YED K L M

Divan Alaya

iirindeki Alan Bir Cahit'in

'Sevgili

Tipini

Roman yahut Nadide'si

eski edebiyata, eletiriler

Hseyin
Nadide eski romannn edebiyatn

Seluk I K L A
birka gzellik yerinde anlayna

yneltildiini,

olaylarn
istihzalarn

ak
yer

iinde
aldn

Divan

iiriyle

ilgili

gryoruz.

Osmanl'da Tanzimat'tan sonra yetien aydn larn Bat'nn kltr ve medeniyetine, bu medeni yeti ekillendiren deerlere olan ilgi ve sempatisi arttka hem Bat dnyasnn zihniyet ve yaants n hayatlarnn eitli safhalarna yaydklar, hem de Dou'nun edebiyat, dnce ve kltrnden kademe kademe uzaklatklar grlr. Bu duru m u n , belli bir sre dahilinde toplumu etkiledii ve her alanda iten ie deitirdii bilinmektedir. Bu deiikliklerin grld alanlardan birisi de yeni trler, yeni temalar ve yeni insan gryle beraber deien eski edebiyat anlaydr.* nsana ynelik bak asnn deimeye bala d Tanzimat yllarnda, yeni trler ve yeni tema larn etkisiyle baz air ve yazarlarn bir taraftan eski edeb gelenekten sapmaya baladklarna, di er taraftan da tamamyla yeni bir edeb gelenek oluturma yolunda ilerlediklerine ahit oluruz. An cak XIX. yzylda, bu eskiden kopma ve yeniye ynelme olgusu, Tanzimat ve Servet-i Fnn dnemi aydnlarnda farkl seviyelerde tezahr etmitir. Sz gelii bu iki dnem sanatkarlar iinde Servet i Fnn yazarlarnn Dou kltr dnyasndan da ha az nasiplenmi olduklar, Tanzimatlarn ise onlara gre eski kltrlerini Dou'dan alma konu sunda daha olumlu bir durum da olduklar, aralarn daki belirgin farklardan birisi olarak grlebilir. Tanzimat ve Servet-i F n n air ve yazarlarnn Bat'ya ynelmeleri, ya Avrupa tecrbelerinden sonra iki kltr arasnda mukayese yapmak sure tiyle (inasi'de olduu gibi) ya da Dou sanatn

ve estetiini tandktan sonra Avrupa'ya gidip mu kayeseye balayanlardan, onlarn eserlerinden et kilenmeyle (Nmk Kemal'in inas'den ald te sirde olduu gibi) balamtr. Ancak inas'nin at rdan sonra Dou'ya balln daha ok grld Nmk Kemal ve Ziya Paa'dan Recaizade M a h m u d Ekrem ve Abdlhak H m i d ' e , hatta Servet-i Fnn air ve yazarlarna uzanan sre iinde ikilik devam etmekle birlikte, bu ikiliin so nular daima Dou aleyhine azalm, Bat lehine oalmtr. Artk Servet-i Fnn air ve yazarlar Bat'y daha bir kanksamlar, Tanzimat nesline nazaran daha iyi tanmlar ve bu durum onlar Ba tllama ynnde daha radikal tavrlar almaya y neltmitir. Hseyin Cahit ve Eski Edebiyat Bilindii gibi yeni edebiyatn kurulmas aa masnda, eski edebiyata en amansz ve iddetli h cumlar yneltenlerden birisi Nmk Kemal olmu tur. "Ancak onun bu hcumlar, zaman zaman es ki edebiyat, ar derecede karikatrize etmek ek linde ve tesirindedir. Onun bilhassa eski iiri hic vederken ileri srd grler ve syleyiler, ke limesi kelimesine doru deildir. Esasen Nmk Kemal, sras gelince, Trk Divan iirinin gzel liklerini ve eserlerini ven yazlar da yazmtr."1 Nitekim Nmk Kemal'in Bahar- Dni Mukad dimesi'nde syledii baz ifadeler de Cell Mu kaddimesi'nde yapt haksz ve hatal tenkidin 2 tam tersi ifadeler saylr.

YED KLM

Nmk Kemal, Cell Mukaddimesi'nde Divan iirinin gzellik anlayn u ifadelerle hicvet mektedir: "Divanlarmzdan biri mtala olunurken in san, muhtevi olduu haylt zihninde tecessm ettirse, etrfn maden elli, deniz gnll, ayan Zhal'in tepesine basm, hanerini Mirrih'in gsne saplam memduhlar; felei tersine e virmi de kadeh diye nne koymu, cehennemi alevlendirmi de da diye gsne yaptrm, bardka ar- l sarslr, aladka dnya kan tufanlarna gark olur klar; boyu serviden uzun, beli kldan ince, az zerreden ufak, kl kal, karg kirpikli, geyik gzl, ylan sal ma'ukalarla mlml greceinden kendini devler, gulyabanler leminde zanneder''3 Nmk Kemal'den sonra eski edebiyata ynel tilen eletiri ve saldrlar zellikle Recaizde Mahmud Ekrem'le birlikte yaygnlamtr. Servet-i Fnn yazarlarnn, eski edebiyat savunanlara kar, o yllarda Batl bir hayat ve edebiyat iin yaptklar mcadele ksa zamanda semerelerini vermi ve be yl gibi ksa bir sre iinde, Trk edebiyat tarihinin en hararetli tartma ve deiim lerine ahit olunmutur. Bu tartmalarn en hararetlisi eski edebiyat-yeni edebiyat erevesinde Muallim Naci ile Recizde Mahmud Ekrem arasnda cereyan etmitir.** 1880'lerden itibaren srekli gndemde olan bu tartmalar, 1893'te Muallim Naci'nin lmnden sonra bir sre daha srdrlmtr. Bu yllarda Recaizde Mahmud Ekrem, eski edebiyat yanlla rna, gl ve birlik iinde kar konulmasnn da ha etkili olaca grndedir. Bu dnceyle R. Ekrem, Galatasaray Sultansi'nden rencisi olan Ahmet hsan'a; yine ayn okuldan rencisi olan Tevfik Fikret'in, Servet-i Fnn dergisine alnma sn teklif etmitir. Tevfik Fikret'in, derginin yaz ileri mdrln stlenmesinin ardndan zama nn yeni edebiyat taraftarlar ksa bir zaman iinde bu dergi etrafnda toplanmaya balamlar ve yl gibi ksa bir zaman iinde (1896-1898) yenilik taraftarlar eski edebiyat yanllarnn hcumlarn geri pskrtm ve bylece Batl anlaya sahip bir edeb gelenein temellerini atmlardr.4

Nadide romannn birka yerinde eski edebiya ta, eski edebiyatn gzellik anlayna eletiriler yneltildiini, olaylarn ak iinde Divan iiriyle ilgili istihzalarn yer aldn gryoruz. Eski ede biyata yneltilen eletiri ve alaylarn daha yolun balarnda kurmaca eserlere kadar sokulmas biz ce birka adan ilgi ekici ve nemlidir. lk bata Hseyin Cahit'in, ocukken ailesin den ald din-tasavvuf terbiye ve inanlar, ida dinin ilk senelerine kadar muhafaza ettiini belir telim. Onun ocukken kuvvetli bir manev hava teneffs etmesine vesile olan unsurlar arasnda, o yalarda okuduu Hazreti Ali'nin gazalar, Battal Gazi, Kara Davut, Seyyid Nesimi'nin ldrlmesi olay ve Peygamberimizin mucizeleri gibi din-tasavvuf anlatlar ve kahramanln yceltildii Halk hikyeleri vardr. Ayrca o, ocukluunda ev de gece kraatleri srasnda okunan macera, entri ka, cesaret, ecaat dolu hikyelerden holanm ve bu eserlerdeki olaanst yksek duygularn, i leminde kabartt cokun hisler, gelecekteki ateli mizacnn ekillenmesinde byk rol oyna mtr. Edeb Hatralar'da bu hususla ilgili olarak Hseyin Cahit, ocukken k Garip ve Kerem hi kyeleri ile elinde dolap duran, hibirini sevemedii Fuzl, Nedm, Nb, Snblzde Vehb'nin divanlarnn yerine Hazreti Ali'nin gazalar, Battal Gazi hikyeleri. Kara Davut menkbeleri, evhid'n-Nbvve (Hazreti Peygamberin gsterdii mucizelerin hikyesi), air Nesm'nin byklk lerini anlatan kitaplar tercih ettiini sylemektedir.5 Cahit, okumakla beraber bir trl sevemediini syledii Divan iirine belli bir yatan sonra bir daha yaklamayacaktr. ocuk yata yazm ol duu 502 sayfalk Nadide'de yer alan eletiri ve istihzalarn sebebi, anlamad Divan iirinden haz alamam olmasdr.

Bu eserde dile getirilen eski edebiyatla ilgili alayc ifadeler, yazarn eski hayat ve edebiyata kar olumsuz tavrn gstermektedir. Roman iin deki bu eletiriler, Hseyin Cahit'in, henz idadi nin ikinci snfndayken eski hayata ballktan uzaklamaya, ona kar tavr almaya ve ayn za manda da Bat'ya ynelmeye baladnn ilk ia retleri saylabilir. Zira Nadide'yi yazdktan hemen Servet-i Fnn yazarlarndan olan Hseyin Ca sonra, idadinin nc ve drdnc snfnda iken hit Yaln da byle bir ortamda Divan edebiyatna onun fikir, inan ve yaantsnda ok nemli dei kar tavr alanlardandr. Bu tavrn da, henz o iklikler olmaya balad grlr. Bu deiiklik cukken (on be yanda)*** yazm olduu ilk ro lerde bata days Cemal Bey'in tesiri olmak ze re,**** Nmk Kemal ve Beir Fuat'n eserlerinin man Nadide'de (1890) aka gstermitir.

YED KLM

mhim rol olmutur. O, hem daysnn sohbetle rinden hem de adn andmz yazarlarn eserle rinden vatan ve hrriyet ak ile baz materyalist fikirler edinmitir. Ayrca Cahit'in ald tesirin Edebiyat- Cedide devresinde sosyalist, komnist ehreler kazandn da bilmekteyiz.6 Hseyin Cahit ilerleyen yllarda Ahmet uayb, Nmk Kemal, Beir Fuat (Beir Fuat araclyla okuduu Bchner), Ahmed Rza ve Mizanc Murad Beylerin tesirinde kalm7 ve zaten ok zayf bir bala baland eski kltr ve edebiyattan ta mamyla uzaklamtr. Bu uzaklamada idadinin ikinci snfndan itibaren balayan ve alt yl de vam eden Fransz edebiyatyla lfetinin de pay byktr. Yazarn dnce dnyasn, kendi tabirince, skolastik batandan ekip kurtaran ve gz lerinin nne daha geni ufuklar aan yegne un sur Franszca araclyla ulat Bat kltr ol mutur. Hseyin Cahit, Edeb Hatralar'nda an lattklarna gre, btn kltrn Bat'ya ve zel likle Fransa'ya borludur. zerinde dou eserleri nin hibir tesiri olmamtr. Eski ve yeni Trke eserlere veda etmi, ocukluunda anlamadan okuduu divan edebiyatndan da uzaklamtr. Ksacas, genliinden beri ne okumusa Fransz ca'dr ve ne renmise o menba'dan gelmitir.8 Ruen Eref naydn'n Diyorlar Ki isimli ese rinden de, Hseyin Cahit'in eski kltre olan uzak lnn hangi boyutlarda olduunu anlamak mm kndr: "Cahit Bey, en ok 'edebiyt- cedide' hakkn da bilgi verecekti. Bundan hemen hemen emindim. Fakat kendisine nce eski edebiyat hakkndaki su alimi sordum. -'Eski edebiyat hakknda hi dncem yoktur.' dedi. 'Okumadm, bilmem. Herhalde benim eski edebiyata hibir borcum yoktur. Fransz edebiya tna, bizim edebiyatmzdan herhalde kat kat daha ziyade borluyum.' "9 Hseyin Cahit, btn yeni eitim kurumlar iinde memleketin en yksek kltr messeseleri ve yeni neslin yetitii mektepler arasnda yer alan Mekteb-i Mlkiye'de 1 0 okumutur. Ahmet h san'n anlattklarna gre Mekteb-i Mlkiye'de okuyanlar baka trl yetimektedirler. lk bata buradaki genlerin almaya ok elverili dima larn aydnlatan byk hocalar vardr: Mizanc Murad Bey, Abdurrahman eref Bey, maliye dersi veren Portakal Paa ile Sakzl Ohanis Efendi. Mekteb-i Mlkiye'de kaynayan bu irfan kazannn

kepesini ise mektepte edebiyat muallimlii yap m olan Recizde Mahmud Ekrem Bey tutmu ve bu hocalarn elinden memlekette ok kymetli aydnlar yetimitir.'' Hseyin Cahit'in de okuduu Mekteb-i Mlkiye'de yeni neslin nasl yetitiini gstermesi asn dan Ahmet hsan'n u ifadeleri dikkate deerdir: "Dnyada hayatn ancak iktisat zerine kurul mu olduunu, milletlerle memleketler kuvvetinin her eyden ziyade ml tekilat ve sa'yden kaca n Mlkiye mezunlarna hep bu hocalar telkin etmiti. Sarkl hocalardan ve evlerimizdeki atala rmzdan dinlediimiz batl itikatlar, yani fena surette tefsir edilmi olan ksmet, kanaat ve fn dnya akidelerinin boluu, garpte i'til etmi olan ilm ve fenn grler sayesinde tetkik ve hallolunmas lazm gelen meseleleri; kurn- vust kafasyla dnmekteki tehlikeleri bu iki ho cadan (Portakal Paa ve Sakzl Ohanis Efendiy.n.) renmitim. Hlasa btn Mekteb-i Mlkiye'de okuyanlar baka trl yetiiyordu. Babala rmzn gr ve kanaatlarnn zddna mefkreler alyorduk."12 "Nadide" Romannda Eski Edebiyata Yneltilen Eletiri ve Alaylar Bu romanda eski edebiyatn gzellik anlayna yneltilen eletiriler ve alayc ifadeler, yazarn Dou kltrnden tamamen uzaklamaya balad nn ilk iaretleri saylmaldr. Nitekim, yazarn, kkken okuduunu ve sevemediini syledii Divan iirine olan ilgisizlii, ilerleyen yllarda da ha da artmtr. Hatta ondaki bu ilgisizlik sadece eski edebiyata ynelik deil, ayn zamanda eski hayata ve onu oluturan btn unsurlara ynelik tir. Hseyin Cahit'in yaad yllarda Bat kltr ve hayatnn tesiriyle kendi kltrnden, kendi edebiyat ve hayat evresinden kopma hadisesi had safhada yaanmaktadr. Oysaki Trk milletini Ba tllamaya gtren bu kopu, gerekte eski edebi yat ve hayatn btn ynlerinin olumsuz olduu anlamna da gelmemektedir. Zira Tanzimat devri aydnlar eski edebiyat ve hayatn olumlu ynleri ni aka grebildikleri ve ona gre tavr aldklar hlde, Servet-i Fnn aydnlarnn eski edebiyat ve hayata kar tam, keskin, bir daha geri dn dnlmeyecek ekilde kkl bir deiim tarafta r olarak yaklatklar grlr. Hseyin Cahit'in bu romannda yer alan eletiriler de bu tavr aln sa dece kk bir rnei olarak grlebilir.

YED KLM

Divan iirindeki 'gzele ve eski sanat anlay na yneltilen eletirilere romann sadece birka ye rinde deinilmesi (s. 15, 18-20, 24-25, 41 ve 204205), yazarn asl gayesinin ncelikle belli bir vaka y aktarmak, sonra da eski edebiyata alay ve eleti riler yneltmek olduunu gstermektedir. Nitekim Hseyin Cahit'in, Edeb Hatralarda Nadideyi yazma macerasn anlatt blmde, romandaki Nadideyle eski edebiyattaki gzel' arasnda bir benzerlik kurmak istediine dair herhangi bir ipucu grlmez. Yazarn bu blmde verdii dier bilgi lerden, bu benzerlii roman yazmaya baladktan sonra tasarlad kolaylkla anlalabilmektedir: "imde deta bir rahatszlk hissediyordum. Mutlaka bir ey yazmal idim! Nihayet kararm verdim. Serez'de iken dinlediim bir hikye vard. Onu biraz deitirerek roman hline sokacaktm. Bu karar verince derhal kaleme sarldm, yazdm, yazdm. Nadide ite bu gayretin mahsuldr. Tam be yz iki sayfalk bir kitap!"13 Nadidede olaylar Balkanlar'da, yazarn sekiz yandan on yana kadar kald Selanik'e bal Serez Sanca'nda ve yakn iftliklerde gemektedir.14 Romanda, Ali Bey bir gn iftliinin etrafnda gezerken bir aa kovuunda terk edilmi kundak l bir bebek grr ve onu yetitirmeye, ona iyi bir terbiye vermeye karar verir. Adn Fuad koyduu bu ocuk on sekiz-on dokuz yalarna geldiinde, bir gn Ali Bey tarafndan baz ileri takip etmek iin ehre gnderilir. O gne kadar iftlikten hi ayrlmam olan Fuad, ilerinin bir ksmn ta mamlar ve geceyi bir handa geirir. Ertesi gn de saat bee (alafranga len 12 civarna) kadar geri kalan ilerini takip eden Fuad can sklm oldu undan ehirde dolamaya karar verir. Bir sokak boyunca yava yava yrrken birdenbire durur. Fuad, yanndan getii konan penceresinde bir hayal grd iin durmutur. Yazarn, Divan iirindeki gzele kar dolayldolaysz alay ve eletirileri bundan sonra balar. Bu alay ve eletiriler, giderek hem gizliden aa hem de hafiften iddetliye doru yol alrlar. "Sebeb-i tavakkufu yanndan getii konan penceresinde grd bir hayal yahud bir gnl mknats idi. Evet! Bir hayal idi! nk grnmesiyle gib olmas bir olmutu. Evet! Bir gnl mknats idi! nk bir lahza da insann gnln cezbetmesi iten bile deildi."15

Fuad'n hayalini (glgesini) bir grte k ol duu Nadide'nin baz zellikleri ve yaptklar, D i van iirindeki gzelin; dnya gzeli, zlim ve ktil gibi vasflaryla uyumaktadr ve Ahmed Midhat Efendi'nin romanlarnn havas iinde by yen***** Hseyin Cahit hamaset dolu ruhuyla Na dide'yi kt ahlk ve can vasflarndan dolay yerden yere vurur. Cahit'in, ktil, zlim ve dnya gzeli Nadide araclyla Divan iirine ynelttii eletiri ve alaylar, sevmedii ve knad Nadide ile okuyup da sevemedii Divan iirinin 'g zel'inin vasflar arasnda ortak noktalar bulmu olmasndan kaynaklanmaktadr. Ardndan, F u a d , pencerede grd hayalin ki me ait olduunu anlamak iin konan karsnda ki st dkknna gider. Stde yemek yiyen Fuad bir frsatn bularak dkkn sahibine karda ki konak hakknda sorular yneltir ve alaylar bun dan sonra daha dolaysz ve sert olmaya balar: " Demek oluyor ki karki konakta ok kalaba lk var. Ne gezer efendim ne gezer? Bir hanm bir de k z! tekiler hep grlt! Halyk! Uak! Bahvan! Zengin midirler?... Bu da sz m efendim? Para iinde yzyor lar!... O kadar iftlikler... Puuuu... Ah gzne yandm... Sen lakrdnn ihtidsnda dnya gzeli de mitin? Geveze st Fuad'n yzne dikkatle bakarak gldkten sonra: Siz galiba efendim bu ehrin acemisisiniz. B tn memleket halk bunu bildii halde sizin bilmemekliiniz bunu cb etmez mi? Her ne ise sonra? Tuhaf! Hem gen hem yakkl olasnz da!... Grmelisin efendim dnyada gzel olsa olsa bu kadar olur. O kalar m dedin? Kemn (!!!). O gzler mi dedin? Bdem (!!!). Az m dedin? Hokka (!!!). Dudaklar m dedin? Ll (!!!). Boy mu dedin? Servi (!!!). Beyaz m dedin? Kar (!!!). Bel mi dedin? p (!!!). Grmeli efendim grme li! te bunun iin bu konaa Dnya Gzelinin Kona derler. Fuad, ihtiyarn bir suret-i garibede methettii dnya gzelini (!!!) hayalinde tasvr ile arz- peresti etmeye balad!!!..."16 Bu ifadelerde Divan iirindeki gzele ait her bir vasftan sonra gelen (!!!) nlemler, yazarn ifade edilen vasflar alaya aldnn iaretleridir. Hse-

YED K L M

yin Cahit, Nmk Kemal'in Cell Mukaddimesi'ni ancak Nadide'yi yazdktan sonra daysnn tavsiye 17 leri ile okumasna ramen, Nadide'deki alayc ifadelerin Nmk Kemal'in bu eserindeki eletiri lerle ne kadar benzetii aka grlmektedir. Nadide'nin gzellii hakknda sylenen u ifa delerde de Divan iirindeki gzele ynelik alaylar sezilmektedir. "Nadide hakikaten gzeldir. Gzelim! diyenle re gbta-res olacak derecede gzeldir. Siyah gzle rine saye veren kirpikleri, yerlere srnme dere celerine gelen siyah salar, mini mini elleri ayaklar, latf beyaz gerdan, tombul yanaklar, siyah kalar, pek oklar bir hayli geceler uyku suz brakacak derecede rh-perverdir. Ufack aznn pembe dudaklarndan eksik ol mayan tebessm uhne hsnne baka bir leta fet baheder. Mtensib buruncaznn kenarlar -mtehiyt nefsniyesine dl olmak zere- azck akadr"18 Aadaki konumalar ise Divan iirinde sevgi linin kapsnda bekleyen "k" tipi ve bu n henz sadece bir kere grd ve hemen k ol duu sevgilinin hayaliyle yemekten imekten ke silmesi ile dalga geildiini gsteriyor: "Zevzek st lakrdsnda devamla dedi ki: Hasl efendim, btn memleket delikanllar kendisine urgun! Hatta Ndir Bey isminde bir bey kendisini istediyse de vermediler... Hep deli kanllar u duvar dibinde iltifat beklerler.. Hep siyle elendi elendi koyverdi... Y?!. Evet ne kadar da kanlara, kavgalara sebep oldu!.. Babas yok mu? Hayr, vefat etti. Fuad, istediini renmi olduundan ihtiya rn anlatt baka bir takm drltlar dinlemeye rek dkkndan kt. Zihni pek megul idi... Neden? te bu sualin cevabn kendisi de bilmez! Stnn o kadar medhettii bu kz acaba na sld?.. Acaba fi'l-hakika gzel mi idi?.. Vaka ken disini bir lahzack grm idiyse de tamamyla tehis edememiti. Grdnz m dncelerini!.. Geceyi hemen uykusuz geirdi diyebiliriz, ye meini yle itihasz yemesi, mamum durmas hancnn bile nazar- dikkatini celbetmiti."19 Romana adn veren Nadide, Divan iirindeki

sevgilinin zelliklerini artracak bir isimdir ve Divan iirinde vasflar anlatlan "gzel"in en t e mel zellikleri arasnda "nadide" kelimesinin ih tiva ettii anlam vardr: "1. grlmemi, grlme 20 dik. 2. pek seyrek ve kymetli." Fuad ehirdeki ilerini bitirdikten sonra, Nadi de'nin hayalinden baka bir ey gremeden iftli e dner. O, iftlie girerken Ali Bey ve Kanber'in, aralarnda bir eyler konutuklarn grr. Ali Bey ve Kanber, Fuad'n evlilik yann geldi ini konumaktadrlar. F u a d , iftlie girince ksa bir sohbetten sonra Ali Bey ona artk evlenme vak tinin geldiini, kendisine bir kz aramas gerektii ni syler. Bunu duyan Fuad tam da Nadide olay zerine gelen bu teklif zerine Ali Bey'den, bu meseleyi dnmek iin zaman ister, Nadide hak knda aratrma yapmak iin ertesi gn tekrar eh re iner. Bundan sonra alay ve eletirilerin dolaysz ifadelerle dozunu artrdn grrz. "Fuad ertesi gn ehre azimet etti. Atn hana b rakr brakmaz nereye gidecei ma'lm deil mi? St dkkanna st!! Siz Fuad'; ah smail, k Garib, Kerem, k mer gibi bir takm "hezeyan nameleri'' okumamtr m zannediyorsunuz? Okumu, hatta bazlarn ezber bile etmitir. Ya bu hikyeleri okuya okuya, peri kz masallarn iite iite byle medhini iittii bir kza k olma mas mmkn deil midir?!.."21 Bu szlerden ve Edeb Hatralar'daki baz ifa delerden Hseyin Cahit'in ah smail, k Garib, Kerem (ile Asl), k mer gibi halk hikye lerini sevmemesinin sebebini, yazarn ocuk yata ak temal hikyelerden holanmam olmasnda; dier taraftan ise Hazreti Ali'nin Gazalar, Battal Gazi, Kara Davut, Seyyid Nesm'nin ldrlmesi olay gibi halk hikayelerini ve Peygamberimizin mucizelerini****** sevmesinin sebebini de bunlarn din-tasavvuf temal anlatlar ve kahramanlk d o lu halk hikayeleri olmalarnda aramaldr. te yazarn -yukarda grld gibi- ak ko nulu halk hikyelerine hezeyan nameleri demesi de ocukken bunlardan zevk alamam olmasn dan dolaydr. Bu da, onun kendi kltrnden, D i van ve Halk edebiyat zevkinden daha ocukken uzaklamaya baladn gstermektedir. Romann sonraki blmlerinde, Fuad ile Nadide arasnda cereyan eden ak ilikisinin kesintiye u rad bir dnemde, Ali Bey de ehre inmi, tesad fen Nadide'yi grm, ona k olmu ve onunla

YED KLM

evlenmitir. Fuad, bu evlilikten sonra, ayn iftlikte Nadide'yit karlamamak iin tebdil-i hava baha nesiyle baka bir iftlie gitmitir. Fuad, bir gece sabaha doru iftlik evinde odasnn penceresini aar. bu srada ay. her zamankinden parlak grn mekte ve bazen de bulutlar arasna girmektedir: "Ne are ki felek hibir eyin mkemmeline msaade etmedii cihetle o da muzlim bulutlar arasnda mestur kald. nsan byle yerde airleri nasl aramasn? Ba knz ne airane hl! Ayn para para bulutlar arasndan grnn, zlfn yzne datm bir mahbubenin salar arasndan arz- ddr ediine tebih etmek az hner midir? Fuad birka lokma yedikten sonra hibir vakit yanndan eksik etmedii tfeini alarak kra k t... Ortalk hl yat! imenlerin stnde kal m ve mehtbdan dolay parlamakta bulunmu olan yamur tanelerini neye benzetelim? Yorulmu bir dilberin yzndeki terlere mi? Yo!! Bu tebih gl zerindeki i tanelerine mahsustur deil mi? Haydi yle olsun!. Fuad' in takip ettii yol iki taraf st aala ryla muhat idi. Fuad da rast gele buraya gelmi ve nereye gittiini bile unutmutu. Yol dikleiyordu... Fuad bunun da farkna varamad... Hatta bu havada terledii halde bunu bile anlamad!?. Ne o? Istirb m ettiniz? Hey kuzum hey! -Inallh lmezsiniz ya!- Fuad gibi olun da bakalm fark edebiliyor musunuz? Ne zannettiniz? Fuad k!... Ak, adam ne yapmaz?!!.. Bir h ektii vakit yakar (!..) kl (!..) ediverir deil mi? te bizim k Fuad da bir deil bir ka h ektii halde yanmad! Terli idi de onun iin rutubetten parlamad m dediniz? Gr dnz m terlemekteki kerameti!!.. Maazallah! Bir yeri tutuacak olsa idi, esen iddetli rzgardan yle bir kesb-i inil edecekti ki, deme yamur sndrmekten ciz kalacak idi!. Bereket versin ki bu hl olmad..."22 Sonu olarak. Nadide romannda Divan iirine yneltilen eletiriler Tanzimat'tan sonra yetien yeni nesiller arasnda divan iirine ilginin iyice azalmaya baladnn bir gstergesi saylabilir. Zira Hseyin Cahit'in okuyup da sevemedii D i van iirini bugn milyonlar, -brakn halihazrda sevmeyi- bundan sonras iin okumaya ve sevme ye dahi almamaktadrlar. Bu durum, Tanzi mat'tan sonra Nmk Kemal'le balayan ok olumsuz bir gelenein sonucunda ortaya kmtr.

Hele hele XIX. yzyln sonlar ile XX. yzyln balarndan itibaren dikkatlerini arktan Garba e virmi aydnlarn artmasyla birlikte bu gelenek daha o yllarda kkl bir hl almaya balamtr. Eski sevgili tipine ynelik olarak Nadide roma nnda otaya konulan eletirel tavr, aydnlarn es ki edebiyattan kopuuna bir delil olarak kabul et mek gerekir. Nadide romanndan nce birok fikir ve tenkit yazsnda eski edebiyata yneltilen ele tiriler, kurmaca bir eser olan romanda da motif olarak kullanlm olmaktadr.
DPNOTLAR * Yazdaki aynen alntlar italik olarak verilmitir. Aynen alnt lar dndaki btn italik ve koyu vurgular makalenin yazar na aittir. (S..) 1 Nihat Sami BANARL1, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C. I I , MEB Yay.. stanbul 1997, s. 898. 2 Nihat Sami BANARLI, age, s. 898-899. 3 N a m k K E M A L , "Mkaddime-i Cell". Yeni Trk Edebi yat Antolojisi II, Hazrlayanlar: Mehmet Kaplan, nci Engin n , Birol Emil, stanbul . Edebiyat Fak. Yay., stanbul 1978, s. 343. ** Eski-yeni edebiyat erevesinde yaplan tartmalar iin bk. Fevziye Abdullah TANSEL, "Muallim Naci ile Recizde Mahmud Ekrem Arasndaki Mnakaalar ve Bu Mnakaala rn Sebep Olduu Edeb Hadiseler", Trkiyat Mecmuas, C. X, stanbul 1 9 5 3 . 4 K e n a n A K Y Z , Modern Trk Edebiyatnn Ana izgileri. nklp Kitabevi, stanbul, 5. bs., s. 87-91. *** 7 Aralk 1875'te doan Hseyin Cahit'in Nadide'yi ikinci s nfn balarnda, on be yann sonuna doru yazd ve on al t yanda bastrd anlalmaktadr. Bunu, Ahmet Mithat Efendi'nin romana yazm olduu takrizin tarihinden, Hseyin Cahit'in romann sonuna ekledii "Kri'n" balkl yazdaki baz bilgiler ve bu yaznn allna dt tarihten ve bir de "Edeb Hatralar"daki baz bilgilerden karmak mmkndr. 5 Hseyin Cahit YALIN. Edeb Hatralar, Akam Kitaphanesi Neriyat. stanbul 1935,"s. 5-10. * * * * mer Faruk Huyugzel, "Gen mektepliyi a kadar ynlendi ren hu daynn kimlii hakknda bilgi edinmek kabil olmam tr:* der. Bk. mer Faruk H U Y U G Z E L , Hseyin Cahit Yaln'n Hayat ve Edeb Eserleri zerine Bir Aratrma, Ege . Edebiyat Fak. Yay., zmir 1984. s. 5. 20 No'lu dipnot. Hseyin Cahit de days hakknda u ifadeleri kullanmaktadr: "Bu on he sene mahkumiyet nihayet sona ermi. Gnn bi rinde aile iinde byk bir sevin dalgaland. Daym menfa dan avdet etti. Bu. otuz. otuz bir yalarnda sevimli, gzel sz syler bir gen idi. Benim zerimde byk bir tesir yapyordu. O sihirli vatan ve hrriyet bahislerini onun azndan tatl tat l dinlerdim. Daym benim nazarmda byk bir eref hlesiyle parlyordu. Rodos'ta Namk Kemal Bey onlar evlat gibi ka bul etmi, fikr terbiye/eriyle megul olmu. Istihdad aleyhin de bulunduu iin efye giden, orada Namk Kemal Bey'in ev ld gibi byyen bir day.. Azndan kan btn szler dos doru kalbime ve ruhuma giriyordu. O benim iin bir pey gamber idi. Benim ruhumun muhta olduu bir gday bana getiriyordu, bana yeni bir iman getiriyordu. Evet. tam doru kelimesi budur: Yeni bir din. vatan ve hrriyet ak.." Hse yin Cahit YALIN, Edeb Hatralar, s. 35-36. 6 mer Faruk H U Y U G Z E L . Hseyin Cahit Yaln'n Haya t ve Edeb Eserleri zerine Bir Aratrma, s. 6.

YED KLM

Kapris
Mehmet Atilla MARA

Bu ehre lden geldim Sizden Usul rendim Kaside rendim Kapris rendim

7 8 9

mer Faruk H U Y U G Z E L , age, s. 5-7. Bk. Hseyin Cahit YALIN, age , s. 26, 32, 59. Ruen Eref NAYDIN, Diyorlar Ki, MEB Y a y . , stanbul 1972, s. 88. 10 Halit Ziya UAKLIGL, Krk Yl, nklp ve Aka Kitabevleri, stanbul 1969, s. 488. 11 Ahmet HSAN, Matbuat Hatralarm, C. 1, Ahmet hsan Matbaas, stanbul 1930, s. 28-31. 12 Age, s. 30. 13 Hseyin Cahit YALIN, Edeb Hatralar, s. 13-14. 14 mer Faruk H U Y U G Z E L , age, s. 198. 15 Hseyin Cahit YALIN. Nadide, lem Matbaas, stanbul 1308, s. 15. ***** Hseyin Cahit, ocukken gece kraatlerinde Ahmet Mithat Efendi'nin hikaye ve romanlarn dinlemitir. Cahit, Ahmet Mithat' o yllarda eserleri sebebiyle bir yarm ilah azametiyle ykseklere kardn ve kendisine kar duyduu hissi hakkyla ifade iin baka bir tabir bulamayp mmeti arasna girdiini syler. Onun ilk eseri Nadide de zaten, kendi tabirince, Ahmet Mithat Efendi'nin fena bir taklidinden ibarettir. O da Ahmet Mithat Efendi gibi hikayeyi yarda keserek bir-

16 17 18 19 20

2 I

22

ok yerde sze karm, hatta felsef mtalaalara girimitir. Bk. Hseyin Cahit YALIN, Edeb Hatralar, s. 6-7, 19. Hseyin Cahit YALIN, Nadide, s. 18-19. Bk. Hseyin Cahit YALIN, Edeb Hatralar, s. 13-17, 3536. Hseyin Cahit YALIN, Nadide, s. 4 1 . Age., s. 19-20. Bk. Ferit DEVELLOLU, Osmanlca-Trke Ansiklope dik Lgat, Aydn Kitabevi Yay., Ankara 1997, s. 795; emseddin SAM, Kms- Trk, ar Yay., stanbul 1996, s. 1446. Hseyin Cahit YALIN, Nadide, s. 24-25. "Hazreti Ali'nin gazalar, Battal Gazi, Kara Davut nere den elime geti bilmem. Ben bunlar k Garib'e de, Kerem'e de tercih ediyordum. Hatt geceleri aile arasnda oku nan romanlar da bende mesel Hayber kalesi nnde Hazreti Alinin gsterdii kahramanlk kadar heyecan uyandrmaz d" ; "Fuzuli, Nedim, Nabi, Snblzade Vehbi divanlar elim de dolat durdu. Hibirini sevemedim." Bk. Hseyin Cahit YALIN, Edeb Hatralar, s. 5-6 / 8. Hseyin Cahit YALIN, Nadide, s. 204-205.