Dersim Yalanlar Ve Gerekleri -1- Sinan Meydan

Ekleyen| Kemaln Askeri Sinan Meydan, Tarih, Yaz Dizileri Pazar, Ocak 29, 2012 Daha nce kamuoyuyla paylalmayan belge ve bilgilerle yeni bir Dersim Dosyas:

en Cumhuriyetin Dersim'e ynelik operasyonunun nedeni Krtleri yok etmek, soykrma uratmak mdr, yoksa rejim kart, blc bir isyan bastrmak mdr? Neden sadece Dersim olaylarnn sonularndan sz edilirken olaylarn nedenlerinden hi sz edilmemektedir?

imdi gelin hep birlikte 1937-1938'e uzanp, Dersim syan'n anlamaya alalm. En kanksanm Cumhuriyet tarihi yalanlarndan biri "Atatrk'n ve smet nn'nn liderliindeki gen Cumhuriyetin, 1937-1938 yllarnda Dersim'de Krtleri katlettii!" biimindedir. lkemizde bugn, tarihisinden gazetecisine, eitimcisinden siyasetisine kadar neredeyse herkes, Trkiye Cumhuriyeti'nin Dersim'de bir kym ve katliam yaptn peinen kabul etmi gibidir. rnein, smail Beiki'nin bir kitabnn ad, Tunceli Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi' dir. Hasan Cemal'in bir yazsnn ad da, Dersim Katliamn Mazur Gstermeye almann Ahmakl zerine'dir.

"Dersim yalan" Trkiye'de son zamanlarda ska siyasete alet edilmeye de balanmtr. rnein, Trkiye Cumhuriyeti'nin Babakan Recep Tayyip Erdoan, Meclis krssnden defalarca "Tek Parti dneminde Dersim'de katliam yapld!" demitir. "Dersim'de katliam yapld!" iddialar, bugn baz i ve d Cumhuriyet dmanlarnca, Trkiye'yi soykrmla sulamak iin kullanlmak istenmektedir. rnein, 13 Kasm 2008'de Avrupa Parlamentosu himayesinde Dersim Soykrm Konferans dzenlenmitir. Dzenleyenler, bu konferansn amacn, Ermeni, Sryani, Pontus Rumlarna kar soykrm suu ileyen Trkiye'nin sular listesine yeni bir insanlk suu daha ekleniyor: "Dersim soykrm" biiminde aklanmtr. Prof.Dr. Ronald Mnch, Dersim'de yaananlarn insanlk suu olduunu savunarak Atatrk ve dnemin Bakanlar Kurulu yeleri ile st dzey askeri yetkililer iin, "Yaasalard sava sulusu olarak yarglanmalar gerekirdi!" demitir.
19 Kasm 2009'da Dersim Soykrm Konferans'nn ikincisi yine Brksel'de yaplmtr.

Bu toplantlardan sonra, Dersim harekatnn 'soykrm' olarak tanmlanmasn isteyen bir heyet, bu olaylar Uluslararas Ceza Mahkemesi'ne gtrmek iin harekete gemitir. Aralarnda ABD'li avukat Prof.Dr. Barry Fisher ile Dink davas avukat Erdal Doan'n da bulunduu heyet, 12 Nisan 2011'de Tunceli'de incelemelerde bulunmutur. Dersim yalan, kartopu misali bydke bym ve sonunda 1937-1938 Dersim isyann bastran CHP iinden bazlar bile bugn "Evet!Dersim'de katliam yapld!" deme noktasna gelmitir. Peki ama gerekte Dersim'de ne olmutur? Gerekten de Atatrk ve nn, Dersim'de Krtlerin katledilmesini mi emretmitir? Gen Cumhuriyetin Dersim'e ynelik operasyonunun nedeni Krtleri yok etmek, soykrma uratmak mdr, yoksa rejim kart, blc bir isyan bastrmak mdr? Neden sadece Dersim olaylarnn sonularndan sz edilirken olaylarn nedenlerinden hi sz edilmemektedir? imdi gelin hep birlikte 1937-

1938'e uzanp, Dersim syan'n anlamaya alalm. Dersim syan'nn Kkleri Kogiri syan'nda gizlidir.

Dersim syan ve sonrasndaki Dersim harekatn anlamak iin ncelikle Kurtulu Sava yllarndaki Kogiri syan'na (1921) bakmak gerekir. Kogiri syan'nn zamanlamas, isyandaki emperyalizm parma, isyanda rol alan aktrler, isyann bastrlma biimi, isyannn bastrlma biiminin istismar edilmesi, Cumhuriyet dnemindeki Dersim syan'n artrmaktadr. Dikkatli bir gz, Dersim syan'nn kklerinin Kogiri syan'nda gizli olduunu ok kolay bir biimde grebilir. "Dersim sonutur; balang Kogiri syan'dr" imdi, srasyla Kogiri syan'ndan Dersim syan'na uzanan dnsel ve eylemsel izgiye gz atalm ve Dersim'in Kogiri'deki kklerini grelim: 1.Kogiri syan da Dersim syan gibi emperyalistlerce kullanlmtr: Kogiri syan'n planlayan Krt Teali Cemiyeti ngilizlerin kontrolnde bir cemiyettir. ngilizler,Kemalistlerin, erkez Ethem'le ve Yunan ilerleyiiyle iyice keye skt bir zamanda Kogiri syan'n organize ederek Milli hareketi sonusuz brakmak istemilerdir. Dersim syan'nn arkasnda da -Hatay meselesinin tartld gnlerde Trkiye'nin elini zayflatmak isteyen-Fransz emperyalizmi olduu anlalmaktadr.

2.Kogiri syan da Dersim syan gibi Bamsz Krdistan parolasyla balatlmtr: Kogiri syannda isyanclarn tad yeil, krmz, beyaz Krdistan bayra ve isyanclarn dillerindeki Krdistan mar, Baytar Nuri'nin Sivas'n Kangal ilesinin Yellice bucanda Hseyin Abdal Tekkesi'nde yapt toplantda, Sevr Antlamas'na uygun olarak bir Krt devleti kurulmas dncesini kabul ettirmesi, isyan srasnda adan airetinin Refahiye ilesindeki hkmet konana Krt bayra ekmesi, Hozat toplants sonunda Baytar Nuri'nin babas brahim Aa'nn hazrlad 15 Kasm tarihli bildiriyle ayrlk Krt airetlerinin Ankara hkmetinden bir tr "zerk Krdistan" talep etmeleri, Bat Dersim airetlerinin de 25 Kasm tarihli baka bir bildiriyle bamsz Krdistan talep etmeleri, mranl'daki ynetimi ele geiren isyanclarn hkmet konana Krt bayra ekmeleri ve Baytar Nuri'nin, "lk nce Dersim'de Krdistan istiklali ilan edilecek.Hozat'a Krdistan bayra ekilecek. Krt milli kuvveti, Elaz, Malatya istikametinden Sivas'a doru hareket ederek Ankara Hkmeti'nden resmen Krdistan istiklalini,i tanmasn isteyecek" diyerek Kogiri syann amacn aklamas, Kogiri syan'nn bamsz Krdistan isteiyle karldn pheye yer brakmayacak bir biimde kantlamaktadr. 3.Kogiri syannn ba aktrleri Dersim syan'nda da karmza kmtr: Kogiri syan'yla Dersim syan arasndaki ban ve srekliliin en ak kantlarndan biri, 1921 Kogiri syan'nda n saflarda yer alan Baytar Nuri, Alier ve Seyit Rza gibi isimlerin, Dersim syan'nda da karmza kacak olmasdr. Dersim syan'nn ele ba Seyit Rza'nn,Kogiri syan'nn perde arkasndaki kkrtclarndan biri olduu gerei nedense Cumhuriyet tarihi yalanclarnca hep gzden karlmaktadr. Baz Krt airet liderlerinin ayrlk Krtlerden ayrlarak Ankara'ya gidip TBMM'ye katlmalar zerine Seyit Rza n plana kmtr. Adamlaryla birlikte kynden karak Dersim'e gelen Seyit Rza, Sivas'taki isyanclara gidecek yardm organize etmeye balamtr. Btn plan ve program hazrlanmtr, k atlatlr atlatlmaz bamszlk ilan edilecektir. syanclardan Baytar Nuri, bu plan yle aklamtr:

"lk nce Dersim'de Krdistan istiklali ilan edilecek. Hozat'a Krdistan bayra ekilecek. Krt milli kuvveti, Elaz, Malatya istikametinden Sivas'a doru hareket ederek Ankara Hkmeti'nden resmen Krdistan istiklalini tanmasn isteyecek."
syann yeni nderlerinden Seyit Rza, TBMM'ye katlan Krt milletvekillerinin Dersim'i temsil etmediklerini, nk Dou Anadolu'da bir Krt ynetimi kurularak bamszln ilan edildiini bildirmitir. Bu srada Dersim'deki ayrlk airet liderleri zerindeki basksn artran

TBMM, Baytar Nuri'yi tutuklamtr. Baytar Nuri'nin tutuklanmasna isyanc airetler byk bir tepki gstermilerdir. Seyit Rza, Baytar Nuri'nin hemen serbest braklmasn aksi halde hi zaman kaybetmeden Dersim'den Sivas'a saldracaklarn bildirmitir. Bir taraftan Yunan ilerleyii, dier taraftan da i isyanlarla uraan TBMM, yeni bir isyan gze alamayarak Seyit Rza'nn isteini kabul etmi ve Baytar Nuri'yi serbest brakmtr. Bu arada Dersim mutasarrf da tehdit edilerek blgeden uzaklatrlm ve blgenin tm hakimiyeti airetlerin eline gemitir. 4. Kogiri syan da Dersim syan gibi "bastrlmas srasnda ar g kullanld" iddiasyla tartma konusu olmutur: Dersim isyann bastrmakla grevlendirilen Nurettin Paa'nn "ar g kulland, Krtlere bask yapt, susuz insanlar da ldrd" iddialar ve bu dorultuda balatlan propaganda almalar sonunda, hem bir af kartlarak Kurtulu Sava'nn en kritik aamasnda isyanc Krtlerin ou serbest braklm, hem de Krt propaganda almalaryla isyanc Krtler adeta madur durumuna getirilmitir. Bu madur edebiyat, ayrlk Krt hareketin iini kolaylatrmaktan baka hibir eye yaramamtr. Bilindii gibi benzer bir ar g kullanma iddias ve bir madur edebiyat da Dersim syan'ndan sonra balatlmtr. 1921 Kogiri syan'nn TBMM temsilcisi Nurettin Paa tarafndan ok sert bir biimde bastrlmas ve bunun ayrlk Krtlerce propaganda malzemesi haline getirilmesi, Krt hafzasnda "Kemalist sistemin Alevi-Krtlere dman olduu" biiminde yer etmitir ve bu hafza, sonradan 1937-1938'deki Alevi-Krt Dersim syan'na meruiyet kazandrmak iin kullanlmtr. zetle, emperyalizm ve onun yerli ibirlikisi durumundaki ayrlk Krt airet liderleri, Kurtulu Sava srasnda Kogiri syan'yla gerekletiremedikleri bamsz Krdistan projesini, Cumhuriyet dneminde gerekletirmek iin, bir anlamda kaldklar yerden ie balayarak Dersim syan'n rgtlemilerdir. Yani, Dersim'in kkleri Kogiri'de gizlidir... Dersim'in kkleri bir baka yerde daha gizlidir... Dersim syan'nn Kkleri: Hoybun Cemiyeti ve Ar syanlar Trkiye'de 1919'daki Kogiri syan'yla 1937-38'deki Dersim syan arasnda, emperyalizm destekli, "blc" ve "irticac" ok sayda Krt isyan kmtr. Bu isyanlar iinde, eyh Sait syan'ndan sonra en etkili Krt isyan Ar syanlardr. Kogiri syan, Nasturi syan, eyh Sait syan ve Ar syanlarnn baarsz olmas zerine Dersim syan; tertiplenmitir. lk Ar syan Mays 1926'da, ikincisi Eyll 1927'de,ncs de Eyll1930'da kmtr. Ar syanlarnn arkasnda Krt-Ermeni dayanmasyla kurulan ayrlk Hoybun Cemiyeti vardr. Hoybun Cemiyeti, eyh Sait syan'ndan sonra yurt dna kaan ve ngilizlerle ibirliine giren Krt liderleriyle Ermeni Tanak liderleri arasndaki ibirlii sonunda kurulmutur. Hoybun Cemiyeti'nin kuruluuyla ilgili ilk toplant 1927 ubat'nda ngilizlerin Revandiz

Kaymakaml'na getirdikleri Seyyit Taha'nnn evinde yaplmtr. ngiltere'nin Irak olaanst komiser yardmcs Edmons'un organize ettii bu toplantda Trkiye'de karlacak bir isyanla ilgili olarak u kararlar alnmtr: a)ngilizler, Krtlere para ve ihtiya halinde silah yardm yapacaklardr. b)Nasturiler, Krt kyafetleri giyerek isyana katlacaklardr. c)Hazrlklar tamamlandktan sonra harekete geilecektir. d)syan emdinli Yksekova'dan balayacak ve hedef Van'n ele geirilmesi olacaktr. Tanak Ermenilerinden Leon Emirizyon, Sultanyan ve Aris adl kiilerinde katld ikinci toplant Mart 1927'de yine Siyyit Taha'nn evinde yaplmtr. eyh Sait'in olu Ali Rza ile kaak subaylardan Kasm ve hsan Nuri'nin de katld bu toplantda Cemiyetin ad Hoybun olarak tesbit edilmitir. Kurulu hazrlklarna Irak'ta ngilizlerin kontrolnde balanan Hoybun Cemiyeti, esas kurulu kongresini Fransa'nn kontrolnde ve Ermenilerin gl olduu bir blgede yapmtr. Kongrede cemiyetin bakanlna Celadet Ali Bedirhan seilmitir. Merkez heyeti yeliklerine ise, Sreyya Bedirhan, Kamuran Ali Bedirhan, Memduh Selim, Nizamettin, Tevfk Cemil, Haso Aa, Mustafa Bozan, Halil Rahmi, Cesim Aa (ihnu) erif, brahim ve Emin Ali Aa seilmilerdir. Hoybon Cemiyeti, dorudan gen Trkiye Cumhuriyeti paralamak iin kurulmutur. Nitekim, kongrede Hoybun Cemiyeti'nin kurulu amac belirtilirken, "Trk Krdistan'nn bamszl olarak" tespit edilmi, Trkiye'nin dndaki "hibir millet ve devlete kar aleyhtar ve tecavzkar bir vaziyet almamay iar ittihaz eylemitir" denilmitir. Hoybun Cemiyeti, isyan hazrlklarna balam ve bu amala 1928 ylnda, "Trkiye'de Krtlerin Katliam" adl 48 sayfalk bir kitapk bastrmtr. Hoybun Cemiyeti, zellikle para toplamak ve propaganda yapmak amacyla Paris Tanak Merkezi yesi amlyan ile Sreyya Bedirhan youn faaliyetlerde bulunmulardr. amlyan faaliyetlerini daha ok Yunanistan, Bulgaristan, Romanya ve Msr gibi lkelerde younlatrmken, Sreyya Bedirhan, Hoybun Cemiyeti'nin Avrupa temsilcisi olarak Paris'te bir bro am ve Avrupadaki faaliyetleri yrtmtr. Sreyya Bedirhan, Avrupa'daki faaliyetlerinin yannda para toplamak ve Amerikan kamuoyunu etkileyerek ABD desteini salamak amacyla 1928 ylnda ABD'ne gitmitir. Hoybun Cemiyeti adna ABD'nin eitli yerlerinde konferanslar veren Sreyya Bedirhan ilk aamada 20 bin dolar para toplamtr.

Bedirhan, ABD'ndeki faaliyetleri esnasnda Ermenilerle de yakn ibirliine girmi, Ermeni Kilisesi'nde de bir konferans vermitir. Sreyya Bedirhan'n ABD'ndeki konferanslar bir kitapk halinde 1928 ylnda Hoybun Cemiyeti tarafndan ngilizce olarak yaynlanmtr. Kitapa "Ayn Trk" bal ad altnda bir giri yazan Herbert Adams Gibboms; Sreyya Bedirhan'n Krt Milli Meclisi Hoybun'un temsilcisi olarak Krdistan'n durumunu Amerikan hkmeti ve insanlarna anlatmak iin geldiini belirtmi ve Bedirhan'n ksa bir biyografisini vermitir. Sreyya Bedirhan, Krt isyan ve medeniyeti adna Hoybun ve Krdistan adna Amerika, ngiltere, Fransa ve talya'y 1925 ylndan beri Krdistan'da Trklerin yaptklar gaddarl incelemeleri iin uluslararas bir komisyon kurmaya davet etmitir. Cemiyetin faal yesi ve Ar isyanlarnn elebas hsan Nuri, 1924 ylnda Trkiye'den kaarak Irak'a, dolaysyla ngilizlere snm, daha sonra 1930 ylnda kan Ar syanlar srasnda Krtlerin davalarn Milletler Cemiyeti'ne gtreceini basn araclyla dolayl yoldan duyurmu, hatta Irak'ta yapt temaslarda byle bir mracaat tevik etmi, ayrca Ar isyanlar srasnda ngiltere'nin kontrolndeki Barzani Krtleri, Irak snrn geerek Trkiye'ye saldrmtr. Btn bunlar dikkate alnacak olursa ngiltere'nin blgedeki gelimelerle yakndan ilgilendii ve en azndan Trkiye'ye kar ynlendirmeler ve kkrtmalar yaptn grlmektedir. 12 Nisan 1931 tarihinde ileri Bakanl'ndan Babakanla gnderilen bir yaz ekindeki rapora gre; ngiltere'nin blgedeki airetler ve gelimelerle yakndan ilgilenmesinin amacnn,"Hakkari vilayeti ile Cizre'de dahil olmak zere Irak Krtleri hakimiyeti altnda Irak ile Trkiye arasnda bir Krt hkmeti tekil etmek" olarak deerlendirilmi, bu amala eyh Mahmut'un Krdistan Prensi ilan edilecei, Barzani eyhi emri altna verecekleri, ve Nasturileri Krtletirmeye altklar belirtilmitir. Hoybun Cemiyeti, Temmuz 1929'da Halep'te iki toplant yapmtr. Bu toplantlara bata Celadet Ali Bedirhan, Memduh Selim, Cemilpaa-zade Mehmet, Cemilpaazade Kadri, Yado, Vahan Papazyan, Hrrak Papazyan ve Karabet olmak zere 45 kii katlmtr. Toplantlarda, Suriye'deki yerli ve Trkiye'den firari Krtlerden "azami istifade edilmesi", Trkiye'ye kar yaplacak herhangi bir hareketin tam ve mkemmel olarak tamamlanmasna karar verilmitir. Hoybun-Tanak ittifaknda nem verildii vurgulanan Dersim blgesinde Kogirili Aliir, Hoybun bildirilerini airetler arasnda yayarak bu blgelerin de Ar syan'na destek olmasna zemin hazrlamtr. Sonuta Dersim airetleri zerinde dini bir otoriteye sahip olan Seyit Rza, devlet grevlilerine kar direnie gemi, bunun zerine Ar blgesinden oraya da kuvvet kaydrlmak zorunda kalnmtr. Bylece merkezi Ar olan ayaklanmann btn Dou Anadolu blgesine yaylmas hedeflenmitir. Hoybun Cemiyeti datt bildiriler ve yapt propaganda ile isyanclarn moralini yksek

tutmaya almtr. Nitekim Cemiyet, 1 Eyll'de yaynlad bir bildiride, Trk ordusuna byk kayplar verdirildii belirtilmi ve ayn zamanda Trk kuvvetlerini, baz kyleri yamalamak ve bir ok insan ldrmekle sulamtr. Birinci Ar syan, 16 Mays 1926'da Yusuf Tao ve etesinin ran snrn geip Beyazit kylerinden hayvan alarak Ar yayalarna snmas ve Has Telli'nin halk kkrtmasyla balamtr. syan baarya ulamadan bir ay sonra bastrlmtr. 1927 Eyll'nde kinci Ar syan balamtr. Avrupa'da ve Amerika'da etkili olan ve Amerika'da bir ubesini aan Hoybun Cemiyeti, kinci Ar syan'n desteklemitir. Trkiye, Temmuz 1927'de Sovyet Rusya ile yapt bir anlama ile Krt isyanlarna kar Rusya'y kendi yanna ekmeye almtr. Ar syan'nda Sovyet ordular snra asker yarak isyanclarn hareket alann daraltmtr. 1928 ylna gelindiinde hsan Nuri liderliindeki isyanc Krt gruplar Ar dana hakim olmulardr. 2 bin kiiden fazla isyanc Krt, dalara kmtr. Hoybun Cemiyeti'nin organize ettii nc Ar isyan, 1930 ylnda balamtr. Blgedeki Celali, Sphanl, Haydaranl, Milanl, Hasenanl, Zirkanl, Cibranl ve Mokorlu airetlerinin katld Ar syan'nn lider kadrosuna Trk ordusundan firari yzba hsan Nuri, Ermeni Zilan ve Bro Haso Telli oluturmutur. syana katlan airet mensuplarnn yannda Ermeni ve Nasturi eteleri de yer almtr. Gen Trkiye Cumhuriyeti, Hoybun Cemiyeti'nin organize ettii Ar syanna kar 1930 Haziran'ndan itibaren askeri harekata balama karar almtr. Mays 1930'da 4.ve 6.Kolordular Ar da yaknlarnda toplanarak Ar syan'n bastrmak iin harekete gemitir. syanclar, Trk ordusunun bir blmn zerlerine ekerek asl byk ayaklanmaya destek vermek zere ayn anda iki olay daha karmlardr. Bunlardan biri, 20 Haziran 1930 tarihinde Kr Hseyin ve Eminpaaoullarnn ran snrn geerek Zeylan'da balattklar isyandr. Bu isyanda ldrlen isyancnn birinin zerinde halk isyana tevik eden birka Hoybun Cemiyeti bildirisi ile mhr kmtr. Bu srada Dou Anadolu'nun Dersim, Palu ve Viranehir blgelerinde de Hoybun Cemiyeti bildiriler datarak halk isyana armtr. Trkiye bu olaylar bastrmaya alrken Irak'taki eyh Barzani ve Molla Hseyin erif idaresindeki bir grup, Irak snrndan geerek Oramar, al ve emdinli blgelerinde de isyan karmtr. 7-14 Eyll 1930 tarihleri arasnda yaplan askeri harektla Ar isyan tamamen bastrlmtr.

zetlemek gerekirse; 1919'daki Kogiri syan'n ngiltere desteklemitir; Kogiri syan'na katlan isyanclarn ele balar 1937-38'de Dersim syan'nda da karmza kmtr. 1924'te kan Nasturi syan'n ngiltere desteklemitir. 1925'te kan eyh Sait syan'n ngiltere desteklemitir. 1925'teki eyh Sait syan sonrasnda yurt dna kaan isyanclardan bazlar 1927 ylnda Ermenilerle birlikte Hoybun Cemiyeti'ni kurmutur. Hoybun Cemiyeti'ni ngiltere, Fransa ve ABD desteklemitir. 1930'daki Ar syan'n Hoybun Cemiyeti'nce desteklenmitir. 1937-38'deki Dersim syan'nn alt yaps 1928-29'da hazrlanmtr. Not:"Dersim Dosyas"ndaki bilgi ve belgelerin kaynaklarna, "Cumhuriyet Tarihi Yalanlar, 2.Kitap" adl kitabmdan ulalabilir. Sinan Meydan Dersim Yalanlar ve Gerekleri - 2 - Sinan Meydan Dersim Yalanlar ve Gerekleri - 3 - Sinan Meydan

Dersim Yalanlar ve Gerekleri - 2 - Sinan Meydan

Dersim syann Kkleri 925 eyh Sait syan'dan sonra Trkiye Cumhuriyeti'ne kar planlanan btn "Krt isyanlarn" kilit noktalarndan biri Dersim olmutur. Ar syan'n planlayan Hoybun Cemiyeti de Dersim'i en nemli merkezlerden biri olarak grmtr Hoybun Cemiyeti'nin faaliyetleriyle ilgili ileri Bakanl'nn Babakanla yazd 18 Temmuz 1929 tarihli "gizli raporun" 11. maddesindeki "Dersim, ruh meselesidir. Krt harekatna istinat noktas tekil eder. Haydaranl, Bahtiyarl, Lolanl, Balabanl, Karakiyhili, Arelli ve arkl airetlerinin tamamen elde edilmesi lazm geldiinden bu hususu Hoybun Cemiyeti deruhte eder. Bu durum mtereken tesbit edilerek karar altna alnmtr." ifadeleri, Dersim syan'nn hazrlklarnn Ar syan ncesinde baladn gstermektedir. Nitekim Ar syan'na destek olan isyanclardan bazlar Dersim syan'nda da karmza

kacaktr. Hoybun-Tanak ittifaknda nem verildii vurgulanan Dersim blgesinde Kogirili Aliir, Hoybun bildirilerini airetler arasnda yayarak bu blgelerin de Ar syan'na destek olmasna zemin hazrlamtr. Sonuta Dersim airetleri zerinde dini bir otoriteye sahip olan Seyyit Rza, devlet grevlilerine kar direnie gemi, bunun zerine Ar blgesinden oraya da kuvvet kaydrlmak zorunda kalnmtr. Bylece merkezi Ar olan ayaklanmann btn Dou Anadolu blgesine yaylmas hedeflenmitir. Hoybun Cemiyeti datt bildiriler ve yapt propaganda ile isyanclarn moralini yksek tutmaya almtr. Nitekim Cemiyet, 1 Eyll'de yaynlad bir bildiride, Trk ordusuna byk kayplar verdirildii belirtilmi ve ayn zamanda Trk kuvvetlerini, baz kyleri yamalamak ve bir ok insan ldrmekle sulamtr . Birinci Ar syan, 16 Mays 1926'da Yusuf Tao ve etesinin ran snrn geip Beyazit kylerinden hayvan alarak Ar yaylalarna snmas ve Has Telli'nin halk kkrtmasyla balamtr. syan baarya ulamadan bir ay sonra bastrlmtr. 1927 Eyll'nde kinci Ar syan balamtr. Avrupa'da ve Amerika'da etkili olan ve Amerika'da bir ubesini aan Hoybun Cemiyeti, kinci Ar syan'n desteklemitir. Trkiye, Temmuz 1927'de Sovyet Rusya ile yapt bir anlama ile Krt isyanlarna kar Rusya'y kendi yanna ekmeye almtr. Ar syan'nda Sovyet ordular snra asker yarak isyanclarn hareket alann daraltmtr. 1928 ylna gelindiinde hsan Nuri liderliindeki isyanc Krt gruplar Ar dana hakim olmulardr. 2 bin kiiden fazla isyanc Krt, dalara kmtr. Hoybun Cemiyeti'nin destekledii nc Ar syan, 1930 ylnda balamtr. Mays 1930'da 4. ve 6. Kolordular Ar da yaknlarnda toplanarak Ar syan'n bastrmak iin harekete gemitir. 7-14 Eyll 1930 tarihleri arasnda yaplan askeri harekatla Ar isyan tamamen bastrlmtr. Bata hsan Nuri olmak zere isyanclarn elebalar ran'a kamlardr. ran tarafndan tutuklanan hsan Nuri ksa bir sre sonra serbest braklm ve kendisine ran ordusunda grev verilmitir. Hoybun Cemiyeti Ar isyannn bastrlmasndan sonra gcn byk oranda kaybetmesine ramen Trkiye'ye kar faaliyetlerine devam etmitir.

zellikle Fransa, Hatay sorunundan dolay Hoybun Cemiyeti'nin faaliyetlerini desteklemeye devam etmi ve dolaysyla Cemiyeti'nin almalar Suriye'de younlamtr. Siyasi Krtle kltrel bir zemin hazrlamak amacyla am'da 1932 ylnda Hawar Dergisi karlmaya balanmtr. Celadet Ali Bedirhan ve Kamuran Bedirhan tarafndan Hoybun Cemiyeti'nin yayn organ olarak onbe gnde bir Krte ve Franszca olarak yaynlanan bu dergi, 1943 ylna kadar karlmtr. Hawar dergisinin ilk saysnda "amalar ve zellikleri" bal altnda derginin sadece ilmi ve edebi bir amala kurulduu belirtilerek yayn politikas yle sralanmaktadr. a) Krtler arasnda Krt alfabesi ve gramerinin yaynlanmas, menei ve dier dillerle akrabalnn incelenmesi (ilk sayda Krt alfabesi yaynlanmaktadr) b) Folklor bal altnda Krt efsaneleri, masallar ve Trklerinin yaynlanmas, c) Krtlerin yazl edebiyatlar ile mzik, det, gelenek, tarih ve corafyalarnn incelenmesi ve yaynlanmas, d) Krt dilinin Hint-Avrupa dil grubuna dahil olduu, Krtlerin bugn kullandklar dilin Medlerin, Perslerin, Farslarn dili ile ayn olduuna dair aratrmalarn yaynlanmas, e) Derginin sayfalarnn "yakndan veya uzaktan Krteye, Krdistan'a ve Krtle ilgi duyanlara" ak olduu, f) Krtlerin modernlemek istedikleri, ancak Avrupallara benzemedikleri belirtilmekle "birka Krdn Avrupai giyinmesi bahane edilerek Krt kyafetlerini balk olarak apkayla ve giysi olarak da smokinle tasvir etmek garip olacaktr" denilerek rkmza has det, gelenek ve zellikle ile onlardan ayrldklar belirtilmitir. Gnmz Krtlerinin "Krt alm" ad altndaki talepleri, Celadet Ali Bedirhan ve Kamuran Bedirhan gibi "ayrlk Krtlerce" 1932 ylndan itibaren karlmaya balayan Hawar Dergisi'nde dile getirilmitir. Dolaysyla "Krtlerin demokratik talepleri" syleminin arka plannda, aslnda "Krtlerin ayrlk talepleri" yatmaktadr. Zamanla faaliyetleri olduka azalan Hoybun Cemiyeti'nin, Hatay sorununun gndeme gelmesine paralel, Fransa'nn mandaterliindeki Suriye'de yeniden canlanmaya balad grlmtr. Nitekim ileri Bakanl'nn Babakanla yazd 12 Ekim 1935 tarihli yazda; Hoybun Cemiyeti'nin Suriye'de yaayan krtlere yardm maskesi altnda alan fakat gerekte Hoybun'a yardm toplayan "Krt Fukara Perver Cemiyeti" adnda bir dernek kurduu, bu

dernein toplad hububat ve paralar Hoybun'un siyasi amalar iin harcad belirtilmi ve cemiyetin en byk destekisinin de Suriye'de kendisini eyh Sait'in halifesi ilan eden eyh Ahmet olduu, bu kiinin, gemite Trkiye'ye saldrlarda bulunmu etelere maddi yardm yapt ve eline frsat geerse eyh Sait'den daha tehlikeli olabilecei vurgulanmtr. Hoybun Cemiyeti'nin 1930 ylnda at Antakya ubesi de 1935 ylndan sonra faaliyetlerini arttrmtr. Hoybun Cemiyeti'nin "katibi umumisi" olan ayn zamanda Antakya ubesinin de bakanln yapan Antakya Lisesi felsefe retmeni Memduh Selim, 1936 yl balarnda Trkiye snrna yakn Krt kyleri zerinde propaganda faaliyetlerini younlatrmtr. 1936 yl balarndan itibaren Hoybun Lideri Celadet Ali Bedirhan skenderun, Halep ve Beyrut'taki Tanak nderleriyle grmeler yaparak Cezire zerinden Trkiye'ye kar bir hareket yapmay planlamtr. Ayrca Tanak-Hoybun ibirliine Trkiye'ye kar dmanca duygular besleyen Samdaki "erkez Cemiyeti" de dahil edilmitir. Bu konuda Celadet Ali ile erkez Cemiyeti Bakan Abdullah Bey arasnda bir ittifak yaplarak Trkiye'ye kar cemiyetin birlikte hareket etmesi kararlatrlmtr. Bu ittifakn yaplmasndan sonra Trkiye'ye kar 1937 yl balarnda veya ilkbaharda harekete geilmesi uygun bulunarak Trkiye iindeki taraftarlar olarak kabul ettikleri baz airetlere hazrlk yapmalar iin talimat dahi verilmitir. Nitekim 1936 yl sonlarnda Trkiye'nin gney snrnda bir takm ete saldrlar grlmeye balam, 1937 yl bandan itibaren bu saldrlar daha da artmtr. Bu srada Fransa, ngilizlerin Musul sorununu zmek iin kullandklar modeli kullanarak Trkiye'ye ynelik "blc" hareketleri kkrtma yoluna gitmitir. zellikle Trkiye asndan Hatay'n n plana kt 1937 ylnda Fransa Dersim syan'n tevik etmitir. Bunun zerine Trkiye 8 Temmuz 1937 tarihinde Afganistan, Irak ve ran ile Sadabat Pakt'n kurarak blgeden ynelebilecek blc hareketleri nleme yoluna gir-mistir. Ancak Trkiye'nin abalarna ramen 1937 ylnda Dersim syan'nn kmas nlenememitir. Btn bu emperyalist oyunlara kar Atatrk Trkiyesi de bo durmamtr: Gen Trkiye Cumhuriyeti, Ar syanlarn sert bir ekilde bastrdktan sonra 1932 ylnn banda, Celal (Bayar) ve Tevfik Rt (Aras) bakanlndaki iki resmi Trk heyetini ran'a gndermitir. Bu heyetler, Krt sorunu konusunda ran'la grerek, ran'n isyanclar himaye etmemesini ve bu konuda Trkiye'ye yardm etmesini istemilerdir. Trkiye sadece ran'la deil, Irak'la da Krt sorunu konusunda grmeler yapmtr. ki kez st ste Trkiye'yi ziyaret eden Irak Dileri Bakan'ndan, "Barzan blgesini merkez olarak kullanan isyanc Krtlere kar operasyon yaplmas" istenmitir. Irak Hkmeti bu istei kabul ederek Barzanl eyh Ahmet'e kar saldrlar dzenlemitir. Ayn gnlerde Irak'n Ankara Bykelisi, ngiliz Bykelisi'ne gnderdii bir yazda ran, Irak ve Trkiye hkmetleri arasnda Krtlere kar ibirliinden sz etmitir. Bu ibirlii Irakta'ki Krt isyanclarndan eyh Ahmet ve Mahmut'u etkisiz hale

getirmitir. Ar syan'nndan sonra gen Trkiye Cumhuriyeti ierde de eitli nlemler almtr: 5 Mays 1932'de karlan bir skan Kanunu'yla Krtlerin bir ksm Bat blgelerine yerletirilmitir. Ayn kanunla, eyhlik, beylik ve aalk kaldrlm, airet resilerinin ve dini liderlerin sahip olduu yetkiler ellerinden alnmtr. Trkeden baka bir dil kullanmak, yeni kyler ve mahalleler kurmak, zanaatkar cemiyetleri oluturmak da yasaklanmtr. Ancak btn bu d ve i nlemlere karn dardan "emperyalizm" ierden de "yerli ibirlikiler" ok gemeden yeni bir Krt isyan planlamlardr. Gen Cumhuriyeti ve Krt halkn derinden sarsacak olan bu isyann ad Dersim syan'dr. Grld gibi Dersim syan, asla sadece Dersim syan deildir; Dersim syan, 1919-1936 arasndaki "emperyalist" destekli Krt isyanlarn, bu sredeki yeni isyan hazrlklarnn, gen Trkiye Cumhuriyeti'ne kar kurulan "kirli ittifaklarn" nihai bir sonucudur. Osmanl Dnemindeki Dersim syanlar Dersim, Osmanl dneminde oka isyan etmitir. Dersim airetleri, yaadklar blgenin Osmanl Devleti'nin maden ihtiyacn karlayan bir blge olduunu fark ettikten sonra ska Osmanl'ya kar isyan etmilerdir. Dersim airetleriyle Osmanl arasndaki Alevi-Snni ayrm bu isyanlar daha da iddetlendirmitir. Cengiz zaknc ' nn dedii gibi, "Maden demek, silah demek; top, tfek, glle demek; gm 'aka' ve 'bakr' mangr demekti. aldran Sava'ndan sonra Osmanl devleti, ne zaman doudaki komular Rusya ya da ran'la savaa tutuacak olsa, siyasal Aleviliin, Kzlbaln dalar ve akarsularla korunakl kalesi Dersim'in nde gelen kimi airetleri, Osmanl'nn top, tfek ve para retiminin kayna olan evredeki madenlere saldracakt." Osmanl Devleti' 1514, 1534-1535,1548-1549,1552-1554,1578-1590,1603-1611,16151618,1622-1639,1723-1727,1730-1732,17351736,1821-1823 tarihlerinde Alevi, ii, Kzlba ran Devletiyle savamtr. Btn bu savalarda, Snni Osmanl'nn yerli top tfek barut retimi, kimi Alevi-Kzlba Dersim airetleri tarafndan, yredeki madenlere yaplan silahl basknlarla, saldrlarla kesintiye uratlmtr. syanc Dersim airetleri 17.Yzyla kadar "ran'n maas" durumundayken, 19.yzyldan itibaren nce Rusya'nn, sonra da ngiltere'nin maas durumuna gelmilerdir. 1877-78 Osmanl-Rus Sava'nda baz Dersim airetleri, Rusya'nn yannda yer almak iin Erzurum'daki Rus konsolosuna teklifte bulunmutur.

1877-1878 Osmanl-Rus Sava srasnda baz Dersim airetleri o blgedeki Trk klalarna, Trklere ve baz illere saldrmtr. 1877-1878 Osmanl-Rus Sava'nda Dersim'deki Krgan aireti, Hozat' basarak halk gasp etmitir. 1892'de Dersim'deki Ko ve am uaklar birleerek byk gruplar halinde azgnca etrafa saldrmtr. 1893-1905 arasnda Dersim'de zaman zaman byk karklklar km, Arapkir ve Kemah halk can ve mallarn korumak iin Saray ve Babali'ye ikayet dilekeleri gndermitir. Btn bu belge ve bilgiler, Cumhuriyet dneminde 1937-1938'deki Dersim syan'nn "Son Dersim syan" olduunu kantlamaktadr! Anlald kadaryla "Dersim'in asayisizlik tarihesi" bir hayli gerilere gitmektedir. 1896'da Osmanl ynetimi, Dersim airetlerinin "ba bozukluklar", halka ynelik saldrlar, "yama" ve "katliamlar" zerine Dersim'le yakndan ilgilenmeye balamtr. Saray, Babali, Anadolu Genel Mfettii Mir akir ve 4. Ordu Komutan Zeki Paa arasndaki yazmalardan sonra Dersim hakknda baz kararlar alnmtr. Bu kararlardan beincisi, "Dersimlilerin cidden slah iin alnmas gereken nlemler" dir. 1896 tarihli 5.karardaki nlemelerden bazlar unlardr: Muhtemel bir direni hesaplanarak, bunu etkisiz hale getirecek kadar 4. Ordu'dan bir kuvvet ayrlacaktr. Bu kuvvet gl bir komutann kontrolne braklacaktr. Ayrlacak kuvvet sessizce Erzincan, emigezek ve Mamuretlaziz civarndan Dersim blgesine sevk edilecektir. Dersim halkn, yirmi para yevmiye ve yarm okka ekmek vererek Hozat yolunun yapmnda almaya davet ederek "Dersimlilerin vahetleri" nlenecektir. Airetler arasnda birleme nlenecektir. Amacn ziraat ve ticaret kaps amak olduu telkin edilerek, halkn slahna allacaktr. Bu telkinler srasnda muhalefet gsterilmedii takdirde iddet gsterilmeyecek, aksi halde iddet gsterilecektir. Ne ekilde olursa olsun hi kimsenin malna el koymamak konusunda askerler uyarlacaktr. Bu uygulamaya kar muhalefet edenlerin Trablus ve Yemen taraflarna srgn edilecekleri

bildirilecektir. Askeri harekatn uygulanmas srasnda Dersim'de bir sre "rfi idare" uygulanacaktr. Dersim sanca kaldrlacaktr. Ovack, Hozat ve Kzlkilise'de gerektii zaman Kuzuan'da rfi idare ilan edilecek ve yer yer "rfi idare mahkemeleri" kurulacaktr. O blgelerdeki kaymakamlk ve mdrlk grevleri o blge komutanna devredilecektir. Kazalarda birer ikier maliye memuru bulundurulacaktr. Uygun birka yerde "iptidayi mektepleri" alacaktr. Eitim grecek ocuklara yz dirhem ekmek, senelik bir entari, kuak ve festen ibaret kapama tarznda bir elbise verilerek ocuklar eitime tevik edilecektir. Dersim'de bulundurulacak askerin ihtiyalar zamannda karlanacaktr. 1896 tarihli bu kararlardan ok ak bir ekilde grld gibi Dersim, sadece Cumhuriyet dneminde "sorun" olmaya balamam, Osmanl dneminde de ok ciddi bir sorun olmutur. 19.yzylda baz Dersim airetlerinin yama, saldr ve isyanlar Osmanl yneticilerini Dersim ve civarnda acil nlemler almaya yneltmitir. 1896 tarihli kararlara gre Dersim'e ynelik alnmas dnlen nlemler; blgeye ordu sevk etmek, airetlerin birlemesini nlemek, halka i imkanlar salamak, devlete ynelik muhalefete msaade etmemek, asileri srgnle cezalandrmak, blge ynetimini sivillerden askerlere vermek, yer yer skynetim ilan edip, skynetim mahkemeleri kurmak, eitim dzeyini arttrmak biiminde sralanmtr ki, Dersim'e ynelik benzer nlemler, Cumhuriyet dneminde de gndeme gelmitir. Osmanl'dan Cumhuriyet'e, Dersim/Dou Raporlar Dersim'deki karklklarn artmas zerine Osmanl Devleti, Der-sim'deki asayisizliklere kar alnmas gereken nlemler konusunda, blgeye aratrrma-inceleme heyetleri gndererek raporlar hazrlatmtr. Osmanl dneminde "Dou ve Dersim" konusunda hazrlanan raporlar unlardr: 1) Anadolu Genel Mfettii akir Paa'nn Raporu. (1899) 2) Mutasarrf Mardini Arif Bey Raporu (1903) 3) Mutasarrf Celal Bey Raporu (1906) Osmanl Devleti, bu raporlardaki nlemleri uygulamasna karn

Dersim'deki "ekyalk" ve "isyan" bir trl bitmek bilmemitir. Bunun zerine Osmanl Devleti 1907'de, 1908'de, 1909'da ve 1916'da Dersim'deki isyanc airetler ve ekyalar zerine askeri harekat dzenlemitir. Demek ki neymi! Dersim'e askeri harekat dzenleyen sadece Gen Cumhuriyet deilmi, Osmanl da tam drt kez, Dersim'e askeri harekat dzenlemek zorunda kalm!... Ama nedendir bilinmez! Cumhuriyet'in Dersim harekatn "katliamclk" olarak adlandranlar, Osmanl'nn Dersim harekatlarn bilmezlikten gelmektedirler!... Gen Trkiye Cumhuriyeti, 1926 ylnda daha Ar syanlar devam ederken Dersim'in her an patlamaya hazr bir bomba olduunu grerek Dersim'le ilgilenmeye balamtr. Bu dorultuda, Dersim'i daha iyi tanmak, Dersim'deki sorunlar ve zm yollarn aratrmak zere Dersim'e inceleme heyetleri ve raportrler gnderilmitir. Cumhuriyet dneminde Dou ve Dersim konusunda hazrlanan raporlar unlardr: 1.Ziya Gkalp'in "Krt Airetleri Hakknda Sosyolojik Tetkikler" adl Kitab (1924). 2.Ktahya Milletvekili Neit Hakk Ulu'un "Dou'dan Bir Mektup" Balkl almas. (1925). 3.Mlkiye Mfettii Hamdi Bey'in Raporu (1926) 4.Elaziz Valisi Cemal (Bardak)'nn Raporu (1926) 5.Milli Emniyet Hizmetleri (MEH) Tekilat'nrn Van Vilayeti Raporu (1928) 6.MEH'in Urfa Vilayeti Raporu (1928) 7.MEH'in Hakkari Vilayeti Raporu (1928) 8.MEH'in Elaziz Vilayeti Raporu (1928) 9.MEH'in Mardin Vilayeti Raporu (1928) 10.MEH'in Siirt Vilayeti Raporu (1928) 11.MEH'in Diyarbakr Vilayeti Raporu (1928) 12.Elaziz Valisi Nizamettin Ataker'in Raporu 13.Birinci Umum Mfettii brahim Tali (ngren) Bey'in Birinci Raporu (1930)

14.Byk Erkan Harbiye Reislii'ne Rapor (Fevzi akmak Raporu). (1930) 15.Halis Paa (Korg.mer Halis Byktay) Raporu (1930) 16.Dahiliye Vekili kr Kaya Raporu (1931) 17.Birinci Umum Mfetti brahim Tali Bey'in kinci Raporu (1931) 18.Jandarma Umum Kumandanl Raporu (1932) 19.Erzincan Valisi Ali Kemali Bey'in Erzincan Kitab (1932) 20.smail Hsrev Tkin'in "Trkiye Ky ktisadiyat" adl Kitab(1934) 21.Bavekil smet nn Raporu (1935) 22.ktisat Vekili Celal Bayar'n ark Raporu (1936) 23.Dahiliye Vekili kr Kaya'nn Umumi Mfettiler Konferans'n A Konumas (1936) 24.Birinci Umumi Mfetti Abidin zmen'in Umumi Mfettiler Konferans'ndaki Konumas (1936) 25.nc Umumi Mfettii Tahsin Uzer'in Umumi Mfettiler Konferans'ndaki Konumas (1936) 26.Ddnc Umum Mfettii Korg. Abdullah Alpdoan'n Umumi Mfettilikler Konferans'ndaki Konumas ve Raporu (1936) 27.Drdnc Umum Mfettiliin kinci Raporu (1937 veya 1938) Grld gibi gen Trkiye Cumhuriyeti, 1924-1938 arasnda, genelde Krt sorunu, zelde Dersim konusunda tam 27 adet rapor, kitap ve konuma hazrlatmtr. Atatrk, btn bu raporlardan (almalardan) kan "ortak analizlere" ve "ortak sonulara" gre "Dersim politikasn" biimlendirmeye almtr. Yani, Cumhuriyet tarihi yalanclarnn iddia ettikleri gibi gen Cumhuriyetin Dersim politikas, "Atatrk'n veya smet nn'nn durup dururken ortaya att bir politika" deil; uzun aratrmalar, incelemeler, gzlemler ve sosyolojik tahlillerden sonra, yaanan olaylar da dikkate alnarak gelitirilmi son derece "gereki","sistemli" ve "btncl" bir politikadr. Gen Cumhuriyetin "Krt isyanlar nlemeye" ynelik "Dou raporlar", zellikle eyh Sait syan'ndan sonra 1925-1928 yllarnda younlamtr. 1930'daki Ar syan'ndan sonra Dersim syan'nn ilk iaretlerinin grlmesi zerine, 1930'larn ortalarnda, yerinde incelemeler yaplmtr.

Dersim Yalanlar Ve Gerekleri -1- Sinan Meydan Dersim Yalanlar ve Gerekleri - 3 - Sinan Meydan

Dersim Yalanlar ve Gerekleri - 3 - Sinan Meydan

Dersim syan 1926- 1936

ersim syan'nn ilk iaretleri, 1926-1930 arasnda, Ar syan devam ederken grlmtr: Birok Dersim aireti ve airet reisi bu isyana destek olmutur.

Bu ilk iaretleri gren gen Cumhuriyet, 1926 ylnda Mlkiye Mfettii Hamdi Bey'i Dersim'e gndermitir. Daha nce belirtildii gibi, Dersim' de incelemeler yapan Hamdi Bey Cumhuriyetin ilk Dersim raporunu hazrlamtr. Gen Cumhuriyet daha sonra da Cemal (Bardak)'y Dersim'in bal olduu Elaz'a vali atamtr. Cemal Bardak, Hozat'a giderek Koua aireti dndaki btn airet reislerini Dersim'e davet etmitir. Ayrca Diyarbakr Valisi Rza Bey'le Diyarbakr Umum Mfettii zzettin Paa'y da Hozat'a armtr. Cemal Bardak, Hozat'a gelen airet reislerini askeri trenle karlamtr. Toplantya, Seyit Rza ve Baytar Nuri, yresel kyafetlerle katlmlardr. Atatrk'n isteiyle, Elaz Valisi Cemal (Bardak) ve Blge Mfettii zzettin Paa, blgeye giderek airet reisleriyle yaptklar toplantda; Dersim'de "skunet" saland takdirde isteyen Dersimliye Elaz'da ve Malatya'da toprak verileceini ve daha nce srgn edilen Dersimlilere af karlacan vaat etmilerdir. Dahas, Vali Cemal Bey, Dersimlilerden bir heyet oluturup Dersimli Baytar Nuri ile birlikte Ankara'ya gtrmtr. Cermal Bardak, Dersim konusundaki gr ve nerilerini bir raporda toplayarak hkmete sunmutur. Daha sonra Cemal Bardak, "Atatrk'n ve Trkiye Cumhuriyeti'nin Alevi-Krtlerle dost olduu, yeni devletin ok yakn zamanda Dersim ve civarn her bakmdan kalkndraca" gibi szleri Dersimli airetlere iletmek iin Baytar Nuri' den yardm istemitir. Baytar Nuri, Cemal Bardak'nn bu szlerini airetlere ileteceini belirterek, Seyit ve Rza ve dier isyanc airet reisleri Elaz Valisi Cemal (Bardak) ile grmtr. Ancak bir "Krt" olan ve gizlice isyanclara destek veren Baytar Nuri, airet reisleriyle ok baka eyler konumutur.

Baytar Nuri bu gerei anlarnda yle itiraf etmitir: "Hkmetin msadesi olmakszn Dersim'e gitmek benim iin mmkn olmadndan bu frsattan faydalanarak Seyit Rza ile milli davamzla ilgili btn meseleleri grtk ve Adat'tan ayrldm..." . Daha sonra Cemal Bardak, Aslanan, Beytan, Pezgeran ve Maksudan airet reisleriyle bir toplant yapmtr. Bardak, bu toplantda unlar sylemitir:

"Aalarm! Gazi Paa'nn sizlere zel olarak selam var. Beni size o gnderdi. tiim su ile yemin ediyorum ki o Alevidir. Dnyadaki btn Alevileri sevindirecektir. Ben de Aleviyim. Bir Alevi olarak size sz veriyorum. Yollarnz yaplacak, okullarnz alacak, topra olmayanlara Erzincan'da Elaz'da toprak verilecek. Ancak sizden bir hizmet bekliyorum. Yaknda hkmet kuvvetleri gelecek ve teden beri Dersim'in adn lekeleyen Koua airetini slah edecek. Sizin de bu kuvvetlere yardmc olmanz diliyorum. Kocan aireti slah edildikten sonra Dersim'de her ey yoluna girecek. Hkmet, Dersim'e gven duyup Dersimlilerin her eit isteklerini yerine getirecek."
Cemal Bardak'nn bu grmesinden sonra Dersimli airetlerden bazlar Hkmeti destekleme karar almlardr. syanclara destek salayan Baytar Nuri Haydar Paa komutasndaki Trk ordusu, 6 Ekim 1926 tarihinde isyanc Koua airetinin zerine yrmtr. Ancak Kocan, Semikan, Resikan airetleri Amutka taraflarnda Trk ordusuna kar verdikleri mcadelede baarl olmular ve Trk ordusu 20 Ekim 1926'da Taar derisinin gerisine ekilmitir. Haydar Paa, yenilginin nedenini Trk ordusunu destekleyen Dersim airetlerin syanclara destek salayan Baytar Nuri yeterince zveriyle mcadele etmemelerine balamtr. 1926 ylnda Trk ordusunun Dersim operasyonu srasnda yaad airet yardmlamasna dayanan byk direni, gen Cumhuriyeti Dersim konusunda daha radikal nlemler almaya yneltmitir.

1927 ylnda olaanst yetkilerle donatlm merkezi Diyarbakr'da olan Blge Genel Mfettilii (Blge Valilii) kurulmutur. Diyarbakr, Elaz, Van, Bitlis, Mu, Mardin, Urfa, Siirt, Hakkari, Bingl, Dersim ve Malatya illeri Blge Genel Mfettilii'ne balanmtr. Blge Genel Mfettilii'nin bana Dr.brahim Tali (ngren) getirilmitir. Veli Saltk'a gre, brahim Tali ngren, kzn Harput Mfts'nn oluyla evlendirmi ve ksa zaman iinde damadnn evresindeki "Snni" esnaf ve beylerin etkisi altna girerek Dersim'in Alevi airetlerine kar "n yargl" davranmaya balamtr. 1930 ylnda Ar syan bastrlmtr. syann liderlerinden hsan Nuri, ran'a snmtr. Ar syan'nn ardndan Dou'da incelemelerde bulunan Genelkurmay Bakan Mareal Fevzi (akmak) Paa, 18 Eyll 1930 tarihinde Babakanla bir rapor sunmu ve raporunda, bir an nce Dersim'e "askeri harekat" dzenlenmesi gerektiini belirtmitir. Fevzi Paa'nn bu nerisi dorultusunda, Ar syan'n bastrmaktan dnen. 7.Alay, 3.Tmen Komutan Halis Paa'nn komutasnda Dersim'e gnderilmitir. Halis Paa, airet liderlerine haber gndererek bu askeri harekatn sadece asi Abasan airetine ynelik olduu belirtilerek, dier airetlerin tarafsz kalmalarn istemitir. Ancak bu uyarya ramen Balkan, Arelian, Haydaran, Demenan ve Kalan airetleri Abasan airetini desteklemiler ve 7.Alay'a kar ok sert bir direni gstermilerdir. 24 Ekim 1930 tarihinde 7.Alay saldrya gemi ve baz kylerdeki asiler etkisiz hale getirilmitir. 28 Ekim 1930 tarihinde asilerin sert direniiyle karlaan 7.Alay, Dabek'in kuzeyine ekilmi, ancak orada da tutunamayarak Panciras kynn batsna kaydrlmtr. Komutanln verdii rapora gre bu atmalarda 200 kadar asi Krt imha edilirken, 6 asker ehit edilmi, 10 asker de yaralanmtr. Bu srada Erzincan'daki 73.Jandarma Bl Dou Dersim'e sevk edilmi, Elaz Valisi Fahri Bey de 200 kiilik bir askeri birlikle Nazmiye'ye gelmitir.

"1931 sonbaharnda Dersim gene azgnd. Dersim'in iindeki ve yresindeki halk yer yer ikayet ediyordu. Haydaranlar Ki'ya Yukar Abbasllar ve yine Seyit Rza'nn himaye ettii Kogirililer, Kemaliye, Refahiye, Zara ve Sivas'a kadar soygunculuk yapyorlard. ki yl iinde Dersim'de yaplan sularn takibi iin karlan mahkemeye arma, tutuklama ve yakalama mzakerlerinin ve zel mzakerlerin toplam 4.680'i bulmutu. Dersim'i evreleyen kazalarn 150 bin nfusluk halk, Dersimlilerin art arda ve srekli, taaaruz ve tecavzlerinden bkmt. Dersim'e yakn yrelerin kazan ve hayatlar Dersimlilerin ayaklar altnda ineniyordu.

Toplu ve byk etelerin ky basmas, sr gtrmesi, mukavemet edenleri ldrmesi, son aylarn adi vakalar arasna gemiti. Dersim'e yakn yerlerdeki halk, malndan, canndan emin deildi, bu halkn manevi cesaret ve mukavemeti de krlmt. Dersim'in ii daha ackl idi. emizkezek, Pertek, Mazgirt ve Hozat kazalarnda airet hayatndan ayrlm iftilerin de aalarn eline dt grlyordu. Devlete asker ve vergi veren bu halk cann ve maln korumak iin kendilerine musallat olan airetlere de hara vermek mecburiyetindeydiler; soyuluyorlar, ldrlyorlard. Airetler arasndaki dmanlk da pek canl bir halde idi. Bu dmanlk, tarih boyunca birbirlerini soymalarndan baka, eski idarelerin airetleri birbirine krdrmakla Dersim'e hakim olunabileceini zanneden sakat hareketlerden de hatralar ve izler tayordu."
1932 ylnda Genel Mfetti Dr. brahim Tali (ngren) grevden alnm yerine Sivas Valisi Vehbi Bey atanmtr. Bu srada Genel Kurmay Bakan Fevzi (akmak) Paa, Babakanla sunduu yeni bir raporda, Dersim'in devaml sorun karttn, Dersim halknn cahil olduunu,blgede corafi koullarn ok kt olduunu, yollarn yetersiz olduunu, Dersimlilerin geim sknts ektiklerini, arazinin tarma uygun olmadn, topraklarn belli airetlerin elinde olduunu, insanlarn yaad evlerin ok yetersiz olduunu belirterek, alnmas gereken nlemleri yle sralamtr: 1- Ana yollarn yapm, 2- Silahlarn toplanmas, 3- Reislerin, aa ve eyhlerin, bir daha dnmemek zere batya srgn edilmeleri, 4- Reisler alndktan sonra halktan azgn olanlarn toplatlarak uzak yerlerde z Trk kylerine yerletirilmeleri; Dersim'de kalacak olanlara reislerin arazilerin datlmas. Fevzi Paa'nn raporunda, "Dersim'den ncelikle kartlmas gereken resileri" sralarken, ilk srada "Seyit Rza, oullar ve karde ocuklarna" yer vermi olmas, ok dikkat ekicidir. Atatrk'n Dersim Islahat Hareketi Atatrk, 1935 ylnda Meclisi a konumasnda Dersim'de yaplacak "slahat programn" yle aklamtr:

"Yeniden iki genel ispektrlk ve yeniden baz vilayetlerin kurulmas da lzumlu grlmektedir.

Bu arada Dersim blgesinde esasl bir slahat programnn tatbiki de dnlmtr. Milletimizin layk olduu yksek medeniyet ve refah seviyesine varmasn alkoyabilecek hibir engel dnmeye yer braklmadn ve braklmayacan huzurunuzda sylemekle bahtiyarm. (bravo sesleri, alklar) Tunceli'deki icraatmz neticeleri, bu hakikatn yakn ifadesidir. leri hkmetiliin iar, halk kuderetine olduu kadar efkatine de samimiyetle inandrabilmesidir. Byk, kk btn Cumhuriyet memurlarnda bu zihniyetin en geni lde inkiafna nem vermek ok yerinde olur." "Uzun yllardan beri devam eden ve zaman zaman had bir ekil alan Tuneli'deki toplu ekavet (ekyalk) hadiseleri, muayyen bir program dahilindeki almalarn neticesi olarak ksa bir zamanda bertaraf edilmi, o mntkada bu gibi vakalar bir daha tekerrr etmemek zere tarihe dev-rolunmutur. (bravo sesleri). Cumhuriyetin feyzinden yurdun dier evlatlar gibi oradakiler de tamamyle istifade edeceklerdir."
Atatrk, Tunceli (Dersim)'deki ekiyaln, "Milletimizin layk olduu yksek medeniyet ve refah seviyesine varmasn" engellemesine izin verilmeyeceini, bunun iin de Tuneli'de bir "slahat program" uygulanacan 1935 ylnda aklamtr. Atatrk'n "Dersim slahat programn" aklarken syledii, "leri hkmetiliin iar, halk kudretine olduu kadar efkatine de samimiyetle inandrabilmesidir. Byk, kk btn Cumhuriyet memurlarnda bu zihniyetin en geni lde inkiafna nem vermek ok yerinde olur" szleri, "Atatrk Dersim'de soykrm yapmak istiyordu!" diyen Cumhuriyet tarihi yalanclarn utandracak niteliktedir. Hkmetin halka "evkat gstermesini" isteyen Atatrk, Cumhuriyet memurlarnn bu "zihniyete" sahip olmalarnn nemine iaret etmitir. Tunceli'deki "ekyal" bitirmek iin belirli bir program erevesinde alldn belirten Atatrk, "Cumhuriyetin feyzinden yurdun dier evlatlar gibi oradakiler de tamamyle istifade edeceklerdir." diyerek, Cumhuriyetin Dersim halkna sahip kacan ifade etmitir. Dersim Islahat Hareketi smet nn, 1935 ylnda Dou gezisini tamamlayp dnnce, hazrlad rapor dorultusunda almalar balatlmtr. Dnemin iki nemli genaerali Kazm Orbay ve Abdullah Alpdoan, Dersim'i batan baa gezerek, "Dersim'in medeniyete almas iin" gereken nlemler konusunda raporlar hazrlamlardr. ki komutan, I.Umumi Mfetti'le grm, halk dinlemi kasabalar, kyleri, yollar,

airetleri, incelemi ve grlerini Babakan smet nn'ye sunmulardr. Dou raporlar dorultusunda Hkmet Dersim'de ncelikle yol, kpr ve klalar yaptrmtr. 25 Aralk 1935 tarihinde 2884 sayl "Tunceli linin daresi Hakknda Kanun" adyla zel bir kanun karlmtr. Bu kanun dorultusuna Tunceli iline, Genel Mfettilik yetkileriyle donatlan "korgeneral" rtbesinde bir vali atanmtr. Babakan smet nn, Meclis'te "Tunceli Yasas"nn gerekesini: "Kendilerini birtakm aalarn ve mtegallibenin nfuz tesirlerinden korumaya muktedir olamayan cahil ve zavall halk hkmet cihazlaryla korumak" diye aklamtr. 1936 ylnda 4.Genel Mfettilik ve Tunceli Vali Komutanl'na getirilen Abdullah Alpdoan Paa, greve gelir gelmez blgede bir dizi nlem almtr. O nlemler unlardr: 1- Dersim, Elaz ve Bingl'de skynetim ilan etmi, 2- Yollarn ve kprlerin yapmna hz vermi, 3- Kahmut, Sin, Karaolan, Amutka, Danzik, Haydaran gibi bucak merkezlerinde birer karakol yam, binalarn inaatna balam, 4- Kulan'da yeni bir ile oluturmu, 5- Askere gidilmesini ve vergi verilmesini istemi, 6- Bakalarnn malna gz koyulmamasn istemi, 7- Btn airet liderlerini Elaz'da toplayarak grmeler yapm; silahlarn, kanun ve asker kaaklarnn teslimini ve Devrim Knaunlar'na uyulmasn istemi, 8- Bu istekleri sonusuz kalnca da blgeye yeni askeri birlikler kaydrmtr. O gnlerde 11 yanda olan Mehmet Kangutan, Abdullah Alpdoan Paa'nn Dersim'de yaptklarn yle gzlemlemitir:

"Abdullah (Alpdoan) Paa buraya geldii zaman adli ve idari tm yetkilere sahipti. stese adam ldrebilirdi... Btn airet reislerine emir kard. Dedem Karabali airetinin reisi olduu iin ona da emir kard: Herkes airetin silahlarn gndersin, fes yasak... Dedem belki yz-yz elli tfei katrlara odun ykler gibi ykledi, gnderdi. Herkes apka giydi.

Tccarlarda apka kalmad. Ve adam yol yapmaya balad. Atatrk'n hastal zamanndaym... Abdullah Paa ey istiyordu: Askere gideceksiniz, verginizi vereceksiniz, birbirinizin malna gz koymayacaksnz... Abdullah Paa'nn bu icraatna ramen tek tk hadiseler oluyordu. Tabii bunlar byk bir katliam icap ettirmiyordu."
ktisat Vekili Celal Bayar, Dersim'e gittiinde Vali Abdullah Alpdoan'la da grm ve bu grme sonundaki izlenimlerini raporuna, "General Abdullah Alpdoan" balyla yle aktarmtr:

"Geen haftaki Dou seyahatimde Dersim meselesi en kt devrelerden birini yayordu. Bu defaki seyahatimde Drdnc Umumi Mfetti, General Abdullah Alpdoan'n izahatn dinledim. Onun, kan dklmeden bu meseleinin halli ve Dersim halknn dier vatandalardan farkl olmayarak birer vatanda haline gelebilecekleri hakkndaki midi bal bana bir hadisedir. Mntkasndaki ilerle ciddiyetle uraan ve esasl malumata sahip bulunan Alpdoan, buna muvaffak olduu takdirde, yalnz bundan dolay vazifesini iyi yapm saylr ve takdir olunur".
Celal Bayar'n bu aklamalarndan, Dersim airetlerinin "isyan ateini" iyice alevlendirmeye baladklar bir dnmemde bile Abdullah Alpdoan Paa'nn, Dersim'e silahl bir mdahale yapmadan bu "sorunu" halletmeye alt anlalmaktadr . Dersim Yalanlar ve Gerekleri - 1 - Sinan Meydan Dersim Yalanlar ve Gerekleri - 2 - Sinan Meydan