo mi do gowy, e Mark jest szowinist. - By moe nigdy tego otwarcie nie ujawnia. Ale jak inaczej moesz to nazwa? Ustanowi dwa systemy oceny zachowa, a do tego jest nieczuy i wygasza zjadliwe uwagi na temat rywalizacji pci. Wyznacza ci rol, a sam zmusza si do maniackiej pracy, by pokaza swoj wyszo. Potem degra121

Syndrom Piotrusia Pana duje ci do roli kury domowej, a tymczasem sam lubuje dozgonn wierno opicym piwo kumplom! - Boe, to brzmi okropnie! - Mog uzna zalety Marka, cho nawet go nie poznaem. Jednak nie lubi mskich szowinistw i stosuj wobec nich ostre metody. Jeli twj m znaj dzie chwil czasu, aby mnie wysucha, dowie si, jakim jest szowinista, i zapragnie zwalczy swj szowinizm, nim jeszcze nie narobi wicej szkd. A ty moesz pomc. -Ja? - Tak. Przesta by jego mamusi, mczennic czy ma dziewczynk, ktra co przeskrobaa. Powr do swoich nadziei i marze; odetnij si od jego szowinizmu. Jeli kochasz Marka, nie opuszczaj go, nim nie dasz z siebie wszystkiego, by naprawi wasze maestwo. Przytakna. - Co jednak mam robi, jeli nie bdzie chcia tu przyj drugi raz? - No wanie, co? - Wwczas pokocham go po prostu jeszcze bardziej. Mino zaledwie kil ka miesicy; mamy jeszcze wiele czasu, eby wrci do pierwszych, dobrych dni. - Wtpi, czy kiedykolwiek uda wam si wrci. Nadziej mona poka da jedynie w tym, e staniesz si kim wicej, ni sobie wyobraaa. Wychodzc z mojego biura Jennifer przystana na chwil i powiedziaa: - Prosz, nie skrzywd go... Umiechnem si i puciem do niej oko. - Dobrze, mamusiu. Wybuchna miechem. - O Boe, jestem niepoprawna! Poklepaem j przyjacielsko po ramieniu. - Nie obwiniaj si, Jennifer. Po prostu przywoaj na pomoc mio i walcz. Mio jest w stanie codziennie rzuca szowinizm na deski - a w niedziel nawet dwa razy.

Rozdzia 10

Kryzys: niewydolno spoeczna

Wendy: Piotrusiu, co si stao? Piotru (nieco przeraony): Prawda, e to tylko na niby jestem ich ojcem? Wendy (ze zniechceniem): Och, tak. Midzy dwudziestym a dwudziestym pitym rokiem ycia Piotru zaczyna uwiadamia sobie, e ma problem. Prbuje wmwi sobie, i sprawa jest nieistotna i kady dowiadcza takich zmartwie. Poniewa jednak nadal zachowuje kontakt z rzeczywistoci, zdaje sobie spraw, e problem nie jest drugorzdny. Wie, e paci cen za stwarzanie pozorw. Pragnienie zmiany wchodzi w kolizj z narcyzmem. Piotru wkracza w faz kryzysow syndromu. To wanie dojmujce poczucie nierealnoci popycha modego czowieka ku konfrontacji z samym sob. W jego wiadomym umyle dochodz do gosu naturalne zasady serdecznoci, przyzwoitoci i odruch logicznego mylenia. Konflikt domaga si rozstrzygnicia. Piotru nie moe uda, i nie dostrzega swoich saboci, ktrych przejawem jest blok emocjonalny. Zwlekanie z podejmowaniem decyzji pozostawio w spadku sabe umiejtnoci ycia w rodowisku spoecznym. Szalecza pogo za przynalenoci do jakiej grupy i wynikajce z tego osamotnienie bior na nim odwet. Zaufanie do mylowego prestidigitatorstwa i pogarda dla praw logiki negowane s przez zdrowy rozsdek. Ambiwalencja w stosunku do rodzicw i niezdolno do prawdziwej mioci jak cikie chmury wisz nad jego umysem. Kombinacja tych wszystkich czynnikw wpdza go w stan cakowitego bezwadu. Dwadziecia lat dorastania" uczynio go niezdolnym do ycia w spoeczestwie. Czowiek znajdujcy si w fazie kryzysu chce pomocy. Lecz jego zudna kompetencja i brak odwagi stanowi skuteczne przeszkody. Pozwlcie, bym odsoni przed wami ycie pewnego Piotrusia, ktry znalaz w sobie odwag, by pokona trudnoci i przezwyciy niemono. Mama od pocztku miaa racj, ale ja byem zbyt gupi, by to dostrzec. A teraz jest ju za pno, eby si cofn i wszystko poprawi. Zao si, e ona zawsze bdzie mi to wytyka". Zwtpienie. al. Poczucie winy. Dwudziestotrzyletni Randy by kompletnie zaptlony psychicznie. Wydawao si, e jest zy na swoj matk. Jednak kry si za tym absolutny niesmak do siebie samego. W kocu zszed z piedestau modzieczoci i z nowego punktu widzenia spojrza na swoje ycie. 123

Syndrom Piotrusia Pana Znienawidzi to, co zobaczy. Byo zdumiewajce, e ten uroczy i przystojny mody czowiek z ca bezwzgldnoci rozprawi si ze wszystkimi waniejszymi aspektami swojego ycia. W cigu czterech lat trzy razy zmienia studia i ani razu nie zaliczy pierwszego roku. Nie by w stanie utrzyma dodatniego salda na ksieczce czekowej i nie mia wcale bd prawie wcale pomysu na przeycie z poyczonych pienidzy; w pracy nie mg utrzyma si duej ni przez tydzie lub dwa; gniedzi si w ndznej, dwupokojowej norze, wynajmowanej na spk z picioma jemu podobnymi utracjuszami, i y w staej obawie przed nastpujcym mu na pity komornikiem i rozwcieczonym gospodarzem. Randy doczy do pokolenia modych mczyzn, ktrzy byli tak znudzeni yciem, e nawet palenie trawki nie dawao im radoci. W kocu porzuci branie na rzecz starego, sprawdzonego alkoholu. Najgorsze, e niemoc decyzyjna Randy'ego bya totalna. Nie chodzio ju o to, e sprawy do zaatwienia odkada si do jutra; drczya go fatalistyczna niemono, ktra podpowiadaa mu: Do licha z jutrem; do licha z tym wszystkim!". Ponura, szara mga beznadziejnoci tumia jasny blask jego jutra. Sam sobie wpoi przekonanie, i kady nowy dzie niesie ze sob jedynie wicej kopotw i rozczarowa. W efekcie uwaa oczekiwanie jutra wycznie za okrutny art, za zapowied bezlitosnej parodii nieudanego wczorajszego dnia. A jego proroctwa naleay do samospeniajcych si. Przede wszystkim zwrciem uwag na stopie depresji i gniewu Randy'ego. Wyranie mia powd, by by w depresji, a jego gniew by ledwie maskowany. Gdyby te dwie tak silne emocje zaatakoway jego energi yciow, niewiele czasu by trzeba, by poderway w nim pragnienie ycia w ogle. Z powodu gbi odczuwanej rozpaczy Randy mgby sta si typem samobjcy. Jednak po pierwszych kilku spotkaniach stao si jasne, e nie wisiaa nad nim groba samobjstwa. Po kilku tygodniach uznaem, e niesychanie rozbudowa system niezgody na samego siebie. Znaem odpowiedzi na pierwszych kilka pyta, lecz wane byo, by Randy usysza, co mwi. - Dlaczego przyszede do mnie? Po twarzy przemkn mu niemiay umieszek: - Mama mi kazaa. Usysza. Wystarczyo tylko poczeka. Niesychanie si oywi. - Powiedziaa, e jeli tu nie przyjd, przestanie mi dawa pienidze. - Jego twarz ogarnia coraz silniejszy rumieniec. - To szanta - powiedziaem z powag. - Masz cholern racj, szanta. Nie ma prawa mnie zmusza. Traktuje mnie jak smarkacza. "Zrb to nie rb tego. Uwaaj na siebie. Moe by jednak poszed do doktora". Jego gos peen by przemiewczej sodyczy. 124

Kryzys: niewydolno spoeczna Natychmiast wykorzystaem okazj do konfrontacji: - No to dlaczego tu przyszede? Zawsze uginasz si przed szantaem? Oczy rozgorzay mu gniewem, ale nie odpowiedzia. Wasne milczenie zachwiao jego pewno siebie. Poj, e straci nad sob kontrol i szybko si zreflektowa. A potem opowiedzia o swoich tarapatach finansowych. Zosta wyrzucony z jednej uczelni; szybko znudzi go te lokalny dwuletni college dobry dla Myszki Miki, ale nie dla mnie" - jak si wyrazi. Kiedy przerwa nauk i zacz szuka pracy, matka powiedziaa mu, e nie moe z ni mieszka, jeeli nie bdzie dokada do czynszu. Nie mg znale odpowiedniej pracy, tote zapisa si na kolejny uniwersytet. Nie mia ochoty na studiowanie, lecz przynajmnej matka przestaa mu suszy gow. Ona te pacia czesne i dawaa dwiecie pidziesit dolarw miesicznie na wynajcie pokoju i wyywienie. Pozostao mu jedynie zdawanie egzaminw. Teraz wanie grozio mu niezaliczenie wszystkich przedmiotw i kolejne spicie z matk. Postaraem si, by zabrzmiao to yczliwie: - Wydaje si, e jeste cakiem na nie" w stosunku do matki. - Jak to? - sprawia wraenie autentycznie zdziwionego. Przypomniaem mu o pierwszych sowach, jakie powiedzia, zaznaczajc, e zdaje si obcia matk win za swoje niepowodzenia. Nastpnie przeprowadziem porwnanie tej postawy z uzalenieniem finansowym i oba nastawienia skonfrontowaem z niechci czy niezdolnoci do oderwania si od matczynej spdnicy. Liczyem, e si zmiesza. Znw si myliem. - Podejrzewam, e nie jest to adny zwyczaj. Kiedy dorastaem, zawsze zrzucaem win za moje problemy na mam. Ryem przekonany, e mam racj. Ona stale na mnie narzekaa, wypominajc wszystkie potknicia. Dziaao mi to na nerwy. atwiej byo zwala wszystko na jej czepianie si, ni cokolwiek poprawi. Sdz, e nadal tak postpuj. Teraz ja byem w kropce. - Jeli potrafisz tak wczu si we wasne motywacje, czemu si nie zmienisz? Odpowiedzia gadko i bez namysu: - Nie wiem. Dopiero po dobrej chwili pojem, o co chodzi. - Nie zmieniasz si, poniewa uwaasz, e nie potrafisz. Nie sdzisz, by to pomogo. - Nie rozumiem. Dlaczego miabym tak myle? - Nie mam pojcia. Sprbujmy to wyjani. Wytumaczyem Randy'emu, e nie uwaam go za chorego umysowo. Sposb jego zachowania, jakkolwiek zoony i tajemniczy, nie jest pozbawiony sensu. Moe by irracjonalny, lecz jest logiczny. Pozostaje jedynie odszyfrowa t logik. Rozmawialimy o tym, e jako jego ycia bezustannie si pogarsza. Odpowiedzia mi ze szczegami, jak stale traci moliwo zarobku. Mwi, 125

Syndrom Piotrusia Pana e rzuca prac na skutek nieporozumie z szefami; e by wyrzucany za ktnie z pracownikami. Sam by przeraony swoimi wybuchami wciekoci i zmartwiony wasn impulsywnoci. Im bardziej zyskiwaem jego zaufanie, tym czciej uywa w stosunku do siebie takich okrele, jak: nieudacznik", nerwus" i dure". Dlatego atwiej poszo mi wytumaczenie Randy'emu, co si przypuszczalnie z nim dzieje. Cierpia gboki psychiczny bl. I wraca do starych metod radzenia sobie z problemami. Najbardziej pasowao mu upatrywanie ich rda w matce i obcianie jej win. Randy chcia wierzy, e dziki obwinianiu matki zdoa w jaki sposb pozby si drczcych go problemw. Ta metoda skutkowaa, gdy by nastolatkiem. W tym momencie ujawnia si kolejna ze sztuczek Randy'ego: zabawia si w mylowe prestidigitatorstwo. Miao ono swj pocztek ju we wczesnym okresie jego ycia, kiedy to wolno mu byo uprawia magiczne mylenie o rzeczywistoci. Co pomyl, to si stanie" - takie nastawienie jest zabawne u dzieci, lecz bywa zabjcze dla dorosych. Stanowio dowd, i mody czo wiek powinien dorosn, lecz tego nie zrobi. Nic zatem dziwnego, e w obliczu paraliujcego lku przed depresj i myli o samobjstwie powrci do starych, sprawdzonych mechanizmw obronnych. Podobnie siedmiolatek, drczony lkiem przed pierwszym dniem w szkole, ponownie szuka ciepa i bezpieczestwa, jakie daje ssanie palca. Randy rwnie ssa swj psychiczny palec. Tylko e w tym przypadku, pragnc znale wytchnienie wrd yciowych stresw, rozczula si nad sob, gdy jego problemy wyniky z winy matki. Kiedy ju zrozumia swoj reakcj na niepokj, moglimy wnikn gbiej w jego osobowo. Jednak najwaniejszy z problemw, ktrym nie by w stanie obciy matki, przyczynia mu nieustajcych cierpie, pogra w smutku i sta si przyczyn pierwszych nocnych koszmarw. Za jego spraw Randy nieustannie mia poczucie odrzucenia. Kiedy naciskaem go na temat szczegw ustawiania matki w roli emocjonalnego koza ofiarnego, tumaczy, e oglnie mia problemy z kobietami. Powiedzia mi o tym w nastpujcy sposb: Naprawd pragn mie stae kontakty z kobietami, ale - tak jak i we wszystkim - w mioci te mi nie idzie. Potrafi popsu nawet najlepsz znajomo wanie w momencie, gdy wszystko zaczyna si coraz lepiej ukada. Za kadym razem kiedy czuj, e si zakochaem, zaczynam si oglda za inn dziewczyn i kombinowac, jak j zdoby. W sensie seksualnym, jeli wiesz, co nam na myli. Nie musz chyba dodawa, e adna dziewczyna na to nie pjdzie, zwaszcza kiedy wyranie daj do zrozumienia, o co mi chodzi.

126

Kryzys: niewydolno spoeczna Kryzys: niewydolno spoeczna Jakie zawie tumaczenie! Zawierao wszystkie nadzieje, marzenia, frustracje seksualne, niepewno, nieufno i ogromne przeczulenie Randy'ego. Wystarczyo teraz na moment zabawi si w psychologicznego detektywa, by otworzyy si drzwi do problemu, ktry w mniejszym czy wikszym stopniu dotyczy wielu rwienikw modego czowieka. Historia, jaka kryje si za tym krtkim wyjanieniem, stanowi klucz do jego osobliwej logiki. W czasie kolejnych kilku sesji Randy opowiada o swoich dowiadczeniach seksualnych. Dzieli si ze mn wraeniami z pierwszej randki, pierwszego pocaunku, pierwszej staej znajomo ci z dziewczyn i - ze zrozumiaym zaenowaniem - z pierwszego stosunku. Kolejne opowieci utwierdzay mnie w przekonaniu, e chopak wysoko stawia sobie poprzeczk. Kady udany stosunek uwaa za zwycistwo. Gra, a stawk by seks. Randy pragn posi kobiet fizycznie; odrzuca natomiast jakikolwiek kontakt emocjonalny. W trzech przypadkach porzuci dziewczyn kiedy ta prbowaa nawiza z nim blisz znajomo. Jak sam powiedzia, jego metoda bya sprecyzowana". Miaa rwnie wyjtkowo zgubne konsekwencje. W mojej ocenie dokonywa emocjonalnych zbrodni na dziewczynach, ktre omieliy si go pokocha. Zasugerowaem, i jego postawa w stosunku do kobiet bya zaburzona; e wydawa si magazynowa w sobie cae pokady gniewu i niechci wobec pci przeciwnej. Chyba naprawd to nim wstrzsno. - Nie jestem wiadomy tej nienawici. Przecie chc kocha. Po prostu nie mog uwierzy, e takie s moje prawdziwe odczucia. Ale co w tym przecie musi by? - Tak, z pewno ci . - Posun em si w tym rozumowaniu o krok dalej: - I powiem ci, e chodzi o zemst. Dla mnie jest to gwny w tek wszystkich twoich opowieci. I mcisz si nawet na dziewczynach. By szczerze zdumiony. - Co? To nie ma adnego sensu. Zemsta? Dlaczego miabym bra odwet na dziewczynach? - Dlatego wanie tu przyszede - eby zastanowi si, dlaczego. I zrobi to dla siebie, nie dla mamusi. Wsplnie do tego dojdziemy. Rzeczywicie - dlaczego? Znakomite pytanie. Dlaczego Randy tak podle traktowa kobiety? Dlaczego popenia emocjonalne zbrodnie? Czy zawid si na jakiej panience? Nie zdoalimy niczego takiego ujawni. Czy moe jego matka bya zoliw, sadystyczn schizofreniczk? Raczej nie. Czyby ojciec wbija mu do gowy, e naley nienawidzi kobiet, bd to sam Randy mia ukryte skonnoci homoseksualne? Ani to, ani to. By dotrze do sedna sprawy poprosiem go, by skupi si na ostatnim z dowiadcze seksualnych. Potrzebne mi byo dokadne, krok po kroku dokonane sprawozdanie. 127

Syndrom Piotrusia Pana Kontakty fizyczne, o ktrych opowiada, miay niezmiernie symboliczne znaczenie. Ich kanw tworzy zawiy splot infantylnych fantazji, niedozwolonych, a nawet bezprawnych praktyk z modymi dziewcztami oraz cigw alkoholowych i narkotycznych. Krtko mwic, bya to opowie o seksie i narkotykach. Randy mieszka w uniwersyteckim miasteczku, w jednym ze rodkowych stanw, gdzie siedemdziesit procent mieszkacw utrzymywao si dziki uczelni. Wiele starszych domw przerobiono na stancje dla studentw. Waciciele pobierali opaty za wynajmowanie i starali si jak mogli zminimalizowa sobie koszty remontw. Randy doczy do pitki studentw, ktrzy mieszkali w starej ruderze i poszukiwali szstego do kompletu. Paci osiemdziesit dolarw za miesic, bez wyywienia. Zaj may pokoik na pierwszym pitrze, ktry dawniej by przestronn garderob. Imprezy towarzyskie byy dla niego tak niezbdne jak powietrze czy woda. Z gry zakada, e bdzie mia a nadto okazji do baletw" w gronie jemu podobnych, olewajcych" wszystko ludzi. I nie pomyli si. Nowi kumple urzdzili mae przyjcie powitalne. Nic takiego - par skrzynek piwa, troch prochw, troch wina, haszysz, marihuana i na deser - odrobina nieocenionej kokainy. O dziewitej wieczorem pitnastu czy dwudziestu modych ludzi rozlokowao si na parterze starego domu. Oguszajca muzyka wstrzsaa cianami rudery. Sdzc z penych zachwytu wrzaskw i gonych tyrad, zapanowa ju narkotyczny luz. Przekrzykiwali si wzajemnie, opowiadajc sobie o najnowszych wyczynach i dzielc si plotkami z college'u. Jak zwykle nikt nikogo nie sucha. To typowe party niespodziewanie urozmaiciy trzy nowe osoby. Sdzc z wieku, nie powinny si tam znale, a jednak wida byo, e dobrze znay ten dom i jego piciu lokatorw. Dopiero zaczy nauk w szkole redniej, mieszkay w internacie, a to miejsce zastpowao im dom rodzinny. Sprawiay wraenie, jakby wanie ukoczyy kursy dla organizatorw rozrywki. I rzeczywicie, jedna z nich naprawd je zaliczya. Trzy panienki byy przyjacikami domu. Po raz pierwszy trafiy tu przypadkiem. W czasie spaceru wday si w rozmow z trzema spord mieszkacw - szybko zaczy spdza tam popoudnia. Popijay piwo i realizoway swoje marzenia o znalezieniu si w roli interesujcych i adorowanych kobiet. Chopcy powicali im tyle uwagi, ile pragny; podsuwali im tyle piwa, ile tylko mogy wypi - a od czasu do czasu odpalali im nawet dziak kokainy. Dziewczyny odwdziczay .si tym, czym mogy? seksem. Randy zosta natychmiast przedstawiony trzem maolatom. Byy nim zachwycone. Nie szczdziy mu ochw" i achw", gdy opowiada historyjki, i chichotay z jego prymitywnych dowcipw. Sczyy piwo; teraz ju nie przeszkadzal im jego gorzkawy smak. Z miejsca uznay Randy'ego za specjalne128

Kryzys: niewydolno spoeczna go przyjaciela"; taka etykietka bya dla dziewczyn szalenie wana - zapewne pozwalaa im usprawiedliwia wszelkie akcje. Ju po godzinie nasz bohater znalaz si w ku z mod specjalistk od dobrej zabawy. wietnie radzia sobie ze scenariuszem. Pona kow werw nie gorzej ni heroina klasycznego romansu. Zapalia nawet papierosa po czterominutowych miosnych zmaganiach. Wymamrotaa obowizkow porcj pochwa dla mskoci partnera i zagruchaa co z uczuciem na temat bliskoci drugiej osoby, doznawanej w tak krtkiej chwili. Randy poczu si wspaniale. Jego ego zostao dowartociowane, a ciao zaspokojone. By kochankiem wszech czasw. By fantastycznym facetem. Podczas gdy maolata kontynuowaa oceny pochwalne, Randy dowiadcza przypyww i odpyww namitnoci - w zalenoci od tego, czy jego ducha ogarniaa bogo, czy ciao przenika dreszcz podania. By zadowolony z siebie. To go podbudowao bardziej ni cokolwiek. Wyj dziewczynie papierosa z ust, wymamrota co na ksztat wyznania miosnego i agresywnie dal do zrozumienia, e znw jej poda. W kilka minut pniej lea u boku tej samej obcej osoby i zastanawia si, co ma powiedzie. Zawsze nienawidzi momentu, kiedy po stosunku trzeba byo zagai rozmow. W kocu przerwa milczenie, wyduszajc z siebie sowa uznania dla partnerki. Odpowiedziaa miosnym gaskaniem go po piersi; imitacja czuych swek dziaaa jak balsam na jego obolae ego. Okrelenie specjalny przyjaciel" nabrao dodatkowego wydwiku. Dziewcz miao tylko szesnacie lat - lecz on uwaa j za wyjtkow kobiet, ktra zdolna bya sprawi, e ody. Szkoda tylko, e nie mg sobie przypomnie jej imienia. Dziewczyna, pomimo protestw Randy'ego, wrcia na party. Pocieszy si skrtem z marihuany. Wypali go z nawyku, a nie z rzeczywistej potrzeby - i tak mia odlot. Ju po chwili stwierdzi, e nie auje jej odejcia. Niedugo jednak cieszy si tym upojeniem. Czarnowosa przyjacika jego kochanki stana niepewnie w drzwiach, po czym w milczeniu zrzucia ubranie, kac mu podziwia swoje gitkie ciao pitnastolatki. Ju po chwili tulia sie do niego w ku. Wyja mu skrta z ust, zacigna si gboko i powoli wydmuchaa gorzkokwany dym przez rozkosznie wydte wargi. Ju po chwili zaczli si kocha. Jednak Randy, cho podniecony, zaczyna traci werw. Ale przyznanie si do impotencji oznaczaoby koniec cudownego odlotu. Tote, jak to robi wiele razy przedtem, zamarkowa orgazm. Jego nowa partnerka nie chciaa pozosta w tyle. Wszystko odbywao si zgodnie z reguami gry. Dziewcz mruczao z ukontentowania. Randy'emu nie w smak byo a takie udawanie, lecz skarci si w mylach; nie podobaa mu si ta dziewczyna - ale naleao j wynagrodzi udajc, e miao si satysfakcj. I nie 129

Syndrom Piotrusia Pana wypar si nawet statusu specjalnego przyjaciela". Nie mia wyjcia. Byo to tak oczywiste, e odpowied nie" w ogle nie wchodzia w rachub. Specjalna przyjacika" znikna po wypaleniu skrta do koca. Randy poczu si nieco zmieszany. Zaczy go nka wyrzuty sumienia. Nie jest w porzdku, gdy si bierze do ka dwie maolaty. Impotencja te nie jest w porzdku. W kocu rozprawi si z wtpliwociami, wmawiajc sobie, e jest szczliwy jak mody ogier. Nie mg nie myle o tym, e za chwil w jego ku pojawi si trzecia z dziewczyn. Po kilku dniach Randy popeni najcisze przestpstwo emocjonalne. Umwi si ze swoj dawn sympati z rodzinnych stron, e przyjedzie odwiedzi go w nowym miejscu. Obiecywa jej niezapomniany weekend. I w pewnym sensie dotrzyma sowa. Bya trzeci po poudniu; dziewczyna miaa przyjecha o czwartej. Pitnacie po trzeciej wpada do domu ostatnia z panienek pamitnego trio; z miejsca pobiega do lodwki po piwo. Randy by sam; siedzia w salonie i sucha nowego albumu. Maolata uoya si koo niego na sofie, pozwalajc blond wosom rozsypa si malowniczo na oparciu. Opowiedziaa, jak to udao jej si urwa z ostatniej lekcji, by wczeniej zacz weekend. Chichotaa wyobraajc sobie koleanki, ktre musz siedzie w klasie i nie maj szans, by zjawi si tu przed upywem godziny. Nawet nie czekaa na najmniejsz oznak przyzwolenie z jego strony. Wyznaa, e przyjaciki nie mogy si nachwali czuoci i subtelnoci Randy'ego. Komentowaa ich dowiadczenia, sugerujc, e ma do zaoferowania co wicej. Brakowao dziesiciu minut do czwartej, kiedy nasz bohater i jego najnowsza specjalna przyjacika" wlizgnli si do ka. Dziewczyna Randy'ego zjawia si przed domem dokadnie z wybiciem szesnastej. Wanie miaa dzwoni do drzwi, kiedy pojawi si jeden z jego kumpli. Przedstawi si jej i zaprosi do rodka. Zza otwartych drzwi buchna muzyka. Kolega stwierdzi, e Randy musi si wanie szykowa na grze. Zasugerowa dziewczynie, by wlizgna si tam po cichu i sprawia mu niespodziank. Kupia ten pomys. Tymczasem Randy mia kopoty z osigniciem orgazmu. Celowo wyczy wszystkie myli, poza t jedn. W momencie gdy przyjacika wesza do pokoju, waha si wanie na krawdzi. Przez chwil uzna peen oburzenia okrzyk swojej sympatii za krzyk rozkoszy najnowszej kochanki. Ta maa jest rewelacyjna" - taka bya jego pierwsza myl. Dziewczyna Randy'ego odwrcia si i wybiega z pokoju, nim jeszcze zdy poj, co si stao. Okrzyki zdumienia jasnowosej maolaty zaskoczyy go kompletnie. Nieprzytomnie wyskoczy z ka - i ju po chwili zrozumia, 130

Kryzys: niewydolno spoeczna co si stao. Gdy zbieg po schodach i wyjrza przez okno, zobaczy tylko, jak tamta biegnie przez ulic. Randy bez przerwy do niej wydzwania. Rozpaczliwie pragn si wytumaczy. Przyjacika nie chciaa w ogle z nim rozmawia. Mijay tygodnie, a wspomnienie tamtego incydentu stale go przeladowao. Za kadym razem, kiedy prbowa odby stosunek z jedn z trzech dziewczyn, wiadomo wasnej nieczuoci i dojmujce poczucie winy blokoway podanie. Nie mg osign erekcji. Trzy maolaty szybko doszy do wsplnego wniosku, e Randy nie jest ju ich specjalnym przyjacielem". I po kolei day mu do zrozumienia, e uwaaj jego zachowanie za oburzajce i niesmaczne. Wydaway si szczeglnie zgorszone tym, jak potraktowa swoj sympati. Wkrtce te wypad z ask wsplokatorw, ktrzy wiedzc, e musz wybiera, stanli po stronie dziewczyn. Zawstydzony i wzburzony zarazem wyprowadzi si stamtd. Kiedy skoczy opowiada, byo jasne, e nadal wszystko przeywa. Historia jego wyczynw seksualnych moe imponowa, lecz w nim samym wywoaa ogromny wewntrzny zamt. Wygra wprawdzie wiele walk, ale przegra mecz. Co gorsza, nawet nie rozumia, jak to si stao. Mody czowiek straci kontakt z samym sob. Wikszo czasu upyna mu na samookamywaniu si. Nawet jego wygld by mylcy. Pod ujmujcym umiechem kry si brak wiary w siebie; szaroniebieskie oczy szkliy si zami alu i winy. Miao si wraenie, e silny ucisk jego doni przy powitaniu jest wynikiem lku, jaki ciska mu serce. Ten bystry, ywy, mody mczyzna, ktry powinien czerpa ycie garciami, sprawia wraenie spa, leniwie suncego po niebie i wypatrujcego eru w postaci modych, jeszcze mniej dowiadczonych od siebie dziewczyn. Nic dziwnego, e by w tak fatalnym nastroju. Aby mu pomc, musiaem odwoa si do jego cierpienia. Moim nastpnym krokiem byo wykazanie, punkt po punkcie, sprzecznoci w jego stylu ycia. Mwi, e uwaany jest za osob wyjtkow - tymczasem nie ma przyjaci; za sowami o czuoci kryje si zimna obojtno; manipuluje innymi udajc jednoczenie, i dowiadcza poczucia bliskoci. Pragn pokocha kobiet lecz kiedy ta zbytnio si do niego zbliya, zostaa okrutnie ukarana. Zapocztkowaem podr Randy'ego w gb samego siebie, przechodzc od razu do sedna sprawy. - Jeste przeraliwie samotny, prawda? zy napyny mu do oczu. Powiedzia wszystko, nie wypowiedziawszy sowa. - Jak si z tym czujesz? - Koszmarnie - wykrztusi ze cinitym gardem. - I nie moesz przesta o tym myle, tak? - Tak. - Dobrze - a czy mgby si przeciwstawi samotnoci? Wykorzysta j? 131

Syndrom Piotrusia Pana Ze sposobu, w jaki zmarszczy brwi, mogem si domyla, jak powanie traktowa nasz rozmow. - Nie wiem, co masz na myli. Nauczenie kogo, jak ma zawierzy swoim odczuciom i umie wyciga z nich wnioski, jest tak proste, e a niewykonalne. Randy nie by wyjtkiem. - Zawsze prbowae unikn poczucia samotnoci, prawda? - Przypuszczaem, e to wanie powiesz. - Tym razem nie rb unikw. Poddaj si samotnoci. Nie walcz z ni. Niech trwa. Pozwl sobie poczu si samotnym. Moe to by jedyne prawdzi we odczucie, jakiego nie doznae ju od dawna. Na tym moesz budowa. Zaczyna pojmowa. - A co to mi dobrego przyniesie? Zapocztkowaem proces, ktry mia sprawi, e Randy skupi si wreszcie na wasnych uczuciach i odzyska kontrol nad rzeczywistoci. - Pozwl, e ci wyjani. Skupmy si na twojej samotnoci i zobaczmy, dokd ci ona prowadzi, dobrze? Nadal nie by pewien do czego zmierzam. - Dobrze, skoro tak trzeba. Jeste w kocu lekarzem. Od ktrego momentu mam zacz? - Od tego wanie - tu i teraz. - Jak to? - W tej chwili rwnie czujesz sie samotny - czy nie tak? . - Racja. - O.K. Poczuj to. Dowiadcz tego. Jeste samotny... Tu zawiesiem gos, by dotara do niego ta prosta konstatacja. - A teraz - co czujesz, kiedy mylisz o swoim osamotnieniu? , - Chc si pozby tego uczucia. Chc od niego uciec. - Przeraa ci, tak? - Przytakn. Mwiem dalej: - Teraz drcz ci dwa uczucia - samotnoci i lku. Jak si z tym czujesz? - Chc std wyj, i to szybko. - Zatem czujesz, e jeste samotny, ogarnia ci przeraenie i odczuwasz ch ucieczki. Mam racj? - Skoro tak mwisz... - Nie! Nie dlatego, e ja tak mwi! - Mj atak go zaskoczy. Zesztywnia i popatrzy na mnie czujnie. - To ty musisz wyraa swoje odczucia. To ty ich dowiadczasz, nie ja! - Zgoda. Troch spanikowaem. Jakbym siedzia na rozarzonych w glach. Po prostu chciaem si zerwa i uciec. - W porzdku. Widzisz teraz co si dzieje? Zacze od prawdziwego uczucia - uczucia osamotnienia. A potem poczue przeraenie i wpade w panik. Ruszyo ci. 132

Kryzys: niewydolno spoeczna Randy sprawia wraenie zaskoczonego. - Tak, ruszyo mnie. Ale czuj, e kr w kko. Nie daem mu wytchn. - Dobrze. Takie jest twoje kolejne odczucie. Krysz w kko. Wci wra casz do punktu wyjcia. Czujesz, e stracie orientacj. Jak si to objawia? - Dziwnie reaguj - zaczerwieni si i zachichota. - Nie uwierzysz, dokd zabdziy moje myli. - Sprbuj. - Pomylaem po prostu o pierwszym razie z dziewczyn na tamtej im prezie. Jezu, co za towar! Uniosem brwi i umiechnem si, jakbym chcia da do zrozumienia, e te ulegam sabociom. Nastpnie kontynuowaem zadanie - tylko tym razem zadaem mu wicej roboty. - A teraz powiedz mi, co dzieje si w twojej gowie? - Poczuem si napalony. Mwiem ci, e to byo niesamowite. - Dokadniej mwic, przerzucie si z samotnoci w przeraenie, potem w panik, w niepewno - by wreszcie wrci do specyficznego kontaktu se ksualnego.. Co oznacza tamto seksualne dowiadczenie? Co ci dao? Randy by przez moment zbity z tropu. - Suchaj, to jest naprawd niesamowite. Wariackie. Nie powinienem my le w ten sposb. Byo wane by dokona konfrontacji z podsunit irracjonaln myl. - Nie, wszystkie dowiadczenia s wane. Cokolwiek przyszo ci do go wy, gdy miae stosunek z tamt dziewczyn, byo w porzdku. - Co? Wszystkie dowiadczenia s dobre? Samotno jest dobra? Daj spo kj... Jak samotno moe by dobra? - Poniewa s twoimi dowiadczeniami, a ty jeste dobry. - To nie ma adnego sensu. - Nie ma sensu dlatego, e w momencie, kiedy kieruj tob ze uczucia, uwaasz si za zego. A wanie to nie ma adnego sensu. Randy popatrzy na mnie. Wydawao mi si, e dojrzaem w jego oczach niemiay przebysk zrozumienia. Nigdy nie sdzi, e jego ja" i jego odczucia mog by postrzegane jako dwa osobne pojcia. Zastosowaem konfrontacj, by naprowadzi go z powrotem na waciwy trop. - Odnosz wraenie, e kiedy zaczynasz czu si niepewnie, uwaasz, e jeste nie w porzdku. Wwczas przywoujesz swoje seksualne dowiadcze nia, co w jaki sposb podnosi ci na duchu. Przynajmniej na moment. - Moesz nie wierzy - odpar - ale rozumiem ci. To znaczy, rozumiem siebie. A waciwie rozumiem ciebie, a ty mnie rozumiesz. Och, teraz dopiero jestem skoowany. 133-

Syndrom Piotrusia Pana - Nie, nie jeste. Masz absolutn racj. Zacze od poczucia osamotnienia i potem przeszede jeszcze przez kilka stanw, by skoczy na szczeglnym dowiadczeniu seksualnym. Dziwnie si czujesz z powodu tej zmiennoci. Niesusznie. Po prostu pozwl jej dziaa. Zobaczymy, dokd nas doprowa dzi. - O.K. Mam nadziej, e to nie boli. - Powrmy do wspomnienia o dowiadczeniu z pierwsz z dziewczyn. Co z niego miae? Randy zacz si mia. Ja te, gdy pojem podtekst. - Wiem, co z tego miao twoje ciao. Mnie jednak interesuje dusz. Zastanawia si przez moment. - Pierwsze sowo, jakie przychodzi mi do gowy brzmi bardzo gupio. Ale tak jest. - Jakie? - Zwycistwo". Pozwoliem, by sowo nabrao znaczenia. - Zwycistwo"... - Aha, zwycistwo. Ja wygraem. - Zupenie jakby uczestniczy w grze. Czy w bitwie. Dziewczyna prbo waa co wygra od ciebie - albo przynajmniej ty tak uwaae. Lecz pokonae j. Co masz z tego zwycistwa? - Nie wiem. - A jak si czujesz jako zwycizca? - I dobrze, i le. Jedna cz mnie czuje si wspaniale, a druga - podle. - Dlaczego ta druga czuje si podle? Wykorzystaem t smarkul. Naprawd j skrzywdziem. Pomylaem, e najwyszy ju czas na kolejn dawk rzeczywistoci. Pew na spraw zastanowia mnie ju, kiedy opowiada o imprezie. - Moliwe, e j skrzywdzie. Z drugiej strony - czy twoja duma z siebie i wiara we wasne moliwoci nie s przesadne? - Jak to? - Wiem, e jeste wspaniaym, przystojnym kochankiem, ktremu adna si nie oprze. Lecz twoja tak zwana specjalna przyjacika moga po prostu odgrywa rol pierwszej damy w towarzystwie. Bye dla niej kolejn msk postaci pojawiajc si na scenie. Jak mylisz - co robi teraz z twoim nast pc? Zreszt, nietrudno chyba sobie wyobrazi, czym ona i jej przyjaciki Taka jest ich zapata. Bye po prostu kolejnym obowizkiem do spenienia. Przykro mi. e musiaem przeku balon twojej dumy Randy nagle otrzewia. Zabolao go. Zdumiao mnie, gdy uwiadomiem sobie, e wczeniej o tym nie pomyla. Naprawd uwaa siebie za specjalny 134

Kryzys: niewydolno spoeczna obiekt westchnie tria panienek. Faszywa duma owadna nim do tego stopnia, e nie dostrzega rzeczywistoci. Nie jest przyjemny widok, ktry jawi si nam, gdy rozbijemy zwierciado narcyzmu. Daem mu chwil wytchnienia, by mg pozbiera myli, po czym ponowiem wysiki. - Zatem masz satysfakcj, e j zdobye. Zwyciye. A to agodzi po czucie osamotnienia. - Moe i tak. Przynajmniej na kilka minut. Potem znw staj si wcieky. Wcieky na siebie, na sytuacj. Tu te si czuj podle. Nienawidz siebie - i nie wiem, za co. Znw zacz si oywia. Wyranie irytoway go wasne poczynania. By sfrustrowany i znw mia ochot uciec. - Spokojnie, po kolei. Wcale nie musisz ucieka przed gniewem i frustra cj. Zdobye panienk, ale czujesz si podle, tak? -Tak. - Wobec tego wcale nie zwyciye. Przeciwnie, przegrae. Przegrae w grze. Tylko mylisz, e wygrae - a w rzeczywistoci stracie. -H ? - Zastanw si chwil. Uciekasz przed samotno ci, gdy wywouje w tobie panik. Rzucasz si w ramiona jakiego niedojrzaego dzieciaka, by zarobi sobie punkty. Tylko e ona nie jest dla ciebie partnerem. Nawet nie zna tej gry. Jest po prostu ciaem, ktrym posuye si zamiast masturbacji. Prowadzisz rozgrywk z samym sob, Randy. Jeste wcieky i czujesz si pod le, gdy walczysz ze sob. W tym ukadzie nie masz szans na zwycistwo. - Dlaczego w takim razie to robi? - Nie znam dokadnej odpowiedzi. Wydaje mi si, e posugujesz si dziewczynami dla zaspokojenia wasnych, wewntrznych potrzeb, w celu zwalczenia samotnoci. I nie chodzi mi tu o stron seksualn. Nie chciabym ci obrazi, ale sdzc z twych opisw, jako kochanek niezupenie jeste Don Juanem. Grymas zakopotania na jego twarzy upewni mnie, e poj aluzj. - Wykorzystujesz dziewczyny w sensie emocjonalnym. I odkd pamitasz,
zawsze to robie. Uwodzisz je - co nie jest zbyt trudne - a potem, kiedy ju

piej z zachwytu nad tob, podbudowujesz swoje ego wewntrznymi komunikatami o wasnej wielkoci. Tak rozpaczliwie potrzebujesz wyrazw uznania i podziwu, e nawet kiedy s nieszczere, choniesz je jak gbka. - To straszne. - Wanie. Znw do tego dochodzisz. Gdy osignlimy moment, w kt rym mog pomc ci odzyska rzeczywisto - ty zaczynasz si potpia. Jeli dalej tak bdziesz postpowa, nigdy nie zdoasz uczy si na wasnych b dach. 135

Syndrom Piotrusia Pana - Ale to jest nie w porzdku. - Powiedzmy raczej, e jest nieskuteczne. Dajesz sobie dopalacz, emocjo nalnie wykorzystujc dziewczyny. A powiniene sam dostarczy sobie powo dw do dumy, nie za wyudza je od kobiet. Niestety, nie wiesz jak. Dlatego bezustannie wpltujesz si w rozgrywki, w ktrych nie moesz zwyciy. Prawdopodobnie nawet prowadzisz w mylach zapis wynikw. - Nie w mylach. Teraz ja poczuem si zbity z tropu. - Nie trzymam go w pamici; zosta zapisany. Mam list prowadzon w formie dziennika. S na niej wszystkie dziewczyny, z ktrymi spaem. Za pisywaem ich imiona, miejsca spotka oraz rne ciekawe okolicznoci. Nie mogem si oprze pokusie. - Zaoybym si, e po tych trzech dziewczynach masz teraz list prze bojw, co? Nasz miech oczyci atmosfer i przygotowa grunt pod nastpn porcj wynurze Randy'ego. - Widzisz, jednym z moich celw - cholera, ale to gupio brzmi - wiem, wiem, mam przesta by taki twardy dla siebie... W kadym razie jednym z moich celw jest przelecenie tylu dziewczyn, ebym mia na licie przynaj mniej dwadziecia sze imion. A kade imi ma si zaczyna na inn liter alfabetu. No wiesz, Amy, Barbara, Cindy, Dolores - i tak dalej, a do Z. M wiem, e to gupie. - Nie jest gupie, jeli myl o tym pozostaje wewntrz twojej gowy, pra wda? - Niezupenie, bo to mnie podnieca. - Ale co daje ci na dusz met ta z wyrachowaniem, na zimno ukadana lista? Randy zastanawia si przez moment; po chwili oczy mu zalniy. - Teraz mam nastpne dziwne uczucie. Tylko e ono jest dobre i spokojne; wszystko mi pasuje. Moje dziaania zaczy wreszcie mie sens. - Wyjanij, prosz. - A wic tak: coraz czciej zaczynam czu si samotny. To mnie napra wd przera a, wi c uciekam w pisanie dziennika. I potem, chc c sobie polepszy samopoczucie, szukam coraz to nowych dziewczyn do zdupczenia, eby mc doda nowe pozycje do listy. Przez jaki czas jest mi lepiej, ale w kocu powracam do punktu wyjcia, czyli samotnoci. A potem caa ta cholerna historia si powtarza. - Jak si... Randy przerwa mi z penym zrozumienia umiechem i szeroko rozoy rce. 136

Kryzys: niewydolno spoeczna

- Wiem... Jak si z tym czuj?" - C, smutno mi. Tak, smutno. Smutno, e tak musi ze mn by. - Musi? - Tak mi si wydaje. Nie mog pokocha kobiety tak naprawd. Jakie wobec tego mam wyjcie? Teraz przysza kolej na mj gest rozoenia rk. - Zaraz, zaraz - powiadasz, e nie moesz pokocha kobiety? Wycigasz faszywy wniosek z sytuacji, a waciwie j zakamujesz. Ty mgby pokocha kobiet. Problem w tym, e nie pozwalasz kobiecie kocha siebie. Z gry zakadasz, e nie mona ci pokocha. I znakomicie wyspecjalizowae si w utrzymywaniu dziewczyn na dystans. Sam zamkne si w wizieniu samotnoci. I na pewno z niego nie uciekniesz, jeli bdziesz nadal pozwala, by ochy" i achy" jakich pseudodowiadczonych maolat koiy cierpienia twojego ego. Randy wydawa si zadowolony z twardego stylu mojej konfrontacji. Prawda jest fantastycznym instrumentem terapii. Zakoczenie tej szczeglnie owocnej sesji poprzedzia ostatnia chwila milczcego zamylenia - a Randy stworzy nadziej na dalsz wspprac, pytajc: - Jak mam to osign? Ot to! W cigu nastpnych tygodni analizowalimy wszystkie przyczyny i skutki problemw Randy'ego. Wzilimy na warsztat jego lenistwo, niemoc w podejmowaniu decyzji, nisk samoocen i brak wewn trznej dyscypliny. miao zagbilimy si w zagadnienie obcoci wobec ojca oraz mieszanin poczucia winy i irytacji, jakie odczuwa wobec matki. A jego nieodpowiedzialno! Gdyby Randy przeznaczy na rozwizywanie problemw cho poow tego czasu, jaki powica na ich unikanie, byskawicznie zdoaby sam wycign si z doka. Tymczasem znajdowa si w kryzysowej fazie syndromu Piotrusia Pana. Jest to moment zarwno trudny, jak i dajcy nadziej. Trudny - poniewa na zwierciadach doskonaoci pojawia si siatka pkni. Dajcy nadziej - gdy w czasie trwania kryzysu mody czowiek ma okazj diametralnie odmieni swoje ycie. Z pomoc - czy to profesjonaln, czy przyjacielsk - jest w stanie zdoby si na tych kilka pierwszych, najwaniejszych krokw, oddalajcych go od Nibylandii.

Rozdzia 11

Po trzydziestce: zwtpienie
Piotru: mier musi by take wielk przygod. Kiedy Piotru staje si czterdziestolatkiem, w jego yciu nastpuje rozpad. Obietnica, e ycie bdzie jednym pasmem przygd i radoci, wci pozostaje nie speniona. I coraz trudniej mu poj, dlaczego tak si dzieje. Przecie zawsze stosowa si do zalece swojego przywdcy w Nibylandii. Unika odpowiedzialnoci, chyli czoo przed wadz grupy, odpycha od siebie zwtpienie, wini innych za niepowodzenia seksualne i generalnie odmawia stania si dorosym. Ta odmowa miaa by kluczem do wiecznej modoci, a przywioda go ku zwtpieniu. Teraz, zniechcony i wyzbyty nadziei, uwaa mier za jedyn wart uwagi perspektyw. Zwtpienie, jakie ogarnia Piotrusia Pana, stanowi konsekwencj chaosu, jaki ogarnia jego ycie codzienne. Sam zamkn siebie w krgu puapek dorosoci - ony, dzieci, domu, samochodu, staej posady, wakacji - oraz prawdziwych przyjaci. Wszystko to daje mu niewiele ukojenia. Osign tyle, ile od niego oczekiwano. Zrealizowa zaakceptowany przez otoczenie scenariusz, by zdoby poklask - lecz nie woy w t rol ani serca, ani duszy. Groza ogarnia go na myl, e inni mog cieszy si tak dorosymi sprawami. Ten sztafa, cho coraz bardziej nieprzekonywajcy, trwa. Rzeczywisto, w ktrej inni z radoci podejmuj wyzwanie dorosoci, podkopuje wiar Piotrusia. Tote zwija si w sobie, ssie po dziecinnemu swj psychiczny palec i popakuje: To ma by wszystko? A kiedy bdzie ta obiecana przygoda?" Lito nad sob nie jest w stanie spoi pkni w zwierciadach samouwielbienia. Poszerzaj si wpuszczajc do zamknitej komnaty ostre wiato rzeczywistoci, ktre rozprasza iluzoryczne mgieki fantazji. Oto Piotru, ktry mia pozosta wiecznie mody, budzi si zesztywniay po drzemce na kanapie... A ki nocnych uciech, ktre miay zaludni tumy wdzicznych postaci, zamieniaj si w pole bitwy, toczonej z chwastami zarastajcymi domowy trawnik. Czekaa go pozycja ukochanego przywdcy o niekwestionowanym autorytecie; tymczasem zmaga si ze zowrogim zagroeniem zobowiza finansowych, z on, ktra buntuje si przeciwko jego szowinizmowi, i dziemi, ktre pragn nalee do nie istniejcej wsplnoty rodzinnej. Napr tych okolicznoci sprawia, e depresja staje si nieunikniona, a zwtpienie - totalne. 138

Po trzydziestce: zwtpienie Piotru czsto przypisuje swoje zwtpienie normalnemu procesowi osigania wieku redniego. I by moe czciowo jest to prawda. Jednak pozostaje jeszcze cala sfera zamtu, bdca wynikiem wielu lat unikw i wypierania si samego siebie. Tak znakomicie udawao mu si tworzy wyobraenie o wasnej kompetencji, e nawet nie jest w stanie na serio przejmowa si swoim blem. Piotru pozostaje samotny w swoich zmaganiach. Chciaby zwrci si o pomoc, lecz powstrzymuje go od tego kroku par rzeczy. Osamotnienie i lk przed odrzuceniem chroni przed ryzykiem. Szowinizm wbija go w tak dum, e nie uznaje wasnych saboci. Zadawniony nawyk udawanej wesokowatoci trudny jest do przeamania. I nabra takiej wprawy w zatajaniu wielu rzeczy przed samym sob, e nawet najblisi - poza on albo kochan k - nie podejrzewaj, i dzieje si co zego. Jego towarzyszka ycia czuje, e co jest nie w porzdku. Wie to od momentu, w ktrym poznaa Piotrusia. I wie, i nie jest to jedynie jego sprawa - a sprawa ich wzajemnych stosunkw, co oznacza, e sama jest zaangaowana. Kobieta moe nie zdawa sobie w peni sprawy ze stopnia swojego osobistego udziau, lecz nie moe zaprzeczy obecnoci zwtpienia we wasnym yciu. Istniej przypuszczenia, e problem nigdy nie by dyskutowany - a przynajmniej nie w sposb racjonalny. Zamiast tego urazy byy tumione i wypierane, konfrontacje zamieniay si w cig bezsensownych oskare, za blisko i zaufanie podkopywa brak porozumienia. Ci, ktrzy nie maj jeszcze lubu, zwlekaj z nim; ci, ktrzy go maj, auj w pewnych momentach, e w ogle do niego doszo. Dwoje ludzi, ktrzy kiedy si kochali, teraz uwaa, e nawet si nie lubi. A jednak - ile w nich brawury! Wszystko jest w porzdku. Jestemy po prostu par szczliwych ludzi, ktrzy razem brn przez ycie. Oczywicie, mamy swoje problemy - ale kt ich nie ma? Zawsze sobie jako poradzimy". Jednak pomimo uporczywego tumienia i wypierania, zawsze pozostanie co, czego nie da si ukry. Jedni uwaaj to za najmocniejsze ogniwo acucha, ktry czy ze sob dwoje ludzi. Drudzy powiadaj, i jest nie tyle najmocniejsze, ile najbardziej zauwaalne. Bez wzgldu jednak na rnic opinii, owa wi stanowi jeden z podstawowych skadnikw naszej natury - i jeli sprbujemy stumi w sobie jej potrzeb czy zanegowa j, odwrci si przeciwko nam. Tym nieustpliwym ogniwem w acuchu stosunkw midzyludzkich jest seks. Mczyni z syndromem Piotrusia Pana maj problemy z seksem. S one przenoszone na ich stosunki z kobietami. Rzadko kiedy zdarza si, by kowe wspycie takiego mczyzny z on czy kochank byo szczliwe. Jeli tak jest, naley uwaa to za lekki przypadek SPP. 139

Syndrom Piotrusia Pana Najczciej kade z partnerw odczuwa coraz wikszy brak satysfakcji ze wspycia, lecz nigdy nie dziel si otwarcie swoimi opiniami. Pene skrpowania przeprosiny, zjadliwe docinki i jawne garstwa - oto sposoby, jakimi dwoje ludzi radzi sobie z problemem. I cho usiuj odsun od siebie myl o kopotach, apetyt seksualny domaga si zaspokojenia. Brak satysfakcji kowej staje si jedn z charakterystycznych oznak zaburzonej wizi midzy dwojgiem ludzi. I nie sposb go zanegowa. Mona uwaa, e zwtpienie, ktre narasta u osoby dotknitej syndromem, nie moe by rozpatrywane z pominiciem niezaspokojenia seksualnego. Niezadowolenie z seksu bywa cz sto tym, co amie zakaz milczenia. W momencie ujawnienia zy seks" zaczyna by postrzegany jako problem. W rzeczywistoci jest tylko symptomem. Jedynie w przypadku, kiedy dwoje ludzi zdoa dotrze do prawdziwych przyczyn, ukrytych za symptomem, ich zwizek ma szans na ozdrowienie.

Uczy si odczuwania
Glenn mia czterdzieci dwa lata, przedwczesn siwizn i gos, z ktrego emanowaa pewno siebie. By nie tylko czowiekiem sukcesu, ale rwnie mia energiczn on, dwoje wspaniaych dzieci i duy dom na przedmieciu. Niejeden powiedziaby z zazdroci, e Glenn znalaz kur, ktra znosi, zote jaja. Jednak niedugo po jego czterdziestych urodzinach zote jaja okazay si zbukami. ona zacza kwestionowa narzucon rol gospodyni i matki, dzieci wkroczyy w burzliwy okres dorastania, a on sam stwierdzi, e praca przynosi mu coraz wiksze obcienia i coraz mniejsze dochody, za wasne ciao zaczyna delikatnie dawa do zrozumienia, i alkohol zdobywa nad nim przewag. A co najgorsze, w jego ycie wkrado si nieubagane zwtpienie, czynic kady dzie o ton czarniejszym od poprzedniego. Zaprzecza jakiemukolwiek pogorszeniu swego ycia, cho ona zacza mwi o separacji. Dana od kilku miesicy chodzia do psychoanalityka i bezustannie nalegaa na Glenna, by zaj si rozwizaniem swoich problemw. Poszed do lekarza i kaza si kompletnie przebada; by niemal rozczarowany, gdy usysza, e jest w dobrej formie. Mia skryt nadziej, i problemy nie bd miay podoa emocjonalnego. Jednak w gbi serca zna prawd, ale jeszcze byo za wczenie, by mg wyzna j przed samym sob. Pojawi si w moim gabinecie z niespodziewanym ostrzeeniem: - Z gry was skrelam, chopcy. Sprawiacie wraenie jeszcze bardziej po pieprzonych ni reszta. I nigdy nie powiecie, co naprawd mylicie. Nie mam zamiaru siedzie tutaj i wyciga z siebie bebechy - a potem wyj i zastanawia si, co pan doktor sobie pomyla na temat tego , co mwiem. Rzeczywicie, wietnie trafi! - ona twierdzi, e potrzebuj psychoterapii - oznajmi i czeka co powiem. 140

Po trzydziestce: zwtpienie - A rzeczywicie pan potrzebuje? - Nie wiem, nie jestem lekarzem. Na dowd pokaza mi dokumenty; postanowiem potraktowa go agodnie. - Ja rwnie nie wiem - wic wyglda na to, e obaj mamy kopot. - Moe mgby mi pan jednak poradzi w jednej sprawie. Co ma robi mczyzna, kiedy ona wcieka si na niego i zabiera mu wszystko na czym mu zaley? - To nie brzmi, jak pytanie. Raczej, jak prba powiedzenia mi czego. Moe wobec tego powie pan? - Wszystko, na czym mi zawsze zaleao zostao mi wyrwane. I nic nie mog zrobi. ona musi si odnale - tak twierdzi - ale za kadym razem okazuje si to cholernym niewypaem. A ja trac rodzin. Zwtpienie Glenna maskowane byo rozdranieniem. Nie mogem si spieszy. - W jakim sensie? - Dana decyduje si skoczy college - a ja musz przekopywa si przez jej szpargay, eby odszuka informator. Potem zachciewa jej si pracy na p etatu - i musz wraca do zabaaganionego domu. A potem zapisuje si jeszcze na wieczorowe kursy, wic musz gna prosto z pracy, eby zwolni jak po mylon nastolat, ktra ma pilnowa moich dzieci. Smarkula tymczasem rozpiera si w moim fotelu, popija moj lemoniad, objada si moimi herbatnikami i gada przez telefon - podczas gdy moje dzieciaki, ktre prawdopodobnie w ogle nie potrzebuj opiekunki, prbuj si nawzajem wymordowa. Ciko pracuj, zarabiam duo pienidzy, mam swoj pozycj w gminie, a kady sukces okupiem cholernym wysikiem. A teraz - czym mi si ona odpaca? Przesiaduje u jakiego cholernego apiducha, nagle stwierdza, e musi si zrealizowa i zaraz zaczyna mwi o karierze i separacji. A wreszcie okazuje si, e to ja potrzebuj pomocy. Co za szwindel! Poniewa, jak stwierdzi, nie uznaje okresu ochronnego dla apiduchw", uznaem, e najlepsza bdzie strategia maych krokw. - Wyranie si pan tym przejmuje. - Cholernie! Czowiek pracuje, eby rodzina miaa wszystko - i jak mu si odwdziczaj? Powiem panu: traktuj go jak miecia, ot co! - Rozmawia pan o tym z on? - A jak pan, do cholery, myli? - Spiorunowa mnie wciekym spojrzeniem, jakbym to ja zrujnowa jego marzenia. - Jasne, e tak. Ale za kadym razem, kiedy prbuj rozmawia, mwi, e ja jej nie sucham! Odpowiadam, e suchabym, gdyby miaa co interesujcego do powiedzenia, Ale gdzie tam; stale powtarza te same pierdoy. Musz si odnale, a ty mnie nie rozumiesz". - Jego przenikliwy gos nabrzmia szyderstwem i cynizmem. - Czy jawnie wymiewa si pan z ony? - zapytaem.

141

Syndrom Piotrusia Pana - Nie wymiewam si; po prostu usiuj zrozumie, dlaczego chce ebym cierpia. W kocu po tym, co dla niej zrobiem, nie zasuguj chyba na to, eby cay mj wiat leg w gruzach. U licha, miaem tysice okazji do skokw w bok, ale nigdy nie zrobiem tego Danie. Byem tak lojalnym mem - i co mi z tego przyszo? Milczaem, celowo pomijajc temat seksualny; wiedziaem, e za chwil powrci. Z obudnym zadowoleniem z siebie Glenn zaproponowa mi rozwizanie zagadki umysowej: - No wic, co o tym mylisz, doktorze? - Co myl? C, skoro chce pan, ebym by szczery, powiem. Ot po winien pan teraz wzi kurs na lito nad sob i opowiedzie mi o swym cierpieniu, gdy jasne jest, e cierpi pan okrutnie. Odchyli si w fotelu, wzi gboki oddech i rozluni krawat. Przebysk chopicego uroku rozjani na moment jego twarz. - Nie krpuj si, powiedz, co naprawd mylisz. Jako to znios - zaartowa. - Powiedzia pan, e chce, bym szczerze wypowiedzia swoj opini. Czy nie przesdziem? Jego odpowied zdumiaa mnie. - Nie, dziki Bogu nie pozwoli mi pan na wyrzucenie z siebie caego tego gwna. Moe pan tego nie wiedzie, lecz znakomicie umiem zwodzi ludzi. Jestem nawet zdolny wmwi samemu sobie, e wiem, co jest grane. Ale tak naprawd - nie wiem. Mj wiat si rozpada, a ja nie mam zielonego pojcia, co robi. Z pewnoci potrzebuj pomocy - ale skd si to wszystko wzio, nikt nie zrozumie. To nie jest dobre dla mojego image'u, jeli wie pan, o co chodzi. - Przeraa to pana, prawda? - Cholernie. A pana by nie przeraao? - Z pewnoci. - Mam czterdzieci dwa lata; mam wszelkie szans, by sta si managerem w skali krajowej; mam cudown on, ktr szczerze kocham, dwjk dzie ciakw, ktre uwaam za najwiksze osignicie od czasu, kiedy wynaleziono tosty - a moje ycie wali si w gruzy na moich oczach. I nie wiem, jak to powstrzyma. Tak, to mnie przeraa. Wicej - jestem spanikowany. Glenn opowiedzia o kilku waniejszych okresach swojego ycia w czasie sesji, ktre trway po kilka godzin kada. Wyraa al, e on i jego ojciec nigdy nie byli blisko. Czu si zdegustowany faktem, i obsesyjnie pragn podoba si innym, a nie mi prawdziwych przyjaci. Zniechca go wasny egoizm; zbyt czsto sysza samego siebie, naduywajcego zaimka moje". Dowiadcza ogromnie ambiwalentnych uczu, gdy dostrzega jak wci mocno trzyma si matczynej spdnicy. 142

Po trzydziestce: zwtpienie Kiedy doszlimy do problemu seksu, Glenna ogarno zakopotanie i poczucie winy. Zacz mwi o sobie, jak gdyby by najsynniejszym kochankiem wiata. Jednak niedbaym gestem odwrci stereotyp macho", wyznajc, i trudno mu jest szczerze i otwarcie pogodzi si z wasn seksualno ci. Zrekonstruowa na mj u ytek jedno z ostatnich przey, by w jego mniemaniu - udowodni, e wreszcie przesta si ukrywa w szafie" i zaakceptowa spontaniczny charakter swojej seksualnoci. - Tydzie temu wrciem wczeniej do domu. Dana odkurzaa meble; wygldaa bardzo sexy w szortach z obcitych dinsw. Zaszedem j z tyu i zapaem za pup - tu Glenn wycign rce i rozwar palce, demonstrujc sposb, w jaki zainicjowa gr wstpn" - i popchnem ku stoowi w ja dalni. Zaczem rozpina jej te szorty, a ona odpychaa mnie, mwic, e nie chce, ebymy robili to tutaj. Dzieci wyszy; wiedziaem, e mamy chwil czasu. Dalej j rozbieraem. Powiedziaa, ebym przesta, ale byem pewien, e w kocu jej si to spodoba. W miar jak mwi, jego duma stawaa si tak wielka jak jego pycha. Nasze emocje skieroway si w dwch przeciwnych kierunkach: on by podekscytowany; ja - posmutniaem. - Jako przygniotem j do stou i wszedem w ni. I w kocu przestaa protestowa - tu umiechn si z zakopotaniem. - Nie trwao dugo. Nie pami tam nawet, czy udao mi si wytrzyma p minuty - ale byem w porzdku. Siedziaem w milczeniu, odtwarzajc sobie w myli sens tego, co Glenn mi przed chwil powiedzia. Byo oczywiste, e zupenie nie zdawa sobie sprawy z charakteru swojego postpowania. W najbardziej agodny, najbardziej yczliwy sposb, na jaki mogem si zdoby, doprowadziem go do zderzenia z tward rzeczywistoci. - Glenn, zgwacie wasn on. Moe nie z punktu widzenia prawa lecz fizycznie i psychicznie zgwacie j. Poszarza na twarzy, szczka mu opada, wzrokiem penym przeraenia patrzy w pustk. Nawet nie drgn; nie sdz, by zachowa zdolno reagowania. A wreszcie oczy zaszkliy mu si zami i wyszepta: - O, mj Boe! Teraz dopiero olnio go. Nagle tysice spraw, z ktrych dotd nie zdawa sobie sprawy, nabray ostrych konturw, dostrzegalnych dla jego wewntrznego oka. Glenn by w szoku. Co chwila szepta: O Boe!". Co jaki czas zerka na mnie i widziaem zy, napywajce mu do oczu. Przez pi minut przetrawia to, co usysza; dla psychoterapii jest to okres rwny przemyleniu caego ycia. Kiedy przemwi, sowa z trudem przechodziy mu przez gardo. 143

Syndrom Piotrusia Pana - Oczywicie - to wanie zrobiem. Zgwaciem on, skrzywdziem je dyn osob, na ktrej naprawd mi zaley. Jestem cholerna winia. Jego krytycyzm wobec samego siebie podszyty by przemonym poczuciem winy. Cigle milczaem. Szok, jaki przynis mu wgld we wasne motywacje, sprawi, e teraz ju si nie oszczdza. - Zszedem na samo dno. Wszystko, co mwia Dana, jest prawd. Byem zbyt gupi, by to dostrzec. Ona mwi, e nie umiem jej kocha i nie szanuj jej. Mwi, e nie wiem, jak wyraa uczucia. I e musz dorosn. Syszaem, jak to wszystko mwi, ale nigdy jej nie suchaem. Przerwa nie mogc opanowa myli. - Jak ja si z tego wygrzebi? Jak naprawi krzywdy, ktre zrobiem? Jak mam zacz? - Desperacko usiowa uciec przed drczcym go koszmarem poczucia winy. - Jest kilka rzeczy, ktre naley zrobi. Po pierwsze - zapomnie o wasnej winie. Obwinianie si nie ma sensu. Po drugie - skupi si cakowicie na procesie dojrzewania psychicznego. Psychoterapia moe w tym momencie wiele pomc. Po trzecie - wrci do domu, uciska on, powiedzie, e si j kocha, a potem wzbudzi w niej nadziej, e wszystko moe si zmieni. Glenn nie by przekonany. - Czy nie musimy porozmawia o tym, co zrobiem? - A po co? Co dobrego wam przyjdzie z roztrzsania kadego nierozwa nego uczynku, kiedy lepiej jest zapomnie? Jeli Dana jest taka, jak j pan opisywa, z pewnoci nie bdzie chciaa przypomina sobie takich wydarze. Moe chcie porozmawia z panem o swoich seksualnych potrzebach, ale mam nadziej, e nie bdzie analizowa kadego bdu. Zreszt zamiast my le o tym, jakim by pan durniem, okae jej pan uczucie i bdzie z pewnoci szczliwa, e nie musi pamita o przeszoci. - Jednak czuj, e musz j przeprosi. - Dobrze! Powiedz jej to. Tylko nie zadrczaj jej paczem i baganiami o przebaczenie. - A jeli nie zechce mi wybaczy? - Wwczas bdzie to znaczyo, e ona ma problemy. W tydzie pniej spotkaem si z Glennem i Dan. Dana nie bya zawzita, lecz miaa problemy. Mianowicie stworzya strategi obronn przeciwko obojtnoci ma. I wanie j powinna zarzuci, jeli mia si narodzi nowy" Glenn. Wytumaczyem jej to nastpujco: - Nie bya pani w stanie wzi odwetu na Glennie fizycznie, tote zemcia si pani na nim psychicznie. Nie zatracia pani, tak jak Glenn, kontaktu ze 144

Po trzydziestce: zwtpienie swoimi uczuciami. Dlatego jest pani silniejsza od niego, przynajmniej w tym wzgldzie. Std zrozumiae jest, e prbowaa pani znale si z nim na rwnej stopie, zadajc mu cios w najsabsze miejsce. Syszaem, e nabraa pani zwyczaju lekcewaenia go za brak uczuciowoci, wymiewania jego emocjonalnych brakw, szydzenia z prb bycia czuym. A teraz, kiedy zapowiada si zmiana, moe pani mie nieuwiadomion tendencj do posugiwania si taka taktyk walki, kiedy tylko bd wystpoway napicia. Ale nie trzeba si martwi na zapas. Jak wasze wzajemne porozumienie wzronie, problem rozwie si sam. Dana rwnie wykazywaa dobr wol. Zapytaa: - Co zatem mam robi, gdy stary nawyk dojdzie do gosu? - Pogodzi si z nim. Nie musi si tego lubi; po prostu trzeba powiedzie sobie, e wszystko jest OK. Musi pani pogodzi si z faktem, e oboje nabralicie zych nawykw. Jednak dziaajc wsplnie, macie szans zmieni zasady funkcjonowania waszego ukadu. Glenn ze wzruszajc czuoci pochyli si ku onie i powiedzia: - Chc, eby nasze maestwo byo lepsze i wypruj z siebie yy, eby tego dopi . - Zawaha si na moment, a potem odwa y si zada pytanie: - Czy jeszcze mnie chcesz? Dana umiechna si przez zy i powiedziaa: - Oczywicie, e tak. Glenn odwrci si do mnie, rwnie mia zy w oczach. - Boe, tak chciabym j przytuli - westchn. Z ca szczeroci, tak jak tego ode mnie oczekiwa, wykrzyknem: - Wobec tego zrb to, stary durniu, i nie zawracaj mi gowy! Niemal skoczy przez pokj i chwyci Dan, jakby ba si, e ucieknie. Przeprosiem, tumaczc si, e musz sobie zrobi krtk przerw. Kiedy wrciem, trzymali si za rce na kanapce, jak dwoje dzieciakw na pierwszej randce. Daem im ostatnie przykazanie: - Bdziecie mieli problemy. Dawne zmory mog wypeza z ukrycia w najmniej spodziewanym momencie. Ale atwo dacie sobie z nimi rad. W tym celu zalecam metod przytulanki". Kiedy si wam zwarz nastroje, jak najszybciej odsucie si od siebie. Niech kade schowa si w najdalszym kcie domu. A potem, po p godzinie, odszukajcie si i - nic nie mwic - przytulcie si. Wtedy dopiero moecie porozmawia o tym, co jest nie w porzdku. Ich umiechy powiedziay mi, e kupili pomys. Glenn wprost tryska energi; ledwie mg zapanowa nad emocjami. - Tyle mamy sobie do powiedzenia. Tyle jest we mnie uczu. Boj si, e je strac, kiedy zaczn teraz o nich mwi. Prbowaem wyhamowa jego rozpd:
145

Syndrom Piotrusia Pana - Rozumiem ten lk, ale zapewniam, e pan ich nie straci. One zawsze byy, tylko pan po prostu o tym nie wiedzia. - A jeli pomimo wszystko opuszcz mnie i nie bd mg ich odzyska? - Bez paniki. Metoda przytulanki" cignie je z powrotem. - Ale czy bd potrafi j stosowa? - Na to - tak jak i na wszystko - jest tylko jedna rada. Trenowanie, trenowanie i jeszcze raz trenowanie... - Ale... - Hej! - przerwaem mu. - Daem wam znakomit rad , mo e by tak zamiast na zapas martwi si o swoje uczucia, zabra pan std Dan i potrenowa z ni te przytulanki, co? Kiedy trzymajc si za rce wychodzili z mego gabinetu prosto w blask wiosennego popoudnia, twarze promieniay im szczciem.

Cz trzecia

Praca nad zmian

Nastpne cztery rozdziay zawieraj szczegowe zalecenia dotyczce tego, co naley przemyle, zrobi i powiedzie, by pomc bliskim mczyznom majcym problemy Piotrusia Pana. Rodzice dowiedz si z nich, jak uchroni dzieci przed dostaniem si pod wadz Piotrusia b d jak pomc im w powrocie na drog do doroso ci i strzniciu ze skrzyde magicznego pyku Nibylandii. W rozdziale 13. namawiam kobiety, by podjy walk z wasnymi sabociami, i sugeruj, e wprowadzenie zmian w stylu codziennego ycia moe mie pozytywny wpyw na kochanego przez nich Piotrusia. Kobiety te powinny rwnie uwanie przeczyta pierwsz cz rozdziau 12. Dla rodzicw", nawet jeli nie maj dzieci. Kada, ktra kocha Piotrusia, wie, e ich stosunki przypominaj zwizek matki z synem. Moe to by skorygowane przez przywrcenie dojrzaych kontaktw. Przyjaciele i czonkowie rodzin, prbujcy pomc swoim Piotrusiom, odkryj po lekturze tych rozdziaw, e ich pierwotne intuicje byy najprawdopodobniej suszne. I zamiast rezygnowa z pocztkowych pomysw, zechc je rozwija. Ci za, ktrych problem bezporednio dotyczy, znajd inspiracj w opowieci Larry'ego (rozdz.15.). Ponadto wszyscy czytelnicy maj szans stwierdzi, e - bez wzgldu na to, jak ponure s perspektywy - nigdy nie jest za pno na prac nad zmian.

Rozdzia 12

Dla rodzicw
Rozgoryczenie spowodowane przez wyrzuty sumienia uwiadomio panu Darling, i jest czowiekiem, ktry wszystko musi robi przesadnie - gdy w przeciwnym wypadku zaprzestawa robienia czegokolwiek. Pani Darling nieczsto wychodzia wieczorami na kolacj; wolaa - kiedy dzieci ju usny - siada przy ich kach i porzdkowa im umysy na rano, zupenie jakby porzdkowaa szuflady. Pastwo Darling (rodzice Wendy) naleeli do tego rodzaju rodzicw, ktrzy przyczyniaj si do rozwoju syndromu Piotrusia Pana u synw. Barrie przedstawia nam pana Darling jako osobnika pytkiego i narcystycznego. Jego rozczulanie si nad sob i sarkazm lekko tylko zamaskowane s skonnoci do artw. Natomiast pani Darling zostaa przedstawiona jako nadopiekucza w stosunku do dzieci i protekcjonalna wobec ma. Wiele razy przekonujemy si, jak jest mczennic. W milczeniu znosi dziecinne wygupy maonka i znajduje swoje powoanie w obsesyjnym chronieniu wraliwych umysw dzieci przed tym, co interpretuje, jako obojtny, okrutny wiat. Napicie w domu pastwa Darling jest niemal namacalnie wyczuwalne. Jednym z pierwszych epizodw jest historia z muszk. Pan Darling nie potrafi jej zawiza. Gorzko skary si na niesprawiedliwy los, ktry skazuje go na walk z krnbrnym elementem wieczorowego stroju. ona reaguje sztywn dezaprobat. Reakcja pana Darling ujawnia samouwielbienie: Ostrzegam ci, Mary, e jeli ta mucha nie zawie si wok mojej szyi, nie pjdziemy dzi wieczr na to przyjcie. A jeli nie pjdziemy dzi wieczr na to przyjcie, nie pjd ju nigdy wicej do biura i wtedy oboje pomrzemy z godu, a nasze dzieci zostan wypdzone na ulic. Pani Darling kapituluje wobec napadu zego humoru ma i wie mu much. Dzieci przygldaj si temu z przeraeniem, bojc si, e jeeli mamie si nie uda, czeka ich gd i bezdomne ycie. Taka niedelikatno i maostkowo s typowe dla ojca Piotrusia. Rwnie charakterystyczne jest protekcjonalne zachowanie pani Darling. Obie reakcje, cho w tym przykadzie wyolbrzymione, przyczyniaj si do stworzenia atmosfery rodzinnej, w ktrej dzieci musz znosi nieustanny niepokj. A jak przekonalicie si po lekturze pierwszej czci ksiki, niepokj wyrzdza najwicej szkd w psychice chopcw w rodzinie. 149

Praca nad zmian Jeeli sdzicie, e u waszego syna moe wystpowa syndrom Piotrusia Pana, musicie podj dwie decyzje: Po pierwsze zdecydowa si, czy skupicie swoje wysiki na zapobieganiu, czy na uzdrawianiu. Mog pomc wam w podjciu tej decyzji, sugerujc, e jeeli wasze dziecko nie ma jeszcze szesnastu lat, najprawdopodobniej powinni cie skupi si na zapobieganiu. Je li ma wi cej ni szesna cie lat i wyranie dostrzegacie oznaki usztywnienia postaw narcyzmu i szowinizmu, proponuj, bycie nastawili si na uzdrawianie sytuacji. Druga decyzja jest trudniejsza. Waszym myleniem moe sterowa brutalna rzeczywisto. Nie bdziecie zdolni pomc dziecku, dopki nie zmienicie przynajmniej do pewnego stopnia swojej osobowoci i nie skonfrontujecie jej z wasnymi maeskimi problemami. Poniewa dziecko mieszkao z wami i miao z wami czste kontakty, sami przyczynilicie si do jego kopotw. Popenilicie pewne bdy. Pomog wam je znale, ale sami musicie je naprawi. Jeeli nie jestecie w stanie podj drugiej decyzji, nie macie si co zastanawia nad pierwsz. Jeli jestecie zdecydowani pomc dziecku, dokonajcie autotestu, opierajc si na ksice Barrie'ego. Jeeli jeste ojcem, dokonaj przegldu wasnego ycia emocjonalnego. Czy litujesz si nad sob? Czy obawiasz si wasnych uczu? Czy wiesz chocia, co naprawd czujesz? Czy przypisujesz sobie uczucia, ktrych w rzeczywistoci nie doznajesz, ukrywajc jednoczenie inne? Czy w danym momencie twoje emocje staj si dla ciebie problemem? Czy nie dokonujesz podwiadomego przeniesienia swoich maeskich rozczarowa, przesyajc synowi ukryte przekazy o ujemnych stronach charakteru ony? (patrz rozdz.4.). Jeli jeste matk, oce, na ile jeste protekcjonalna i nadopiekucza. Czy tolerujesz szowinizm ma, gdy obawiasz si zosta sama? Czy czujesz lito dla niego? Czy unikasz otwartego wyrzucania mu jego infantylnych zachowa? Czy brak odwagi powoduje, e unikasz odpowiedzialnej i konsekwentnej polityki? Czy dokonujesz przeniesienia swoich maeskich rozczarowa, napominajc syna, by nie by taki jak ojciec? Oto s pytania, ktre rwnie trudno jest zada, jak i znale na nie odpowied. Jeli masz tyle odwagi, by przyzna si do wasnych wad i bdw, jeste w poowie drogi ku realnej poprawie sytuacji. Powinna pj za ciosem i po przetestowaniu samej siebie zrobi co, co prawdopodobnie zaniedbaa zupenie przez ostatnie kilka lat. Bez wzgldu na wiek dziecka zacznij rozmawia z mem i staraj si sucha, co ma do powiedzenia. Konieczne jest autentyczne porozumienie z partnerem. A poniewa na wypracowanie go moecie potrzebowa caych miesicy, z jednym problemem naleaoby upora si ju teraz - gdy tylko odoycie ksik. 150

Dla rodzicw

Koniec z ukrytymi przekazami

Moecie podj natychmiastow akcj, majc na celu zastopowanie rozwoju i pogbiania si syndromu Piotrusia Pana. Natychmiast zaniechajcie ukrytych przekazw. Bez wdawania si w zbdne szczegy, powiedzcie dzieciom, e popenialicie bd, przerzucajc na nie swoj frustracj. Wyjanijcie im, e wasze nieporozumienia maeskie nie s ich win. Nastpnie wdraajcie racjonalne, dyscyplinujce procedury, nie dopuszczajc do nieprawidowych zachowa, i wyrabiajcie w dzieciach odpowiedzialno za wasne postpki. Tylko z pozoru atwo jest nakaza zaprzestanie ukrytych przekazw. Ale mona to zrobi. Jeli macie naprawd siln motywacj, by uwolni wasze dzieci od niepotrzebnego bagau niepokoju, bdziecie nasuchiwa, czy w wasze rozmowy nie wkradaj si ukryte przekazy. Kiedy je wykryjecie, zaprzestacie ich natychmiast - nawet gdybycie mieli przerwa zdanie w p sowa. Kiedy zapiecie si na tym, e nadalicie utajony komunikat, ujawnijcie go jak najszczerzej i posucie si wasnym bdem do zademonstrowania waszego problemu. Jeli nie brak wam miaoci, poprocie dzieci, by pomogy wam wykry ukryte przekazy. Moecie by pewni, e je usysz. Zdejmijcie ciar winy z ramion dzieci, tumaczc, w jaki sposb przenosicie na nie wasz frustracj. Zamiast czyni im wymwki, powiedzcie, e zastosujecie racjonaln dyscyplin, by wyrobi w nich odpowiedzialno za wasne postpowanie. Moecie unikn przymusu narzeka, skupiajc si na zachowaniach dzieci. Takie behawioralne podejcie wyeliminuje z waszej strony dziaania powodowane uprzedzeniami. Jeli jako matka moesz liczy na wspdziaanie partnera, bdziesz zdolna w stosunkowo krtkim czasie rozadowa napicie w domu. Jeli nie, musisz dawa sobie rad sama. Jeeli na przykad twj m nie chce si przyzna do ukrytych przekazw, musisz ostrzec go, e bdziesz zmuszona mwi o nim za jego plecami. Jest to bardzo niemia sytuacja - ale konieczno uwolnienia dzieci od winy sprawia, e nie da si tego w tym przypadku unikn. Jeli masz odwag by zaatakowa ten problem sama, moe uda ci si w kocu zachci ma do naladownictwa. Stosuj t niemi strategi tylko wtedy, gdy dokonaa ju wszelkich racjonalnych prb porozumienia si z partnerem.

Porozumiewanie si
Kiedy ju ty i twj partner przestalicie nadawa ukryte komunikaty, musicie wyeliminowa ich przyczyn. Dokonacie tego poprzez udronienie kanaw normalnej komunikacji. Jeli macie odwag, by roztrzsa negatywne aspekty waszego zwizku, macie szans dokona rewolucyjnej przemiany w atmosferze domowej. Im wczeniej przeamiecie bariery komunikacyjne, tym szybciej 151

Praca nad zmian zmniejszycie tumion frustracj i wyeliminujecie niepokj, ktry gna modych ludzi ku Nibylandii i wpdza ich w syndrom Piotrusia Pana. Pierwsz przeszkod jak napotkacie, bdzie usprawiedliwianie unikania prawdy. Wyrniem dwie postawy i obie s jednakowo bdne. Jedna wystpuje u ojcw, druga - u matek. Korzystajc z podanej poniej skrtowej charakterystyki, bdziecie mogli zrekapitulowa sobie tre ukrytych przekazw, o ktrych mowa bya w rozdziale 4., i przeledzi, jak postawy rodzicw sprzyjaj powstawaniu tych ukrytych przekazw. Ponadto podsuwam standardow reakcj na kad z tych postaw. Jeli przyjmiecie moj logik, atwiej wam bdzie poradzi sobie z prawd. Po pierwsze przyjrzyjmy si ojcu Piotrusia i sprbujmy przeledzi jego rozumowanie. A potem zobaczymy, jak uzupeniaj si ukryte przekazy matki i ojca. Ukryte przekazy ojca dla syna: Niech twoja matka da mi spokj. Nie sprawiaj przykroci matce. Twoja matka nie rozumie mczyzn. Wiesz, synu, jakie s kobiety...

Uzasadnienie ojca: Moja ona jest osob sab, a moj powinnoci jest ochrania j. Stale ma kopoty, bo reaguje przesadnie emocjonalnie, a zwaszcza wtedy, kiedy ma do czynienia z dziemi, a ju szczeglnie z naszym synem. Nie znosz, gdy jest podenerwowana, bo potem wsiada na mnie. Jako kobieta nie moe zrozumie, e chopak musi by chopakiem. Jeli uda mi si wytumaczy synowi, e ma j rozumie, by moe obaj oszczdzimy sobie wiele kopotu. Zreszt prdzej czy pniej sam dowie si prawdy o kobietach. Alternatywny punkt widzenia: Jeeli otaczasz on opiek, kiedy ona tego nie potrzebuje, tym samym skaniasz j, by bya kompletnie zalena od ciebie - a to ci coraz bardziej drani. Twoja ona nie jest z pewnoci osob pozbawion wasnej woli - i jestem pewien, e moesz mi poda wiele przykadw, wiadczcych o jej sile. Skoro unikasz otwartej konfrontacji z ni, znaczy to, e traktujesz j jak dziecko a wtedy ona reaguje buntem. Chopcy mog sobie by chopcami - ale czy ma to usprawiedliwia kryzys, w jakim si znajduj, albo twj brak odpowiedzialnoci? Jeeli nie zmienisz swojej postawy, przekaesz swoje saboci synowi, a on bdzie mia najprawdopodobniej te same problemy i podobne uprzedzenia wobec wasnej ony. 152

Dla rodzicw Ukryte przekazy matki dla syna: Nie denerwuj ojca. Zachowujesz si jak ojciec. Twj ojciec nie ma wyczucia. To bardzo le, e dla twojego ojca praca jest waniejsza ni rodzina.

Uzasadnienie mamy: Ma zachowuje si czasami jak dziecko. Chce postawi na swoim i dsa si, kiedv mu si to nie udaje. Czsto traktuje mnie jak obywatela drugiej kategorii, bardziej cenic sobie swoj prac i towarzystwo kumpli ni przebywanie ze mn. Kiedy syn odgrywa obojtnego, wiem, e naladuje ojca. Jeli tego nie zmieni, to mog tylko sobie wspczu, tak jak wspczuj innym kobietom, ktre wpady podobnie jak ja. Alternatywny punkt widzenia: Czy kiedykolwiek pomylaa, e m traktuje ci jak obywatela drugiej kategorii tylko dlatego, e sama go do tego zachcasz? Czy rzeczywicie jeste przekonana o swoich racjach? Jeli tak, nie moesz akceptowa jego uprzedze. Zgadzajc si na taki sposb traktowania ci przez ma, pokazujesz tym samym synowi, e kobieta jest kim podrzdnym. Jest cakiem moliwe, e zamiast zmienia syna, powinna zmieni sam siebie. Pene uprzedze uzasadnienia tworz dystans midzy rodzicami i ka dzieciom stawa midzy nimi. Prowadz do czytania w mylach i odgadywania motyww, dwch rodzajw aktywnoci umysowej, ktre cigaj nieszczcie na maestwo. Jeli ty i twj partner macie odwag, by otworzy przed sob dusze, i jeli przyjmiecie logik alternatywnych punktw widzenia, bdziecie gotowi do obustronnej konfrontacji. Powietrze moe si oczyci dopiero po gwatownej burzy. Oywcza atmosfera, jaka zapanuje wtedy w waszym domu, nie tylko powstrzyma rozwj syndromu, ale i nada nowy wymiar waszym maeskim stosunkom. Jeeli musisz stawi czoo ukrytym pretensjom i tajnym planom, prawdopodobnie ty i twj partner jestecie w stanie wojny. Bdziecie przenosi na siebie swoje frustracje i stwarza chwilowe napicia, ktre mog okaza si trudne do zniesienia. Aby obrci na swoj korzy te utarczki, potrzebujecie przewodnika, ktry ustrzegby was przed popadniciem w jeszcze gorsz sytuacj. Sugeruj, bycie kupili ksik, napisan przez lekarza, ktry nauczy tysice par sztuki walki fair". Ksika George'a Bacha i Petera Wydena The Intimate Enemy (Znajomy nieprzyjaciel" - patrz dodatek: Poyteczne lektury") moe - tak jak wiele innych samouczkw - zosta niewaciwie wykorzystana. Jeli prowadzisz
153

Praca nad zmian rozgrywk ze swym partnerem bez chci odnowy waszego zwizku, nie speni swojej roli. Kiedy jednak marzysz o konstruktywnej zmianie, ksika stanie si skarbnic nieocenionych wskazwek. Autorzy uczulaj czytelnika na skutki, jakie odczuwaj dzieci w wyniku napitej sytuacji w maestwie rodzicw. Pisz: Dzieci staj si ulubionym celem, kiedy oboje rodzice przenosz swoje problemy na innych. Wikszo nieporozumie maeskich na temat dzieci bynajmniej nie dotyczy tych ostatnich. Niezgoda panuje midzy rodzicami; dziecko stwarza jedynie pretekst do star." Jeli postanowicie wykorzysta t ksik do nauki walki fair", su kilkoma wybranymi wskazwkami, opracowanymi przez doktora Bacha: Powinnicie narzuci sobie obowizek mwienia o swoich wtpliwociach i alach jzykiem osobistych przekona i uczu. Okrelajcie swoj postaw tak wyranie, jak to tylko jest moliwe. Walka fair" przybiera w tym momencie form powanej, przemylanej dyskusji. Nie obawiajcie si uczy, jak wyraa niech i wrogo. atwo jest kocha kogo; natomiast sztuk prowadzenia sporw trzeba wiczy. Kompromis stanowi najwaniejszy produkt uboczny procesu walki fair. Chwyty poniej pasa" maj fantastyczne skutki. Jeli jedno z was przywouje sprawy z przeszoci tylko po to, by dokuczy drugiemu - wwczas stosuje chwyt poniej pasa. Naley mie si na bacznoci w momencie wczenia w rozgrywk pretensji dotyczcych poycia seksualnego. Zwykle zapomina si wtedy o zasadach uczciwej walki. Umiejtno suchania jest decydujcym czynnikiem w prowadzonej przez was kampanii. Pytania: Co chcesz przez to powiedzie?", Co przez to rozumiesz?" i Sprbuj si domyli, o co ci chodzi", obrazuj trzy dziaajce na zasadzie sprzenia zwrotnego techniki, majce uatwi wysuchanie partnera. Jeli nie dochodzi do adnych rozstrzygni bd te obie strony stale stosuj chwyty poniej pasa, powinnicie powoa specjalist od terapii maeskiej na sdziego waszej walki. Na podstawie wasnych dowiadcze z prowadzenia terapii maeskiej mog dorzuci jeszcze kilka innych rad: Nie forsujcie rozstrzygnicia spraw, w ktre zaangaowane s uczucia. Pewne emocje z zasady nie poddaj si zmianom; natomiast moe po jawi si zrozumienie i akceptacja. 154

Dla rodzicw Ostronie ze zdaniem: Czuj, e...". Stanowi ono zason dymn, ktra ukrywa raczej, ni ujawnia uczucia. Mwic prociej, nie moecie czu-e-co-tam...". Wy po prostu czujecie si wciekli, rozaleni, smutni, radoni, zmieszani itd. Kiedy partner lub partnerka przedstawia swoje uczucia, zaczynajc od Czuj, e...", twierdzi tym samym, e co nie jest uczuciem. Nie dajcie si zwie tej dymnej zasonie. Dokonajcie natychmiastowej konfrontacji, proszc partnera: Powiedz mi co czujesz, a nie co mylisz". Wzajemne suchanie siebie jest spraw decydujc. Jednak rwnie wane jest suchanie samego siebie. Jednym ze sposobw sprawdzenia tej ostatniej umiejtnoci jest zapytanie drugiej osoby: Jak rozumiesz moje sowa?" Inny polega na trenowaniu wewn trznego nasuchu w obecnoci przyjaciela, ktry moe wam w tym pomaga. Jeli w sytuacji konfrontacji z partnerem bdziecie mieli trudnoci w wysawianiu si, sformuujcie sobie w formie notatek tezy, po zwalajce na dokadne i wyrane okrelenie swojej postawy. Unikajcie czytania w mylach i odgadywania motywacji. Moecie to osign, posikujc si raczej zaimkami ja" i moje", ni ty" i twoje". Nie mwcie partnerowi czy partnerce, co myli czy czuje - to jest jego (czy jej) sprawa. A oto kilka zwrotw wprowadzajcych, pozwalajcych ustawi si wam na waciwej pozycji: Chciabym(abym) porozmawia o...", Kiedy tak postpujesz, czuj si...", Prosz ci, eby...". W konfrontacji z takimi stwierdzeniami odpowiadasz: Kiedy tak mwisz, czuj...", Moj intencj jest...", Zgadzam si (nie zgadzam si) speni twoj prob". Nie dcie do totalnej konfrontacji w krtkim okresie. Pozwlcie swoim mylom i uczuciom ujawni si wtedy, kiedy tego chcecie - nie za wtedy kiedy powinno si", naleaoby" bd trzeba" je ujawni.

Jest jeszcze jedna rzecz, ktrej dowiedziaem si o rodzicach Piotrusia - niezbyt przyjemna, lecz prawdziwa: Istnieje due prawdopodobiestwo, e to ona bdzie inicjatork kadej konfrontacji czcej si z nieporozumieniami maeskimi.

Kobiety s przewanie bardziej wiadome swoich emocji (co niekoniecznie oznacza kontrol nad nimi). Jeli jeste kobiet, to prawdopodobnie bya zachcana do zgbiania swojego ycia emocjonalnego i aktywnego uczestniczenia w podzielaniu uczu innych. Moe nawet dosza do skrajnoci, jak jest mylenie sercem. Jeli jeste mczyzn, to prawdopodobnie uczye si tu-

155

Praca nad zmian mi swoje emocje do momentu, w ktrym uczucia staj si nagle elementem procesu poznawczego. Jednym sowem, czujesz mzgiem. Nierwnowaga my li i uczu nigdy nie wyst puje tak wyra nie jak w momencie, gdy rodzice staj twarz w twarz z syndromem Piotrusia Pana. Tatu jest przekonany, e problem moe by rozwizany jedynie za pomoc chodnego i logicznego rozumowania. Mamusi za ogarnia fala emocjonalnego blu, ktry paraliuje j tak, i jakakolwiek sensowna strategia rozmywa si w przesadnej uczuciowoci. Mamusia krytykuje tatusia za to, e jest nieczuy; tatu krytykuje mamusi za to, e jest histeryczk. Oboje s bezsilni wobec problemu. Tak si skada, e ludzie musz najpierw dozna dojmujcego emocjonalnego blu, nim podejm ryzyko zmiany swojego status quo. Czuj instynktownie, e zmiana oznacza pogorszenie, nim zacznie by lepiej. A poniewa kobieta bywa bardziej skonna do cierpienia z powodu problemw rodzinnych, jest bardziej prawdopodobne, e to ona wanie zacznie koysa odzi. Kobiety czsto czuj uraz do mw za to, e s zimni i nieczuli". Nie tylko cierpi z powodu kumulujcych si zych nastrojw, ale rwnie s wcieke, poniewa czuj, e osoba, ktra powinna je kocha, okamuje je. Jeli czujesz si oszukana z powodu braku czuoci ma, rozwa tak moliwo: oto jest wielu mczyzn, ktrzy desperacko wrcz staraj si troszczy o on i dzieci - lecz strcili kontakt z wasnymi emocjami. I choby to brzmiao nie wiem jak dziwnie - ci panowie naprawd nie wiedz co czuj. Wielu ojcw Piotrusiw cierpi na t sam emocjonaln impotencj co ich synowie. Mczyni ci przez wiele lat grasowali na tyach oddziau Piotrusia Pana. Jedyn rzecz, ktr powstrzymuje ich od rzucenia si w sam rodek szeregw zagubionych chopcw, jest zdolno do wytonej pracy. I cho pracowito moe ulec wynaturzeniu, przeradzajc si w maniactwo, staje si dla nich czym, z czego mog by autentycznie dumni; niestety jest to przewanie jedyny powd do dumy. Jeeli taki mczyzna jest ojcem twoich dzieci, bdziesz szukaa bardziej szczegowych rad, dotyczcych moliwoci poprawienia waszych coraz bardziej pogarszajcych si stosunkw. Poniewa rozdzia powicony jest rodzicielskim troskom, sugeruj by rwnie uwanie przestudiowaa nastpny, w ktrym skupiam si na wskazwkach dla on i kochanek Piotrusiw. Jeeli bowiem jestecie i matkami i onami, istnieje prawdopodobiestwo, e w kocu - przynajmniej w sferze emocjonalnej - bdziecie mie do czynienia z dwiema wersjami syndromu Piotrusia Pana.

Jak pomc Piotrusiowi Panu?

Kiedy ju nastpia konfrontacja w sprawie porozumienia w waszym maestwie, musicie skupi si na dzieciach. Chocia ksika w zamierzeniu ma 156

Dla rodzicw pomc Piotrusiom, wiele rad w niej zawartych moe odnosi si do modych ludzi w ogle. Wiedzc o tym, skoncentrujcie si na najstarszym synu albo w ogle na synu, u ktrego wystpuj zachowania opisane w rozdziaach 3-8. Jeli chopak nie ma jeszcze szesnastu lat, pomylcie o zapobieganiu; jeli jest starszy, wecie pod uwag sugestie dotyczce zwalczania syndromu. Dlaczego 16 lat? Kiedy Piotru obchodzi szesnaste urodziny, ma ju w dorobku zaawansowane poczucie nieodpowiedzialnoci" i coraz wikszy baga niepokoju. Znalaz chwilowe wyjcie, doczajc do grupy rwieniczej, ktra prawdopodobnie w duo wikszym stopniu ni wy przyczynia si do uksztatowania jego postawy yciowej. Tote jeli nawet dokonalicie znaczcego zwrotu w waszych wzajemnych stosunkach i oczycilicie atmosfer domow z napicia, moe by za pno. Moliwe, e syn nauczy si ignorowa was. Jednake, kiedy szesnastolatek jest infantylny jak na swj wiek bd nie rozwiny si u niego wszystkie symptomy SPP (na przykad zdoby dobr prac), cigle jeszcze jest szansa, e uda si wam zapobiec rozwojowi narcyzmu i mskiego szowinizmu. Nie przekonacie si o tym, dopki nie sprbujecie. A zatem, jeli wasz Piotru ma lub niedugo bdzie mia szesnacie lat, wiadomo, e w kadej chwili moe zosta zwerbowany do oddziau zagubionych chopcw. Powinnicie stosowa zarwno rodki zapobiegawcze, jak i te, ktre przeciwdziaaj rozwojowi syndromu. Bdziecie musieli eksperymentowa z moimi radami, by znale najbardziej skuteczny zestaw dla waszego syna.

Zacz od zasad podstawowych

Bez wzgldu na wiek czy pe waszych dzieci, zapoznajcie si z opracowanymi przeze mnie podstawowymi zasadami obowizujcymi rodzicw. Owe dziesi zasad pomoe wszystkim rodzicom w zapobieeniu kopotom bd uporaniu si z problemami. Dziki nim wasz autorytet rodzicielski zyska na spjnoci i konsekwencji; przyczyni si one do wyeliminowania nieodpowiedzialnoci i przywrcenia poczucia bezpieczestwa w domu. Przekonacie si, e zapewniaj rwnie rozsdny grunt dla porozumienia midzy rodzicami, ktrzy maj odmienne koncepcje wychowawcze. Przedstawi po kolei te zasady i podam przykad zastosowania kadej z nich jako wskazwki, pozwalajcej zwalcza syndrom Piotrusia Pana. 1- Porozumienie moe zapobiec problemom; rozwiza je moe tylko dziaanie. Przez ostatnie dwadziecia czy trzydzieci lat specjalici od wychowania dzieci bdnie narzucali rodzicom przekonanie, e rozmowa jest najlepsz strate157

Praca nad zmian gi rozwizywania problemu. Tymczasem wcale nie jest. Wymiana myli i odczu czy dociekanie wszystkich przyczyn i skutkw moe pomc dziecku uczy si na bdach - ale tylko wtedy, gdy fala emocji wywoanych przez dan sytuacj ju opada. Podejmowanie prb racjonalnego porozumienia w momencie najwikszego napicia moe jeszcze pogorszy sytuacj. Kiedy rodzice dostrzegaj problem, warto sw spada. Tylko dziaanie ma szans rozadowa napicie, udzieli pouczajcej lekcji i wytyczy drog ku sensownemu porozumieniu. Ilekro zastanawiam si nad t zasad, przypominam sobie mod matk z czteroletnim synkiem w sklepie spoywczym. May dar si, gdy mamusia zapowiedziaa mu, e nie dostanie czekoladki. Widz dzieciaka, jak stoi midzy pkami, z buzi zalan zami i drc brdk. Mama nachyl si nad nim i prbuje przemwi mu do rozumu. Na zmian: to tumaczy, e cukier jest szkodliwy, to prbuje zawstydzi synka, mwic, e inne dzieci bd si z niego miay (bardzo niebezpieczne powoywanie si na presj rwienikw). May, zamiast jej sucha, wydziera si jeszcze goniej. Nie ma sposobu dotarcia do dziecka, kiedy jest tak wzburzone. Najlepszym wyjciem dla matki bdzie podjcie jakiej akcji. Wiele matek w takiej sytuacji daje dzieciom klapsa; osobicie nie jestem zbytnim entuzjast takiego postpowania. Sugerowabym raczej, aby matka po prostu usuna dziecko ze sceny, przechodzc do nastpnej pki. W kadym razie powinna przerwa prb porozumienia, dopki dziecko nie uspokoi si na tyle, e bdzie sucha.

2- Wiele regu moe podlega ustaleniom, lecz niektre s bezdyskusyjne. W kadej rodzinie powinien istnie zbir regu postpowania, opartych na rozsdnych i racjonalnych zasadach moralnych. Zachcam rodzicw, by podzielili te reguy na bezdyskusyjne oraz takie, co do ktrych mona poczyni wsplnie pewne ustalenia. Zasada bezdyskusyjnoci powinna by absolutnie i konsekwentnie przestrzegana. Na przykad: dziecko bdzie przestrzega zasad; naley okazywa szacunek rodzicom; kamanie i oszukiwanie s przestpstwem. Nie wolno dopuszcza wyjtkw od reguy bezdyskusyjnoci. Zamanie tej zasady przez dziecko musi zawsze by ukarane. Pozostae reguy mog podlega dyskusji i modyfikacjom; dopuszczalne s wyjtki. Ilo obowizkw domowych zalena jest od okolicznoci; pora kadzenia si do ka moe by przesuwana, jeli dziecko samo dba o czysto i porzdek; przysuguj dodatkowe przywileje, jeli dobrze sprawuje si w szkole. Rodzice zachowuj prawo weta w odniesieniu do wszystkich regu, lecz zachca si ich, by - o ile nie koliduje to z poczuciem odpowiedzialnoci dziecka - zostawiali mu moliwie najwikszy margines swobody.

158

Dla rodzicw Jedn z rzeczy, ktre powstrzymuj rozwj syndromu Piotrusia Pana, jest umiejtno pozytywnego podporzdkowania. Wszyscy musimy si uczy, jak w pozytywny sposb podporzdkowa si pewnym wymogom ycia: akceptowa ograniczenia, a jednoczenie dostrzega pozytywne strony tej sytuacji. Rozrnienie midzy reguami bezdyskusyjnymi a tymi, ktre mog podlega ustaleniom, pomaga dziecku w nauczeniu si pozytywnego podporzdkowania. Jeli wasz syn uczy si podporzdkowywania absolutnym wymogom pewnych zasad i jest nagradzany wzrastajcym stopniem swobody w momencie, gdy rzeczowo dyskutuje o pozostaych reguach - bdzie umia poradzi sobie ze szkolna nud, z nieuczciwymi urzdnikami i z kadym wtkiem magicznego mylenia, ktry przeniknie do jego nastoletniego wiatopogldu. Odporno na frustracj i kontrola odruchw to dwa silnie osadzone w rzeczywistoci produkty uboczne procesu uczenia si rozrniania pomidzy tym, co naley przyjmowa na wiar, a tym, co moe podlega dyskusji. 3. Jeli dzieci dbaj o interesy" (obowizki domowe, dobre maniery, dobre stopnie, wczesne kadzenie si spa i oszczdzanie) - rodzice nie powinni si wtrca w ich sprawy. Ta regua stanowi dopenienie reguy 2. W sumie mwi ona, e jeeli dziecko zachowuje si w sposb odpowiedzialny w obrbie krytycznych obszarw ycia (moje dowiadczenia wskazuj, i takich najbardziej krytycznych obszarw jest pi - wymieniem je powyej), powinnicie dopuci wyjtki od regu i d mu moliwo cieszenia si coraz wiksz wolnoci. Ta zasada pozwala wam wytkn nieodpowiedzialnemu dziecku jego zachowanie i przypomnie mu, e samo wywoao interwencj w jego ycie, gdy nie dbao o interesy". Podobnie pozwala ona na stwierdzenie, e kiedy tylko dziecko bdzie postpowa waciwie, z najwysz przyjemnoci przestaniecie wtyka nos w jego sprawy. Takie podejcie agodzi konflikty, ktnie i urazy, ktre czsto narastaj w momencie, gdy rodzice usiuj narzuci dyscyplin starszemu dziecku. Praktyka nauczya mnie, e ta zasada zadaje wikszy cios nieodpowiedzialnoci ni wszystkie inne wypracowane strategie. 4. Kara, gdy jest przemylana, nie trwa dugo i stosowana jest rzadko. Tym sposobem w kar wpisana jest nagroda. Jeli czsto stosujecie kar lub trwa ona dugi czas, ryzykujecie raczej ukaranie siebie samych ni dziecka i osabiacie skuteczno tej metody. Ponadto niepotrzebnie prowokujecie bunt i ch odwetu. Dobrym przykadem sytuacji, w ktrej zasada ta moe zosta wdroona, jest przypadek, kiedy wasz syn wraca zbyt pno do domu i ukrywa, gdzie by. Zamiast gnbi go przez dwa tygodnie, zastosujcie kar, ktra trwa kr-

159

Praca nad zmian cej, a jest mocniejsza. Przy najbliszej sposobnoci zadajcie dziecku niewdziczn robot w domu (szorowanie garnkw i patelni) i nadzorujcie j przez godzin. Dodatkowo pognbiacie je tego wieczoru zakazem telefonowania, suchania muzyki i ogldania telewizji. Musi rwnie godzin wczeniej i do ka. Kara za odwlekanie kadzenia si do ka i utrat wiarygodnoci (kamanie) nie trwa duej ni dwa dni. Potem dziecko moe zacz nowy dzie - radonie i z czystym kontem. Kary tego typu przestan oddziaywa, jeli bd zbyt czsto powtarzane. Istnieje prawdopodobiestwo, e pojawi si dodatkowy czynnik (na przykad niepokj) - i bdziecie zmuszeni do przewartociowania waszego ycia rodzinnego, by usun przyczyny zaburzenia dziecka. 5. Pretensje dzieci s czsto suszne (To nie fair, przecie wszyscy tak robi"). Moecie przyj to do wiadomoci, ale nie wolno want ustpi. Kiedy musicie wyrazi niepopularne pogldy na pewne sprawy, nie powinnicie oczekiwa, e wasze bystre i dociekliwe dziecko ustpi bez adnych sprzeciww. Niesprawiedliwo, przestrzeganie nakazw i nieporozumienia to tylko kilka tematw, ktre staj si przyczyn werbalnych protestw. Kiedy syszycie narzekania, musicie sobie uwiadomi, e prawdopodobnie w tym, co mwi dziecko jest ziarnko prawdy. Zachowajcie spokj i prbujcie spoytkowa jego niezadowolenie do poytecznej wymiany pogldw. Wspomniana zasada jest szczeglnie pomocna, kiedy mamy do czynienia z nastolatkiem. Na przykad: stwierdzenie To nie fair" wyraa sprzeciw, z ktrym musicie si liczy, kiedy podejmujecie niepopularn decyzj. I zamiast wymwkami sprawia, e dziecko zacznie si wam odgryza, wysuchajcie jego pretensji i przyjmijcie prawd, ktra si w nich kryje. Bowiem z
jego punktu widzenia prawdopodobnie postpujecie nie fair. Moecie rozadowa

napit sytuacj przyznajc mu racj. A nastpnie, jeeli dziecko was sucha, moecie wytumaczy, dlaczego kochajcy rodzice musz podejmowa pewne decyzje ze wzgldu na jego przysze dobro - majc wiadomo, e ono i tak tego nie pojmie i zupenie zrozumiae jest, i bdzie si czuo pokrzywdzone. Jednake to nie zmieni waszej decyzji. 6. Wyranie zakrelone granice i racjonalna dyscyplina sprawiaj, e dziecko nabiera zaufania i zyskuje wiar w siebie. Wielu rodzicw, pragnc, by dzieci miay pozytywny wizerunek samych siebie uwaa, e musz sta si ich najlepszymi przyjacimi, nie narzuca im ogranicze i sprawia, e bd zawsze szczliwe. Takie cele s nierealne. Dziecko potrzebuje rodzicw - gdy kumpli zawsze moe sobie znale. Narzucanie ogranicze uczy je samokontroli - umiejtnoci, ktr musi posiada, jeli ma rozwija swoj osobowo, a wraz z ni poczucie wasnej 160

Dla rodzicw godnoci. Zreszt niepowodzenia s czci ycia, tak jak i smutek. Nasze dzieci musz nauczy si przegrywa i smuci bez popadania w rozczulenie nad sob i depresj. Jeli istnieje klucz do zapobiegania rozwojowi syndromu Piotrusia Pana, charakteryzuje go ta wanie zasada. Uczcie wasze pociechy, e bdziecie im przyjani dopty, dopki nie przekraczaj narzuconych przez was granic. Dziecko w wieku szkolnym moe nauczy si, jak wane jest kontrolowanie wasnych frustracji - kiedy po spenieniu wszystkich obowizkw domowych uzyska pozwolenie na zabaw. I przez cae ycie dziecka mona mu pomaga w znoszeniu niepowodze i przeywaniu smutku poprzez dawanie mu ciepa i wspczucia - ale bez litowania si nad nim czy specjalnego traktowania w rodzaju : Biedaku, tak ci wspczuj". 7. Wpyw rodzicw znosi presj grupy rwieniczej, jeli decyzje podejmowane s wiadomie, niekonformistycznie. Jeeli przypomnicie sobie przesanie rozdziau 5., dojdziecie do wniosku, e absolutnie niezbdne jest osabienie wpywu, jaki wywiera grupa rwienicza, przy zapobieganiu rozwojowi syndromu Piotrusia Pana. Nigdy nie jest za wczenie na wykorzystanie podbudowanej wiedz wiadomoci w procesie podejmowania decyzji. Niestety, czsto jest ju za pno by to zrobi; sowem, kiedy wasz nastolatek zacznie przedkada spontaniczno grupy rwieniczej nad przemy lan postaw rodzicw, wasze mo liwo ci wyrobienia w nim poczucia indywidualnoci zostan gwatownie ograniczone. Jeli chcecie zniwelowa wpyw rwienikw na wasze dziecko, musicie kontrolowa pod tym ktem wasze poczynania. Czy posugujecie si przykadem innych dzieci usiujc sterowa zachowaniem wasnego syna? Czy krytykujecie w obecnoci dzieci swojego partnera (partnerki) za niepodporzdkowanie si? Czy na wasze decyzje wpywaj bardziej czynniki zewntrzne ni wasna ocena tego, co suszne i niesuszne? Czy presja innych rodzicw powstrzymuje was od karcenia waszych dzieci w miejscach publicznych. Takie pytania powinny da wam okazje do zastanowienia si nad sob. Jeli decyzje powodowane s bardziej przez konformizm ni wiadomo, przekaecie podobne nastawienie swoim dzieciom. Dlatego przy nastpnej okazji, kiedy usyszycie: Ale mamo (tato) wszyscy tak robi" - pomylcie, wykorzystujc swoj doinformowan wiadomo i odpowiedzcie: Moe i masz racj, co nie znaczy jednak, e ty te musisz to robi". 8- Dzieci s silnymi i twrczymi osobowociami. Rodzice mog znale prawdziw przyjemno w rozgrywce z nimi. Nasze dzieci s o wiele bardziej nieustpliwe ni skonni bylibymy podejrzewa. Obecne pokolenie jest lepiej odywione i bardziej zadbane ni dawniejsze 161

Praca nad zmian generacje. Te dzieci s bystrzejsze i bardziej twrcze. Tote bez ustanku sduj, na ile nieprzekraczalne s ograniczenia stwarzane przez autorytety, a jednoczenie potrzebuj solidnego wsparcia moralnego, dziki ktremu mogyby bezpiecznie pokona trudne i czsto niebezpieczne zakrty ycia. Rodzice mog z ca satysfakcj uczestniczy w rozgrywkach z wasnymi dziemi. Stanowi one dowd normalnoci waszych pociech, ktre w sposb naturalny wyprbowuj si swoich osobowoci. Ta zasada nakazuje wam rwnie trzyma si waszych moralnych wytycznych pod warunkiem, e zdajecie sobie spraw z wagi wasnych sw. Niezalenie od wieku waszych dzieci pozwlcie im odczu, e wierzycie w ich si przebicia - i e one same powinny w ni wierzy. Kiedy ju zdemaskujecie modziecze krtactwa, pozwlcie sobie na odrobin sentymentu i zrozumienia. Wcale nie musicie ciska gromw i gono si oburza. Po prostu wasze dziecko poluje na kogo, kto bdzie mg nauczy je samokontroli. A wy moecie by tym kim. 9. Rodziny, ktre pracuj i odpoczywaj razem. Atmosfera napicia utrzymuje si w kadej rodzinie, w ktrej rozkwita syndrom Piotrusia Pana. Jeli napicie to przyrwnamy do drzewa, jego korzenie siga bd rde maeskich problemw rodzicw, za pie bd tworzy codzienne przyrosty negacji. Jeli atmosfer waszego domu przenika napicie, moecie si spodziewa, e przy kadym wsplnym spotkaniu kto bdzie droczy si z kim, a wszyscy bd podenerwowani. Aby przemc t negatywn postaw, caa rodzina powinna zaangaowa si w dziaalno, ktra usatysfakcjonuje kadego z jej czonkw. Takim stymulatorem pozytywnych wsplnych dowiadcze moe by kino, wsplna kolacja w lokalu, zapisanie si do biblioteki czy aktywno sportowa. Nawet jeeli twj partner nie chce wspdziaa, nadal jest nadzieja na zmian. Zacznij od przygotowania niedzielnego, uroczystego obiadu i nie toleruj adnych wyskokw. Jeeli ktre z dzieci nie bdzie chciao si dostosowa - popro eby wstao od stou i wyszo. Dopilnuj, by przez reszt dnia miao odpowiednie zajcie. Moe nie od razu ci si to uda - ale sprbuj cho przez p godziny zaj rodzin mi, nieobowizujc rozmow. Taka zmiana frontu nie zawsze musi si skoczy wygran (zwaszcza jeeli dziaasz bez pomocy), lecz w najgorszym przypadku zdoasz uzyska kontrol nad kadym przejawem negacji i za sytuacja nie ulegnie pogorszeniu. 10. Rb co a nie narzekaj; daj spokj sowom i z adn akcj nie zwlekaj. Wielu rodzicw zastpuje czyny sowami, wierzc, e zdoaj wmwi dzieciom ulego. S to ci sami rodzice, ktrym brak jest samodyscypliny we 162

Dla rodzicw wasnym yciu. I cho wikszo z nich nie pasuje do charakterystyki syndromu Piotrusia Pana, to jednak oni rwnie odmwili dorosoci. Wielu takich rodzicw zostao wychowanych w domach, ktre nie narzucay adnych ogranicze. Ich dzieci reprezentuj drugie pokolenie wychowane w duchu permisywnoci. Dzieciaki bynajmniej nie maj ochoty narzuca sobie ogranicze. To smutne, ale ich rodzice te nie wiedz, jak to zrobi. Sami nadaj ton, mwic co innego, a robic co innego. A dzieci w przewaajcych przypadkach naladuj przykad. Skutki kojarz si ze znanym porzekadem o tym, jak lepy prowadzi kulawego. Jeli macie odwag przyzna, e nie znacie elementarnych zasad samodyscypliny, bdziecie musieli nadrobi pewne zalegoci. I zamiast obwinia wasnych rodzicw za bdy wychowawcze, skupcie si lepiej na dorastaniu. Nie zajmie wam to wiele czasu. Jeeli bdziecie pilnie si stara, powinnicie w cigu miesicy nadrobi wieloletni zastj. Jeeli za nie jestecie pewni jak macie sobie radzi z zalegociami, mog wam podsun prost sugesti: Zacz od zasad podstawowych - tych, ktre egzekwowalicie od dzieci. Tym razem jednak musicie odnie je do samych siebie".

Wiek: poniej szesnastu lat

Widzielicie, jak sze uszeregowanych w porzdku chronologicznym symptomw - nieodpowiedzialno, niepokj, konflikt rl seksualnych, narcyzm i mski szowinizm - przyczynio si do stopniowego rozwoju siedmiu obserwowanych cech psychologicznych. Podsuwajc wam szczeglnego rodzaju strategie prewencyjne, bd wskazywa, ktre z nich mog przyczyni si do zaniku owych cech. Poniewa ta cz ksiki dotyczy modych wiekiem Piotrusiw, moje rady skupi si na przeciwdziaaniu wpywom czterech podstawowych przejaww syndromu: nieodpowiedzialno ci, niepokoju, samotnoci i konfliktu rl seksualnych. Moje sugestie, cho s rnie adresowane, powinny zosta wykorzystane przez mam i tat w podobny sposb. Niektre tylko wymagaj, by kade z rodzicw wypracowao sobie odmienne podejcie. Niewydolno emocjonalna Natychmiast przerwijcie ukryte przekazy. Wytumaczcie dziecku, e te ktre odbierao, byy bdne i e nie musi si martwi o obron mamy i taty. Wyeliminujcie negatywne nastawienia ze spotka rodzinnych, nawet kosztem zrezygnowania z innych wsplnych okazji. Nie dajcie si ponie nerwom, kiedy syn wyraa niech wobec waszej decyzji. Tak dugo, jak dugo zachowujecie pewn kontrol nad sob, ignorujcie jego ataki. 163

Praca nad zmian Tatusiu: Nie zbywaj uczu swojego syna jakimi banaami. Zachcaj go, by szczerze i jasno wyraa to, co czuje. Pracuj nad nim wyraajc swoje uczucia w sposb dojrzay. Poka mu, e jest najzupeniej normalne, i przeywa si wiele rnorodnych emocji. Mamusiu: Uwaaj, eby nie zaszczepia synowi litoci nad samym sob. Jednoczenie nie sugeruj mu, e mgby tanim kosztem zapaci swoimi uczuciami za specjalne wzgldy. Niemoc decyzyjna Przydzielcie dziecku obowizki domowe i egzekwujcie, bo dyscyplina czyni dziecko odpowiedzialnym za prac (patrz zasada trzecia). Nie doprowadzajcie do sytuacji, w ktrej zmuszeni bdziecie wystosowa drugie ostrzeenie. Kiedy polecenie raz zostao wydane, moecie najwyej doda: A jeeli nie, to..." po pierwszym ostrzeeniu. Nie prbujcie zmusza starszego ju dziecka do nauki. Wyznaczcie czas na nauk i dbajcie jedynie, by otrzymywao zadowalajce oceny. Ograniczcie czas, jaki pochania wam zdejmowanie ciaru obowizkw z ramion dziecka, chocia atwiej jest pomc mu w czym ni przekona si, e samo da sobie rad. Zredukujcie kieszonkowe do absolutnego minimum (najlepiej - do zera), kiedy dziecko bdzie wkraczao w wiek nastolatka. Nauczcie je odpowiedzialnoci poprzez zachcanie do samodzielnego zarabiania czy wprowadzanie specjalnych umw na roboty w domu. Postawa zniechcenia daje si wyeliminowa w sposb nastpujcy: Kiedy dziecko podejmie si jakiej aktywnoci (lekcje muzyki, trening sportowy) nie mona mu pozwoli na zrezygnowanie, dopki z powodzeniem nie przerzuci si na inne zainteresowania; jeli pomimo to zrezygnuje, powinno dotkliwie odczu ograniczenie swobody i przywilejw - do momentu a nie speni oczekiwa. Tatusiu: Ucz swojego syna, jak ma sobie wyznacza cele, dy do ich realizacji i osiga je. Poka mu, jak sam sobie z tym radzisz. Bdzie to dla niego znaczca lekcja, jeli zdoasz doprowadzi do zmniejszenia dystansu miedzy wami. Mamusiu: Zredukuj do minimum niewiadome prowokowanie poczucia winy. Komentarze w stylu: Ty chyba lubisz patrze, jak cierpi", Nigdy nie miae ochoty mi pomc" i Nawet nie zdajesz sobie sprawy, jak sprawie mi przykro" wywouj poczucie winy, desperacji oraz postaw Nie dbam o jutro". Podatno na wpyw rwienikw Nie lekcewacie jego przyjaci, a z drugiej strony nie dawajcie mu za przykad grzecznych" dzieci. 164

Dla rodzicw Jeli wybierze sobie ze towarzystwo", sprbujcie zrozumie, dlaczego odpowiada mu taki wanie typ przyjaci. Ma to swoj przyczyn. Kiedy odkryjecie, dlaczego wasz syn ma potrzeb pewnego typu towarzystwa, moe bdziecie mogli pomc mu w rozwizaniu problemw, ktre zdecydoway o jego wyborze. Odwoujcie si do waszej wiedzy i wiadomoci, kiedy bdziecie tumaczy, dlaczego podjlicie pewne decyzje. Uwaajcie, eby wpyw innych rodzicw nie ksztatowa waszych pogldw (patrz zasada 7.). Zindywidualizujcie t zasad. Wszystkie dzieci w wieku szkolnym angauj si w dodatkowe formy dziaalnoci, zgodnie z zainteresowaniami (tenis, bieganie, lekkoatletyka, golf, gimnastyka, kko teatralne, taniec itp.). Pamitajc o tej zasadzie, pozwlcie dziecku wybra co chce. Traktujcie zasad 7. jako wskazwk, kiedy wkraczacie w spory midzy rodzestwem; jeli ma si ze stosunki z brami i siostrami, nie utrzyma si dobrych stosunkw z przyjacimi. Dodatkowe roboty w domu i pozbawienie przywileju telefonowania, trwajce dopty, dopki dzieci nie zrobi czego miego, by zatuszowa swoje przewinienie, s wskazane. Wymieniajcie z dziemi pogldy na sprawy spoeczne i polityczne, jeli jestecie dobrze poinformowani. Podsucie im tematy, ktre mog je zainteresowa. Nie poprzestacie na sowach, podejmijcie rwnie dziaania, angaujc si w sprawy lokalnej spoecznoci. Jeli nie starczy wam na to czasu powinnicie przynajmniej bra udzia w kadych wyborach. I, o ile to moliwe, zabierajcie dzieci ze sob do punktu wyborczego. Niech popatrz (spokojnie), jak wypeniacie swj obywatelski obowizek. Starajcie si jak najmniej mwi o piciu alkoholu. Podkrelajcie towarzyskie aspekty przyjani. Dzieci musz dostrzega wyran rnic pomidzy towarzystwem" a piciem". Jeli ju nie sta was na nic innego, to na przyjciu przynajmniej porozmawiajcie z gomi przez kilka chwil, nim zaproponujecie im drinka. Negacja seksu Zadbajcie o to, by wasze dziecko miao odpowiednie informacje o seksie. Poza rozmowami moecie posuy si odpowiednimi pozycjami ksikowymi, pamitajc jednak, by byy dostosowane do jego wieku. Niech wasz syn wie, e rozmowy na temat pci przeciwnej s waniejsze (i trudniejsze) ni pieszczoty z dziewczynami. ledcie na bieco, czego uczy si na lekcjach wychowania seksualnego. Zapoznanie si z prac domow syna stworzy naturaln sytuacj, w ktrej bdziecie mogli zadawa pytania, a take sprawdza, na ile wiarygodne s jego wiadomoci.

165

Praca nad zmian Nie powinnicie dopuszcza, by syn przed ukoczeniem 14 - 15 roku ycia chodzi na randki z dziewczynami. Kontrolujcie, jakie filmy oglda w kinie i w telewizji. Jeli spostrzeecie, e postawy oparte na fikcji zaczyna uznawa za normalne, zwalczajcie je. Na przykad wiele programw telewizyjnych zaszczepia modym ludziom przekonanie, e obfity biust jest niezbdnym warunkiem udanych zwizkw. Tatusiu: Nie prbuj wraca do czasw modoci, odgrywajc rol podgldacza, ktry wypytuje syna o jego kontakty z dziewczynami. Niech widzi, jak caujesz i obejmujesz on. Trzymajcie si z on za rce na rodzinnych wycieczkach. Mylenie magiczne Uczcie wasze dzieci rozrniania pomidzy wyjanieniami a przeprosinami. Dzieci wyjaniaj okolicznoci; rodzice wybaczaj ze zachowanie. Kiedy jednak dzieci wymylaj usprawiedliwienie i automatycznie licz na wybaczenie, zaczynaj wierzy w mylowe prestidigitatorstwo. Pomcie dzieciom nauczy si y z niepowodzeniami. Kiedy spotyka je zawd, zareagujcie ze spokojem; nie okazujcie litoci ani nie zwalniajcie ich z zobowiza moralnych - w myl stwierdzenia, ktre powinnicie sobie przyswoi: Cierpienie nie zwalnia od koniecznoci trzymania si zasad". Kiedy chcecie wyegzekwowa swoj wadz rodzicielsk, nie mwcie zbyt duo. Jeeli bdziecie prawi kazania, zrzdzi czy naduywa perswazji, wyrobicie w dzieciach przekonanie, e sowa dziaaj jak magiczne zaklcia odbierajce moc nakazom. Strzecie si, gdy syszycie skargi zaczynajce si od: Gdyby nie..." Jest to kolejne zaklcie, pozwalajce przerzuci odpowiedzialno za przewinienie na inn osob. W takim przypadku wasz najlepsz odpowiedzi bdzie dopomoenie dziecku w okreleniu problemu i zachcanie go, by samo zastanowio si, jak radzi sobie w przypadkach niepowodze.
Rola ojca

Tatusiu: Zastanw si lepiej nad zasadami panujcymi w domu i posuguj si swoim autorytetem, kiedy tylko jest to konieczne. Nie prbuj zdobywa taniej popularnoci, pozujc na poczciwego kumpla. Wynajduj dla syna zajcia, ktre wam obu sprawiaj frajd. Zacienienie kontaktw wcale nie musi wiza si z wielkimi wydatkami. Najwaniejsze jest, bycie przyjemnie spdzali ze sob czas. Nie kryj przed synem trudnych chwil swojego ycia. Niech zobaczy, e tata te jest czowiekiem. Oszczd mu komentarzy, nasuwajcych myli o mskim szowinizmie, ktrego by moe sam si jeszcze nie pozbye. 166

Dla rodzicw Mamusiu: Nigdy nie mw: Poczekaj, niech tylko ojciec wrci!". Ponadto, rezygnujc z ukrytych przekazw, pamitaj, by nie zwierza si synowi ze swoich problemw maeskich.

Rola matki
Mamusiu: Nie dopu, by syn wyrobi sobie stereotyp roli, jak powinna odgrywa w domu ona. Ucz go gotowa, szy i pra: te yciowe umiejtnoci bardzo mu si przydadz. Zastanw si, czy oprcz dzieci masz jeszcze inne zainteresowania w yciu. Jeli nie, grozi ci nadopiekuczo i matczyna martyrologia. Musisz szczeglnie uwaa, by nie wdraa i nie egzekwowa nonsensownych zasad. Uwaaj, by nie ujawnia wobec syna postawy szowinetki". Stanowi ona dopenienie mskiego szowinizmu. Oto przykady: Mczyni nie powinni bra udziau w pracach domowych" i Twj ojciec tu rzdzi". Tatusiu: Rezygnujc z ukrytych przekazw, pamitaj rwnie, by nie zwierza si synowi ze swoich problemw maeskich. Dopom synowi uporzdkowa jego uczucia i postawy, gdy usiuje sta si niezaleny od matki. Dbaj, by syn dostrzega twoj msko, lecz nie wahaj si skorzysta ze wsparcia, wyczucia i rad ony. Jeeli ju naprawd musisz romansowa z innymi kobietami, nie pozwl, by syn odkry twoj niewierno (cho prawdopodobnie bdzie czu, e co jest nie w porzdku). Mamusiu: Nigdy nie ujawniaj dzieciom szczegw (czy to miych, czy niemiych) waszego poycia seksualnego. Zachowaj pewien umiar w sposobie ubierania si.

Dla matek, ktre musz sobie radzi same

Moje dowiadczenie wskazuje, e to wanie matka Piotrusia pierwsza dostrzega problem syna. Czsto jednak bywa, e m lekceway jej zatroskanie i poniewa nie ma kontaktu z synem, uwaa diagnoz ony za przesadzon. Jeli mama nie jest w stanie przekona taty o potrzebie zmian, zmuszona jest walczy o nie sama. Nawet jeli nie udao ci si wcign ma w problemy rodziny, nie moesz rezygnowa. Istnieje co prawda wiele spraw, z ktrymi nie uda ci si upora samotnie - ale cigle jeszcze moesz zrobi wiele, by zahamowa rozwj syndromu Piotrusia Pana u syna. Poniej podaj rady dla matek, ktre zmuszone s walczy samotnie - z racji rozwodu, mierci wspmaonka czy te sytuacji, w ktrej ojciec dziecka nigdy si nie ujawni. 167

Praca nad zmian Znajd sobie grup oparcia. Moe to by grupa samopomocy, twj koci czy te wyspecjalizowana instytucja. Bardziej nieformalny charakter bdzie mia krg przyjaci i yczliwych ssiadw. Dziel si z innymi swoimi kopotami; wiele matek boryka si z podobnymi problemami. Bowiem zasadniczym celem grupy oparcia jest dodanie ci odwagi i otuchy, co zyskujesz w zetkniciu z ludmi, ktrych cz przeycia podobne do twoich. Wr do zasad podstawowych. Bardzo starannie przejrzyj raz jeszcze podane przeze mnie dziesi zasad. Przedyskutuj z grup, jak w twoim przypadku naley je wdraa. Szczeglnie zwr uwag na te zasady, ktre ka ci wprowadza i egzekwowa nakazy bez uciekania si do prawienia kaza, zrzdzenia czy naduywania perswazji. Jeeli m nie chce si do niczego wcza, lepiej ju daj mu spokj. Zrb co dla siebie. Nic tak nie chroni przed mczestwem, jak robienie czego, co si lubi. Jeeli yjesz u boku czowieka, ktry wydaje ci si obcy, powinna dziaa poza domem, aby upora si z samotnoci. Gdyby nie wiedziaa, jak zacz, sprawd, jakiego rodzaju kursy, zajcia i wykady proponuj ci lokalne orodki i organizacje. Dla wielu matek, ktre musz sobie same radzi, dobrym wyjciem stay si: aerobic, kursy brydowe, gra w tenisa czy te kursy doksztacajce. Zasignij rady specjalisty. To, e radzisz si specjalisty, wcale nie musi oznacza, e jeste nieprzystosowana czy zaburzona. Nie musisz by te osob zamon. Zawsze znajdzie si terapeuta, ktry bdzie obowizany wysucha twojej historii i udzieli ci fachowej, bezstronnej porady, pobierajc opat stosown do twoich moliwoci. Nie zaszkodzi sprbowa, choby tylko kilka razy. Moe uda ci si namwi ma, by poszed z tob.

Powyej szesnastu lat

Kiedy Piotru znajduje si na pmetku wieku dojrzewania, zaczyna lekceway autorytet rodzicw. Tracisz wpywy i twoje prewencyjne strategie oka si najprawdopodobniej chybione. Chopak bdzie oczekiwa, e dostanie od was wszystko, czego zapragnie, a wy nie bdziecie si wtrca w jego sprawy. Kiedy zaczniesz rozwaa moje porady, przypomnij sobie co mwi rodzicom, ktrzy staj wobec koniecznoci obrony ostatnich przyczkw": Ju nigdy wicej nie stj bezczynnie". Przyznawaj si do wasnych bdw. Nie oczekuj od chopca przyznania si do winy i chci poprawy; jednake wyka zrozumienie. Moe dojdziesz do wniosku, e naley powiedzie: Popenialimy bd dajc ci za duo pienidzy, a za mao naszego czasu. Dopucilimy do tego, e zacze nam dyktowa warunki i nie zdoalimy w por temu przeciwdziaa. Przykro nam, e tak si stao". 168

Dla rodzicw Kiedy ju przyznasz si do bdw, powiedz swojemu chopakowi, e go kochasz i bdziesz prbowaa mu pomc za wszelk cen. Zaznacz jednak, e sa to jego problemy i nie bierzesz za nie odpowiedzialnoci. Posu si tego tvpu komentarzem, by przygotowa grunt do akcji, jak zamierzasz podj dla wyrwania go z puapki pirackiego" stylu ycia. Zasignij rady specjalisty. Starsi Piotrusiowie potrzebuj porady - cho szczeglnie ostro si przed ni broni. Std powane obawy, czy speni ona swoja rol (patrz rozdz. 2.). Aby prawdopodobiestwo uzyskania pozytywnego wyniku byo jak najwiksze, naleaoby rozway nastpujce sugestie: Bacz, by porady udziela mczyzna, gdy u chopca wystpuje pragnienie bliskiego kontaktu z ojcem oraz ambiwalencja w stosunku do kobiet. W miar monoci postaraj si porozmawia z terapeut, nim jeszcze przyjmie syna (nawet gdyby miaa i sama). Korzystajc ze wskazwek terapeuty, wytumacz synowi, e w czasie wizyt rozmawia si o problemie rodziny, ktry dotyczy kadego z was. Bd przygotowana na to, e chopaka trzeba bdzie prowadzi do terapeuty si. Niechtne nastawienie nie rokuje zbyt dobrze - zawsze jednak mona liczy, e profesjonalista sobie z nim poradzi. Nauka i praca. Jestem szczerze przekonany, e najlepsz terapi w wiecie jest poczenie nauki i pracy. Jeli chopak znajduje si w pocztkowych stadiach syndromu Piotrusia Pana, jego edukacja i biografia zawodowa s prawdopodobnie ubogie. W zasadzie nie ma czym si dowartociowa. Zrb wszystko, aby to przerwa, biorc pod uwag nastpujce sugestie: Wymagaj od syna, by realizowa peny program nauki po czonej z prac. Jeli jest studentem, musi zarabia na swoje wydatki prac na p etatu. Jeeli pracuje, musi paci ci za utrzymanie i mieszkanie Nie dawaj mu adnych dodatkowych pienidzy - chyba e bdziesz miaa cakowit pewno, i jest sumiennym dunikiem. Jeli bdzie wytrwale, lecz bezskutecznie poszukiwa zajcia, moesz paci mu za roboty w domu (takie jak mycie okien, samochodu czy porzdki w ogrodzie) wedug z gry ustalonych stawek. Obetnij mu dodatkowe dochody na okres okoo miesica, zmniejszajc dotychczasowe tygodniowe kieszonkowe do jednej czwartej. Nie wdawaj si z nim w adne spory na temat pienidzy. Bdzie to jedynie wywoywao wybuchy wciekoci i do niczego nie doprowadzi. Jeli wystpuj problemy z nauk czy z zachowaniem w szkole, pozosta na uboczu, pozwalajc synowi ponosi gwny ciar odpowiedzial noci. W tym okresie rozwoju syndromu powinna by szczliwa, 169

Praca nad zmian jeeli bdzie si uczy na trjki. Zawsze moesz przecie liczy na wicej w nastpnym semestrze.

Regulamin domowy
Nie zrywaj go rano, nawet gdyby mia straci prac z powodu spnie. Wymagaj, by - poza utrzymywaniem swojego pokoju w jakim takim porzdku - spenia jeszcze kilka dodatkowych obowizkw. Wprowad nieprzekraczaln por kadzenia si do ka (nawet jeli ma dwadziecia jeden lat i paci za swoje utrzymanie). Moesz w znacznym stopniu zagodzi reim, jeli uczciwie wywizuje si z obowizkw w pracy czy w szkole. Absolutnie nie moesz tolerowa narkotykw. I nie dopuszczaj do adnej dyskusji. Co najwyej powiedz: Wiem, e moe zachcie ci si imprez, picia i brania. Kiedy tylko zauwa, e to robisz, bd zmuszona ostro zareagowa. I nie myl sobie, e skoro jeste ju starszy, bd przymyka oczy na twoje nieodpowiedzialne wyskoki". Wymagaj, by przestrzega pewnych norm zachowania w stosunku do innych. Dlatego, jeli nie bdzie chcia ciszy muzyki, kiedy go o to poprosisz, i bdzie wykrzykiwa, e moe robi co chce ze swoim stereo, po prostu wycz aparatur z kontaktu. Jeeli obawiasz si, e mgby uy siy, wycz odpowiedni bezpiecznik w domu. Nie pozwalaj, by bra samochd bez uzasadnionej potrzeby. Dopki mieszka z tob, musisz dawa mu do zrozumienia, e nie moe pozwoli sobie na cakowit swobod, nawet jeli dokada do utrzymania wozu.

Jeli si nie postarasz, pakuj manatki

Z przykroci musz nadmieni, e wikszo owych zalece najprawdopodobniej nie bdzie skuteczna, zwaszcza w odniesieniu do chopaka osiemnastoletniego czy jeszcze starszego. Tym niemniej musisz z caym przekonaniem obstawa przy zasadzie: Jeli si nie postarasz, pakuj manatki" - gdy to uchroni ci od bezsilnego patrzenia, jak syn marnuje swoje ycie, mieszkajc z tob pod jednym dachem. W tym momencie musisz by nieprzejednana. Wdraaj t zasad stopniowo. Pamitaj, e podj a si wspomc go w walce z jego problemem i powinna da mu czas na popraw. atwo byoby ci w gniewie zrzuci ca win na syna. Nic by to jednak nie dao. Bacznie obserwuj jego zachowania. Jeeli bdziesz si zbytnio przejmowaa jego motywacjami czy odczuciami, odbierzesz sobie moliwo dziaania. Nawet gdyby byy pokrtne i nieuczciwe, nie mog ci przesoni nadziei na zmian. 170

Dla rodzicw Porozum si z adwokatem co do swoich praw i obowizkw dziecka. Jeli nie przekroczy jeszcze osiemnastu lat, rozwa moliwo przedstawienia sprawy sadowi dla nieletnich i zapewnienia synowi odpowiedniego internatu. (...) Jeeli syn jawnie i uporczywie odmawia wypeniania twoich zalece co do nauki, pracy, pory kadzenia si spa, obowizkw domowych i pacenia, bdziesz musiaa zastosowa ostrzejsze rodki. Wwczas zastosuj bierny opr". Nie gotuj dla niego ani nie pierz. Odmawiaj przekazywania mu wiadomoci telefonicznych oraz dawania jakichkolwiek pienidzy. Powiedz mu: Nic nie zrobi dla ciebie, dopki si nie zmienisz". Jeli to nie poskutkuje, musisz zaj jego pokj - na przykad na pokj do szycia - i kaza mu spa w suterenie czy w kuchni. Jeeli i to go nie poruszy, zamknij przed nim dom. Gdyby prbowa si wamywa, wezwij policj. Kiedy osigniesz taki etap, znajdziesz si w punkcie zwrotnym, w ktrym moliwy jest tylko przysowiowy wz albo przewz". Musisz by przygotowana na to, e przyjdzie ci za wszelk cen wytrwa w postanowieniu, e duej ju tego nie zniesiesz. Moesz (jeeli uzyskasz poparcie psychologa) wesprze niektre swoje ostre akcje sesjami - o ile chopak zechce powanie si do tego ustosunkowa. Rozwa moliwo porozumienia si z innymi rodzicami, majcymi podobne problemy. Moliwo zwierzenia si ze swoich kopotw z niesfornym nastolatkiem i przedyskutowania sposobw radzenia sobie stanowi ogromn pomoc. (...) Wiele matek uzna, e moje zalecenia, podane w tej czci ksiki to psychologia rynsztokowych pyskwek". I zapewne bd miay racj. Tym niemniej zastanwcie si, co bycie zrobiy, gdyby wasz ukochany syn lea w rynsztoku, unurzany w brudzie, a ycie uciekaoby z niego; czy nie rzuciybycie si w to boto, by uratowa go za wszelk cen? Wiem, e tak bo tego da mio.

Oparcie w rodowisku
Piotru nie rzuca si w wir pirackiego ycia tylko dlatego, e jego rodzice popenili kilka bdw. Istniej jeszcze inni ludzie z jego otoczenia, ktrzy

Dalej nastpuj odniesienia do amerykaskiego systemu prawnego. W niektrych stanach dziecko przed ukoczeniem osiemnastu lat moe samo zadecydowa, czy chce dalej podlega wadzy rodzicielskiej. Jeli nie, ma prawo przenie si do odpowiedniego internatu, a jego utrzymanie przejmuje pastwo. Tutaj autor proponuje matce, by przeniosa si do stanu, w ktrym obowizuje takie prawo (przyp. tum.). W tym miejscu autor podaje adresy specyficzne amerykaskich instytucji i organizacji spoecznych, do ktrych mona si odwoa. W szczeglnoci chodzi mu o grupy TOUGHLOVE" (trudnej mioci"), skupiajce rodzicw takich dzieci, a take nauczycieli (przyp. tum.).

171

Praca nad zmian przyczynili si do rozwoju syndromu - ciotki, wujowie, kuzyni, dziadkowie, nauczyciele, pracodawcy, ksia oraz peni najlepszych chci ssiedzi. Wszyscy oni tworz krg satelitw i z pewnoci mona im przypisa cz winy. Prawdopodobnie ualali si nad dzieckiem, zbytnio mu pobaali i stworzyli mu niejedn okazj do udoskonalania jego manipulacyjnych zdolnoci. Ci wanie ludzie z dopeniajcego rodzin Piotrusia krgu musz dopomc mu w przezwycieniu syndromu. rodowisko, w jakim yje Piotru, moe wywrze na niego pozytywny wpyw, jeli bdzie wspiera rodzicw w ich wysikach. Jednake ten acuch ludzi dobrej woli bdzie mia zawsze jakie sabe ogniwo. Dlatego kuzynowi nie wolno wyciga go do baru, dziadkom - dawa po cichu pienidzy, ciotce litowa si nad nim, kiedy przyjdzie si wyali Szef musi natychmiast zwolni go, kiedy na to zasuy, a terapeuta winien natychmiast skonfrontowa go z kadym przejawem egoizmu, jaki wykae. Wasz przyjaciel czy ssiad nie moe udziela mu wsparcia czy schronienia bez waszej wiedzy. Jeli cokolwiek z tego si zdarzy, rwna si to sabotowaniu caej rodzicielskiej akcji pomocy. Waszym gwnym zadaniem jako rodzicw powinno by wdraanie podanych przeze mnie zasad. Ale musicie rwnie zwraca si do wszystkich, ktrzy tworz rodowisko waszego syna, i wyjania im, jak mog pomc. Popro ich, by nie sabotowali twoich wysikw. Zapewnij ich, e to, co robisz, jest absolutnie konieczne. Sprbuj zarazi ich entuzjazmem dla twojego planu; upewnij si, czy dostatecznie zdaj sobie spraw z powagi tych zamierze. Kiedy zorientowaa si, na czyj pomoc spord osb z otoczenia syna moesz liczy, zrobia wszystko, co moga zrobi. Teraz ju tylko musisz mie nadziej, e mody czowiek wycignie waciwe wnioski z nauki w tej twardej szkole ycia. Bowiem, jak ju wczeniej mwiem, najlepszym i jedynym remedium na magiczny pyek Nibylandii jest rzeczywisto. Jeli podejrzewasz, e twj syn moe sta si Piotrusiem Panem, usilnie namawiam ci, by ju teraz podja akcj zapobiegajc bezsensownej destrukcji. Jeeli masz ma, ktry nie podziela twoich obaw, namw go, eby przeczyta t ksik - a zwaszcza rozdzia 10. i 11. Niemoliwe, by nie zaniepokoi si o to, co moe czeka w przyszoci jego syna. Jeli masz do czynienia z objawami syndromu u dziecka starszego, moesz liczy na moje pene poparcie i zrozumienie. Wiem, e wolaaby da sobie raczej uci rk, ni patrze, jak syn rujnuje wasne ycie. I ostatnia rada: nie tra czasu na przeywanie poczucia winy. To tylko pogarsza spraw. Jeli twj syn zostanie skaptowany do legionu zagubionych chopcw, wwczas bez wzgldu na jego wiek zacznij nakania go do dezercji. Syn nie potrzebuje twojej skruchy. On potrzebuje twojej pomocy.

Rozdzia 13

Dla on i partnerek
Wendy wyskakuje z ka i zarzuca Piotrusiowi ramiona na szyj, lecz on si cofa; nie wie dlaczego - ale czuje, e musi si wycofa. W caej ksice nikt go ani razu nie dotyka. Z ksiki Barrie'ego mona wywnioskowa, e jej bohater zniewolony jest przez bezsensowny przymus. W sposb niewytumaczalny cofa si przed czu ym dotkniciem Wendy. Pragna go pocieszy, a nie mg na to pozwoli. Jeli kochasz mczyzn, ktry cierpi z powodu syndromu Piotrusia Pana, rozumiesz frustracj, jaka ogarnia Wendy. Jeste bezsilna wobec regulaminu mioci", jaki twj partner ci narzuca. Zachowaj konieczny dystans. Nie dziel ze mn uczu, o ile ci na to nie pozwol. Nie oczekuj bym dzieli uczucia z tob. Nie prowokuj moich myli. Moesz dotyka mnie tylko wtedy, kiedy to uznam za stosowne! Te niepisane prawa dawi spontaniczno, ktra stanowi zasadniczy element dojrzaej mioci. To, e s niepisane, czyni mio trudn; to, ze s wewntrznie sprzeczne, czyni j niemoliw. Nie moesz ofiarowa swojej mioci partnerowi, ktry na kamiennych tablicach wyry oczekiwania wzgl-. dem ciebie. Musisz zachowywa si w sposb cile okrelony, inaczej zostaniesz odrzucona. Gdyby nie czua, e sta go na to, by by twoim najwspanialszym partnerem w mioci, nigdy by nie tolerowaa takich dziecinnych manipulacji. Ale tolerujesz je! I sama sobie przyczyniasz zmartwie. Stwierdzam to ze smutkiem. Jednoczenie optymizmem napawa mnie fakt, i moesz jeszcze co zmieni. Moe twj Piotru poniecha lotu do Nibylandii. Tylko musi wiedzie, z jakiego miejsca zacz odwrt. A jego miejsce jest u boku kobiety, ktra go kocha. Ty za musisz zacz od scenariusza zmian, opisanego w rozdziale 2. Mio dostarcza ci motywacji do pomagania mu. Plan wytycza kierunek dziaania. Poza tym potrzebujesz jeszcze tylko jednego elementu: nadziei. Czy twoje zaangaowanie co zmieni? Z kraca mrocznego tunelu mruga do ciebie malekie wiateko: Tak!". Czasami znika, by po chwili rozbysn na nowo. Ale jest tam, trwa i posya ci przesanie: podaj za mn, a wszystko zmieni si na lepsze. Nie musisz cigle tkwi w krgu tych samych spraw. Jeli tylko odwaysz si sprbowa, przekonasz si, e ycie moe by bogate i radosne. To wiateko ma nawet imi: Blaszany Dzwoneczek. 173

Praca nad zmian

Kiedy stajesz si Blaszanym Dzwoneczkiem

Osoba Piotrusia Pana przyciga dwa rodzaje kobiet. Do pierwszego nale te znakomicie wdroone do ustpowania mczyznom i szybko wchodzce w rol opiekuczej mamusi. Same nie maj poczucia bezpieczestwa; zale-no partnera sprawia, e czuj si potrzebne. Nawet daje im to przewrotne poczucie siy. Poycie kowe takiej kobiety z Piotrusiem jest zrytualizowane i pozbawione niespodzianek; zreszt podanie szybko si w niej wypala. Nie zauwaa niedojrzaoci partnera i wmawia sobie, e jego problemy nie rni si od przecitnych. Trwa u boku swego towarzysza w nadziei, e ich mio stanie si lepsza. Niestety, nie. Kobiet tego typu nazywam ,,Wendy". Drugim typem jest kobieta, ktra pragnie spontanicznoci, rozwoju i wza-jemnej tolerancji w stosunkach z mczyzn. Zdaje sobie spraw z niedojrzaoci partnera, lecz jest zniewolona jego beztrosk postaw. Ona rwnie ma nadzieje, e Piotru kiedy wyronie z niepowanych zachowa. Kiedy jednak widzi, e nie ma na to szans, przestaje dotrzymywa mu kroku. Rozalona i rozgoryczona, zrywa wizi. Nigdy do koca nie pojmie, czemu mio staa si gorzka Tak kobiet nazywam Blaszanym Dzwoneczkiem'. Kiedy mczyzna w typie Piotrusia staje si winiem Nibylandii,, zwykle zakochuje si" w Wendy. Odtd nie bdzie si mg obej bez przytulania, wspczucia i opiekuczoci. Ta kobieta bdzie go chronia przed jego wasn niedojrzaoci. Kiedy wpadnie w furie albo bdzie pi tak, e wpadnie w alkoholizm ona zrozumie i wybaczy. Bdzie go tolerowa, gdy tak bardzo jej potrzebuje. Czsto moecie spotka Wendy u Anonimowych Alkoholikw. Natomiast Piotru, ktry zacz odwrt z Nibylandii, bdzie szuka Blaszanego Dzwoneczka jako towarzyszki ycia. Bdzie potrzebowa jej dojrzaej mioci i poparcia, gdy przyjdzie mu napra emocjonalne muskuy, ktrych nigdy nie trenowa. Moe si te zdarzy, e Wendy, jeli tylko zechce wykorzysta ukryt energi elektrycznego adunku, ktra zakumulowaa si w niej, ma szanse sta si Blaszanym Dzwoneczkiem. I kiedy obrzydnie jej cigle powielanie wzoru mamusi, bdzie da od swojego partnera zmian. A kiedy Piotru odmwi, porzuci go i poszuka sobie mczyzny, ktry nie bdzie odczuwa lku przed staniem si pen osobowoci. Dlatego wanie tak czsto zwizek Piotrusia z Wendy ma swj epilog w sadzie - podczas gdy eks-Piotru z Blaszanym Dzwoneczkiem znikaj sprzed ludzkich oczu, pochonici odkrywaniem urokw ycia we dwoje. Moe nie chcesz tego przyj do wiadomoci - ale jeeli twj m czy kochanek jest Piotrusiem Panem, istnieje wyjtkowe prawdopodobiestwo, e ty jeste Wendy. Moliwe, e nie zawsze ni bya i e w twojej duszy jarzy si silnym blaskiem iskierka Blaszanego Dzwoneczka. Jeli jednak zain174

Dla on i partnerek westowaa swj czas i siy w zwizek z Piotrusiem, jaki cie Wendy musi bka si w twojej podwiadomoci. Kiedy doradzam onom i kochankom, jak maj sobie radzi z syndromem rozwijajcym si u partnera, przede wszystkim skupiam si na zych nawykach, jakich nabray. Stanowi one dopenienie zych nawykw Piotrusia bd te pobudzaj go do rnego rodzaju poczyna. Zachcam te kobiety, by wprowadziy ad we wasnych domach, nim jeszcze przystpi do akcji pomocy swoim partnerom. Jest wysoce prawdopodobne, e zdoasz sta si Blaszanym Dzwoneczkiem niekoniecznie poprzez zrezygnowanie z aktualnego zwizku. Jak ju wspomniaem, kobiet-Blaszany Dzwoneczek na rwni z kobiet-Wendy pociga osobowo Piotrusia Pana, gdy ma ona wiele cech pozytywnych. Nie musisz automatycznie rezygnowa z plusw, by skupi si na walce z minusami. Pomimo to miej si na bacznoci: przemiana w Blaszany Dzwoneczek obciy stresem ciebie i wasz zwizek. Jeli twj Piotru uzyska wysoki wynik w tecie z rozdziau 2. (powiedzmy powyej 25 punktw) i odrzuca twoj pomoc, istnieje due prawdopodobiestwo, e ostatecznie zrezygnujesz z walki o niego i zerwiesz zwizek. Taki obrt sprawy nie powinien dziwi - jak ju mwiem, nie jeste w stanie zmieni Piotrusia; moesz jedynie mu pomc. Twoim nastpnym krokiem w procesie zmian bdzie przetestowanie samej siebie pod ktem podobiestwa do Wendy. Robisz to po to, by zadba o wasny rozwj i dojrzao psychiczn. Taki krok jest bardzo korzystny i bdzie ci dugo procentowa. Drugim argumentem przemawiajcym za przemian w Blaszany Dzwoneczek jest konieczno wywabienia ma czy kochanka z Nibylandii do rzeczywistoci, w ktrej ma szans by sab, godn mioci istot ludzk, tak jak my wszyscy. Taka perspektywa zacznie go prze raa, dlatego moe stawia opr. Uporanie si z t trudn sytuacj bdzie kosztowao was oboje wiele pracy. Jeeli uznasz, e naley przesta gra mamusi i zosta Blaszanym Dzwoneczkiem, taka decyzja bdzie dla ciebie bardzo korzystna, nawet jeli po drodze rozstaniesz si ze swoim Piotrusiem. Ale jeeli zmienisz si gwnie po to, by pomc partnerowi, postpisz podobnie jak postpowaa w przeszoci - czyli powicisz si dla jego dobra. A wanie tego zawsze oczekiwa od mamusi. .Krtko mwic, wskoczysz z deszczu pod rynn. Oto test, ktremu powinna si podda. Wymaga od ciebie spojrzenia w zwierciado samowiadomoci i dostrzeenia w swojej osobowoci cech Wendy. Ile z poniszych stwierdze brzmi dla ciebie tak samo, jak to, co kiedy ju mwia sobie lub komu innemu? 1. Twj mczyzna wykaza szczeglne okruciestwo, pozostawiajc bez komentarza twoje uwagi, e regularnie bywa dla ciebie niemiy. Mwisz wtedy sobie: Mog mie tylko nadziej, e zdoam doczeka, a si zmieni". 175

Praca nad zmian 2. Rozmawiacie o jego odej ciu, a ty my lisz: Nie potrafi poradzi sobie bez niego". 3. Zastanawiasz si nad rozwodem albo zerwaniern znajomo ci i my lisz: Je li go rzuc t nie zniesie tego". 4. Kto pyta ci , czy pracujesz zawodowo, a ty odpowiadasz: Nie, po prostu prowadz dom". 5. Kiedy ju sko czysz roztrz sa jego brak rozwagi yciowej, niech do dzielenia z tob uczu i kow ozi bo , mwisz sobie: Ale przecie on tak mnie kocha..." 6. Twj m czyzna robi ci awantur z powodu baaganu, jaki zasta w domu, albo z powodu obiadu, ktry mu nie smakuje, a ty odpowiadasz: Prze praszam, to moja wina'. 7. Twj m czyzna zaprasza kumpli do towarzystwa w czasie, ktry - jak twierdzi - chciaby sp dzi z tob . Mwisz wtedy: To podo z mojej strony, e si zoszcz ". 8. Twj m czyzna ma zawsz wystarczaj co du o pieni dzy, by stawia kumplom drinki, lecz ma pretensje, kiedy wydajesz pieni dze na siebie, a ty mwisz: To bardzo le, e nie wystarczaj mi moje pieni dze". 9. Kiedy kto pyta ci , co ci si najbardziej podoba w twoim m u, odpo wiadasz bez namysu: Och, on jest bardzo zaradny. Pracuje po czterna cie godzin dziennie". 10. Cierpisz z powodu nieczuo ci swojego partnera i mwisz: Gdybym sprbowaa by taka jak on, nie cierpiaabym tak bardzo". Ile z tych stwierdze powtarzaa w my li, a ile rzeczywi cie go no wypowiedziaa ? Posuguj c si znan technik (skala od 1 do 10), mo esz ustali punktacj dla wasnej Wendy. Nie potrzebujesz klucza, by przypisa sobie odpowiedni wynik; wystarczy stwierdzi , e im bli ej jeste dziewi ciu czy dziesi ciu punktw, tym silniej tkwisz w puapce Nibylandii wraz ze swoim Piotrusiem. Im ni szy natomiast masz wynik, tym bardziej prawdopodobna staje si twoja przemian w Blaszany Dzwoneczek i tym wi ksza szansa, e zdoasz wywabi twojego m czyzn z szeregw zagubionych chopcw. Aby uzupeni test, zadaj sobie trzy pytania, podobne do tych, ktre podaem na ko cu rozdziau 2.: 176 Jak do tego doszo? Co naprawd my l ? Co mog zrobi , by to zmieni ?

Dla on i partnerek Zatrzymajmy si chwil na ostatnim pytaniu. To, co moesz zrobi, polega na poczeniu twojej motywacji do zmiany z nadziej oraz posueniu si scenariuszem zmian w celu opracowania jak najskuteczniejszej strategii walki o wasz zwizek. Kiedy ju omwimy pierwsze dwa pytania, przedstawi ci szczegowe wskazwki, jak sta si Blaszanym Dzwoneczkiem. Pierwsze dwa pytania najlepiej rozpatrywa jako warianty kwestii bardziej podstawowej: Co takiego we mnie sprawia, e niewiadomie sprzyjam zachowaniom, ktre w ostatecznym rozrachunku niszcz mnie i moje nadzieje na prawdziwy zwizek? Odpowiedzi na to pytanie udzielia ju w yciowy, dobrze udokumentowany sposb wraliwa, wnikliwa kobieta, ktra miaa kiedy w yciu do czynienia z Piotrusiem. Nazywa si Colette Dowling, a jej byskotliwa ksika zatytuowana jest The Cinderelln Complex (Kompleks Kopciuszka"). Kada Wendy, ktra pragnie sta si Blaszanym Dzwoneczkiem, musi dokona konfrontacji z wasnym kompleksem Kopciuszka i znale sposb na poradzenie sobie z nim.

Kompleks Kopciuszka
Cho nic nie zastpi uwanej lektury ksiki pani Dowling, pozwol sobie streci te jej najwaniejsze punkty, ktre maj zwizek z pytaniami, jakie zadalimy. Kompleks Kopciuszka jest definiowany jako: System silnie wypieranych postaw i lkw, ktre sprawiaj, e kobieta pozostaje na granicy cienia, rezygnujc moliwoci, jakie daje jej wasny intelekt i twrcza postawa. Kobieta wspczesna, podobnie jak Kopciuszek, cigle czeka na interwencj z zewntrz, ktra odmieni jej ycie. Colette Dowling uwaa, e kobiety przeszy trening zalenoci i lku przed samodzielnoci. Ja z kolei uwaam, i wiele kobiet walczy z lkiem, uciekajc w rol matkujcej Wendy, sdzc, e fakt bycia potrzebn zapewni im bezpieczestwo. Sowem uwaam, i przyjcie roli Wendy jest jednym ze sposobw, w jaki kobiety radz sobie z kompleksem Kopciuszka.

A oto jak pani Dowling szczerze opisuj swoj wasn ucieczk: Teraz miaam ogrd i kwiaty oraz wielki dom peen pokoi, schowkw, zakamarkw i romantycznych aweczek, ustawionych w wykuszach okien. Po raz pierwszy od lat czujc si bezpieczna, zaczam urzdza sobie spokojne domostwo - takie, ktrego obraz ocalony w pamici sta si sztandarowym symbolem tego, co najlepsze w dziecistwie. Uwiam sobie gniazdko, wycieajc je najmikszym puchem i kaczkami baweny, jakie tylko mogam znale. A kiedy byo gotowe, zapadam w nie. 177

Praca nad zmian Szalenie istotna jest tu informacja, i pani Dowling, gdy wycofywaa si do swojego gniazdka, bynajmniej nie miaa do czynienia z mczyzn obcionym syndromem Piotrusia Pana (wedug mojej diagnozy). Przesanie jest wyrane: istnieje due prawdopodobiestwo, e moesz uatwi sobie ycie, stajc si Wendy, niezalenie od stopnia, w jakim twj m czy kochanek pasuje do syndromu Piotrusia Pana. W rzeczywistoci moesz niewiadomie szuka Piotrusia, ktry ma tak potrzeb matki, i tworzy z tob dobran (acz neurotyczn) par. Jeli zechcesz zajrze w mrok lepego zauka, do ktrego zaprowadzia ci twoja mio, zobaczysz, e sama uprawiasz do pewnego stopnia magiczne mylenie - nie tak bardzo rne od tego, jakim posuguje si twj partner. I dlatego, jeli prawd jest, e Piotru stosuje magiczny pyek wrek, by odlecie do Nibylandii, czy rwnie nie jest prawdziwe twierdzenie, i kobiety, ktre go kochaj, czekaj, a magiczna rdka przemieni je w Kopciuszka? Wierz bowiem, e ich ciki, peen powicenia trud sprawi, i przyjedzie cudowna karoca i uwizie je z dala od poniajcej harwki i samotnoci. Istnieje niepisane porozumienie pomidzy zbawc a ofiar, czyli midzy Piotrusiem a Wendy. Na pierwszy rzut oka wydaje si, e kobieta jest t ofiar, a mczyzna zbawc; e to mczyzna jest silny, a kobieta saba. Nie uwaam, by tak rzeczywicie byo. Przeciwnie, wektory si maj odwrotne kierunki. To mczyzna jest saby, a kobieta silna. Smutnym aspektem sprawy jest fakt, i sia jej oparta jest na niewaciwych podstawach. Po pierwsze, w rwnoprawnym zwizku dwojga ludzi sia jest zbdna. Pakt zbawca - ofiara z definicji przyczynia si do destrukcji rozwojowego z definicji zwizku. Po drugie, kobieta musi znosi szyderstwa i kpiny, ktrych nikt normalny by nie znis. Utajony lk przed niezalenoci zmusza j do przyjcia roli Wendy, w ktrej bardziej skupia si na znoszeniu cierpie ni na racjonalnym myleniu. Przy tym jasne jest, e kiedy role ulegyby odwrceniu, Piotru miaby dosy ju po minucie. Po trzecie, kobieta jest wiadoma swoich emocji i wie, jak wyrazi uczucia. To sprawia, e jest znacznie silniejsza od mczyzny-Piotrusia, gdy ten, straciwszy (przewanie) kontakt z wasnymi emocjami, usiuje ukry sabo, udajc, e jego uczucia nie s wane Wreszcie sam fakt adresowania tej ksiki take do kobiet jest dowodem, e doszedem do wniosku, i w przypadku pary zoonej z Piotrusia Pana i Wendy najlepiej mog mu pomc wtedy, gdy pomagam partnerce. Moe ona sobie nawet czeka na zaczarowan karoc, ale z moich dowiadcze wynika, e kiedy trzeba, wykae odwag i determinacj, przyznajc si do bdw, rezygnujc z uycia pseudosiy i dziaajc na rzecz zmiany. 178

Dla on i partnerek

Co moesz zrobi, by to zmieni?

Oto pytanie, ktre towarzyszyo nam na pocztku testu w rozdziale 2., kiedy tworzylimy scenariusz zmian (ten scenariusz powinna mie teraz przed oczami), ktre doprowadzio do bezstronnego wejrzenia w psychologiczne zwierciado duszy, wspartego informacjami na temat oddziaywania kompleksu Kopciuszka. Teraz powinna posuy si owym scenariuszem, by dokona kilku zmian w ksztacie waszych wzajemnych stosunkw. Kiedy bdziesz to robi, pamitaj o dwch sprawach: Po pierwsze, istnieje pewne generalne wskazanie, ktre odnosi si do wszystkich rozwaanych przeze mnie sytuacji. Brzmi ono: Kiedy masz do czynienia z zachowaniami w stylu Piotrusia Pana, mniej wane od tego, co robisz, jest to, czego robi nie powinna . Zatem przesta mwi i dziaa jak Wendy. Wyjd z roli Wendy, nie dopuszczajc do gosu utajonego lku przed niezalenoci.

Po drugie, wykorzystaj pozytywne cechy partnera, ujawnione w scenariuszu zmiany, do rozgrywki z ujemnymi stronami jego charakteru. Nim zaczniesz rozpatrywa cechy zawsze" obecne, zastanw si te nad cechami negatywnymi wystpujcymi tylko od czasu do czasu". Na przykad, jeli ze scenariusza wynika, e twj partner nigdy nie flirtuje z innymi kobietami, za to bywa poruszony twoim temperamentem seksualnym, bd mu wdziczna za wierno i powiedz, e czule umyjesz mu plecy, co doskonale wystarczy na reszt nocy. To da mu okazj, by pozby si napicia, zwizanego z. twoimi wymaganiami kowymi, a tobie - nadziej, e kiedy on rwnie czule umyje ci plecy". Jeeli twj Piotru ma niski wynik z testu, a liczba punktw, ktre zebraa jako Wendy, nie jest niepokojca, moesz uwaa, e poniszy zbir rad ciebie nie dotyczy. Ale zastanw si - czy naprawd cakowicie przemoga kompleks Kopciuszka? Czy jeste absolutnie chroniona przed wpadniciem w puapk, zastawion przez magiczne moce Nibylandii i dobre wrki? miem wtpi. Nawet jeli uwaasz si za Blaszany Dzwoneczek, za kadym rogiem moesz spotka uroczego, zjawiskowego mczyzn w zielonym ubranku, ktry wanie na ciebie czeka. Ale dosy, bierzmy si do roboty. Oto jak radz ci zwalcza dwadziecia zachowa charakterystycznych dla Piotrusia, jakie wymienione zostay w rozdziale 2.

179

Praca nad zmian 1. Reaguje w sposb przesadny, szuka u ciebie usprawiedliwienia lub wybaczenia winy. Nie powinna: Prbowa uagodzi go matczynymi stwierdzeniami w stylu: Ale kochanie, chciae jak najlepiej, to nie bya twoja wina". Angaowa si w dyskusj, w ktrej. popierasz jego nierealistyczne uzasadnienia. agodzi jego cierpienie, okazujc lito. Powinna: Zapyta go, jakie to uczucie, gdy popenio si bd. Zada mu pytania naprowadzajce -na przykad: Jak inaczej moge postpi? Czy wasne bdy nauczyy ci czego? Jak zachowaby si nastpnym razem?'' Przerwa dyskusj i wyj, jeli bdzie prbowa za wszelk cen udo wodni swoj niewinno Przyzna si do bdw, ktre popenia. Dorzuci szczypt humoru: Kochanie, to pierwszy bd, jaki popeni e w tym roku!". Przedstawi rozs dn ocen sytuacji: Twj gniew jest zrozumiay. Przyznaj sobie prawo do popeniania bdw". Bd jest gosem natury, ktra przypomina ci, e jeste tylko czowiekiem". Jeli bdzie zy na ciebie, e mu nie wspczujesz, powiedz: Nie mog uwolni ci od kopotu; sam odpowiadasz za swoje bdy". 2. Zapomina o wanych dla ciebie datach - urodzin, rocznic itp. Nie powinna : Czyni subtelnych aluzji. Liczy, e poczuje si winny, kiedy zobaczy, jak przykro ci si zrobio z tego powodu. Zawstydza go, kupujc mu cenny prezent. Planowa uroczystych obchodw wit i rocznic. Stawia mu za przykad. znajomych m czyzn, ktrzy pami taj o wanych datach. ali si innym na jego zapominalstwo - nawet w artach. Powinna: Jeli pragniesz dosta prezent prawdopodobnie bdziesz go sobie musiaa kupi sama. Powiedz mu: Dostaam od ciebie na urodziny ten przeliczny sweter". Czyni bynajmniej nie subtelne aluzje, takie jak zakrelanie stosownej daty czerwon obwdk w kalendarzu, wisz cym na widoku.

180

Dla on i partnerek Pragnc skoni go, by pamita o specjalnej dacie, powiedz mu po przedniego wieczoru: Zorganizujmy jutro jak uroczyst kolacj, przecie to bdzie nasz dzie". Wytumaczy mu spokojnie i bez specjalnego wskazywania konkretnej daty, jak wiele znaczy dla ciebie fakt, i pamita o twoich urodzinach i innych wanych dla was okazjach. Powiedz mu, dlaczego jest to wane. Popro go, by opowiedzia ci o swoich najpikniejszych wspomnieniach z dziecistwa, zwizanych z urodzinami czy ze witami. Wy znaj, e ty rwnie czua si szczeglnie kochana w takich momentach. Zapyta sam siebie, co jest waniejsze - prezent czy intencja.

3. Na przyjciach stara si zrobi wraenie na innych, zwaszcza na kobietach. Nie powinna: Flirtowa z innymi mczyznami, chcc eby poczu, jakie to moe by niemie. Prbowa tak jak i on sta si dusz towarzystwa. Wwczas bdzie si stara jeszcze bardziej, a gdy ludzie przestan zwraca na niego uwag, bdzie mia pretensje do ciebie. Wiesza mu si na ramieniu i narzeka: Zupenie mnie ignorujesz". Wypomina mu w drodze do domu, jaki by okropny. Przeprasza innych za jego zachowanie. Grozi mu bezsilnie: "Nie pjd ju z tob na adne przyjcie". Porwnywa go do innych obecnych tam mczyzn: Harold przynis Margie drinka i poda jej sweter, kiedy zrobio si chodno". Skutek bdzie taki, e znielubi Harolda. Oglnikowo narzeka: W ogle si mn nie zajmujesz". Powinna: Nawet zrezygnowa z pjcia na przyjcie, jeli twj Piotru nie zechce przyj do wiadomoci adnych uwag. Poprosi kogo innego, by odwiz ci do domu (tylko nie mczyzn), kiedy bdziesz miaa dosy takich zachowa Uwiadomi sobie, e nie musisz wcale by uwizana'' do partnera na przyjciu. Baw si dobrze na wasn rk. Postara si, eby kto inny podawa ci drinki i opracowa wasn metod poznawania nowych ludzi. W obranym z gry czasie (na przykad nastpnego dnia) doprowadzi do konfrontacji, mwic: Kiedy caujesz inn kobiet w mojej obecnoci, mam poczucie, e... Nigdy wicej nie rb tego na moich oczach". Jasno i wyranie da mu do zrozumienia, e nie podobaj ci si pewne rzeczy, ktre mwi. Na przykad: Nie mam zamiaru sucha, jak mie-

181

Praca nad zmiana ____________________________________________________________ szasz z botem moj matk, by przypodoba si szefowi. Jeli jeszcze raz to zrobisz, wyjd z przyjcia". 4. Niewyobraalne trudnoci sprawia mu powiedzenie przepraszam". Nie powinna: Prowokowa go do przeprosin b d wymusza je. Za ka dym razem kiedy ci nie przeprosi, wyrzuca mu to. Rozpamitywa jego dawnych potkni i stale wytyka mu nowe. Dokonywa psychologicznej analizy jego wad, dociekajc, dlaczego ci nie przeprosi. Na przykad: Powodem, dla ktrego nie przyznajesz si do bdw, jest twoje wybujae ego". Wy miewa si z niego, poniewa nie umie dostosowa si do normalnych" standardw zachowa . Powinna: Przyjmowa przeprosiny w innej formie. Na przykad takiej: Przykro mi, e si "uniosem''. Mwi przepraszam" do niego i do innych kiedy tobie samej zdarzyo si zareagowa zbyt ostro. Reagowa yczliwie, kiedy widzisz, e czuje si szczerze skruszony. 5. W ku lekceway twoj potrzeb wstpnych pieszczot. Nie powinna: Zgadza si na stosunek tylko dlatego, by go zadowoli. Udawa, e jest ci dobrze. Nieszczerze zachwyca si jego kow sprawnoci. Wszczyna w ku zajadej dyskusji o jego problemach seksualnych. Powinna: Urozmaici swoje ycie kowe, wyprbowujc nowe techniki. Jeli brak ci fantazji, signij po odpowiednie ksiki. (Na przykad Alexa Comforta Rado seksu). Sama w sposb uwodzicielski, lecz niepostrzeenie przejmowa inicjatyw. Moesz siada mu na kolanach i pieci go czule. Nie wstawaj, dopki sama nie zechcesz. Dawa mu do zrozumienia zarwno sowami jak i gestami, co moe ci przynie zadowolenie w czasie stosunku. Kiedy bdziesz go instruowa, czy to dyskretnie i z wyczuciem, podkrelajc to, co mgby zrobi, a nie to, czego zrobi nie moe.

182

Dla on i partnerek 6. Zawsze pomoe kumplowi, ale ciebie rzadko obdarza tak sam trosk.

Nie powinna: . Dokonywa przeciwstawie typu: Przez cay dzie pomagae kumplom my samochody, a nigdy nie umyjesz mojego". Oczekiwa, e bdzie robi to, czego nie potrafi. Lekceway jego przyjaci, gdy sarna moesz zosta uznana za osob niegodn przyjani. Sama przyczynia si do wasnych niepowodze. Na przykad: nie powinna prosi go o zaatwienie rnych spraw, gdy wiesz, e ma wyjecha po znajomego na lotnisko. Powinna: Liczy, e zrobi to, o co go prosia. Na przykad: Podam obiad, jak tylko umyjesz mj samochd Zaplanowa wsplne roboty. Na przykad ustali, e sobotnie przed poudnie rezerwujecie na porzdkowanie garau. Nie skpi pochwa i uznania, kiedy zrobi co, o co go prosia. Da mu duo czasu na wypenienie zadania. 7. Wyra a zainteresowanie tob , twoimi problemami i uczuciami dopiero w momencie, gdy wyrzucasz mu oboj tno . Nie powinna: Oczekiwa, e przejmie si twoimi problemami; uwaa bowiem, e sam ma ich o wiele wicej. Labidzi i narzeka, e si tob nie przejmuje. Kontynuowa jakichkolwiek dyskusji, jeli zejd do poziomu licytowa nia si, ktre z was ma wiksze problemy. Czyni z kadej sytuacji straszliwego problemu. Oszczdzaj swoje siy na zadania, ktre zajmuj najwysze pozycje na twojej osobistej licie. Powinna: Wymaga, by ci wysucha. Jeli nie zechce, zapytaj po, kiedy znajdzie czas, by powici ci chwil uwagi. Powiedzie mu: ,Jest bardzo wane, by zdawa sobie spraw z moich uczu i pragnie i eby ich nie lekceway". Wyraa aprobat, kiedy tylko widzisz, jak mczyzna i kobieta sza nuj nawzajem swoje uczucia. Na przykad: Bardzo podoba mi si ta posta (w telewizji). On dzieli z kobiet jej ycie i prbuje pomc". By mu wdziczna, kiedy tylko wyczuje twoje nastroj. Uczy go na przykadach. By otwarta na problemy innych ludzi. Pokazywa mu jak naley wysucha innych.

183

Praca nad zmian 8. Inicjuje rne rozrywki czy inne dziaania tylko wtedy, kiedy jemu na tym Nie powinna: Towarzyszy mu, kiedy nie jeste zainteresowana. Czeka, a sam wymyli co, co lubisz. Bdziesz tak czeka i czeka w nieskoczono udzi si, e zawsz bdziecie mieli wsplne zainteresowania. Narzeka, e nigdy nie bdziesz miaa tego, co lubisz; to twoja wina. Powinna: Sama przejmowa inicjatyw. Na przykad: Wiesz, kupiam bilety na przedstawienie. Zarezerwuj sobie czas w pitek wieczorem". I na kompromisy. Na przykad: "Dobrze, pjd z tob na mecz hokejowy, ale potem zjemy obiad w tej nowej francuskiej restauracji". Nauczy si spdza wolny czas bez niego. Id do kina sama albo z kim znajomym. Odkrywaj przed nim nowe dziedziny zainteresowa. Wielu fanw futbolu odkryo pikno muzyki w filharmonii czy sztuki w muzeum. Jeli ci si to nie uda, zapomnij o rozczarowaniu i wymyl co innego. 9. Wydaje si, e wyraanie uczu sprawia mu szczegln trudno. Nie powinna: * Kpi z tej uomnoci, zwaszcza w obecnoci innych Lekceway najmniejszych przejaww dobrej woli, choby miesznych i nieporadnych. Ironicznie porwnywa go z innymi mczyznami, ktrzy potrafi wy raa swoje uczucia. Wwczas poczuje si jeszcze bardziej uomny. W adnym wypadku wykorzystywa uczucia, ktre ujawni, przeciwko niemu, gdy zasklepi si w sobie jeszcze bardziej. Powinna: W sposb nieskrpowany, bez obaw dzieli uczucia z nim i z innymi. Uywa sw: Czuj", Zaley mi", Interesuje mnie", "Obawiam si", by zachci go do wyraania i dzielenia si takimi uczuciami. Komentowa z uznaniem postpowanie innych mczyzn, ktrzy umiej wyraa swoje uczucia - lecz bez porwnywania go z nimi. Kiedy prbuje wyrazi, co czuje, mwic: Czuj, e...", delikatnie zwrci mu uwag na swko e", komentujc: Dodanie e nie prowadzi do wyraania uczu; w ten sposb unika si wanie m wienia o nich, poprzestajc jedynie na wygaszaniu opinii i zwierzaniu si z przemyle". Dlatego lepiej jest zapyta: Wiem, e mylisz i masz swoje zdanie na ten temat - ale powiedz mi, co czujesz?" 184

Dla on i partnerek * Pochwala kad jego ch wyraania uczu. Wspomc si odpowiedni literatur i korzystajc ze wskazwek au tora wsplnie z partnerem odby trening emocjonalny (patrz: Focusing - Proces ogniskowania si" Eugene T. Gendlina). 10. Pragnie zblienia z ojcem, ale nie udaje mu si. Nie powinna: Bra na siebie ciaru konwersacji z jego ojcem, kiedy twj partner milczy; nie moesz sprzyja pogbianiu si braku wizi midzy nimi. Rozmawia o nim z jego tat: Tak, John ma problemy w pracy..." Stawa si porednikiem midzy nimi. Jeeli zaczn komunikowa si poprzez ciebie, wycofaj si. Mwi ojcu o problemach syna. Twj partner sam to powinien zrobi. Powinna: Aranowa jego rozmowy z ojcem. Musisz by katalizatorem, nie b dc porednikiem. Zasugerowa, by wyszli gdzie razem. Moesz nawet sama stworzy pierwsz okazj na dobry pocztek. Podsun mu myl, by kupi co ojcu na urodziny czy na Dzie Ojca - lecz nie pomagaj w zakupie. Inicjowa dyskusje dotyczce ojca. Dobrym pocztkiem bdzie pytanie: Gdzie twj ojciec chodzi do szkoy?" Kieruj rozmow na jego uczucia w stosunku do taty, nie prbujc jednak odgrywa roli terapeuty. 11. Opinii, ktre nie zgadzaj si z jego wasnymi. wysuchuje powierzchownie. Nie powinna: Prowokowa go do dyskusji. Jeeli orientujesz si, jakie tematy powoduj midzy wami rnice pogldw, staraj si omija je w rozmowach. Tumaczy si przed przyjacimi z powodu jego zajadoci. Wyzywa go od twardogowych tpakw. Powinna: Prosi, by powtrzy to, co mwia w danym momencie dyskusji. Na przykad: Czy pamitasz, co przed chwil mwiam?". Regularnie wprowadza do rozmw nowe wtki i pogldy, nie wyra ajc wasnej opinii - w stylu programw informacyjnych. kiedy wypowiada si na ich temat ujawnij swoj opini i spytaj, czy ci sucha. Posuy si cytatem z jego rozmowy z jednym z kumpli, kiedy to nie sucha, co tamten ma do powiedzenia.. Nastpnie powinnaskomentowa: Czy pamitasz, co kolega mwi o swoich kopotach w pracy? 185

Praca nad zmian Bo ja mam wraenie, e chcia, aby mu pomg, a ty chyba nie wyczu o co chodzi". Kiedy narzeka, e le mu si ukada wsppraca z szefem i kolegami z pracy, powinna zasugerowa, e kiedy inni mwi, naley wzi gboki oddech, zatrzyma przez chwil powietrze w pucach, a potem powoli je wypuci. Ta technika relaksacyjna moe mu pomc uspokoi nerwy i skoncentrowa uwag na tym, co mwi inni. (Patrz: Benson, Herbert with Miriam Klipper, The Relaxation Response - Te chnika relaksacyjna").

12. Miewa niczym nie usprawiedliwione ataki wciekoci. Nie powinna: ywi przekonania, e to ty masz zaagodzi jego gniew czy przemwi mu do rozumu. Wybiera wanie tego momentu, aby powiedzie mu o czym, co uwaasz za wane. Dolewa oliwy do ognia, usiujc zwalczy jego wcieko swoim gniewem. Powinnna: trzyma na wodzy swj gniew, nawet jeli miaaby wybiec do azienki i policzy powoli do stu. Wychodzi z domu, kiedy czujesz, e w powietrzu wisi awantura. Gdyby kiedykolwiek ci uderzy, wezwa pomoc. Jeli trzeba, nie wahaj si dzwoni na policj. 13. Jest do tego stopnia sterroryzowany oczekiwaniami matki, e wreszcie zaczynaj ci zoci jej wymagania. Nie powinna: Lekceway jego matki. Uywa okrele takich, jak miczak" i maminsynek". Prbowa odsun od niego matk, mwic na przykad: Ale mamo, nie wtpi, e pojechaby z tob do sklepu, ale teraz pi". Nie moesz chroni go przed skutkami jego wasnego nastawienia wobec matki. Wpada we wcieko na jego matk tylko dlatego, e on ma z ni problemy. Powinna: Peni raczej rol stymulatora ni porednika, uwiadamiajc mu, e ulega kadej zachciance matki. Na przykad: Pracowae do pierwszej, a ju o pitej wstae, eby odniey jej chodnik przed domem". Podkrela zalety teciowej. Na przykad: Ona fantastycznie gotuje!"

186

Dla on i partnerek Doprowadzi do konfrontacji ze swoim partnerem na temat sposobu, w jaki pozwala matce rzdzi sob. Z pewnoci wicej zyskasz, przeprowadzajc tak rozmow z nim, ni dyskutujc z jego matk o sprawach, ktre w gruncie rzeczy s jego sprawami.

14. Jest przekonany, e wykonuje nieodpowiedni prac. Nie powinna: Bra udziau w grze jego wyobrani. Odmawiaj dyskutowania na te mat marze o przyszych posadach, nim nie dokona konkretnych po suni w tym kierunku. Prbowa szuka dla niego lepszej pracy._ Uskara si na swoj prac, dopki sama nie bdziesz w stanie podj pewnych decyzji. Powinna: Dokonywa dobrze przemylanych i ekspansywnych posuni, majcych wprowadzi ci na drog kariery w pracy. Jeli stawiasz na ycie domowe, zacznij regularnie czytywa pisma konsumentw i inne periodyki, w ktrych znajdziesz informacje niezbdne dla nowoczesnej, wszechstronnie zorientowanej pani domu. Pomaga mu, jak tylko moesz, jeli interesuje si nowymi moliwociami kariery, zmienia swj styl pracy czy umawia si na rozmowy. Ujawnia jego zdolnoci, ktrych sam nie umie doceni, a ktre mog mu pomc w dalszej karierze. Na przykad: "Dobrze wypadasz przed szerszym audytorium" albo : Potrafisz sprawnie liczy". Kiedy narzeka na swoj prac, powinna powiedzie: Zapewne masz racj - tylko co zamierzasz z tym zrobi?". 15. W stosunkach z innymi lud mi brakuje mu szczero ci i serdeczno ci. Nie powinna: Stara si, by inni tego nie odczuli. Jeli nie bdzie z nimi serdeczny i szczery, niech sami tego dowiadcz i stosownie zareaguj. Nie chro go przed naturalnymi konsekwencjami jego postpowania. Mwi za niego, zwaszcza w jego obecnoci. Na przykad - nie mw dzieciom: Ojciec jest bardzo z was dumny". Uskara si na jego chd i obojtno, Powinna: By w stosunku do niego tak ciep i szczera, jak tylko moesz. Wskazywa kad okazj, kiedy powinien byt wyczu czyje intencje. Na przykad: Jestem pewna, e twj szef oczekuje od ciebie wyrazw wdzicznoci za pomoc, jak ci okaza".

187

Praca nad zmian Podtrzymywa troskliwie kada, iskierk ciepa i uczuciowoci, jak u niego dostrzeesz. Na przykad: A mi si ciepo robi na duszy, kiedy widz, jak przytulasz swoj babci. To jest pikne", Bardzo ostronie kruszy _pancerz obojtnoci, jaki przywdzia. Cae lata zajo mu budowanie systemu obronnego i trzeba wiele czasu, by go rozbroi.

16. Ma problemy z piciem; po alkoholu staje si kim innym. Nie powinna: W adnym wypadku wyjmowa mu drinka z rki; w ten sposb wchodzisz w rol mamusi. Mwi mu, jaki jest dowcipny, kiedy sobie wypije. Owija prawdy w bawen, kiedy dochodzi do konfrontacji na temat jego picia, mwic na przykad: Wydaje si, e Joe potrafi wypi nie mniej od ciebie, a jednak nie staje si tak niemiy". Powinna: Organizowa przyjcia, na ktrych picie nie bdzie jedyn rozrywk - na przykad brydowe czy poczone z innymi grami towarzyskimi. Opisa mu szczegowo, jak zmieniaj si jego zachowania po alkoholu i wyranie da do zrozumienia, co ci si nie podoba. Kontrolowa swoje picie. Wychodzi z przyjcia, kiedy jest ju pijany i nieznony, lecz upewni si przedtem, czy zajmie si nim ktry z kumpli. Zaproponowa mu tonik cytrynowy czy inny orzewiajcy bezalkoholowy napj. Chodzi na spotkania Anonimowych Alkoholikw, a jeli twoje dzieci s ju nastolatkami, rwnie zachca je do uczestnictwa. 17. Kiedy si bawi, przekracza granice zdrowego rozsdku. Nie powinna: Utyskiwa, e goni za rozrywk. Prbowa dotrzyma mu kroku, gdy czujesz si zmczona. Wyciga go na si z imprezy z przyjacimi. Bdzie oponowa i usiowa zosta jeszcze duej. Uala si nad sob, zadajc mu pytania w stylu: Dlaczego nie moesz si bawi ze mn tak, jak bawisz si z kumplami?". Powinna: Uatwia mu przewidywanie skutkw przeduajcej si hulanki. Na przykad: Jeli zostaniesz do czwartej rano, bdziesz jutro cierpia mki na spotkaniu z kontrahentami". 188

Dla on i partnerek Nie mie skrupuw przed byciem popsuj-zabaw. Moesz powiedzie mu na ucho: Jestem wykoczona. Odmy dalszy cig na przyszy tydzie". Odciga go od kumpli, organizujc mu atrakcyjn rozrywk w domu. 18 Ujawnia postaw mskiego szowinisty. Nie powinna: Zaostrza jego postawy poprzez propagowanie rozbuchanego feminizmu w nadziei, e wymusisz na nim szacunek. Kpi z jego szowinizmu w obecnoci innych. Powinna: Wyraa swoje zdanie zdecydowanie i z przekonaniem, a ponadto za pozna si z rzeczowymi opracowaniami na temat wyzwolenia kobiet. Spokojnie utwierdzi si w swoich pogldach i zyska ogln orientacj w sprawach, ktre uwaasz za najwaniejsze. Podsun mu lektur, ktra pomogaby mu zobaczy we waciwym wietle jego seksizm. Dobrze do tego celu nadaje si ksika Marca Fasteau The Mae Machin (Mska maszyna"). Chwali go i by wdziczna, kiedy tylko bdzie prbowa zdoby si na egalitarne pogldy. 19. Wydaje si, e drczy go lk, lecz nie chce na ten temat rozmawia. Nie powinna: Prowokowa go do zwierze. Jeszcze bardziej zamknie si w sobie. Analizowa jego psychiki bd prbowa odgadn jego myli. Na przykad: Nie miaby a tylu problemw, gdyby nie cierpia na brak wiary w siebie". Ucieka si do zoliwych uwag i nadawania przezwisk takich jak: miczak" czy kompletna dupa". Powinna: Dyskutowa z nim o kadej sytuacji, ktrej si obawiasz - bez naciskania go jednak, by si w ni wczuwa. Inicjowa sytuacje pozwalajce mu rozwija pewno siebie. Analizowa jego obawy i podsuwa alternatywne oceny. Na przykad: Wydaje si, e drczy ci niepewno jutra. Ale wiesz, taki cudowny facet jak ty nie musi si wstydzi swoich obaw"; 20. Wydaje si by ponad wszystkim, nieczuy jak kamie. Nie powinna: Krzycze, by zmusi go do zareagowania Wypiera si wasnych emocji. 189

Praca nad zmian Wyrubowywa emocji ponad faktyczny stan twoich uczu w nadziei, e wreszcie go to ruszy.

Powinna: Powstrzymywa si przed szczeglnie dramatycznymi scenami. Bd emocjonalna, lecz bez ostentacji. Przyznawa si do uczu bez wstydu. Na przykad: Jasne, reaguj emocjonalnie, bo jestem w emocjonalnej sytuacji". Zbada, jakiego rodzaju reakcji emocjonalnej oczekujesz od niego i kiedy tylko wystpi, dzieli j razem z nim. Wyznaczy stale pory i okrelone miejsca rozmw o waszych, uczuciach i problemach. Uzna jego zamknicie si w sobie za oznak obojtnoci. Na przykad: Kiedy tak sobie siedzisz i milczysz, zaczynam nabiera przekonania, e nic ci nie obchodzi". Da mu do zrozumienia, i nie musi reagowa emocjonalnie w tym samym stopniu co ty. W rzeczywistoci nie masz pomysu, jak powinien reagowa? I powiedz mu o tym. Podany zestaw zalece i przeciwwskaza bdzie ci wielce pomocny przy stawaniu si Blaszanym Dzwoneczkiem. Jak ju powiedziaem wczeniej, jedynym sposobem aby pomc mowi czy kochankowi w opuszczeniu szeregw zagubionych chopcw jest wywabienie ich z Nibylandii. Doznasz niepowodzenia, gdy bdziesz obstawa przy zachowaniu cech Wendy, wierzc, i w kocu sprawisz, e twj Piotru powrci do rzeczywistoci. Powysze zalecenia oraz lista uytecznych lektur, jak zamieszczam na kocu ksiki, mog pomc ci w podjciu ryzyka, w nauczeniu si samodzielnoci, technik dyskusji, racjonalnego mylenia, relaksu i samokontroli, ktrych potrzebujesz dla ulepszenia wasnej osobowoci. W taki wanie sposb dajesz swojemu zwizkowi najwiksz szans na sukces.

Kiedy trzeba si rozsta?

Istnieje granica wytrzymaoci Blaszanego Dzwoneczka. Jeli staa si ni, moe si zdarzy, e Piotru nie pogodzi si z twoim nowym wcieleniem i odmwi powrotu z Nibylandii. O ile pamitasz z rozdziau 7., Piotru Pan porzuca Blaszany Dzwoneczek i zostaje z Wendy (na co Wendy zasuya sobie, sprztajc dom). Jeli twj Piotru nie akceptuje ciebie w nowej postaci - Blaszanego Dzwoneczka, pozostaje ci tylko jedno rozsdne wyjcie - zerwa wasz zwizek. Tylko w ktrym momencie? Prosta odpowied na pytanie: Kiedy trzeba si rozsta?", jest nastpujca: odejd wtedy, gdy wykorzystaa ju wszystkie moliwe sposoby dziaania 190

Dla on i partnerek Blaszanego Dzwoneczka - i nim jeszcze do reszty nie stracia nadziei. Zaraz wytumacz, o co mi chodzi. Twoja decyzja o odejciu daje waszemu zwizkowi ostatni szans. Jeeli stopniowo dojrzewasz do tego drastycznego kroku, dajesz partnerowi wiele czasu na dostrzeenie twojego niezadowolenia i nauczenie si, jak ma traktowa ciebie w nowej postaci. Jednake zdarza si, e on nie bierze tej przemiany na serio. Postaw tak moe zmieni twoja decyzja o odejciu. Moesz wywoa w nim szok, ktry kae mu pomyle o ratowaniu waszego zwizku. Odchodzc powinna pamita o dwch sprawach. Po pierwsze: czy. jeeli bdzie za tob goni, pozwolisz si zapa i zatrzyma? Jeli tak, odchod, dopki jest w Tobie cho odrobina uczucia dla niego. Po drugie: Piotru moe zosta w Nibylandii i nie bdzie za tob goni. Wwczas odejdziesz z poczuciem, e pragn ci tylko wtedy, kiedy zgadzaa si by jego matk. W takim przypadku nie cofaj si przed rozstaniem. Wasz zwizek nie istnieje.. W wikszoci przypadkw decyzja o odejciu nie jest tak prosta, jak by si wydawao. Kobiety rnie reaguj na myl o rozstaniu. Oto kilka najczciej ujawniajcych si postaw: Niektre gro odejciem, lecz naprawd o nim nie myl. Takie czcze pogrki s czym, czym kobieta w typie Wendy chce zawstydzi swojego maego chopczyka" eby by dobry. I rzeczywicie, przez par dni moe si on stara, ale na dusz met bdzie j jeszcze bardziej lekceway. Inne kobiety chc odej, lecz powstrzymuje je strach. Nie mam pienidzy" - mwi. "Nie mog pracowa na caym etacie i wychowywa dzieci". Nie mam dok d i". Je li poddasz si tym obawom, zapomnij o Blaszanym Dzwoneczku i znw sta si Wendy; tak te bdzie dobrze! Wiem, e jest to zaskakujce stwierdzenie w kontekcie tego, co powiedziaem wczeniej. Ale postarajcie si zrozumie - ja nie twierdz, e wszystkie kobiety albo musz sta si Blaszanymi Dzwoneczkami,
albo pozostan na zawsze nieszczliwe.

By moe powiecie sobie: Ju raczej woaabym sta si dla niego mamusi, ni go straci". Jeli taka jest prawda, pogdcie si z ni. Moe wasz zwizek niekoniecznie bdzie nalea do najbardziej udanych - ale te nie bdziecie a tak okrutnie cierpie. Po prostu nie naley okamywa siebie w sprawach dotyczcych waszego zwizku. Jeli pogodzicie si z prawd, moecie od czasu do czasu stawa si Blaszanym Dzwoneczkiem, prbujc znale najlepsze wyjcie w istniejcej sytuacji. Ju samo poczucie wolnoci wyboru przyjmowania rzeczy takimi jakie s, powinno wpyn pozytywnie na wasze ycie. Inne kobiety na sam myl o odejciu doznaj momentalnie poczucia winy- Sama jestem winna, e tak mnie traktuje". "Nie przestrzegaam zasad 191

Praca nad zmian maeskich". Jestem po prostu egoistyczna i daj si ponie emocjom" Przyznanie si do winy wydaje si by skutkiem saboci tych kobiet. I moe w niektrych_ przypadkach tak jest. Ale przewanie poczucie winy wynika z faktu, i kobiety wiedz, e ich mczyzna jest saby i chroni go, biorc win na siebie. Okrelam to jako poczucie winy wobec zbkanego psa". Moecie sobie wyobrazi, jak bdziecie si czuy, gdy nie zareagujecie na aosne wycie zbkanego i godnego wczgi? Kt by go nie wpuci, choby tylko po to, by nakarmi? A czy tamto poczucie winy jest tak sam reakcj? Sugeruj, e wywodzi si z uczu podobnych, jakich doznajemy, kiedy przyjdzie nam wyrzuci z domu biednego, zbkanego psa w okrutn, lodowat noc. Ta, ktra auje zbkanego psa, w rzeczywistoci chce powiedzie: "Mj mczyzna jest zbyt bezbronny, by da sobie rad beze mnie, a ja wvkazuj okrucie stwo, odwracaj c si na picie i odchodzc. Przecie on nie umie nawet sobie niczego ugotowa". Moliwe, e wasz Piotru nie umie ani gotowa, ani szy; moe nawet nie wie, gdzie stoi maszyna do zmywania. Czy jednak znaczy to, e nie moe si nauczy? Zapewne sama przyoya rk do jego yciowej bezradnoci (i dlatego twierdz, e od czasu do czasu powinna by Blaszanym Dzwoneczkiem) - ale czy on naprawd jest bezradny? Wtpi. On po prostu powinien si wielu rzeczy nauczy. ' Nim przejdziemy do rozwaa na temat ostatniej, najwaniejszej reakcji na myl o odejciu, pragn opowiedzie wam o drobnym incydencie z historii kobiety, ktra sama przyczynia si do yciowej bezradnoci swojego ma. Cindy bya on Kena od dziesiciu lat. W cigu tych lat ani razu nie zapomniaa o przygotowaniu posikw, praniu jego rzeczy, szykowaniu ubra do pracy, kupowaniu piwa, umawianiu go do fryzjera i o spenianiu wielu innych drobnych posug wok niego. Kiedy posza do pracy, nadal znajdowaa czas na obsugiwanie ma. I jak kada Wendy nie liczya, e w zamian zasuy na drobne choby wzgldy. Ona dawaa - a Ken bra. Kiedy jej praca przeduaa si na popoudnia, zawsze wczeniej miaa ju przygotowany obiad i zostawiaa instrukcj dla Kena, jak ma go sobie podgrza w piekarniku. Pewnego wieczoru wrcia do domu dopiero o dziewitej. Ken siedzia zdenerwowany w salonie. Gdy stana w drzwiach, popatrzy na ni wzrokiem penym desperacji. Natychmiast si przeja. - Co si stao, kochanie? Rzuci jej spojrzenie wiadczce o wielkiej litoci nad samym sob. - Och, po prostu jeszcze nic nie jadem; to wszystko. Cindy bya zdumiona. - Jak to? Wstawiam zup chili i zostawiam ci kartk, e masz wyj j z podgrzewacza o szstej. Wic dlaczego nie zjade? Z wyrazem kompletnej bezradnoci na twarzy odpowiedzia. - Nie mogem znale chochli. 192

Dla on i partnerek Wiedzc, e nie skamaa, zapytaem zdumiony. - I co pani zrobia? Odpara z ca szczeroci. - Wziam chochl i nalaam mu zup. Walczcie z poczuciem winy wobec bezdomnego psa i nie rbcie zbyt wiele. Jeli zdoacie odpowiednio dugo wytrwa w tym postanowieniu, wreszcie si nauczy. Wwczas wyeliminujecie jedn z przyczyn, ktra odwodzi was od odejcia - bo z pewnoci znajdziecie nowe argumenty, przemawiajce za pozostaniem! Jest wiele kobiet, ktre po prostu nie mog si zdecydowa na odejcie. Ujemne i dodatnie strony ich zwizku stay si dla nich trudne do rozrnienia. Jeli sama naleysz do tych zdezorientowanych, nieobce ci s mki niezdecydowania. Z jednej strony masz dobre cechy partnera, z drugiej - ze. I co masz zrobi, kiedy jedne i drugie wydaj si rwnoway? Oczywicie, nie mog podj decyzji za ciebie, ale mog ci udzieli kilku rad, ktre pomog rozwika ten wze. Po pierwsze, we kartk i podziel j na dwie czci. Po jednej stronie napisz: negatywy", a po drugiej: pozytywy" Nastpnie umie w odpowiedniej rubryce cechy, ktre uwaasz za negatywne u swojego partnera. W tym celu moesz si posuy scenariuszem zmian, ktry wykorzystywaa wczeniej, i ewentualnie doda jeszcze inne zachowania, postawy czy nawyki, o ktrych nie wspomniaem. Kiedy ju to zrobisz, przypisz kad z negatywnych cech do skali ocen (od 1 do 10). W tym celu uszereguj je zgodnie z wasnymi odczuciami - od najmniej ci dranicych, do najbardziej nieznonych. Poniewa pomiar nie mo e by dokadny, pomy l przez chwil o ka dej z cech negatywnych i sprbuj przypisa jej tak pozycj na skali, jaka wydaje si najbardziej bliska twoim odczuciom. Rosnca liczba punktw bdzie oznaczaa twoje coraz gorsze odczucia. I tak, naduywanie alkoholu moe twoim zdaniem zasugiwa na 10, a flirciarstwo - na 6 punktw. Kiedy ju wypisaa negatywne strony jego charakteru i daa im subiektywne oceny, zsumuj wszystkie punkty. Otrzymasz wynik, ktry bdzie oznacza, do jakiego stopnia le czujesz si w zwizku z tym czowiekiem. Nastpnie wypisz pozytywne cechy swojego partnera. Moe bdziesz musiaa si przez chwil nad nimi zastanowi Podrzucam ci kilka nowych moliwoci: dobrze zarabia, dobrze si z nim pi, dobrze znamy si w ku (co nie znaczy, e jest fascynujcym facetem), ceni wsplnych przyjaci, lubi dobr zabaw, uprawiamy razem sport, jest miy dla dzieci i komentuje ze mn wiadomoci. Ju sam fakt jego istnienia jest czym pozytywnym. Wykorzystaj te sugestie, posugujc si zasad: ma wiele zalet, ktre moesz bezpowrotnie straci, gdy odwrcisz si i trzaniesz drzwiami wanie teraz - kiedy tam nie czeka na ciebie inny mczyzna. 193

Praca nad zmian Kiedy ju masz list pozytyww, przypisz kademu ,z nich ocen od jednego do dziesiciu, zastanawiajc si, jak mio ci jest, kiedy twj partner powie czy zrobi co dobrego. Zsumuj je - a otrzymasz wynik, ktry bdzie oznacza, jak dobrze si czujesz w tym zwizku. Na koniec porwnaj oba wyniki. Ktry jest wyszy? Jeli suma pozytyww przekracza sum negatyww, musisz na nowo rozway swoje zarzuty. Jeli suma negatyww jest tylko niewiele nisza (o 5, 6 punktw), zapewne powinna na pewien czas zrezygnowa z jakichkolwiek posuni i postara si wcieli w Blaszany Dzwoneczek. Jeli jednak suma negatyww bdzie raco wysza od sumy pozytyww (o 50 - 60 punktw), moe raczej powinna ' ponownie przeczyta ten rozdzia i odpowiedzie sobie na pytanie: Co waciwie sprawia, e cigle z nim jestem?". Albo jeszcze lepiej - poszuka godnego zaufania terapeuty, ktry pozwoli ci znale odpowied. Trzydziestotrzyletnia kobieta, ktrej scenariusza zmian uyem w celach instruktaowych w tej ksice, wykonaa t cz zadania domowego" i dosza do nastpujcych wnioskw: wynik negatywny wynis 117, a pozytywny - 84. Suma cech negatywnych przewy sza sum cech pozytywnych o znaczce 33 punkty. Ze wzgldu na zalety partnera kobieta nie zdecydowaa si tak po prostu odej; ze wzgldu na jego stale wystpujce wady zacza si buntowa przeciwko pozostawaniu przy nim z nawyku". Dlatego podja nastpn decyzj. Znalaza takiego adwokata, ktry rozmawia z ni konkretnie na temat rozwodu, nie obciajc win za nic. Kiedy wysza od niego, przekazaa to, czego si dowiedziaa mowi, mwic mu, co zamierza zrobi. Groba rozwodu bya dla niego wstrzsem. Zareagowa w sposb przesadny; kaja si przed ni i baga o danie mu szansy. Tymczasem ona wykorzystaa nowo nabyte zalety Blaszanego Dzwoneczka, by przeciwstawi si jego baganiom. Chciaa zmian. Doprowadzia ju do jednej, prawdopodobnie najwaniejszej. A teraz tylko suchaa i obserwowaa. Razem znaleli dobrego specjalist od terapii maeskiej, ktry pomaga im uzdrowi ich zwizek. Kiedy po raz ostatni widziaem Cindy, optymistycznie mylaa o przyszoci. Ponownie przerobia test z rozdziau 2. (do ktrego was zachcam, jeli bycie tylko chciay dokona oceny waszych postpw czy przeciwnie ich braku). Bya w stanie wyzna mi szczerze, e nie istniej ju zachowania typu: Ty zawsze...". Iskierki Blaszanego Dzwoneczka tryskay jej z oczu, kiedy mwia mi o tym, jak terapeuta doprowadzi ich do odnowienia ycia kowego. Myl, e wystarczy jej powcigliwy komentarz. Zawsze miaam pretensj, e Ken tak ociga si z robieniem wielu rzeczy. Ale teraz ju nie narzekam. Wreszcie odkryam, e jest jedna wspaniaa rzecz, ktr robi tak jak lubi - wanie powoli."

Rozdzia 14

Dla przyjaci i rodzestwa

Zagubieni chopcy, przykucajcy na ziemi czy wygldajcy przez szpary ze swoich schronw, niczym nie rnili si od bandy plotkarskich wiejskich dzieciakw, gromadzcych si wok stadni. Chopcy wyrzucali resztki jedzenia, ktrego nie jedli, myli naczynia, ktrych nie mieli w zlewie, ktrego nie byo, i skadali je do nie istniejcego kredensu. Jeli macie powody sdzi, e wasz przyjaciel cierpi na syndrom Piotrusia Pana, jestecie w stanie mu pomc. Gdy wasz braciszek odmawia stania si dorosym, wizy rodzinne mog wzbudzi w was potrzeb pomocy. Zreszt bez wzgldu na wizy, jakie was cz, nie dajcie si zwie pomysom chopcw Piotrusia Pana. Opis Barrie'ego sugeruje, e zagubieni chopcy nie mogli oprze si pokusie plotkowania o niedojrzaoci swojego przywdcy poza jego plecami. W obecnoci Piotrusia natomiast traktowali protekcjonalnie jego dziecinady, biorc udzia w fikcji, jak tworzy. atwo jest wymiewa si z takiego biedaka; trudniej jest mu pomc. Jeli zapiecie si na tym, e sami podgldacie", plotkujecie" czy w jakikolwiek inny sposb popieracie jego nierealistyczne zachowania, radz, bycie zrezygnowali chwilowo z chci pomocy i uwanie przyjrzeli si sobie w lustrze. Czy nie jest tak, e yjecie, pokadajc gbokie zaufanie w magicznych rdkach i krainie zwanej Nibylandi?

Stopie niemonoci
Wszyscy mczyni maj w swoich duszach obszary lnice od magicznego pyku. Jeli to oni nad nim panuj, a nie on nad nimi, mog zachowa modzieczy stosunek do ycia i jednoczenie zawsze gotowi s dorosn. Tote kiedy macie zamiar pomc potencjalnemu Piotrusiowi, musicie uwanie oceni, do jakiego stopnia jego psyche okryta jest magicznym pykiem. Innymi sowy, musicie oszacowa poziom jego yciowej niemonoci. Nigdy nie poznacie tego mczyzny tak, jak zna go jego matka, ona czy kochanka. Ale w pewien sposb moecie go zna lepiej. Jeli rzeczywicie jest Piotrusiem, zobaczycie czy usyszycie to, czego nie chce wyjawi kobiecie, ktr kocha. (Tylko siostry mog osign wyjtkow pozycj w jego yciu, a co za tym idzie - rwnie wpywy. Ale o tym dalej). 195

Praca nad zmian Nim zaoferujecie mu pomoc, musicie sobie odpowiedzie na nastpujc pytanie: Jakie waciwie mam prawo do wcibiania nosa w jego sprawy ?" Odpowied podsunie wam wanie ocena jego yciowej niemonoci. Jeli facet, ktrego nazywacie przyjacielem czy bratem, zachowuje si przewanie w nieodpowiedzialny sposb, mniemam, i macie nie tylko prawo, ale i obowizek poda mu pomocn do. Na tym polega rola przyjaciela rodziny. Zatem - czy obserwujecie u niego: Postaw szowinistyczn? Nie wiem, dlaczego kobiety myl, e mog robi to, co mczyni?" Konflikt rl seksualnych? Gdybymy tylko popucili tym pedrylom, mielibymy cholerne kopoty." Postaw erotomana-gawdziarza? Ju ja naucz t dziwk rozumu!" Zbytni pocig do alkoholu? Pije, eby si upi, a potem staje si niemiy albo wrcz okrutny w stosunku do innych. Albo po prostu wpad ju w nag. Awanturnicze i nieprzyjemne zachowania? Najlepszym tego przykadem jest osobnik, ktry idzie na zawody sportowe i tam zaczyna zachowywa si haaliwie, rozrabia i psuje wszystkim zabaw. Zwykle ma to zwizek z naduywaniem alkoholu. Skonnoci do wariackiej jazdy samochodem? Prowadzi tak, jakby wszystkie drogi naleay do niego - i wcieka si, kiedy tylko kto popeni najmniejszy
bd.

Egoistyczne zachowania? Wymaga, by skupiano na nim ca uwag; nie sucha opinii niezgodnych z wasnymi. Lubi si nad sob uala. Uprzedzenia i nietolerancj? Opowiada rasistowskie dowcipy; stale wypowiada si z pogard o mniejszociach etnicznych.

Jak unika puapek?

Jeli macie do czynienia z wyrazami spoecznej i osobistej obojtnoci Piotrusia, musicie przede wszystkim odmawia popierania postaw i zachowa tego typu. Tak naprawd, kiedy natkniecie si na kamienny mur jego obojtnoci w momencie, gdy bdziecie prbowali mu pomc, moecie udzieli mu wsparcia jedynie poprzez niezgod na jego udawanie, faszyw wesoo i niemie zachowania. Unikajcie puapek, polegajcych na niewiadomym wzmacnianiu problemw Piotrusia, stosujc si do nastpujcych wskazwek: Nie powinnicie: mia si z jego bezsensownych wygupw. Sucha jego rasistowskich dowcipw. Obmawia go za plecami. Aprobowa jego szowinistycznych postaw. 196

Dla przyjaci i rodzestwa . . . Zgadza si na jazd, kiedy prowadzi jak wariat. Sprzyja konfliktowi rl seksualnych, nie przeciwstawiajc si jego brakowi tolerancji. Stawia mu kolejk, kiedy za duo wypi. Dawa mu pozna, e chtnie suchacie jego erotomaskich przechwaek. Zwraca na niego uwagi, kiedy narzuca si innym. Wspczu mu. Wspzawodniczy z nim, kiedy musi wygra. Pozostawa w jego towarzystwie, kiedy jest okrutny dla ludzi.

Jeli robicie ktrkolwiek z tych rzeczy, uwaacie si za dobrych przyjaci - lecz w rzeczywistoci doprowadzacie jeszcze do pogorszenia sytuacji.

wiadome ignorowanie
Pierwszy krok na drodze do pomocy Piotrusiowi ma na celu denie do zmiany sytuacji przy unikaniu bezporedniej konfrontacji z jego postawami. Osi gacie to, stosujc technik, ktr nazywam wiadomym ignorowaniem". Ignorujecie jego wypowiedzi czy zachowania, zmieniajc po prostu ich za mierzony cel. Aby przyswoi sobie postaw wiadomego ignorowania, sprbujcie zastosowa si do nastpujcych wskazwek: Powinnicie: Wypowiada si na temat istotnej kwestii emancypacji kobiet, sugerujc, e wszyscy, cznie z mczyznami, odczuj dobroczynne skutki tego, i kobieta poczuje swoj warto. Proponowa mu kaw, herbat czy napoje bezalkoholowe zamiast kolejnego piwa. Stwierdza: Homoseksualici maj prawo takie samo do szczcia Kiedy prowadzi jak wariat, powiedzie spokojnie: "Wiesz, chciabym dotrze na miejsce w jednym kawaku". Ucina erotomankie przemowy komentarzami w stylu: Osobicie wol kocha si z kim, kto sam tego pragnie, a nie z kim, kogo trzeba do tego zmusza na sil". Reagowa na jego skandaliczne zachowania publiczne, rzucajc uwagi w stylu: Naprawd z przyjemnoci kibicuj tym zawodom". Zwraca si do innych osb, kiedy usiuje zmonopolizowa rozmow, udajc, e nawet nie dosyszao si jego ostatniej wypowiedzi.

Jeeli zdecydujecie si na niektre z tych umiarkowanie agresywnych posuni, musicie by przygotowani na ostre reakcje. Piotru nie bdzie zachwy-

197

Praca nad zmian cony faktem ignorowania jego wypowiedzi czy odcignicia od niego uwagi towarzystwa. Im wikszy stopie niemonoci wykazuje, tym bardziej prawdopodobne jest, e wasze poczynania stan si stymulacj do korzystnej zmiany jego zachowa.

Humor
Nastpnym krokiem na drodze pomocy bdzie ,,obmianie sytuacji". Moecie pomc waszemu bratu czy przyjacielowi, zachcajc go, by nie traktowa siebie czy sytuacji, w jakich si znalaz, z a tak mierteln powag. Wprowadzajc dawk humoru, pamitajcie, e: Powinnicie: Stwierdzi: Stary, alkohol chyba ci rozmikczy mzg". Stwierdzi: Ty chyba chciaby zosta babskim krlem, co?" Mwi: Lepiej si uspokj jeli nie chcesz wyda majtku na denty st" - kiedy wygasza zjadliwe i pene uprzedze komentarze, pragnc sobie zakpi z innych. Na przyjciu rzuci z humorem uwag: Och, pamitam, kiedy pier wszy raz wypiem za duo piwa, te si zachowywaem jak idiota". Kiedy popisuje si przy prowadzeniu szalecz brawur, zapyta: Co to, trenujesz do Formuy!?": W klubie golfowym czy tenisowym zaartowa sobie: Jak bdziesz tak wali we mnie bez litoci, to chyba si rozpacz". Syszc, jak zaczyna przemowy w stylu erotomana-gawdziarza, stwierdzi: Zgoda, moesz jej pokaza, na co sta mczyzn, ale wtedy ona pokae ci, na co sta kobiet - i sdz, e nie bdzie to czuy pocaunek". Syszc pene uprzedze uwagi o homooseksualistach, moglibycie zdo by si na mia ripost: Czyby ba si, e jaki pedzio zajrzy ci w spodnie". Humor moe pomc w rozwianiu czarw, jakie Piotru rzuca na uczestnikw imprez, w ktrych bierze udzia. Moe rwnie by odbierany jako bardzo powane zagroenie (na przykad w ostatniej ze wspomnianych sytuacji). Jeli bdziecie prbowali artem rozproszy grone chmury, a doprowadzi to do jeszcze wikszego wzrostu napicia - natychmiast si wycofajcie.

agodna konfrontacja
Nastpny krok w kierunku pomagania Piotrusiowi przenosi was na nowy teren. W tym momencie niezbdna jest agodna konfrontacja. Teraz moecie ju robi bezporednie aluzje do jego zachowa. Ponadto zyskujecie najlepszy moment, w ktrym moecie dokona konfrontacji - to znaczy w rozmowie 198

Dla przyjaci i rodzestwa w cztery oczy. Konfrontacja jest agodna, poniewa oywia j nastpujca myl: Naprawd si o ciebie martwi, ale czasami nie mog znie twoich zachowa". Je li zdecydujecie si zrobi ten ogromny krok w kierunku przyj cia z pomoc znajomemu Piotrusiowi, wecie pod uwag nastpujce sugestie: Powinnicie mwi: Wcale nie musisz roztacza aury swojej mskoci. Miaby o wiele wiksze powodzenie u kobiet, gdyby nie udawa takiego macho." Te wszystkie napuszone gadki w stylu Tak jej dogodz, e popamita niwecz twoje szanse na kowe powodzenie. Staraj si by bardziej subtelny; wiem, e ci na to sta". Wiesz, przecie nieraz widziaem, jak, pomagasz ludziom, ktrzy s w gorszej sytuacji od ciebie. I po prostu nie mog uwierzy, e jeste naprawd tak gruboskrny - to do ciebie niepodobne." Popisywanie si nie pasuje do ciebie. Jeste zbyt miym czowiekiem". Wcale nie jeste taki niemiy, jakiego udajesz.. Przypominasz domowego kocura - i wicej zyskasz, kiedy zrobisz uytek z mruczenia ni z ostrych pazurw." Wydaje mi si, e nie zauwaasz, jak ludzie odwracaj si od ciebie, kiedy zaczynasz te przechwaki. I wie, e zaley ci na przyjani. Wic przystopuj stary, bo masz jeszcze paru przyjaci, tylko pozwl im wreszcie doj do gosu." Suchaj, mam wraenie, e ty chyba sam siebie niezbyt lubisz." Martwi si twoim piciem. Myl, e wpade w to po uszy i nie widzisz, e co jest z tob nie w porzdku." Gupio mi byo za ciebie, kiedy tak szalae na ostatnim meczu. Po prostu nie mog uwierzy, e naprawd chciae specjalnie popsu ludziom zabaw." Czasami autentycznie boj si o ciebie - na przykad, kiedy prowadzisz. Ma si wraenie, e flirtujesz ze mierci." Jak sami widzicie, agodna konfrontacja zawiera w sobie element poparcia i troski. W tym, co do niego mwicie, kryje si nadzieja na zmian. agodnie bierzecie go pod wos. agodna konfrontacja szczeglnie dobrze wypada w wykonaniu siostry przemawiajcej do brata. Kiedy jeste siostr, dodaj uwag, jakim by cudownym chopakiem, kiedy dorasta. Nawet jeli przejawia buntownicz postaw, znajd jakie mie wspomnienie o nim - na przykad z gbokiego dziecistwa. Siostra dokonujca agodnej konfrontacji, musi uczyni zaoenie, e nie zaniky jeszcze wizi rodzinne. Starsza siostra bdzie prawdopodobnie moga liczy na wiksze powodzenie takiej strategii ni modsza. 199

Praca nad zmian Jeli agodna konfrontacja nie przynosi zamierzonych skutkw (kiedy Piotru powie: Moje problemy to moja sprawa, a ty si nie wtrcaj"), macie dwa wyjcia. Albo przej do nastpnego, ostatniego ju kroku, albo zapomnie o chci pomocy. Kiedy bdziecie podejmowa tak decyzj, pamitajcie, e wasz Piotru tak gboko zaszy si w swojej narcystycznej Nibylandii, e nikogo ju nie sucha. W tym momencie staje si ju w peni samolubny.

Konfrontacja bezporednia
Ostatni krok na drodze pomocy mczynie z syndromem Piotrusia Pana wymaga absolutnej determinacji. Jeli dojdzie do etapu bezporedniej konfrontacji, najprawdopodobniej pojawi si uczucie gniewu w stosunku do przyjaciela czy brata. Pozwl przemwi gniewowi - lecz zrb wszystko, by miao to pozytywny wydwik. Moe si jednak zdarzy, e nie uda si wam unikn spenienia ukrytej w tej konfrontacji groby. Brzmi ona tak: Jeli bdziesz si upiera przy swoich zachowaniach, stracisz we mnie przyjaciela". Powinnicie mwi: adna przyzwoita kobieta, ktra zasuguje na mio, nie zniesie na na dusz met twojego stylu macho." Dla mnie seks moe by wspaniay tylko wtedy, kiedy istnieje wzajemne porozumienie i wi uczuciowa. Dlatego mierzi mnie twoja erotomaska pyszakowato." Jeli bdziesz tak wariacko prowadzi, przestan z tob jedzi. Jesz cze mi ycie mie." Przyszedem tu (na tenisa, golfa), eby si odpry. Ale gra z tob jest po prostu mk, taki jeste zajady. Sprbuj by na luzie - albo przestan z tob gra." Nie mog patrze, jak rozrabiasz; jeli nie przestaniesz, za chwil wyj d z tego meczu." Niedugo bdziesz pi do lustra - bo ja ju nie mog patrze, jak mj przyjaciel spija si jak alkoholik." Znam znakomitego terapeut. Moe by tak zapisa si do niego na jedn czy dwie rozmowy? Nic ci to nie zaszkodzi, a powinno pomc." Czy zastanawiae si kiedykolwiek, co mog czu twoja ona i dzieci, kiedy zachowujesz si tak, jak gdyby nic ci nie obchodzili? Zacznij okazywa swoim bliskim, e ich kochasz." Jeli nadal masz zamiar tak idiotycznie si zachowywa, naprawd odechce mi si kontaktw z tob." Cholernie si zmienie od czasu, kiedy si ostatni raz widzielimy. Powiedz mi, co si stao?"
200

Dla przyjaci i rodzestwa Chciabym ci pomc, bo widz, e masz problemy i chyba nawet nie zdajesz sobie z tego sprawy."

Tego typu bezporednie konfrontacje z pocztku powinny by organizowane w czasie spotka w cztery oczy. Jeeli Piotru ignoruje je i neguje, naley doprowadzi do nich przy wiadkach. Rzadko doradzam komu, by przyj tak ostry kurs. Moe on sprawi, e Piotru uczciwie przyzna si, i potrzebuje pomocy, ale moe te sprowokowa otwarty bunt. Dokonujc ostatecznych podsumowa swojego postpowania, powinnicie mie przekonanie, e zrobilicie wszystko, co w waszej mocy, by pomc bratu czy przyjacielowi, zmagajcemu si z syndromem Piotrusia Pana. Kroki, jakie podsunem wam w tym rozdziale, pozwol zrobi wszystko, co jest w tej sytuacji moliwe. Moe min dzie, tydzie, a nawet miesic, nim zorientujecie si, czy wasze wysiki nie byy daremne. Jeli usiowania pomocy zawiod, pozostaje wam ju tylko jedno wyjcie - a mianowicie stwierdzenie: Nie mog nazywa si twoim przyjacielem i patrze bezsilnie, jak rujnujesz swoje ycie. Jeli uznasz, e jestem w stanie ci pomc - to wiesz, gdzie mnie szuka". A kiedy bdziecie odchodzi, pamitajcie, e ten ostateczny krok moe by wanie tym uderzeniem, ktre wytrzepie z duszy Piotrusia magiczny py Nibylandii.

Rozdzia 15

Dla Piotrusiw
Piotru Pan w pewien sposb rozumie, dlaczego nie moe by dotykany; oglnie jednak nie wie, czemu tak ma by. Ma to co wsplnego z zagadk jego istnienia. Jeli nagle, w przebysku zrozumienia, pojby w czym rzecz, zakrzyknby wtedy: ycie musi by strasznie wielk przygod!". Mam bardzo dobrego przyjaciela. Na imi ma Larry. Jako psycholog i psychoterapeuta nauczyem si cakiem sprawnie unika udziau w przyjciach towarzyskich. Wikszo ludzi stroni przed uznaniem takiego apiducha" za swojego przyjaciela. Larry jest wyjtkiem. Jest na tyle dojrzay, by wiedzie, e nie mog spdza caego ycia na analizowaniu ludzkich charakterw. Larry jest cudown istot ludzk. Ten miy, czuy, wraliwy i szlachetny czowiek robi karier jako prawnik w jednym z waniejszych orodkw, ma dwjk uroczych, dobrze uoonych dzieciakw i absolutnie wyjtkow on - swj Blaszany Dzwoneczek - ktr podziwiam i kocham. Larry jest takim czowiekiem, ktrego sama obecno sprawia, e wiat wydaje si pikniejszy. Nie zawsze jednak by tak peen ycia i mioci. Swego czasu zoy przysig na wierno Piotrusiowi Panu i przysta do oddziau jego zagubionych chopcw. I jak to zwykle bywa, gdy si zostao Piotrusiem, nie rozwizana zagadka jego bytu sprawia, e Larry czu si zagubiony i samotny. Ale w kocu j rozwiza. Wiele jeszcze spotkao go po drodze niemiych wydarze ; wiele razy dr czy go al i smutek, ale bya to ju droga powrotna z Nibylandii. I udao mu si stamtd wrci. Pewnej nocy opowiedzia mi o tej podry i ujawni rozwizanie zagadki. atwo nawizaa si nasza przyja. Ani razu nie pomylaem o terapii czy o wtrceniu waciwej" uwagi. A kiedy skoczy, po prostu zapakalimy. Kiedy wychodzi z mojego gabinetu, uciskalimy si na poegnanie. Kocham Larry'ego. Oto jego historia. Dziecistwo Larry by prostodusznym, upartym wiejskim chopakiem. Wychowywa si w regionie rolniczym, w maym domku, zupenie oddalonym od ludzkich osiedli. Fakt, i przez wiele lat jego towarzyszami byy psy, krowy, winie, konie i kurczaki skoni go do mylenia, e istot ycia jest sielski spokj wiejskiej zagrody i bliskie naturze bytowanie wrd agodnych zwierzt.
202

Dla Piotrusiw Z t sielankow atmosfer zderzy si koszmar, jaki drczy rodzin Larry'ego. Chopiec wtedy jeszcze nie rozumia, co si naprawd dzieje. Po raz pierwszy wkroczy w jego ycie, kiedy mia pi lat. Krzyki udrczonej matki wyrway go z gbokiego snu - lecz dugo jeszcze sdzi, e by to tylko koszmarny sen. Stopniowo jednak zacz pojmowa, e ojciec i matka nienawidz si. Ba si wychodzi ze swojego pokoju; ba si zasypia. Siedzia na ku, sparaliowany przeraeniem, a serce bio mu jak mot. W cigu dnia wyimaginowane lki nie opuszczay myli chopca. Nauczy si, pomimo bezustannie drczcego go strachu, skupia na nauce szkolnej. Powiedzia mi, e nawet dzisiaj jest w stanie skoncentrowa si w momencie, gdy obrocy przeciwnej strony prbuj go wytrci z rwnowagi. Lecz cena, jak przyszo mu zapaci za t zdolno, bya zbyt wysoka. Postanowi za wszelk cen zbada rdo swoich lkw. W niedugim czasie odkry, e moe podsuchiwa rozmowy rodzicw, siedzc cicho na schodach - kiedy myleli, e ju zasn. Dziwne, ale nigdy nie sysza, by ojciec powiedzia cho sowo. Za to dwicza mu w maej dziecicej gwce pacz matki. Wykorzystujesz mnie i traktujesz jak zwierz. Trzymasz to potworne narzdzie pomidzy nogami i ranisz mnie nim okrutnie. Dlaczego nie zaspokoisz si ze wini i nie dasz mi spokoju?" Larry siedzia na schodach, a w biednej gowinie kbiy mu si myli. O czym ta mama mwi? Tata j rani. I nic nie powiedzia. Chopak wierzy mamie - jak mg jej nie wierzy? Tymczasem atak sowny trwa. Nie zabierasz Larry'ego ze sob. Jest ci obojtny. Widz, jak wodzi za tob tymi swoimi oczkami i czeka a co powiesz, zrobisz... Ale ty zachowujesz si tak, jakby nie istnia. Twj syn jest ci zawad, kod u nogi. A przecie to ty zmusie mnie, ebym wydaa go na wiat. On si o to nie prosi." Larry pamita, jak przez wiele nocy wraca do ka, ukadajc sobie w myli wyjanienie. Na swj prosty, dziecicy sposb sformuowa to tak: mama strasznie cierpiaa; za ten bl obwiniaa tat i jego narzdzie". Tylko jak to byo moliwe? Przecie tata mnie lubi - rozmyla. Uczy mnie, jak doi krowy i karmi kurczaki. Pomaga mi i rozmawia ze mn. Zatem istniaa tylko jedna moliwo: on sam musi wzi na siebie win za bl matki, gdy to on jest tym problemem. Konkluzja, i jest zym chopcem, niezbyt go zmartwia. W sumie przyniosa mu odpowied. Bdzie musia si teraz nauczy, jak ma by dobry; bdzie robi potulnie wszystko, co mu ka - i tym samym przestanie przyczynia matce zmartwie. Larry nie mg wiedzie, do jak fatalnych wnioskw doszed. adne z rodzicw nie wyjanio mu, e wcale nie jest przyczyn ich kopotw. Tote
203

Praca nad zmian im bardziej stara si przypodoba mamie, tym wikszym uwielbieniem go otaczaa. Chopak potrafi by tak spolegliwy, e matka zrobia krok najgorszy z moliwych - a mianowicie zacza chwali go za to, i jest o wiele bardziej dla niej miy ni m. Ukryty przekaz zabrzmia gono i wyranie. Uczucie litoci, jakie Lany ywi dla matki, wkrtce zostao bdnie przez niego skojarzone z poczuciem, e moe uwolni j od cierpienia. Kiedy zmierza ku dorosoci, stan wobec wyboru pomidzy rodzicami. Dystans midzy nim a ojcem stale wzrasta. Matka za upajaa si wspczuciem syna i czerpaa siy z jego powicenia. Im bardziej ignorowa ojca, tym bardziej zachwycaa si, e syn jest jedynym jasnym punktem" w jej ponurym yciu. Chopak by z siebie dumny - jednoczenie jednak y w cigym strachu. Z pierwsz oznak niezadowolenia ze strony matki jego wiat run by w gruzy. Ogarnia go paniczny lk na myl, e moe zosta odrzucony. Jego los przypiecztowao religijne wychowanie. Jako katolik, Lany wystawiony by na surowe rygory spowiedzi i obliczon na wymuszanie respektu taktyk zakonnic - oblubienic Chrystusa. Pamita, jak ba si dwch rzeczy - przyniesienia wstydu matce i masturbacji, ktr wwczas zwano samogwatem. Te dwie rzeczy, bardziej ni cokolwiek innego - jak wierzy sprawi, e trafi do pieka, gdzie wiecznie bdzie smay si w ogniu. Teraz ju wiedzia, jakie ma narzdzie" i dlaczego jest ono takie grone. Poprzysig sobie, e nigdy go nie dotknie. Jedna ze szczeglnie natchnionych wiar oblubienic Chrystusa umocnia w Larrym nierealistyczne pragnienie ocalenia matki, mwic mu: Kiedy jeste niedobry dla mamy, to tak, jakby wbija jej prosto w serce zatrut strza. Kiedy jej serce bdzie pene takich strza, umrze". Jedna rzecz uratowaa chopaka od pewnej zguby - przyzwyczajenie do cikiej pracy. Roboty, jakie wykonywa w zagrodzie i w polu, wytworzyy u niego etos pracy, ktrego nie powstydziby si sam Kalwin. A poniewa matka cieszya si, e syn umie tak pracowa, Larry w wieku lat dwunastu by ju klasycznym maniakiem pracy. I cho czsto jego zapa do roboty wynika z niewaciwych pobudek, praca bya dla niego rdem szlachetnej dumy. Duma ta miaa by mu oparciem w cigu nastpnych lat ycia. W czasie pierwszego roku szkoy redniej ujawniy si dwa podstawowe problemy. Po pierwsze, Larry nie by w ogle akceptowany przez wikszo dzieci - a po drugie, odkry bl i rozkosz, jakie dawao mu jego narzdzie". Koledzy z wyszych klas lekcewayli go, bo by dopiero w pierwszej. Rwienicy wymiewali si z niego, e zakuwa jak dziewczyna. Z kolei dziewczyny jawnie kpiy z jego gustw: modny by rock and roli, a Larry lubi fokstrota. Elvis by boyszczem, a Larry kupowa pyty Andy Williamsa; krzykiem mody bya fryzura w zbek i ulizane wosy - tymczasem Larry mia kdziory. Sowem, mwic jzykiem lat pidziesitych, by frajerem.
204

Dla Piotrusiw Onanizm wpdzi go w niejednoznaczne poczucie winy. O, rany, ale to wspaniae! Tylko jak bd pniej cierpia! Myl o mkach piekielnych przeladowaa go dniami i nocami. Dla tego chopaka pieko zaczo si od dnia, kiedy po raz pierwszy igra ze swoim narzdziem". Oprcz poczucia oddalania si od Boga i staej koniecznoci kajania si za grzechy, Larry'ego cigle drczya obawa, e matka dowie si prawdy. A wwczas mogaby go odepchn, gdy czerpa satysfakcj ze swojego narzdzia". Pamita jej sowa o zaspokojeniu si ze wini. Na sam myl o dezaprobacie ze strony mamy drtwia wewntrznie. Pewnego razu siedzia bezczynnie w swoim pokoju. Nie pamita dokadnej daty; bl dojrzewania sprawi, e tamte dni stay si jednym ciemnym tunelem strachw. Od czasu do czasu nachodz go jakie bolesne wspomnienia - lecz nie wie, z jakich zakamarkw pamici si wyowiy. Tamtego dnia - jak czsto mu si zdarzao - zacz si bezmylnie bawi swoim penisem, udajc, e nie sprawia mu to przyjemnoci. Sdzi, i deklarowana niech do onanizowania si uchroni go przed poczuciem winy. Owa taktyka nigdy nie skutkowaa. Kiedy wanie mia ju si podda przyjemnoci, w drzwiach pokoju stan jego tata. Larry skamienia z przeraenia. Ojciec zawaha si w progu, a potem powiedzia: Nie powiem o tym matce". Po czym wyszed - i nigdy ju nie wraca do tej sprawy. Najgorsze obawy Larry'ego zostay jeszcze umocnione. Jeli mama si dowie, bdzie mnie nienawidzia z powodu narzdzia", tak jak i ojca. Ale ojciec nic jej nie powie. Zaraz, zaraz! Chopak pomyla, e to, co zrobi tata, jest bardzo nie w porzdku. Do dzisiaj ogarnia go gniew, gdy przypomina sobie, jak ojciec zdradzi go w momencie, kiedy najbardziej go potrzebowa. Larry jest przekonany, e jego bujna i nieokieznana wyobrania ocalia go przed psychologiczn zapaci. By inteligentnym dzieckiem i z atwoci potrafi dokonywa przeskokw z rzeczywistoci w wiat fantazji. A w wiecie tym nie istniay adne granice; nie byo w nim miejsca na niedoskonao czy dezaprobat. I - co najwaniejsze - nie istniao poczucie winy. Wolno, jak cieszy si w krainie wasnej wyobrani, sprawiaa, e nie mia ochoty wraca do realnego wiata. Fantazje Larry'ego zapewniay mu moliwo ucieczki. Mg chroni si we wasnych mylach jak w kryjwce na strychu, do ktrej ucieka, gdy by dzieckiem. Nigdy nie poj, i jest to ucieczka od rzeczywistoci. Nie wiedzia, e sta si uzaleniony od wasnych, nierealnych wyobrae. Pragn jedynie spokoju - i znalaz go. Zdrowy miech i cika praca wywabiay go ze strychu penego marze na powrt ku rzeczywistoci. Dziadek nauczy go miechu; sama natura nauczya go pracy. (Nieprzypadkowo, kiedy tylko Larry mwi o wiejskiej zagrodzie czy o swoim dziadku, emanuje ciepem i poczuciem bezpieczestwa).
205

Praca nad zmian Wkrtce jednak mia potrzebowa wsparcia, gdy zblia si moment opuszczenia rodzinnego domu. Opuszczenie rodzinnego domu W szkole redniej Larry celowa we wszystkich sportach - a szczeglnie w baseballu. Mia z tego tytuu kilka propozycji stypendiw z dobrych uczelni. Jednak matka nie yczya sobie, by znalaz si w towarzystwie modziey z wielkiego miasta. Wolaa, eby by bliej Kocioa i ksiy. atwo mona si domyli, do jakiego college'u si zapisa. Kiedy zatem rozpocz nauk w maym katolickim college'u, zaczy ujawnia si gorsze strony jego osobowoci. miech, zapa do pracy i ywa wyobrania zostay wyranie zdominowane przez generalny lk przed spoeczn dezaprobat, przez dojmujce pragnienie upodobnienia si do ojca i przez pogbiajce si poczucie winy z powodu masturbacji, a take przez now reakcj lkow na myl o odrzuceniu go przez matk. Nie dziwi zatem fakt, i okres studiw nie wpyn na zmian sytuacji Larry'ego. Jego lki narastay. Dray mu rce, gdy odbiera prawie codziennie przychodzce listy od matki. Czy ona jeszcze mnie kocha? Po przeczytaniu wydawa westchnienie ulgi. Tak, kocha. Mamusia z pomoc instytucji poczty skutecznie trzymaa go w szachu. Prbowa zmniejszy dystans, dzielcy go od ojca, starajc si zyska uznanie w oczach ksiy. Niestety, wpad w podwjn puapk. Wysugiwa si im na wszystkie moliwe sposoby, szaleczo pragnc aprobaty. Lecz masturbacja, ktrej nie potrafi si wyrzec, sprawia, e baga tych ojcw" w konfesjonale o uwolnienie go od groby wiecznego potpienia. Znienawidzi ich za chodn i wykalkulowan obojtno wobec swojego cierpienia. Zaufa im w przekonaniu, e nie maj adnych problemw w zachowaniu obojtnego stosunku do swojego narzdzia". Logiczne byo zatem, e mgliste marzenia o yciowej karierze zacza przenika myl o powoaniu duchownym. W czasie pierwszych lat studiw istniay te jasne punkty w jego yciu: celujce oceny, kilku przyjaci, ktrzy dowiadczali podobnych cierpie, jego kariera jako znakomitego baseballisty - i przysuga, jak zrobi mu pewien kumpel, dziki ktrej szczcie umiechno si do Larry'ego. Kumpel przedstawi go dziewczynie. Miaa na imi Jackie. Bya tak pena ycia i seksowna, e cakowicie przymia fantazje Larry'ego, rodem z Playboya". Kumpel chodzi z siostr Jackie, tote kolejne weekendy, spdzane w jego domu, sprawiy, e Larry i dziewczyna wkrtce ju wyldowali razem na kanapie. I tak chopak pozna pocaunki i wstpne pieszczoty, ktre doprowadzay go do wytrysku. Dziwne, ale nie uwaa za stosowne zwierza si z owych grzechw cielesnych" w konfesjonale. Posuy si intelektem, by usprawied206

Dla Piotrusiw liwi swoje szczcie. Niewinna zabawa z Jackie po prostu nie moga zaprowadzi go do pieka. To nowo uzyskane poczucie wolnoci sprawio, e nagle uwiadomi sobie, jak niewiele wie o seksie. Osab rwnie jego entuzjazm dla stanu kapaskiego. Larry wraca wspomnieniem do pewnego majowego dnia tysic dziewiset szedziesitego drugiego roku z zaenowaniem i z rozbawieniem zarazem. Teraz moe ju si mia z tamtych przey - ale wtedy omal nie umar ze wstydu. Mwi o tym jako o incydencie weekendowym z roku '62". Rodzice dziewczyny mieli domek nad jeziorem, ktrego uywali w miesicach letnich. Gdy zblia si drugi weekend maja, Jackie zasugerowaa, e mogliby tam pojecha i dokona oficjalnego otwarcia sezonu. Larry skwapliwie przysta na t propozycj. Wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazyway, e spdz wsplnie noc. Jego wyobrani oywiay myli o przygodzie z Jackie. By prawiczkiem - i na swoje nieszczcie nie wiedzia, co to oznacza. Zaraz po przyjedzie dziewczyna zaproponowaa drinka. Larry niewiele wiedzia o alkoholu. Poprzedniego lata pi piwo na lubie kuzynki. A tu czeka na niego dzban peen gin-fizzu. Usiedli na kanapie; przed sob, na stoliku mieli dzban z napitkiem. Nie trzeba byo wiele czasu, aby alkoholowy luz przerodzi si w poryw namitnoci. Pornograficzne oczytanie Larry'ego i jego bujna wyobrania sprawiy, e zabysn w grze wstpnej. Jackie bya zachwycona. Jej oddech przyspieszy si, a palce coraz bardziej namitnie pieciy jego plecy. Leniwie osunli si na wsk kanap. Chopak przeszed do nastpnego etapu gry miosnej. Bluzka dziewczyny wyldowaa na stoliku obok dzbanka z ginem i Larry niemal krzykn z zachwytu, gdy jedn rk udao mu si rozpi jej stanik. Wiele czyta o ogierach", ktrzy wanie tak robili. By takim ogierem; by samcem. Ale ju po chwili ta zuda prysa jak baka mydlana. Dosownie i w przenoni. Jackie najwyraniej nieobca bya podobna sytuacja. Nie przyszo to jednak na myl Larry'emu, pochonitemu pieszczotami. Krzykna z zachwytu; tego si spodziewa. Jkna z rozkoszy; tego rwnie si spodziewa. Mocniej przytulia si do niego; to go zaskoczyo, lecz skoro byo przyjemne - czemu miaby si martwi? A potem zrobia co zupenie nieoczekiwanego. Wyszeptaa: Zrb to". Larry zgupia. Nie wiedzia, o co jej chodzi, jako e by skromnym wiejskim chopakiem, zapyta: Co mam zrobi?" Dziewczyna, nie zraona, kontynuowaa: Jestem caa napita. Wejd we mnie i uwolnij mnie od tego". Jego penis by twardszy ni kiedykolwiek. Gdy poczu rce Jackie na swoim podbrzuszu, nagle zawitao mu, co ogiery" robi w takiej sytuacji.
207

Praca nad zmian Ogarna go panika. Wtuli twarz w jej piersi, w nadziei, e strach minie. Zareagowaa rozpiciem mu rozporka; cisna w garci jego penis. To wystarczyo, by nasienie Larry'ego wytrysno strumieniem na rce dziewczyny i na jej rowe majtki. Prbowa udawa, e nic si nie stao, lecz jego zakopotanie byo a nadto widoczne. Tuli si do Jackie, zastanawiajc si gorczkowo, co ma powiedzie. Nie wiedzia, e ju za chwil z kopotu wybawi go dzban z napitkiem. Zacz rozpaczliwie wyszarpywa z kieszeni chusteczk, pragnc zlikwidowa skutki zamieszania, jakiego narobio jego narzdzie". By tak zdenerwowany, e nie panowa nad swoimi ruchami. Miotajc si strci dzban na podog. Zdawao si, e wstrtna czerwona plama zaleje wszystko. Dao mu to pretekst do wycofania si. Rzuci si do kuchni po cierki. Kiedy wrci, Jackie ubieraa si z wyrazem niedowierzania na twarzy. Larry utraci niewinno. Mia j odzyska dopiero po trzynastu latach. Po tym weekendzie pojawi si w szkole peen poczucia winy i determinacji. Czciowo oczyci si z grzechw w konfesjonale. Determinacja sprawia, i postanowi w przyszoci unika poczucia winy, kierujc swoj uwag na ksiki i wypdzajc z myli seks. Pniej uprawia pieszczoty z dziewczynami - ale zawsze stara si, by sytuacja nie wymykaa mu si spod kontroli. Okrela to tak: Musiaem by pewien, e nikt nie wemie mnie w swoje rce - chyba, e ja sam". Obawy Larry'ego przed odrzuceniem przez matk nie saby. I nadal ucieka w wiat wyobrani. Nie mg przesta myle o wszystkich cudownych rzeczach, jakie mgby robi z Jackie. Jego wyobrania pracowaa tak dobrze, e czasami by niemal przekonany, i nie jest ju prawiczkiem. Gdy koczy studia, mia umys trzydziestoletniego mczyzny i dojrzao dziecka. Wydawao si, e niemal bez wysiku przekroczy prg, jakim byo dostanie si na seminarium doktoranckie. Przez cztery tygodnie wdraa si do nowego stylu pracy - a niepomylne wiatry ponownie zrujnoway bezpieczny azyl i rzuciy Larry'ego na twardy grunt rzeczywistoci. Spotka kobiet, ktra wkrtce miaa zosta jego pierwsz on. Pierwsze maestwo Marylin bya pikna, cho nie wyzywajca. Miaa kruczoczarne wosy, wspaniae brzowe oczy i posgow figur; jednoczenie oniemielaa i pocigaa mczyzn. I bya nadzwyczaj ostrona. To ona wanie nie pozwalaa sprawom wymkn si spod kontroli. Larry by peen gbokiej wdzicznoci i zachwytu. To ona zasugerowaa, e powinni traktowa swj zwizek powanie; on wystpi z konkretn propozycj. Marylin nalegaa, by zaniechali nieprzyzwoitego pettingu i powstrzymali si od bliskich kontaktw a do momentu lubu. Nie potpia jednak zachcia208

Dla Piotrusiw nek Larry'ego, twierdzc, e rozumie jego mskie potrzeby. Larry wiedzia, e dziewczyna spodoba si jego matce. Mia racj. Mama bya zachwycona, a to go cieszyo. Obie kobiety wydaway si skrojone z tego samego kawaka kobiecego materiau. Noc polubna bya rozczarowaniem. Marylin zdawaa si jedynie z przymusu tolerowa wstpne pieszczoty ma. Nie byo adnego wzdychania, pojkiwania czy namitnego przytulania. Jej ciao, cho czujce, zdawao si by martwe. Nie oywia go duch. Seks, ktry zdawa si tak cieszy partnera, jej nie sprawia adnej przyjemnoci. Larry niemal ze wstydem przyznawa si do rozkoszy. Ale wiedzia, e w przyszoci lepiej si postara i uda mu si zaspokoi Marylin. Zawsze udawao mu si wykaza przed ludmi. Tej nocy zasn, doznajc znajomego uczucia ciskania w doku. By peen obaw. Lk przed odrzuceniem nie znikn. Mao tego, podwoi si. Mia teraz dwie kobiety, wobec ktrych musia si wykaza. Trzeba byo wielu lat, by zrozumia, e tamtego listopadowego dnia, kiedy udawa odwanego, wiedzc, e za rogiem czai si jesienna beznadzieja - polubi wasn matk. ycie maeskie stawao si coraz bardziej nieznone. Marylin, zamiast cieszy si seksem, wypeniaa obowizek. Zamiast wspiera wysiki naukowe ma, narzekaa na jego brak zainteresowania domem. Zdawao si, e jej ycie nie ma celu ni sensu. Przynajmniej dopki nie zasza w ci. Do dzi Larry mtnie tylko przypomina sobie moment urodzenia syna. Pamita, jak stara si pogodzi zajcia na ostatnim roku studiw prawniczych z prac na p etatu i opiek nad dzieckiem. Marylin unikaa obowizkw matki, tak jak unikaa innych rzeczy, ktrych nie rozumiaa. Fantazje Larry'ego raz jeszcze zapewniy mu moliwo ucieczki. Praca, studia i obowizki wobec dziecka absorboway tylko czciowo jego myli. Druga poowa umysu skupiona bya na deniu do perfekcji. Dla wielu sta si kochankiem doskonaym, idealnym kompanem i jedynym powiernikiem. Niewiele uwagi powica Marylin; dostrzeg tylko, e z wolna stawaa si rozsdn matk. Jedynymi momentami, w ktrych czu, e yje naprawd, byy chwile kontaktu z synem. Im bardziej dowiadcza mioci ojcowskiej, tym bardziej gniew na wasnego ojca obraca si w al. Do czasu, kiedy Larry nie obj pierwszej posady w firmie prawniczej, jego wyobrania pracowaa w penym wymiarze godzin. A jednak co byo nie w porzdku. Fantazje nie przynosiy mu uspokojenia i zadowolenia, na ktre kiedy mg liczy i ktrych oczekiwa. Irytacja i obojtno paralioway jego maestwo. Przeladowaa go myl o sztucznoci caej sytuacji. Nie mg znale sobie miejsca. Przynalea gdzie indziej. Lecz nie wiedzia gdzie - i dlatego stale wdrowa. Larry nigdy nie rozmawia z nikim o swoich problemach. Rzadko przyznawa si do nich przed sob samym. Tymczasem Marylin nie miaa takich 209

Praca nad zmian zmartwie. Rozmawiaa o obojtnoci Larry'ego ze swoj matk; zyskaa wspczucie. Zwierzya si przyjacice; zyskaa sympati. Powiedziaa o wszystkim teciowej - uzyskaa konkretne wsparcie. Przez cztery miesice by bombardowany telefonami i listami od mamusi. Pitnowaa go za brak dojrzaoci. Ostrzegaa, e zacznie potpia jego postaw. Dawaa do zrozumienia, e zmartwienie o syna podkopuje jej zdrowie. Poczucie winy zadziaao. Larry jeszcze usilniej stara si udawa, e kocha on. Obieca matce, e nie pozwoli, by woda sodowa uderzya mu do gowy". Pragnc uagodzi Marylin, pozwoli, by jego praca przesuna si na drugi plan. Jedynym sposobem przebagania jej pozostay wylewne przeprosiny za rzekome wykroczenia. I robi to, cho z wielkimi oporami. Napicie roso. Lekarz stwierdzi, e Larry ma wrzd - a on pomyla sobie: Mam zaledwie dwadziecia siedem lat i ju co jest nie w porzdku z moim brzuchem!". Nadal nie wiedzia, gdzie przynaley, lecz jedna sprawa bya oczywista - nie chcia ju by z Marylin. Aby utrzyma wzwd w trakcie stosunku, musia wyobraa sobie, e znw jest w domku z Jackie - a onie seks zdawa si sprawia coraz wiksz rado. Tymczasem Larry'emu byo to obojtne. Czu si okropnie. Stanowi atwy cel dla innych kobiet. Wtedy wanie w jego ycie wtargna Terry. Bya sekretark w ssiadujcej firmie prawniczej. Sprawy zawodowe regularnie sprowadzay Larry'ego do jej biura. Zatapia si w jej spojrzeniu. Umiech, jakim go obdarzaa, sprawia, e czu si jedynym wartym uwagi mczyzn na wiecie. Wynajdywa coraz to nowe preteksty, by odwiedza j w biurze. Rozmawiali o wszystkim. Flirtowali ze sob miesicami. Ktrego wieczoru spotka j w barze. Bya z przyjacik, lecz natychmiast przysiada si do jego stolika. Larry przeszed dug drog od czasw kl ski z dzbankiem gin-fizzu w chatce nad jeziorem. Teraz by dumnym znawc dobrego scotcha". W wyobrani stworzy sobie obraz kobiety idealnej. Dozna szoku na widok wcielenia owych wyobrae, siedzcego naprzeciw niego. Oboje sczyli czarnego johnny walkera", flirtowali otwarcie i niespodziewanie zaczli klasycznie trzyma si za rce. Wydawao si to naturalne. Kiedy ju lki i poczucie winy rozpyny si w alkoholu, zwierzy si Terry, jak j lubi. Ona za bez wahania wyznaa: Zapragnam ci, kiedy po raz pierwszy ci zobaczyam". Tym razem Larry nie zapyta Co mam zrobi?" W ku byo mu z Terry fantastycznie. Przez ca godzin mia wzwd - a ona nie poprzestaa jedynie na pojkiwaniu i pokrzykiwaniu. Mwia mu, jak wspaniale si z nim czuje i jak chce dzieli z nim to poczucie. Pewnego razu zacz myle o Marylin; Terry wyczua, e Larry si oddala i bez sowa zawrcia go pieszczotami z powrotem. Ich podniecenie roso coraz bardziej i rozmowa przerodzia si w namitne sowa zachty. Kiedy Larry zatrzyma 210

Dla Piotrusiw si w p drogi ku spenieniu, Terry zacza wi si w ekstazie. Nastpne dziesi sekund nauczyo go, co znaczy sowo szczytowanie". Jednoczesny orgazm obojga sta si dla Lany'ego symbolicznym wyzwoleniem z wizw. Nigdy ju nie posuy fantazjami dla ucieczki od rzeczywistoci. Nie pragn ju tego, skoro rzeczywisto oferowaa mu takie przeycia. Wiedzia, co ma robi. By absolutnie przeraony, a jednoczenie gotw na wszystko. Oznajmi Marylin, e si wyprowadza. I pomimo jej ez i okrzykw potpienia rzeczywicie to zrobi. Przez pierwszych kilka dni pi niemal bez przerwy i paka jak dziecko. Lecz mia przy sobie Terry. Wspieraa go, kochaa i braa do ka, dajc mu kolejne lekcje realnoci. Ich eksperymenty w dziedzinie seksu oralnego raz na zawsze usuny Z myli Larry'ego poczucie winy za grzechy cielesne". Ju nie uwaa penisa za swoje narzdzie'' a jedynie za przeduenie swojego umysu. Od prawiczka do babiarza Larry streszcza nast pne cztery lata swojego ycia tak: Postanowiem z ca determinacj nadrobi stracony czas. Incydent z maja 62 roku zapad mi w pami. Postanowiem nie przepuci adnemu ciau, ktre wpado mi w rce. Zaczem od Terry. Sam si dziwi, e czonek mi nie odpad". Oda do hedonizmu, jak wygosia Terry, obrazuje przemian Larry'ego z prawiczka w babiarza. Stao si to ich prywatnym artem. Dziewczyna, zapytana, czego chce od ycia, odpowiedziaa: Ciuchw, futer, forsy, seksu, drinkw i ciebie". Byli ze sob przez trzy lata. Terry bya zabawow" dziewczyn z zasadami. Wyznawaa ideologi posugiwania si mczyznami w celu zyskania dobrego ycia", lecz bya wierna temu, ktrego akurat wybraa. I przymykaa oczy na jego niewierno pod warunkiem, e nie zapie choroby i nie bdzie chwali si podbojami. Larry wysoko oceni Terry i spdza z ni weekendy. W tygodniu jednak polowa" na inne. Skonnoci narcystyczne wyrobiy w nim przekonanie, i kada kobieta z jego otoczenia chce si z nim przespa. Za umiejtno mwienia waciwych rzeczy w celu przypodobania si innym sprawiaa, e przekonanie potwierdzao si. I Larry spija t sodycz z ycia. Lecz nie by zdolny do koca wcieli si w rozkosznego krla zabaw. Kilka dowiadcze nauczyo go, e rzeczywisto moe by cudowna, lecz czasami bywa niemia. Pojawia si Joy. Pozna j w barze; z ca szczeroci owiadczya, e chce z nim i do ka. Kiedy jednak poszli do jej mieszkania, zastali tam eks-narzeczonego dziewczyny, ktry wycign bro i zagrozi, e zabije oboje. Larry, na swoje szczcie, mia wpraw w wyraaniu skruchy. Zdoa szybko uciec, nie przejmujc si zupenie losem Joy. Potem martwi si, e jest tchrzem. Pojawia si Peg. Spotka j na zebraniu. Spdzili noc razem, bez ceremonialnych wstpw i niepotrzebnych zobowiza. Rozstali si tak samo zwy211

Praca nad zmian czajnie, jak i si poznali. Po dwch dniach zacza wydzwania do Larry'ego i do biura. Powiedzia jej, e najlepiej bdzie, jeli zapomni o tamtej nocy. Zacza dzwoni do domu. Terry wyczua, e co jest nie w porzdku i zacza oskara Larry'ego o niedotrzymanie warunkw umowy. Peg daa mu spokj dopiero wtedy, gdy naopowiada jej, e prawdopodobnie ma trypra. Pojawia si Ann. Miaa dwadziecia lat i upara si, e zanim wyjdzie za m, bdzie miaa romans z mczyzn starszym od siebie. Wygldao na to, e chce posuy si Larrym dla wyprbowania swoich moliwoci seksualnych. Bez wzgldu na to, jak czsto szli do ka i ile czasu tam spdzali, dziewczyna miaa coraz to wiksze wymagania. Wyranie byo wida, e nie miaa orgazmu, i upara si, e bdzie si stara dopty, dopki nie dopnie swego. W kocu Larry musia posun si do kamstwa i powiedzie jej, e jest onaty, a ona zaczyna nabiera podejrze. Pojawia si Sally. Bya atrakcyjn mod kobiet, wieo rozwiedzion i przez to ogromnie osamotnion. Znaa ulubiony bar Larry'ego i bez skrpowania wycigna go stamtd. Niespecjalnie mu si podobaa, ale, - jak mwi - bya napalona". Da si jej zaprosi do domu. Tam z pomoc kilku czuych swek sprawi, e si odprya, rozebra j z delikatnoci i taktem zarazem - po czym lekko popchn ku sypialni. Im bardziej jednak mwia, e go potrzebuje, tym bardziej niezdatny do uytku stawa si jego penis. Wywin si z niezrcznej sytuacji, posugujc si wyprbowanym chwytem w stylu Humphreya Bogarta: powiedzia Sally, e nie ma sumienia wykorzystywa jej samotnoci. Nastpnie ubra si i wyszed pomimo jej protestw, gono przeklinajc siebie za takie okruciestwo. Z ledwoci mg przyzna si sam przed sob, e ta kobieta po prostu go nie podniecaa. Pojawiay si inne. Larry pamita wikszo z nich z nazwiska, lecz nie przypomina sobie twarzy. Im bardziej na nie polowa, tym bardziej by niezadowolony z siebie. Wraca myl do jaowych lat, spdzonych z Marylin, i raz jeszcze dochodzi do tego samego wniosku: nie wiem, gdzie przynale, ale na pewno nie tu. By jeszcze inny kawaek rzeczywistoci, ktry jak cier przeszkadza mu w pogoni za przyjemnoci. Larry tskni za synem. I cho chopiec mieszka w pobliu, a on aktywnie uczestniczy w jego yciu, nie czul satysfakcji, jak daje wychowywanie dziecka. Smutek, jakim napenio go to stwierdzenie, w poczeniu z poczuciem bezsensu, jakiego doznawa w zwizku ze swoim utracjuszowskim stylem ycia, cofny go do momentu, od ktrego wszystko si zaczo. I podobnie jak wtedy, odczuwa lk i obaw. Ucieka, pragnc zatrze w myli obraz przeraonego maego chopca, tylko po to, by uwiadomi sobie, e jest duym, przeraonym chopcem. Obawa przed odrzuceniem przez matk kada si cieniem na duszy Larry'ego. Zdawaa si coraz bardziej mu zagraa, w miar jak narastao po212

Dla Piotrusiw czucie bezsensu i pogbiaa si depresja. Matka nie pisaa ju do niego ani nie dzwonia. Przez siostr Larry'ego wysyaa mu jednak przekazy, zamierzone jako emocjonalny szanta. Siostra powtarzaa bratu: Mama zamartwia si na mier, e yjesz w grzechu. To j wreszcie wykoczy". Tymczasem syn dowiadcza nowych uczu, bdcych reakcj na ostatnie ataki matki. Ogarnia go gniew. Z kadym dniem jego nastrj stawa si coraz bardziej wybuchowy. Katowa Terry okrutnymi posdzeniami, twierdzc, e puszcza si z kadym, kto tylko ma fors, cho nie potrafi przedstawi adnych dowodw. Z premedytacj wykorzystywa ich dawny art jako argument. Wierna towarzyszka staa si atwym celem dla jego atakw. W dniu, kiedy si wyprowadza, staraa si go namwi, by podda si terapii. Wwczas nazwa j zawzit dziwk" i poszed pi. Nie zaleao mu ju na nowych podrywach, a ostatni rzecz, o jakiej mgby pomyle, by seks. Spotka kobiet, lecz nie poszed z ni do ka. Miaa na imi Connie. Wtedy jeszcze nie wiedzia, e Connie bdzie t, ktra nauczy go mioci. Blaszany Dzwoneczek Przegadali wiele godzin. Po raz pierwszy w yciu Larry dotrwa a do zamknicia baru. Przedtem nigdy mu si to nie zdarzao - bowiem albo spieszy si, by wykorzysta wieo poderwany towar", albo wytacza na ulic, pragnc dotrze do domu, nim jeszcze whisky kompletnie nie zamroczy mu mzgu. Dzi nie pamita, o czym wtedy rozmawiali. Ale pamita, jak mu byo lekko i dobrze. Nie musia niczego udawa. Gdziekolwiek zabdziy jego myli, zawsze towarzyszya im uwaga Connie. A kiedy ju powiedziane zostao wszystko, zapada kojca cisza. Larry postanowi zabysn przed ni swoim stylem witowca. Zapyta: Czy lubisz seks oralny?" Na to ona odpowiedziaa tak swobodnie, jakby zapyta j o ulubion mark wina: Jasne. A ty?" Momentalnie odechciao mu si udawania. Jecha powoli do domu, upojony atmosfer budzcego si o wicie miasta. Byo to dla niego zupenie nowe przeycie. W gowie wiroway mu sowa. Kamstwa. Prawda. Seks. Mio. Lk. Czuo. Szlachetno. Przywizanie. W co waciwie inwestuj swoje pienidze? Za co przyjdzie mi zapaci? Za strach? Za seks, ktrego tyle miaem? Za mio? Nawet nie wiem, co to jest? Chc zna odpowied. Chc pozna j teraz. Nie mog ju duej czeka. Psychoterapeuta Larry'ego by siwowosym mczyzn o wypielgnowanej brodzie, w powkach szkie na nosie i przyjaznym umiechu. Mia praktyczne podejcie do terapii; angaowa si w leczenie, lecz nie przepada za nerwicami. Larry trafi we waciwe miejsce. Tamten facet mia nawet wygld klasycznego apiducha. 213

Praca nad zmian Pan doktor czeka po prostu, a Larry zacznie mwi - lecz ten nie wiedzia, od czego zacz. Od ktrego momentu pan sobie yczy" - pada odpowied. A poniewa lk i gniew, zwizane z matk, zdominoway jego odczucia, Larry zacz wanie od tamtych chwil. Cztery ciany gabinetu wypeniy myli, uczucia i wspomnienia. Jego narzdzie", tata, mama, incydent w domku, Marylin, jego synek, wstyd, lk, masturbacja (to by trudny moment) i - nie bez powodu - Connie, ktra wyonia si z jego pamici, cho tak naprawd prawie jej nie zna. Przeprasza doktora, e mwi tak chaotycznie i bez sensu. Ale by w tym sens. I to gboki. - Zapewne czuje si pan bardzo le? - doktor oczekiwa potwierdzenia. Larry raz jeszcze zgbi swoje odczucia. - Tak, oczywicie, dlatego tutaj przyszedem. Czuj si strasznie. - Nie to miaem na myli. Pytaem, czy pan si le czuje tutaj - doktor wskaza miejsce, gdzie mia serce. - W gbi duszy czuje si pan zy. Nic niewart. Tak jak gdyby zmuszony by pan zasuy sobie na prawo do ycia. Sesja skoczya si, a Larry nie rozumia nic z tego, co mwi doktor. Nic niewart? Zy? Z najwysz niechci musia przyzna, e co w tym jest. Prbowa pozby si tej myli, lecz byo to bezskuteczne. Przeladowaa go uparcie. Nie mg zasn. Zadzwoni do Connie. Bya jak oywczy powiew wieego powietrza. Pletli trzy po trzy, a w kocu Larry zosta sam na sam z cisz nocy. Nagle przerazi si miertelnie. Wydawao mu si nawet, e syszy gosy. Wsta i obszed mieszkanie, lecz niczego nie zauway. Nasuchiwa czujnie. Co si dziao - ale to co dziao si wewntrz jego gowy. Pomyla sobie: czybym mia halucynacje? Czy w kocu zwariowaem? Skupi si na tym, co czuje. Do jego wiadomoci napyny sowa: przeznaczenie, eksplozja, panika, koniec istnienia, pustka. Cisza otoczya go zwartym murem. By miertelnie wystraszony. Chcia ucieka. Zamar nieruchomo. Nic si nie dziao. Znw czeka. A potem ogarno go przelotne uczucie euforii. Strach i euforia? Chyba traci zmysy. To nie miao adnego sensu. W cigu nastpnych tygodni Larry powica swj czas i energi dwm celom: lepszemu poznaniu Connie i wasnej terapii. Teraz bardzo przydatna staa mu si umiejtno koncentracji na pewnych sprawach, przy jednoczesnej zdolnoci do wypeniania normalnych obowizkw. W tym okresie dwa razy jeszcze dowiadcza podobnych sensacji. Za kadym razem nastpoway one po sesji z terapeut. Mia wraenie, e jest oguszony cisz. Z wolna dojrzewao w nim zrozumienie. Znajomo z Connie okazaa si rwnie rodzajem terapii. Po kadej rozmowie jej dojrzao, sia i normalno przycigay do niej Larry'ego coraz silniej. Pewnego razu uwiadomi sobie, e nigdy nie byli ze sob w ku. 214

Dla Piotrusiw I gono wyrazi swoje zdziwienie. Ona za odpara charakterystycznym, spokojnym tonem: Uznaam, e sam o tym powiesz, kiedy bdziesz chcia. Ale teraz masz waniejsze sprawy na gowie". Ku zachwytowi Lany'ego ju po dwch dniach si kochali. A potem rozmawiali. Jedli. Sczyli leniwie wino. Znw rozmawiali. Potem kochali si raz jeszcze. Larry przesta wreszcie odczuwa przymus ubrania si i wyjcia. Po prostu cudownie si czu, lec tak rozebrany u boku Connie i wiodc z ni nie koczce si rozmowy. Widywali si codziennie. Rozpieraa go energia. Nie tylko by ju zdolny przedua stosunek, ile tylko zechcia, ale i poczu dawno zapomnian ch uprawiania joggingu; jego zapa sportowy zagubi si gdzie na trasie midzy kiem i barem. Larry by peen podniecenia. Od wielu ju lat nie czu si tak wspaniale dokadnie od trzynastu. Znw wraca myl do incydentu z Jackie. Nadal by niezrczny, spragniony pochwa i - pomimo swojego stau playboya - naiwny. Tylko teraz istniaa zasadnicza rnica. Tym razem Larry chcia by modzieczy i beztroski. Kiedy poj, e nauczy si mioci, zacz rozumie, co mia na myli terapeuta, gdy mwi o jego dziwnych doznaniach. Cisza, ktra go oguszaa, i jego wasna ch poznania prawdy kazay mu stan twarz w twarz z rzeczywistoci, ktrej unika przez wiksz cz ycia. Bdnie sdzi, e owa rzeczywisto stanie si dla niego zgubna. A kiedy poj, e nie zostanie unicestwiony, wpad w eufori. Tu Larry przesta opowiada. Czekaem na dalszy cig - lecz nie nastpi. Wsuchiwaem si w jego histori; przez cay czas mu towarzyszyem - a on nagle, w takiej chwili, urwa. Naciskaem go: - Chyba nie masz zamiaru teraz przerwa, co? - Wszystko ju ci opowiedziaem. Wiesz, e pobralimy si z Connie i mamy dziecko, i e mj pierwszy syn te mieszka z nami. Wiesz, ile teraz ucz si o mioci? I kady dzie jest now przygod ycia. C wicej mam powiedzie? - A co myl o wszystkim twoi rodzice? Jego umiech znikn. - Nadal musz z nimi walczy. Oni traktuj mnie z jeszcze wiksz niechci ni kiedy. Mama wykonaa swj popisowy numer z odrzuceniem, ale mnie udao si zupenie dobrze to przey. A tata po prostu siedzi i sucha, co ona mwi. Co zreszt ma robi? - Wida byo, e go to boli, ale mwi dalej. - Najwikszym problemem jest gniew. Odczuwam ich postpowanie jako zniewag. Emocjonalny policzek. Nigdy si z tym nie pogodz. Mog z tym y, ale nigdy si nie pogodz. - Miae jakie wiadomoci o Terry? Umiech powrci. - Z tego, co ostatnio do mnie doszo, wynika, e znw yje z jakim facetem. Poczciwa stara Terry, ona nigdy si nie zmieni. 215

Praca nad zmian - Tak dobrze wspominasz t znajomo, pomimo tego, co midzy wami zaszo? - Bya z gry skazana na klsk. Bez przerwy obstawiaem inne baby, eby udowodni, jaki to jestem twardy facet, jaki macho" - a ona siedziaa w domu i czekaa, a si ni zajm. I wzbieraa w niej coraz gbsza uraza. Zreszt niewiele wtedy przynosiem pienidzy. Taki byem zajty imprezami i podrywami, e zupenie zaniedbaem praktyk prawnicz. Terry nigdy tego gono nie powiedziaa, ale nie moga ju znie, e tak ja olewaem. Miaa racj, gdy mwia, e musz i do psychoanalityka, ale w jej intencji byo to zamierzone jako efektowna odzywka. - A zatem - jakie jest rozwizanie zagadki? - Co? - Moje pytanie zapewne wybio go z jakich marze. - Ach, ta zagadka, C, jeste specjalist, zgadnij sam... - No, no, bd powany. Spowania. - Brzmi prosto, lecz prosta nie jest. Kiedy byem maym chopcem i siedziaem na schodach, stwierdziem, e jestem zy. I nie chodzio o to, e zrobiem co zego, lecz o to, e byem zy. Nikt nie uwiadomi mi, jak bardzo si myl. Przez cae ycie uciekaem od tego kamstwa. Nie pozwoliem sobie dorosn. Nie pozwoliem sobie na adne poczucie, ktre mogo by ze. Robiem wszystko, co mogem, by udowodni, e jestem dobry. Krciem si w kieracie jak ogupiae zwierz. Dawaem z siebie wszystko, a nawet jeszcze wicej, by wypdzi diaba ze swojej duszy. Straciem mnstwo czasu na udowadnianie, e jestem dobry, a nigdy nie nauczyem si, jak by sob. Po prostu by sob. Dopiero ten gos ciszy mn wstrzsn. Odcity od odgosw rzeczywistoci, zdobyem si na odwag spojrzenia prawdzie w oczy. Nie ma w mojej duszy diaba. Jestem dobry. Przez te wszystkie lata prbowaem udowodni co, czego udowadnia nie musiaem. Jestem dobry i to, co czuj, jest dobre. Owszem, robiem gupstwa, ale jestem dobry. Larry paka. Sercem byem przy nim i dlatego sam te pakaem. - Szkoda naszego cennego czasu, Larry. To zbyt smutne. W jego oczach nie byo litoci nad sob - a jedynie skrucha. - Tak, masz racj - powiedzia. - A co z twoim lkiem? - Och, cigle go odczuwam. Stale drcz mnie obawy. Connie wie o tym. Czasami, kiedy chce mnie dotkn, spinam si wewntrznie. Nie chc czu dotyku jej rki. Lkam si pozwoli jej na mio, lkam si, e bd musia zapaci zbyt wysok cen. Ale nie ma ceny; to po prostu bdny ognik wspo mnienia, ktre sprowadza mnie z powrotem na te schody, do momentu de216

Dla Piotrusiw cyzji, e jestem zy i musz paci. Tak, nie wyzbyem si lku. I nie sdz, ebym si go wyzby. Wspomnienia zapady we mnie zbyt gboko. Ale damy sobie z nimi rad. Mj strach sprawia, e stajemy si sobie jeszcze bardziej bliscy. I to jest rozwizanie zagadki. Zagubiem si w zamcie zmaga jego duszy. - To znaczy co? - Naprawd nie wiesz? Jest atwa. Nie musz ju wicej dre ze strachu przed lkiem, Jest kto, kto mnie kocha takiego, jakim jestem. Ona chce dzieli ze mn moje cierpienie bez wzgldu na to, jak si ono przejawia. Wreszcie jestem wolny. Mog by wiecznie mody. Taka jest opowie Larry'go; opowie o emocjonalnym bloku, o spoecznej impotencji, o odrzuceniu przez rodzicw, o negacji seksu i o wierze w mylowe prestidigitatorstwo. W imi poszukiwania prawdy Larry miota si od jednej skrajnoci do drugiej. Ale doszed do tej prawdy - i dlatego opowie koczy si happy endem. Zaakceptowa swoj msk dojrzao i zrozumia, i mio nie moe mie etykietki z cen. Teraz ju wie, e jest rzecz normaln by twardym na zewntrz, a mikkim wewntrz. Larry'emu udao si przezwyciy syndrom Piotrusia Pana i powrci z Nibylandii. A skoro jemu to si udao - uda si rwnie i tobie, Piotrusiu...

Uyteczne lektury
Oto pozycje ksikowe, ktre nawizuj do przyczyn i skutkw syndromu Piotrusia Pana. Cho lista nie jest wyczerpujca, dziki tym lekturom bdziecie mogli pogbi wiedz o rozwoju syndromu - i w wielu przypadkach znale twrcze podejcie do problemw, nie opisanych w mojej ksice. Bach George and Peter Wyden. The Intimate Enemy (Znajomy nieprzyjaciel"). New York, Avon, 1970. Znakomity psychoterapeuta uczy zasad walki fair". Pojcie walki" oznacza tu konstruktywn dyskusj - bez wzgldu na to, jak bdzie gorca. Nie jest atwo prowadzi walk fair" z mczyzn w typie Piotrusia Pana. Dr Bach daje czytelnikom wiele szczegowych wskazwek, doradzajc im, co maj robi i mwi, by osign cel.
Baer Jean. How to Be an Assertive (Not Agressive) Woman in Life, in Love and on

the Job (Jak by ekspansywn - lecz nie agresywn - kobiet w yciu, w pracy i w mioci"). New York, Signet, 1976. Ksika stanowi niewyczerpane rdo sugestii, dotyczcych towarzysko akceptowanych wzorw kariery - co czyni j bardzo uyteczn dla kobiet, pragncych sta si Blaszanymi Dzwoneczkami. Zalecenia autorki s tak sformuowane, e bez wzgldu na stopie zaawansowania twojej emancypacji, zawsze znajdziesz rad. Ksika jest znakomitym uzupenieniem Szkoy ryzyka dla kobiet (patrz Morscher and Jones). Benson Herbert with Miriam Klipper. The Relaxation Response (Technika relaksacyjna"). New York, Avon 1976. Ta ksika uczy wielu metod relaksowania si. Technika relaksacyjna jest wspaniaym rodkiem, pozwalajcym n wyprbowanie nowych sposobw podejcia do ycia. Dla mczyzny zmagajcego si z syndromem Piotrusia Pana moe to by pierwszy krok na drodze do przejcia kontroli nad swoim yciem. Burns David. Feeing Good: The New Mood Therapy (Dobre samopoczucie; terapia nastroju"). New York, Signet, 1981. By moe jest to najlepsza ksika na temat nowych osigni terapii poznawczej. Podejcie w niej prezentowane moe mie zbawienny wpyw na uprawiajcych mylenie magiczne Piotrusiw. Mwic o potdze po218

Uyteczne lektury zytywnego mylenia", dr Burns wykracza poza sfer inspiracji, wchodzc na grunt rozwaa naukowych. Comfort Alex. Rado seksu (The Joy of Sex"). Warszawa, Kwadrat, 1991. Szalenie popularna ksika, ktra na przykadzie ilustracji uczy obdarzonych wraliwoci dorosych o mioci i sztuce kochania. Dowling Colette. The Cinderella Complex (Kompleks Kopciuszka"). New York, Pocket Books, 1982. Ta ksika powinna zalicza si do obowizkowych lektur wszystkich, ktrzy interesuj si syndromem Piotrusia Pana. Utajony lk kobiet przed niezalenoci stanowi ukryt motywacj wchodzenia w rol Wendy. Nie potrzebujesz jednak psychoanalizy, by zwalczy kompleks Kopciuszka. Wystarczy ksika pani Dowling. Elkind David. The Hurried Child (Ponaglane dziecko"). Reading, Mass., Addison-Wesley, 1981. Zmuszajc nasze dzieci do zbyt szybkiego wchodzenia w doroso, moemy wywoa wiele negatywnych skutkw. Jednym z nich jest ucieczka do Nibylandii. Lektura szczeglnie godna polecenia dla rodzicw. Ellis Albert and Robert A. Harper. A New Giude to Rational Uzng (Nowe wprowadzenie do racjonalnego yda"). North Hollywood, Ca., Wilshire Book Co., 1975. Ksika ta pozostanie na zawsze jedn z moich ulubionych pozycji; stale polecam j pacjentom. Dr Ellis nie ma sobie rwnych w dziedzinie terapii poznawczej. Chtnie uznabym go za swj idea - gdyby nie to, e natychmiast uznaby taki hod za irracjonalny. Ellis Albert and William J. Knaus. Overcoming Procrastination (Zwalczanie niemocy decyzyjnej"). New York, Signet, 1979. Jak mona by przypuszcza, niemoc decyzyjna jest przejawem problemu o wiele powaniejszego ni tylko zwyke lenistwo. Czsto u jej podstaw ley pesymistyczna postawa typu: Jestem nieudacznikiem". Piotru moe wgbia si w ten z pozoru atwy do wyjanienia problem, by wydoby na wiato dzienne ukryt prawd. I cho styl ksiki moe by odbierany jako bardzo prowokujcy, nie naley zapomina, e dr Ellis jest terapeut przepenionym trosk i mioci.

219

Uyteczne lektury Fasteau Marc. The Mae Machin (Mska maszyna"). New York: McGrawHill, 1974. Lektura zawsze aktualna dla mczyzn, ktrzy zostali wprzgnici w bezlitosny kierat powinnoci nieustannego udowadniania swojej twardej postawy. I cho niejednokrotnie autor wyciga zbyt daleko idce wnioski, pozwala czytelnikom zyska nowe spojrzenie na problem. Fensterhaim Herbert and Jean Baer, Dorit Say Yes Wlien You want to Say No (Nie mw tak, kiedy chcesz powiedzie nie"). New York, Dell, 1975. Ksika moe pomc kobietom sta si Blaszanymi Dzwoneczkami. Co prawda zaakcentowano sowo nie" - ale tre jest pena pozytywnych sugestii, dotyczcych zwaszcza zahamowa seksualnych. Czytelniczki otrzymuj niezastpiony podrcznik, pozwalajcy na opanowanie ABC metod treningu autogennego.
Fanki Viktor. Man's Search for Meaning: An lntroduction to Logothempy (Czo-

wiek w poszukiwaniu znacze. Wprowadzenie do logoterapii"). New York, Pocket Books, 1980. Psychologia egzystencjalna daje wielk nadziej kademu, kto wdruje przez ycie w poszukiwaniu sensu. Piotrusie dowiedz si z niej, e dowiadczenia emocjonalne s pozytywne i e autentyczno przey mona osign jedynie poprzez wsuchiwanie si w gos wasnej duszy. Ksika moe wywrze gboki wpyw nawet na powierzchownie tylko zainteresowanego tematem czytelnika. Friday Nancy. My Mother/My Self (Moja matka - moje ja"). New York, Dell, 1981. Ciepa i szczera opowie o walce kobiety o pozycj w yciu. Autorka w tak subtelny sposb rozpatruje zagadnienia pobudzenia seksualnego, e kada kobieta powinna po lekturze tej ksiki by dumn ze swojej seksualnoci. Fromm Erich. Sztuka kochania (The Art of Loving"). Warszawa, PIW, 1973. Piotrusie mog ju nie pamita, czym jest mio; mog w ogle nie zna prawdziwej mioci. Uwana lektura klasycznej pozycji Fromma moe pomc w nadrobieniu zalegoci. Ksika wprost zachca do gbokich dyskusji. Gendlin Eugene T. Focusing. New York, Bantam, 1981. Przeprowadzony krok po kroku wykad techniki focusingu, ktra ma pomc wam w rozpoznaniu wasnego sposobu mylenia i odczuwania, jak rwnie w zogniskowaniu si" na sposobach rozwizania podstawowych problemw.
220

Uyteczne lektury
Glasser William, Reality Therapy: A New Approach to Psychiatry (Terapia rze-

czywistoci. Nowe podejcie do psychiatrii"). New York, Perennial Library (Harper and Row), 1975. Wszyscy w kocu musimy zmierzy si z wymaganiami, jakie stawia rzeczywisto. Dr Glasser daje czytelnikowi niezastpiony podrcznik, wskazujcy, jak naley porzdkowa realne dowiadczenia i czerpa z nich korzyci dla siebie. Janus Sam. The Death of Innocence (Zabijanie niewinnoci"). New York, Morrow, 1981. Znakomita ksika, opowiadajca o koszmarze, jaki przeywaj dzieci, ktrym zabrano dziecistwo. Mona uzna j za przyczynek do Ponaglanego dziecka" Elkinda. Janus analizuje ycie dzieci, ktrych niewinnoci zadano przedwczenie miertelny cios.
Jourard Sidney. The transparent Self: Self-disclosure and Well-being (Przejrzysta

ja. Samorozpoznanie i samoakceptacja"). Second Edition. Princeton, N.J., D. Van Nostrad Reinhold, 1971. Ta ksika moe pomc Piotrusiom w zwalczaniu bloku emocjonalnego. Autor wprowadza czytelnika w zagadnienie piszc: Ukrywamy przed innymi nasz prawdziw osobowo i kamuflujemy j, by podbudowa poczucie bezpieczestwa, broni si przed niepodan, cho spodziewan krytyk, skrzywdzeniem czy odrzuceniem. Za t ochron musimy paci wysok cen". Jeli Piotru chce by prawdziwym panem swoich uczu, musi sta si przejrzysty dla siebie samego i dla tych, ktrzy go kochaj. Kiley Dan. Keeping Kids Ont of Trouble (Oszczdzanie dzieciom zmartwie"). New York, Warner, 1979. Pierwsza z moich trzech ksiek, traktujcych o wychowaniu dzieci. Rodzice mog si z niej dowiedzie, e ich pociechy s cakiem zdolne do manipulacji. Zanalizowaem ponad sto przypadkw; proponuj wiele nowatorskich rozwiza. Konsekwentnie wystpuj przeciwko permisywnemu sposobowi wychowania. Kiley Dan, Keeping Parents Out of Trouble (Oszczdzanie zmartwie rodzicom"). New York, Warner, 1982. Druga ze wspomnianej serii ksiek o wychowaniu dzieci. Czytelnicy dowiaduj si, jak wdraa w rodzinie przestrzeganie podstawowych zasad i poznaj strategie, pozwalajce na egzekwowanie obowizkw domowych, pory kadzenia si do ka, radzenia sobie z problemami szkolny221

Uyteczne lektury mi dzieci, z braniem narkotykw - i innymi powszechnie wystpujcymi problemami wychowawczymi.
Kiley Dan. Dr. Dcm Prescriptions: 1001 Nonmedical Hints for Sohnng Parenting

Problems (Recepty doktora Dan: 1001 praktycznych i niemedycznych porad, jak rozwiza problemy wychowawcze"). New York, Coward, McCnn & Geoghegan, 1982. Trzecia pozycja mojej trylogii wychowawczej. Stanowi zbir konkretnych rad, dotyczcych codziennych, najczciej wystpujcych sytuacji. Nie podbudowuj ich adn teori ani nie tumacz, lecz po prostu podsuwam rozwizania.
Kopp Sheldon B. If You Meet Buddha On the Road, Ml Him! (Jeli spotkasz na

swej drodze Budd, zabij go!"). New York, Bantam, 1976. Ksika prezentuje bardzo powane i nowatorskie zarazem spojrzenie na pielgrzymk pacjenta po drogach rozmaitych terapii. Rzecz, ktr powinien przeczyta kady, kto zainwestowa swj czas i pienidze w psychoterapi. Tytu za, cho alarmujcy, cile wie si z treci ksiki chodzi o pozbycie si (poprzez rezygnacj z nastpnej wizyty) kadego terapeuty, ktry zachowuje si tak, jakby zna rozwizania wszystkich waszych problemw. Lasch Christopher. The Culture ojNarcissism (Kultura narcyzmu"). New York, Warner, 1980. Znakomit analiza spoecznych, politycznych, historycznych i psychologicznych aspektw narcyzmu czyni z tj ksiki bardzo wan pozycj. I cho momentami bywa trudno zrozumiaa, jedno jest jasne: samouwielbienie nie jest radosnym, beztroskim stylem ycia.
Machlowitz Marilyn. Workaholics; Lhng with Them, Working with Them (Ma-

niacy pracy. Jak y i pracowa z nimi"). New York: Mentor, 1981. Piotrusie mog prbowa rekompensowa dawn niemoc decyzyjn i unika odrzucenia, zawyajc sobie ponad potrzeb poprzeczk pracy. Ksika pomaga ich najbliszym zrozumie ten problem i pozna sposoby pomocy. Marks Burton and Gerald Goldfarb. Winning with Your Lawyer (Jak wygra z pomoc adwokata"). New York, McGraw-Hill, 1980. Jeli na serio rozwaacie moliwo odwrotu od maestwa, moe zechcecie uda si do adwokata. Jeli tak, w ksice znajdziecie bezstronne rady, majce wam uatwi waciwy wybr.
222

Uyteczne lektury Masters William H. and Virginia E. Johnson, with Robert J. Levin. The Pleasure Bond (W niewoli przyjemnoci"). New York, Bantam, 1976. Jest to najlepszy wykad psychologii seksu maeskiego. Tre ksiki streszcza cytat, ktry sam ma ogromny walor poznawczy: Relacje seksualne [ma i ony] s odbiciem ich stosunkw osobistych - w ktrych jedno reaguje na potrzeby drugiego, jedno czerpie zadowolenie z czynienia dobrze drugiemu i jedno dowartociowuje si poprzez poszanowanie drugiego". Mayle Peter. Wliafs Happening to Me? (Co si ze mn dzieje?"). Secaucus, N. }., Lyle Stuart, 1975. Kolejna znakomita pozycja z wanej serii na temat edukacji seksualnej. Ksika podpowiada dzieciom, jak maj radzi sobie z pokwitaniem oraz ze zrozumieniem zmian biologicznych i emocjonalnych. Styl informowania jest szczery i dostosowany do ywych umysw modych czytelnikw. Moe take by pomocna dla rodzicw, ktrzy chc przygotowa dzieci do przyszych problemw i konfliktw zwizanych z seksem, jakie mog wystpi w okresie dorastania.
Meichenbaum Donald. Cognitiue Behauior Modification: An Integrative Approach

(Poznawcza modyfikacja zachowania; podejcie integrujce"). New York, Plenum Press, 1977. Jest to podrcznik, zrozumiay dla wyksztaconego czytelnika. Stanowi istotny przyczynek do prac Burnsa, Ellisa i Peale'a. Znakomita lektura dla tych, ktrzy rozumiej, jak i dlaczego nasze mylenie moe zosta przeprogramowane.
Money John and Patricia Tacken. Seksual Signatures: On Being a Man or a Wo-

man (Znaki seksualne: wiat kobiet i wiat mczyzn"). Boston, Little Brown, 1975. Znakomity wykad elementarnych spoecznych, psychologicznych i socjologicznych rnic pomidzy kobiet a mczyzn. rdo wiadomoci dla kadego dorosego czowieka, ktry pragnie zrozumie podoe wspczesnego konfliktu pci. Morscher Betsy and Barbara Schnidler Jones. Risk Taking for Women (Szkoa ryzyka dla kobiet"). New York, Everest House, 1982. Stawanie si Blaszanymn Dzwoneczkiem, rozgrywka z Piotrusiem i decyzja o rozwodzie to ryzykowne gry. Ten wykad o podejmowaniu ryzyka grzeszy nazbyt sugestywnymi przykadami - lecz dla czytelnika moe stanowi cenne rdo szczegowych wskazwek, empatii i humoru.
223

Uyteczne lektury Peale Norman Vincent. The Power of Positive Thinking (Potga pozytywnego mylenia"). New York, Fawcett Crest, 1963. Dr Peale posuguje si cytatami z Pisma witego i odniesieniami do teo logii, ktre su mu jako ilustracja szczeglnie inspirujcego przesania. Ale nie musisz by teologiem ani nawet osoba wierzc, by skorzysta z wiedzy autora - zwaszcza w tej czci pracy, ktra traktuje o zyski waniu wiary w siebie. Jego spostrzeenia pisane s niemal potocznym jzy kiem - lecz zyskuj gboki sens w wietle najnowszych poznawczych modyfikacji zachowa. Philips Debora and Robert Judd. How to Fali Out of Love (jak wypisa si z mioci"). New York, Popular Library, 1980. Jest to pena ciepa i inteligentnego humoru ksika, stanowica rodzaj samouczka. Tytu nie wskazuje, jak bogat tre zawiera. Moe stanowi nieocenion pomoc w dziedzinie kontroli mylenia, technik relaksacyjnych i radzenia sobie z problemami seksualnymi. Kada kobieta, ktra zdecyduje si na odejcie, powinna t ksik przeczyta.
Reuben David. Everything Yoii Always Wnnted to Know About Sex But Wer

Afraid To Ask (Wszystko, co zawsze chcielicie wiedzie o seksie, ale wstydzilicie si o to pyta"). New York, Bantam, 1971. Znakomite rdo wiadomoci o seksie, zarwno dla modziey jak i dla dorosych. Ju sam tytu wyjania wszystko; mog tylko doda, e dr Reuben pisze dowcipnie i z wdzikiem, co w znakomity sposb przyczynia si do zniwelowania poczucia winy i zakopotania, jakie towarzysz zwykle tego typu lekturom.
Russianoff Penelope. Wliy Do 1 Think I Am Nothing Without a Mcm? (Dlaczego

uwaam, e bez mczyzny jestem niczym?"). New York, Bantam, 1982. Ta ksika pomoe wam zwalczy w sobie Wendy. Stanowi bdzie dla was inspiracj zachcajc do rozwinicia peni osobowoci i do samodzielnego kierowania swoim losem. Moim zdaniem powinna mie podtytu: O przemianie w Blaszany Dzwoneczek".