Вы находитесь на странице: 1из 349

G

e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerrilleros de la independencia: los esposos Padilla.
Ramallo, Miguel.
La Paz, Bolivia, Gonzalez y Medina, 1919.
http://hdl.handle.net/2027/inu.30000004171348
Public Domain in the United States,
Google-digitized
http://w w w .hathitr us t.o r g /ac c es s _ us e# pd- us - g o o g le
This work is deemed to be in the public domain in the
United States of America. It may not be in the public
domain in other countries. Copies are provided as a
preservation service. Particularly outside of the United
States, persons receiving copies should make appropriate
efforts to determine the copyright status of the work
in their country and use the work accordingly. It is possible
that heirs or the estate of the authors of individual portions
of the work, such as illustrations, assert copyrights over
these portions. Depending on the nature of subsequent
use that is made, additional rights may need to be obtained
independently of anything we can address. The digital
images and OCR of this work were produced by Google,
Inc. (indicated by a watermark on each page in the
PageTurner). Google requests that the images and OCR
not be re-hosted, redistributed or used commercially.
The images are provided for educational, scholarly,
non-commercial purposes.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerreros de a Independenca
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Derechos reservados
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G RALRAMALLO
Guerreros de a
Independenca
LOS SPOSOS PADILLA
LAPA -BOLI IA
GO L M DI A DITOR S
1919
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
fSDIA A
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
OTA D LA DICI
n e Boetn de a Socedad Geogr fca
Sucre , correspondente a n mero de 5 de
dcembre de 1915, empez a hacerse a pu-
bcac n de a bografa de Los sposos
Pada , debda a a puma de conocdo hs-
tor grafo nacona, Genera Mgue Ramao.
La poca reguardad con que se pubca-
caba ese Boetn y os pocos ectores que en-
tonces tena esa revsta cntfca, ha hecho
que tan mportante estudo sea muy poco co-
nocdo en e pas, por eso hemos hecho esta
rempres n de .
Su autor nos ofrece factarnos gua-
mente: as bografas de Arenaes, Lanza, Ar-
ce, Camargo, arnes, Urundo y otros soda-
dos de a bertad que forman a Prmera Se-
re de este nteresante estudo y que e Ge-
nera Ramao tene en preparac n.
speramos que e ustrado p bco de
pas aco a con apauso tan nteresantes y a-
borosos traba os.
La Paz |uno 30 de 1919.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerrtteros de ta ndependenca
I TRODUCCI
n os puebos nacentes, cuya hstora
se haa en formac n, y en os que, como su-
cede en Sova, os factores de a verdad
hst rca hay que buscaros con perseverante
abor por no e str archvos, es donde espe-
camente egar a escrbrse en gran parte
a hstora, por e procedmento anatco de
as bografas, sendo por tanto muy mertoro
para as etras naconaes, que se contrbuya
con traba os de a ndoe de que se ofrece a
contnuac n. Cada bografa es e ho, co-
mo o dce M. L. Amun tegu, de esa nmen-
sa tea que se ama hstora y e con unto
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G RAL MIGU L RAMALLO
srve para comprender e gran todo y rastrear
sus eyes .
Por otra parte, s o en os traba os bo-
gr fcos se pueden anazar os pormenores
y detaes que reveen e car cter y esprtu
de hombre que se estuda, a poca en que
e toc fgurar, os acontecmentos potcos
y socaes que se desarroaron, as emergen-
cas que surgeron a mpusos de su geno,
mese vaor o taento, y esta abor es tanto
m s ardua cuanto que e Ato-Per fu e -
tmo estado hspano-amercano que empez
a gozar de os benefcos de a mprenta re-
c n en 182,, no habendo poddo conservar
sus tradcones sno por medo de manuscr-
tos mutados y muy pocos mpresos, que se
edtaron en Buenos Ares o Lma, a prnc-
pos de sgo pasado.
Lgeros ensayos bogr fcos o me or d-
cho, esbozos que se han hecho de nuestros
h roes, sn documentac n competente, for-
mar n en buena parte os eementos para a
hstora nacona, fuentes defcentes por cer-
to o a tuv semos agunos traba os como
os de emnente escrtor nacona Gabre Re-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 9
n Moreno sobre Segova y Caancha, fguras
dea poca coona |os Ma. Santv ez y
co s Acosta, sobre Bav n, que servr n
para e potaros en favor de nuestra ncpen-
te y nebuosa hstora.
Cada bografa es un dato que se sum-
nstra a a hstora patra. b grafo que
descrbe e car cter y os hechos de su h -
roe, contrbuye con una pedra sar a evan-
tar e edfco que e hstorador formar ma-
ana. o de otro modo concebmos as
fuentes hst rcas, que m s tarde formar n e
gran con unto de donde e f sofo deducr
os prncpos. Buscar a hombre, desente-
rrar sus cenzas, sn profanaras, e humar su
pensamento y su coraz n, sn son as n ca-
umnas, estud ndoo en todas sus fases,
e cepto a nca que hay para e escrtor hon-
rado y de concenca a de hogar, es trazar
a e stenca msma de una poca, con todas
sus sombras y sus espacos umnosos y ha-
cer revvr como en un cuadro anmado a so-
cedad, e puebo y os gobernos que as ge-
neracones, cua pdas mudas que se van
renovando per dcamente sobre e rastro de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
10 O RAL MIGU L RAMALLO
sepucro de na e humano, han do cubren-
do y ovdando. Ta manera de concebr a
hstora no hace de sta s o una ense anza,
consttuye una resurrecc n .
A enareste grandoso ob eto se encam-
nan os estudos bogr fcos y en e caso pre-
sente con dobe motvo,una vez que en e pas
son muy pocos, como o hemos dcho, os
traba os seros en este orden, no sendo de
e tra ar que muchas veces o poco que se
ha pubcado no ha sdo e pres n de a ver-
dad, sno e producto de deas preconcebdas,
como s tarde o temprano no se egase a des-
cubrr aquea.
Con raz n se ha dcho sas pezas
escrtas que amamos de buena fe documen-
tos hst rcos, se han encargado de dsfrazar
a verdad con astuca y maa fe . Don Ma-
nue Asenso Pada de una auto-bografa
que e ste en a Bboteca de . O. R ck
o. 93, y posey ndose requa tan precosa
se a pubc desfgurada . uestros hsto-
r grafos o presentan muerto a manos de
Aguera, sendo as que o fu a manos de
Ovando aguno o hace fgurar como actor
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G RILL ROS D LA I D P D CIA 11
en e 2 de mayo de 1809, o que no ha po-
ddo confrmarse por un escrupuoso estudo.
Se ha dcho que a prensa no es ave
fasa para voar a casa protegda por e de-
recho p bco, no es e confesonaro cat co
que descende a a concenca prvada e que
as a empea prosttuye su e ercco y a de-
grada m s que os tranos y qu dremos
de os hstor grafos bovanos que con ma-
gna ntenc n desfguran os hechos, dando
p vuo a esprtu regona . Muy duro sera
e cafcatvo que pud ramos dar a esos en-
turbadores de a hstora, ()
n e presente traba o e autor ha reco-
gdo todos os pormenores reatvos a h roe
Pada, todos os ncdentes que se utzar n
cuando se escrba a stora de Sova, ha
depurado a vda de sn par guerrero de
todo e faso orope y o presenta con su ver-
(1) Ben conocda es a dsputa orgnada entre
os puebos de Bova para atrburse a prordad
de movmento revouconaro de a ndependenca ame-
rcana hecho que no habr a tendo ugar s se hubese
cudado de buscar fuentes eg tmas para hstorar as
nsurreccones de 1809.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
12 G RAL MIGU L AMALLO
dadera y egtma gora, como un astro de
prmera magntud en a epopeya que dur 17
a os, de 1,809 a 1,825
S consderamos a Pada, en su educa-
c n, su estado y costumbres, a poca go-
rosa de sus aza as, a topografa de teatro
en e cua actu , os cncuenta y tantos he-
chos de armas a que ha concurrdo, e heros-
mo de su sn par esposa a Amazona Ame-
rcana Do a |uana Asurdu de Pada podra-
mos decr que e Corone Pada no ha ten-
do parecdo en a hstora nacona, ha sdo
nco, e cepcona y tan grande como e go-
roso drama en e que sobresa .
ay una crcunstanca que se ofrece a
a consderac n de hstorador y que hon-
rar para sempre a venerabe y grandosa
fgura de nuestro h roe. Pada, fu e pr-
mer atoperuano que reve en medo de fra-
gor de a guerra, a dea de consttur un nue-
vo estado.porque vea con amargura nsonda-
be.e desgua trato que daban os patrotas de
Buenos Ares a os que m s tarde se ama-
ran bovanos, como presntendo que esta
reg n de Ato Per egara a consttur
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 13
una nac n ndependente. sta caro-vden-
ca a e presaba en su carta de 21 de D-
cembre de 1,815, drgda a Rondeau, cuan-
do ste, a retrarse despu s de desastre de
Spespe, e encomendaba que contn e a
guerra.
ste precoso documento nos hace reco-
nocer en Pada a uno de os precursores de
a naconadad bovana/ no soo fu un por-
tento de vaor y audaca, sno que tanb n
tuvo a entereza de e presar ofcamente a
Rondeau as depredacones que os |efes Ar-
gentnos e ercan en e Ato Per , a ta pun-
to que os msmos adctos a Buenos Ares,
concberon desde aque entonces, a dea de
formar de esta reg n un estado ndependen-
te.
Aque Martn Rodrguez, e prmer fede-
rasta que hubo en e Ato Per , e que e -
po por dos veces a Chuqusaca ba o e t-
tuo de Presdente, e que desterr a pe a su
muncpadad, e que hzo requsar os con-
ventos y sac de eos a pata abrada que os
partcuares haban ocutado, fue quen ev
a como as hostdades a os ato-peruanos.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
14 G RAL MIGU L RAMALLO
Pada, con una eevac n nobsma y
con un amercansmo desconocdo en ese
entonces, e dce a Rondeau: dos Genera
con vuestros restos a vuestras provncas,
nosotros quedamos a hostzar a enemgo,
despu s de que nos habes humado con
vuestro trato, qut ndonos nuestros guerre-
ros y apart ndonos de haber concurrdo a a
acc n de Spespe .
n cuanto a a herona |uana Asurdu de
Pada, podemos decr con a venerac n que
tenemos por os autores de nuestra ndepen-
denca, que a grattud nacona debera er-
gre un monumento mperecedero como su
desumbrante vaor,rque sus hechos forman
a dadema de orguo nacona y que s o
podr n aquatarse cuando egue a poca en
que empece a ustca hst rca.
Sucre, 25 de Mayo de 1,903.
AB CtA.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 15
Los sposos Padtta
2 de Mayo de 1809, es sn dsputa e aconte-
cmento m s grandoso de os que despu s de se suce
deron, en a arga y sangrenta epopeya de nutstra eman-
cpac n.
n ese d a magno aparecen nombres ustres, que
han pasado a a posterdad, rodeados de esa aureoa de
gora que adorna a frente de os h roes.
Moreno, uda ez, Monteagudo, Arenaes, ern n-
dez, Lemone, Mercado y otros, son fguras ggantescas
que adqurr n mayores proporcones cuanto m s transcu-
rran os sgos.
A os h roes de a Iada os vemos tan grandes, por
que os admramos a trav s de prsma de as edades.
Las fguras crecen, se agrandan, adqueren nmen-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
16 G RAL MIGU L RAMALLO
sas proporcones, cuanto m s corre e tempo, s esas f-
guras son dgnas de a nmortadad.
ntre os h roes que bran con m s espendor en a
emancpac n amercana, hay uno que sae de o vugar
y que se destaca respandecente en e ceo de a gora.
s una fgura smp tca, ena de atractvos, senc-
a y modesta, pero a a vez atva y grande, esa es a de.
Corone Don Manue Asenso Pada.
s un h roe con ama d n o y coraz n de e n.
De costumbres sencas, con poca nstrucc n y -
mtado roce soca, pero dotado de cara ntegenca y de
un car cter varon a toda prueba.
Se nc en a ucha de a emancpac n, convenc-
do de que e yugo que hac an pesar os pennsuares so-
bre os h os de Ato Per , era nsoportabe. Compren-
d que deb an hacerse pedazos as cadenas de a escav-
tud y su ama en rgca y so adora no pensaba sno en a
bertad de su patra.
Pada es e tpo de guerrero de Ato Per . De
eevada estatura, o os de gua y de una vvacdad
e traordnara, fascnaba a os suyos con e fuego de su
mrada. Su voz poderosa y en rgca se de aba or en e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 17
tumuto de os campos de bataa, en os que sempre es-
taba en prmera nea.
Sobresa a en os e erccos a cabao y era un consu-
mado nete. Con una fuerza herc ea y una agdad
fena, no ten a rva en os e erccos corporaes.
Senco en su modo de vestr, mraba eon desd n
os entorchados y reumbrones que usaban con preus n
os mtares de entonces. evaba, cas sempre coeto
de cuero con abores negras o ro as, sombrero guarap n y
cazas de pe de tgre. De su fuerte cntura pend a un.
enorme sabe que mane ado por su brazo era terrbe no
se separaba de sus pstoas y cas sempre ten a un pu-
a adherdo a a poana.
Pada es una fgura en nuestra hstora muy se-
me ante a a de aque rato, que hac a tembar as e-
gones romanas, uchando por a patra ustana. n s-
pa a hubera competdo con Mna y en M co con Moreos.
eemento regoso domnaba su ama y como
Cromwe atrbu a a a vountad de Dos sus trunfos ysus
derrotas como , despu s de un terrbe desastre, dec a
tamb n: .Dos o ha querdo (1).
Sobro, sufrdo y vaente hasta a temerdad, no
ten a muchas veces a energ a necesara para contradecr
(1) easco or da de Bovanos C ebres
3
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
18 G RAL MIGU L RAMAT.LO
a sus |ees superores o para castgar a sus subordnados
de aqu a mayor parte de sus desastres.
Pada con un car cter domnador y ambcoso, hu-
bera sdo, a no dudaro, a prmera fgura entre todas as
que se destacaron en torno suyo en aquea epopeya de
ggantes.
II
ac Don Manue Asenso Pada en Chprna,
heredad de sus padres Don Mechor Pada y Do a u-
gena Gaardo, e 28 de Septembre de a o de 1,774.
Chprna es una nca stuada en a Provnca de
Chayanta cant n de Moromoro, que en ese entonces per-
tenec a a Departamento de Chuqusaca. cant n de
Moromoro tamb n es c ebre porque en nac otro caud
o tan famoso como Pada y compa ero de en esa
terrbe guerra este es Don Manue cente Camargo.
Don Mechor Pada en su cadad de hacendado y
vecno de Chayanta, ten a frecuentes reacones con os
nd genas Catars, Aarapta, Apasa, e Cura Meros y
otros que secundaron a rebe n de nfortunado Don
Gabre Tupac Amaru, e que quer a bertar a su raza
de yugo cruento de a mta y de trbuto, que a pon a
en as condcones de una escavtud nsoportabe.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 19
Como se sabe, a rebe n fu apagada con sangre
y tanto y taes horrores presenc entonces e oven Pad-
a, que ur un odo mpacabe a nombre espa o, ger-
mnando desde entonces en su terno coraz n a dea de
a bertad.
Su prmera uventud a pas a ado de sus padres,
acompa ando a Don Mechor en os frecuentes va es co-
mercaes que hac a a norte y sud de Ato Per
Don Mechor hombre acomodado y de grandes rea-
cones, ten a amgos dstngudos en Chuqusaca y a u
donde Don Manue conoc a Monteagudo, Moreno, er-
n ndez y Lemone y otros venes estudantes de a a-
mosa Academa Carona y a tamb n conoc y estre-
ch a mano de vaente Arenaes, que m s tarde egar a
a ser su compa ero de nfortunos y de gora.
stas y otras reacones enaron su pensamento y
acabaron de fortaecero en a santa dea de a emancpa-
c n Amercana.
n Ghuqusaca tuvo otro conocmento que hzo a-
tr su vr coraz n con nfnta ternura a conoc y
am a a bea y vrtuosa Se orta |uana Asurdu, que
como ha consegudo e aure de a nmortadad y a
corona de a gora.
ra esta hermosa oven un modeo de graca y de
vrtudes su madre Do a Petrona de Asurdu, a hab a.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
20 G RAL MIGU L RAMALLO
destnado a caustro tanto que en 1,797 fu encerrada
en e convento de Santa Teresa de esta cudad, y as mon-
as veron en ea un verdadero prodgo de sabdur a .pues-
to que conoc a de memora a vda de os Santos de A o
Crstano, y con os reatos de eas embeesaba a as bue-
nas regosas,
Pero stas notaron que Do a |uana ten a predec-
c n partcuar por os santos guerreros y prefer a as
aventuras cabaerescas de San Ignaco de Leyoa, as cru-
zadas de San Lus, a vda de San |orge y as haza as
de San Mgue Arc nge, a os mstcsmos de Senta Te-
resa de |es s o a as perpecas de anacoreta San Anto-
no Abad,
Se cuenta que preguntada por agunos graves re-
gosos e por qu de esa predecc n, contest con aque -
a ngenudad tan propa de un ama oven: por que a
m me gustan os combates, oh dar a m vda por ha-
arme en agunos de eos, donde tanto sobresaen os va-
entes. o amo todo cuanto se reacona con as bataas
y os pegros (1).
Do a |uana no pod a vvr en e estrecho recnto
de caustro su ama necestaba e pans n, era muy
grande para estar encerrada. gua cauda necesta
(1) Cr ncas Popr/ares .- easco or da de Bo-
vanos C ebres .
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 21
uz, are, vda s o os reptes pueden permanecer en e
agu ero donde han nacdo
o pudo pues vvr en e convento y a os ses me-
ses tuvo que de aro a sac de a e car o materna, por
que v Do a Petrona que a su h a se asf aba, se
mor a.
n 1,802 conoc a Don Manue Asenso Pada y
o am con toda su ama . Sn os amaneramentos y
requoros de os venes cortesanos, era buen mozo, fran-
co, brusco, pero con esa brusquedad que hace conocer que
a hay mucho coraz n, aun cuando no mucha cabeza.
Se amaron, y en 1,805 os un e santo azo nupca.
Aqueas amas ggantescas comprenderon que ha-
b an nacdo a una para a otra y se amaron eterna -
mente.
III
La Am rca toda se haaba en competa nanc n
parec a que e f rreo yugo de despotsmo a aertarg
hasta e punto de hacera nsensbe a os utra es y ve a-
cones que a nfng an sus opresores pero ese etargo era
aparente era s o e sopor en que permanece a v ctma
oprmda para evantarse m s fuerte y atva a defender
sus derechos. ra e e n que dorm a para despertar de-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
22 G RAL MIGU L RAMALLO
rrepente a os habtantes de a seva con sus atronadores
rugdos,
Chuqusaca, a docta hst rca cudad de os cua-
tro nombres, a que descoaba entre as dem s cudades
de Ato- Per por a cutura e ntegenca de sus h os
Chuqusaca, a cuna de tantos varones que enaron con
su nombre e sueo amercano, tuvo a gora de ser a
prmera en anzar e grto de LtB RTAD e d a 25 de
mayo de 1809.
scrbendo sobre este goroso acontecmento, dce
un notabe escrtor contempor neo: Desde prncpos de
sgo a dea redentora herv a como un cadero en os ce-
rebros de os aumnos de a Academa Carona a fuego
de as dsputas, con e p vuo de os bros revoucona-
ros. Desde ese foco parteron como centeas a as
emnentes e tremdades de orte y Sud, Monteagudo
evando a a Metr po de Per os panes de nuevo
pensamento y a a capta de Buenos Ares, coraz n de
rrenato, Moreno, Caste y L pez evando a consg-
na, a espada y e car n de a revouc n (1)
Incadora de esa revouc n Chuqusaca, d e em-
po a mundo de que, cuando quere un puebo ser bre,
o es
Como es notoro, e amercano Don |os Manue de
(1) Gabre Rene Moreno.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 23
Goyeneche y Barreda, mensa ero de Genera Murat, de
a |unta de Seva y de a Prncesa Do a Carota de Bra-
ganza, msones todas encontradas y a msmo tempo
todas eas tendentes a perpetuar a escavtud en as coo-
nas, tuvo en Chuqusaca seros desacuerdos con os O-
dores y Rgdores de a Rea Audenca de Charcas, os
que no quseron aceptar sus ambcosos panes.
Arzobspo Mo y e Presdente Garc a Pzarro
secundaron os panes de Goyeneche y de aqu surgeron
grav smos nconvenentes, como os que se susctaron en
os saones de a Audenca, donde e Regdor Boeto que
era a fbra de entereza y arroganca de Trbuna, n-
crep a voces a Goyeneche, hacendoe ver o desea e n-
Iame de su conducta.
De todo esto aprovech a uventud, que mnaba
sordamente e gastado edfco de a monarqu a y de aqu
resut que e 25 de mayo de 1809 os uda z, Montea-
gudo, Paredes, Lemone, ern ndez, Mercado, Az rraca,
Pudo y otros cento, nctaron a puebo a a rebe n
tomaron a vva fuerza e paaco de Pzarro apresaron a
Arzobspo Mo y as fueron destrudos os cmentos de
a ve a y caduca monarqu a espa oa en a Am rca de
Sud, en ese memorabe d a, entre e camor de as cam-
panas conque tocaba a rebato Lemone y e estruendo de
os ca ones que dsparaban Cueto y e brav smo Arena-
es, efe y ama de aquea consprac n.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
24 G RAL MIGU L RAMALLO
Como no es nuestro ob eto narrar os sucesos que
sgueron a ese goroso acontecmento, reanudaremos
nuestra narrac n, moment neamente nterrumpda, ocu-
p ndonos de famoso caudo Don Manue Asenso Pa-
da y de su ustre esposa Do a |uana Asurdu, cuyas
bograf as nos hemos propuesto bosque ar.
I .
Los hechos que acabamos de recordar sorprenderon
a Pada, a a saz n nombrado por e Sub-Deegado de
Chayanta, |os Manue Garc a, Acade Ped neo de a
doctrna de Moromoro.
Intendente de Potos , Don rancsco Paua Sanz,
e pedcon a Chuqusaca en socorro de Pzarro y orden
a Cacque Mart n errera y Charan que o au ase en
su marcha con v veres, forra e y armas. Pada trat de
mpedr este au o y de acuerdo con os nd genas de a
crcunscrpc n de Chayanta, hzo que fueran eos ne-
gatoros.
Charan, hombre de car cter feroz, persegudor de
os nd genas y que se hzo notabe por sus cruedades,
fu tomado por stos en a cuesta de Ayackatata, donde
o degoaron, cavando en a cumbre su cabeza, coocada
en una pca.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 25
nuevo Presdente de a Rea Audenca de Char-
cas Genera Don cente eto, sabedor de que era Pad-
a decddo partdaro de os patrotas, resov castgaro
y desde entonces empez a sufrr una persecuc n nce-
sante, hasta a nvas n de Ato-Per por e e rcto au-
ar de Buenos Ares, mandado por os Generaes Ba-
carce y D az ez y por e Deegado de a Suprema
|unta de Buenos Ares, Dr. |uan |os Caste. Pad-
a obsequ a stos e p nddamente en Saphr y u-
rubamba, ncas que hered de su padre.
Adem s, condu o e equpa e de Deegado en su
recua propa de mufas, durante toda a e pedc n.
March con e e rcto de Buenos Ares hasta Cua-
qu y durante a traves a e prest mportantes servcos,
proporconandoe todo g nero de recursos, todo gratuta-
mente y s por amor a a santa causa que hab a abra-
zado.
Despu s de a bataa de Guaqu, que u e prmer
ensayo de armas de nuestro her co guerrero, socorr
con cuanto pudo a os derrotados e ponendo su vda, su
ama y su fortuna toda, a furor de os vencedores.
Desde entonces empez Pada a sufrr as perse-
cusones de os tranos, que sn tregua n descanso pro-
curaron su perdc n. u entonces que de ando os
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
26 G RAL MIGU L RAMALLO
nstrumentos de abranza, empu e sabe de guerre-
ro, asombrando a a Am rca con sus haza as.
La guerra de guerras que sostuveron os Ato-
peruanos es e traordnara por su orgnadad a m s
crue por sus sangrentas represaas y a a vez a m s
her ca por os sacrfcos y haza as que en eas se con-
sumaron.
Lo e ano y asado de teatro de estos acontecmen-
tos maravosos a muttud de ncdentes que en ea se
sucederon y que parecen nveros mes a humdad de
os caudos que a fguran o spero y agreste de te-
rreno en que ha tendo ugar y, en fn, e poco conoc-
mento que de esa guerra se tene, e han dado un car c-
ter tan orgna que no se encuentra seme ante en hstora
nnguna.
Sucumben unos caudos y aparecen otros os gue -
rreros brotan, por decro as , de detr s de os matorra-
es, de as gretas, de as monta as y de seno de as
sevas.
Son e termnados, vencdos, martrzados pero eos
am s se e tnguen y parece que se fecundaran con a
sangre de sus predecesores.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 27
Un emnente hstorador afrma que fguran en esta
tt nca y obstnada ucha, cento |os caudos, de os
cuaes s o nueve sobrevveron a ea, perecendo os no-
venta y tres restantes en os cadasos o en os campos de
bataa, sn que am s n uno s o de eos captuase o
pdese cuarte a) enemgo, en todo e transcurso de esta
arga y sangrenta campa a. (1)
Todo e Ato-Per estaba teramente conmovdo
cada puebo, cada adea, cada comundad cada hacenda y
cada desfadero, era e centro de as operacones de ag n
caudo que se pon a en asombrosa comuncac n con os
otros.
Sus te grafos eran tan r pdos como orgnaes,
porque e servco de avsos o hac an con e fuego, n
as cumbres de todas as monta as e st an puestos de
nd genas, que con o os de gua observaban cuanto su-
ced a en os puebos, camnos o anuras. Una hogue-
ra coocada en a cumbre de una monta a, en ta o cua
drecc n, con otras combnacones hechas por mtdo de
fuego, vsbe desde argas dstancas, avsaba a os gue-
rreros a drecc n que segu an as fuerzas reastas, a
composc n de estas y hasta e n mero de eas.
(1) Apuntes para a stora de Ato Per
Por unos Patrotas. Atrbudos a Ureuo por unos y a
Pe aranda por otros.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
28 R RAI, MIGU L RAMALLO
De ah a raz n por qu os pennsuares eran cas
sempre sorprenddos por os patrotas y e motvo por
que stos sempre ograban burar as persecucones de
sus enemgos.
Los esfuerzos asados de os caudos patrotas por
esto es que converg an a un s o centro, aunque en a
aparenca obraban asadamente.y o m s snguar y no-
tabe era que as muttudes subevadas, cas en su gran
mayor a pertenec an a a raza nd gena o a a mestza
estas turbas nconscentes, armadas de hondas y maka-
nas, se afrontaban con audaca nfnta y tenacdad n-
crebe a as vaerosas y aguerrdas tropas, que es opo-
n an os secuaces de despotsmo,
Para eos no hab a cuarte sab an que ban a ser
b rbaramente nmoados s eran hechos prsoneros,
y a pesar de todo nunca e medo n e desaento tuvo
cavda en sus generosos pechos, hasta que despu s de
m s de dez y ses a os de ucha constante, sn que sta
tuvese tregua n un d a, n una hora, veron brrr en
e ceo de su patra e hermoso so de a bertad.
Las comarcas donde se stuaron estos centros de
resstenca, que as ama muy ben Repubquetas, e
ustre hstorador argentno Genera Dn. Bartoom M-
re, fueron stas: n e orte as de Ayopaya y Oma-
suyos otra ten a su asento en Chayanta, domnando as
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G IL ROS D LA I D P D CIA 29
comuncacones entre Oruro, Cochabamba y Chuqusaca
otra crcundaba a Cochabamba y era a de Mzque, que
manten a a comuncac n con Santa Cruz de a Serra y
ae-Grande: otra se e tend a de R o-Grande a Pco-
mayo a de Cnt, Porco y Cotagata, que se e tend a
hasta Tar a y e Chaco Borea. n cada uno de
estos partdos, como hemos dcho, hab a nfndad de cau-
dos, pero entre eos descoaban y eran obedecdos por
os otros: en e orte Lanza y Mu ecas en e Sud Pad-
a, Gamargo, Uma a y Urondo en e Centro Arce y
Arenaes, y en e Orente arnes y Mercado, h roes to-
dos dgnos de a nmortadad.
I
Trunfante Goyeneche en Guaqu, dspuso que fue-
ran tenazmente persegudos todos aqueos que hab an
prestado au os, drecta o ndrectamente, a os porte-
os. n vrtud de este mandato Pada tuvo que man-
tenerse ocuto, pues su vctmac n era segura. Sus
benes e fueron confscados, pasando a poder de stado,
de manera que su cuantosa fortuna desaparec en un
momento.
n esa poca (1811) os nd genas de Scasca y
de otras comundades, se subevaron contra as autorda-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
30 G RAL MIGU L RAMALO
des, encabezados por os Cacques Ttcocha y C ceres.
Pada, que a a saz n estaba ocuto en un puebe o de
Chayanta, fu a Scasca a entrevstarse con os subeva-
dos, cooperando muy efcazmente a avvar e uego de a
rebe n.
A supo que e denodado caudo cochabambno
Dn. steban Arce tom a paza de Cochabamba. se
her co departamento se hab a evantado como un soo
hombre a a voz de su |efe, que anz cara y resueta-
mente e grto de bertad. Pada, de ando Scasca, fue
a ponerse a rdenes de Arce. ustre caudo que
conoc a e m rto de guerrero, o nvst con e t tuo
de Comandante, d ndoe e mando de as Doctrnas de
Poop , Moromoro, Ptantora, Guacoma, uaqua y sus
contornos.
Pada se poseson de su destno, subevando todos
os puebos y cantones de a comarca. Stu ndose en a
Puna, empez por nterceptar os v veres que se condu-
c an a Chuqusaca, contra a que se puso en marcha e
audaz caudo Don Caros Taboada, amenazando su
guarnc n desde e puebo de uata.
Brgader Don |uan Ram rez y Orosco, Pres-
dente accdenta dea Rea Audenca de Charcas, tan
uego como tuvo notca de a apro mac n de Taboada,
tom a ofensva, saendo en su encuentro. Taboada
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Gt RIL ROS D LA I D P D CIA 31
manobrando con sus guerras se retr hasta e punto de
uanphaya, a esper a Brgader Ram rez que o ata-
c con denuedo, derrot ndoo competamente e 27 de
enero de 1811.
Pada que se hab a undo con su partda a a de
Taboada, fu envueto en e desastre y otra vez tuvo que
refugarse entre as bre as, para bertarse de a tenaz
persecuc n que hab a comenzado contra en su aso
tuvo conocmento de que se soctaba con nsstenca a
prs n de su esposa y a de sus h os que se haaban en
Ghuqusaca.
ente d as despu s de a derrota de Taboada, Pa-
da arrostr ndoo todo, penetr secretamente en a cu-
dad y arrebat de a a su fama de as garras de sus
persegudores: Conoc a a e stenca de un ugar nac-
cesbe, crcundado de bre as a condu o y de ndoa a
amparo de Dos, march anmoso a prosegur sus aven-
turas con as nuevas guerras que ten a organzadas.
a o de 1812 empeza para Pada a verdadera
campa a. n esa poca rec n comenza a manfestarse e
caudo, reveando sus dotes mtares y hacendo sentr a
os opresores de su patra e peso de su mportanca, e
gando a ser su m s constante y terrbe amenaza.
Les secuestra os v veres, ae a e ganado, ntercep-
ta as correspondencas, obstruye os camnos con sus
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
32 G RAL MIGU L RAMALO
montoneros, deseca os manantaes y cae sobre as guar-
ncones con a fuerza que cae e tgre sobre os reba os,
pasando a cucho cuanto se e resste, sendo e fantas-
ma, a pesada de as autordades reastas, que tem-
ban a escuchar su nombre.
Pada, con 600 peatones perfectamente organza
dos y 80 netes que compon an su escota partcuar,
se stu en e puebo de uaqua y en a cuesta de
Chataqua, ugares naccesbes, desde donde amagaba a
as guarncones reastas de Chuqusaca y sus contornos,
como e gua que desde o ato de as rocas acecha su
presa.
n a Caera, ntercept mportantes comuncacones
que reveaban os panes de Goyeneche esas comunca
cones fueron remtdas a un Dr. Guzm n, que e serv a
de asesor y que resd a en e puebo de Ptantora.
asperado e Presdente de a Rea Audenca de
Charcas con os progresos de Pada, resov destruro
competamente para e efecto destac una coumna de n-
fanter a de nea, a a que os madcentes choos chu-
qusaque os denomnaban con e apodo de os Taba-ca
sacas, audendo sn duda a as casacas de argos y tesos
fadones que en ese entonces usaban os sodados de -
nea, a o que se agregaba e corbat n |e suea, que os
en a stmpre con e pescuezo estrado. nombre de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G RRILL ROS D LA I D P D CIA 33
Tabas srv desde entonces para dstngur a os soda-
dos reastas de os patrotas as pues no es raro ver en
os partes de as accones de guerra pasados por Pada
y otros guerreros, estas u otras frases seme antes: n
a acc n de hoy han muerto vente tabas .
Pada cercando a os Tabas en e puebo de P-
tantora, os atac con denuedo rresstbe, derrot ndoos
competamente, tom ndoes agunas armas y prsoneros.
(21 de ebrero).
Con esas armas se reforz a partda que ten a con-
sgo e Dr. Guzm n, y Pada sn dar tregua a os ven-
cdos, os fu persguendo hasta dos eguas antes de Chu-
qusaca. n a hacenda amada Satucancha encontr
que un pquete de sodados custodaba una partda de
muas pertenecentes a e rcto reasta, que forra eaban
en ese ugar. Agunos tros puseron en fuga a os so-
dados y Pada se apoder de as bestas, que fueron pa-
ra un magn fco bot n de guerra (24 de febrero).
Aentado con estos sucesos pas a as provncas de
Chayanta y Porco, subevando cas todos os puebos de
esos partdos, en os que bzo numerosos pros tos y abun-
dantes recursos de todo g nero (27 de febrero).
Aarmado e Genera Goyeneche, dspuso que una
e pedc n compuesta de 200 nfantes, 100 cabaos y
un ca n de a 4, fuese en busca de guerrero.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
34 G RAL MIGU L RAMALLO
mando de esas fuerzas se encomend a Corone Don |uan
mas, e m s crue y sangunaro de os ugartenentes
de vencedor de Guaqu.
Pada, temeraro como sempre, conocendo a su-
perordad de as fuerzas de mas, se afront a an-
mosamente, poseson ndose en as bre as de Guanhuru,
nmedatas a puebo de Tacobamba.
14 de marzo de I82 se trab esta sangrenta y
desgua refrega por una parte, as tropas de nea ben
armadas, con abundantes muncones, con as tres armas
y mandadas por efes e pertos y conocedores de arte de
a guerra. Por a otra as montoneras nformes, en su
mayor parte armadas de hondas y garrotes, con pocas
armas de fuego y escasas muncones, pero con un vaor
a toda prueba y uchando por a santa causa de a ber-
tad de su patra.
to no pod a ser dudoso. n vano Pada se
bat durante cuatro horas consecutvas y durante eas a
carncer a fu espantonsa.
Los guerreros atacaban por grupos,ogrando a ve-
ces envover a as tropas reastas que despegaban con a
precs n y perca de as buenas tropas de nea. n agu-
nos momentos as embestdas de os guerreros hac an
efecto, consguendo desbaratar a sus adversaros, hacen-
does numerosas ba as y arrebat ndoes agunas armas.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 85
Despu s de una h b manobra, os patrotas se retraron
de campo de bataa y mentras e enemgo os persegu a
e tomaron repentnamente a. retaguarda, arrebat ndoe
os prsoneros y v veres que mas hab a tomado abus-
vamente a os naturaes de pa s todo o -que u devueto
a stos, medda que hzo que a popuardad de caudo
patrota crecese notabemente entre os campesnos.
Durante cuatro d as consecutvos Pada amag os
fancos y a retaguarda reasta, mpdendo con esto que
se cometesen en e trayecto as e accones y asesnatos que
era com n cometesen os sodados de mas (18 de marzo).
Cerca de puebo de Ptantora, nuevamente atacaron
os patrotas y os reastas os rechazaron nuevamente.
ntonces os patrotas se dspersaron por todas drecco-
nes, como en esos casos acostumbraban hacer, para ue-
go reunrse en un punto acordado de antemano.
Pero enardecdo con a peea. Pada no se aperc-
b de que a cabaer a enemga o ten a rodeado compe-
tamente. Sn vacar sat de cabao y arrebatando e
fus de un sodado que estaba cerca de , se arro a un
espantoso despe adero que ca a perpendcuarmente sobre
una profunda quebrada, en cuyo fondo mug a e torrente.
Los sodados de mas, desde e borde de prncpo
o contempaban absortos y apenas pod an creer tanto
arro o. eron a Pada deszarse como una pantera
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
36 G RAL MIGU L RAMALLO
por entre os arbustos y gretas hasta egar a fondo e
barranco una vez en sav e torrente con un prodgo-
so sato y tomando a fada de opuesto cerro trep a
con agdad e hzo fuego a sus contraros amando a vo-
ces a su gente que por todas partes acud a en su a o, a
a voz de su |efe a que creyeron perddo. La ucha
contnu todo e d a y as sombras de a noche separaron
a os combatentes merced a eas os guerreros se ae-
aron de ese ugar donde cas sucumben por competo.
Pada se retr a Guayabos porque supo que e
Dr. Guzm n que deb a esperaro en Pocoata con a co-
umna que e hab a encomendado, fug a Cochabamba a
a apro mac n de mas.
Los repetdos combates y a retrada de Dr. Guzm n
hab an dsmnudo su gente de manera que procur Pa-
da aumentara, para o que se stu en a Paca, vs-
tando os Puebos vecnos con e ob eto ndcado. Sab a
que Goyeneche, eno de ra, marchaba a castgar a a
nobe y vaerosa Cochabamba y e guerrero se propuso
hostzaro durante su tr nsto.
n Guayabos recb un emsaro de trano este
fa e Dr. |os Marano onca, can ngo magstra de a
Santa Igesa Catedra de C uqusaca, amnador de s -
nodos de Arzobspado y Rector de Coego Semnaro de
San Crst ba, e atado reasta y renombrado por su eo -
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 37
cuenca y saber. Ta fu e emsaro que Goyeneche en-
v para tratar con e Montonero, como amaba. n as
conferencas que tuvo e ofrec , en nombre de Rey, as-
censo en su carrera mtar s quer a tomar servco en e
e rcto rea, nduto para todos sus gerreros y una gra-
tfcac n de 10,000 pesos en pata, con m s a devou-
c n de todos os benes que e hab an confscado.
Con desde osa sonrsa respond e nobe patrota
que am s n n os suyos se pondr an a servco de os
enemgos y verdugos de su patra y que tampoco man-
char an sus manos con e oro de os tranos.
Ronca aparent conformarse con a arrogante res-
puesta de guerrero, mas en sgo, quso seducr a os
prncpaes |efes y sodados de a partda, ofrec ndoes
premos e ndutos s entregaban vvo o muerto a su |e-
fe.
Indgnado ste con tanta nfama, captur a Can n-
go remt ndoo ba o de buena custoda a dsposc n de
Sub-Deegado de Partdo de Mzque, e que, aterrado, te-
mendo as represaas de os godos, puso a Can ngo en
bertad y fug a ae de Cza.
ntre tanto Pada empez a hostzar a Goyeneche
tom ndoe ya a vanguarda, ya a retaguarda de su e rc-
to pero como era nmensamente superor enodo respecto
a fuerza de trano, no eg a atacaro decddamente,
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
38 G RAI, MIGU L RAMAL t.O
porque adem s se o mped an as rdenes de caudo
Arce, a que estaba subordnado y ste e mandaba un rse-
e en Mzque para dar a bataa. Cuando a eg Pa
da, Arce se hab a retrado a Pocoma, donde se br a
bataa que fact a entrada |e os reastas en Cocha-
bamba. Impd adem s a Pada su ncorporac n con
Arce o muy fatgada que se encontraba su gente, con tan-
tas marchas y contramarchas y as h bes manobras
que e ecut para mpedr su reun n con e cuerpo que
mandaba e Corone mas.
Pada con su partda dezmada y sn os recursos
precsos para reorganzara, sab a que por e momento
tudo esfuerzo ser a est r entonces dspersando sus gen-
tes fes prevno estuvesen stos a su prmer amamento,
recomend ndoes mucho cudado en a conservac n de
as armas y pertrechos de guerra.

Una vez dspersada su tropa, se drg a aso
donde estaba ocuta su fama, entregandose despu s de
tantas fatgas, a descans en e seno de hogar que ado-
raba pero estaba escrto que no podr a yozar mucho tem-
po de apetecdo reposo.
Supo que en Ckuqusaca, Potos y Cochabamba,
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 39
as como en todos os puebos y doctrnas pertenecentes a
estas crcunscrpcones, se amaba por edctos a nsurgen
te Manue Asenso Pada y que por trdas partes os
pregones reaes ofrec an ngentes sumas de dnero, a que
o entregase vvo o muerto a a ustca.
As msmo supo que e caro for neo de Arzobs
pado de Charcas y Cura de Mcupaya, Don Pedro Anto-
no de Irarte, prevno a todos os Cuas de su ursdc-
c n que en nombre de a Santa Reg n, ndagaren e
paradero de rebede Pada enemgo de Dos y de a co-
rona de spa a, y o prenderan, aun cuando fuera den-
tro de msmo tempo y aunque en se abrazare de Sant -
smo Sacramento.
As eran persegudos os patrotas por a mayor a de
os eces stcos de entonces Cegos partdaros de abso-
utsmo, mraban como un sacrego cuanto fuera tenden-
te a sacudr e yugo coona que pesaba sobre os amer-
canos . nemgos de a bertad, hac an guerra a cuanto
hab a entonces de nobe y honrado, y a ucha tomaba e
msmo car cter que tom en spa a, poco tempo despu s,
a sangrenta contenda de carstas y crstnos.
Los curas fanatzaban as masas nconscentes, azu-
z ndoas a a matanza y a pa e, sendo e verdadero
azote de os puebos no es pues tra o ver sacerdotes
como Ronca, Irarte, Cardose, Manzano, uerta, Arza-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
40 G RAL MIGU L RAMALLO
be y otros, captaneando as Contra-guerras que os
secuaces de a tran a opon an a as partdas patrotas y o
m s notabe era que esos eces stcos ostentaban grados,
t tuos y hasta dvsas mtares.
Tamb n en ese entonces hab an sacerdotes de a-
t smo que enos de entusasmo y amor por a sagrada
causa de a ndependenca, se afrontaron a as hordas de
despotsmo,evantando en ato e baro de a bertad Me-
dna, Oquendo, Mu ecas, Saazar, Poanco y otros cento,
son nombres que han pasado a a hstora entre os de os h -
roes de a ndependenca amercana, evando en pos de
s as bendcones de un puebo bre.
caro Irarte, que se hzo patrota cuando v
perdda a causa de absoutsmo, habendo sdo e brazo
derecho de Goyeneche, Tac n, Las eras, Imas, Ca ete
y otros b rbaros, das antes de os sucesos que refermos,
hab an apresado aevosamente a vaeroso caudo Don
Caros Taboada, que derrotado en Moes, (arededores
de Chuqusaca) e 7 de uno de 1812 por os Mgueetes
de. Don |uan Ram rez, se refug en Mcupaya. Des-
cuberto en e para e donde permanec a ocuto fu entrega-
do a as autordades de Potos , donde fu degoado y su
cabeza cavada en una pca remtda a Chuqusaca, donde
se a hzo coocar sobre e camno de orte, en drecc n
a a atura de Moes, ugar donde fu derrotado.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 41
|untamente con Tabeara fueron ahorcados os no-
bes guerreros Mechor Sva y Marano y Ae o oga-
es. Tan pronto como espraron en a horca, sus cabezas
separadas de tronco se coocaron en os camnos reaes
para que eas srvesen de espect cuo a puebo y de es-
carmento a os rebedes.
Comprendendo Pada a mposbdad de uchar
contra un enemgo tan eno de recursos y superor en to-
do g nero de eementos b cos, v que era egado e
momento de abandonar e sueo querdo de a patra, _ pa-
ra buscar refugo en otro sueo m s hosptaaro. Para
hacero ocut a su fama en un ugar muy apartado,
donde no pod a ser presa de enemgo, y de ando a su es-
posa agunas prendas de gran vaor, resto de su perdda
rqueza, a n de que con e producto de esas prendas pro-
curarse a subsstenca para a fama, se arranc de os
brazos de os seres m s querdos de su coraz n
guerrer oque hab a sacrcado su cuantosa or-
tuna en aras de su patra, marchaba mp vdo a ofrecere
e hoocausto de su vda.
Con cncuenta netes ben armados, escogdos en-
tre os m s ntr pdos de su partda, emprend e cam-
no que conduce a as Provncas Argentnas.
10 de |uo de 1,812, en e puebo de Coroma,
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
42 G AL MIGU L RAMAL O
sostuvo un rudo combate con una avanzada reasta man-
dada por un Capt n Manca, que con cen hombres
guarnec a ese puebo. Manca era vaente y atac con
denuedo a os guerreros, pero estos eran rresstbes y
en un momento e campo qued cuberto con os cad ve-
res de Manca y de os m s de sus sodados os pocos
que quedaron con vda emprenderon a fuga, de ando en
poder de os patrotas armas, muncones y cabagaduras.
o fu este su nco encuentro con os reastas, du-
rante e argo trayecto de su va e frecuentemente fueron
mportunados por destacamentos reastas que patruaban
mpdendo a emgrac n de os patrotas y custodando a
frontera, que a fn qued bre para os guerreros.
III
n umaguaca se haaba e Corone |uan Ram n
Bacarce, quen recb cortesmente a guerrero, pero
con muy fnas maneras e qut a fuerza que comandaba,
ncorpor ndoa en a suya as msmo as armas, munco-
nes y bestas que arrebataron en e trayecto a enemgo,
pasaron a poder de os porte os.
Corone Bacarce se retr con su dvs n a |u-
uy, porque a vanguarda reasta avanzaba sobre a fron-
tera.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 43
n esa cudad, Pada que mostraba una pstoa a
sus amgos, se hr casuamente con ea en e brazo z-
querdo y apesar de esto tuvo que segur a retrada de
Racarce sobre Sata, porque e e rcto reasta empezaba
a hostgaros de cerca.
n a cudad de Tucum n encontraron a e rcto
de R o de a Pata, mandado por e Genera Dom Ma-
nue Begrano, quen smpatz con nuestro guerrero,
com ndoo de dstncones.
24 de septembre de msmo a o, (1812), e e r-
cto espa o, mandado por e Brgrader Don Po Trst n
se afront a e rcto Argentno.
o es nuestro prop sto narrar os dferentos epso
dos de esta gorosa bataa, en a que e e rcto patrota
obtuvo e aure de a vctora, A Pada combat en-
tre os de Cochabamba y Chayanta que formaban a es-
cota partcuar de Genera Begrano, quen cumpment
a guerrero despu s de combate, ratfc ndoe e t tuo de
Comandante que e dera en Cochabamba Don steban
Arce.
Despu s de esta gorosa bataa. Pada obe|eren-
c o a rdenes superores, se stu en e vae c e San Car-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
6

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
44 G RRAL MIGU L RAMALLO
os, en compa a de Comandante Don Manue Terrazas,
con orden de recoger as armas y os dspersos de ados
por os reastas.
Repentnamente fueron sorprenddos por e Corone
Don Saturnno Castro, que evouconaba por esas rego-
nes con su ucdo regmento.
Acuchados os patrotas quedaron muchos de eos
muertos en e ugar de a sorpresa y entre estos e Co-
mandante Terrazas. Pada pudo, merced a su prodgo-
sa agdad, savar de tan nmnente pegro.
Pudo Pada reunrse hasta qunce fuseros, con
os que se drg a a Cuarte Genera, cuando sorprende-
ron tres ofcaes reastas que repart an procamas de
Genera Trst n, as como rdenes a as autordades de
esas Provncas. n esas procamas se comentaban a
su manera os sucesos de d a 24, hacendo comprender
que a derrota de Trst n no era certa, que Iu tan s o
una retrada y mandaba a os habtantes de esas comarcas
desobedecesen as rdenes de a |unta de Buenos Ares .
Reteradas veces ntentaron ugar os ofcaes pr-
soneros y Pada, dsmuando e ntento, contnu su
va e.
Despu s de dos d as fueron repentnamente perse-
gudos por una partda de cabaer a era que os segu a
ae cerca. Los guerreros redobaron su marcha pero
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU R ILI. ROS D LA I D P D CIA 45
sta era nterrumpda cada momento por os prsoneros
que trataban de obstacuzara de todas maneras. Com
prend Pada e ntento de os ofcaes y afn de ber-
tarse de tan eno osa carga, os hzo pasar por as armas,
creyendo obrar correctamente.
Cuando d cuenta en e Cuarte Genera de este su-
ceso, Begrano orden a prs n y en ucamento de Pa-
da, e que sometdo a un Conse o de Guerra, pudo mer-
ced a os nfu os y prestgos de su defensor e Corone
Don ustaquo D az ez, ser absueto y puesto en -
bertad.
Apuntamos este hecho soamente para estabecer
una comparac n entre o que suced a en os campos be-
gerantes. n e de Rey, Goyeneche, Pezuea, Ram rez,
Oa eta, Tac n, Imas y otros efes de ata graduac n y
renombre entre os suyos, am s deron cuarte a nngun
prsonero de guerra y en e campo msmo de bataa
eran utmados os herdos y fusados o ahorcados os
prsoneros.
ra m s mertoro un ofca reasta cuanto m s
fama ten a de crue y sangunaro y sus m rtos, ascensos
y condecoracones se vaoraban por e n mero de cabezas
que hab a cortado a os patrotas
Begrano, severo y r gdo en e cumpmento de a
ey, hac a a guerra como a hacen as nacones cvza
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
40 G 1- U A L MIGU L R AMALLO
das, su et ndose en todo a as pr ctcas y prescrpcones
estabecdas para e efecto. emos a Pada sometdo
y uzgado por un Conse o de Guerra y por haber fusado
tres prsoneros que estorbaban su retrada y a de su gente,
sendo ta vez una amenaza para su segurdad y a de os
suyos entre t nto en e campo contraro esto hubera sdo
un t tuo de honor. specamente maara un guerrero
era una gora: a estos no se es daba cuarte nunca. s-
te soo hecho dar caba dea de a case de guerra que
hac an os secuaces de despotsmo y os m rtres de a -
bertad .
Ag n b grafo tmorato censura e proceder de Pa-
da y o haa hasta crue y sangunaro pero atend n-
dose a car cter de a poca y a a manera c mo se hab a
desarroado esa guerra, nosotros encontramos muy dscu-
pabes esas e ecucones.
ay que pensar en a sa a y amargura de que es-
tar a pose do e) coraz n de ese h roe atvo y bravo, e os
de su patra donde su fama se haaba abando-
nada sn m s amparo que a Provdenca y sn po
dera socorrer de nmedato, en atenc n a que su cabeza
estaba pregonada y puesta a preco. Sn haar cuarte
para n para os suyos, sn tener m s porvenr que a
horca o a vctora de su causa, era pues muy natura
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 47
que estaase e voc n sn tener mramento aguno con
sus enemgos.
Genera Begrano, a uzgar a Pada obraba con
a recttud y dureza de a ey mtar. Sabdo es que e
h roe de Tucum n y Sata, u nfe be en todo o con-
cernente a a dscpna y pr ctcas mtares pero perm -
tasenos opnar que hab a aguna e a erac n en ese modo
de proceder.
Muy desgua era a guerra en uno y otro bando
sobre todo os h os de Ato Per estaban su etos a un
yugo nsoportabe, tratados con una cruedad horrpante
por e deto de querer ser bres era menester que sus
esfuerzos y sacrfcos merecesen m s consderacones y
haasen m s apoyo en sus amgos y aados, o que no
suced a frecuentemente, como en e curso de esta narra-
c n o demostraremos.
Se prosgu a campa a con ardor y pronto e Ge-
nera) Begrano, merced a sus h bes y ben combnadas
manobras, encontr a enemgo en as goteras de a ct-
drd de Sata, e 20 de febrero de 1813.
combate fu sangrento y ben sostendo por una
y otra parte. Pada se hzo notabe por su bravura,
combat en e cuerpo que comandaba e Corone e-
aya, dando con aquea carga decsva en consorco con
os cuerpos que mandaban Dorrego, Pco, oreste y S -
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
48 G RAL MIGU L AMALLO
per . Pada fu nuevamente herdo de un baazo, que
vov a rompere e msmo brazo que se hr en |u-
uy.
Un mes de agudos doores tuvo que soportar e gue-
rrero para ograr aguna me or a y convaecer de sus he-
rdas en este estado tuvo que segur en su marcha a e r
cto de as Provncas undas que resov nternarse en t
Ato-P r .
Despu s de tantas decepcones y sufrmentos, ba
otra vez a ver e ceo de su adoraba patra ba a abrazar
a a esposa y a os h os de su coraz n, a quenes amaba
con ocura y os que eran su constarte pensamento du-
rante sus horas de cruentos doores y amarguras.
I
A prncpos de mes de mayo de 1813 ocup a
vanguarda de e rcto au ar a cudad de Potos , a as
rdenes de Mayor Genera D az ez y Pada pas a
a resdenca de su fama, de a que tanto tempo o ha-
b a separado a suerte para sempre adversa.
Durante a permanenca de Gener Begrano en
Potos , Pada gozaba de os encantos de hogar para
apetecdos, de os que hasta entonces a fortuna o ten a
separado a merced a os cudados de su esposa cca-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G RRILL ROS D LA I D P D CIA 49
trzaron sus herdas competamente y su coraz n retem-
pado de patrotsmo ans nuevos pegros. Su ama n-
queta no pod a vvr en a nacc n y a cama, cuando
e tronar de os ca ones y e humo de a p vora e se a-
aban su ugar en os combates.
Cuando m s entregado se haaba a os goces de
hogar, recb comuncac n ofca de Corone Don s-
teban C rdenas, guerrero como , esforzado campe n
de a bertad, quen e comuncaba en nombre de Ge-
nera Begrano que astase sus parcaes y sguese a
marcha de e rcto que se drg a a capugyu.
Pada evant dez m ndos armados de hondas
y makanas y corr en pos de sus compa eros de go-
ra (1).
n a sangrenta ornada de capugyu (1 . de
octubre de I,83) combat en e cuerpo de a Arter a
patrota a que s o manobraba mpusada por os es-
fuerzos de os ndos de Pada, de os que a mayor par-
te cubr an as cumbres de as atuuras nmedatas, espec-
ando a bataa que se daba en a anura.
Despu s de aquea gran derrota, e Genera Begra-
no sub con su peque a escota a unas conas que esta-
ban stuadas a espadas de su nea de bataa, savando
(1) Auto-Bograffa de Pada.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
50 G RAL MIGU L RAMALLO
s o un ca n, que puderon arrastrar hasta a fada de a
posc n menconada. Desde esa atura musto y mean-
c co, con a bandera Argentna en a mano, contempa-
ba sus destrozados escuadrones que por grupos se dr-
g an, unos por e camno de Potos y otros por e de
Macha. (1)
Genera Begrano acord con D az ez que
ste tomase a v a de Potos , reunendo en e trayecto ds-
persos y pertrechos de guerra, en tanto que tomaba a
v a de Cochabamba a n de hacer otro tanto y procurar
su reun n con e Corone eay , que fu comsonado
a esa Cudad a organzar un cuerpo de cabaer a.
La coumna de Genera D az ez, aumentada con
a de Corone Ar oz, marchaba sombr a y sencosa en
drecc n a Potos , au ada por os ndos de Pada que
custodaban sus fancos, proporcon ndoe v veres y tras-
portes, pero hostgada contnuamente por a cabaer a de
Corone Don Saturnno Castro, que pcaba su retaguar-
da.
Durante as noches de esta penosa retrada, os e-
fes patrotas permanec an en vea por turno para estar
aerta cudando de a segurdad de su campamento y ds-
trayendo sus argas vgas con partdas de uego o an-
madas dscusones.
(1) MITR . stora de -Begranot,
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G RRILL ROS D LA I D P D CIA 51
n una e esas noches, e Genera D az ez y e
Cape n Gemo, se amentaban de a carenca de recursos
pecunaros para socorrer a dvs n y ambos recordaban
con pesar, que en uno de os ugares pr mos, e m s
quebrado y montuoso de trayecto, hostgados con a per-
secuc n tenaz de ese momento y con e atoondramento
propo de a derrota, hab an de ado ocutos ses m pesos,
en ses taegos dferentes, os- que en esas crcunstancas
huberan sdo su savac n y a de os suyos pero a a-
d an que s esa suma no estaba ya en poder de enemgo
era rrecobrabe por que ese ugar, precsamente, ya esta-
ba ocupado por as avanzadas reastas.
Pada escuch atentamente a conversac n de su
|efe y durante a noche tom agunos de sus fees ndos,
con os que desz ndose como cuebras por a pendente
de un eevado y monta oso cerro, pasaron como som-
bras por en medo de os centneas reastas, cuyo aer-
teo escuchaban en torno suyo. Para egar a sto don-
de estaba ocuto e tesoro, ten an que descender una s-
pera pendente y uego descogarse a un hondo barranco,
Despu s de una arga camnata egaron a y Pada es-
caon sus ndos a borde de precpco y se desz a
, saendo a poco con un taego que entreg a ndo
que ten a mas pr mo. Ses veces consecutvas rept
esta atrevda manobra, hasta que fueron coronados os
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
52 . G RAL MIGU L R AMALLO
esfuerzos de guerrero, quen con e n mero de taegos
competo emprend e regreso a su campamento.
Sencosos y fant stcos cruzaron a nea de os
centneas pero apesar d sus precaucones, fueron sen-
tdos por stos, os que dspararon sus armas contra eos,
mas as sombras de a noche os proteg an y puderon,
sanos y savos, ncorporarse a os patrotas.
Genera D az e , eno de asombro y aborozo
abraz a guerrero manfest ndoe su agradecmento
por tan mportante servco, hac ndoe a promesa de re-
comendaro a Genera en |efe, d ndoe cuenta de tan no-
abe proceder.
sta fu a nca recompensa que recb Pada
de servco prestado a D az ez y a rcto au ar y
se manfest demasado compacdo con ea.
Merced a este nesperado recurso, pudo a coumna
egar sn novedad a Potos .

Grande actvdad renata en os Departamentos de


Chuqusaca, Potos y Cochabamba. Genera Be-
grano despu s de desastre de capugyu hab a stuado
su Cuarte Genera en e puebo de Macha, procurando
con febr actvdad reorganzar su destrozado e rcto.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 53
Macha, puebo pertenecente a Departamento de
Potos , stuado en a provnca de Chayanta, era un pun-
to ben eegdo para hacer esa reorganzac n. Pr mo
a Chuqusaca, Potos y Cochabamba, en e centro de una
Provnca tan pobada y rca como a de Chayanta, cu-
yos h os hab an sempre, desde e prmer momento, u-
chado por a bertad, era e ugar m s apropado para
reorganzar e e rcto patrota, que todos cre an compe-
tamente perddo.
Los e erccos mtares no cesaban un momento-,
tratando os nstructores de sobresar os unos a os
otros.
Los contngentes de hombres, armas y dnero, eran
envados de todos os mbtos de Ato-Per que so aba
con su ndependenca.
Presdente de Charcas, Corone Don rancsco
Antono Ortz de Ocampo, fu e m s entusasta y e pr-
mero que remt a campamento de Macha un ucdo
contngente de hombres, dnero, armas y muncones en-
tre otras cosas env agunos ca ones y doscentos caba-
os escogdos, todos de pesebre, obsequo de vecndaro
de Chuqusaca a Genera Begrano con eos pudo ste
remontar e p nddamente su cabaer a.
Genera Arenaes, Gobernador de Cochabamba,
au a e rcto con dnero, armas y sodados e Coro
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
54 G RAL MIGU L RAMALI.O
ne arnes, Gobernador de Santa Cruz de a Serra, h
zo por su parte vaosos donatvos y con todos estos ee-
mentos e e rcto se organzaba r pdamente.
Pero os que m s contrbuyeron a dar cma a estos
traba os, fueron os nd genas de a Provnca de Gha-
yanta. De todos os puntos de ea acud an a Macha
hombres, mu eres y n os con ofrendas, evando aguna
cosa para e au o |e as tropas, y dce ua notabe hs-
torador que evaban hasta ob etes de u o para os of-
caes. (1 ) s ncre be cu nto contrbuyeren estes hu p
des patrotas, enos de desnter s y abnegac n, a secun-
dar os proyectos de nobe |efe argentno.
Los puebos todos de Ato-Per , con e contngen-
te de sus h os y de su patrotsmo, mrgarzercn como
por encanto aque ucdo e rcto, que hab a sdo destroza
do y dsueto en hs rdas anuras de capug u, e d a
1 . de octubre de 1813.
Genera D az ez, de ando en Potos una
guarnc n de 250 hombres, pas a Macha con 500
sodados de nea, perfectamente .organzados. ste fu
ndudabemente e me or refuerzo que tuvo e e rcto.
Un respetabe hstorador contempor neo a a poca
a que nos refermos y actor en estos acontecmentos, afr-
ma que e Genera D az ez no se ncorpor a e rcto
(1) MITR .-_ stora de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 55
de Macha, desobedecendo y desprecando as reteradas
rdenes de Genera Begrano que o amaba a Cuarte
Genera. ste hstorador asegura que D az ez no
estuvo en a bataa de Ayuhuma y dce: c ue a a notca
de a derrota de Begrano se retr tranquo a as provn-
cas argentnas, ev ndose os caudaes de a Casa a-
cona de Moneda, (1)
sta afrmac n no est comprobada es notoro que
e Genera -D az ez mandaba en esa bataa como se-
gundo de Begrano, y fu uno de os |efes que m s se
opuso a que ea se brase, cuando e Genera en |efe p -
d e parecer de cada uno de sus compa eros de armas,
De manera que a afrmac n de hstorador que nos ocu-
pa, no tene fundamento aguno y adem s est contrad-
cha por a narrac n que de esta sangrenta ornada ha-
cen otros muy autorzados hstoradores, (2)
(1) MA U L, SA C D LASCO. Memoras
para a stora :e Bova degde e a o de 1808.
Obra n dta, e stente en a Bbotecn de a So-
cedad Geogr fca Sucre .
(2) MITR . stora de | egrano . MU O
CABR RA. La guerra de os 15 a os en e Ato-Per
U OS PATRIOTAS. Apuntes para a stora dea
revouc n de Ato-Per . CORT S. nsayo sobre
a stora de Booa .
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
56 G RAL MIGU L RAMALLO
Tamb n ngres a Macha a cabaer a Cochabam-
bna, mandada por e Corone Don Corneo eaya y de
aegrande se recberon contngentes de hombres, a
mayor parte a cabao, todos armados de chuzos y sn
nstrucc n n dcpna mtar aguna.
Los guerreros por su parte no pasaron e tempo
en a nacc n y e reposo: C rdenas, Gamargo, Lanza.
rate, Betanzos y otros, evouconaban por todos os ca-
mnos, hacendo e servco de segurdad de campamento
patrota, a que evaban avsos os m s crcunstancados
de cuanto pasaba en e campo enemgo. Cuarte Ge-
nera de Macha estaba rodeado de una red de guerre-
ros, os que a msmo tempo que o aseguraban de toda
sorpresa, e procuraban forra e en abundanca, v veres,
ganado vacuno y anar y todo cuanto era menester para e
sost n de a tropa. n este rden se dstngu a Pada,
que en dferentes ocasones obsequ a Genera Begrano
con vaosos contngentes de v veres y forra e, obsequos
que se compac a hacer a sus camaradas de e rcto de a
patra.
n esta campa a empeza ya a darse a conocer a
vaerosa amazona chuqusaque a, Do a |uana Asurdu,
que cansada de contempar os sacrfcos de su esposo,
sufrendo ea angustas mortaes durante sus frecuentes
y proongadas ausencas, resov ser su compa era de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 57
pegros y de gora, e ponendo su e stenca a a par
que a de os otros guerreros.
Como es nuestro prop sto hacer con untamente a
bograf a de ambos esposos, es natura que nterrumpen-
do momentaneamente a cronoog a de os sucesos, dga-
mos ago referente a agunos de os persona es de esta hs-
tora cuyos nombres encontraremos frecuentemente en e
curso de este reato.
ac Do a |uana en Chuqusaca e 8 de marzo de
1771 su madre, como d mos anterormente, a se ora
Petrona de Asurdu, destnaba a su h a a caustro y con
este prop sto procur educara en un monastero pero
hemos vsto que esta educac n era opuesta a caracter
varon de Do a |uana, a que de ando e monastero de
Santa Teresa se un e 8 de Marzo de 1805 con Don
Manue Asenso Pada.
Despu s de a derrota de eapugyo, cuando Pa-
da fu a puebo de a Laguna en pos de su fama,
Do a |uana se neg termnantemente a separarse otra
vez de e g ndoe a condu ese a teatro de as opera-
cones. Con frases arrogantes e hzo saber que no po-
d a ea por m s tempo estar en a nacc n, cuando sus
hermanos se sacrfcaban por a bertad de su patra. In -
tes fueron as refe ones, ruegos y protestas de Pada,
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
58 G RAL MIGU L RAMALLO
e que tuvo que ceder a as nstancas de su esposa, quen
desde estonces tom parte en as bataas, encuentros, sor-
presas y escaramuzas sn cuento en que se ha e gue-
rrero, partcpando de esa vda errante ena de fatgas
y de pegros, tenendo sempre a muerte a frente, aco-
sados por todas partes, sufrendo toda case de prvaco-
nes, pero sempre evando en e ama a magen querda
de a patra, dedad por eos adorada y a a que ofrec an
cada momento e sacrfco de su e stenca.
a comuncaba su entusasmo entre sus rudos y
bravos monta eses, cuando estos se sent an desanmados
en vsta de a matanza y de n mero y potenca de ene-
mgo ea era a prmera en acometer y a tma en
abandonar e campo de combate. Curaba a os herdos,
hac a socorrer a os cansados, era en una paabra, a pro-
vdenca y a aegr a de su partda. Do a |uana era
adorada por os naturaes como a magen de a r-
gen (1).
Su destreza en e mane o de cabao fu proverba
y e atra o a admrac n y smpat a de os msmos gau-
chos, cuando despu s de a muerte de su esposo se ncor--
por a as guerras de c ebre caudo G emes. Ma-
(1) MITRB._ stora de Bt grato y de a Inde-
pendenca Argentna Tomo 2 .
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 59
ne aba as armas como un consumado maestro de eas y
su vaor rayaba en a temerdad.
Do a |uana era hermosa ten a esa hermosura que
manfesta e hero smo y a fuerza de a mu er su cabee-
ra era ruba, su estatura mas que medana, su mrada
arrogante y domnadora en e momento de pegro, du-
ce y car osa en e hogar, a smpat a y atracc n que
e erc a en cuantos a rodeaban hac an de ea e doo de
os toscos y rudos monta eses, a os que mandaba como
|efe y amaba como madre. Do a |uana sab a mponer-
se a eos de un modo absouto y estos a obedec an m s
que a msmo Pada, cuyo car cter se hac a spero y do-
mnador, de manera que o tem an m s, pero su car o
era por Do a |uana,
Cuando ba de campa a evaba generamente pan-
ta n banco de corte mameuco, chaqueta escarata o
azu dormaneada con fran as doradas y sombrero de pa-
a, con puma azu y banca, os coores de a bandera de
Genera Begrano, por e que ten a profunda venerac n
ste e hab a obsequado una nda espada en certa oca-
s n que presenc su bzarr a y arro o, prenda que Do a
|uana ten a en gran estma.
13 de agosto de 1816 e Goberno Argentno e
confr e grado de Tenente Corone efectvo de sus e r-
ctos, y en eos fu Do a |uana respetada y consderada
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
60 G RAL MIGU L RAMALLO
n ato grado por os |efes de m s dstnc n, os que a
porf a soctaban su amstad.
Imtando su e empo muchas venes, se adhre-
ron a as montoneras que comandaba, y agunos de sus
b grafos aseguran que evaba consgo una escota de
25 amazonas pero estas aseveracones no est n compro-
badas y se mantenen s o como tradc n, sn que haya
un documento n un dato fdedgno que as compruebe.
Certo es que con ea ban agunas mu eres patrotas,
pero no sabemos s como guerreras o smpemente como
parte ntegrante de a partda adem s sus nombres no ha
conservado a hstora n a eyenda.
tpo m s smp tco a a par que noveesco que
gura entre os guerreros de a partda de Pada, es
sn duda nnguna |uan Guaparrmach. Ocupaba un
ugar dstngudo entre os tenentes de Pada y este y
Do a |uana o mraban como a un h o certo que tam-
poco conoc otros padres.
Cuenta a tradc n que a madre de |uan Gua-
parrmach era una nda de e traordnara hermosura,
descedente en nea drecta de uascar Inca se amaba
Mar a Saguaraura, apedo que prueba su orgen rea.
Un portugu s Gamboa rob a a n a de poder de
su madre y se a ev consgo a Potos , en donde era un r-
co mnero, educ ndoa a esmeradamente. Los padres
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 61
de Mar a no puderon encontrara porque Gamboa supo
burar sus pesqusas, trasad ndoa ora a Chuqusaca, ora
a Chayanta o a Potos , donde a ocutaba con sumo cuda
do en una pobre casta que ten a nmedata a famoso
cerro, muy cerca a una de sus mnas otras veces a con-
duc a a ngeno de Cantumarca de que era propetaro
a u donde Mar a, casuamente fu conocda por Don
rancsco de Paua Sanz, gobernador de Potos y de que
se dec a era h o bastardo de Rey Don Caros III y de
una prncesa taana. gebernador se enamor perd-
damente de Mar a y cautvando su coraz n a hzo suya.
Gamboa, que no era portugu s sn un rco ud o
amado |acob Mos s, se ahorc a saber os amores de su
pupa con tan poderoso se or.
fruto de estos amores fu |uan, que bautzado en
Potos tuvo por padrno a c ebre Dr. Pedro cente Ca-
ete, asesor de gobernador Sanz. Poco despu s mur
Do a Mar a, se d o que envenenada por certa dama que
corte aba e gobernador (1).
Los nd genas de partdo de Macha que sab an que
|uan descend a de uno de sus soberanos,o robaron a su vez
(1) Todo o referente a Guaparruath est to.
mado de LASCO LOR. da de Bovanos c e-
bres 1.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
62 G RAL MIGU L RAMALLO
educ ndoo entre eos con sumo cudado, e nstruy ndo-
o en a engua quchua y en todo o que era referente a
su nacmento, sn hacere entrever am s que corr a san-
gre espa oa por sus venas.
Conocendo Pada a |uan en una de sus correr as
por Chayanta, o tom a su cargo, educ ndoo untamen-
te que a sus h os y am ndoo a a par que a eos: |uan
era e favorto de Do a |uana.
Guaparrmach ten a un ama mpresonabe y de-
cada, un coraz n de oro y con su paabra c y seduc-
tora era e contento de hogar de sus protectores y de cuan-
tos o trataban agr guese a esto una fgura varon y arro-
gante y un vaor a prueba que o hac an estmar de todos.
Desgracado en unos amores que no son de caso re
cordar, permanec a ado de Pada, bataando sem-
pre que combat a y componendo duces y meanc
eos versos en a ncomparabe engua quchua, que pose a
con perfecc n. |uan era un poeta nsprado, de sus her-
mosas poes as han quedado agunas ya pubcadas y que
son un verdadero tesoro de ternura.
Don Pedro Pada, hermano de Don Manue Asen-
so, era otro de os prncpaes guerreros, bravo y cr-
cunspecto, sn m s pensamento n m s vountad que a
de su hermano, a que en m s de una ocas n sav a
vda.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 63
n os dversos comandos que obedec an as rde-
nes de Pada, se encontraban caudos notabes por su
vaor y patrotsmo, os que despu s de a desastrosa
muerte de su |efe, sgueron dando en pro de bertad de
Ato-Per y cuyos nombres conserva a hstora entre os
de os h roes de a ndependenca amercana entre estos pode-
mos ctar a Don staban ern ndez, Don Prudenco M
randa, Don Pedro Casaya, Don ustaquo Modes, Don
Idefonso Carro, Don |os Serna, e Dr. Bayo y otros
que ser a muy argo enumerar.
I
La derrota de Ayuhuma fu un verdadero desastre
para as armas de a patra. e rcto rea a conse-
cuenca de sus ben combnadas manobras, destroz a
as huestes de Begrano, que muy confado en su pan de
ataque no quso aprecar os conse os que e daban sus
e permentados |efes.
n una unta de guerra, ceebrada e d a antes de a
bataa, e Genera D az ez opn por a retrada a
Potos , donde, e st an eementos para fortfcar a paza y
resstr en ea a as tropas pennsuares, que no contaban
con os medos n recursos para atacar una cudad fort-
fcada. Corone Don Gregoro Perde opnaba correr-
se por e fanco derecho de a Provnca de Chayanta,
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
64 G RAL MIGU L RAMALLO
cruzandoa de Sud a orte ocupar Cochabamba, cudad
patrota y ena de recursos, reforzar en ea e e rcto y
asatar a paza de Oruro, centro de as operacones de os
reastas. La mayor a de os |efes apoy a opn n de
D az ez.
Begrano despu s de escuchar todos os pareceres
que a se deron, d o cerrando e debate: Se ores . yo
respondo a a ac n con m cabeza de to de a
bataa- (1).
d a 14 de novembre de 1813 empezaron as
fuerzas de Rey, a rayar e aba a descender a snuosa
y spera cuesta deTaqur (a cuesta banca) que dom-
naba a quebrada y mesetas de Ayubuma.
Lo estrecho y escarpado de esa cuesta, apenas daba
ugar a aque descenso, os nfantes o verfcaban de uno
en fa, os netes pe a terra, conducendo sus cabaga-
duras por os ronzaes y fnamente a Artera ba aba a
omo, con dfcutad y moesta para os arteros, que a
cada momento se ve an obgados a componer sus pesadas
e nc modas cargas.
(1) MITR . stora de Begrano Tomo II .
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G RRILL ROS D LA I D P D CIA 65
A ver aque penoso desfe, e mpetuoso La-
Madr, entonces oh ca subaterno de e rcto de a pa-
tra, se eg a Begrano, dc ndoe: M genera perm -
tame Ud. cargaros con un s o escuadr n desbandamos
a todo e e rcto enemgo que desa a nuestra vsta y
que no podr defenderse . Begrano e repuso: o se
af a Ud. d eos que ba en todos para que no escape
nnguno. La vctora es nuestra , ().
Pezuea, h b y e perto Genera, hab a e amnado
a tarde antes, desde as aturas de Taqu n, as evou-
cones y manobras que hac a en a anura e e rcto pa-
trota comprendendo e pan de Begrano fng amagar-
o de Irente, como este supon a, pero corr ndose por a z-
querda, que estaba protegda por e barranco que forma
e r o de Ayuhuma, envov a derecha patrota, stuada
en e punto amado Charaguaytu, que es as como se
ama e ugar donde se d a memorabe bataa.
La ucha fu ruda y sangrenta Pada combat
en a cabaer a que comandaba e bravo corone Don
Corneo eaya, que tanto hzo en esta ornada. Las
repetdas cargas de esta ntr pda cabaer a fueron des-
hechas por a uva de metraa que e arro aron con sus
18 ca ones, as ben empazadas bater as que drg an
(1) MITR . stora de Segranot. omo III
)
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
66 G RAL MIGU L RAMALLO
os |efes espa oes Tenentes Coronees Don Casmro
ad s y don Mgue Mu a.
n a retrada es donde Pada demostr arro o y
sangre Ir a, savando con naudtos esfuerzos de a muerte
un gran n mero de patrotas. Do a |uana a frente de
sus guerreros cump su deber con bzarr a y desde
esa memorabe ornada crec a ama y e renombre de
a amazona Asurdu.
a no e fu posbe a Genera Begrano pensar en
a reorganzac n de su e rcto. y todos sus |efes
tomaron camno a Potos , segudos de muchos naturaes
de Ato-Per , que optaron por de ar su patra antes que
someterse a feroz yugo de os vencedores.
II
Pada qued en e pa s obedecendo as rdenes de
Begrano, quen a retrarse encomend a os guerreros
que o hab an acompa ado en esta campa a, a defensa
de Ato-Per , orden ndoes hacer ruda guerra a os
reastas, de cuyas personas y hacendas quedaban se o-
res absoutos esta medda de a desesperac n aument
m s e encono de os partdaros dce un hstorador. (1)
(1) MA U L SA C D LASCO. Memoras
para a stora de | ova.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 67
Pada con os suyos tomando e camno que con-
duce a Ghuqusaca, se drg a a Provnca de Tomna,
a que desde entonces fu e teatro y centro de sus opera-
cones mtares.
Stuado en ea amagaba Cnuqusaca y Potos y se
comuncaba con Santa Cruz y Cochabamba, mantenendo
de ese modo atante e fuego de a nsurrecc n.
Para evar adeante sus panes se ntern en e va-
e de Pomabamba, con a ntenc n de pasar a San |uan
de Pra, resdenca ordnara de c ebre Cacque Cum-
hay. guerrero sava e, cuya corte ten a todo e aspecto de
un rey b rbaro. Cumbay ten a e t tuo de Genera que
e deron os patrotas, a cuya causa era muy adcto, man-
daba muttudes de guerreros que obedec an tembando
sus rdenes, porque era e soberano mas absouto de que
puede tenerse dea.
Ardente partdaro de a revouc n, uch varas
veces por ea, y en una de tantas ocasones fu herdo de
un baazo, que recb en una escaramuza contra Santa
Cruz de a Serra, cudad que ten a constantemente en
aque y de a que deseaba apoderarse.
ra Cumbay un bueno y poderoso aado de os pa-
trotas, pero desgracadamente stos no pod an dsponer
competamente de sus au os, porque. enemgo de todo
roce soca, a ndependenca m s competa era su vda y
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G RAL MIGU L RAMALLO
su nco anheo: de manera que repentnamente abando-
naba a sus aados para nternarse en sus sevas a resp-
rar e ambente perumado de os rboes secuares y don-
de era bre como as aves y as feras que os habta-
ban.
Reere e Genera Mtre en su notabe stora
|e a Independenca Argentna un epsodo referente a
este Rey de as sevas de Chaco, que o copamos para e
soaz de nuestros ectores:
Cumbay oy habar de Begrano y e pd una
conferenca. Begrano se a conced y pasado ag n
tempo eg a Potos con su nt rprete, dos h os meno-
res y una escota de vente fecheros, con carca a a es-
pada, e arco en a mano zquerda y en a derecha una
echa envenenada.
A avstar a Begrano, ech pe a terra y mr n-
doe un rato e d o: que no o hab an enga ado, que era
muy ndo, que seg n su cara as deb a ser su coraz n,
Begrano e present un cabao banco, rcamente
en aezado y con herraduras de pata, desfando ambos
por medo de e rcto formado, a cua e sava e no se
dgno concedere una mrada .
A pasar, por e frente de a arter a, que era
de cabre de 18 se e prevno que tuvese cudado con
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 69
e cabao por que ba a hacer uego, a o que contest :
que nunca hab a tendo medo a os ca ones .
Magn fcamente ao ado se e hab a preparado a
Cacque una cama dgna de un Rey y dando a sus
hu spedes una ecc n de humdad o de orguo, ech
a un rnc n os rcos adornos de que estaba cuberta y
puso en su ugar su apero de campo. Despu s de va-
ras festas a que se e hzo asstr, quso Begraro dare
e espect cuo de un smuacro mtar y dspuso que e
e rcto saese a vvaquear a campo nmedato de San
Roque, donde se e erct en os uegos y manobras, dan-
do muestras de o mucho que hab a adeantado en ns-
trucc n y dscpna. Cumbay mraba todo aqueo con
are asombrado, pero a ser nterrogado por Begrano
qu e parec a aqueo contest con arroganca: Con
ms ndos deshac a todo eso en un momento . Begrano
no pudo menos que mrare con sorpresa. A despedr-
se e en de atencones, rega ndoe un unforrre y entre
otras cosas una esmerada ncrustada en oro, para que
cubrese con ea un agu ero que ten a entre a barba y e
abo nferor, que es un dstntvo de trbu y que os n-
dos cubren con pedras ordnaras y dscos de otras ma-
teras. Cumbay agradecdo a tanta fneza, e ofrec dos
m ndos para peear contra os espa oes (1)
(1) MITR . stora de a Independenca Ar.
r/entna . Tomo II p gna 205.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
70 G RAL MIGU L RAMALLO
Ta era e amgo y aado en cuyos domnos pens
refugarse nuestro guerrero con toda su fama.
III
Begrano se retr con sus compa eros |e armas a
as provncas de Pata, segudo de una numerosa em-
grac n de personas notabes de Ato- Per , que hab an
segudo sus banderas.
Como hemos dcho encomend a Pada, Gamargo,
C rdenas, Lanza y otros guerreros, procurasen mante-
ner en pe a nsurrecc n en e Ato-Per , porque a
|unta de Buenos Ares no pod a de aros mucho tempo
entregados a sus propos esfuerzos, y que muy uego es
envar an numerosos refuerzos y toda case de recursos
para a prosecuc n de a campa a. Los guerreros
por su parte prometeron segur sus operacones b cas y
a fe que cumperon a concenca sus ofrecmentos.
Pezuea y sus egones vencedoras, engre das con
sus repetdos trunfos, y engrosadas y fortfcadas con os
despo os de enemgo, se veron derrepente acosados por
todas partes por numerosas partdas de guerreros que
os hostgaban sn cuento, e mpdendoes evar adeante
sus panes de nvas n a as Provncas de Puta.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 71
Los pennsuares no eran due os sno de terreno
que ocupaban, s ndoes mposbe prosegur su marcha
en pos de destrozado e rcto de Begrano, sn de ar en
as pobacones de aguna mportanca fuertes guarnco-
nes s o as se espca c mo pudo D az ez evar tran-
quamente os caudaes que estra o de a Casa acona
de Moneda de Potos , donde como d mos antes, de una
guarnc n de 250 hombres.
Lo certo y evdente es que a retrada de os por-
te os, a as provncas de aba o, (como entonces se a-
maba a as provncas argentnas), fu debda ncamente
a a acttud en rgca y patr tca de os h os de Ato Pe-
r , que sn armas, dscpna, n recursos de case agu-
na superon con vaor temeraro, prosegur a ucha por
a ndependenca de su patra. Merced soamente z su
pode oso esfuerzo, a guerra her ca de m s de f) a os,
pudo sostenerse en un pa s asoado y esqumado de todas
maneras, que sur an con admrabe resgnac n y hercco
entusasmo, como es notoro, todos os horrores y caam-
dades que son e corte o obgado de una guerra sn cuar-
te, donde todo se eva a sangre y fuego y en a que sus
h os ten an sempre a peor parte. os soportaron e
peso de dos e rctos que trataban e pa s como se trata a
un pa s enemgo
Pero nada pudo dobegar su ndomabe vaor, ya
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
72 G RAL MIGU L RAMALLO
soos, ya undos a os e rctos de Buenos Ares, prose-
gu an esa guerra que se ha hecho egendara y cuyo re-
ato escuchamos absortos.
La sangre corr a a torrentes, os supcos eran te-
rrbes y a su vez as represaas de os patrotas aterro-
rzaban a sus enemgos no hab a cuarte de una n de
otra parte y e ncendo, a desvastac n y a runa, eran
a nca perspectva de as anquadas pobacones. La
bertad uchaba a brazo partdo con a tran a y a ucha
se hzo hom rca, ggantesca y a a vez sava e
I
Pada, consecuente a pan de campa a que ten a
trazado, se retr , como d mos, a os vaes de Poma-
bamba, demandando os au os de Cacque Cumbay, a
fn de po|er contnuar sus operacones mtares, porque
agotados sus recursos nada pod a hacer por s soo.
n e trayecto a San |uan de Pray, ugar de a
resdenca de su amgo y aado e Cacque, fu sorpren-
ddo por e acade de Turuchpa, Don Agust n Teez e
que acompa ado de una partda comandada por un of-
ca espa o, acanz a Pada que ba soamente con su
fama y agunos arreros. Aprehenddo tuvo que ver
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 13
con door que e arrebataron as pocas armas que evaba
soo Do a |uana pudo savar entre sus vestdos un tra-
buco, que es srv admrabemente en su traves a por
as monta as pagadas de feras y de sava es.
Logrando burar a vganca de sus captores, em-
prend Pada a fuga, dando pronto acance a Do a
|uana conquen pocos d as despu s ngresaban en a cor-
te de Rey de as sevas de Chaco.
ste es acog con a mayor benevoenca, ofrecen-
do a Pada 500 fecheros au ares y dandoes agunas
armas y recursos para a prosecuc n de sus correr as.
n e puebo de Pomabamba organz su peque a
fuerza y a atravesar con ea os bosques stuados cerca
de ugar ndcado, encontr con una partda de guerre-
ros, comandada por Don |os Ignaco rate.
ste era un patrota a toda prueba, guerrero de
pura sangre, de manera que smpatzaron con Pada y
uraron sostener a causa de a patra o sucumbr en a
demanda. rate fu desde entonces compa ero y u-
gartenente de Pada y despu s de a muerte de ste se
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
74 G RAL MIGU L RAMALLO
un a Betanzos y otros caudos patrotas, dando con
eos mucho que hacer a as tropas espa oas.
Las depredacones y abusos que e erc a en e Can-
t n de Tapaa, pertenecente a Pomabamba, un ndvduo
apedado Carvao en nombre de Sub-Deegado de par-
tdo Don Manue Sanchez de easco, fueron e pretesto
que tom Pada para nsurrecconar os puebos de esa
Provnca.
Carvao, hombre perverso y rapaz por organzac n,
hac a gemr a os habtantes, e g ndoes mpuestos e a-
erados, creando contrbucones y va ndose para cobrar-
as de horrorosos supcos este b rbaro hac a fagear a
as mu eres y os n os de aqueos que no satsfac an en
e momento su desenfrenada codca y comet a todas s-
tas depredacones y rap as en nombre de Sub-Deega-
do, a que ten a competamente enga ado.
A amanecer de 19 de febrero de 1814, Pada
acompa ado de rate, penetr en e aposento donde dor-
m a S chez de easco, despert ndoo con un dsparo de
carabna drgdo a techo. Sub- Deegado brnc de
echo, aturddo y confuso, quedando prsonero de os gue-
rreros, os que tomaron cuantas armas ten a en su po-
der.
De a pasaron a Pomabamba, con e ob eto de su-
bevara por a causa de a patra y a encontraron a un
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 75
Loaza, acade de ugar tan crue como ac rrmo partdaro
de a causa reasta vencdo ste entreg agunas armas y
pertrechos de guerra, que se dstrbuyeron a os sodados
de a partda.
Como a ornada hab a sdo arga y fatgosa, os gue-
rreros se entregaron a descanso, sn tomar as precau-
cones necesaras para su segurdad, n pensar en sus ene-
mgos, a os que cre an anonadados pero cuando m s
descudados se encontraban, eg Carbao con 25 hom-
bres armados y tan repentnamente que os patrotas no
tuveron tempo para defenderse, entreg ndose os soda
dos 8 a fuga.
Pada y rate no puderon conteneros y soos u-
charon con sus enemgos. Pada fu echado en terra
con mucha dfcutad, porque para eo fu precso me-
nearo, uego que o aseguraron perfectamente, o ve aron
y utra aron de un modo crue, despu s de apaearo y
abofetearo a su sabor, convneron en fusaro, para o
que se organz un Conse o de Guerra compuesto de S n-
chez de easco, Carvao, Loaza y Garre. Pada e-
vantado de sueo fu coocado en un taburete para que se
e ecute a sentenca.
Dr. S nchez de easco se opuso a eo, aegan
do que era menester un sacerdote a fn de que e reo no
murese sn os au os de a reg n. Carbao y os
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
76 G RAL MIGU L RAMALLO
o ros se haaban competamente embragados y sn escu-
char a Deegado hceron fuego sobre Pada, a que no
e toc una soa baa ta era e estado de beodez en que
se encontraban sus e ecutores
bravo rate contempaba esta escena tenddo en
terra, sus enemgos e remachaban os gros. a en
su coraz n hab a eevado una pegara por e eterno des-
canso de su camarada, cuando v que Loza, notando
que Padta no estaba muerto, se anz sobre ste apc n-
doe un tremendo pu etazo en e ho o. Pada que con
an os esfuerzos como hceron con hab a ogrado sotar
uno de sus brazos, not que en a pretna de panta n
evaba a daga que rato antes arrebat a Loza. A ato-
car su empu adura, su coraz n se dat , braron sus
o os, desenvan a daga, cort as gaduras que su eta-
ban sus pes y brncando como un tgre enfurecdo, hr
con cnco pu aadas a Loza, que sa de a casa dando
aardos de espanto y no par hasta refu arse en e tem-
po.
ntre tanto Pada cego de cora e repart a pu aa-
das a derecha e zquerda s o Carbao que era vaente
hab a conservado su sangre fr a, cog un smer, de
sos que amaban naran eros, cargado hasta a boca
con metraa y se fu sobre e caudo, asestando su ar-
ma en e pecho de ste. Pada v que chspeaba e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 77
pederna a chocar contra e esab n y en e momento en
que ba a nfarse a p vora en a cazoeta, cog e arma
por e ca n desv ndoa con a mano zquerda son e
tro, pero os proyectes pasaron por ba o de su brazo sn
tocaro, destrozando e poncho que ten a puesto y e fa-
d n de a chaqueta. Carvao evantando e arma, go-
peo con ea a Pada, pero este hr ndoe con una pu a-
ada o hzo hur vertendo sangre.
Los reastas, avergonzados de haber sdo vencdos
por un soo hombre, voveron a atacaro, auando co-
mo auan os obos enfurecdos. ntre tanto rate
que hab a ogrado deshacerse de sus prsones, se retr
precptadamente de ugar de a escena sn ser sentdo
por nade.
Pada rodeado por sus enemgos se defend br -
vamente. ran 28 contra e soo y hubo que sucumbr
a n mero. Para domnaro o enazaron, despu s e
amarraron os pes y as manos con gaduras de cuero
fresco, pon ndoe un cepo en e pescuezo. Pada sufr a
cuantos utra es y tormentos quseron nferre sn pro-
nuncar una paabra, o que enfurec m s a sus adver-
saros.
Una vez perfectamente asegurado, vov a funconar
e Conse o de Guerra, que por unanmdad o conden a
a pena de muerte mas hab a dvergenca de opnones
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
78 G RAL MIGU L RAMALLO
sobre e modo de e ecutar a sentenca: unos obaban por a
horca y otros porque fuera fusado a fn de com n acuer-
do resoveron apazar a e ecuc n para e sguente d a,
por estar ya avanzada a noche y adem s a ad an que e
escarmento deb a ser e empar y a v sa de todo e
puebo.
ntre tanto Do a |uana que no era conocda en e
ugar, en compa a de Guaparrmach tomaron sus fus-
es y ocutos entre os espesos taares que crcundan e
puebo, empezaron a hacer fuego grtando rate a-
rate ntonces recen os reastas notaron a fuga de ese
caudo, saeron a e tremo de puebo y a sentr as ba-
as que ven an svando desde dentro de os teares, os
que a tados por una fuerte brsa parec a que eran hom-
bres que avanzaban por medo de eos, creyeron que en
efecto era rate que vov a con todos sus guerreros,
que como recordar n nuestros ectores se dspersaron cuan-
do os sorprend Carro.
espanto de os reastas no conoc mtes core-
ron a ugar donde ten an amarrado a Pada, cortaron
sus gaduras, rog ndoe de rodas es perdone os mu-
chos utra es que e hab an nferdo y hasta prometeron
dare sumas de dnero, con ta que no fuese pasada a de-
g eo a pobac n.
caudo ofrec perdonaros y saendo de pue-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 79
bo a reunrse con os suyos, s o encontr a su mu er y
a |uan que e pcaron e estrata ema de que se ab an
vado para savaro a adendo que como eos no eran
conocdos en e puebo hab an dfunddo, durante a tar-
de, a notca de regreso de rate, y a ad an que un
chquo es mostr dos fuses ocutos en un pa ar con
os que atacaron, porque estaban ambos desarmados.
A d a sguente se ncorpor a eos rate que se
hab a demorado reunendo y organzando a partda v
que regresaba con nmo de castgar severamente a os
reastas, os que congregados en a casa de Cura, trata-
ban de o que es correspond a hacer en tan premosa
crcunstanca.
A acercarse a a pobac n os guerreros hceron
fuego sobre ea, una baa penetr por a ventana de a
casa de Cura, sn herr a nade y soo causando agu-
nos desperfectos en a pared en que choc .
Aterrados os reastas camaron msercorda entre-
gando por as ventanas armas, muncones y cuanto te-
n an por tmo se rnderon a dscrec n, saendo de a
casa con a magen de a rgen de Rosaro, a a que
puseron de ntercesora, para que es perdonase a vda.
Pada es otorg su demanda por no desarar a a Rena
de os ceos.
Los patrotas no abusaron de su vctora, e os de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
80 G RAL MIGU L RAMALLO
esto, s o tomaron trenta prsoneros, entre estos a Carha-
o y Carre, que evaron consgo a fn de que no turba-
sen otra vez e orden por eos estabecdo.
Aumentada a partda de os patrotas y provsta de
armas y muncones, stuaron s Cuarte Genera en a
Angustura, ugar pr mo a a Laguna y muy aprop s-
fo para e pan que ten a concebdo e guerrero.
A reun hasta 200 montoneros organz ndoos
debdamente en dos cuerpos, uno de nfantes y otro de ca-
baos, a os que d a denomnac n de sares y de
cuyo mando se encarg Do a |uana.

Don rancsco Menchaca suced en e mando de
Partdo de a Laguna a Dr. S nchez de easco, que
hab a fugado a Chuqusaca despu s de os sucesos de Ta-
paa
n a Laguna e st a una fuerza de nea de 40
hombres mandados por e Comandante espa o Don Be-
nto L pez, a quen ademas obedec an as pocas mcas
naconaes, todas subordnadas a Sub- Deegado de Par-
tdo.
Comandante L pez march a sorprender a Pa-
da ste conocedor de movmento, se antcp a y e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL. ROS D LA I D P D CIA 81
4 de marzo de 1814 o encontr en as nmedacones de
puebo de Tarbta. combate fu reco y obstnado L -
pez contaba con sodados de nea, ben armados y mu-
nconados, en tanto que os nfantes y h sares de Pad-
a, eran recutas nespertos y armados y munconados de
cuaquer modo.
Despu s de dos horas y meda de encarnzada pe-
ea, L pez y os suyos se retraron a Tarbta, de ando
muchos muertos y herdos en e campo de combate.
L pez ocup a casa de Cura, que era a m s es-
pacosa y ben construda en un momento a fortfcaron
con barro y adobes, hacendo s das asperas en as
ventanas de un espacoso granero, donde se parapetaron
convenentemente, para aguardar a os patrotas que no
se hceron esperar mucho tempo, sendo recbdos con
un fuego terrbe.
Pada cerc a casa tratando de ncendar e gra-
nero, que no ard a porque os techos estaban cubertos de
barro y no era muy f c ncendaros a causa de os cer-
teros dsparos de os stados. asperado Pada a ver
sus tentatvas frustradas, concb una dea propa de su
car cter audaz y de su pr ctca en esa case de guerras.
Cog una arga escaera de mano y despu s de co-
ocara en uno de os nguos de a pared de granero, a
11
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
82 G RAL MIGU L RAMALLO
fn de evtar as buenas punter as de sus enemgos, con
admrabe audaca trep sobre e fecho. Provsto de un
pco y una barreta, practc un agu ero en a cumbre de
edfco, espon ndose a os dsparos que pod an hacere
de adentro una vez agu ereado e techo pd un cesto de
a , e que convenentemente su eto a ca n de su us
ron correas de cuero mo ado, fu encenddo e ntroducdo
en a habtac n por e agu ero practcado, de manera que
qued pendente de techo como una mpara.
humo que se produce por e a se sabe que es as-
f ante, terrbe y que no hay ser humano que pueda so-
portaro, as es que os reastas, medo ahogados y cegos
con e humo, se rnderon a dscrec n, saendo de gra -
nero con a magen de a rgen, a a que pon an de su
ntercesora.
rate permanec a en a reserva durante a acc n,
sn tomar parte en ea, porque ten a a su cudado os
prsoneros tomados en Tapaa y Tarbta tamb n e Co-
mandante L pez y sus sodados, que no pod an reponer-
se de a asf a causada por e humazo de a que es d
Pada, e fueron entregados.
Pocos d as depu s de esta gorosa ornada, as avan-
zadas patrotas nterceptaron una comuncac n que dr-
g a S nchez de easco desde Chuqusaca a Comandan-
te L pez.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 83
n ea e preven a que marchaba con O soda-
dos de nea, con e soo ob eto de dar n con a partda
de Pada . Le ordenaba no aventurase combate aguno
antes de ncorporarse con , mt ndose a escaramuzear
para entretener a os guerreros.
n e momento que Pada tuvo conocmento de
estas nstruccones, se aprest para e combate su fuerza
hab a aumentado en n mero y estaba me or armada y
munconada, con motvo de o que se tom de a coum -
na de L pez, de manera que e 19 de marzo (1814) sa-
de Tarbta, encontrando a os reastas a dstanca de
una egua de puebo.
Atac con mpetu rresstbe a S nchez de eas-
co, que como no era mtar n entenddo en esas escara-
muzas, huy a a prmera arremetda de os patrotas,
escapando a u a de cabao de ugar de combate. Pa-
da notando su fuga, r pdo como e vento corrr en
pos de , ogrando, como a una egua de dstanca, co-
gero prsonero, env ndoo a a Angostura a que hcera
compa a a os o ros reastas.
n ese combate fu herdo Don rancsco L pez de
uroga, h o de comandante Den Bento L pez, que-
dando desde esta acc n truer o para toda su vda. s-
te oca mt en e e rcto rea con to, despu s se
hzo patrota egando a ser Genera de Brgada en e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
84 G RAL MIGU L RAMALLO
e rcto bovano. L pez fu quen sav a Gran Ma-
rsca de Ayucucho, herdo en Chuqusaca en e nefando
mot n mtar, en a puerta de Cuarte de San rancsco,
e 18 de abr de 1828.
Pada due o de agunos fuses se dedc a ns-
trur a sus montoneros en e mane o de as armas, sobre
todo e e ercco de tro, porque como os guerreros te-
n an sempre escas z de muncones y es era muy df c
adqurras, procuraba que sus sodados se acostumbrasen
a no perder un soo tro a esta ense anza se debe, en gran
parte, e temor que os sodados de Pada nspraban a
os de rey y a superordad que gozaban sobre as otras
partdas patrotas de montoneros.
n e campamento de a Angostura, tuvo avso de
que e genera Pezuea conocedor de ncremento que to-
maba su comando, hab a resueto combatro para e eec-
to e Corone Don Sebast n Benavene avanz desde a
Provnca de Cnt con e hermoso bata n que ten a a
sus rdenes. ste movmento se combnaba con a mar-
cha de Comandante Don Manue Ponerrada, que nom-
brado en e ugar de S nchez de easco Sub-Deegado
de Partdo de La Laguna, sa a a su destno con una
gruesa coumna de Cabaer a.
Pada se mt a escaramuzear con ra ambas co-
umnas y cuando eos se reuneron pudo cercorarse de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Gerreros de a Independenca 85
que eran 350 os nfantes y 150 os cabaos, que mar-
chaban contra , toda gente de nea, ben equpada, me-
or armada y munconada que a suya.
endo que era mposbe contrarrestar a tan form-
dabe enemgo, emprend a retrada a a Provnca de
Azero, a que con una parte de a Provnca de Cordera,
obedec a as rdenes de Don cente Uma a, caudo pa-
trota muy prestgado en esas regones.
Pero a as nmedacones de Uu, ugar cercano a
Pomabamba, con sobrada mprudenca y a pesar de re-
ducdo n mero de sus fuerzas, esper Pada a os reas-
tas, contando con a adhes n de os habtantes de esos
ugares.
R pdo fu e combate y en pocos momentos fueron
derrotados os guerreros, Benavente entr en Poma-
bamba vctoroso y tuvo a cruedad de entregara a a ra-
pacdad de sus egones. Cuando stas se cansaron de sa-
queara y cometer voencas y cr menes de todo g nero,
mand que se pegase fuego a puebo por sus cuatro cos-
tados, reduc ndoo a cenzas. (29 de marzo de
1814) (1).
Pada observaba a enemgo .desde e puebo de
Tarbta y au ado por Uma a hzo a una vgorosa re-
(1) Torrente, stora de a revouc n spa-
no Amercana .
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
86 G RAL MIGU L RAMALLO
sstenca. Benavente a pesar de sus doencas, pues a
tercana no e daba reposo, atac con vgor a os patro-
tas, os que rechazados tuveron que retrarse con drec-
c n a Moen (11 de abr de 1814). puebo de
Tarbta asatado por os vencedores, tuvo a msma suer-
te que a nfez pobac n de Pomabamba.
Pada persegudo de cerca por Ponferrada fu to-
tamente deshecho en Mo en, tenendo que retrarse con
os restos de su partda a San Lorenzo, ugar ne pug-
nabe por a espesura de bosque y o fragoso de ca-
mno.
I
S as repetdas accones de guerra hab an hecho
estragos en as as patrotas, no o hceron menos en
as reastas.
Corone Benavente enfermo con as febres pa-
dcas, as como una gran parte de su gente, a que ade-
m s de esas enfermedades era dezmada por os mon o-
neros, que cuando menos se cre a ca an sobre os destaca-
mentos d bes o asados, e termn ndoos sn pedad, a
contnua aarma en que vv an, e recargo de servco,
a ncemenca de tempo, as abundantes uvas y as
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerreros de a Independenca 87
fuertes crecentes de os r os donde muchos de eos pere-
ceron, determnaron a os efes reastas a repegarse so-
bre e puebo de La Laguna, parazando en aguna ma-
nera as operacones empezadas con tanto to.
|efe patroa retrado en San Lorenzo, tuvo que
sufrr fuertes de cepcones que ndudabemente huberan
dobegado otra naturaeza menos vgorosa que a suya.
Lamado con nsstenca por Uma a, pas a puebo
de Sauces, evando consgo cncuenta fuses, un ca n y
agunas cornetas y otros pertrechos mtares, que a fuerza
de audaca y astuca arrebat a enemgo.
ra Don cente Uma a un guerrero sem-sa-
va e, feroz, astuto y desconfado sempre que aceme a a
enemgo o hac a con a segurdad de que era superor
y nunca aventuraba sus gopes por eso es que sus opera-
cones en a guerra de os montoneros no tenen uc-
mento n bro aguno y son tan poco conocdas.
La nfuenca de ste caudo en e Azero era gran-
de, muchos montoneros e obedec an y adem s contaba
con e poderoso eemento de os ndos chrguanos, des-
tros fecheros y muy numerosos en todas esas regones.
Ten a por segundo a un C rdenas de as msmas cond-
cones que su |efe.
Poco despu s que eg Pada a Sauces tuvo avso
de que os enemgos avanzaban, encontr ndose ya en un
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
88 G RAL MIGU L RAMALLO
ugar amado Segura, donde se d o hab an sorprenddo
y hecho prsonera a Do a |uana,
furor de Pada no tuvo mtes y en ese mo-
mento quso voar en socorro de su esposa. Uma a y
C rdenas consutaron ante un Conse o de |efes a conve-
nenca de abrr una nueva campa a y a mayor a opn
por a nmedata retrada a nteror de a Provnca.
ueron vanas as ree or.es, ruegos y ofertas de
Pada, nnguno quso acompa aro y cuando resov
avanzar con sus montoneros en busca de enemgo, Uma-
a no quso entregare as armas que tan confadamente
hab a depostado entre os de su partda.
Las protestas de Pada fueron n tes, os ncrep
am ndoos tradores y cobardes, pero s o pudo ograr
que e devovesen una carabna de uso partcuar, que
ten a en gran estma por ser recuerdo de su padre. Se
e negaron hasta ses fuses que pd prestados y tuvo
que emprender marcha con su gente desarmada.
Desde Uu mand emsaros a Cumbay, d ndoe
cuenta de o ocurrdo y pd ndoe au o de gente y ar-
mas entretanto se dedc a buscar a Do a |uana.
sta no hab a sdo tomada, savando de as garras
de Ponfcrrana en compa a de sus h os y agunos monto-
neros armados, se hab an nternado en as monta as.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 89
Las enfermedades |as feras y e hambre dezmaron y e ter-
mnaron a os fugtvos. Cuando os encontr Pada, Do a
|uana y os suyos estaban cas desnudos y anquados
por e cansanco y e hambre, pr mos a e haar e pos-
trer suspro. Los h os de Pada, Manue y Marano,
que eran su esperanza y su orguo, hab an muerto. . . .
y muerto de hambre ,
door de caudo fu nfnto, permanec ab-
sorto, anonadado, ante tan rudo pesar mas, e sufrmen-
to no dobeg su varon coraz n
Para como de nfortuno egaron os montoneros de
Una a, con orden de evaro prsonero s no quer a se-
guros. rechaz a orden, hzo presente que era Co-
mandante de CSMS provncas con t tuos e peddos por a
Suprema |unta de Buenos Ares, amenaz ndoos que tan
uego como ograse tomar agunas armas a enemgo, pa-
sar a a os domnos de Uma a a castgaro como a tra-
dor.
stando en esta dsputa tuvo avso de que e gran
Cacque Cumbay, que a n hab a de ado sus bosques se-
cuares y as oros de sus grandes r os, se apro maba
con una nube de fecheros en au o de su amgo y aa-
do. A saber esta notca os emsaros de Uma a se re-
traron precptadamente.
12
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
90 G RAL MIGU L RAMALLO
Pada recb a Casqueeno de bo y de acuer-
do con organz una fuerza de fecheros, una partda de
40 hondeadores y adem s un peque o escuadr n de fus-
eros cuyo comando encarg a Capt n Torres. As fu
rehecha su partda.
Marchaban descudados pocos d as despu s a pue-
bo de Tarbta, cuando repentnamente fueron acore etdos
con mpetu por una cabaer a enemga que es mat a-
gunos fecheros. uetos de su sospresa os ndos ro-
dearon a os netes, matando 15 de stos y tom ndoes
armas, muncones y cabaguduras. Los reastas huye-
ron a Tarbta que fu estrechamente cercada y tomada por
asato a amanecer. Cayeron muchos patrotas y reas-
tas en a refrega y os que huyeron fu merced a a ve-
ocdad de sus cabaos.
Despu s de dar un descanso a a tropa muy aumen-
tada merced a as armas tomadas en a tma refrega
partcuarmente en e n mero de fuses, resov sorpren-
der a enemgo acampado en Moen, A amanecer se
reaz esta sorpresa, e campamento rea fu asatado de
mprovso, bertado os prsoneros que e hab an tomado
y todo e matera de guerra.
Luego estabec su campamento en una atun pr -
ma a ugar de a sorpresa desde a que se dvscb:1. a
anura. A atardecer se supo que una gruesa
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 91
na d nfantes y netes marchaban con drecc n a -
ar. ra Ponferrada que con 100 nfantes y otros tan-
tos cabaos ba en au o de Benavente. Los guerre-
ros dspuseron su pan de combae atacando nmedatamen-
te pocos momentos despu s cncuenta reastas quedaban
muertos en e campo de bataa, os dem s se retraban des-
concertados y muchos de eos que ntentaron vadear e
r o consderabemente crecdo, pereceron entre sus turbas
hondas.
bot n de ese d a fu e p nddo a consecuenca de
a partda engros consderabemente y e nombre de
Pada entre os suyos y os contraros crec en vaor y
poder o.
s verdaderamene e traordnaro o que acontec a
con e caudo patrota Lo hemos vsto hace poco a-
bandonado y persegudo con muy escasas armas y mun
cones, pr mo a sucumbr ante os rgores de nfortuno.
Ahora o vemos rehacerse con m s vgor y energ a que
antes, todo merced a su ncontrastabe arro o y a a cega
e que ten a en a ustca de a sagrada causa que hab a
abrazado. a e prestaba su aento soberano, por ea
uchaba y por eso a Lbertad o conduc a a a vctora.
n os momentos en que o de aban tranquo as
ocupacones de a guerra, procuraba organzar y me orar
a suerte de pa s que e hab a sdo encomendado. Per-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
92 G RAL MIGU L RAMALLO
sonamente admstraba ustca, drm a paternamente as
contendas de os naturaes, querendo estabecer a un n
y armon a tan necesara en esos momentos supremos, en
que todos uchaban por tener patra bre e ndependente.
Como todos os guerreros de esa poca, muchas
veces e erc represaas terrbes con sus enemgos ese
era e car cter que hab a egado a tener aquea sangren-
ta ucha, en que a matanza, e ncendo y e e termno,
renaban por todas partes.
e empo o hab an dado os pennsuares, dego-
ando y ahorcando a todos os patrotas que ca an en sus
manos y stos a su vez trataban a os reastas de a ms
ma manera, pero sempre con menos cruedad que aque-
os suya era a terra donde combat an, por tanto era
menor a sa a y e odo que os domnaba a tomar a
necesara revancha.
Pada era duro e nfe be como tene que ser toda
autordad revouconara, y aun cuando su caracter o n-
cnaba a a cemenca, as necesdades de a guerra e -
g an o contraro. Sn embargo, sempre se notan en
menos nstntos sangunaros que o ros caudos que a-
m s deron cuarte a enemgo en se encuentran fre-
cuentemente rasgos de hdagu a y de bondad, a sus prso
neros cas sempre os de a con vda, content ndose con
remtros a nteror c e a frontera, pon ndoes a dspo-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 93
sc n de Uma a u otros |efes de partda. Por todo esto
fu duramente censurado por os suyos. perdonaba a
todos menos a os cobardes y a os tradores.
II
Apesar de as graves ofensas que e hab a nferdo
Don cente Uma a, como hemos vsto anterormente,
Pada as ovd con sus vctoras prmero porque a-
m s guardaba rencor su generoso pecho y uego porque
con mucha frecuenca necestaba de os au os de Uma a
en e terrtoro que domnaba ese caudo, as quebradas,
os bosques y os desfaderos son mpenetrabes y os r os
profundos y torrentosos, de manera que en un caso de, con-
traste e partdo m s r pdo y seguro para Pada era re-
fugarse en esas agrestes sevas y ocupar os desfaderos
con o que estaba seguro de no ser persegudo.
Tamb n debe tenerse en cuenta que e car cter ru-
do y bravo de esos r stcos guerreros, nada os moes-
taba tanto como a supremac a que ograban adqurr os
unos sobre os otros pasados esos ceos, que podemos
amar momentaneos, vov an otra vez a ser buenos ca-
maradas, puesto que os gaba e nter s com n y todos
ten an que au arse m tuamente contra e com n ene-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
94 G RAL MIGU L RAMALLO
mgo, gue era astuto y era arro ado y s os sorprend a
entretendos en sus guerras ntestnas, despedazaba sn
pedad a unos y otros.
Por eso Pada se drg a Una a partcpandoe
cuanto hab a ocurrdo desde su separac n e mansfest
os eementos con que contaba, nvt ndoo a de ar a nac-
c n y a emprender campa a en su compa a, porque un-
tos ser an nvencbes.
Le hac a adem s comprender que a tendenca de
todos os guerreros, deber a ser termnar cuanto antes
con una guerra tan arga y desastrosa como era a que
asoaba a esas provncas, a n de que acabada ea tu-
vesen una paz s da y duradera, de a que tanto se ne-
cestaba para e benestar y progreso de pa s.
A fuerza de nstancas y de promesas, consgu
que Uma a y otro caudo de a Cordera, apedado
Su rez, reforzase su partda, a que con estos eementos
tom mayor mportanca. .
Las uerzas patrotas avanzaron hasta as nmeda-
cones de a Laguna y notando sus avanzadas que os ca-
baos de as tropas reastas pastaban a as oras de
puebo, custodados por poca escota, resoveron apoderar-
se de eos. Pada que ba en esas avanzadas, tom a-
gunos ndos fecheros y apro m ndose a puebo con gran
cautea sorprend ) a os encargado. df a recua que nte-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 95
gra fu arreada a campamento patrota pero advertda a
sorpresa por os |efes reastas, saeron de puebo con
buena fuerza, obgando a os patrotas a emprender una
precptada fuga ().
Mentras esto pasaba a Pada, Uma a, Su rez y
dem s montoneros se ae aron prectadamente con a pre-
sa, hacendo de ea una convenente part a y de ando a
Pada abandonado con pocos hombres os que fueron
persegudos durante tres d as, a cabo de os cuaes, en
Campo Redondo, encontraron toda a partda y o curo-
so fu que no tocaron un soo cabao de os que hab an
arrebatado a enemgo, porque como hemos dcho, todos se
hab an dstrbudo de bot n, menos sus captores.
Agunos d as despu s se tom a sacrst n de a
Igesa de Tomna, que aseguraba que de Chuqusaca sa-
eron dos bataones de nea, con drecc n a esa provn-
ca. Apenas oyeron a notca Uma a y Su rez cuando e-
vantaron e campamento asegurando r a Cordera a
reunrse con e Corone Arenaes, que dec an ven a de
Santa Cruz de a Serra. Como e avso resut ser una
treta para ae ar a os guerreros, Pada e asperado con
p enna o, asat e puebo de La Laguna, que cay en su
poder e 17 de n::.:zo, despu s de una d b resstenca.
(1) PADILLA. s apuntes auto-boffr fcos.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
96 G RAL MIGU L RAMAL LO
Aentado con esta vctora avanz sobre Tomna tomando
poscones en una atura que domnaba as de enemgo,
de manera que os reastas fueron dezmados por os cer-
teros dsparos de os guerreros, pero como eran nume-
rosos, tomaron por ambos fancos a posc n de os patro-
tas derrot ndoos competamente.
Los guerreros se retraron sobre Campo Redondo,
creyendo encontrar a su reserva, mas esta se hab a retra-
docon Su rez y Uma a. ntre tanto e enemgo contnu
su persecuc n, acanzadoos e 11 de uno en queseacab
de derrotaros competamente, a cabaer a pahota, que
no contaba con apoyo aguno fu destrozada en esta or-
nada en a que Pada estuvo a pque de ser cogdo ba
a ser acanzado por un ofca, pero vovendo su cabao
mat de un tro a su persegudor. Con os restos de su
gente pudo trepar una spera y empnada serran a a
pudo contener e avance de enemgo y aun savar agu-
nas mu eres que hab an sdo tomadas prsoneras.
Pas a ar con ob eto de reforzar su guerra,
a supo que Su rez y Uma a se hab an retrado defn-
tvamente a Cordera y tuvo que desstr de su pro-
p sto.
Reunendo su gente con aguna m s que recut en
e puebo, a su en un eevado cerro encargando per-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 97
manecesen a en observac n para evtar toda sor-
presa.
ntre tanto soo pas a a hacenda de Segura,
donde estaba Do a |uana que no o acompa en esta
e pedc n a causa de a enfermedad de sus h as. A
encontr que Do a |uana seputaba a a mayor de eas
que hab a faecdo ese d a . La muerte de |uana, que
as se amaba esa n a, en de door e coraz n de os
her cos esposos, os que agunos d as despu s veron mo-
rr a Mercedes, a tma h a que es quedaba y que era
e encanto y a aegr a de su errante hogar.
door y a desesperac n de os acongo ados pa-
dres no es para descrto en pocos d as ve an su partda
desecha y su hogar enutado: ya no estaban en os dos
ngees que o formaban y que eran e nco consueo de
eos.
Anonadados con tanto nfortuno vagaron agunos
d as por esas sotaras sevas, sn haar un consueo en
su nfnto pesar a suerte no se cansaba de perseguros
pero nada pudo dobegar esos corazones vres que a re-
cordar que su patra ten a necesdad de sus esfuerzos, con-
tnuaron a obra nterrumpda moment neamente. Dos
o ha querdo dec a Pada, y ovdando, me or dcho,
sobrepon ndose a sus pesares soo pens en que a patra
13
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
98 G RAL MIGU L RAMALLO
e g a de mayores sacrfcos y con e coraz n destro-
zado, ambos esposos, tornaron a campamento patrota.
A os esperaba otra decepc n. Dos tradores,
e Capt n Ram n Saazar y e Tenente orberto Cabre-
ra, seducdos por as promesas y d dvas de os pennsu-
ares, trataron de amotnar e campamento y entregar a
su |efe a enemgo.
Durante a ausenca de Pada y a permanenca de
os guerreros en e ar, se hab an verfcado as ne-
gocacones entre Saazar, Cabrera y Ponferrada, de ma-
nera que toda a gente que proced a de Carachmayo esta-
ba entregada a os reastas.
Cuando Pada determn cambar de campamento,
a gente de Carachmayo se neg resuetamente a segur-
o tuvo que dsmuar esa grave fata a a dscpna a
fn de ndagar e orgen de ea.
Interceptadas poco despu s as comuncacones que
evaba un emsaro reasta, descubr a trac n de os
ofcaes mpon ndose de sus acuerdos con Ponferrada.
Pada ca pero durante a noche vadeando e r o que
estaba muy crecdo eg a Carachmayo donde fueron
capturados os tradores y e emparmente castgados.
Despu s de severo escarmento que se hzo con os
amotnados, de ando e grueso de sus tropas a rdenes de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 99
Do a |uana, pas con agunos guerreros con drecc n
a Tomna.
n e tr nsto, por agunos bomberos cogdos por su
vanguarda, supo que sa a en su busca una fuerza con-
sderabe, a a que no pod a resstr. Adem s com-
prend que era n t esperar a fuerza que hab a ped-
do a Sauces y m s ben convno en drgrse a os dom-
nos de Cumbay en busca de au o, cuando e advrte-
ron que un destacamento enemgo es cerraba e paso.
Tomando otra senda que conduce a a monta a,
cooc su gente a cuberto, cerca de os reastas que n-
dagaban e paradero de su partda a agunos naturaes
de pa s a reundos como todos estos es eran muy
adctos y tem an contrarar a os guerreros, e cusaban
a presenca en aqueos ugares de Pada y os suyos.
caudo con audaca ncre be, dsfrazado de cam-
pesno, se acerc a ugar en que e |efe reasta Rva-
Agero nterrogaba a os naturaes.
Rva-Ag ero era muy aborrecdo en a comarca
por su geno desp tco y crue y adem s ste era uno de
os m s actvos y constantes persegudores de os patro-
tas, a os que profesaba un odo morta. n e mo-
mento en que egaba a grupo Pada, dec a: Ustedes
tenen toda case de garant as, yo soo quero a cabeza
de pcaro de Pada y todos quedar n perdonados. o
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
100 G RAL MIGU L RAMALLO .
pudo contenerse e caudo cuando escuch estas paabras
sacando una pstoa a dspar contra Rva- Ag ero que
cay rodando con a cabeza destrozada. Los reastas
sorprenddos en e prmer momento, tomaron a fuga por
todas partes y cuando voveron de su sorpresa, notaron
que Pada con os suyos segu a e camno de a monta-
a, que no es otra cosa sno una spera y estrecha enca-
ada.
Rehechos os reastas uraron vengar a su coman
dante, emprendendo a persecuc n de os patrotas pe-
ro stos hab an recbdo en esos momentos un au o de
25 fecheros que esperaban desde d as antes y que ega-
ron muy oportunamente. As pues aprovechando os
accdentes de terreno hceron cara a enemgo. stos
no tardaron en egar y e ofca que os mandaba carg
sobre Pada, asest ndoe una terrbe estocada que pudo
evtar con a agdad de su cabao, descargando a ms-
mo tempo un tro de pstoa a su enemgo, que cay
muerto en e barranco de a quebrada. Los reastas hu-
yeron aterrorzados (25 de uno de 1814). (1)
Los d as 26, 27, 28, 29 y 30 de este mes y e
9 de uo fueron de contnuados combates, escaramu-
zas, sorpresas y derramamento de sangre en estos en-
cuentros unos y otros sufreron fuertes p rddas, de as
(1) PADILLA. S s npmtes Atto-cgr fces .
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Gt| RRILL ROS D LA I D P D CIA 101
que a peor parte evaban os guerreros, hasta que se
es ncorpor Don Pedro Pada, con un fuerte au o
de tropa. Rehechos os patrotas consgueron e p nd-
dos resutados y abundante bot n de guerra, causando a
enemgo da os enormes y m s de 180 ba as, en as d-
ferentes escaramuzas que se sucederon unas a otras.
nombre de Pada crec de un modo asombro-
so desde entonces os enemgos de a bertad ve an en
un fantasma e termnador que os enaba de espanto y
de pavura.
III
comando de Pada estaba dvddo una parte ope-
raba a sus rdenes y otra a as de Do a |uana. Ade-
m s ten a grupos destacados por una y otra parte, os
que estaban mandados por rate, Cueto, Serna y otros
caudos estas fraccones se ncorporaban o separaban
e os comandos prncpaes, seg n que as necesdades
de a guerra o e g an.
Los reastas que conoceron esta dvs n, se em-
pe aron en segur con tenacdad a partda comandada por
Do a uana, que se drg a a San |uan de Pray con
nmo de esperar en ese punto a ncorporac n de otras
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
102 G RAL MIGU L RAMALLO
partdas que vagaban dspersas. Do a |uana a verse
perseguda con tanta nsstenca, comprend e ntento
de os reastas e nopnadamente camb de rumbo.
ntre tanto Pada tomando e rastro de os persegudores
env a su hermano Don Pedro con un fuerte destaca-
mento de fecheros, a cortares e camno, hacendo m-
posbe toda ret ada.
Don Pedro, gran conocedor de esos ugares, se pa-
rapet en uno y en otro costado de a quebrada de Bado-
hondo, ugar agreste y muy escarpado que forma un es-
trecho y argo desfadero. Cuando penetraron en os
reastas, os ndos que estaban ocutos en as gretas de
as rocas, anzaron sobre eos nubes de fechas, hacendo
rodar a msmo tempo enormes rocas (gagas) con as
que causaron horrbes estragos. La coumna reasta
tuvo que retrarse dezmada.
Pada despu s de esta vctora d ag n descanso
a sus guerreros, que aumentaron en n mero y estaban
engredos con sus trunfos.
Benavente y Ponferrada por su parte, reforzaron
sus bataones con os gruesos contngentes de hombres y
armas que sn cesfr es envaban de as dferentes Sub-
Deegacones, de manera que sempre que mov an sus
cuerpos de tropa, parec an stos numerosos e mponentes,
aunque en su cadad no pod an competr con os soda-
dos de Pada, e que os eeg a soamente entre aque-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 103
os que estaban famarzados con a matanza y e pe-
gro.
Ag n tempo despu s de os sucesos que hemos
menconado, recb parte de Uma a de que e Cacque
Caraypta con 4,000 chrguanos hab a de ado sus se
vas, preparandose a nvadr todo e terroro ocupado por
os crstanos, con nmo deberado de temar Sauces.
Uma a v e nmnente pegro que o amenazaba y ocu-
rr a Pada.
Las nvasones de estes b rbaros en as fronteros
de Departamento de Chuqussca han sdo frecuentes su
ob eto era e robo de ganado y v veres saqueaban as es-
tancas hacendo un buen bot n con que regresaban a sus
gnorados bosques. n estas nvasones am s se daba
cuarte y os b rbaros todo o evaban a sangre y fuego.
Generamente de Chuqusaca destacaban consderabes
fuerzas para conteneros esto suced a entonces con dema-
sada frecuenca y aun no hace mucho tempo hemos vs-
to que agunos cacques se han subevado y ha habdo
necesdad de trataros con dureza. (1)
Pada march a encuentro de Caraypta, confe-
renc con , tratando de atraero a su partdo, porque
comprend a o pegroso de su stuac n, tenendo a os
(1) Subevac n dd Cacque Cwpar en 18...
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
104 G RAL MIGU L RAMALI.O
b rbaros por e fanco derecho y por e frente a Benaven-
te y Ponferrada. Caraypta se puso de acuerdo con Pa-
da prometendo au aro, ceebr ndose entre eos un
tratado de paz y amstad. Ambos efes regresaron sa-
tsfechos a sus campamentos.
b rbaro quebrantando sus pactos, drg se sobre
Sauces, matando agunos crstanos que encontr rn su
camno. Indgnado Pada regres y carg sobre os
sava es, corr ndoos por e espaco de tres eguas conse-
cutvas. estrago que se hzo entre os b rbaros fu
ncacuabe (20 de uo de 1814).
Los sava es castgados como nunca o hab an sdo,
se nfernaron en sus sevas desenga ados de que am s
podr an competr con os guerreros.
Despu s de esta vctora se retr Pada a Segura,
ron e prop sto de fortfcar ese punto, tarto para res-
guardar as fronteras de os avances de os sava es, cuan-
to para tener un centro de operacones seguro e mpene-
trabe, dadas as condcones topogr fcas y estrat gcas
de ugar.
A fu vstado por e c ebre caudo patrota Don
cente Camargo, que derrosdo en e Departamento de
Tar a ba en busca de au os.
Pada o acog con e afecto y dstncones que
tan escarecdo patrota merec a e confr en nombre de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 105
a Suprema |unta de Buenos Ares e t tuo de Coman-
dante de Santa ena y adem s prevno a Capt n Don
Caros Arteaga e dera as armas e stentes en e fuerte
que guarnec a, ordenando a Camargo, que con eas de-
fendese e partdo de Cnt, o que cump debdamente
e audaz guerrero.
I
Pada comunc a Uma a, Su rez y otros guerr-
eros esparcdos en a comarca su resouc n de atacar a
os reastas por tres puntos dferentes, nst ndoos a se-
cundar sus movmentos y partcp ndoes que contaba
adem s de gente organzada de su partda con muttud
de fecheros que e ofrec a e Cacque Cumbay. stas
comuncacones ma osamente escrtas y remtdas cayeron
en poder de os |efes pennsuares, que aarmados con e
pegro que os amenazaba, se pegaron sobre e ar,
ncendando en su retrada os puebos de Barbechos, Ca-
pactaa y San |os . De ar pasaron a La Laguna y
Tomna, sempre acosados por os guerreros, que to-
mando a ofensva resuetamente os persgueron hasta e
puebo de amparaez, regresando Pada a Tarabuco,
14
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
106 G RAL MIGU L RAMALLO
donde se stu esperando e desarroo de os acontecmen-
tos. ntre tanto Uma a, amado con nstanca, hab a
sado de Sauces, stu ndose en La Laguna, sn avanzar
de a como deb hacero.
2 de agosto de 1814 se posson Pada de
famoso cerro de Carretas, sabedor de que Benavente sa-
de Chuqusaca e d a 1 . con nmo de atacaro.
2 fueron efectvamente acanzados os patrotas
hacendo prodgos de vaor en esa memorabe ornada, en
que sufreron todo e empu e de as aguerrdas tropas rea-
stas, au adas recentemente de su Cuarte Genera,
Pada adem s de a gente de su comando, que es-
taba competo, pues se e uneron todas as partdas de
guerreros dspersos, contaba con 1900 honderos man-
dados por |uan Guaparrmach, os que se portaron ad-
mrabemente. Todos os |efes de guerra cumperon
su deber, bat ndose cuatro d as consecutvos, sn que os
reastas puderan desao aros de sus formdabes posco-
nes.
d a 6 se suspend e combate permanecendo
ambos e rctos en sus respectvos campamentos.
Benavente hab a consegudo seducr a nd gena A-
taman, que es ense un desfadero, por e que sn ser
sentdos, pod an atacsr derretente y ocupar as ne pug-
nabes poscones que ocupaban os patrotas.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerreros de a Independenca 107
La noche de 7 se verfc e ataque, asatando os
reastas as poscones de os patrotas por e punto que
ocupaban as tropas comandada por Do a |uana. sta,
sorprendda, resst bzarramente, au ada por os otros
guerreros y especamente por Guaparrmach, que en
o m s rudo de combate fu muerto de un baazo. Los
patrotas tuveron que abandonar sus poscones, pero en
su retrada mataron muchos enemgos cog ndoes dos a-
co etes y una espngarda |e ca n de tres varas y a-
gunos fuses (1).
Un hstorador de esta memorabe ornada dce
La mu er de Comandante Pada despeg tan varon
nmo, que asst a en os ataques y serv a en eos aun
drgendo un ca n de arter a sn mramento a su
gravdez as es que fu ttuada Corone y aun recbe
pens n de stado . (2)
Pada tuvo p rddas consderabes y se retr a
Turuchpa en busca de rate y su partda que operaba
en ese vae, porque sab a o n t que era esperar refuer.
(1) Pada, Apuntes-Auto-Bogr fcos .
(2) S nchez de kasco. Memoras para a
stora de Sova desde e a o de S0 -Manuscrto
pertenecente a a Bboteca de a /Socedad Geogr f-
ca Sucre.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
108 G RAL MIGU L RAMALLO
zos de Uma a, e caudo de as constantes retradas y de
as eternas vacacones estaba adem s desconsoado, no
tanto por a derrota sufrda, cuanto por a muerte deGua-
parrmach, a que hab a amado tanto o m s que a sus
h os.
A fn encontr a rate, que como hab a sdo
tamb n derrotado e d a 21 de agosto y que hu a teme-
roso de que os ndos o entregasen a |efe de Bata n
Coorados, que ven a desde umaguaca a reforzar a
guarnc n de La Pata. Reprenddo por Pada a causa
de poco acerto conque hab a conducdo a fuerza que e
confara, ofc a Corone Arenaes ofrecendo prender y
desarmar a Pada, a que acusaba de ataner a y dema-
sada dureza en e trato que daba a sus subordnados.
Arenaes reconvno speramente a rate, prevn ndoe
fuese m s ea y sumso con e |efe, que en m s de una
ocas n e hab a savado a vda, y a que deb a obeden-
ca y respeto. Con esta amonestac n se termn este
desgracado ncdente.
Pada temeroso de que Benavente se ncorporase con
os Coorados, ogr que Uma a vnese en su au o.
ntre tanto Benavente de acuerdo con os otros |efes pe-
nnsuares, trataba de pasar a Santa Cruz hacendo un
movmento combnado, para sorprender as guerras de
Corone Arenaes, Pada que comprend a m-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 109
portanca de ese movmento, procuraba evtaro a
odo trance.
Uma a hzo saber a Pada que ven a con toda
su gente en su au o,a fn de ncorporarse para que un-
tos procurasen mpedr e paso de os reastas a Santa
Cruz. n e acto Pada se puso en marcha, camnan-
do toda a noche y cuando a amanecer avstaba e puebo
de Tarabuco, ha que d a antes Uma a fu derrotado por
Benavente y que huy de ando muertos gran n mero de
chrguanos.
Observando as operacones de |efe reasta se aper-
cb de que ste dvdendo su e rcto en dos fraccones,
procuraba sempre marchar sobre Sarta Cruz.
Las dos dvsones de esta tropa fueron encomenda-
das a Benamente a una y a Ponfarrada a otra. Pad-
a mtando su e empo dvd su comando en dos par-
tdas, a una drgda per y a otra por su segundo Don
steban ern ndez.
Las dvsones reastas y as partdas patrotas em-
pezaron a e ecutar una sere de evoucones, sn egar a
combatr.
La de Pada ocup suscesvamente cnco veces e
pusebo de Tarabuco, desocup ndoo en seguda, avanza-
do y retrocedendo, toda para evtar qne Uma a, que se
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
110 G RAL MIGU L RAMALLO
drg a a Sauces en pos de recursos fuese persegudo co-
mo o era.
enengo cambando de frente quso atacar prmero
a Uma a, para caer uego sobre Pada, pero este en u-
gar de esperaro, con toda ceerdad se drg a Chuqusa-
ca dando a entender que ba a apoderarse de ea.
Benavente aarmado temendo que a cudad cayese
en poder de os guerreros, reun todas sus fuerzas y vo-
en pos de eos, penetrando precpadamente y en son de
combate en a cudad, crey ndoa ocupada. Pero Pada
que s o trataba de frustrar os panes de os reastas,
evtando e ataque combnado que medtaban sobre Santa
Cruz de a Serra, o consgu con su h b manobra.
A egar a Chuqusaca hab a pasado soamente por
os estramuros de ea, se hab a detendo pocos momentos
en a Recoeta, ba ando uego a Te ar donde estabec su
campamento, retr ndose uego por ua ua a Mo o-
toro y Ptantora.
n ese puebo encontraron os guerreros, cavada
en una pca, a cabeza de benem rto Comandante patro-
ta Don Gregoro u ez, degoado por os tranos.
La cabeza fu qutada de a pcota y untamente
que sus restos enterrada en a Igesa de puebo, con os
honores corespondentes a su case mtar. sta f nebre
ceremona produ o una mpres n profunda en e nmo
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 111
de aqueos vaerosos y duros guerreros, que ndgnados
de ver e modo c mo os reastas trataban a es m s res-
petabes y mertoros defensores de a patra uraron ven-
gar a afrenta hecha en tan nobe |efe.
stando en a ceremona regosa Pada fu avsa-
do que su esposa era acometda por os doores de parto
y adem s que e enemgo avanzaba, encontrandose como
a meda egua de dstanca.
Pada puso en savo a Do a |uana que a pesar de
su recente desembarazo tuvo que ae arse aceerada-
mente evando a cratura en brazos.
Legaron os reastas comandados por Rosa, mtar
acredtado de vaente, y a pesar de que eran m s de dos-
centos todos armados de fus, fueron contendos con n-
contrastabe audaca hasta que os separ a noche entre
tanto Do a |uana y toda a mpedmenta, puderon ae-
arse como unas doce eguas de ugar de combate.
A sguente d a os guerreros vendo a supero-
rdad num rca de sus enemgos, se dspersaron como en
estas ocasones acostumbraban hacer pero Pada, que te-
m a que su esposa no se hubese ae ado bastante a causa
e su enfermedad, con pocos guerreros armados de fu-
s y otros de honda, sostuvo un combate dgno de adm-
rac n por a desguadad deas fuerzas que os sustenta-
ba. Los reastas tuveron numerosas ba as y se ae a-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
112 G RAL MIGU L RAMALLO
ron con e ob eto de rehacerse y entonces pudo Pada re-
trarse tranquamente de campo de bataa, reun ndose a
poca dstanca de , con e resto de su gente que o es-
peraba, de esta manera contnuaron su marcha sn ser

moestados. La n a que nac en momentos tan apre-


mantes, fu bautzada con e nombre de Lusa, ea ha
sobrevvdo a sus padres y tene actuamente descendenca
en Chuqusaca, sendo a nca h a que ha quedado de
os ustres guerreros.
Mentras Pada y os suyos combat an con tanto
vaor en Ptantora, Do a |uana camnaba como hemos
dcho con os equpa es, acompa ada de sargento Romua-
do Loaza y cuatro sodados m s de su escota. stos en
vsta de ugar sotaro, tentados por e cargamento que
conduc an, resoveron apoderarse de , sacrfcando a
Do a |uana que ba descudada evando en brazos a a
recen nacda.
Cuando comprend e ntento de os nfames que a
acompa aban, tomando a a n a en e brazo zquerdo
desenvan e sabe, derrbando de un tremendo sabazo a
Loaza que a acosaba y rechazando a os otros.
Para brarse de estos tuvo que ba ar de cabao
que con su e cesvo br o e mped a defenderse, de mane-
ra que a p bandendo e sabe se met en e r o Gran-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 113
de hasta a cntura s o as pudo escarmentar a sus per-
segudores de os que agunos huyeron despavordos.
ste acto de energ a y de bravura e pca e tempe
de ama y e vaor de a guerrera. Do a |uana es a
prmera hero na ato-peruana, porque es cas mposbe
que e arro o de una mu er pueda acanzar e grado que
acanz e suyo. As o manfesta e Genera Begrano
en un parte ofca que drge a Supremo Drector de
stado Don |uan Manue de Purred n nuestros ecto-
res o encontrar n en e Ap ndce de esta Bograf a, un-
tamente con otros documentos referentes a a ero na
de as Repubquetas t tuo con que tan acertadamente
a denomna e ustre hstorador argentno Tenente Ge-
nera Don Bartoom Mtre, en su notabe obra ttuada:
stora de Begrano y de a Independenca Ar-
gentna .

Con e prop sto de rodear y cortar competamente
e comando de Pada se organzaron en Chuqusaca cn-
co e pedcones, que parteron por as rutas sguentes: La
de Corone mas, Sub- Deegado de Chayanta, que era
a m s numerosa, tom a v a de Torotoro , a de Co-
15
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
114 G RAL MIGU L RAMALLO
mandante Rosa a de Caras a de Doctor Manue S n-
chez de easco, Sub-Deegado de Mzque, a de Ra-
kaypampa a de Comandante Perera, a de Ayque, y
a de Comandante Te erna a de Chngur .

Como se ve Pada estaba competamente rodeado


comprend a que e ob eto de os reastas era estrechar e
c rcuo para no de are sada y sn ttubear arremet con
a partda de Te erna que como hemos vsto estaba s-
tuada en Chngur . Te erna no os afronfarse a os pa-
trotas os que vendo e paso bre sgueron su marcha
mperturbabes a pesar de que e Sub- Deegado de par-
tdo Dr. S nchez de easco, es ntm rendc n, pero
tampoco se propuso atacaros y es que recordaba as d-
ferentes ocasones que tan ma parado o de e guerr-
ero. Sn embargo trat de sobornaro, ofrec ndoe
premos, grados, honores y gratfcacones s abandonaba
a causa de a patra a contestac n a estas ofertas fu
e m s soberano desdan. Sgu Pada tranquo hasta
Tarabuco, donde stu su Cuarte Genera.
A fnes de septembre de 1814 saeron de Chu-
qusaca os reastas en n mero de 500 nfantes y nume-
rosa cabaer a, comandados por os coronees Benavente y
ae, con nmo de batr a Pada en Tarabuco este
avanz hasta e cerro de Carretas, pero vendo a nume-
rosa fuerza contrara se retr a Tacopaya, a supo que
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 115
100 guerreros que hab a confado a rate, se dsper-
saron despu s de saquear La Laguna y cometer toda ca-
se de e cesos.
Acuderon a ese punto e Corone Arenaes desde e
ae- Grande y Don cente Uma a de Sauces, os que
despu s de una madura deberac n, nombraron a Pad-
a Sub-Deegado y Comandante Mtar de aque part-
do -hechos os arregos convenentes, Arenaes y Uma a
torn - a sus respectvas resdencas.
ntre tanto Benavente y ae avanzaron hasto Ta-
copaya ugar que de Pada para stuarse en T0mna
a recb una coms n que en su busca ven a desde
Chuqusaca a envaban as autordades superores y se
compon a de ray Dego Gonz ez, regoso de Convento
de Recoetos, gran orador y notabe por su taento y cen-
cas, y de as Se ores Agust n P rraga y |acnto Carva-
o prncpaes vecnos de La Pata. stos en nombre
de Rey, e ofreceron ses m pesos en pata o a suma
que f ase con m s a Sub-Deegac n de ese partdo y
todo cuanto qusese pedr, con a condc n de que no
estorbara as operacones mtrres que se preparaban so-
bre Santa Cruz y que tomase servco por e Rey.
arrogante caudo es espond . ue con sus armas
har a que de asen e ntento, convrt ndoos en cen-
zas, y que sobre odo a propuesta de dnero y otros n-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
116 G RAL MIGU L RAMALLO
tereses, soo deb an hacerse a os nfames que peean
por su escavtud, m s no a os que defenden su du-
ce bertad como o hac a a sangre y fuego.
Los emsaros tuveron que retrarse sn poder obte
ter una paabra m s de asque evamos anotadas: a
bravura y honradez de guerrero est n fotografadas en
eas, que son tomadas te tuamente de sus apuntes Auto,
bogr fcos, ()
Por esas paabras se comprende que era Pada to-
do un car cter eno de honradez, eatad y patrotsmo.
Para a patra era todo, su coraz n no abrgaba otro
dea, no ten a otra us n que batrse a sangre y fuego
por a duce bertad como tan bravamente o dec a.
regreso de os emsaros caus profunda ndgna-
c n en e campo reasta. Benavente y ae se retraron
a Tarabuco y Presto, de ando marcado su camno con a
desoac n, a matanza y e ncedc. Con os nfortuna-
dos moradores de esa provnca e erceron sn cuento de
depredacones, vctmandoos sn pedad e ncendando
sus hogares como suced en Presto. A retrarse de
ese puebo de aron en una guarnc n de 120 hom-
(1) Boet n de a Socedad Geogr fca Sucre
o. 88. Auto bograf a de Corone Manue Asen-
s o Pada
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 117
bres de bata n de Centro, mandados por e Capt n
Don rancsco Corraes.
Pada desde Tacopaya observaba os movmentos
de enemgo, de manera que a amanecer de 14 de ene-
ro 1815 atac e puebo con 60 nfantes y otros tantos
netes. n e estramuro de a pobac n dstrbuy con-
venentemente sus fuerzas, destacando una guerra de
doce hombres, con e ob eto de que se nternasen en e
puebo a fn de atraer a os reastas que estaban parape-
tados en as casas y partcuarmente en a Paza, en una
de atos con cnco ventanas desde as que hac an un fue
go terrbe.
Los guerreros smuando una retrada saeron de
a paza en competo desorden. nardecdos os reas-
tas con a peea y creyendo rea a fuga de sus adversa-
ros, emprenderon a persecuc n hasta fuera de puebo
a vov caras Pada, pero fue nuevamente rechazado
y persegudo hasta e u ar donde estaba stuada Do a
|uana con a reserva esta carg a os reastas con m-
petu rresstbe, arro ndoos y cerc ndoos competa-
mente, hasta que vendo mposbe toda defensa tuvo que
rendrse Don Caudo Rvero, ofca reasta que hab a
quedado con vda, n esta sangrenta ornada correspon-
den e cusvamente os honores de trunfo a Do a
|uaruu
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
118 G RAL MIGU L RAMALI.O
n esta famosa acc n, dce Pada, mureron su
Comandante e trano Corraes, su af rez, tenente y
dem s ofcaes, tanto que n eos n de su tropa pudo
escapar n un soo taba para dar avso a su Ge-
nera.
sta acc n cost a os reastas trenta y tantos
muertos, setenta prsoneros, much smos herdos cento
dez fuses, abundante munc n y otros pertrechos de
guerra que es o que m s codcaban os guerreros.
Los prsoneros, dce Pada, fueron remtdos a
Uma a por estar muy crecdo e Ro Grande para hacer-
o a Se or Arenaes.
ntre os dferentes autores que hemos tendo pre-
sentes para escrbr esta bograf a, hay una marcada con-
tradcc n respecto a a fecha en que tuvo ugar a acc n
que hemos referdo.
Garc a Camba y Torrente, hstoradores espa o-
es, est n conformes en f ar e mes de enero como poca
en que ea fu brada y Torrente f a e d a 19 de mes
ndcado m s e Doctor Samue easco or en su nte-
resante foeto das de Bovanos c ebres, ndca e
9 de octubre como d a en que se verfc esa ornada, o
que no es crebe, porque e msmo Pada en sus /4/ un-
res en os que tene e grav smo defecto de no marcar
am s as fechas de os acontecmentos que reata, dce:
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 119
que os prsoneros no fueron remtdos a Sr. Arenaes
por as crecentes de r o Grande y es sabdo que en e
mes de octubre ese r o es badeabe sn dfcutad aguna,
tanto que o pasan aun os que va an a p , pero en os
meses dcembre, enero y febrero, en que as uvas au-
mentan e cauda poderoso de sus aguas es mpasabe as
pues e combate de Presto deb haberse efectuado en e
mes de enero y sobre todo es demasado autorzada a
paabra de hstorador espa o Garc a Camba, para no
dare entera fe puesto que evaba e Daro de as ope-
racones mtares de as armas espa oas.
Aun hay otras contradccones a respecto: e autor
de bro ttuado Apuntes para a hstora de a revou-
c n de Ato-Per dce: que tuvo ugar a acc n e 14
de enero, fecha que desde uego aceptamos, pero e msmo
autor se aa e a o de 1816, en contradcc n a Camba y
Torrente que a suponen en e a o de 1815. easco
or a supone en e a o de 1814, mas como este no ha
hecho sno copar femente os apuntes de Pada, que no
ndcan a fecha, no hacemos vaer para nada su opn n
a respecto.
osotros constatando documentos y compusando y
comparando fechas de acontecmentos anterores y poste-
rores, que no et,t n artradchas por nade, hemos dedu-
cdo que fue e 14 de enero de a o de 1815 que se -
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
-120 G RAL MIGU L RAMALLO
br e combate que hemos reatado anterormente porque,
o repetmos, os Apuntes que Pada env de a Lagu-
na en 24 de uno de 1815 a Genera Don Mart n Ro-
dr guez, que e sten orgnaes en e Archvo de Se or
rnesto 0. R ck, quen os adqur de a testamentar a
de Dr. Samue easco or, y que se han pubcado en
e Boet n de a Socedad Geogr fca Sucre, ( os. 33 y
sguentes) as como en e foet n de per dco La Ca-
pta tenen e defecto de engobar todos os sucesos, sn
se aar a fecha de eos n nada que pudera dar uz a
respecto.
Aarmados ustamente |os reastas con os prcgre -
sos y acrecentamento de comando de Pada, destacaron
de Potos a bata n de Granaderos, fuerte en 500 pa-
zas y comandado por Don Mgue Tac n.
Tac n gozaba de ata reputac n como |efe, aun
cuando nunca tuvo ocas n de acredtar su vaor en a
guerra de Am rca era de un car cter sombr o, duro con
e pa s que gobernaba e mpacabe con os enemgos
renddos (1)
(1) MITR . stora de Begrano
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 121
Una vez en Chuqusaca Tac n empez a tomar me-
ddas voentas contra aqueos ndvduos se aados co-
mo patrotas hzo una recuta genera sn dstnc n de
cases n personas, y form con esas atas un cuerpo fuer-
te en 350 pazas, de manera que con as fuerzas que tra-
o consgo y as mandadas por Benavente y ae, se hzo
una respetabe dvs n con a que ocup e puebo de
Tarabuco.
Las avanzadas patrotas que se haaban en ese u-
gar comandado por e capt n Don usebo ada y e
capt n Morera, escaramuzearon geramente con a van-
guarda de enemgo, retr ndose a nteror cuando ya
ven a en su socorro con cncuenta fuseros e capt n Don
Marceno Torres. Todos untos pasaron a Tacopaya
y de a a Te as donde se reuneron con Pada.
Los patrotas contnuaron su retrada de ando a
Capt n Boa os en e Ayrampo, con catorce fuseros,
orden ndosee termnantemente no abanderar ese punto.
Deseando Pado conocer acertvamente e mov-
mento de os reastas, avanz desde ese ugar s o con
ses fuseros de toda su confanza. A poco trecho avst
una descuberta, mandada por un capt n espa o scu-
rruchea. Con demasada mprudenca atoc Pada a es
reastas, y Boa os que como hemos dcho, estaba a cor-
o
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
122 G RAL MIGU L RAMALLO
ta dstanca a retaguarda, creyendo sn duda perddo a
Pada y en ugar de r en su socorro, fug con su
fuerza.
Pada y sus guerreros mpetuosamente acomet-
dos ban batendose en retrada, as egaron hasta Taco-
paya y en e momento en que ban a ser cogdos, scu-
rruchea fu muerto de un baazo por uno de os guerre-
ros os sodados reastas ba aron de sus cabaos para au-
ar a su |efe y os patrotas aprovechando ese momento
desapareceron de a escena, savando as de tan df c
trance en que se haaron comprometdos de un modo
muy mprudente.
Pada sn haber sufrdo p rdda nnguna contnu
su retrada y os reastas ocuparen Tacopaya. Todos os
habtantes fugaron a su apro mac n Tacopaya fu sa-
queada y agunos ancanos y enfermos que hab an que-
dado en e puebo fueron asesnados.
Tac n avanz hasta Soropaya, de donde, f ando su
campamento, en seguda parteron destacamentos de tropa
por todas dreccones en observac n de os patrotas.
cura Mosta o con uno de esos destacamentos ocu-
p e puebo de Presto, cerca de que estaba en observa-
c n e capt n Don Marceno Torres, que en e momen
to que supo a egada de cura resov atacaro. cu-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 123
ra Mosta o acept e combate y apesar de su bzarr a fu
vencdo y prsonero.
cura prsonero de Pada u conducdo a pue-
bo de Aca , no sn haber antes e guerrero tomado de
nformes mportantes sobre as condcones en que es-
taban sus enemgos.
Sgueron muchos encuentros parcaes entre os
destacamentos que tanto Pada como Tac n hab an des-
prenddo de centro de sus fuerzas as venta as as ten an
os unos y os otros, sendo uno de as m s notabes e
que tuveron en e msmo puebo de Presto as partdas
de capt n patrota Saazar y a de sargento mayor rea-
sta Caancha, quen fu vencdo y muerto en a re-
frega.
Tac n despu s de agunos d as de permanenca en
Saropaya, retr su campamento a ampar ez a su vez
Pada, que segu a cauteosamente sus movmentos, se
trasad a cerro de Carretas.
A amanecer de d a 10 de marzo de 1815, Pad-
a abandon su posc n cayendo repentnamente sobre e
campo reasta, sembrando en e des rden y a muer-
te. Rehechos os reastas repeeron a os patrotas
que con agunas p rddas, regresaron a sus poscones.
Temendo una nueva sorpresa Tac n se retr a Chuqu-
saca.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
124 G RAL MIGU L RAMALLO
ntonces Pada retroced sobre Tarabuco para
conferencar a con e corone Arenaes y don ustaquo
Modes su ugartenente, a que au con 40 fuseros,
orden ndoe se reunese con a partda de comandante
rate, porque necestaba tener sus fuerzas stas a fn de
dar comenzo a as operacones que ten a medtadas.
I
n os prmeros d as de mes de abr de I85 a
agtac n y e terror renaban en a cudad de La Pata.
Por todas partes se ve an aprestos mtares, recutamentos
forzosos mpuestos de dnero a vecndaro y cabagaduras
era equea aarma que es precursora de grandes aconte-
cmentos.
Los patrotas espados por os agentes de a poc a
reasta, hababan en voz ba a d ndose esperanzas os
unos a os otros y os godos nterpretaban sus m s no-
centes accones resprando odo y venganza.
motvo de tanta aarma y desasosego era que re-
petdos chasqus avsaron a as autordades que e caud-
o patrota don Manue Asenso Pada, con un respeta-
be n mero de fuerzas, se haaba stuado en ampar ez,
amezando asatar Chuqusaca.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 125
Brgader de os reaes e rctos don Mgue Ta-
c n, Presdente de a Rea Audenca de Charcas, aterro-
rzado por estas notcas, recb un ofco de corone don
Pedro Antono Roando, que estaba en e pr mo puebo
de otaa, de paso para Potos , con una fuerte dvs n de
tropas de nea, en e que e partcpaba que como en e
nsurgente Pada ba a asatar Chuqusaca, aprovechase
su presenca y a de su dvs n en ese puebo para dare
una batda, pues e ataque era ndudabe.
Tac n v e ceo aberto con a oferta de Roando,
y dspuso que ste pase drectamente a ampar ez stu n-
dose en e ugar amado Lokekasa, donde se e ncor-
porar a nmedatamente con todas as mcas que tuve-
ra dsponbes.
Resueto Tac n, con e au o de Roando, a sar
contra os nsurgentes, encarg e mando de Chuqusaca
a odor de a Rea Audenca don Manue |os de Reyes,
de ando para custoda de a cudad una guarnc n de 25
escopeteros, aas rdenes de tenente coronfDon Manue
Boza.
e rcto de Tac n se compon a de as fuerzas s-
guentes:
scuadron Dragones mandado por don Pedro
cheverr a, tenente corone de e rcto.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
126 G RAL MIGU L RAMALLO
scuadr n Lanceros , mandado por e de gua ca-
se, tenente corone rancsco Ostra.
Las prmeras compa as de Regmento de er-
nando II y as de Par|os, que untas formaban
un buen bata n de nea mandado por don rancsco
Marur.
Adem s Tac n contaba con dos pezas de arter a
de cabre de uno. Toda esa tropa era de nea.
Por otra parte contaba con e cuerpo de ounta-
ros dstngudos, mandados por e corone aguac
mayor dea Rea Audenca, don Manue Antono Tar-
d o y Agorreta, y e cuerpo de .Lanceros Urbanos a
as rdenes de capt n don Pedro C rdenas.
Pero aun contaba Tac n con otro cuerpo especa de
tropas que podemos cafcar como eces stcas estas
eran as sguentes: Un esruadr n de Cabaer a era
comandada por e provsor eces stco, cura propo de
benefco de Mcupaya, doctor epe Irarte adem s de
ste otros cuatro escuadrones de cabaer a man-
dados respectvamente por os curas, tenentes coronees
don Caudo Aba, cura de ua qua don Gregoro Ar-
zabe, cura de otaa don Marano uerta cura de am-
par ez y don |uan Manue Manzano, cura de a Paca
de Copavque: stos cnco escuadrones formaban
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 127
un s o regmento mandado en |efe por e cura
Irarte (1).
Ta era a formdabe aan e Mtar, Cv y ce-
s stca, que a as rdenes de brgader don Mge Ta-
c n y su efe de estado mayor genera, corone don Ma-
nue ae, ba a caer sobre os bravos montoneros de
Pada.
A amacer de d a 2 de abr de 1815 todas estas
fuerzas formadas en a Paza mayor de Chuqusaca fue-
ron revstadas y procamadas por su |efe, desfando ue-
go hasta e punto de Lokekasa, donde as esperaba a
Dvs n de corone Roando. msmo d a a horas
12 m, eg e e rcto reasta a puebo de ampar ez,
de donde se retraban os patrotas, cuyas guerras ha-
c an contnuas escaramuzas perdendo pamo a pamo e
terreno.
Tac n descans e d a 3 en ampar ez organzan-
do su pan de operacones y e 4 a a madrugada sa
en busca de os patrotas que o esperaban stuados en e
ya fomoso cerro de Carretas.
e rcto de Pada, s ta puede amarse a sus
montoneros, contaba: con un scuadr n de Cabaer a
1 ase e Parte Ofca de Brgader Tac n,
nserto en e Ap ndce de sta obra.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
128 G RAL MIGU L RAMALLO
era mandado por e comandante don |acnto Cueto
e bata n Leaes , mandado por do a |uana Asurdu
de Pada, e famoso bata n Cazadores de Infante-
r a, tan terrbe en e combae por a certero de sus ds-
paros, a as rdenes de capt n Torres as coumnas de
Serna, Saazar y Mranda ma armadas y un ca n ma-
ne ado por e tenente Berde a.
Adem s acompa aba a os patrotas a numerosa
ndada, armada de hondas y garrotes, que en estos com-
bates mas que de au o s o serv a para formar buto
enga ando a enemgo.
A as 10 de a ma ana de d a 4 comenz a ba-
taa, que fu ruda, obstnada y demasado sangrenta.
Los reastas asstaron as formdabes y escarpadas pos-
cones de os patrotas tres veces consecutvas, sendo
sempre rechazados con grandes p rddas. A fn Ostra y
Marur, sostendos por Roando, ograron apoderarse de
as poscones de os guerreros, que se retraron bat n-
dose en buen orden hasta m s a de una egua de pue-
bo de Tarabuco
Los Curas se portaron en esta ornada con bravura
y Tac n os recomenda muy especamente en e parte
ofca que de a bataa da a Genera Pezuea.
Cnco horas dur este obstnado ccmbate, en e que
os reastas perderon sn n mero de gente, en ndose de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 129
herdos e ospta de San |uan de Dos y muchas casas
partcuares que en Chuqusaca tuveron que dsponer pa-
ra este ob eto. (1)
Corone Don Pedro Antono Roando, a cuyo au-
o oportuno deb Tac n su vctora, contnu su mar-
cha a Potos , con su dvs n competamente dezmada.
Pada despu s de posesonarse en Saropaya y es-
perar a n tmente a Tac n, se retr a puebo de Ta-
copaya, donde o esperaba e Corone Arenaes, proceden-
te de ae Grande, de donde vno conducendo una co-
umna de 200 fuseros. A pocos d as e caudo Mo-
des se un a eos con 40 hombres que a sus rdenes
destac d as antes Pada. Modes hab a cumpdo su
coms n, recogendo de poder de Comandante rate dos
ca ones y agunos fuses, as como otros pertrechos de
guerra.
Todas estas armas, como hemos vsto en e curso
de nuestro reato, pertenec an escusvamente a Pada
eas hab an sdo tomadas de enemgo por y sus gue-
rreros a costa de naudtos sacrfcos, porque s o de
este modo era posbe armar a esos montoneros, t que con
(1) PADILLA. Apuntes auto-bogr fcos Par-
te de Brgader ac n a Genera |Ptsuea.
17
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
130 G RAL MIGU L RAMALLO
arro o ncre be, espon an su e stenca con e s o ob eto
de arrebatar armas y perechcs de guerra a sus enem-
gos.
La mayor parte de esas armas sn de are sno muy
pocos fuses, as tom e Corone Arenaes, pretestando
una mportante e pedc n que ten a que practcar y en
vsta de eo Pada, que en esos momentos se haaba
muy enfermo con as ebres ntermtentes que son e
azote de esas pobacones, e ced un ca n y a espn-
garda de tres varas que pose a, as msmo e d 50 an-
zas, otros tantos sabes, muncones y otros pertrechos de
guerra, ced ndoe hasta bestas de carga y sodados mon-
tados nada e cus dar a Arenaes que como dce Pad-
a: Dcho Se or desde que entr en e terrtoro de a
frontera, no gast un s o maraved en e sort n de su
gente n tuvo a mas eve acc n de guerra hasta en--
trar en a paza de Chuqusaca. (1)
Interrumpremos aqu moment neamente e reato
de os sucesos que nos ocupan, de ando a Corone Are-
naes y a Tenente Corone Pada ocupados en sus arre-
gos b cos, para e poner geramente os sucesos que en
esta poca se desarroaban en e Ato-Per , a fn de que
podamos reanudar esos acontecmentos con es que ree-
(1) |TRs. stora de e)grauo
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 131
rmos, donde fuere convenente hacero, a fn de dar a
nuestros ectores una dea de os sucesos de a guerra de
a ndependenca, cuyo reato en a parte que de ea e
toc a a Provnca de Tomna, o estamos hacendo am-
pamente.
II
Los a os de 1814 y de 1815 fueron memorabes
en e Ato- Per por as e accones y actos n ustfcabes
cometdos por os scaros de monarca absouto, que era
en spa a desprecado por propos y estra os, a causa de
esa mbecdad est pda que caracterza a os d spotas de
razas degeneradas.
Los puebos de nteror fueron saqueados e ncen-
dados, como suced con os de Chayara, Tomna,
Presto, La Laguna, Pomabamba, Tarvta y otros cento,
cayos nombres ser a cansado enumerar sus habtantes
evados a Ba o Per prsoneros y a venddos como
escavos a os due os de v edos y ca averaes.
abando de estos sucesos dce un notabe hstora-
dor. Derramados os peruanos por as provncas de
Cochabamba, Potos y La Pata fatan e presones ca-
paces de manfestar con e acttud a nhumandad con
que trataban a sus habtantes muchas personas ds
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
132 G RAL MIGU L RAMAT O
tngudas fueron utra adas por os sodados en as ca
es p bcas, donde se es desnudaba de sus vestdos y
conduc a arbtraramente a una prs n.
Se confscaron y venderon en p bca subasta es
benes de os emgrados y otros se destruyeron por e
b rbaro pacer de hacer da o. Se cre comsones m
tares que ba o e t tuo de Trbunaes de purfcac n,
e erc an todo g nero de venganzas, sn a menor res-
ponsabdad n pegro: se enaron as c rcees y os
presdos con a gente que creyeron patrota. Un
va a Patra e presado, un suspro por as desgra-
c as de sta, fueron cr menes que se castgaron con
grandes mutas, con azotes, sn dstnc n de se o n
edad. Se conden con penas afctvas a os padres
por sus h os, a stos por aqueos y a as mu eres por
sus mardos. (1)
Ta era e cuadro desoador que ofrec a e Ato- Pe--
r en e prncpo de Sgo I .
L s provncas Argentnas, as que entonces perte-
nec a nuestro terrtoro, no pod an ver con ndferenca
que en se ense oreasen os sat tes de os pennsua-
res, preparando desde un e rcto que avanzando por
Sata y Tucum n deb a reconqustar e gran terrtoro que
(1) U OS PATRIOTAS. Apuntes para a stora
(e Ato-Per .
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G RRILL ROS D LA I D P D CIA 133
qued desmembraro r|e a corona de spa a desde e go-
roso 25 de Mayo de 1810, en que a actva Buenos A-
res se decar bre e ndependente de a domnac n de
a metr po.
Un tercer e rcto se hab a organzado en as pro-
vncas de C rdova, Tucum n y Sata este no era otro
que e e rcto au ar de Genera Begrano, destrozado
en capugyo y Ayuhuma, que se reorganzaba enton-
ces a as rdenes de Genera Caros Mar a Abear y que
estando ya muy pr mo a partr a su destno fu sust-
tudo por e Genera Don |os Rondc u.
ste deb a abrr a campana sobre e Ato-Per
que como dce un ustre hstorador: era e paenque don-
de deb a decdrse as contendas de os rreynatos de
Per y de R o de a Pata, convertdo en Provncas
Undas a as que perenec a e Ato-Per y cuyo do-
mno se dsputaban ambos. Los dos procuraban
herrse en e coraz n buscando e uno e camno de
Buenos Ares y e otro e de Lma. (1)
Genera Ronde u seg n o uzga su compatrota
e Genera Mtre, en a obra tantas veces ctada por no-
sotros era un hombre de recto uco, pero sn as uces
de a nsprac n de porte grave y car cter ago ap t-
(1) MITUS. t stora de Bdf/rano.-.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
134 G RAL MIGU L RAMALLO
co, ama serena, reconocdo por todos como un patrota
abnegado y vrtuoso y un sodado de buena escuea.
n otra parte a ade: Ronde u carec a de tempe de
hombre de mando, no tenendo por otra parte, as ns-
pracones de guerrero n os taentos de organzador
mtar como o manfest despu s.
Ta era e Genera que conduc a e tercer e rcto
au ar de Ato-Per y que ten a que medrse con e
acredtado Genera Pezuea, h b y e perto mtar, co-
mo o prob en a ruda y df c campa a que sostuvo a
fuerza de a energ a y pr ctca per adqurdas en esta
sangrenta y arga campa a.
Aberta ea en os prmeros d as de mes de abr
de 1815, e e rcto patrota empez sus operacones con
e avance de su vanguarda, compuesta de 500 hombres
de nfanter a y cabaer a y as mcas rreguares de
Gemes.
n una rancher a cerca de av amada Puerto
de Marqu s, fueron sorprenddos 250 reastas manda-
dos por e Comandante Don Antono g), e msmo |e-
fe que en 19 de febrero de msmo a o, sorprend en e
Te ar a vanguarda patrota comandada por e Corone
Don Mar n Rodr guez.
uedaron en e campo de combate gran n mero de
muertos y herdos g con pocos de os suyos, pudo es-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerreros de a Independenca 135
capar de a sorpresa que fu drgda y e ecutada por e
Mayor Genera de rcto de Ronde u, don rancsco
ern ndez Cruz.
21 de abr tuvo conocmento Pezuea de de-
sastre de Marqu s y evantando su Cuarte Genera de
Cotagata, cruz a Cordera de os raes y tomando
e camno de despobado eg a Chaapata e 9 de mar-
zo de 1815.
A desacampar de Cotagata hab a ordenado Pezuea
que as fuerzas que guarnec an La Pata, Potos y Co-
chabamba, se reconcentrasen en Oruro, de manera que a
su egada a Chaapata encontr a Tac n y os otros |e-
fes de as guarncones ctadas.
Tac n de Chuqusas e 30 de abr y Pada
que observa sus movmentos de cerca, e d a 3 de mayo
ocup Chuqusaca, donde fu recbdo e afamado caud-
o que era a esperanza de os patrotas y e terror de as
tropas de Rey de spa a, entreos trasportes de bo
y os v tores de os patrotas, que no se cansaban de ad-
mrar a aqueos s bros y toscos guerreros, que a ma-
gnac n de puebo pntaba con tan dstntos coores.
Lo que am m s a atenc n de a entusasmada
muttud, fu a correcc n y orden de os Leaes a cu-
ya cabeza mpasbe y serena avanzada Do a |uana, n-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
13G Genera Mgue Ramao
dferente a parecer a as demostracones de bo de que
era ob eto.
Se reun un gran conco de puebo, se nombr
nuevo Cabdo y Pada fu desgnado como autordad
cv y mtar de Chuqusaca.
Pocos d as despu s ngres en La Pata e Corone
Arenaes, qu n fu ob eto- de as m s vvas ovacones po
puares y de acuerdo con Pada organzaron sobre a
base de su fuerza, 500 hombres de nfanter a y 350 de
cabaer a, todos ma equpados y peor armados, con os
que fu a atacar Cochabamba, a que a poco cay en su
poder.
A nstancas de Pada se desgn por e Cabdo
a dstngudo Patrota Don |uau Antono ern ndez,
como gobernador Cv de a Pata, quedando Pada e -
cusvamente encargado de mando mtar de todo e de-
partamento. De todo o suceddo d cuenta Pada a
Genera Ronde u, que e 9 de abr hab a ocupado Po-
tos . ste orden a Pada que en e momento de ase
Chuqusaca pasando a La Laguna en donde su presenca
era ndspensabe, tanto para contener a os Tobas que
undos con e Cacque Caraypta asoaban eses puebos,
cuanto para organzar una fuerte dvs n con a que de-
ber a ncorporarse a rcto para prosegur a campa a
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerreros de a Independenca 137
y adem s para que procurase a e rcto patrota todos os
au os que haase oportunos.
Pada part de Chuqusaca con as pocas armas
que e de Arenaes y entre tanto a Cudad fu ocupada
por e corone Don Mart n Rodr guez, nombrado por
Ronde u Presdente de a Rea Audenca de Charcas.
Ogamos o que dce a respecto e respetabe autor de os
Apantes para a stora de Ato-Per , hoy Bo
va que escrbe con e pseud nmo de Unos patrotas
d a 9 de dcho mes (Abr de 1815) eg e Gene-
ra Ronde u a Potos y con fecha 13 decret e se-
cuestro de os benes de todos aqueos que hab an do
a aumentar as as de enemgo quedando ba o a pro-
tecc n d as armas de a patra as propedades de os
que permanec an en sus casas esta orden se ev a
eecto con as voencas que trae consgo a repre-
saa .
Los habtantes de La Pata hab an depostado su
dnero, aha as y pata abrada en os monasteros,
temendo que os ndos y guerreros de Pada hce-
ran o que en Potos hceron os de Porco. Sabedor
de os dep stos e Corone Mart n Rodr guez, Presden-
te nombrado por e Drector, mand sacaros hzo
que se os evasen a su casa sn cuenta n raz n: en-
18
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
138 Genera Mgue, Ramao
vano soctaron su entrega sus due os, unos porque
eran patrotas conocdos y otros por no estar com-
prenddos en a orden Rodr guez desestm todo reca-
mo, respondendo que deb an ser benes de os emgra-
dos a Oruro con as tropas de Rey.
n seguda de tan soez mane o, sorprend Rodr -
guez a vecndaro de esa Cudad e dez de agosto con
un paso atrevdo y dencuente. ab a ntrgado con
os ndvduos de a Muncpadad para que adopten e
goberno federatvo, antes de consegurse a ndependen-
ca, o nombrasen Supremo Drector de a Provnca
de Pata, y aque d a se present en e Cabdo a u-
rar e cargo de ta: e puebo o eg a saber por as
savas con que feste su recepc n. La caamdad m s
grande no habr a acongo ado tanto a os amantes de a
bertad como este hecho mprevsto, a mtad de a Pro
vnca estaba ocupada por e e rcto de Pezuea: e Gene-
ra Ram rez depu s de haber sometdo as provncas
de Cuzco, Arequpa y Puno a domno de Rey ha -
b a entrado en Oruro e 25 de uo, trayendo m s Iro-
pas de as que ev a Per . Debtar a acc n de
Goberno, dvdr e pa s en taes crcunstancas era
entregado nfabemente a enemgo.
unce d as dur a farsa de nuevo Drector, por
que ben nstrudo Ronde u de cuanto hab a pasado en
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 139
Chuqusaca, nombr a Don |urn Antono ern ndez
Gobernador Intendente de La Pata, am a Rodr guez
a e rcto y orden a devouc n de os dep stos- sta
no se pudo cumpr en e todo, porque mucho se hab a
sustra do rompendoas arcas y barres en que estuve-
ron, y s o se devov una parte de a pata abrada
que Ronde u env a Banco de Potos .
III
n Aymaya, Macha, Pocoata, Chayanta y otros
puebos m s de ese partdo, se haaban acampados
5,000 hombres mandados por e Supremo Drector Ge-
nera Don |os Ronde u.
La enttud, ndecs n y fata de preparatvos de
guerra hab an detendo hasta prncpos de octubre de
1815 a reconcentrac n de as fuerzas patrotas que se
evaba con una cama ne pcabe.
ntre tanto Pezuea recb a refuerzos de todas partes.
De Che se e ncorpor e bata n Chates, tray ndoe
un poderoso contngente de v veres y trenta y dos cargas
de armas, muncones y pertrechos de guerra que e -
rrey acababa de remr hasta Arca en e paebot Merce-
des . namente se e ncorpor e Genera Don |uan
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
140 G RAL MIGU L RAMALLO
Ram rez con a dvs n que acababa de vencer a Pneo
y Pumacagua, y ven a engre da y aumentada en n mero
odo este formdabe refuerzo o recb e Genera Pezuea
en Chaapata donde ten a estabecdo su cuarte Genera,
stu dose os cuerpos de su mando en os puebos Condo-
Condo, Poop , Sorasora y Oruro.
e rcto patrota tuvo tamb n un poderoso refuer-
zo y fu e que e ev e actv y patrota Corone Arena
es, en dos hermosos bataones de 400 pazas cada uno,
formados en e Departamento de Cochabamba, que se n-
corporaron a e rcto con a denomnac n de Regmen-
to 12.
Pada tamb n env a e rcto un buen contn en-
te de v veres y cabagaduras, como se manfesta en os
documentos pubcados en e Ap ndce.
msmo avaz con a for de sus guerreros a pe-
dr un puesto en as fas de as huestes que comandaba
e Genera Ronde u, egando con su dvs n hasta Pocoa-
ta. n un prncpo se e destn a contrarrestar as
operacones de as ndadas que en favor de a causa de
Rey evantaron os Curas uego tuvo que regresar a a
Provnca de Tomna, de ando a me or parte de sus gue-
rreros ncorporados en os Bataones de e rcto Argen-
tno. A se d o fuere a su provnca, porque os b r-
baros hab an otra vez nvaddo os domnos de os crsta-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RII.L OS D LA I D P D CIA 141
nos. orden que tuvo que obedecer tornando a a Sub-
Deegac n con poca fuerza y muy ma armada.
Amargado profundamente e patrotsmo de caudo
arrb Chuqusaca e 16 de Octubre, evando consgo a
Do a |uana y a muchos de sus guerreros. Goberna-
dor Intendente Don |uan Antono en ndez o recb con
demostracones de afecto y despu s de agunas d as de
descanso en a cudad contnu su marcha a su des-
tno (1).
o podemos comprender porqu e Genera Ronde u,
antes de oma ae ar a de su e rcto a todos os caudos
patrotas que e pont neamente se e presentaron con re-
cursos de hombres, v veres, ac mas, anmaes de sa y
otra case de au os. Lanza y rate fueron envados
a orte, despu s de de ar sus partdas ncorporadas en
e e rcto au ar, gua cosa se hzo con a partda de
Camargo que tuvo que regresar a Cnt, en fn todos os
(1) )r. easco or en su da de Bova-
nos C ebres asegura que Do a |uana combat en
uroa a frente de su bata n Leaes hacendo pro-
dgos de vaor, o que no es certo. Dofa |uana re-
gros a Tom a con su esposo, como o prueba a corres
pendenca de Pada con ernandez, que e msno e-
asco- tor pubca en a obra ctada.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
142 G RAL MIGU L RAMALLO
que sobresa an en a guerra de montoneras, tuveron que
tornar a sus Repubquetas, que permanec an competa-
mente tranquas,puesto que e e rcto rea reconcentrado en
C aapata no trataba de subyugaras. Los habtantes de
eas bres de os azares de a guerra de que eran v ct-
mas, respraban tranquos sn pensar de manera aguna
turbar su apetecdo descanso de modo que Ronde u nada
pod a temer de eas. ntretanto ae ando de su Cuarte
Genera hombres vaentes a toda prueba, patrotas como
no pod a encontrar otros y que e erc an nfu o en as
huestes que au aron a rcto, no hzo sno separar de
su ado, brazos aguerrdos que pod an haberse utzado
con mucho to y que ta vez hubesen sdo m s tes
que otros que ten a cerca de , como o ha demostrado e
curso de os acontecmentos que prosegumos.
La conducta de Ronde u con os guerreros Ato-
peruanos pudo haber sdo e germen de posterores desa-
venencas y rvadades sn cuento. Caro est que esos
patrotas a verse ee ados de teatro de as operacones
donde os amaba su profes n y su vaor comprobado en
cen combates, puderon despu s de trunfo de os reas-
tas permanecer nactvos, especando e desarroo de os
sucesos, porque se comprende que se retraron contrarados
con e desare que se es hab a nferdo. Pero en sus
grandes corazones e resentmento no haaba cabda y
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 143
aun a pesar de haarse su dgndad y amor propo ofen-
ddos, todo o caaron, sguendo sempre con su entusas-
mo y ardor a ucha comenzada.
Despu s de muchas marchas y manobras estrat g-
cas que no nos corresponde referr, e rcto Au ar de
Buenos Ares fu otra vez batdo en a quebrada de Sp-
Sp y aturas de uma, ugar que ha dado su nombre
a a sangrenta bataa en que e Genera Ronde u fu
competamente derrotado por e Genera Pezuea, e 29 de
novembre de a o de 1815.
Los patrotas tomaron os dferentes camnos que
conducen a Chuqusca y Pofos en competo desorden,
persegudos por os reastas.
Cu nta dferenca de esta fuga desastrosa a as ben
organzadas y ordenadas marchas en retrada que e ecut
este msmo e rcto, cuando o drg a e nobe Genera
Begrano Todos es veteranos sent an m s que nunca
a ausenca de h roe de Tucum n y Sata
Genera Ram rez march a Chuqusaca y Oa-
neta a Potos . ste |efe e 16 de dcembre sorprend
e puebo de Ptantora, tomando en prsoneros a es
Comandantes |os Burgos, y ernando y Andr s Saazar
dstngudos ofcaes que de Pada con os guerreros
que se ncorporaron a rcto Au ar. stos nobes
patrotas despu s de desestre de uma se regresaban
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
144 G RAL MIGU L AMALLO
con agunos pocos guerreros en busca de su |efe e cu-
sado es decr que todos fueron en e momento nmoados
por e feroz Oa eta.
Genera Ronde u que ba en retrada, eg a
La Pata e d a 7 de dcembre desde a drg a Pa-
da e ofco que pubcamos, as como e que, de puebo
de a Laguna, contest e arrogante guerrero ese ofco
est fechado en 21 de dcembre por este documento se
e pca e estado de os asuntos de esa pora entre os
Ao-peruanos y sus au ares y aados.
tenor tera de esos mportantes documentos es
como sgue:
Cuarte Genera en Marcha.
7 de Dcemdre de 1815.
Se or Corone:
Despu s de contraste de nuestras armas en os
campos de uma me hao en retrada con drecc n
a a cudad de Sata, donde cuento con eementos de
refuerzo, debendo uego tomar de nuevo a ofensva
para vover sobre ms operacones de guerra. star
de regreso sn que pase mucho tempo. U. S. que ha pres-
tado a a causa de a patra tan constantes y dstn-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 145
gudos servcos, debe ahora redobar sus esfuerzos pa-
ra hostzar entre tanto a enemgo sn perder os me-
dos m s actvos y que sean magnabes para o que
queda U.S. autorzado ampamente.
U.S. como comandante en |efe de Departamento
que e est encargado bre as rdenes precsas para
reconcentrar ofcaes y tropa rezagados y recoger e ar-
mamento.
spero que en esta ocas n ser U.S. tan dgcn-
te y entusasta en obsequo de a Santa Causa de a
Patra, como ha sdo e empar y benem rta su conduc-
ta y su vaor desde un prncpo en todos tempos.
Dos guarde a U.S
|os Ronde u.
Se or Corone Comandante en |efe de Departa-
mento de Chuqusaca, Don Manue Asenso Pada,
Contestac n |e Pada.
Reservada
Se or Genera: .
n ofco de 7 de presente mes, ordena U.S,
hostze a enemgo de quen ha sufrdo una derrota
19
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
146 Genera Mgue, Ramao
vergonzosa o har como he acostumbrado hacero en
m s de 5 a os por amor a a ndependenca, que es a
que deende e Per , donde os Peruanos prvados de
sus propos recursos no han descansado en 6 a os de
desgracas, sembrando de cad veres sus campos, sus
puebos de hu rfanos y vudas, marcados con e art-
to, e uto y a msera: errantes os habtantes de 48
puebos que han sdo ncendados: enos os caabozos
de hombres y mu eres que han sdo sacrfcados por a
ferocdad de sus mpacabes enemgos: hechos e opro-
vo y e udbro de rcto de Buenos Ares, ve a-
dos, desatenddos sus m rtos nsoutos sus cr dtos y
.en fn e h o de Per mrado como enemgo, men-
tras e enemgo spa o es prote do y consderado: S
Se or, ya es egado e tempo de dar renda sueta a
os sentmentos que abrgan en su coraz n os hab-
tantes de os Andes, para que os h os de Buenos A
res hagan desaparecer a rvadad que han ntroduc-
do, adoptando a un n y confundendo e vcoso or-
g o autor de nuestra destrucc n.
M e empares de horror puderan haber rrtado
e nmo de estos habtantes que U.S. ama en su
au o. La nfame conducta .... que con e mayor
esc ndao deshzo, reba y ofend e vrtuoso Rec -
mento de Chuqusaque os que hab an sado a morr
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 147
por su patra (1) a prs n de os Coronees Centeno
y C rdenas por haber hostzado a Goyeneche y de-
btado sus fuerzas para que as batera y premar
a hombres que hab an desoado a mares de habtan-
tes, (pero eran de Per ) a pena mpuesta a os a-
egrandnos por haber propuesto destrur a os ene-
mgos para vengar sus agravos y os de a Patra.
La prs n de m persona por haber peddo se me de-
sgne un puesto para hostzar a Pezuea con Ato-
(1) Un hstorador contempor neo habando de os
hechos de Pada dce: gur en a noche de 25 de
Mayo de 1809 entre os ustres patrarcas de a ber.
tad Monteagudo, ud fez) Lemone, ern ndez. A
z rreca y Paredes. n 1811 sa de Chuqusaca a
a cabeza de 140 venes decentes formando una com-
pa a de granaderos, a reforzar Potos . n 1812 ar-
c m un bata n a su costa, que e Genera Begrano
o ncorpor a e rcto derrotado en Ayoma y -
capugyo. n 1815 form guamente un Regmento
de Chuqusaque os maogrados en cma ba o as
c rdenes de Genera Rode u. ue e formdabe cau.
do que sostuvo a guerra contra os espa oes desde
|uno de 1814 hasta a sangrenta bataa de ar
e 14 de Septembre de 181 .
Compendo de a stora de Sova por Deme-
tro ern ndez de C rdova Sucre a o de 1897.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
148 G RAL MIGU L RAMALLO
peruanos, que sempre sn suedo, sempre a su costa,
sn partdos y por soo a Patra, han sacrfcado su
vda y su fortuna con otros mones de nsutos que
han sufrdo en genera todos os puebos desde e pr-
mer mandataro hasta e tmo cadete de Buenos A
res no han poddo mudar e car cter honrado y sufrdo
de os Peruanos: nosotros amamos de coraz n nuestro
sueo: y de coraz n aborrecemos una domnac n e -
tran era, queremos e ben de nuestra ac n, nuestra
ndependenca y desprecamos e dstntvo de empeos
y mandos, ovdamos e oro y a pata sobre a que he-
mos nacdo y donde ha sdo nuestra cuna. La ust-
c a de nuestra causa y nuestros sacrosantos derechos,
vvfcan nuestros esfuerzos y nvean nuestras opera-
cenes contra esta generadad de deas. Gobemo
de Buenos Ares manfestando una desconfanza ras-
trera ofend a honra de estos habtantes, as m mas
de una domnac n oprtsva como a de spa a, han
sdo adoptadas con aumento de un despreco nsur-
be: a prueba es mpedr todo esfuerzo actvo a os
Peruanos, que e e rcto de Buenos Ares con e nom-
bre de au ador para a patra se posesona de todos
estos ugares a costa de a sangre de sus h os, y hace
desaparerer sus rquezas, nega sus obsequos y gene-
rosdad.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 149
Los Peruanos a a dstanca soo son nombrados
para ser zaherdos. Por que haberme destnado a
mando de esta Provnca amga sn os sodados que
hce entre as baas y os fuses que compr a costa
de torrentes de sangre Por que corr gua suerte
e benem rto Camargo mand ndoo a Chayanta de
Sub Deegado de ando sus sodados y armas para per-
dero todo en Spe-Spe Ov dese muy en buena
hora e empe o de Per y sus revoucones de tem-
pos nmemorabes para destrur a Monarqu a S
Buenos Ares es e autor de esa revouc n, para que
comprometernos y prvarnos de nuestra defensa
haber obedecdo todos |os Peruanos cegamente, e ha-
er hechn sacrfcos naudtos, haber recbdo con ob-
sequo a os rctos de Buenos Ares, haberes entre-
gado su opuenca, unos de grado y otros por fuerza,
haber sencado escandaoscs saqueos, haber savado
os e rctos de a patra son detos A quenes se
debe e sost n de un Goberno que se acucho
o es a os esfuerzos e Per que ha entretendo a
enemgo, sn armas por prvare de eos os que se t-
tuan sus hermanos de Buenos Ares
ahora que e enemgo venta oso ncna su es-
pada sobre os qua corren despavordos y saqueando,
debemos sar nosotros sn armas a cubrr sus e cesos
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
150 Genera, Mgue Ramao
y cobard a Pero nosotros somos hermanos en e ca-
varo y ovdados sean nuestros agravos abundaremos
en vrtudes.
aya U. S. seguro de que e enemgo no tendr
un soo momento de quetud. Todas as provncas
se mover n para hostzaro y cuando a costa de hom-
bres nos hagamos de armas, os destruremos para que
U. S. vueva entre sus hermanos . osotros tenemos
una dsposc n natura para ovdar as eensas: que-
dan ovdadas y presentes. Recbremos a U. S. con
e msmo amor que antes pero esta confes n fraterna,
ng nua y reservada, srva en o sucesvo para mudar
de costumbres, adoptar una po tca ucosa, traer of-
caes que no conozcan e robo, e orguo y a cobar-
d a. Sobre estos cmentos s dos evantar a a pa-
tra un edfco eterno. Per ser reducdo prme-
ro a cenzas que a a vountad de es spa oes. Pa-
ra a patra son eternos y abundantes sus recursos,
U.S. es testgo. Para e enemgo est amacenada a
guerra, e hambre y a necesdad, sus amentos est n
mezcados con sangre y, en habendo un n, para o
que ruego a U. S. habr Patra.
De otro modosos hombres se cansan y se mudan.
Todav a es tempo de remedo: propenda U. S. a eo
s Buenos Ares defende a Am rca para os amer-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 151
canos y sno.... Dos guarde a U.S. muchos a os.
Laguna, Dcembre 21 1815.
Manue Asenso Pada.
Se or Genera Don |os Ronde u.
I
Pada reorganz actvamente a Sub Deegac n
de Tomna estabecendo en ese punto su Cuarte Genera
y e centro de todas sus operacones mtares.
La provnca de Tomna stuada entreos r os Gran-
de y Pcomayo es un punto c ntrco donde f cmente
puede comuncarse con Santa Cruz, Cochabamba, Chu-
qusaca y Potos . La posc n de este ugar atend a a
as operacones de Caudo, que nvestdo con e t tuo de
Comandante en |efe de Departamento de Chuqusa-
ca, ten a no s o que atender os asuntos de partdo de
ampar ez, Chayanta, Cnt y e Azero porque en esta
poca su poder era m s grande y mayor su responsab-
dad.
aente y atvo hasta a temerdad, e erc a un do-
mno absouto sobre as muttudes que e rodeaban y era
querdo, respetado y temdo por eas, as como por os
|efes guerreros que obedec an sus rdenes pero care-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
152
G RAL MIGU L RAMALLO
c a de esas dotes especaes que se requeren para adm-
nstrar un pa s convusonado, eno de ncovenentes de
rencas dom stcas y de pretensones bastardas.
Pada s o u un sodado vaeroso pero sn a m s
peque a ustrac n, no reun a as cuadades de un h b
genera y todas sus operacones mtares fueron h as de
aque nstnto pecuar ccn que a naturaeza dota a a-
gunos seres, para que reacen as empresas para as que
est n destnados en a e stenca.
perto |efe de montoneros no ten a rva para ese
g nero de guerra, en que se necesta m s de os pes que
de a cabeza, en a que se debe acometer con a audaca
de e n y retrarse con a ceerdad de gamo. n a
que e vaor supera a a ntegenca y donde a audaca
y a astuca son todo.
Los guerreros mandados por Pada eran a ame-
naza contnua, a pesada de os reastas que no ten an
un momento de reposo. Cuando renddos por e can-
sanco y a fatga se entregaban agunos momentos a re-
poso, despertaban derrepente sorprenddos por os grtos
de Pada Pada mezcados con e estrdente sondo de
os carnes que tocaban a deg eo y e pecuar apapeo
de os montoneros, y ay de eos s ca an en poder de
estos . .,,
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 153
Pada era quz s demasado modesto, conoc a su
fata de uces nteectuaes y se apocaba para aque eos a
quenes os cre a superores a en nstrucc n y saber
de aqu que muchas veces no era ben aconse ado, y en
otras ocacones ced a ante os |efes que sendo sus gua-
es, e superaban en conocmentos o aparentaban teneros
en muy ato grado. sta es a raz n de muchas de sus
fatas y tavez por eso no d cma a m s de una empre-
sa que hubese puesto en verdaderos apuros a os soda-
dos de monarca espa o. Pada con m s nstrucc n y
m s car cter se habr a sobrepuesto a a mayor parte de os
mtares de su poca.
Cuando crec su poder, cundo engros su comando
con os m s fuertes trozos de os dspersos de uma,
cuando se v due o de agunas armas y tuvo ba o sus
rdenes consdebe n mero de ndos, empezaron sus ope-
racones mtares en un campo m s vasto, pero no con e
taento y tno que pod a hacero un ofca de buena es-
cuea, y apesar de sto evado soamente de sus nspra-
cones, puso en m s de un grave confcto a sus rvaes
que e aventa aban en organzac n de fuerzas, en a ca-
dad y cantdad de as armas y en e cauda de conoc-
mentos t cncos, porque a mayor parte de eos eran of-
caes formados con verdadera educac n mtar.
2O
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
154
G RAL MIGU L RAMALLO
Poco tempo hab a trascurrdo desde e desastre de S-
p-Sp y os guerreros en todo e Ato-Per otra vez
tomaron a ofesva, sn tener entonces n una remota es-
peranza de ser au ados por as provncas undas n
por por nade, Los h os de Ato-Per soos, pero sem-
pre tenaces y vaentes, uchaban denodados por su so a-
da ndependenca y por a duce bertad como deca
Pada.
n e norte, Mu ecas segu a frme e ncontrastabe
en Lareca a Camargo proyectando tomar Potos e nva-
dr Oruro Betanzos nterceptaba a nea de operacones
reastas, stuado entre Cotagata y Potos , tomando y cor-
tando cuanta comuncac n proced a de Cuarte Genera
stuado en Cotagata. Urondo, amagaba a cudad de
Tar a Lanza ncontrastabe en os vaes de Ayopaya v-
gaba a Paz y Cochabamba, a que ya no esperaba de
un momento a otro ver as huestes de vaeroso Arenaes,
que hab a tendo que segur en su retrada a e rcto de-
rrotado en uma s o e ndomabe arn s ten a su-
eto e Orente y Pada amenazaba asatar a cudad de
a Pata, enando de espanto a os pennsuares.
Pazuea hab a cre do que con su e rcto vctoroso
r a r pdo como e rayo sguendo as hueas deRonde u
y pc ndoe a retaguarda que pronto, |u uy, Sata,. T
cum n y C rdova, ser an ocupados por sus armas, Pe-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 155
zuea que so aba reconqustar Buenos Ares, dando a
mano a e rcto pennsuar que esperaba e envase e rey
de spa a, e rcto que se dec a navegaba con rumbo d-
recto a Buenos Ares, tuvo que detenerse a sentr e fue-
go de a nsurrecc n que m s mpetuoso y candente que
nunca, amagaba os fancos y a retaguarda de su
e rcto.
Sorprenddo y contrarado tuvo que guarnecer as
pazas de Oruro, Cochabamba y La Paz, con tropas vete-
ranas. Destn a Potos a ya entonces Marsca de
Campo Don Mgue Tac n, con e prmer Regmento de
nfanter a a ae Grande march e Corone Don |aver
Aguar, con e Bata n de ernando II, de que era
|efe, con ob eto de stuarse en ese puebo y apoderarse
de Santa Cruz dea Serra a Ghuqusaca que desocup
e Tenente Genera Don |uan Ram rez y Orosco, que fu
amado con e enca a Cotagata, fu destnado Don |o-
s Santos La era con su bata n de Centro.
La era era un ofca precavdo en e campamen-
te to, s do en e campo de bataa, constante en os re-
veses y pose a buenos conocentos mtares (1).
8 de febrero de 1816 ocup La era e eevado
cargo que de e Genera Ram rez, es decr nternamente
(1) MITR . stora de Begrauo
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
156
G RAL MIGU L RAMALLO
fu nombrado Presdente de a Rea Audenca de Char-
cas.
Gobernador Intendente fu nombrado e Corone
Don cente Sardna y qued a cargo de a |efatura de
Centro e Tenente Corone Don Badomcro spartero.
Don cente Sardna era un vaente y dstngudo
ofca de e ercto espa o, su nombre era conocdo y res-
petado en a guerra que a spa a acababa de sostener
con apoe n hab a fgurado con bro como segundo en
a c ebre partda de Guerreros de Don |uan Mart n,
m s conocdo con e sobrenombre de e empecnado,
Sardna, guerrero osado y en e tr mo emprendedor y
bravo, se dstngu a entre sus camaradas su presenca en
Chuqusaca prueba a mportanca que os pennsuares
daban a esta paza y a caudo que a amenazaba.
Don Badomcro spartero comenzaba su carrera y
a pesar de a emuac n que ten an con sus compa e-
ros de armas, era reputado como un ofca ustrado, de
vastos conocmentos mtares, audaz en e campo de ba-
taa, precavdo en e campamento y prudente en e con-
se o, y ya se manfestaba e futuro vencedor de Morea y
Luchana, Duque de a ctora y Regente de spa a.
As pues a guarnc n de Chuqusaca a compon a
e Bata n de Centro, un scuadr n de Cabaer a, dos
pezas ae Arter a y dos compa as de Mgueetes, con
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 157
m s dos compa as de zapadores a rdenes de spar-
tero.
Pada sempre en acecho, tan uego como tuvo conoc-
mento de a partda de Ram rez, se adeant a Ghuqu-
saca con un e rcto de 4,000 ndos, armados de hondas
y makanas y adem s 300 fuseros, porque no pudo con-
segur m s armas de fuego.
otcoso La era de avance de Pada, reun un
conse o de vecnos entre os m s notabes de a cudad, a
fn de que e ayuden a proporconar os medos de defen-
sa. Los a reundos como es de suponer eran a for y
nata de os reastas, que enos de ardor b co uraban
e termnar a os nsurgentes
s menester confesar que en ese entonces, en todas
as grandes pobacones de Ato-Per , a case m s aco-
modada y que entonces ya se denomnaba decente era a
que compon a a fracc n reasta. Sn embargo, nota
bes vecnos y toda a uventud estudosa y pensadora,
era partdara de as deas patrotas y traba aba a a sor-
dna, para avvar e fuego de a revouc n e ncucar en
as masas de puebo a dea de a ndependenca. La
choada chuqusaque a era en su mayor parte patrota.
Los vecnos acomodados, agunos venes reastas y
artesanos nfuyentes entre a pebe, acordaron formar un
cuerpo, a que se e am scuadr n de otabes,
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
158 G RAL MIGU L RAMALLO
cuya organzac n y mando fu confado a Don Manue
Antono Tard o y Agorreta, Aguac Mayor de a Corte
de a Rea Audenca de Charcas y Corone de Mcas
de S. M. e Rey de spa a.
Aun no estaba termnando en sus acuerdos a |un-
ta de notabes reunda por La era, e d a 9 de febrero
de 1816 cuando se snt en a cudad estruendo, confu-
s n y baruo, Los comercantes cerraban sus amace
nes, os propetaros sus habtacones, as campanas toca-
ban a rebato, y as cornetas generaa en os cnartees.
ra que os guerreros de Pada acomet an Chuqusaca
apoder ndose r pdamente de os barros atos de ea.
La era acud a a defensa de a paza acompa ado
de Sardna, spartero, Rvero (Don epe) y otros |e-
fes, a msmo tempo que Tard o organzaba agunos ve-
cnos armados con os que oportunamente au a as
autordades sorprenddas.
La resstenca opuesta por os reastas fue vgorosa
y ben drgda, consguendo por a superordad de sus
armas y a dscpna de as tropas, rechazar os ataques
de os patrotas, que con naudto arro o, procederon a
asato, e que no surt e ob eto deseado por no egarse a
verfcar a sorpresa en os t rmnos que ten a Pada
cordada con os patrotas de a cudad.
Leg a noche y os guerreros ocuparon as pos
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 159
dones de a Recoeta, a oma amada de Auagas y as
fadas de Scasca y Churuquea, que domnan a
cudad.
La aarma y e espanto eran grandes, sobre todo os
reastas tembaban a escuchar e desapacbe sondo de
os pututos (1) que durante teda a noche hac an resonar
os ndos de os partdos de Tarabuco y ampar ez ade-
m s de stos os dsparos de fus que sonaban cada mo-
mento y os apapeos de os montoneros, aumentaban e
espanto en os moradores de La Pata.
d a 10 se renovaron as tentvas de asato, pero
fueron tamb n nfructuosas, porque os stados ya me-
o organzados ressteron con venta a e tremendo empu-
e de os guerreros, que ma armados no ograron so-
breponerse a sus enemgos. La arter a sobre todo cau-
saba destrozos consderabes, dezmando as masas de n-
d genas que por numerosos grupos penetraban por as caes
de a cudad.
n estos asatos se dstng sobremanera Do a
|uana Asurdu, que a cabao recorr a personamente os
(1) s una espece de corneto hecha de cuer de
vaca, que usan os nd genas a que produce un sondc
bronco y desapacbe. . de A, -
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
160 G RAL MIGU L RAMALLO
cantones, ba o e fuego de as trncheras enemgas (1).
d a 11 e tmo empu e de os guerreros fu
ormdabe Cueto y Mranda por una parte, ern ndez y
Raveo por otra, ograron apoderarse de agunas caes
prncpaes au ados por a pebe, perdendo otra vez e
terreno conqustado por a superordad ncontrastabe de
as armas de sus adversaros.
Dce e notabe hstorador argentno don cente
. L pez: ue o que m s amaba a atenc n a es
reastas era una mu er de gaarda y gent presenca,
que montaba un broso cabao, recorrendo as caes ar-
mada de pstoas y espada, cubr a su cabeza un gorrto
rro o y de hombro a a cntura a envov a un cha cees-
te parec a e ee de as turbas nvasoras as que a se-
gu an con un entusasmo atronador y derante con nd-
ferenca desaaba a muerte, avanzando hasta cerca de as
bocas de os ca ones. Present base por una y otra cae
mpartendo rdenes que a momento eran crmpdas.
combate dur todo e d a 11, en e que atacaron
os montoneros a rayar e aba. Por a cae que ba a a
Santa Teresa atac Cueto por a de San L zaro, Do a
|uana por a que es hoy cae Daence, Raveo y Mran-
(1) MITR . stora de B grano y de a Inde-
pendenca Aryentna omo II.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 161
da y Casaya, Torres, Carro y otros caudos, por to-
das as caes que confuyen a a paza. asato fu es-
pantoso y mucho tuveron que traba ar os reastas para
repeer os asatos. ezmente para eos os patrotas
s o contaban con trescentos fuses, os que repartdos
por todas partes poco o nada pod an contra e formdabe
armamento de sus enemgos.
n a tarde de ese d a a atrevda amazona se puso
a frente de una nueva y formdabe embestda contra as
trncheras parece que quer a hacer un supremo esfuerzo
para apoderarse de eas. Se dce que os sodados de
rey ten an escr puo de hacer punter a sobre tan vaerosa
mu er, a que cada momento se pon a a frente de a bo-
ca de os fuses y ca ones, Dentro y fuera se o a a-
mara a voces os de adentro dec an: s do a |uana
y os de fuera a vtoreaban con ardor. Los msmos
ofcaes reastas seducdos por su vaor y audaca, ha-
b an tendo a gaanter a de ordenar e guardaran aque-
os mramentos, por que os ten a cautvados tanta bra-
vura pero as arremetdas se repet an y cansados de con-
sderara por m s tempo, pues su arro o enardec a a os
asatantes, e corone don Pedro errera efe de os Ca-
zadores de Genera (os erdes) tom un fus y em-
pez a drgre agunos dsparos con buena punter a.
mpezaba a envover e crep scuo de a noche con su
21
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
162 G RAL MIGU L RAMALLO
penumbra a agtada cudad, cuando se v caer a do a
|uana, cuyo cabao. tamb n cay sobre ea. n e mo-
mento a rodearon sus sodados que entre grtos, amentos
y madcones sacaron e cuerpo de a amazona de deba-
o de cabao, que estaba muerto . Do a |uana se az
furosa, estaba evemente herda y sus montoneros que
a adoraban, anzaron estruendosas y derantes acama-
cones a vera en pe sn obedecer sus rdenes a eva-
ron a ugar seguro, pues ea quer a segur combatendo
a pesar de su herda. n toda a nea se suspend e
combate y os guerreros tornaron a su campamento de
donde desapareceron como por encanto.
otcosos os montoneros de que e efe de os er-
des , fu qu n hr a do a |uana, e tomaron odo ta,
partcuarmente os ndos de ampar ez y Tarabuco, co-
mo o demostraron e 12 de marzo de propo a o, a
mes de estos sucesos, en a espantosa matanza que hce-
ron cerca de Tarabuco, de bata n er |es y su |efe,
como ha de verse m s adeante.
n a noche notcoso Pada de que La era pd
refuerzos a Potos y consderando o est r de sus ata-
ques y o mposbe que e era apoderarse de a cudad
por este medo, se retr a ampar ez e d a 12 a rayar
e aba, estabecendo su campamento en ese puebo. Po-
cos d as despu s se retr a su provnca de ando eneo-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 163
mendada a vanguarda a Comandante Don |acnto
Cueto, natura de Chuqusaca, muy acredtado capt n
de e rcto patrota. (1)
Los reastas con aguna cabaer a, persgueron -
geramente a os guerreros, tomando agunos prsone-
ros, que e msmo d a fueron pasados por as armas en a
paza prncpa, en a vereda de Cabdo, acera que
hoy d a ocupan e Paaco Legsatvo y e Consstora.
Para premar e entusasmo despegado por stas
vaentes tropas, en os repetdos ataques que d e for-
mdabe enemgo a a paza, apoder ndose en uno de
eos de agunas caes y aumentando su gaba con
toda a hez de puebo, fu creado un scudo de ho-
nor,| como testmono ndeebe de su fdedad y b-
zana, y a su benem rto Gobernador se e confr a
Cruz de San ernando por tan her ca ressten-
ca. (2)
As dce un autor espa o ocup ndose de ste suce-
so, por a mportanca que e deron os pennsuares
(1) Don | cnto Cueto fue e que dspar e pr-
mer ca onazo e goroso d a 25 de Mayo de 1809, cuan,
do e puebo de Chuqusaca atac e Paaco de- Pres-
dente de a Rea Audenca Don Ram n Garc a Pzarro.
(2) Marano orrente stora de a revou-
c n spano Amercana.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
164 G RAL MIGU L AMALLO
creando scudos y confrendo condecoracones, se com-
prende e arro o de os guerre os y a mpetuosdad de
ataque con , e nombre de Pada acanz grande m-
portanca entre os enemgos que puderon medr su au-
daca y empu e.

Aarmado e Genera Pezuea con as r pdas y
atrevdas manobras de Pada, destac desde e Cuarte
Genera e Bata n amado Guarda de Genera co-
nocdo generamente con e nombre de /os erdes, de-
bdo sn duda a coor de su unforme que era entonces
dstntvo de os cuerpos de Cazadores. ste aguerrdo
bata n de nea fuerte en 800 pazas estaba mandado
por e Tenente Corone Don Pedro errera, bzarro y
dstngudo ofca, notabe por sus conocmentos mta-
res, vaente hasta a temerdad pero tachado de crue y
de mrar con gran menospreco a os amercanos.
La era con este refuerzo, e scuadron formado
por Tard o, su bata n de centro y agunas compa as
m s, de tropa vountara, abr resuetamente campa a
contra os patrotas.
n ampar ez fu moment neamente hostzado
por a vanguarda patrota mandada por e Comandante
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 165
Cueo, que a a apro m c n de os reastas se retr a
nteror de a provnca.
Pada en esos d as hab a de ado e puebo de La
Laguna, pasando a de Pomabamba, tanto para contener
os avances de os sava es, cuanto para camar as que-
reas ntestnas susctadas por dos ofcaes de s.u cen an-
do tan uego como supo a retrada de Cueto y e avance
de La era, se stu en e punto de San |u n, a ds-
tanca de dos eguas y a sud de La Laguna donde La
era stu su Cuarte Genera.
uerendo e caudo patrota cortar a enemgo to-
da comuncac n con Chuqusaca, dvd sus fuerzas de
a sguente manera: n e puebo de ar cooc a
Do a |uana, a fn de que cubrese a zquerda de su -
nea de operacones. Dce e notabe storador Genera
Mtre en su . stora de a Independenca Argentna:
Ten a Do a |uana una guarda de amazonas que a
acompa aban sempre 30 fuseros croos y 200 n-
dos armados de hondas, paos y fechas.
Proongando a curva de su nea haca e sud y oc-
cdente, stu en e puebo de Sopachu a Comandante
Don |acnto Cueto con una dvs n fuerte en 800 pa-
zas, de as que 40 eran de fus, 30 anceros montados y
e resto se compon a de os naturaes, cas todos a cabao
y armados con toda case de rmas.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
166 G AL MIGU L RAMALLO
Tarabuco, que era e punto estrat gco m s mpor-
tante, u encomendado a Comandante Don |os Serna,
natura de Cochabamba, qu n contaba con 40 fuseros
y m s de 2,000 ndos que: con sobrada energ a, amor
e ntrepdez por a sagrada causa de a patra, mraban
con despreco sus vdas per oprmr a enemgo ntru-
so e nterceptar as comuncacones. (1)
sta dvs n en a que se encontraban os Capta-
nes guerreros Prudenco Mranda, Pedro Casaya e I-
defonso Carro, a que se port con mayor denuedo
y bravura, correspondendo a as aspaaconcs y confan-
za de su |efe.
Orden Pada a os Comandantes de dvs n y a
os |efes de partdas suetas que, smut neamente, em-
pezasen a hostzar a enemgo, destacando guerras por
todas partes, para amare a atenc n y marearo con
tantos y repentnos ataques.
3 de marzo, Pada romp as hostdades, to-
mando resuetamente a ofensva, sempre avanzando y
retrocedendo y sn comprometer una acc n decsva.
1) Parte ofca de Don Manue A. Pada a Ge-
nera Rondeau, pasado de La Laguna e 24 de abr de
1816, que tom ndoo de Tomo 2o de os Parte Of-
caes- o copamos en e Ap ndce
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 167
n vsta de a escasa fuerza de caudo, La era o ata-
c e d a ndcado, obtenendo sobre postvas venta as.
Sn embargo de eas perd mucha gente, partcuarmen-
te ofcaes, a os que eran muy afconados os destros
tradores, que como d mos en otra parte, conservaba
sempre a su ado e caudo patrota, cuya fuerza tam-
b n sufr fuertes ba as y entre eas a de un ofca
que fu hecho prsonero y, como de costumbre, fusado
en e momento.
Conocendo e |efe reasta que os patrotas nunca
o esperar an a p frme, n comprometer an con una
acc n decsva, como o hceron e d a anteror, en que
despu s de ses horas de combate en contnuas escaramu-
zas, desapareceron competamente, resov cortares a
retrada, a cuyo efecto drg ndose por a zquerda atac
e puebo de ar, pero a estaba atrncherada Do a
|uana Asurdu, a que o recb con ta energ a y de-
nuedo que o hzo retrarse precptadamente despu s de
dos horas de un rudo combate, de ando 15 cad veres en e
campo |e bataa. A retrarse supo que un destaca-
mento envado a tomar Sopachu fu tamb n rechazado
por e Comandante Cueto. (1)
(1) Corone Pada sostuvo con mucha goa
a bandera de nuestra Patra contra e nhumano Ta_
con. vaor y patrotsmo de este |efe se haba
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
168 G RAL MIGU L RAMALLO
atra do un n mero consderabe de patrotas, a que--
c n-es nspraba confanza su patrotsmo y vaor. Con
e n de oponer agunos obst cuos a sus trunfes, se
orden marchase un cuerpo como de m hombres ha-
c a La Laguna. Aqu o esperaba Pada que hub a
confado a defensa de varos puestos a sus Captanes,
uno de eos, que e parecer u ector ago ruro. a
mando de su esposa mu er muy e traordnara, .Do a
|uana Asurda. enemgo fue competamente re-
chazado despu s de haber dado un furoso ataque y
esta mu er heroca tuvo a satsfacc n de presentar a
su esposo a bandera enemga ( 1 bs) tomada con
sus propas manos. Pada no descans ba o sus
aurees y sn dar tempo a que e enemgo vovese
a. reunr sus fuerzas, os persgu en todas drecco.
nes, encerrando e resto en a Cudad de Chuqusaca.
stora de as Provncas Undas de R o de La,
Pata 1816 a 1818 por e D A U S 1875.
( bs) sta fue a c ebre bandera reconqustada
de La Paz, Per , Arequpa y Cuzco, por cuya causa
fu dstngda con un magn fco bordado. Por esta
acc n a Se ora fue premada por e Goberno con e
grado y suedo de Tenente Corone.
La Se ora sa a encuentro de enemgo a punto
de ar, donde e enemgo ntentaba cortar a ret-
rada a Pada, su mardo, a que repe competa-
mente matando 15 hombres Gaceta o, 68 de 17 de
Agosto de 1816 .
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 169
asperado La era con tan contnuados contrastes,
nterceptada su comuncac n con Chuqusaca, fato de
muncones y otros recursos, tuvo que destacar a a com-
pa a de tradores de bata n de Centro, confandoa 1
Tenente Casta, ofca vaeroso y e permentado, a fn
de que fuese a Chuqusaca en busca de cuanto e hac a fata
y orden ndoe adem s evase de paso, e ganado y ca-
baguduras tomadas a os naturaes de a Provnca, en as
voentas requscones que se practcaron en ea.
La compa a tuvo que regresar a Cuarte Genera
despu s de un d a de marcha en e que combat sn des-
canso con os montoneros, que e arrebataron cuanto eva-
ba Casta afrm que e fu mposberomper e cerco
de a ndada y de os guerreros.
furor de La era eg a su como cuando re
cb de su tenente e parte de su descaabro, ordenando
a Tenente Corone errera que marchase ccn esa com-
s n a .Chuqusaca, con tres compa as de Bata n
de su mando. errera eno de cora e, ofrec a su |e-
fe hacer un e empar escarmento con os montoneros, e-
vandoos por deante de as bayonetas de sus cazadores.
Pocas eguas despu s de su sada de a La La-
guna os erdes fueron acometdos por nubes de monto-
neros, de manera que en su trayecto, todo o evaron a
22
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
170 G RAD MIGU L RAMALLO
_ /
sangre y fuego hasta que muy cerca de puebo de Tara-
buco, en un ugar amado ampat stuado entre a
serran a de Carretas, tan c ebre en esta guerra, y e pue-
bo ya ctado, encontraron a caudo Don |os Serna,
que os esperaba con sus guerreros y os naturaes de
ugar, tenendo adem s a sus rdenes, como d mos antes,
as Partdas de Mranda, Carro y Casaya.
Los montoneros eargaban sobre os reastas de un
modo dab co, y stos que a prncpo despegaron en
guerras, tuveron que repegarse bat ndose de un mo-
do her co. namente, como empezase a escasear a
munc n, formaron cuadro en e centro de que se cooc
errera evando en a mano e standarte de Bataen,
gorosa nsgna de aqueos veteranos que hab an entra-
do trunfantes en La Paz, Puno. Cochabamba, Arequpa
y e Cuzco y que se hab a enado de aurees en ca-
pugyo, Ayuhurna y Spe- Spe.
Los guerreros hac an banco seguro en as fas
de cuadro y os ndos bramando de furor se arro aban
sobre sendo fusados a boca de arro a fn se am-
noraban as descargas y es que fataban as muncones
entonces con grter a nferna se precptaren sobre os so-
dados con una audaca nfnta, pero nuevamente fueron
rechazados por as bayonetas de aque aguerrdo cuerpo.
namente, escud ndose con os cuerpos de os que eran
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 171
cavados en as bayonetas, romperon e cuadro y enton-
ces empez a matanza. Todos fueron utmados a pa-
os, ncuso os |efes y Ofcaes y s o sav de aquea
espantosa carncer a, un tamborcto de rdenes, a que de-
aron con vda porque era muy n o.
Ta fu e desastroso fn de arrogante Tenente Co-
rone Don Pedro errera y e bzarro Bata n de os
erdes, o sea La Guarda de Genera , e d a 12 de
Marzo de 1816.
Un hstorador comentando este suceso, dce estas
notabes paabras: S a venganza puede aguna vez ser
toerabe, es para aqueos a quenes no se de a otro
recurso que a venganza (1).
La Bandera de Bata n que a encontraron sobre
e cuerpo ensangrentado de errera, fu tomada por os
vencedores y envada a Corone Pada, como e m s
grande trofeo de esta sangrenta vctora.
Aterrado La era a saber e desastre de os er-
des, en e momento emprend a retrada a Chuqusaca,
evantando su campo en a nocn.e de 15 de marzo.
tr nsto de La Laguna a a Capta de Ato-
Per fu una verdadera va-crucs para os reastas.
(1) Apuntes para a stora de a Revouc n
de Ato Per U OS PATRIOTAS.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
172 G AL MIGU L RAMALLO
Ses d as de combate contnuado, ses d as de ucha y de
matanza, de ando e amento para empu ar e fus y ve-
ando os unos para prote er e sue o moment neo de os
otros Cercado por a retaguarda y os fancos por os
guerreros y nubes de ndos que os hostgaron sn ce-
sar, hasta os suburbos de Chuqusaca, donde egaron
e d a 21 de ctado mes.
Ta fu e resutado de a famosa e pedc n en que
La era a sar de Chuqusaca, ofrec a,acabar con Pa-
da y as gavas nsurgentes que acaudaba. Regre-
s derrotado, con gran p rdda de hombres y de armas, y
con e resto de sus bataones destrozados.
I
A a notca de o ocurrdo con a Dvs n de La
era, fu grande a consternac n en e Cuarte Genera.
destrozo de Bata n de La Guarda y a muerte ce
sus efes produ o espanto entre os sodados y deseos de
venganza entre os |efes y Ofcaes de aque orguoso
rcto, que se ve a burado y escarnecdo por un pu a-
do de montoneros.
Genera Pezuea destac una gruesa coumna
compuesta de as tres armas, cuyo mando corf a Gene-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 173
ra Tac n, orden ndoe que a marchas forzadas egase a
Chuqusaca.
Apenas ngres Tac n en esa cudad, cuando empezaron
as persecucones y utra es m s naudtos a sus habtan-
tes, a quenes se abrum con contrbucones forzosas.
La noche de 4 de abr fueron rodeadas a mayor
parte de as casas de a cudad y se tomaron presas a m s
de 200 personas, sn dstnc n de condc n, edad n se-
o, a as que a d a sguente a rayar e aba se as con-
fn a Potos y Oruro. La mayor parte de esos desgra-
cados camnaban a pe, sufrendo os brutaes utra es de
os scaros de Tac n. Las famas que quedaron en a
cudad fueron e ob eto de as persecucones de este b r-
baro y dce un hstorador contempor neo: Se castgaba
como un grave deto a as mu eres que se penaban
co/ e opo a a zquerda, o evaban e vestdo ce-
este: pero a pesar de ceo y vganca de os espa oes
os caudos patrotas entraban a veces de noche en a
cudad, mponendose de o que es conven a (1).
Cuanto m s arrecaban as persecucones ganaba
m s terreno a causa de a Independenca y aqueos gue-
(1) M. |. CORT S. nsayo sobre a stora
de ova.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
174 G AL MIGU L RAMALLO
rreros que en un prncpo eran mrados por e puebo co-
mo feroces chacaes, dspuestos a cometer toda case de
cr menes y que seg n e decr de os reastas: se amen-
taban con carne humana, fueron poco a poco hac ndo-
se smp tcos a as muttudes y aun a as atas cases so
c aes que en vsta de os e cesos y cr menes cometdos
por sus parcaes, abrgaban contra eos odo y temor,
as como car osa smpat a por os que uchaban con tan-
ta abnegac n. vaor y hero smo por a sagrada causa de
a patra.
d a 12 de abr sa Tac n de Chuqusaca, de-
andoa competamente desguarnecda, sn que quedase en
ea n un fus, n un gendarme para guardar e or-
den p bco: Su ob eto fu dar ugar a que a cudad
fuese ocupada por cuaquer n mero de nsurgentes,
con e fn de vover y saqueara . (1)
Pero escuchemos o que dce e notabte hstorador
ya tantas veces ctado, habando de esta famosa e ped-
c n:
Cuando eg (Tac n) a puebo de ampar ez
ten a a enemgo a tres eguas de dstanca, stuado en
1 Apuntes para a stora de Ato Per ..
U OS PATRIOTAS.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 175
e punto de Carretas y en vez de r a buscaro se ae-
, saqueando y quemando a pobac n. zo un paseo
mtar aa redonda de Chuqusaca redu o a cenzas os
puebos de partdo de ampar ez, en os que mureron
quemadas as personas enfermas y as de avanzada edad,
que no puderon hur asesn a cuantos estuveron a su
acance y e 20 de msmo mes de abr vov a a
cudad, de ando e rastro amentabe de sangre, de vo-
encas y cr menes espantosos. ntr metendo por
troeo de sus haza as e ganado que recog de as es-
tancas y prader as y en a punta de as bayonetas
s agunas cabezas de n os y de mu eres. Lmt sus
operacones de guerra a hacer correr as de pa e y a-
trocno, por terras que obedec an sus rdenes y se
manfestaban fees a goberno de Rey odo h o de
pa s era tratado como enemgo que se combate con as
armas. |am s se v en esos ugares un teatro tan
horrbe cuyo aspecto deetaba a ese trano. Sempre
ha sdo a ferocdad un sgno evdente de a cobar-
d a . (1)
A su regreso a a cudad sgu domnando e te-
1 Apuntes pura a stora de Ato-Per .
U OS PATRIOTAS.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
176 G RAL MIGU L RAMAI.LO
rrorsmo y as mu eras de os patrotas fueron e ban-
co de sus ras. Dce e hstorador unes que mu-
chas matronas dstngudas y de a prmera socedad chu-
qusaque a, probaron a amargura de os caabozos y des-
terros: ntre otras muchas Do a Antona Paredes,
Do a |usta area, Da a epa Barrentes, se oras
nonagenaras, Do a Teresa Bustos, (esposa de Don
|oaqu n Lemone) dos hermanas Maava y Do a B r-
bara Cevaos, estuveron en as c rcees, a tma
parec en ea a cuarta fu desterrada a Oruro con
abandono de nueve h os ternos, y o fueron guamen-
te as aavas. Segu a en esta conducta e trano su
esp rtu de opres n que manfest despu s de as de-
rrotas de capugyo y Ayuhuma donde tamb n fue-
ron derrotadas Do a rancsca Bodega, Do a Mcaea
Mart nez de scobar y Do a Rosa Sandova con otras
muchas . (1)
sta tma dstnguda se ora, fu desterrada a
vae de Serpona, en donde pereceron varos de sus es-
cavos por raz n de cma que en ese ugar era mort fero.
(1) nsayo de stora Cv de Paraguay,
Buenos Ares y ucum n Por e Dr. GR GORIO U-
S. -Tomo 39 p gna 530.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 177
a U3 trasadada a a hacenda de Chuquchuqu donde
mur . n estas crcunstancas e Corone Pada ob-
servando os movmentos de Tac n, se haaba en Pres-
to, pues como d mos no se atrev a atacaro en Carre-
tas, concret ndose soamente a robar y a asesnar nde-
fensos. Pada a sabe a notca de a muerte de tan
dsdnguda patrota, pas de Presto a Chuquchuqu con
sus guerreros y una espngarda a h n de hacer os ho-
nores mtares f nebres a a v ctma de trano, a que
era esposa de Se or Ram n Manue Abeca, que desde
a bataa de Guaqu mtaba en os e rctos de a pa-
tra, e que, derrotado tamb n en Spe-Spe, tuvo que
segur a Genera Ronde u en su retrada.
Despu s de soemnzar e funera de a esposa de
patrota y de compa ero de armas, torn Pada a Pres-
to a prosegur sus operacones mtares.

n esta poca eg e correo de spa a avsando
que S. M. e Rey hab a aceptado a renunca que hzo
de rrenato de Per Don |os ernando de Abasca,
Marqu s de a Concorda y que por Rea Orden de 14
de octubre de 1815, S.M. nombraba rrey Provsona
23
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
178 G RAL MIGU L RAMALLO
de Per a Tenente Genera Marqu s de oma, Don
|oaqu n Pezuea, susttuy ndoo en e mando de rcto
con e Marsca de Campo Don stansao S nchez Sa -
vador, que en breve deb a venr a Per trayendo de a
Pen nsua 2,000 hombres para ncorporaros en e r-
cto. Mentras a ncorporac n de ste, que no eg a
reazarse, encomend e mando de e rcto a Tenente
Genera Don |uan Ram rez y Orosco, tamb n nombrado
por S.M. Gobernador Intendente de uto y e Genera
Pezue.a sa e 15 de abr de 1816, con drecc n a a
Capta de rrenato.
28 de mayo de 1816 se presentaba Pada a
a vsta de Chuqusaca con sus natga beshuestes.
Corone La era con 500 hombres de Bata n
de Centro y un cuerpo de cabaer a de nea, cuyo Co-
mandante era Don rancsco L pez de uroga, o atac
con mpetu y bravura, obgando a caudo patrota a
retrarse a nteror de a Provnca.
o pasaron muchos d as de o que refermos, cuan-
do e ndomabe Pada ocupaba os dos Cerros que do-
mnan Chuqusaca, a a cabeza de 6,000 ndos y 200
fuseros con aguna cabaer a armada de anzas.
n e momento de su egada, os |efes guerreros
que sabemos eran ern ndez, Carro, Cueto, Casaya,
Serna, Mranda, Raveo, Bozo, Torres y otros entre os
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 179
que se dstngu a Do a |uana Asurdu, se posesonaron
oe todos os camnos que conducen a a cudad st ndoa
competamente.
Aa saz n gobernaba a Provncaba de Charcas e
Corone Don Rufno acorme, hombre moderado y de
esp rtu pus nme, nada prop sto para domnar una
stuac n como aquea. |efe mtar de a paza era
e Corone La era, |efe de Bata n de Centro, nervo
prncpa de a defensa pero como La era estaba su-
bordnado a acorme, ambos estaban en competo desa-
cuerdo, resutando de esto a desconfanza de os stados
y a energ a de os stadores.
Adem s de bata n ndcado, se haaban en Chu-
qusaca dos scuadrones de nea: e de Puna y e de La
Laguna, con m s e scuadr n de otabes mandado
por e Corone Tard o, Aguac mayor de a Rea Au-
denca. Una Secc n de Arter a competaba a d-
vs n.
acorme hab a mandado construr trncheras con
fosos crcunvaando con estas defensas una cuadra fuera
de recnto de a paza prncpa. (1) Por as dem s
(1) Todas as trncheras y obras de defensa que se
construyeron en a cudad de La Pata, en a poca a
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
180 G RAL MIGU L RAMALLO
caes patruaban sn cesar os cuerpos de a dvs n,
que estaba ben armada y munconada debdamente.
La opn n de acorme era no abandonar e recn-
to de a cudad, mt ndose a guardara mpdendo que
sea tomada por os nsurgentes. La era mpetuoso y
atrevdo era partdaro de as sadas frecuentes.
a a escasez de v veres empezaba a de arse sentr
y os guerreros estrechaban m s y m s e sto, de ma-
nera que acorme se v obgado a segur e dct men
de La era, encomend ndoe as operacones de a 3c-
ensa.
10 de uo atac Pada por sus puntos dferen-
tes y pudo notar La era que soo por una parte de
ataque e fuego de fuser a era nutrdo y concentrado,
deducendo de ah que en ese punto estaba e n ceo de
enemgo e que tampoco a su entender contaba con m s
de 300 fuses.
que nos refermos, y despu s en Tornna y Tarabuco,
fueron encomendadas a a perca de entonces Tenente
Corone Don Badomero spartero, Segundo comandan-
te, de Bata n de Centro y para e efecto se cre una
compa a de apadores que traba aban ba o a drecc n
de este |efe, compa a que despu s se ncorpor a ba-
ta n ctado. ota de autor
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 181
Con esta convcc n atac a Pada con e scuadr n
de La Laguna, tres compa as de Centro y dos pezas de
Arter a. Pada fu rechazado m s a de os estra-
muros de a cudad.
11 se renov e ataque con m s fuerza. Una
uerte coumna patr tca se apro m por a oma de Ca-
rreras, comandada por Don Agust n Raveo. Acud
a La era con e scuadr n de Puna, y Tard o con
os otabes y rechazaron a os guerreros hasta cerca
(e a hacenda de Cataa. ntre tanto Pada con e
grueso de su fuerza asataba a cudad por as caes que
ba an de a Recoeta, obgando a os reastas a guare-
cerse en as trncheras.
Avsado La era regres con e escuadr n Puna y
de punto de Ganero (1) destac a corone Tard o a
fn de que acudese a a oma de Mesa- erde, donde se
hab a trabado otro combate con os guerreros que rehe-
chos atacaron nuevamente por ese punto, en donde estaba
stuado e scuadr n de La Laguna nandado por L pez
|e m roga.
astuto Agorreta tomando a quebrada que parte
por a derecha de Ganero, eg por ea a Mesa- er-
(1) oy. - L s Decas
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
182 G RAL MIGU L RAMALLO
de en e momento en que e cuerpo reasta atacado por
os guerreros y muttud de ndada era derrotado y su
comandante L pez de uroga que hab a ca do de caba-
o, que fu muerto, era cogdo prsonero con otros mu-
chos de su scuadr n. Tard o sav a L pez y a os
otros rescatando as armas y as cabagaduras que hab an
perddo, hacendo adem s prsoneros y entre eos a un
capt n de Dragones de naconadad ngesa, apedado
Rosaro, que desde a derrota de oma serv a a as r-
denes de Pada.
Tard o desde a a trav s de a pampa se drg
con os scuadrones a a Recoeta, pero Pada fu a su
encuentro y o atac bravamente, rechaz ndoo hasta as
trncheras de a paza donde eg cas en competo de-
sorden.
Reorganzados os reastas puderon rechazar a os
patrotas que os atacaban can furor. n su retrada s-
tos tomaron as caes de coego Coorado y a de a Pre-
sdenca (1) Tard o que hab a tomado otra cae pers-
gu ndoos en su retrada, ogr cortares a as dos cua-
dras de a paza (sn duda en a 3 cuadra de a cae
Daence) arremet a u a coumna que mandaba e doc-
tor Bayo comandante de ea.
(I) oy P rez y Audenca.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 183
Bayo o esper sabe en mano y fu desarmado por
Tard o que o hzo prsonero entreg ndoo para que o
condu era a a paza a regdor don |oaqun Caso, que
combat a a su ado, y obsequando a su ayudante e ofca
Chac n, e sabe tomado a guerrero. Tard o contn o
persguendo a os patrotas que se bateren en retrada
hasta e e tremo de a cudad.
Por otras dreccones fueron tamb n en ese d a re-
chazados os guerreros, que de tedas partes se drge-
ron a a oma amada de Auabas de a tomaron os
cerros donde desapareceron competamente.
Tornaron os reastas a a Paza con muchos pr-
soneros que untamente con os cogdos en Mesa erde
fueron fusados a tarde de 11 de uo en |a paza prn-
cpa acera de orte esa msma tarde y en ese msmo
ugar fueron e ecutados e captan Rosaro y e coman-
dante doctor Bayo. (1)
Pada no se ae de a Cudad, sno que ensan-
chando m s e rado de cerco, ocup os camnos y sen-
das que conduc an a ea, ordenando a as ndadas de os
(1) Los datos referentes a estas ornadas, han s-
do tomados de e pedentes orgnaes que e sten en a
bboteca de doctor aet n Abeca.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
184 G RAL MIGU L RAMALLO
departamentos de Chuqusaca y Potos mpdesen en o
absouto a nternac n de v veres y recursos a a cudad.
La escasez se de sentr con m s fuerza que antes y dce
e hstorador Cort s, que ea era ta, que tuvo a auto-
rdad que se aar a cantdad de pan que deb a darse a
cada fama que graves enfermedades resutantes de a
escasez, empezaron a afgra, de manera que e espanto
y a consternac n renaban en a.
III
sto de Chuqusaca que hab a empezado en e
mes de mayo, contnuaba en uo con energ a y vgor.
La era hac a frecuentes sadas por una y otra drec-
c n a fn de ae ar a os montoneros y procurando por
este medo a nternac n de v veres y forra e que cada d a
se hac an m s escasos.
20 de uo pudo sorprender una numerosa par-
tda patrota, mandada por e caudo Mateo Centeno, s-
tuada en a hacenda de Tnteros a tres eguas de a cu-
dad. sa partda custodaba e camno que de Pco-
mayo conduce a Chuqusaca pasando por otaa y am-
par ez. Los reastas se vaeron de un ndo de as
rancher as nmedatas, e que amanezado de muerte en-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 185
se a La era e ugar donde estaba stuado Centeno,
e que atacado repentnamente a amanecer v desvan-
darse su gente por competo. La- era hzo una espan-
tosa carncer a entre esos montoneros, de a que savaron
muy pocos y entre eos Centeno, que deb a vda a a
veocdad de su cabao. Avsado Pada que estaba
pr mo a ugar de a sorpresa, acud a nmedata-
mente con 150 fuseros y 1,000 ndos. Tan uego co-
mo dvs a os reastas, empez e ataque despegando
sus tropas con una cama y serendad que es mpuso
respeto. (1)
La era que o esperaba a pe frme, o hzo retro-
ceder hasta una atura nmedata, desde donde os guerr-
eros contnuaron e fuego con e traordnara energ a y
admrabe acerto os reastas tuveron que ae arse en re-
trada de ando muchos muertos y evando herdos a ca-
pt n de su cabaer a don rancsco Ronde u. Tam-
b n os patrotas sufreron fuertes p rddas que seg n To-
rrente acanzar n a 100 muertos entre os que se haa-
ron os caudos Pedro errera y ecano Asurdu
(1) TORR T , stora de a revou n spa-
no Amercana.
24
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
186 G RAL MIGU L RAMALLO
adem s os reastas evaron 15 prsoneros que a no du-
dar fueron pasados por as armas.
n cambo e caudo Prudenco Mranda, destroz
una coumna reasta que o atac en Ptantora a que
con p rdda de su comandante y mucha gente tuvo que
hur hasta a cudad .
Otra fuerza reasta, entre Tpoyo y ua-qua,
deshzo a partda de comandante patrota Lorenzo ra-
mea, que tuvo que retrarse con p rddas consderabes.
stas y otras venta as parcaes aentaron a os rea-
stas, factando a ntroducc n de agunos v veres por
os camnos que quedaban francos.
namente tuveron avso de que e genera en e-
fe destac en au o de eos a marsca de campo don
Mgue Tac n, con una fuerza competente de as tres ar-
mas, a que sa de Cotagata e 18 de uo, de manera
que se e esperaba de un momento a otro en Chuqu-
saca.
Tac n desde que sa de Potos combat a sn des-
canso abr ndose comno a sangre y fuego entre os ndos
que o cercaban por todas partes, acompa ados de part-
das de montoneros armados con agunos fuses y otras
armas de fuego. A fn en os prmeros d as de mes
de agosto pudo penetrar en Chuqusaca con un bata n
de granaderos e bataon de Cuzco mandado por Don
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 187
Manue Ram rez, un scuadr n de cabaer a y una sec-
c n de arter a.
Pada se repeg con todas as partdas de guerr-
eros sobre ampar ez, despu s de haber procurado por
todos os medos posbes obstacuzar a un n de Tac n
y La era.
Genera en efe de e rcto don |uan Ram rez
y Orosco, entenddo y e perto Mtar, comprend a gra-
ve stuac n de sus armas mentras e stesen caudos
de poder y prestgo de Pada, Camargo, Mu ecas, Lan-
za y arnes y resov a toda costa destruros, para o
que destac de su cuarte genera fuertes coumnas ccm-
puestas de as tres armas, mandadas por |efes e pertos y
de arro o reconocdo, a fn de que a todo trance desen fn
con os caudos nsurgentes cuyo poder hab a egado a
ser formdabe, tanto que no pod a destacarse una partda
de e rcto rea sn que fuese hostzada constante-
mente.
Tem a que Chuqusaca de un momento a otro caye-
se en poder de Pada y para mpedro ten a que empear
cas a mtad de su e rcto, porque comprend que una
vez tomada Chuqus,aca, se hac a nsostenbe su stua-
c n porque estaba e puesto a peder su base de operaco-
nes.
Los guerreros no e de aban mas que as cuda-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
188 G RAL MIGU L RAMALLO
es ocupadas por as gruesas devsones con que necesta-
ba guarneceras para evtar su ca da adem s ya eran
muy frecuentes os constrantes de sus armas como suced
a La era en su e pedc n a Tomna contra Pada que
ya hemos menconado a e pedc n de corone Avarez
contra Camargo en Cnt, donde as armas de rey sufre-
ron una derrota espantosa y otras muchas vctoras acan-
zadas por os caudos patrotas, que no nos corresponde
aqu narrar.
Conoc a que Pada tenendo un campo e tenso
de operacones aun cuando era arroado por as fuerzas
que contnuamente contra se desprend an de La Pata,
ten a su retaguarda asegurada en as sevas de Chaco
donde a naturaeza de terreno hac a mposbe toda per-
secuc n.
Convencdo Ram rez de a necesdad de cambar de
ctca respecto a modo de concur y poder uchar con
as guerras de os patrotas, dspuso un ataque comb-
nado contra a repubqueta de Tomna.
Para e efecto orden a corone don |aver Ague-
era que se haaba en e ee-Grande, con e bata n de
ernando II y una parte de de Taavera, fuerte e pr-
mero con 500 pazas y e segundo con 250 y que
adem s ten a nstruccones de evantar m s gente para
atacar a corone arnes que estaba en Santa Cruz de a
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 189
Serra, que manobrase en combnac n con as fuerzas
que deb an sar de La Pata rdenes de Tac n, con ob-
eto de atacar a Pada por ambos fancos obg ndoo a
batrse con as dos dvsones.
corone don |aver Aguera, natura de Santa
Cruz de a Serra, era un sodado en toda a e tens n de
a paabra. ab a hecho sus estudos en e coego Se-
mnaro de Chuqusaca sus padres o destnaron a a ca-
rrera eces stca. A os prmeros rumores de a revou-
c n huy de coego, ast ndose en as as de e rcto
de Rey, por e que ten a verdadero fanatsmo.
Aguera era peque o, obeso, de o os rasgados e
nyectados en sangre, de sembante c rdeno y barba y
cabeos nd mtos. Su vaor feroz rayaba en ocura,
cuando se enardec a en e combate con e oor de a p -
vora y a vsta de a sangre de una vountad nquebran-
tabe y anmado de pasones profundas y concentradas,
nada e parec a mposbe. Sangunaro hasta a e a e-
rac n y de una ferocdad fena nunca daba cuarte a os
vencdos. Ta era e nuevo campe n que marchaba con-
tra e patrota guerrero,
Aguera que ya deb evouconar contra arnes,
se hab a detendo temendo que Pada, que como hemos
dcho aumentaba en fuerzas y prestgo, aventurase ag n
gope atrevdo contra Cochabamba s a de aba descuber-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
190 G AL MIGU L RAMALLO
ta. Desde e ae-Grande domnando Mzque vgaba
a nsurrecc n de Tomna su posc n un tanto a retaguar-
da de esa provnca e permt a nvadra por uno de sus
fancos a fn de poder cortar a retaguarda de os patro-
tas, que stuados en ampar ez y La Laguna ten a que
retrarse a a pro mac n de as fuerzas de Chuqusaca,
as que entonces con toda confanza, pod an hacer un ata-
que de frente medante esta combnac n.
Aguera as que e fueron comuncadas as dspos-
cones de genera en efe, aument e bata n de ernan-
do II a 600 pazas y a 300 e Taayera equp dos
escuadrones de cabaer a formados en Cochabamba, as-
tando adem s una secc n de arter a con dos ca ones de
a 4, con o que tuvo a sus rdenes 1,000 comba-
tentes .
Por su parte Tac n ten a tres bataones, dos escua-
drones y dos pezas de Arter a de cabre de 4. stas
fuerzas sumaban un tota de 2000 sodados todos de -
nea . stos grandes preparatvos mtares y combna -
cones estrat gcas eran drgdas contra un grupo de pa-
trotas, sn organzac n mtar, que a o m s dspon a de
400 fuseros y un ca n con muy escasas muncones.
resto de a gente de Pada es certo que era numero-
sa, pero como se sabe estaba armada de paos y hon-
das.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 191
I
Aguera se mov de ae-Grande a prncpos
de mes de septembre y pasando e R o Grande se nter
n en a provnca de Tomna.
n a fecha convenda Tac n sa de Chuqusaca,
sendo a prmera operac n de su e rcto sorprender una
avanzada patrota stuada en Tarabuco, o que efectu e
bata n de Centro.
Pada conocendo a gravedad de su stuac n a
saber e movmento combnado que contra se verfca-
ba, comprend que a toda costa deb a evtar a reun n
de ambas dvsones, para o que repeg ndose sobre La La-
guna en e mayor orden posbe, de para que entretuvesen
a Tac n fuertes montoneras de ndos mandados por Ser-
na, rate, Mranda y Carro tomando sus me ores
tropas, se drg resuetamente a encuentro de a coum-
na de Aguera que seg n datos recbdos era a m s d -
b.
Aguera que hab a ocupado La Laguna egando
a por e camno de Pescado, tampoco era hombre que
se de aba esperar, de manera que e sa a encuentro e
13 de septembre de 1816.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
192 G RAL MIGU L RAMALLO
Pada hab a formado con sus captanes un pan de
combate, consstendo ste en dvdr sus fuerzas en tres
fraccones a fn de hacer un ataque combnado pero en
e momento de romperse os fuegos var competamente
de pan, ncando un ataque faso, que seg n e decr de
os |efes patrotas era nadecuado por a confgurac n
de terreno esto sn duda o perd .
Con m s audaca y br o que prudenca, despeg su
nfanter a por e frente en un campo descuberto, atac y
retroced , a tempo que su cabaer a atacaba a retaguar-
da enemga.
Aguera avanzando resuetamente contra ogr en-
vovero, trat ndose un rudo, sangrento y desordenado
combate en e que a nfanter a patotaque hzo una vgo-
rosa resstenca, tuvo que ceder e campo despu s de una
proongada ucha, retr ndose en mucho desorden, pero
no deshecha y prote da por a cabaer a mandada por
Cueto que evt e competo destrozo de a nfanter a a
cabaer a estaba ntacta. As fueron persegudos por un
espaco de m s de dos eguas, sn que a derrota estuve-
se competamente decarada.
d a 14 a horas 12 m. eg Pada a ar con
parte de su fuerza, e resto de ea ba por otros camnos y
en amentabe desorden. ar que dsta nueve e-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 193
guas de La Laguna, es un Santuaro muy venerado en
toda a Provnca, tene aguna rancher a habtada por n-
d genas y donde acuden os devotos de todas as comar-
cas vecnas.
Aque fu e ugar que Pada y os suyos hab an
se aado para reunrse en e caso de un contraste a es-
taba stuada Do a |uana atrncherada, con agunos gue-
rreros y una peza de arter a adem s a tstaba de-
postado e parque de muncones y a ca a mtar de a
Dvs n.
Poco a poco fueron egando as compa as de os
guerreros y renddos con a faena de d a anteror y a
marcha aceerada de a noche, se entregaban a descanso
en e momento, con demasada mprudenca, sn tomar
as precaucones de segurdad que requer an as crcuns-
tancas .
Aguera a frente de su cabaer a ben montada ha-
b a segudo a retrada de os guerreros y camnando a
prsa cay sobre eos a medo d a. Sorprenddo Pad-
a trat de resstr, reun agunos sodados ayudado de
su vaente esposa pero todo fu n t, e desorden en e
campamento era competo y repentna a egada de ene-
mgo. La tropa con a mpres n de a derrota de d a
anteror, resst poco y ma, huyendo despu s de un cor-
to combate cada uno por donde pudo hacero.
25
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
194 G RAL MIGU L RAMALLO
Pada segudo de Do a |uana, su cape n e Pa-
dre n y Marano Poanco, una mu er que acompa aba a
Do a |uana y un ayudante de campo, se ae aron de u-
gar precptadamente, segudo por un grupo de Ofcaes
entre os que ba Aguera.
Do a |uana que fugaba en tmo t rmno ba ya a
ser tomada por uno de os ofcaes entonces Pada aper-
cb ndose de pegro que corr a su esposa, d vueta su
cabao, descargando sus pstoas sobre os ofcaes m s
pr mos, uno de os que cay muerto. ntre tanto a
dstanca se estrechaba y era menester savar a Do a |ua-
na que se ae aba acompa ada de Ayudante. Pada
desenvan e sabe y carg con bravura a sus enemgos
una baa que sa de grupo, seg n agunos hstorado-
res drgda por e msmo Aguera hr de muerte a cau-
do, que cayo en terra. Aguera se arro sobre y
ordenando a Padre Paanco que absovese a |efe que
ba a morr, (o que hzo e buen regoso,) dego a
Pada con su propa mano.
ntre tanto Do a |uana y e ofca se hab an sava-
do: a guerrera que os acompa aba fu tomada se e
crey a esposa de Caudo y en e acto se e cort a
cabeza.
Ambas cabezas evadas a puebo de La Laguna
como trofeo de guerra, fueron cavadas en una pca y en
torno de eas se practcaron escenas de horror.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 195
comando de Pada qued competamente des-
trozado 700 cad veres quedaron en e campo de bataa
75 prsoneros tomados en e ar, fueron muertos a
bayonetazos, a paos y a pedradas.

Para dar uz sobre as dferentes versones referen-
tes a a manera como mur , Pada, vamos a copar o
que a respecto dcen os m s respetabes hstoradores que
hemos consutado para escrbr esta Bograf a, que es a
prmera de a sere que eva por t tuo: Guerreros de
a Independenca , a fn de que nuestro traba o tenga to-
da a veracdad y autentcdad que deben revstar esta
case de pubcacones.
R. Padre |os Ignaco Saazar en e parte que
da a Don Mart n G emes detaando e suceso, dce:
n a fuga no se oyeron mas que dos tros que
d Pada para defender a su esposa que ba a caer
prsonera, y desenvanando e sabe por tmo recur-
so contra os que e acomet an, tuvo a desgraca de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
196 G RAL MIGU L, RAMALLO
que e hrera una baa de pstoa, o derrbara de ca-
bao y de ara muerto, sn haber tendo un ofca o
r sodado que o socorrera. Do a |uana su esposa es -
cap degoando os enemgos otra mu er que a acom-
pa aba por creerse que era ea, cogando as dos cabe-
zas en e puebo de La Laguna.
Comandante Don |acnto Cueto, que reempaz
en e mando a Pada por eecc n que de hceron os
dem s |efes guerreros, en e parte ofca que pas a
genera en |efe de rcto Au ar de Ato-Per , d-
ce soamente:
A d a sguente 14, arrb e Corone a puebo
de ar, dstante nueve eguas de a Laguna, donde
ban egando as compa as cansadas y sn orden a
pocas horas de dferenca fu sorprenddo y muerto d-
cho Corone por e enemgo que e segu a.
Marsca de Campo Genera Don Mgue Tac n
en su Parte Oca dce:
ray Marano Poanco, nseparabe compa ero de
Pada, no se mov de su ado con carabna y psto-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 197
as, hasta que e v caer de cabao y se e mand
absover como o e ecut .
n este msmo Parte que es drgdo a Genera
Don |uan Ram rez, fechado e 27 de septembre de 1816,
prosgue:
Pada fu muerto a manos de Comandante Agu-
era y a cabeza permanecer sobre una pca en a
paza de este puebo (La Laguna) para escarmento de
tradores. n e msmo para e han sdo pasados por
as armas sesenta y sete de os tomados prsoneros.
La p rdda de muertos de enemgo en e campo y os
e ecutados pueden pasar de 700. Los Puebos han
sdo y ser n castgados. Tengo cuatro dvsones que
gran por as rutas que convene e e termno de os
tradores y no me cansar un nstante hasta e tngur
a canaa de ta espece.
Don Marano Torrente, en su stora de a Re-
vouc n spano-Amercana dce:
vaente Corone Don |aver Aguera, que ha-
8 t a derrotado competamente en os d as 13 y 14 de
septembre en e Partdo de La Laguna a as guerras
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
198 G RAL MIGU L RAMALLO
de ndomabe nsurgente Pada, cortando con su pro
pa mano a cabeza de este feroz nsurgente.... etc.
Brgader Don Andr s Garc a Camba en su no-
tabe obra ttuada: Memora para a stora de as Ar-
mas spa oas en e Ato-Per dce:
A tercer d a dsmnuda a fuerza por a dsper-
s n y receoso e Caudo de un nuevo ataque que ca-
cuaba rresstbe, tom e partdo de fugarse acompa-
nado de su Sargento Mayor y de un Cape n regoso
rancscano que e serv a: a facc n segu a de cerca
a drecc n de su |efe. Informado de todo e afortu-
nado Aguera sgu a Pada con un destacamento
de cabaer a ben.montado y e d acance en e pue-
bo de ar su gente se haaba en e msmo estado
de desorden y confus n porque cre a tener sobre s
toda a Dvs n de Aguera. Desesperado Pada de
no poder detener a os suyos, vov a entregarse a a
fuga con os menconados Mayor y Cape n: pers-
gu o Aguera sn reparar en nada, dando renda
sueta a su broso cabao acanza a Mayor, o mata de
un pstoetazo, derrba con otro en gua forma a Pa-
da y co e prsonero a fr-ancscano.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 199
Doctor Don Manue S nchez de easco en su
obra Memoras para a stera de Bova dce:
A Corone Pada sav de a derrota e peder de
su cabao y vendo e Corone Aguera que sn tcmar-
o nada hab a adeantado, se precpt en pos de aque
con pstoa en maro y desprecando os pegros a que
se e pon a ogr acanzare para hacere prsonero: re-
sst e Corone Pada y mur a manos de Corone
Aguera y de a pstoa que e dspar .
Doctor Manue |os Cort s en su nsayo sobre
. a stora de Bova dce:
mpe ado e combate, dur cas sn cesar por e
espaco de dos d as. A tercero se puso Pada en re-
trada, dsputando pamo a pamo e terreno, hasta que
una baa enemga o mat cerca de ar.
Unos Parotas en sus Apuntes para a stora
de Ato Per , hoy Bova dcen:
14 de septembre de 1816 se trab en e pue-
bo de ar una porada peea, en a que se mezca-
ron os enfurecdos combatentes: m s de m hombres
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
200 G RAL MIGU L RAMALLO
hab an ca do muertos o mortamente herdos, cuando
Aguera ech a terra de un sabazo a Pada y o
ma .
Doctor ern ndez de C rdova en su Compen-
do de a stora de Bova: Cruzaron sus armas
os dos |efes, y sea por fortuna o por mayor pu anza,
consgu Aguera derrbar de su cabao a Pada,
que qued e nme en ese campo sembrado de cad -
veres.
emos ctado as versones referentes a a manera
c mo fu muerto e notabe patrota Corone Manue
A.senso Pada, con e prop sto de hacer que nuestros
ectores conozcan una tma a este respecto. a fu
motvada por a venganza de un hombre a que utra
Pada, seg n recentes nformes que nos han sdo ren
tdos de ugar msmo de suceso.
Manue Ovando, es e nombre de que haando en
a derrota de ar una ocas n propca mat a nsgne
guerrero, que hab a egado a ser e fantasma y a pe-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 201
sada constante de os opresores de Ato Per Por a
confes n de ste se vene a poner en caro que Aguera
no adqur nuevos aurees matando a Pada, como
dce Torrente, sno que e que d e baazo y cort a ca-
beza de heroco patrota u un obscuro arrero, que a
vengarse prv a su patra de uno de sus m s gaardos y
decddos defensores.
La reac n que se nos ha envado y que nsertamcs
en seguda, escarece este hecho, que aun estaba oscure-
cdo por as sombras de a duda. a parece ser a e -
pres n de a verdad, porque e que a refere no puede te-
ner nter s nnguno en presentarse como e matador de un
h roe, acrmn ndose por e pacer de hacero:
L 14 D S TI MBR D 1816
)on Manue Asenso Pada y
Don Marano Ovando
sta nmorta ftcha ceebrada por tedas as pub-
cacanes perod stcas saudando a a vaerosa Cudad de
Cochabamba, en una desus m s gorosas efem rdes, fu
26
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
202 G RAL MIGU L RAMALLO
para esta Provnca (Tomna) y por consguente para e
Departamento de Chuqusaca, e d a m s nefasto, e d a
m s uctuoso de os que hab a pasado en a ceeb rrma
poca de os tempos herocos de Ato Per .
La derrota de ar y a muerte de uerrero
Manue Asenso Pada
ustradas as esperanzas de os puebos de Sud,
no se entreve an sn os resutados de un remoto desen-
ace de as fuerzas ndependentes de orte, que en as
aternatvas de desastres y vctoras trascurr un apso de
oco a os.
ardor patr tco enardecdo desde os tmos
acontecmentos de a guerra de Pac fco, ha nsprado e
nobe sentmento de desempovar fguras cumnantes de
a guerra de a emancpac n amercana, que yac an ov-
dadas por as generacones que se sucederon y en e em-
pe o de escarecer certos hechos que nuestros hstorado-
res, quz por ata de datos seguros, hab an de ado na-
percbdos, h y e esp rtu nvestgador os encuentra toda-
v a envuetos en a turba atm sfera de a duda y de a
ncertdumbre
Uno de eos nos a preocupado mucho tempo ha -
es a manera c mo termn su vda e her co guerrero
Corone Manue Asenso Pada .
Todos os hstoradores patrotas dcen que fu
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerreros de a Independenca 203
vencdo y muerto en ea combate por e Genera Aguera,
e 14 de setembre de 1816 en a bataa de ar.
Sn pretender mpugnar esa afrmac n, me per-
mto trascrbr a reveac n que me hzo en e puebo de
Tomna, Don Marano Ovando, en e a o de 1882, en
presenca de os Se ores rancsco Robes, |os Manue
G, Antono Lendo, Lus Orosco y otros.
Ogamos a Ovando:
Ruborzado por e hecho voy a referr a Ud. o
que ocurr conmgo y Pada, (Don Manue Asenso)
en a ornada de ar no mur ste en manos de
Aguera, sno en as de que haba. Le hago esta deca-
rac n, segure de que m edad avanzada de 105 a os
que cuento, no acanzar ey aguna a castgarme, porque
pr mo estoy a descender a a tumba, arto he v-
vdo y deseo hacera Ud. m condente para que a-
g n d a se descubra c mo y cu es fueron os antece
dentes para e ecutar un acoque perfectamente encua-
draba a m edad y car cter en aqueos tempos. a-
mos a reato:
Corr an os a os de 1815 y 1816 en que en m
puebo (Tomna) se suced an frecuentemente partdas de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
204 G RAL MIGU L RAMALT.O
Patrotas armados y de reastas. o, oven de carac-
ter astuto, un tanto turbuento y afconado a aventuras
de armas, am s hab a pertenecdo n a os ndepen-
dentes n a os reastas me gustaba servr a os unos
y os o ros, cuantas veces se ofrec a. n una de tan-
tas ocasones e |efe reasta . Ornos, (1) me tom
para desempe ar una coms n sobre e puebo de Mo
ocoya, con e ob eto de tomar una tropa de anmaes
que estaba a cargo de Oca patrota Aramayo, con
orden de batr a ste. Sn embargo de no haber sdo
nunca mtar, n tener conocmentos en esa matera,
acept a empresa confado en m agdad y destreza
en mane ar e cabao, pues que era nete como un
centauro.
Cump m compromso y e fact un medo -
c y efectvo de movzar su gente cuya retaguarda
estaba pcada por Pada.
A os pocos d as que Uma a (Omos) desocup e
puebo, se poseson de Pada con sus fuerzas.
(1) Tamb n conocdo entre os guerreros con e
aas de Uma a por a seme anza que ten a eu e f sco
y car cter coa e Caudo Patrota de ese uonbre,
ota de Doctor 7 u fno.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 205
Avsado por agunos vecnos, ma querentes m os, de
o ocurrdo antes y quz s con e agerac n, porque un
puebo chco es nferno grande, obgaron a Caudo
a tomar meddas voentas. n eecto, por orden su-
ya fumos capturados Don Bernardo Orosco, reasta de
medanas comoddades y y que era un nfez: fumos
puestos en cepo e ncomuncados, prvados de todo re-
curso, aun de amento. Pasados agunos d as de
sufrr todo g nero de hostdades, fumos notfcados
con a orden de: s quer amos sar bres satsfagamos
e mpuesto forzoso de m pesos cada uno. Don Ber-
nardo medante sus nfuencas, pudo consegur su -
bertar entregando 500 pesos mas yo que no contaba
con recurso aguno, fu condenado a ser voentamente
mutado de certos rganos a cuyo ob eto not que e
operador Becerra, se preparaba a e etar ta operac n:
fezmente no fataron personas estra as que compon an
e stado Mayor de |efe Patrota que nterpuseron
sus buenos ofcos, pero todo fu para sufrr otra hum-
ante pena con a que se me conmut : a de azotes.
Incontnent formaron e snestro cuadro, en cuyo
centro soport e nfamante castgo, por un deto que en
m concepto no era ta, puesto que ms servcos os u.
tzaban ambos begerantes cuantas veces se ofrec a, y
me encontraban sto a cumpros.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
206 G RAL MIGU L
Cen azotes que por cada uno ur e termnar un
patrota Puesto en nmedata bertad, a dea de a
venganza germn en m cerebro.
Por entoces se ten a notca de que e Genera Agu-
era, a a cabeza de una fuerte dvs n de nea hab a
sado de Santa Cruz, con ob eto de castgar severa men-
te a os nsurgentes acaudados por Pada, en e par-
tdo de Tomna, Confado en ncorporarme a sus tro-
pas me march en e acto a vae de r o aba o de esta
a, donde ten a por fortuna dos brosos cabaos do-
mestcados y ben educados por m : os encontr reucen-
es como un espe o y capaces de emprender marchas for
zadas y argas. Me puse nmedatamente en marcha haca
e ae Grande, donde supuse encontrar a a dvs n:
no estuve equvocado: a pocas ornadas tropec con
ea en e puebo de Pucar , dez eguas m s ac de
aque: despu s de as cortes as de esto me puse a r-
den es de Genera, a quen sgnfqu m deseo de a-
compa aro en a campa a y guaro en a ruta m s -
c de su empresa, como conocedor y vaqueano de esos
ugares. Reus aceptar coocac n nnguna en as tro-
pas de su mando y soo e promet ser su fe serv -
dor y compa ero. n esta cadad e gu a a Dv-
s n hasta stuara en a Laguna en acttud de comba-
te con as fuerzas nsurgentes de Pada, que desocu-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 207
paron esa paza bat ndose en retrada.
Despu s de tempo precso para e descanso de a
tropa y a reposc n de os cabaos, tan anquados
con traves a tan arga, se mov a Dvs n sguendo
as hueas de os patrotas hasta combatr con encar-
nzamento y vaor, por ambas partes, en os suburbos
de puebo de ar, sobre una faa que descende
hasta a pobac n de ese nombre, por a parte de ca-
mno de Sopachuy y e Dorado.
Cuando as armas patrotas faquearon a as m-
petuosas cargas de os reastas, de ando un sn n me-
ro de muertos, emprend Pada a fuga, as como
os dem s por a abra de a ba ada a otaa.
unca se me hubera proporconado me or ocas n
para reazar m medtada venganza, no e aperd a de
vsta a guerrero en e combate y tan uego que tor-
c a brda y apret os h ares de su mua, me apres-
t a segur a Aguera que se propuso perseguro per-
sonamente pero su besta fatgada y sn aento para
ta acto se o mped a, es que entonces aprovechando
de br o de m cabao, me precpt tras e Caudo,
me amenaz a darse vueta con a pstoa amartada,
a que en su desgraca hab a estado sn cargar. Ba aba
precptadamente envueto en su poncho de casta co-
or aurora y a dos brncos me puse a corta dstanca
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G RAL MIGU L RAMAI.LO
de , en meda ba ada a otaa, donde e descargu
dos tros sucesvos de pstoa, que o derrbaron en te-
rra ba ado en su sangre es que entonces descabag n-
dome y encontr ndoo e nme, me asom con e pu a
a cortare a cabeza, acto que trat de mped rmeo e n-
truso Padre Poanco, que hab a fugado deante de ,
despu s de a esposa de Pada, a pretesto de presfar-
e os au os esprtuaes pero una amenaza en rg-
ca y resueta ce m parte, apart de a escena a des-
gracado sacerdote m pasano.
La cabeza de Caudo fu presentada a Aguera,
quen se a ev a a Laguna a e hbra en una pca.
Satsfecha m venganza me retr a m puebo, pa-
ra despu s tomar parte en as correr as de Genera
rancsco L pez, a quen o serv y o acompa hasta
su comnamento en Santa Cruz, acaecdo muchos a os
despu s de a marcha de Genera Sucre a su pa s,
cuando gobernaba a ac n e Presdente Genera
Santa Cruz .
ued tacturno y perpe o con a confes n de un
ancano a quen por vez prmera conoc a y en as varas
ocasones que tuve a suerte de habar con , sobre este
hecho, me o vov a a repetr sn varac n nnguna, y
con e apomo de que tene concenca de o que afr-
ma.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerreros de a Independenca 209
Adem s de este suceso, me refer a varos otros so-
bre dstntos acontecmentos acaecdos en otras pocas,
taes como e combate de Tarabuquoy as estrategas de
Corone adez (Barbarucho:) todas ccnfcmcs ccn os
hechos hst rcos que referen nucstres escrtores antguos
y modernos.
uz con e trascurso de tempo puderan encon-
trarse ndcos o documentos que puderan e str entre
os papees que hubese de ado Aguera, antes de haber
sdo fusado en ae Grande por e Gobernador de esa
Corone Ansemo Rvas, acto mprobado por e Marsca
Sucre.
ntre a duda y a ncer dumbre que ustamente
se desperta, cuando se oye reatar hechos de un modo
dstnto de os que nos trasmte a hstora, que es e bro
aberto de os acontecmentos pasades, nvountamn ente
se echa mano de todos os recurses posbes de nducc n
o dscernmento para descubrr a fas a o a verdad. n
e caso presente suced esto, tanto m s, que e reator
de acontecmento era un hombre m s que provecto pero s
ben sus rganos materaes as o reveaban, se notaba
que no e st a caducdad menta, n p rdda de recuerdo
de cuanto narraba. Sus pensamentos os traduc a a e -
teror revst ndoos con as f rmuas verbaes que estaban
a su acance. st a coordnac n y armon a en certos
27
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
210 Genera, Mgue Ramao
actos compe os. n una paabra, no se notaba aun o
que amos chochera, pervers n de a dea.
Sus sentdos, au ares natos de a ntegenca, s
ben tard os en a percepc n, e erc an perfectamente sus
funcones,
A un ancano de esas condcones por qu no
creere
sten muchos epsodos cubertos todav a por
sombras que a stora despe ar
Pada, |uo de 1903.
A. Tu fno.
De esta reveac n y comunqu ha tempo a m
amgo e redactor de La Industra Don |os Manue
Gut rrez y a Se or Mnstro de Reacones terores
Dr. Pedro |os vet.
Conocedores de a e stenca de esta reveac n nos
drgmos a Doctor Ado o Tuf o, que a frma, acred-
tado m dco que hace muchos a os resde en a Provn-
ca de Tomna, avecndado en a Cudad de Pada.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 211
ste estmabe amgo nuestro, ha tendo a gaante-
r a de env rnosa ta cua a hacemos conocer a nuestros
ectores a fn deque mpuestos de esa reac n, uzguen o
que en ea puede haber de certo.
osotros nos haamos ncnados a creera, porque
hay ago en ea que encerra un fondo de verdad ncon-
testabe e car cter de esa poca, os atropeos y arbtra-
redades que se comet an por unos y otres begerantes,
hacen presumr que efectvamente Ovando, hombre re-
sueto, pundonoroso y bravo, utra ado,por Pada de un
modo sangrento, ur vengarse de y en efecto o hzo.
Por otra parte, muchos de os hstoradores que he-
mos ctado est n acordes en que Pada fu derrbado de
cabao por tro de pstoa, sn afrmar que e que o ds-
par fu Aguera. Tampoco hay una confes n de ste
que asegure que d muerte a guerrero, s os hsto-
radores espa oes e atrbuyen e suceso, es por aumen-
tar una ho a m s de aure a su corona de vencedor, co-
mo d o Torrente.
nco testgo fu e Padre Poanco, seg n reato
de Ovando y todas as referencas hst rcas, y no sabe
mos que este mertoro sacerdote, hubese am s hecho
acarac n nnguna a respecto a menos o gnoramos.
La ver dca reacon que de combate de ar ha-
ce e respetabe Padre ray Marano Saazar a Goberna-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
215 G UAT, MounL AMALLO
oor Don Mart n G emes, y que pubcamos en e Ap n-
dce, dce que Pada fu muer o por una baa enemga,
sn especfcar que Aguera a dspar .
Comandante Don |acnto Cueto, a dar parte of-
ca de a derrota, tampoco especfca que Aguera mat
a Pada y e Comandante Acebo tampoco o dce en su
parte a G emes.
msmo Genera Begrano, a trasmtr e avso a
Snpromo Drector de a ac n, no dce nada a respecto,
de manera que no puede afrmarse categ rcamente que e
|efe reasta vctm a caudo Patrota.
De todo esto se deduce que a reac n que hemos
hecho conocer a nuestros ectores, es ndudabemente, a
m s ver dca y aceptabe, seg n nuestro modo de ver,
que as otras que hemos consgnado.
I
ra Cura de Sagraro de ar, e respetabe
sacerdote ray Dego Gonz ez, quen pagando ag n d--
nero a os sodados de Rey, hzo trasadar os mutados
restos de su amgo e vaente caudo patrota a Cemen-
tero de puebo, donde fueron sencosamente seputa-
dos.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 21
Cuando se retraron os reastas de aque ugar, e
Cura de Benefco Doc or Montero, decddo por a causa
Amercana, mand e humar os restos de Pada y coo-
c ndoos en una ca a de madera, os seput en e Tem-
po msmo de puebo.
Ag n tempo despu s a Cura Montero o reempa-
z en su puesto e Dr. Ayaa, absoutsta furbundo y ene-
mgo, como a mayor parte de os Curas de entonces, de
todo cuanto pertenec a a partdo revouconaro. ste
mand desenterrar os restos de Pada, os hzo arro ar
de a ca a donde haban sdo coocados, hac ndoes nhu-
mar en un ugar cuaquera de Cementero Genera.
Mas despu s un nuevo Cura de esta Parroqua Dr.
ustaquo argas, mand e humar otra vez os restos de
guerrero enterr ndoos con e mayor cudado en uro de
os arcos de atro de Tempo, de donde en e mes de
enero de 1903, fueron recogdos por orden de a Autor-
dad Departamenta, con e permso de Iustr smo Arzo-
bspo de La Pata, por e Comsonado de Conce o Mu-
ncpa de Chuqusaca Don rnesto Reyes, y han sdo
trasadados a a Capta de a Rep bca a fn de que tan
veneradas cenzas reposen en e Pante n de os hombres
notabes de pa s.
M s tarde, cuando Bova entre en a senda de
progreso, ovdando a po tca partdarsta que ha de ser
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
214 G RAL MIGU L RAMALLO
su runa cuando os bovanos de en de ser adoradores
de un nombre, que pasa entre as borrascas de a revo-
uc n para ser reempazado por otro de gua suerte
cuando comprendan que un puebo para ser bre debe
entregarse a traba o y a a ndustra para egar por esa
senda a ugar que e corresponde ocupar en e Contnen-
te Amercano, como nac n ndependente y cvzada
entonces evantar monumentos que recuerden a as gene-
racones futuras, os nombres de os Pada, arnes,
camargo. Mu ecas, Lanza, Arce y otros caudos, que
por su hero smo y vaor, propenderon en gran manera a
a ndependenca de Ato Per .
sos nombres que tanto tempo han permanecdo
envuetos entre as nubes de ovdo, empezan a desta-
carse branes en e ceo de a gora, en donde son as-
tros de prmera magntud, porque a Lbertad, su dedad
adorada, a fn ha de egar a ser no una us n, un en-
sue o, una qumera y cuando ea sea una readad, en-
tonces se es ergr n monumentos donde se es represene
coronados con aurees a os que buscando a ndependen-
ca de a patra s o encontraron a pama de mart-
ro. (1)
(1) Tocos os documentos referentes a as e hu-
macones e nhumacones de Corone Pada, se en
cuentrau consgnados ea e Ap ndce.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 215
II
La muerte de Pada puede decrse que fu a
muerte de a Rcpubqueta de Tomna, que a tanta atura
de preponderanca hab a egado, sendo a que m s ama-
ba a atenc n de os |efes reastas, quenes contnuamen-
te se ve an obgados a guarnecer con sus me ores tropas,
a capta de Ato-Per , para evtar fuese tomada por
e Caudo de Tomna.
Tan uego como desaparec ste de a escena, os
espa oes mraron con ndferenca a os Caudos nde-
pendentes que savaron de a cat strofe de ar a
prueba es que a d a sguente de su vctora Aguera tor-
n a La Laguna en donde ya estaba Tac n acto cont-
nuo, despu s de geros acuerdos, Aguera regres a a-
egrande y Tac n a Chuqusaca, de ando una guarnc n
en La Laguna a rdenes de Tenente Corone Marur,
sn ocuparse de contnuar persguendo os restos de a
facc n que eos cre an para sempre anquada.
31 de octubre eg a Cuarte Genera reasta
stuado en Cotagata, a notca de trunfo de Aguera y
e bo de os |efes y Ofcaes de Rey fu nfnto,
porque desaparec a e fantasma cuyo nombre, por e es-
paco de ses a os hab a sdo para eos ob eto de medo y
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
216 G RAL MIGU L RAMALI.O
sobresato. Aegres danas resonaron por todo e cam-
pamento y se orden que se acu asen medaas en cee-
brac n de tan fausto acontecmento.
ntre tanto os vaerosos guerreros m stos y sem-
br os egaron a punto de Segura, donde acordaron reu-
nrse para deberar cua ser a su conduc a y pan de ope-
racones en o sucesvo.
A estaban Cueto, ern ndez, Rnveo, edoya,
Casaya, Torres, Acebo y otros, entre os que se ve a a
gura enutada y sombr a de a Se ora Asurdu, vuda de
Caudo, que en su cadad de. Tenente Corone de os r
ctos de R o de La Pata, ten a voz y voto en e Conse o.
n resoveron rehacer e comando y contnuar a
guerra con m s br o que nunca, a fn de vengar a muer-
te de su |efe. Para e efecto se proced a a eecc n
de nuevo Caudo y por votac n un nme fu desgnado
Don |acnto Cueto y como su segundo Don steban er-
n ndez Se acord adem s que de todas estas meddas
se dese conocmento a Genera en |efe de rcto au-
ar, para que confrmase os nombramentos e mpar-
tese rdenes a respecto.
Do a |uana herda en e combate de ar, donde
a decr de easco or combat a a a cabeza de su ba-
ta n Leaes , enando de asombro a todos con su va-
or y que a fn fue recogda a nme de campo de ba-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 217
taa por su cu ado Don Pedro Pada, sn dar se aes
de a vda o que no nos atrevemos a afrmar porque
eo estar a en contradcc n de cuano hemos narrado y
nada de eso dcen en sus partes ofcaes os Coman-
dantes Cueto y Acebo y que tampoco o confrma e Pa-
dre Saazar, testgo de esos acontecmentos, como ver n
nuestros ectores en e Ap ndce donde hemos consgna-
do os documentos referdos.
Sn embargo de o dcho y s o por v a de ustra-
c n, copamos o que dce a respecto e Dr. easco or
b grafo de os esposos Pada en su foeto das de
bovanos c ebres:
n a derrota de ar funesta para ea (haba de
Do a |uana) como para nade, ostent un vaor y se-
rendad que pocos varones habr n tendo. Mandaba e
bata n Leaes formado por ea, que tamb n o
hab a drgdo en e desastre de ohuma ( o-
ma) (1).
erda muy a prncpo de tercer d a, tuvo a
energ a sufcente para dsmuar su door y fata de
sangre su voz so era y entusasta reanmaba a su
gente que hu a despavorda con e espect cuo de m s
(1) e Corone Pada, n su ustre esposa se
baaron en esa Bataa.
28
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
218 Genera Mgue Ramao
de 1000 cad veres. feroz Aguera a buscaba
con ntenc n de matara. Do a |uana daba e empos
de herosmo en todas partes. ng n sodado reasta
se atrev a egar unto a ea: rode bana 80 cazado-
res personamente adestrados que dfunderon e terror.
a ten a en a mano un estandarte que agtaba dcen-
do va a Lbertad va a Patra .
La muerte de Se or Pada que cay a su vsta a
puso oca de furor. Acomet de nuevo y recb otro
baazo y un bote de anza que a ech en terra. La
ucha tom entoces un aspecto horrbe, cas todos os
sodados botaron os fuses y cruzaron sus bayonetas,
mor an y mataban con nponderabe serendad. La
fata de muncones obg a os patrotas a ceder e
campo. Don Pedro recog a Do a |uana que no
daba esperanzas de vda .
Ta es e reato que de este acontecmento hace e
b grafo ctado nosotros no nos atrever amos a aceptaro
y repetmos que s o por v a de ustrac n, hemos copa-
do esos rengones.
verdadero combate tuvo ugar e d a 13 en La
Laguna a Pada y Aguera se dsputaron e terreno
pamo a pamo, a os montoneros de Pada cruzaron
sus bayonetas con os aguerrdos Taaveras y s o se re-
traron de combate abrumados por a superordad num -
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 219
rca y a que en todo respecto ten a sobre e os a dscp-
nada dvs n de Corone Aguera. A ar egaron
en retrada cansados y en competa desorganzac n, y
como recordar n nuestros ectores, ese ugar estaba atrn-
cherado y defenddo personamente por Do a |uana que
otra ocas n a msmo, hzo retroceder a La era.
Indudabemente e r pdo avance de |efe reasta
desbarat a os fu tvos que no tuveron tempo de reor-
ganzarse A ver a repentnamente a cabaer a rea-
sta, a confus n deb ser grande y e combate de esta
con a guarnc n que mandaba Do a |uana r pdo y
sangrento. Los fu tvos que reposaban tranquos cre-
yendo haar en e ar un ugar de refugo, a verse perse-
gudos, y no se retron como e d a anteror, sn que fu-
garon arrastrando en su fuga a a guarnc n de as trn-
cheras, que despu s de una vgorosa, pero corta ressten-
ca huy tamb n sn escuchar a voz de sus |efes que os
amaban a sus puestos.
Do a |uana como sempre se bat con vaor y fu
dos veces herda en a trnchera, esto o afrman hstora-
dores s ros como e Dr. Manue |os Cort s y e autor de
os Apuntes para a stora de Ato-Per . que frma
su obra con seud nmo de /nos Patrotas , pero a
msma Do a |uana tuvo que fugar como os otros en
compa a de su esposo, e P. Poanco, su Ayudante y
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
220 G RAL MIGU L
una mu er que a acompa aba, y soo a arro o y seren-
dad de Pada a savaron de caer en manos de Ague-
ra, como o hemos referdo anterormente,
Probado est que a no ser e r pdo movmento
de |efe reasta y a sorpresa que con tanta fortuna ev
a cabo e 14 de setembre, no hubera consegudo su n-
tento os guerreros fugaron creyendo que eran atacados
por toda a dvs n de Corone Aguera, a no ser as
am s este soo con una cabaer a hubera poddo ver-
.-ar dcha sorpresa y haber tendo que abandonar su n-
tento, pero a fata absouta de prevs n y servco de se-
gurdad en e campamento patrota, coron su audaz ten-
tatva d ndoe un trunfo f c y goroso para sus
armas .
III
Como hemos dcho, a cabeza de Pada evada por
Aguera a La Laguna, fu coocada en una pca en a
paza prncpa de ese puebo, que eva e nombre de a
Cudad de Pada y es a Capta de a Provnca de To-
mrta, en homena e y recuerdo de ncto patrota cuya
hstora hemos referdo.
n ese ugar permanec a cabeza de guerrero,
sendo e escarno de a facc n reasta y e ob eto de pe-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 221
sar constante de todos os buenos patrotas que como
amaban a ndependenca anercana, hasta que e 15 de
marzo de 1,817 e caudo patrota Don steban ern n-
dez, que como se recordar era e segundo |efe de co-
mando de Pada, amenaz La Laguna drg ndose a
con una partda de 150 guerreros que ven an a sus r-
denes y a as de Don Agust n Raveo, |ee de os Drago-
nes que tan amosos se hceron en esa guerra.
Apenas a partda se apro m a puebo, cuando
fu consderabemente aumentada por os naturaes que
de todas partes acud an presurosos en su au o. n
La Laguna e st a una fuerte guarnc n, y en una atura
que o domna competamente, hab an os pennsuares
construdo un Reducto con buena dotac n de ca o-
nes (1).
Mandaba esa guarnc n e Corone Don rancs-
co Marur, y ea constaba de una compa a de n-
fanter a de nea, otra de mcas y aguna cabaer a.
A a apro mac n de ern ndez sa a su encuen-
(1) La fortaeza fue construda en dcembre de
1816 por e Tenente Corune 1), Badomcro spartero,
2C Comandante de Bata n de Centro . ota de
autor.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
222 G RAL MIGU L RAMALLO
tro Marur, trab se un sangrento combate en e que os rea-
stas vencdos se refugaron en e puebo que tomaron os
Dragones de Raveo.
A penetrar en a paza os ndos que os segu an
anzaron aardos de furor y de venganza a ver a cabeza
de Pada, de aque caudo por eos adorado, cavada
en una pca a momento a qutaron de a y sn que
nade pudera conteneros, se anzaron a saqueo y a a
matanza, degoando a cuantos encontraban. Grande
traba o cost a os caudos patrotas contener a es natu-
raes y evtar cometesen mayores estragos.
La cabeza de ustre patrota fu depostada en u-
gar sagrado, con os honores correspondentes a su ran-
go (1).
I
Apesar de acuerdo que tuveron os caudos pa
trotas en Segura de contnuar a guerra undos y de co-
m n acuerdo. a anarqu a se ntrodu o entre eos y se
dvderon en dferentes comandos, que separados am s
1 Mtre stora de a Independenca Argen-
tna ,
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 223
pod an tener a fuerza y cohes n que tuvo a partda
cuando a drg a e Corone Pada.
Cueto acompa ado de edoya, Casaya, Carro,
rate y otros ern ndez segudo de Raveo, Mranda,
Serna, Acebo y agunos m s, formaron partdas dferen-
tes, que hac an, es certo, una guerra sn tregua a os
reastas, pero sn obedecer a un pan determnado.
Do a |uana Asurdu sgu ag n tempo srvendo
en una y otra partda pero a ver que nada consegu a en
esta guerra tan dstntamente conducda que antes, y por
otra parte no pudendo soportar su atvo coraz n que
otros ocupen e puesto de aque cuya memora e era tan
querda, pas a Tar a donde e caudo Uondo a rec -
b con os honores consguentes a su grado mtar, se-
a ndoe un ugar de preferenca entre os guerreros
que obedec an sus rdenes. Ag n tempo permanec
mtando en as fas de este caudo y despu s pas
a Sata, donde fu recbda con dstnc n y agasa o por e
Genera Don Mart n G emes, n e e rcto sate o
permanec mucho tempo, sendo muy estmada por os
|efes Argentnos y respetada por os gauchos que asom-
brados a ve an mane ar un cabao con e msmo apomo
y destreza que eos.
n Sata vv hasta e a o de 1825 y cuando 1
Gran Marsca de Ayacucho bert e Ato Per , rec n
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
224 Genera Mgue Ramao
pudo regresar a Chuqusaca, haando que todos os be-
nes que ea y su esposo pose an, pasaron a manos e tra as.
Ogamos o que dce e Dr. easco or en a Bo-
graf a de nuestra herona obra escrta a grandes rasgos
que de a un vac o competo en a hstora de esta her ca
Amercana, que en nuestro concepto no tene seme ante
en a Am rca de Sud.
Despu s de as fatgas, os contrastes y as vcto
ras despu s de a muerte de su esposo a que amaba
con dero, pens haar sosego en a soedad de C2m-
po en su fnca que constaba de os ugares amados
Cucu, Tpabuco y Taracach. Cua ser a su pesa-
dumbre cuando encontr que un ndvduo e tra o era
e due o de o que e hab a costado m afanes y pr-
vacones .
Ineudbe es referr e despo o que hab a sufrdo a
fama Pada. n 26 de Octubre de 1815 compr
n 12,300 pesos a hermosa heredad cuyos nombres se
ee m s arrba deb a certa suma a convento de Mer-
cedaros de Chuqusaca. Luego que e se or Pada
y Do a |uana derrotados en ohuma huyeron aban-
donando sus ntereses, aparec e superor de esos
hombres de h bto banco embema de nocenca y de
pureza y que se aman os h os de uestra Se ora de
as Mercedes y de San Pedro oasco y con a m s.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 225
grande nhumandad e n ustca obtuveron a subasta
ce Cucu, de ando a a fama poseedora eg tma en
a trste stuac n de agonzar de hambre pero qu
mportaba consderac n de nng n g nero a os santos
y venerabes mon es que sus abos no ten an sno pa-
abras de cardad enas de unc n y consueo Pada
era decarado enemgo de Amo spa o enemgo de
a escavtud y defend a una causa consderada a cau-
sa de a bertad y de derecho Pada era pobre, au-
sente y persegudo no hubo pues ocas n m s favora-
be para e poaro.
Do a |uana recam personamente, y sus benes
e fueron devuetos conforme a ey, por dsposc n de
Genera Andr s Santa Cruz, presdente de Departa-
mento de Ghuqusaca tom nueva poses n e 19 de
de agosto de 1,825.
msmo Genera orden (1,825) que fuera so-
corrda por una vez en e Tesoro p bco con cen pe-
sos. bertador Bo var e acord una pens n v-
taca de sesenta pesos mensuaes e Dr. Oa eta, m-
nstro de a ustrada admnstrac n de Genera Su-
ere, dspuso que tamb n se e abone a corresponden-
te vudedad. sta mu er e cepcona no ha dsfrutado
m s de dos a os de tan e gua cantdad. Los nune-
rosos procesos que organz demandando pan a todos
29
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
22f G RAL MIGU L RAMALLO
os gobernantes de Bova, ponen de manfesto Ls ho-
rrbes necesdades que ha sufrdo en compa a de su
h a y de sus netos. La msera a obg a vender
sus fncas (1 .
Todo o dcho respecto de as penuras y sufrmen-
tos de a vuda de corone Pada, est penamente com-
probado y para que conozcan nuestros ectores c mo e
pa s correspond a a ncomparabe patrota Amercana,
copamos u: ac pte de una de tantas representacones que
ea hac a a os gobernantes de pa s, que en compa a de
su esposo hab an contrbudo a bertar con su fortuna y
con su sangre. n un escrto presentado a Marsca de
Ayacucho dce estas paabras:
S o e sagrado amor a a patra me ha hecho
sop3rtabe a p rdda de un mardo sobre cuya tumba
hab a urado vengar su sangre y segur su e empo:
mas e ceo que se aa ya e t rmno de os tranos,
medante a nvencbe espada de . quso regresa-
se a m casa donde he encontrado dspados ms nte-
reses y agotados todos os medos que puderan propor-
conar m subsstenca en fn rodeada de una numero-
sa fama y de una erna h a que no tene m s pa-
(1) .ASOO LOR. da dt Sovanos C e-
bres
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerreros de a Independenca 227
trmono que ms grmas eas son as que ahora me
revsten de una gran confanza para presentar a . S.
a funesta mna de ms desgracas, para que ten n-
doas en consderac n se dgne ordenar e goce de a
vudedad de m fnado mardo o e suedo que por m
propa graduac n puede corresponderme (1).
As vv esta mu er snguar que durante ses a os
arrastr una vda ena de pegros y de aventuras sn
cuento. Su nombre, conocdo no s o en a comarca tea-
tro de sus haza as, sn en e Per y Rep bca Ar-
gentna, u respetado por todos aqueos que amaban a
bertad de a Am rca de Sud y e ecrado por os sat -
tes de absoutsmo y de a escavtud, a os que m s de
una vez hzo morder e povo en os campos de combate,
apast ndoos a os pes de su broso corce de bataa.
Su nombre fu sempre venerado y su persona res-
petada y querda por aqueos que conoc an y compren-
d an o heroco de sus sacrfcos, y cuando e Lbertador
de a Am rca de Sud, e Genera Sm n Bo var vno a
Chuqusaca, en 1825 a d a sguente de su arrbo a ea,
(1) .Boet n de a Guerreo - o. 22 agosto 29
de 1,899. Sucre. P rrafo consgnando en e dscurso
de Dr. Isaac cent, ttuado Utma P gna .
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
228 G RAL MIGU L RAMALLO
acompa ado de su stado Mayor Genera y de os atos
dgnataros de rcto, fu a vstar a Do a |uana Asur-
du vuda de Pada, en ndoa de eogos en presenca
de todos os concurrentes, a os que es manfest e vaor
y nombrada de a ustre guerrera Chuqusaque a (1).

d a 25 de mayo de 1862, a a edad de 81 a os
como conmemorando e gran d a de a Patra, en que e
atvo puebo que a v nacer, d e prmer grto de a -
bertad en a Am rca de Sud, mur a hero na de as
Repubquetas, envueta en os harapos de a estrechez y
a msera m s competa, ta vez en e momento en que
as savas de ca n, e aegre repque de as campanas y
os acordes armonosos de hmno de a ac n, recorda
ban con bo a se a de bertad que se d para empe-
zar a cruenta ucha por a ndependenca, en a que ea
tom parte con tanta abnegac n y patrotsmo.
(1) Referencas de fnado Doctor Lus Guerra a
Doctor aent n Abeca.
R MOR O. Matanza de afez, p gna 352.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 229
. Su enterro fu humde, demasado humde cua-
tro o ses personas acompa aron su ataud a Cementero
Genera, donde fueron nhumados sus restos.
oy d a se gnora hasta e ugar donde eos fueron
seputados.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 231
Ap ndce
Documentos referentes a ta Bograf a det Corone Don
Manue senso Pada y Do a |uana Asurdu de Pada..
o 1
Presdente de Chuqusaca Brgader Don M-
gue Tac n, remte a rrey de Lma, copa de Parte
que do a Genera Pezuea de a acc n que tuvo con
as tropas de aquea guarnc n contra os patrotas
Pada y Modes. (1)
n ofco de 31 de pasado nstru a U. S. a e-
gada a puebo de otaa, en e msmo d a, de a Dvs n
(1) Gaceta de Goberno de Lma de s bado 30
de mayo de 1,815 . Documento copado de a obra de
Don Manue de Odr zoa ttuada: Documentos st -
rcos de Per .
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
232 G RAL MIGU L RAMALLO
de Corone Don Pedro Antono Roando, y cuanto prac-
tqu en consecuenca de ob eto que e condu o, drgdo
a recbr as compa as segundas de ern ndo II y a
de Pardos que antes mand retrar por haber dspuesto o
hcera de Terrado a e pedc n a mando de Se or Pro-
vsor Irrate. Reundos ya a Se or Roando, |os 70 fer-
nandnos que no obstante verme amenazado de consdera-
be fuerza, e remt con otros recutas y orden de que re-
gresara a amanecer de sguente d a a Puna me pas a
as once de a noche de ctado 31 e ofco 1, asegu-
r ndome e conocmento que acaba de adqurr de que os
nsurgentes Pada y Mode evaban a efecto su proyec-
to de nvadr a esta Capta: que sus tropas hab an ocu-
pado ampar ez y o oportuno que e parec a e que yo
aprovechara a casuadad de su venda para que undo a
as fuerzas que aqu ten a pudera escarment rsees. Com-
prend de m ndspensabe deber admtr tan ucosa
propuesta, que e 2 nmedato pasase en derechura a es-
perarme en Loquekasa, donde nos ncorporaremos para
segur a ampar ez o hasta e cerro de Carretas, en bus-
ca de os nsurgentes para batros y presentar a menos
una fuerza capaz de haceros entrar en respeto, contener
a ncorporac n de a nueva ndada que es ba aumen-
tando y trastornar de modo posbe todos sus panes: to-
do en tempo de tres o cuatro d as, para que no srvera
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 233
de consderabe per uco su mayor separac n de Potos .
A m s tuve presente que no pudendo acudr con a tro-
pa armada de a guarnc n a os varos puntos donde
otras tropas de rebedes se presentaban en combnac n de
aqueos prncpaes y ocupados unos y amenazados o ros
de os curatos, decddos recentemente en favor de a cau-
sa de Rey, vsto e que no se es sosten a o atrbuyesen
a devdad y creyendo que no se pod a hacer oposc n
de m parte se agregaran a a de os enemgos, cuando
no fuera con otra mra que a de conservar sus ntereses.
Por dchas consderacones y deseando encontrar una oca-
s n en que poder acabar de comprometer a este vecn-
daro, dspuse que e Sr. Odor Manue |os de Reyes
quedara encargado, durante m corta ausenca, de gober-
no de a cudad sn m s fuerza que a partda de 25 es-
copeteros a cargo de Tenente Corone Manue Boza y
os enfermos que no se haaban en estado de sufrr as
fatgas de a campa a: dspuse que me acompa ara e s-
cuadr n de Cabaer a era, a as rdenes de Sr, Pro-
vsor Don epe Irarte, sesenta hombres de os voun-
taros dstngudos a rdenes de Sr. Aguac Mayor de
a Audenca y Corone Don Manue Antono Tard o
c en urbanos a as de Capt n Pedro Carba a: armados
de anzas y os curas Tenentes Coronees de ua qu-
a, otaa, ampar ez y Paca con aguna gente de a pe.
30
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
234 G RAL MIGU L RAMALLO
Pubqu e bando y a amanecer de 2 sa con esta fuer-
za agregada a os escuadrones de cabaer a a mando de
Tenente Corone Don rancsco Ostra y e de Dragones
a de gua case Don Pabo cheverr a as Compa as
prmeras de ernando II, y a de Pardos a de a pro-
pa Don rancsco Marur y dos pezas de cabre de a
uno. A as doce de a ma ana me ncorpor con Roan
do y segumos marchando a ampar ez, de donde a pro-
porc n que nos acerc bamos, estaban retr ndose sem-
pre a a vsta as avanzadas enemgas. Luego que e-
gu a puebo me mpuse de que aqueos se haaban reu-
ndos y fortfcados en e cerro de Carretas hce ato e 3
para sar a a nmedac n de a dstanca de uno a otro
punto, para hacerme cargo de terreno, y ambas descu-
bertas se trotearon quedando e campo por as m as a
amanecer de 4 sa con toda a fuerza y a as dez de a
ma ana egu a Ichupampa, a pe de Carretas, cuyas
cmas se haaban coronadas de muchedumbre de gente
que no descubr an sus armas, aun que s consderabe
cabaer a: me acerqu a reconocer e camno rea de A-
bra, y sobre ea descubr formadas dos neas que pre-
sentaban poca e tens n aparentando proongarse por de-
tr s de as aturas y una avanzada como de cen hombres:
para atacar pur esa parte era precso ba ar a un barranco
domnando por todas partes, atravesar un argo desfade-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 235.
ro parapetado, y abundantes gagas: de a cabaer a de
Provsor y a de Tard o, cncuenta de Paca y ventcnco
fuseros para que defenderan ese punto, y pas con e
resto de a fuerza a tmo cerro de a zquerda form
a nea de bataa a su pe y mand que cncuenta fer-
nandnos con otros tantos de escuadron de Ostra y 25
de Roando, escaramuceasen por ese frente para descubrr
a resstenca certa o fasa que ntentaban hacer os ene-
mgos a a una de a tarde me asegur que a ten an
mas de dos m hombres y cen a o menos de fus em-
pe a acc n mandando e resto de escuadr n de Ostra
subr desmontado por e e tremo de a zquerda y a
Tenente Corone Marur con cncuenta de nfanter a por
a cortadura de a derecha de msmo cerro, reforz ndoo
suscesvamente con gua n mero de os de Roando,
cuarenta Dragones y agunas pa rtdas de a cabao todo
en proporc n, a dar ugar a a cada de abundant smas
pedras que se desga aban: a as dos y meda ogr que
m tropa tomasen a emnenca, donde se haaron trnche
ras dobes y parapetos ntermedos con asperas, por
donde hac an e fuego de fus sn ser ofenddos. Pare-
ce ncre be a tenacdad y despecho con que os rebedes
se sostuveron: posesonado Ostra con su escuadr n de
as prmeras trncheras, se encontr con mayor oposc n
en as segundas, donde se hreron n tes sus fuegos y
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
236 G RAL MIGU L RAMALI.O
. .
tuvo que asataros y desao aros de ndoes as msmas
grandes pedras de que estaban formadas: uego que se
veron os fuseros enemgos acometdos y cortados por
uno y otro costado, montaron en os cabaos que mante-
n an de reserva para ese caso y huyeron precptadamen-
te, sn que vaera a agunos para escapar de furor de
nuestros sodados, os ndos se precptaron despe ados y
se perderon como e humo. Los persegu precabendo
e desorden que pod a per udcarnos y segu procurando
acanzaros hasta una egua m s adeante de Tarabuco,
donde desapareceron docentos o trecentos que se ret-
raron con Pada.

ntrada a noche empez un fuerte aguacero y fu


precso ao ar a tropa y tarde descans . ste fu e re-
sutado de a acc n en que os |efes, Ofcaes y sodados
de m mando acredtaran su e traordnaro vaor y bue-
na dscpna ms rdenes se ve an cumpdas apenas se
comuncaban e fuego vvo de fus que se es drg a, a
fragosdad de a subda cuberta de pe ascos que se des-
ga aban con e rudo espantoso que hac an, y e fuego de
ca n que sobre eos drg a a os enemgos, nada fu ca-
paz a que uno soo detuvera su paso o vovera a cara.
Tuvmos mas de sesenta herdos que manfestan su sen-
tmento de quedar a curarse. De todos eos soo tres
son de gravedad, nnguno abandon su fus hasta que se
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 237
es recog y todos han acredtado ser dgnos mtares y
vasaos de Se or Don ernando II. Los cuerpos ur-
banos cumperon con a mayor e acttud cuanto es man-
d practcar: y nnguno qued ocoso ansando por no es-
taro. Los Se ores Decano y Regente de esta Audenca
Don |os e de Campo- Banco y e Conde de ae-
hermoso que pretenderon acompa arme en case de de-
canes, as como e Se or Comsonado ces stco de esta
Capta Doctor Don Manue ores, deron e empo de se-
rendad y decs n a sacrfcarse en honor de as armas
de S. M. Lo msmo e actvo y vaente |efe de a ca-
baer a gera, Don epe Antono Irarte, os Curas
Tenentes Coronees, de ua- ua Don Caudo Aba,
de otaa Don Gregoro Arzabe, de ampar ez Don
Marano uerta y e de a Paca Don |os Manue Man-
zano, que recomendo e presbamente a a recomendac n
de U. S.
Los Tenentes Coronees Don Manue ae, que
desempe en esta e pedc n as funcones de Mayor
Genera, e Comandante de scuadr n de Gaer a Don
rancsco Ostra, e de as compa a de ernando II.
Don rancsco Marur y todos os subaternos que fueron
os prmeros que asataron e cerro, han confrmado e
usto concepto que ten an gran eado y os que mand que-
dar en a nea o cuerpo de reserva me nstaron efcaz-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
238 G RAL MIGU L RAMALLO
mente para tomar parte en a gora |e sus compa eros,
que es parec a superor a a de estar prontos a au ar-
os y prote eres a espada, por donde sn tanta prevs n
huberan sdo acometdos por as dvsones que nduda-
bemente estar an destnadas a e ecutaro.
s dgna de apreco a conducta que ha observado
e Corone Don Pedro Antono Roando, por su actvdad,
buen m todo para sostener a brante dscpna que
mantene su vaerosa Dvs n, y e esmero con que me
ha ayudado desde e momento en que se puso a ms r-
denes por o que debo encarecer a U S. e m rto que
acaba de contraer.
Los Tenentes Don Pedro Gut rrez y Don ustaquo
Le n, comandantes de as guerras de cabaer a e de
gua grado Don Agust n Rvas y e Af rez Don |os
Corro de as nfanter as, se han desempe ado de modo
sobresaente que acostumbran.
Persuaddo a que e enemgo dsmnudo por e n -
mero de muertos y herdos que tuveron y su ya ndca-
da dspers n, no es de ar a pensar en esperarme: a cu
dadosa aenc n que me ama a esta ndefensa cudad:
a necesdad de de ar bre a dvs n de Roando para
que regresara sn mas demora que a que me propuse y
otras no menos necesaras prevsones, me hceron deter-
mnar e pronto regreso que e ecut , pasando e Corone
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 239
Roando a otaa donde ego ayer y yo a esta Capta,
cuyos habtantes me esperaron dspuestos a manfestar
con toda case de demostracones, su vo y satsfacc n
por e trunfo que acababa de consegur sobre os rebedes,
en que tanta parte tenen os empeados y naturaes de
ea, que vountaramente y sn goce de suedo aguno,
fueron ncorporados a a e pedc n, dedc ndose os que
quedaron a hacer rondas contnuas de d a y de noche,
cumpr con a mayor docdad y e acttud cuantas pre-
vsones de precauc n y poc a estabec e Sr. Odor
Reyes, como encargado de Goberno, cuyo desempe o es
dgno de mayor eo o.
Dos guarde a U. S. muchos a os.
Pata, 7 de abr de 1815.

MIGU L TAC .
Se or Marscat de Campo y Generat en |efe de rcto
Rea D n |oaqu n deta Pczteta. Marano Domngo de Gumu-
co. Secretaro,
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
240 G RAL MIGU L RAMALLO
o. 2
-
Car/a de Corone Rodr guez, comandante mtar
de Chuqusaca (1) (2)
e vsto a cata ofca de Ud, de 15 de que
corre con aque agrado debdo a su mert sma perso-
na, y a su ardente ceo por e ben de a comundad: co-
nozco os nfatgabes desveos con que Ud. coopera a e-
vantar y afanzar a pr mde gorosa de a bertad A-
mercana: |ustamente se e reconoce por uno de os per-
sona es que honran e centro de as Provncas Undas:
stoy persuaddo ser un deber mo cuadyuvar a sus vr-
tuosas deas.
Los curas sospechosos que Ud . me ndca ser n re-
movdos a consecuenca de ofco pasado con esta msma
(1) Las fatas gramatcaes de estos documentos,
|o msmo que as ortogr fcas son de sus autores, por-
que eos son copados taes cuaes e sten os bros y
documentos de donde as copamos.
(2) ste documento y otros que est n nsertos en
este Ap ndce e sten orgnaes en a Bboteca de
Sefor rnesto ck, que antes fue de Doctor Samue
easco or.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 241
fecha a Gobernador cco, y se consttur n en un ugar
ceos, dgnos de ta mstero: con eos formar Ud. aque-
a bea cadena que ha sdo o antemura en todos tem-
pos contra a rvadad destructora de a fecdad p bca:
ben observo que aque os abusando de caracter sagrado
de sus personas, son unos arbas de a Socedad, que por
medos tenebrosos aced an a vda com n, a paso que os
que poseen buenas deas pueden producr utdades muy
venta osas: con este ntmo conocmento, me empe o a a
separac n de os menconados y tengo brados decretos
comendatcos para quesean gracados estos oportunamen-
te avsar a Ud. de m resutado para su goberno.
Dos gue. a. U. ms. a. s.
Pata uno 19 de 1815.
MART RODR GU .
Sr. Sub deegado mtar de patdo de Tcmna
don Manue Asenso Pada .
P. D. A nombre de a Patra doy nsnuantes
gracas por as cncuenta cabagaduras que me dce re-
mte.
Tengo brada orn. para que nmedatamente toquen
os mtes de ampar ez se au e con a manuten-
31
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
242 G RAL MIGU L RAMALLO

c n necesara, hasta que sean puestos en e cuarte


genera e.
MART RODR GU .
o- 3
Otra de msmo a msmo
Las actvas operacones de U. cada d a afanzan
m s y m s ante a patra su buen concepto a fuerza que
me partcpa mandar no es desprecabe con ea y a que
puede reunr en e curso de su marcha, destnar a Po-
coata: a recb os bastmentos necesaros para su sub-
sstenca y podr contra moverse en oposc n a as nd-
cadas de nemgo.
Dos gue. a U. muchos a os.
Campamento en Marcha y agosto 2 de 1815.
MART RODR GU
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 243
o 4
Un ofco de msmo a msmo
Se or.-- n este momento acabo de recbr un of-
co de Se or Comandante Don cente Camargo, cuyo
tenor es e sguente:
Somos as nueve y meda de a ma ana en que ha
arrbado a este puebo e Indo Mateo Maman, de a
parcadad de Chayanta, cas resdente en a stanca
Taparacaacaa, dstante tres eguas de a Capta de
Chayanta por orte de ste. bene embado por
e prncpa Gregoro Cruz, quen ha embado un Com-
bero a Chaapata y fu e Indo Manue de a stan-
ca de Laagua, quen asegura haber presencado una
guerra cv entre os Taabernos, a Dvs n de Con-
de y a stanca de Pezuea sobre asuntos de Pa e
o creo que a causa no era esta sno otra superor en-
tre croos y maturangos de que tenemos bastantes n-
cos. La prmera guerra dce que fu en e pun-
to de Tacagua camno rea a Chayanta con e trozo de
Pezuea: que retrados y rechazados os ctados Taa-
bernos para a a de Oruro tropezaron en e cam-
no con a dvs n de Conde de a Casa de moneda,
unes 4 evant qutando parte de armamento.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
244 G RAL MIGU L RAMALLO
aquen derrotaron e campo para Chayanta donde es-
pero rdenes de . . Dos guarde a U. . muchos
a os . Campamento de Moscar 2 de setembre de
1,815 .
Todo o que comunco a U. para su conocmento.
Dos guarde a U. muchos a os.
Campamento de Macha y Setembre 3 de I,85.
MART RODR GU .
o. 5
Sr. Com ndate Don Manue
Asenso Pada
Carta de Gobernador Intendente de Chuqnsaca Don
|uan Antono ern ndez
La Pata setembre 25 de 1,815.
Se or Don Asenso Pada.
uerdo amgo: por su carta fecha 20 de que gra
me acusa U. recbo de as 200 varas de bayetas y pape
que remt : merece U. atenc n y sus servcos a a Pa-
tra aman as consderacones de Goberno.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 245
o dud que e enemgo a vsta de un respetabe
rcto como e nuestro, fugase, y que os Tacones, Be-
navdes y aes a o r e nombre de Pada corran sn
cazones, ta es e terror que es ha engendrado . sto
supuesto no he admrado su retrada a escondr o de
Oruro.
spero que U. sucesvamente me mparta os feces
acontecmentos de nuestra suerte, mandando entre tanto
a su afect smo . S. M. B.
|UA A TO IO R D .
o- 6
Otra de msmo Sr. ern ndez
Su ofco de 3 de que gra me ndca apro mar-
se ya U. a esta con su Dvs n, de tr nsto para e terr-
toro de su mando a efecto de contener a nsurrecc n de
os b rbaros.
Los hombres tes en todas partes son necesaros y
dev an bocarse, as es que m deseo ya o trasporta a a
rontera ya o conserva en e rcto grande para terror
e. os Ta -
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
246 G RAL MIGU L RAMALLO
Me ha sdo muy sencbe os cudados que e ha
causada su madama a Amercana Amazona, pues su
e stenca, por e nfu o poderoso en e nternabe grupo
de ndadas aun o entendo necesaro para a Revouc n.
cudado personamente como |efe de esta paza
y amgo partcuar suyo asegurar a casa donde deber
Ud. aposentarse os d as que en esta descanse: a efecto y
con antcpac n deber U. cambar un sodado de a caba-
o, para que conocendo e destno o conduzca a su d-
recc n.
Dos g e. a U ms. as.
Pata y octubre de 1815.
|UA A TO IO R D .
Sr. Tenente Corone Don Manue Asenso Padta .
: o 7
Un Ofco de Genera Begrano.
mo. Se or.
Paso a manos de . . e dse o de a Bandera
que a Amazona Do a |uana Asurdu tom en e cerro
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 217
de a Pata como once eguas a . de Chuqusaca en a
acc n a que se refere e Comandante Don Manue Asen-
so Pada, quen no d esta gora a a predcha su s-
posa por moderac n pero que por otros conductos fde-
dgnos me consta que ea msma arranc de manos de
Abanderado, ese sgno de a tran a, a esfuerzo de su va-
or y de sus conocmentos en a mca poco comunes a
as personas de su se o.
Los espa oes que hacen aarde de su cruedad que
derraman a sangre amercana en nuestros d as hasta
comprobarnos con sus hechos as reacones que parecen
fabuosas de Obspo Las Casas, promueven y e tan as
amas a ta grado con sus atrocdades que no nos dan a
compasenca de que presentemos a mundo entero estos
fen menos para que se convenzan as acones uropeas
y prncpamente esa obstnada, que cada vez mas gana
nuestro odo, de que ya a Am rca de Sud no ser m s
a presa de su codca rastrera.
Recomendo a . . a a se ora Asurdu ya no-
mnada, que contnua en sus traba os marcaes de modo
m s en rgco y a quen acompa an agunas otras m s en
as msmas penadades, cuyos nombres gnoro, pero que
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
248 G RAL MIGU L AMALLO
tendr a satsfacc n |e poneros en consderac n de . .
pues que ya os he peddo.
Dos guarde a . . muchos a os.
Tucum n 26 de uo de 1816 .
mo. Se or. MA U L B LGRA O.
wo. Se or Don u n Mart n de Purredon Supremo
Drector det stado. (1)
o. 8
Decreto. Buenos Ares agosto 13 de 1816.
Acusar recbo y que se d as gracas a nombre de
a Patra como guamente a os dem s que e presa, es-
perando e recbo de a reac n que manfesta para dar-
o en a Gaceta como se efectua con este parte e pdendo
e despacho de Tenente Corone de Mcas partda-
ras de os Decddos de Per , a favor de Do a |uana
Asurdu. Antono Berrutt.
(1) Partes Ofcaes . Tomo II p gna 202
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 249
mo. Se or Drector Supremo de stado, se
ha mpuesto con satsfacc n de Ofco de . . y parte
que acompa a pasado por e Comandante Don Manue
Asenso Pada reatvo a fez suceso que ograron as
armas de su mando contra e enemgo opresor de Per ,
arrancando de su poder a bandera que remte, como tro-
feo devdo a varon esfuerzo y bzarr a de a Amazona
Do a |uana surdu. Goberno en usta recompen-
sac n de os herocos sacrfcos con que esta vrtuosa
amarcana se presta a as rudas fatgas de a guerra en
obsequo de a bertad de a Patra, ha tendo a ben de-
corara con e despacho de Tenente Corone que acompa-
o, para que pas ndoo a manos de a nteresada, a sg-
nfque a grattud y consderacones que han merecdo a
Goberno sus servcos guamente que a os dem s com-
patrotas que a acompa an .
Buenos Ares, agosto.13 de 1816.
A TO IO B RRUTTI.
A Se or Genera de to. de Per Don. Manue Begrano (1)
(1) M. S. de Archvo Genera de Go. de 1816.
Buenos Ares MIT . stora de Begrano,
32
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
250 G RAL MIGU L RAMALLO
o 9
Los combates de a Laguna, e ar y Tarabuco
Parte de Pada (1)
n e n mero |e 700 hombres entre cabaer a sa-
eron de Chuqusaca con e ob eto de anquar as tropas
que compon an m Dvs n, y mas sabendo de a ausen-
ca que hce a puebo de Pomabamba, con e fn de aa-
nar as dsencones dom stcas: apenas estar a un d a- en
aque ugar, cuando se me d e parte de a marcha ace-
erada de enemgo, sn que por m ausenca se me ded-
case nng n Comandante de os de m satsfacc n a m-
pedr este veoz va e tan runoso para os habtantes de
m Provnca, y srv ndome este avso para m regreso,
encontr en a dspers n de ms tropas, y sn m s
rumbo que a anarqu a, y e desorden causado por e Of-
ca Intendente Pedro Terrazas y arcso Cae as a que-
nes d ndoes e pronto destno de Santa Cruz pude orga-
nzar nuevamente para formar con eas a defensa de os
puntos m s aparentes, dando ugar a que e enemgo se
nternace a centro de m Provnca y cortaes despu s to-
(1) Partes Ofcaes . Tomo II p gna 198.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
.GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 251
dos os an os y correspondenca que pudera tener de a
Cudad de La Pata.
Para que ms desgnos se efectuasen, me puse con
m Dvs n en e punto de San |uan, una egua dstan-
te de La Laguna, ugar donde hzo su Cuarte Genera e
enemgo stuado en e Orente, en a parte de Sur, que
es e ar, a m esposa Do a |uana Asurdu con tren-
ta fuseros y doscentos naturaes con todas armas: en e
punto de Sopachu que hace en e ntermedo de Sur y
Occdente a Capt n Don |acnto Cueto, con cuarenta fu-
seros, trenta anceros y qunentos naturaes de toda ar-
ma, y os m s de eos ben cavagados. n e punto de
Tarabuco que hace a occdente, a Comante Don |os
Serna con trenta fuseros y con todos os naturaes de
aquea doctrna .que pasaban de dos m hombres que-
nes con sobrada energ a, amor e ntrepdez por a sagrada
causa de a patra, mraban con despreco sus vdas para
oprmr a enemgo ntruso e nterceptar sus corresponden-
cas: coocadas pues en os ndcados punos, mand que
aternatvamente hostgasen a enemgo con frecuentes
guerras e peddas por sus partes: e d a tres de marzo
dspuse una guerra por m parte a a que concurr e
enemgo con todo su trozo que a no haber ogrado de un
punto venta oso de que pod a ofender, con sobrada segu-
rdad, ms determnacones hubesen estrbado en a se-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
252 G RAL MIGU L RAMALLO
gurdad de retro y de que ta vez presum e enemgo
habero verfcado as , por a poca gente que se e apare-
c respecto de estar a mayor parte de parapetado, y
obrando con energ a de este modo, hasta eos ograr de
que se reunesen qunce hombres de su parte, entre eos
varos ofcaes y muchos herdos que a vsta de otros se
retraron despues de un argo combate que tuvmos desde
as nueve de d a hasta as ses de a tarde, sn que por m
parte hubese perddo mas gente que un ofca quen des-
pu s de haber ca do prsonero fu pasado por as armas.
Como a ntenc n de estos fu cortarme a retaguarda se
traron para e punto de ar con este ob eto donde sa-
endoes a encuentro m es-posa Do a |uana Asurdu
os repe competamente, matandoes qunce hombres:
gua desgraca tuveron en e punto de Sopachu por a
dvs n que manten a e Capt n Cueto. A vsta de tan
frecuentes persecucones tuveron por convenente retrarse
a a cudad de La Pata remtendo de antemano con e
Tenente Casta muchas muas, cabaos y ganados per-
tenecentes a os vecnos de m Provnca os que fueron
qutados por e Comandante Serna y naturaes de Tara-
buco, quenes destrozaron a muchos de eos que compo-
n an dcha partda y os pocos que escaparon se regresa-
ron hasta a Luguna. Con esta notca e Corone |os
Santos de La era que comandaba toda a dvs n ene -
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 253
mga y por haarse mas hostzado y cuas sn arbtros
de munc n, determn mandar a Tenente Corone Pe-
dro errera y Comandante de Bata n de Genera con
tres compa as de os erdes con orden de acabar con
aqueos naturaes que osadamente os hab a anquado a
sus prmeros mandataros, y suced que estos vaentes
naturaes dgnes de a atenc n de . . para dstngur-
os en todo tempo com ndoos de dstncones, se hube-
se precptado con toda energ a y vaor a a captura de
esos enemgos, que sn emer a sus armas de fuego que
sn cesar se dsparaban contra eos, se fueron a as ma-
nos de os fuses hacendo fuerza de vaor m s naudto
es qutaron as armas destroz ndoos enteramente, donde
mureron trece ofcaes y entre eos e Comandante errera,
cuya notca srv ndoes de mayor confus n es obg a
una fuga vergonzosa que a hceren de a Laguna a me-
da noche, sn que esta precauc n es escusase de ser per-
segudos porque repegado con una dvs n qae tube en-
tre manos os persegu hasta os suburbos de Chuqusa-
ca, d ndoes un contnuo fuego de d a y de noche, sn
permtres que tomen nng n descanso n amento agu-
no, ogrando en esta persecuc n destrur a muchos de
eos, qut ndoes a presa de mayor estmac n que es a
Bandera reconqustadora de as Cudades de La Paz, Pu-
no, Arequpa y e Cuzco, que por o tanto tene borda-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
254 G RAL MIGU L AMALLO
dos de mucha estmac n y vaor, cuyo dse o remto a
. . para que a su vsta forme as me ores deas de a
vandad de un enemgo que estrba su vaor en gerog
cos y pnturas, que por no arresgara en e camno de
su conducc n no e remto a . . su orgna pero en
e caso que fuere de su Superor agrado o verfcar con
toda vountad. Tengo en e d a ms avanzadas puestas
en e punto de ampar ez, Paccha y Pma, con e. ob-
eto de consutar segurdad. A a concus n de esta me
d parte de que e trano Tac n procura atacarme con dos
m hombres y cnco ca ones, segun consta de Ifs pegos
que se e ha nterceptado os que guamente se os rem-
to, y procuro en e msmo d a dsponer e campo de ata-
que con os panes correpondentes.
Dos guarde . . muchos a os.
Cuarte Prncpa deTomna. Abr ventcuatro de m
ochocentos dez y ses.
MA U L AS SIO PADILLA,
mo, Sr. Supremo Drector y Genera en |efe Dn. |os
Sondean. s copa. Begra.no
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 255
.
O. 10
Una carta de Genera Begrano a
Do a |uana Asurdu.
n testmono de a gran satsfacc n que han me-
recdo de nuestro Supremo Goberno as accones hero-
cas nada comunes a su se o, con que Ud. ha probado su
adhes n a a santa causa que defendemos, e dr e por m
conducto e Despacho de Tenente Corone: doy a Ud.
por m parte os p cemes m s snceros y espero, que se-
r n un nuevo estmuo para que redobando sus esfuerzos
srva Ud. de un modeo en rgco a cuantos mtan ba o
os estandartes de a ac n.
Dos gue a Ud. muchos a os.
Tucum n 23 de Octubre de 1816.
MA U L B LGRA O.
Se ora. Tenente Corone Do a |uana. Asurdt.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
256 G RAL MIGU L RAMALLO
o. 11
Despachos de Corone Don Manue
Asenso Pada 1 .
Se or Don Manue Asenco Pada.
Chayanta y octubre 4 de 1815. M estmado
amgo: Tengo a satsfacc n de ncur a Ud. e ad unto
avso Ofca que e da e Genera de habersee se aado
e suedo de m ochocentos pesos en a Ca a de Chuqu-
saca, mentras se mantenga de Sub Deegado en Tomna
sn per uco de os dem s derechos e tmamente ntrodu-
cdos que como a ta e corresponden, remt ndoe a ms-
mo tempo sus despachos de Sargento Mayor efectvo, con
grado de Tenente Corone de rcto y a decarac n
que cuando se separe de a Sub-Deegac n deber dsfru-
tar e suedo que e corresponde seg n su case mtar.
(1) Documentos copados de foeto de Don Ma_
rano cardo Treez ttuado Cuest n de mtes entre
a Rep bca Argentna y Bova Buenos Ares 1872
P gna 182 y 83.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 257
Me ha sdo muy satsfactoro concurrr con m pe-
que o ndu o a que sean premados sus m rtos acredtan-
doe de esa suerte a amstad y apreco con que e dstn-
gue su atento servdor . S. M. B.
T ODORO S C BUSTAMAT .
Incuyo a Ud. tamb n as gacetas que e ofrec .
Se or Tenente Corone Sub-Deegado de Tomna
Don Manue Asenso Pada.
n consderac n a os dstngudos servcos que
ha consagrado Ud. a a bertad de estas provncas, re-
comendados por e M. |. C. de a Capta de a Pata en
su ofco de 24 de septembre p. p. he resueto conceder a
Ud e empeo de Sargento Mayor efectvo con e grado
de Tenente Corone de rcto, cuyo despacho e acom-
pa o tenendo presente a ndotac n en que han quedado
os Sub- deegados de Partdo desde que se e tngu
a cobranza de trbutos, encargo en esta fecha a se or Go-
33
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
258 G RAL MIGU L RAMALLO
bernador Intendente Interno de La Pata que por a Ca a
acona de aquea Capta se e contrbuya a Ud. e sue-
do anua de m docentos pesos, mentras se mantenga
en poses n de su empeo de |uez Sub-Deegado de ese
partdo o se arrege por e pr mo Congreso Genera e
pan de os que deben gozar os sub-deegados: quedando
Ud. ntegencado que cuando se separe de destno po -
tco que obtene en e d a deber dsfrutar e que e co-
rresponde seg n su case mtar.
Dos guarde a Ud. muchos a os.
Cuarte Genera de Chayanta a 4 de octubre de
1815.
|OS RO D AU.
Se or Corone de Mcas aconaes Don
Manue Asenso Pada. Laguna.
ncuyo a Ud edespacho de Corone de Mcas a-
conaes, a que e consdero acreedor por os oabes serv -
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 259
cos que se me ha nstrudo est e ercendo en esos destnos
de bertaras de yugo espa o o que ya ha urado nuestro
Soberano Congreso, resueto a sostenero con cuantos ar-
btros quepan en os atos acances de su eevada autor -
dad. Trata guamente a soberan a de restabecer a
monarqu a de os antguos Incas, destronados con a mas
horrenda n ustca por os msmos espa oes. o soy
testgo de agunas sesones sobre eo y espero tener a
gora de contrbur por m parte a tan sagrado desgno.
n e entretanto, ponendose Ud. y toda su gente
ba o a augusta protecc n de m Generaa que o ser
tamb n de Ud, nuestra sSfora de Mercedes, no tema Ud.
resgos en os ances acordados con a prudenca, pues
ea sempre es decarada por e to fez de as causas
ustas como a nuestra.
Acompa o a Ud. as msmo a procama que he d-
rgdo a todos os puebos de Per , para que hac ndoa
pubcar entre sus sodados produzca os tes Irutos que
me prometo coadyubada con sus efcaces persuasones.
o de e Ud. de comuncarme sempre que pueda sn
nmnente resgo os resutados de sus empresas, sean fa-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
260 G RAL MIGU L RAMALLO
vorabes o adversas, para m conocmento y poder yo to-
mar as meddas que consdere oportunas.
Dos guarde a Ud. muchos a os.
Tucum n a 23 de octubre de 1816.
MA U L B L GRA O ()
o. 12
Combates |e a Laguna y |e ar, 13 y 14
de setembre de 1816.
Por os partes que tengo e honor de eevar a Su-
premo conocmento de . . ba o os n meros 1. 2.
3. y 4, de os trunfos que han obtendo y contrastes que
han sufrdo as armas de a ac n en as Provncas n-
terores. os msmos manfestan que a desunon, r--
1 Cuando Begrano escrb a esos rengones en
Tucuna n, e 23 de octubre de 1816, haca cuarenta d as
que hab a muerto gorosamente en e ar e vaeroso
Caudo a quen ban drgdos. ota de autor.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 261
vadad y otros fnes crmnaes, han sdo a causa efcen-
te de tan desastrosos resutados. Pe o sn embargo e
fuego arde con m s vgor y acamado por sus actos de as
msmas provncas e Tenente Corone Don |os Antono
Asebey en rempazo de Comadante Pada fnado con a
sorpresa que eer . . para dar e tono que no ha te-
ndo hasta aqu aqueas Partdas, ha convendo con este
nteresante pensamento e Comandante Genera de Pro
vncas de Sata, ba o cuyo mando serv a de mayor en e
segundo Bata n de Regmento de nfernaes.
o he aprobado a eecc n por os conocmentos
personaes que me assten de este benem rto O . y sus
servcos anterores con a decada empresa de que v
encargado a e pedre e despacho de Corone de os r-
ctos aconaes y e T tuo de Comandante Genera de
as fuerzas de Interor, autorz ndoa para que tome as
m s oportunas provdencas, tanto en orden a servco
mtar como en benefco de os Puebos que est n a m
dsposc n, por este medo se ver estmuado a enar
sus deberes de modo m s convenente a a causa genera
y se cortaran as dscordas que dvden doorosamente a
todos os |efes de Partdas. os reconocer n un s o su-
peror y se convencer n que por sus nformes habr n de
recbr, o e premo de sus fatgas y coonatos, o e castgo
de su nsubordnac n y crmnadades.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
262 G RAL MIGU L RAMALLO
e cre do guamente oportuno nformar a . . de
as fuerzas enemgas y os dstntos puntos de su stua-
c n, corno se reconoce por e parte n mero 4, a fn de
que mpuesto de todo, resueva . . o que consdere
m s arregado.
Dos guarde a . . muchos a os.
Tucum n novembre 18 de 1816.
m. Se or Manue Begrano. mo. Supremo D-
rector de stado. (1)
c. 13
Carta. Pomabamba septembre 29 |e 1816.
Muy Se or mo y de ms dstngudos aprecos: De
buena gana hubera querdo tener proporcones para eos-
(1) ste documento y os marcados con os n me-
ros 1. 2. 3, y 4 son tomados de os Partes Ofcaes
Tomo 11 pag. 198.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 263
tear prontamente un e preso partcpando a . S. o
acaecdo en a Laguna y e ar con a Dvs n de as
ronteras y su Corone Pada, para que e srva de go-
berno y sus panes tengan debdo fez to que se desea
en obsequo a os derechos sagrados de nuestra amabe
Patra. Ahora e partcpo por medo de ese moreno que
como Mtar de rcto, es conductor seguro y por tan-
to dgno de ser atenddo y premado por tantos t tuos.
o desee . S. de remtr a a brebedad posbe un Sub-
deegado Comandante a as Ironteras para que reuna y
organze a gente de esta Dvs n. con as dem preven-
cones de su consderac n y que se castguen as rva-
dades, enconos y despotsmos entre peruanos. Las vr-
tudes ncas que deben abrazarse generamente, para que
a patra trunfe y respandezca con brantez por todas
partes. Dos nuestro Se or o conduzca cuanto antes a
. . fezmente a estas provncas nterores, para m-
tgar as amarguras de tantos Cudadanos oprmdos y o
guarde por muchos a os para consueo de su amgo Se-
guro Servdor y Cape n . S. M. B. ray |os Inda-
eco de Saazar--Se or Gobernador Intendente Ge-
nera Mayor Don Mart n G emes .
Ofco. Con motvo de fata acontecmento de
Spe-Spe y a nnomnosa conducta de os derrotados
que ven an matando y saqueando por os puebos que
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
264 G RAL MIGU L RAMAI O
transtaban, sn dscernmento n dstnc n de Patrotas
o reastas, tene . S. que os m s de os vecnos de as
Provncas de Ato Per se han consprado ncautamen-
te contra a causa sagrada y respetabe de a Patra. an
quedado tan resnados y dspcentes os corazones de os
hombres que no se adverte mas entusasmo entre eos
que rbadad y desun n. Aun os m s sensatos est n
persuaddos a que e rcto grande pueda servr de aba-
o con e son ero aspecto de proteger estas Provncas
sobre manera estenuadas, es har sufrr mayores maes
ta vez que os pasados. Suponen que desde e prncpo
de a revouc n a a presente, no han vsto m s en os
que se han precado tanto por defensores de os derechos
de ben p bco, reg n y humandad, sno a negra
ambc n y egosmo por cuanto han vsto sacare de se-
no de estas Provncas ngentes caudaes, sn nvertros
oportunamente como correspond a en os ofcaes y soda-
dos, n se es prema a estos o castga a proporc n de sus
m rtos o dem rtos. n medo de tanto confcto no qued
m s recursos n consueo en estos ugares que a Dvs n
brante de as fronteras deTomna y a Laguna, a man-
do de Sr. Corone Don Manue Asenso Pada, a cua s
progres y se conserv fezmente hasta e mes de agosto con
ndecbe admrac n de sus rbaes, con mayor rapdez y
venta as habr a prosperado hasta e d a s huberan tendo e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 265
debdo ugar ms s pcas y reteradas advertencas. Por
dos ocasones hemos tendo como en a fatrquera mas
de m fuses de os ochocentos enemgos que guarne-
c an a Cudad de a Pata, y s o por un corto pero esen-
ca requsto se ustr todo. Sn embargo, a os ene-
mgos de esa Cudad se es oprm sobre manera en d-
ferentes ocasones.
11 de uo en a Paca de Pocpo, como a as
cuatro de a tarde a famoso Coquetruanca, Sub- deegado
de Chayanta que ven an a reunrse con aqueos se e
qutaron 66 uses correntes, 10 cargas pertrechos, 3
tambores ucdos, 150 cabezas de ganado bacuno, 150
cabagaduras, 100 prsoneros, 6 cargas de tabaco, 4 a-
mofreces, de ando en e campo de os enemgos 20 cad -
veres con otros tantos herdos y contando de nuestra par
te un soo sodado muerto. d a 3 de agosto como a
as ses de a ma ana se e qutaron a os enemgos que
guarnec an e puebo de Aque 56 fuses correntes,
120 cabagaduras, 6 sabes, 20 prsoneros y agunos
pertrechos, de ando en e Cuarte de os enemgos 21 ca-
d veres, 10 muy ma herdos y un cabo.
A proporc n de ser m s frecuentes es trunfos que
se ban consguendo se ba ponendo e efe demasado
sobre s y s ms s pcas y advertencas tuveron antes
poco ugar, mucho menos tuveron despues. Con este
34
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
266 G RAL MIGU L RAMALLO
motvo y de haarme con a saud quebrantada a causa
de os contnuos trotes, mo azonrs y maas noches, que
sn mas prest, n saaro que e decoro de ben p bco,
toer desde e mes de dcembre acompa ando en cadad
de Cape n a a tropa a os dferentes ataques que se es
deron a os enemgos, tuve a ben retrarme en soctud
de a tranqudad de m esp rtu, m me or subsstenca,
a |e un regoso que tengo a m ado y dos mozos que
me acompa an.
Ben dvs yo por os ncdentes e runoso parade-
ro que hab a de tener a dvs n y su |efe mas a pesar
m o no pude remedaro. d a 3 de presente saeron
a Dvs n enemga que guarnec a a paza de ae-
grande como 00 hombres armados de fus con dos ca-
ones de cabre de 4 y muchos de a cabaos con anzas
y se nternaron por e Pescado a a Laguna. 13 fue-
run rechazados os nuestros y hab ndose retrado con
mucho desorden de a Luguna para e ar, fu sor-
prenddo a otro d a como a as tres de a tarde, a ma-
yor parte de nuestra tropa reunda con su Corone en e
msmo Santuaro de ar.
n a fuga que procuraron hacer todos os nuestros
no se advrteron mas tres que os dos que hzo e Coro-
ne por defender a su esposa que ba a caer prsonera y
desvanando e sabe por tmo recurso contra dos ofca-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 267
es que e acomet an demasado, tubo a desgraca e que
e hrese una baa de pstoa, o derrbase de su cabao y
de ase muerto en e campo de ar, sn haber tendo un
s o sodado y ofca que o socorrera. o medtando
este ance con otros muchos de su espece frecuentemente
e mportunaba de antemano a obgac n que tene un
|efe de hacerse amabe y respetado. ue no traba aba yo
con e desgno que era buen cudadano hcere feces es-
tas Provncas y se hcere fez e msmo. n e d a es
muy de temer se formace a anarqu a entre os Coman
dantes que han quedado en esta Dvs n, puestos por e
Corone fnado: Dn. |acnto Cueto natura de Chu-
qusaca, Capt n de rcto pero mucho tempo avecn-
dado en estas fronteras por ser casado y avecndado en
Pasapaya, estuvo srvendo de Comandante en e punto
de amparaez con su dvs n de banguarda, como cosa
de ses meses consecutvos, en cuyo tempo desempe
con toda e attud os deberes de su Mnstero y ccnfan/a
que se e hzo por e Corone fnado Dn. |os Serna, na-
tura de os aes de Cochabamba que con motvo de a
derrota de Spe-Spe se ncn a a Laguna, fu puesto
por e msmo Corone fnado de Comandante de anguar
da en e punto de Cantumono este ogr tener ag n
ascendente con os ndos y especamente con os de Asa-
buco, pero por s es naturamente t mdo: Dr . steban
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
268 G RAL MIGU L RAMALLO
ern n|ez, graduado de Sargento Mayor, natura de a
a de Potos srv de Comandante de anguarda de
os Dragones montados con fus y sabe en consorco con
Dn. Agust n Raveo, en os puntos de Chuquchuqu ,
Poocpo, Chacara y otras de as nmedacones de Chu
qusaca y ambos desempe aron as confanzas de su m-
s n con honor, entusasmo y energ a. ste cabaero y
e Comandante Dn. |acnto Cueto ograron reunrse con
e Capt n Raveo y otros varos ofcaes, con 42 soda-
dos armados en ese puebo de U u con e desgno de
ncorporarse con 150 hombres armados que se haaban
reundos en Segura a mando de Comandante Dn. Ma-
rano Cabaero, quen apoderado de ar pas ofco a
Sub- deegado Comandante nterno de Pomabamba, a
efecto de que se reunese prontamente con tmos os mo-
zos tes de partdo, as armados como a pe y a cabao
para proceder con de acuerdo y hostzar a os enem-
gos orguosos de a Laguna, que hasta a fecha no se han
movdo de aque puebo, n sabe de estado de su rc-
to porque a pesar de despfarro de as tropas de as
fronteras, sempre han quedado obstrudos os ramnos y
prvados de correspondenca os enemgos.
Tac n en ugar de nternarse a as fronteras, se ha
do para Potos y se ha encamnado a Santago de Cota-
gata con m hombres armados aunque recutas. Do a
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA .269
|uana Asurdu esposa de fnado Corone, escap de as
manos de os tranos, aunque en su ugar degoaron a
otra pobre mu er por equ voco, para evar ambas cabe-
zas consgo y pantaras en dcho puebo de a Laguna.
sta Se ora se haa en e puebo de Chanqumayu, cu-
dando de Irfs ntereses de as Cargas de stado, que en-
tre e dfunto y ea hab an acopado de antemano, y dv-
s que os ntereses de dchas cargas han de ocasonar mu-
chos maes, s a Dvna Provdenca no o remeda todo
con su poder. n esta vrtud s rvase .S. deberar pron-
tamente cuanto contempe de su agrado, o ben autorzan-
do penamente a uno de estos ofcaes y pas ndoes as
nstruccones correspondentes para que se hagan cargo
de a Dvs n y armamento o ben remtendo en u-
gar de fnado un |efe de ntegrdad, amor, ceo y honra-
dez, procedmentos para preveer e cancer perncero que
puede probabemente cundr e nfectar toda a masa de
esta porc n brante, que s en a actuadad es vr-
tuosa puede despu s corromperse e nutzarse para a
vgorosa deensa que necestan practcar estas Provncas,
a o menos para hostzar como corresponde a os enem-
gos, en caso de su retrada para Oruro.
Sn embargo de a dspers n que ha habdo de
gente y armas, pueden reunrse argos de qunentos fus-
es en estas fronteras. n a Cudad de Santa Cruz no
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
270 G AI. MIGU L RAMAI.LO
(atan m hombres armados y qunentos montados de
anzas, con 6 ca ones voantes. n a Provnca de
Chayanta tenemos tres defensores de a Patra, Lra, Pa-
za y Ayavr, con fuerzas de doscentos fuses y muchos
mes de Tattos, que es acompa an. n Santa ena,
San Lucas, La Loma, Paya, Porco, Pna y todo ese
ca n de Potos para Chuqusaca, e sten como dez o
doce comandantes que reundas as armas con que revo-
otean se podr contar con a fuerza de 400 fuseros t-
es y apostados en un soo punto venta oso. Todo o
que comunco a U. S. para su ntegenca certo de que
son e cesbos os deseos postvos queme assten en obse-
quo y favor de a Reg n y amada Patra Dos guarde
a U. S. m. a.
Pomabamba setembre 29 de 1817.
RA |os I DAL CIO D SAL AR.
O. 14
mo. Se or:
Despu s que a Dvs n de fnado Corone Don
Manue Asenso Pada se mantuvo en e estado mas br-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 271
ante hostzando a enemgo de Chuqusaca que o ten a
encerrado muchos meses, sempre con a venta a de to-
mares varas armas en as contnuas guerras que e
ganamcs: suced repennamente e movmento de a
Dvs n de a e Grande a mando de Aguera en n -
mero de m hombres ron sescentas bayonetas y se puso
en e puebo de La Laguna cenro de a Provnca, ocu-
pando c a a retaguarda y por convnac n con Tac n
que ten a a fuerza de m qunentos hombres de cha.
Cudad. Para asegurar nuestra defensa y antes que
Aguera comunque con su posc n (que no era fac por
estar cerrados todos os puntos de Chuqusaca asegura-
dos con os Comandantes Serna, Mranda, rate y Ca-
rro. n efecto d a 13 de pasado septembre se ds-
puso e ataque por vanguarda y retaguarda de nem-
go, present ndose e Corone con su nfanter a en un cam-
po descuberto y poco antes de a acc n comenz a va-
rar sus rdenes, reducendo e movmento a un ataque
faso o que era repugnante a a posc n en que se haa-
ba y apenas ntent su retrada que carg e enemgo so-
bre prncp e desorden, que vno a parar en una de-
rrota ben funesta, que a no habero sostendo con m ca-
baer a perecen todos y con todo perdmos agunos prso-
neros y ventcnco armas de boca, habendonos perse-
gudo e enemgo hasta a dstanca de dos eguas por am
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
272 G RAL MIGU L RAMALLO
bos costados, en cuya noche pas yo a dsponer m fam-
a que ya quedaba cortada, y reunr tamben a genfe
que ba descarrada por a derecha. A sguente d a 14
arrb e Corone a puebo de ar dstante nueve e-
guas de La Laguna, donde ban egando as compa as
cansadas y sn orden y a pocas horas de derenca fu
sorprenddo y muerto dcho Comandante por e enemgo
que e segu a,donde se perderon muchos cabos, un
ca n ero, a munc n y agunos fuses m s, que en
ambos d as ascenden a n mero de sesenta y de prsone-
ros sesenta y cuatro, con e Capt n Don. |osef Gabre
Cabo, e Sub-Tenente |uan area, e Capt n Don a-
ro Parraya y e Ayudante Don Antono Moraes, os
prmeros en a La Laguna y os segundos en e ar.
n e msmo d a sa yo de m casa con drecc n para
Pomabamba recogendo a gente dspersa y busqu m
reun n en a raya de a frontera, punto de Segura don-
de me encontr con a mu er de fnado, e Sargento Ma-
yor Don Pedro edoya y demas ofcaes que entend an
en a msma dgenca de reunr sus compa as. Aqu
se trat de nombrar un Comandante de a Dvs n para
dar prncpo a a reorganzac n de nuestra fuerza y des-
pu s de haber ceddo vountara y p bcamente sus ac-
cones y derechos e e presado Sargento Mayor por gua
consentmento de os ofcaes, en que tamben tuvo voto
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 273
a mu er de Corone, recay en m dcho cargo como Co-
mandante de y cabaer a otras atencones que merec a d-
cha acordada unta. Como se supese que Tac n hab a
egado a La Laguna con setecentos hombres,.despu s de
haber de ado guarnc n en Tarabuco y que a dvs n de
Aguera vov a aegrande con dsposc n de mar-
char a Santa Cruz, me ntern a este puebo de Sauces
para dar ms provdencas en os puntos necesaros, y en-
tender en a composc n de armas, todo a m costa y sn
apensonar a persona aguna, como tamben para comb-
nar con e Corone Don Ignaco arnes, aquen ocurr
por e au o de muncones y un ca on, segun o acred-
a e ofco que en copa acompa o a U. S. y sago de
aqu e d a de ma ana para Pomabamba a verfcar m
reun n en Moene donde tengo ctados a odos os Co-
mandanes de partda que quedaron atr s y se retraron a
para es seguros, a esepc n de nsubordnado Capt n
Don Aponar rate que se mantuvo en Tarabuco des-
pu s de ser amado y a fu sorprenddo con p rdda de
venntcnco hombres y otros tantos fuses practcada
nuestra reun n genera pasar a . . a votac n de
m nombramento, frmado por os ofcaes unto con e
stado de a fuerza y Armamento que seg n c cuo ser
de trecentos fuses y uego que recba e au o peddo
a Santa Cruz, me dspondr a operar prudentemente se-
35
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
274 G RAL MIGU L RAMALLO
g n e a a necesdad. Presento a . . esta n enua
reac n de todo o acaesdo en esta dvs n para que n-
formado . . de su verdad nos comunque sus respeta-
bes rdenes, autorzando a Comandante de ea seg n
fuere de su superor agrado y vva . . persuaddo
que n yo n me segundo Don sfevan ern ndez, con
toda a tropa kemos de dar ugar a desaento por a va-
rabe suerte de as armas sno que constantes y abrasa-
dos en e fuego de nuestra Lbertad, am s perdonaremos
r
fatga aguna en obsequo de nuestra Santa Revouc n.
Dos guarde a mportante vda de . , mu-
c os a os.
Cuarte Genera de Sauces de Cordera y octubre
9 de 1816.
mo. Sor. |acnto Cueto.
mo. Sor. Genera en Lfe de to. Au ar. s co-
pa. Icazate. Secretaro.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 275
. 15
mo. Se or:
Medante a stuac n funesta en que me hao con
a desgraca acaecda e 14 de setembre de m Coman-
dante Don Manue Asenso Pada, de cuyo faecmen-
to se han formado dsputas sobre e comando y embebdos en
seme antes deas vven a enos de defenderos derechos de
estos puebos y amar a atenc n de nemgo, veo que
se han dspersado con as armas que han poddo tomar
agunos Captanes soo a guareser sus personas en as s-
tancas que se haan seguros y es un door que se ds
persen as armas por faa de un |efe. U. S. puede nom-
brar a a mayor brevedad para cortar toda dsenc n y
reundos todos os de aquea Dvs n operar como se
acostumbra . a e enemgo se haa en La Laguna en
n mero de cento sesenta (1) con drecc n de atacar
Santa Cruz, por dos puntos y concuyendo con esta em-
presa, que me temo saga con ea, respecto de que e des-
(1) Deben ser 1,600 como se prueba m s adeante.
r e a D.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
276 G RAL MIGU L RAMALLO
naturazado Aguera tene mucho partdo eon sus pa-
sanos y como e caracter de Cruse o ya o hemos papa-
do. enemgo se haa ben dsperso, ocupando os u-
gares sguentes: Cochahamba con haber sado a guar-
nc n para aegrande a atacar a Pada, qued en cen
hombres. Mzque con cncuenta. Chuqusaca entre de-
sddos, doscentos. n La Laguna m sescntos. n
Potos cento. n Puna sesenta. n tch doscentos.
n e Cftrte Genera de Santago qunentos con os
arteros. n Chayanta cncuenta. n Oruro trescen-
tos. n e ae de Gnt cuatrocentos. n Tan a
trescensos. n e ro de San |uan sesenta. ob eto
de estos es concur y e termnar con todos os puebos a
no de ar habtantes, n v veres, como que van azoando os
puebos que han consegudo posesonarse. n a Provn-
ca de Cochabamba ya no han de ado cargueros, n v ve-
res, porque van aper ndose a Oruro y ser un door que
para nuestras tropas no quede au o aguno, pues a eo
tran a no de ar tomo de v vees n menos de anmaes.
ra muy oportuno ograr a ocas n de a dspers n de
eos para concur con a anguarda que penso sean muy
pocos. U. S. que tenen fuerza e orbtante nos puede
sacar de a dura opres n y cautvero en que se haan
todos estos puebos, sn m s esperanza n consueo que un
verdadero Padre Protector y verdadero defensor de nues-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 277
tra bertad pues no dudamos de amor y conpas n que
nos profesa en que pondr toda efcasa en destrur a t-
rano de modo posbe y a msmo paso nteresarse en
que nos au en con agunas armas para que podamos
ograr no de aros reunrse en Oruro persgu ndoos has-
ta e termnaros de todo.
spero rdenes de U. S. que con a mayor compa-
senca as practcar no de ando comuncarme cuanto ocu-
rra.
Dos g f a U. Sr. muchos a os.
Cuarte Genera de La Loma y octubre 16 de 1816.
MARIA O AC BO.
A Se or Corone Genera de anguarda Don Mart n
G emez. s copa. Icazate, Secretaro.
o. 16
racmentos de un ofco de Don Mart n G emez a
Don Manue Begrano. (1)
(1) n a copa que hemos hecho de este Ofco,
se han tomado soo as partes pertnentes y que se rea-
conan con esta obra, suprmendo o dem s por nnece-
saro. ( . de A.)
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
278 G RAL MIGU L RAMALLO
mo. Se or:
Los contrastes tr gcos y doorosos que sucederon
e d a 14 de septembre en e ar, Provnca de Tom-
na, su eta a a Intendenca de Charcas, me han puesto en
a precsa e ndespensabe necesdad de tomar provden-
cas e ecutvas con respecto de cortar os maes que a
pueden suctarse como o ver . . por S copas de
parte y carta que ad unto de benem rto Patrota y ce-
s stco que me dr e: as meddas que he tomado con
este motvo son: remtr a aquea e presada Provnca a
Tenente Corone de to. Don |os Antono Asebey y
agunos ocaes m s con e ob eto que ndco en e ofco
que he pasado a Cabdo de Sata, que en copa ncuyo:
no dudando un momento que este ucoso oca reunr
toda a uerza que e ste en aqueos ugares por a op-
n n y conocmento que tene de su honrada compor-
tac n todos aqueos habtantes: de ese modo ograremos
que seconcentre a undad y se termnen de razas rva
dades que amenazan: es ndudabe que en aqueos puntos
e ste un patrotsmo de uego y que soo necestan un
hombre de caracter que os condusca con honor y pru-
denca. A e presado Asebey o conoce , . me or
que yo y concvo que ea as presentes crcunstancas no
hay persona mas aparente para aqueos destnes que este
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RILL ROS D LA I D P D CIA 279
vrtuoso amercano: creo que con su presenca en a refe-
rda Provnca desapareser a anarqu a que nos amaga,
se entonar n de nuevo os verdaderos patrotas y ograre
mos consegur mponer a os tranos por aqueas partes
pero s ms dsposcones no son acertadas, o no tenen
ag n ob eto, s rvase . . ustrarme y ordenarme o
m s convenente a esos mportantes ob etos, ms deseos,
ms anheos, ms traba os y desveos no tenen mas ban-
co que e ben genera: puedo errar porque ms conoc-
mentos son escasos y cortos, mas ms cognatos y aspra-
cones no tenen mas prncpo que a fecdad y conso-
dac n de nuestra sagrada causa
Acompa an a enuncado Tenente Corone Asebey
a su e pedc n a a Laguna, e Capt n |os Marceo
Marsca, e Tenente de Dragones, que fu , Don Mechor
Daza, os Tenentes Borda cochabambnos voy a brare
despacho en forma de Sub-Deegado de aqueas Provn-
cas y Comandante Genera de todas as fuerzas de nte-
ror, con este gope ograremos nfabemente destrur de
raz as faccones: consodando a un n y fraterndad
entre aqueos puebos y dares toda a energ a y mov-
mento de que son suceptbes en favor de nuestra causa y
ta vez conducdos por |efes de conocmentos y provdad
hagan un esfuerzo grande y vgoroso que mponga terror
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
280 G RAL MIGU L RAMALLO
y respeto a os tranos: y tmamente a nuestra entrada
a Per contaremos con una fuerza capaz de obrar, as o
espero s e enuncado Asebey observa puntuamente ms
nstruccones, especamente as que tenen tendenca a
g nero de guerra que debe haceres
La crcunstancas y a brevedad de caso r.o me han
permtdo consutar a . . sobre a rems n de ctado
Acebey a nteror con a representac n que ndco pero
s esta medda no es de su agrado s rvase . . enun-
c rmeo psra hacero regresar y poner en e ecuc n cuan-
to me ordenase con arrrego a este ob eto y a todo o de-
m s que tuvese por convenente.
Dos guarde a . . muchos a os.
Cuarte Genera de anguarda en umaguaca
a 3 de novembre de 1816,
MART U M S.
mo. Se or Brgader Don Manue Begrano, Genera
en efe de to. Au ar de Per . s copa.
Icazate Secretaro.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 281
: o- 17
Un Ofco de Genera en |efe de e rcto espa o don
|uan Ram rez y Orosco a Corone don
rancsco aver de Aguera.
Por a ata consderac n que me han merecdo as
gorosas accones que en os d as 13 y 14 de setembre -
tmo obtuvo U.S. con e vaente bata n de ernando II
de su mando, en os campos de a Laguna sobre e nsur-
gente protervo caudo Manue Asenso Pada y nume-
roso cuerpo de sus secuaces, seg n que en e ofco de 27
de dcho mes o comunca e Se or Marsca de Campo
Don Mgue Tac n, a Gobernador Intendente de a Pa-
ta, que en copa me remte ste, con a recomendabe cr-
cunstanca de haber sdo muerto aque caudo por mano
de U.S. he vendo en conceder a U. S. a nombre de
Rey e grado de Corone de rcto, sn per uco de cua-
quera otra graca, que por tan se aada vctora, guste
dspensar a U. S. e mo. rrey de Per , a quen por
e traordnao a he comuncado y a presente, para su
superor aprobac n.
Dos guarde a U.S. muchos a os.
36
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
282 G RAL MIGU L RAMALLO
Cuarte Genera en Cotagata, a 13 de octubre de 1816.
rmado. |UA RAM R .
A Se or Corone de rcto Don rancsco aver
de Aguera (1).
o. 18
Un auto de Genera Santa Cruz.
Chuqusaca, agosto 11 de 1825.
Autos y stos: constando por a Sentenca de re-
mate dada en cnco de enero de m ochocentos dez que
corre a . 58 de pedente mandado agregar, que a
subasta de a acenda de Cucu propa de a Tenente
Coronea de rcto Do a |uana Asurdu vuda de Coro-
ne Dn. Manue Asenso Pada, se vend por e Go-
berno anteror por soo su patrotsmo coadyuvando n-
camente a a e ecuc n de Combento de a Merced por e
(1) or na de este documento o posee e doc-
tor P cdo Mona, vecno de Santa Cruz, resdente ac-
tuamente en Rverata-Buenos Ares, marzo de 1916.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 293
Censo que descansa en a fnca a su favor, y Do a |usta
Recado por una Cappa. que e reconoce: decarar con-
forme a superor Decreto de trece de abr de presente
a o de su ceenca e Sr. Genera en |efe de rc-
to Lbertador encargado de mando Supremo de estas
Provncas, que puede a ndcada Asurdu tomar pose-
s n de dcha acenda a msma que se a dar e Sr.
Gobernador de Partdo de ampar ez: sn per uco de
as accones de Dn. Ae andro u ntea srvendo este
Auto de sufcente despacho en forma.
Santa Cruz. |OS CAB RO.
Ante m . ToM S LGADILLO. s-
crt . Pc y de Govn .
o. 19
Un Informe de . Ayuntamento de 1825.
La muy Iustre Muncpadad de Chuqusaca.
La Tenente Coronea de rcto Do a |uana
Asurdu vuda de nmorta Comandante, Corone Don
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
284 G RAL MIGU L RAMALLO
Manue Ascnso Pada, ha soctado se nforme sobre
sus sacrfcos por a ndependenca y bertad de nuestro
sueo: mas, aun que a fama ha pubcado a snguar-
dad de sus hechos, present ndoa como uno de aqueos
genos que de tarde en tarde aparecen sobre a faz de or-
be, y aun que a notoredad es e me or testmono de
eos, a Muncpadad a recordar a hstora de esta he-
rona y a a vez en que e e desndar sus operacones, no
puede sn ofender a ustca y sn hacerse dgna de a
mas usta ecsecrac n de os puebos que tanto se ntere-
san en a suerte de os que se han sacrfcado por su -
bertad de ar de ofrecer a a consderac n de os Mags-
trados de a Patra e cuadro espectabe de os emnentes
sacrfcos que ha prestado esta grande mu er, honor de
su se o y de todo e pa s.
Cuando despu s de trescentos y m s a os de a
m s gnomnosa escavtud evantaron os puebos su
agovada cervz, y estmuados por os nobes sentmen-
tos de una usta venganza contra e b rbaro y crue es-
pa o correron a campo en egones armadas a sostener
sus prmeros esfuerzos, uno de aqueos retrosesos que
suee hacer a fortuna hzo desgracada a ornada de De-
saguadero. A donde e entusasmo de os Lbres de-
safaba e poder de ernando fu que desgracadamente
sucumberon por prmera vez os nobes campeones dea
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 285
Patra. ste desventurado evento habr a nsprado se-
guramente a desesperac n de un esp rtu d b mas os
dgnos h os de a Patra se hab an resueto a morr antes
que vover a ser escavos. . uevos hombres, nuevas e-
gones voaron en socorro de os mserabes restos de
rcto Lbre: otra vez se oy e terrbe eco de car n de
a guerra. Los bravos Cudadanos namados de un
msmo fuego evaron a venganza por donde eos mar-
chaban y en todas partes hac an verter a sangre nmun-
da de sus ves opresores. n estas crcunstancas fu
que e fnado Corone Pada se puso a a cabeza de un
corto n mero de vaentes patrotas en as fronteras de
a Laguna y entonces fu que su esposa quso tomar
parte en a empresa: ea ovdo a decadeza de su se o
y d prncpo a a marcha en rgca que a ha eevado
de d a en d a a rango de as mu eres ustres.
Coocada a ado de su esposo unas veces y otra
comandando soa as tropas que su entusasmo consgu
formar y acresentar de d a en d a, ha sostendo a data-
da y sangrenta ucha con os tranos de esta Provnca.
Tacobamba, uaqua, Potoo y e Ro Grande de Gua-
yabos, fueron os prmeros puntos donde su vaor ogr
abatr e orguo espa o: sgueron sus progresos en Poco-
na, Tarvta, Aquee, Carretas, Laguna, Pocpo, Tarabu-
co, Presto y otros puntos y sempre se de ver banden-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
286 G RAL MIGU L RAMALLO
do a espada y en m s de dez y ses accones en que
combat ya en compa a de su esposo ya Tamb n soa,
aun que en agunas fu funesto e e to, no sempre por-
que en otras fueron vergonzosamente confunddos os
contraros por una mu er. Los habtantes de este De-
partamento son testgos de sus naudtas haza as. Cu n-
tas veces se ha vsto despabordos a os m s vaentes
sodados de Rey de spa a por que a ntrepdez de esta
hero na no es permt otro recurso que e de una fuga
vergonzosa en e duro ance de ser v ctmas y cuantas
veces han quedado mordendo e povo cuantos osaron
atacara
Penetrado sn duda de estos acontecmentos fu que
e Goberno de Buenos Ares a condecor con e Grado
de Tenente Corone de rcto, pas ndoe e suedo co-
rrespondente usta recompensa de os sacrfcos que ha
prestado en a campa a de tantos a os.
sta Muncpadad tene hoy |a satsfacc n de que
esta Provnca ha producdo una mu er que obscurecen
do e vaor de nuestros enemgos ha f ado e e empo, ha
amado a admrac n de os puebos, y ha se aado su
dgno ugar en as p gnas de nuestra hstora, como a
nca de tan subdo m rto en toda a Am rca de Sud.
Saa Consstora de Chuqusaca y novembre 25
de 1825.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 287
|cs Manue Careaga. rancsco Castro, Lu-
cas u ez. Manue e asco. |uan Manue San-
tos Caste Serrano. erm n Tabuada. Dr. Ma-
nue Ceestno da.--Secretaro.
o. 20
Documentos referentes a a nhumac n de os
restos de Corone Manue Asenso Pada, su e hu-
mac n y conducc n a a Capta de a Rep bca.
Certfcado
Para os eectos que convenre puedan a. . . .y a
su pedmento verba, certfco en cuanto pueda y ha ugar
a dho. a os Se ores |ueces que a presente veren, ante
m e Acade Pedaneo y Comandante de este puebo fue-
ron presentes os Cudadanos |os Mar . Cabaero, An-
geno Mart nez, Pedro Perera y |os Barco, todos un n-
mes y conformes d eron: que a fnado Pada Corone de
esta rontera o hzo enterrar ray Dego Gonz ez, en e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
288 G RAL MIGU L RAMALLO
Cementero, hac ndoo traer de dstanca de cuatro eguas
de donde o mataron, pagando a os msmos sodados de
Rey, a y a tres cuerpos m s que mureron unto con
y cuando se apro m as tropas de a Patra, e Cura
Dr. Montero, actua de La Laguna, o desenterr y en-
ca on ndoo fu seputado entro de esta Santa Igesa y
despues de poco tempo eg e fnado Cura de este Be-
nefco Dr. Ayaa, o vov a deseputar y o enterr en
uno de os arcos de dcho Cementero votando e ca n
hasta que por tmo e fnado Cura Don ustaquo Bar-
gas os desenterr sus huesos y os vov a enterrar en
dcha Igesa y con toda soemndad en donde e sten
hasa e d a
s cuanto dcen en obsequo de a verdad prome-
tendo sobstenerse todos eos en esta verdad por ser cons-
tante y notoro de p bca voz y fama y o frman con-
mgo y Testgos de m actuac n a fata de ssn .
ar, octubre 11 de 1826.
|os Mar0. Cabaero. Pedaneo y Coman-
dante Ram n Gut rrez. |os Barco. Angena Mar-
t nez. -Pedro Perera. Tg . Patrco ores.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 289
Presdenca de Conce o Muncpa de Chuqusaca
Sucre dcembre de 1902.
A Se or rnesto Reyes.
Presente.
Se or:
Tenendo conocmento de que a cenca de qunce
d as que e ha sdo concedda va Ud. a aprovechara au -
sent ndose a puebo de ar y conocendo a buena
vountad que e dstngue para secundar os prop stos
de Muncpo, he de nsnuare se srva cumpr a Com-
s n de recoger os restos de patrota Don Manue Asenso
Pada, que se sabe fueron nhumados en ese puebo, pre-
va comprobac n de su dentdad ante as autordades
competentes: evantando e Acta respectva que atestg e
que se ha proceddo con conocmento de a verdad para
no padecer enga o. Dchos restos se servr Ud. tras-
adaros a esta cudad por cuenta de . Conce o.
presente ofco e servr a Ud. de sufcente cre-
denca para buscar a cooperac n de quenes correspon-
da, a fn de factar e eno de su cometdo.
37
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
290 G RAL MIGU L RAMALLO
D ndoe a Ud. ms agradecmentos antcpados por
e servco nsnuado, me repto su muy atento servdor.-
rmado. L. IPI A.
Prefectura y Comandanca Genera de Departamento
de Chuqusaca,
Sucre, dcembre 18 de 1902.
A Sr. Corre dor de Cant n de ar.
Se or
. Conce o Departamenta ha conferdo a Sr.
rnesto Reyes, portador de este ofco, a coms n de re-
coger os restos de Patrota Don Manue Asenso Pada,
que se sabe fueron nhumados en ese puebo.
Con ta motvo y para que dcha coms n obtenga
to favorabe, c beme recomendare se srva prestar a
dcho Se or a cooperac n y facdades que est n a su
acance.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 291
La e humac n y comprobac n de a dentdad de
de os restos, as como as dem s dgencas tendentes
a aque ob eto se su etar n a pego dr nstruccones que
e Sr. Reyes recb de . Ayuntamento por o que es-
ta Prefectura se mta a o que tene e puesto en e 2
ac pte de esta nota.
Dos guarde, a Ud.
rmado. |UUO
Corre mento de Cant n de ar.
ar, dcembre 27 de 1902.
Cumpda a coms n anteror, de a que fu ema--
nada de Sr. Prefecto y Comandante Genera de Depar-
tamento de Chuqusaca, hab ndose cooperado con todo o
mandado.
Por tanto supco y e horto a as autordades de
tr nsto den e au o necesaro ba o su pr que dchos
se ores de a Coms n conducen a os restos de patrota
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
292 G RAL MIGU L RAMAL O
Corone Manue Asenso Pada se denomna rnesto
Reyes.
rmado. BAL I O PAL U .
Corre mento de Cant n Aca
Aca , dcembre 28 de 1902.
n cumpmento de a Coms n Comtente por e
Sr. Prefecto y Comandante Genera de Departamento de.
Chuqusaca, hab ndose dado e au o peddo necesaro.
Por tanto recomenda a as Autordades de tr nsto ha-
gan gua a presente.
Aca , 28 de 1902. Los comsonados son r-
nesto Reyes
rmado, AAC DO IO PAR D S.
Iustrsmo Se or Arzobspo de a Pata.
Soctase e conceda cenca
con e ob eto que ndca.
rnesto Reyes, vecno de esta, ante U. S. I. con e de-
bdo respeto e pongo: ue por e Ofco Credenca que
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 293
acompa o, consta haarme nvestdo por e . Conce o
Muncpa de este Departamento de as facutades necesa-
ras, a ob eto de proceder a reco o y consguente trasa-
c n de os restos de patrota Manue Asenso Pada,
que se encuentran en e curato de ar depostados se
g n unos en e Cementero de a Igesa y seg n otros
dentro de esta msma. Para hacer as averguacones de
caso y como quera que a Autordad ces stca es a
que debe dar e asentmento sobre e partcuar, socto
de su reconocdo cvsmo e ustrac n se srva conceder-
me a cenca respectva, ordenando a Sr. Cura de aque
Benefco Dr. Pascua Ro as, me preste a cooperac n y
facdades necesaras, que contrbuyan a debdo eno de
tan patr tco ob eto. s cuanto a Ud. Iustr smo Se-
or pdo as o determne.
Sucre, dcembre 18 de 1902.
rmado. R STO R S.
Paaco Arzobspa
Sucre, dcembre 18 de 1902.
n atenc n a o e puesto por e presentante Don
rnesto Reyes, autorzamos a e humac n de que fu
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
294 G RAL MIGU L RAMALLO
Manue Asenso Pada, de a Igesa o Cementero de a
Parroqua de ar, recomendando a P rroco Dr. Pas-
cua Ro as preste as facdades necesaras para este ob-
eto.
rmado. L AR OBISPO.
f. Cabaero. Secretaro.
Acta.
n este puebo de ar a horas doce de d a ven-
tsete de mes de decembre de a o de m nove entos
dos reundos en comso popuar todas as Autordades y
vecnos m s antguos de puebo, ncusve e Comso-
nado especa de. . Conce o Muncpa, se proced a
una ndagac n estrcta de os vecnos m s antguos de
puebo, para tomar dates postvos sobre e ugar donde
hubesen sdo enterrados os restos de gran Patrota Ma-
nue Asenso Pada, y adqurdos en forma, de personas
fdedgnas, se proced acto contnuo a a e cabac n de
dcho ugar haados stos en presenca de todos os
que suscrben fueron e humados y depostados en una
ca a para ser trasadados a a Capta Sacre. Anma-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerreros de a Independenca 295
dos por ndefnbe entusasmo todos os de puebo, man-
festaron sus sentmentos patr tcos, medante una proce-
s n, preceddos por as Autordades y prncpaes vecnos
de puebo. A efecto de egazar este acontecmento
memorabe ntervno e Sr. Acade Parroqua Io para
dar testmono sobre a verdad de todo referdo.
Sendo de advertr que os restos encontrados se han
concordado caramente con todos os datos emtdos y prn-
cpamente con e hecho d carecer de cabeza. n prue -
ba de eos frmamos. P rroco, Pascua Ro as.
Corre dor, Bavno Paenque. . Reyes, Comsonado
Muncpa. Marano Garnca ente Io.- |uez Rura
e Canzares, Ismae Cvera, Ar stdes Ganca, Gre-
goro, D az. Casto Montes. de Ros, Absa n uroga,
Patrco Caure, stevan G rdova, Geco Baptsta, Au-
reo Lceras, canor Lceras, Lucano Santos, Isdoro
An barro, Po Revoo, Savador Bascop , aent n C-
fuentes, co s scobar, |os Se as, Atanaso Pada,
Tmoteo Santos, Leocado Caure, Tom s Santos, Grego-
ro Santos. n prueba de a verdad e |uez Parroqua
9 nterno.
rmado. S RO CA I AR S.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
296 G RAL MIGU L RAMALL.O
Sucre enero 5 de 1903.
A Se or Presdente de . Conce o Muncpa

Cudad,
Se or:
Con fecha 17 de dcembre de a o pasado e Sr.
Pesdente de . Ayuntamento tuvo a ben conferrme
a patr tca y honrosa coms n, de reco er y conducr a
esta Capta os restos de benem rto guerrero Corcnc
Don Manue Asenso Pada, que fueron nhumados en
e puebo de ar, Capta de Cant n de msmo nom-
bre, en a Provnca de Tomna. Se ha egado a confr-
mar que os e presados restos fueron seputados prmero
en a Igesa de aque puebo y trasadados despu s a su
cementero, por orden de un cura reasta, donde un
permanecdo hasta e presente.
suscrto, para factar me or e verfcatvo de su
coms n, se permt recabar a autorzac n de S. S.
Itma. e Arzobspo de La Pata y a recomendac n de
caso franqueada por a prmera Autordad Departamenta.
Trasadado a puebo de ar, proced se a a nvest-
gac n m s mnucosa y detaada en consorco de cura y
de as Autordades cantonaes, tomando en cuenta as re-
acones de personas ancanas, especamente de Don Ma-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 297
rano Santos, que cuenta 107 a os de edad y que pre-
senc e enterro de Pada y e cambo de su sepoura,
y a de Don e Canzares, contestes y unformes en
todas sus partes, echa a e cavac n de ugar entre os
dos prmeros arcos de a gaer a de Cementero de aque-
a Igesa, que se encuentra a a zquerda de a entrada,
se descubreron os referdos restos a una profunddad de
poco m s o menos de un metro, sendo evdentemente os
de ceebrado patrca, puesto que as reacones concderon
e actamente sn dscrepanca. sta evdenca se hace
mas patente s se tene en cuenta .1 remarcabe hecho
de que en e ugar e presado no se haaron m s restos hu-
manos que aqueos 2 . a notabe crcunstanca de que
esos restos carec an de craneo, pues es sabdo que a cabe-
za de Pada fu evada a puebo de La Laguna 3 .
que fueron encontrados entre os dos prmeros arcos de a
gaena donde han sdo nhumados posterormente y 4 .
e estado de antg edad que manfestan, por e argo tras-
curso de tempo durante e que han estado enterrados
sn resguardo aguno n ca a mortuora de nnguna case.
La e humac n se hzo en presenca de todo e pue-
bo de ar, que se haaba reundo en e ugar men-
conado, e que hzo manfestacones de patrotsmo y res-
peto, seg n consta en e acta aut grafa que acompa o, con
m s os documentos producdos con este motvo.
38
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
298 G RAL MIGU L RAMALLO
o es de dudar que esa . Corporac n rendr os
honores de caso a aqueos venerados restos, que os he
conducdo a esta sn nconvenente aguno, os msmos
que se haan depostados en as Ofcnas de a Socedad
Geogr fca Sucre .
Creyendo as enar a coms n que se me enco-
mend , me suscrbo de Se or Presdente atento y S. S.
rmado. R STO R S.
Presdenca de , Conce o Muncpa de Chuqusaca
Sucre 5 de enero de 1903.
Pase a as Comsones de nterratoros y acenda,
para que abran dctamen con untamente.
rmado. S. . CAR A|AL.
P. |uo vet. Secretaro (1).
(1) stos dscumentos son tomaros de os orgna-
es que e sten en a Secretar a de Conce o Muncpa
de Chuqusaca. . de A.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 299
O RAS A LOS R STOS
D PADILLA
. Conce o Muncpa
de Chuqusa ca
CO SID RA DO:
ue e anteror Ayuntamento, con audabe ceo pa-
tr tco, hzo conducr a esta capta os restos mortaes de
notabe repubcano e ustre guerrero Don Manue
Asenso Pada, con e ob eto de que se e trbutasen os
honores a que e hceron acreedor su partcpac n e m-
portantes servcos en a heroca ucha de a ndependen-
ca, sancona a sguente:
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
300 G RAL MIGU L RAMALLO
ORD A A:
Art cuo 1 . d a 26 de mayo pr mo se co-
ocar a urna funerara en e Sa n de Cuerpo Legsa-
tvo, convertdo en capa ardente, donde har e servco
de honor uno de os cuerpos de a Guarda acona.
Art cuo 29. A horas 10 y 30 a. m. de msmo
d a, ser conducda a urna a a Santa Igesa Catedra,
donde se ceebrar n os ofcos f nebres debendo evar a
paabra aguno de nuestros notabes oradores sagrados.
Artcuo 3 . Despu s de a ceremona regosa
ser n trasadados os restos a Cementero, en proces n
c vca, para ser depostados en uno de os nchos de pan-
te n de hombres c ebres. A termnar a coocac n de
a paca conmemoratva, har uso de a paabra e Pres-
dente de . Conce o en nombre de puebo de Chuqu -
saca.
Art cuo 4 . La proces n c vca estar formada
por e . Conce o, as corporacones ofcaes, as autor-
dades po tcas, e Canceataro y persona de Instrucc n,
as socedades consttudas y e puebo en genera.
Art cuo 5 . Conce o, para a e ecuc n de
a presente Ordenanza, se pondr de acuerdo con as auto-
ndcdes eces stcas y po tca de Departamento.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
Guerreros de a Independenca 301
s dado en e Sa n de sesones de Ayuntamento,
a os trece d as de mes de febrero de m novecentos
tres.
. . BUSTILLOS.
P. |uo vet,
Secretaro.
s copa
|uo C. egada,
Prosecretaro.
ACTAS
n Sucre a horas dos de a tarde de d a dez y
nueve de mayo de m novecentos tres, reundos en e sa-
n prncpa de . Conce o Muncpa, os se ores a-
ent n Abeca, presdente de a Socedad Geogr fca Su-
cre canor Mao, secretaro de a msma Socedad
Demetro Toro, P. |uo vet, Caudo Cader n, Mu-
n cpes Comsonados de . Conce o, con e ob eto de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
302 G RAL MIGU L RAMALLO
proceder a a entrega de os restos de Corone Manue
Asenso Pada. Aberta a ca a de dep sto por e Sr.
Presdente de a Socedad Geogr fca , se encontraron
doce pezas, entre as que hab a una tba, un peron ,
|os costas mas o menos competas y otros fracmentos
de huesos de dstntas regones. Los se ores mun cpes
de a Coms n ad hoc, se recberon de os referdos res-
tos, entre os que e st a tamb n un hueso f mur care-
cendo de craneo respectvo. n este acto concurr e
Sr. rnesto S nchez, membro de a Coms n a| hoc,
con o que termn este acto frmando todos os se ores
ndcados. . Abeca. Demetro Toro. P. |uo
ve. Caudo Cader n. rnesto S nchez. -
canor Mao. Secretaro.
n Sucre, a horas dos post merdem. de d a ven-
tnueve de mayo de m novecentos tres, reundos en e
despacho de a Presdenca de . Conce o, os se ores
ederco . Bustos y aent n Abeca, Presdentes de
Ayuntamento y de a Socedad Geogr fca Sucre res-
pectvamente, con ob eto de hacer entrega a este tmo
de una gurnada de fgrana y de una tar eta de oro, ad-
herda a a gurnada y que eva a sguente nscrpc n:
Anverso: La cudad qu hereder su nombre. Pada,
26 de mayo de 1903 . Reverso: omena e de gra-
ta| a heroco guerrero de a Independenca deBova,
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 303
Dn. Manue Asenso Pada, muerto en e combate de
ar e 14 de septembre de 1,816 , envados por e
Comt patr tco de a menconada cudad de Pada pa-
ra su conservac n y custoda en e museo hst rco de
dcha Socedad hab ndose recbdo e Presdente de sta
de os menconados ob etos, frmando en comprobante a
presente acta por dupcado.
. . BUSTILLOS.
AL T AB CIA.
Son copas e actas a os orgnaes.
|ULIO C. GADA,
Prosecretaro.
Presdenca de Comt Patr tco. Pada, uno 6
de 1903.
A Sr. Presdente de . Conce o Departamenta.
Sucre.
Se or:
Por e correo de hoy he tendo a honra de recbr
con su respetabe ofco de 3 de presente mes, a copa
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
304 G RAL MIGU L RAMALLO
egazada de acta por a cua consta a entrega que e
Sr, Presdente de Conce o, ha hecho a Sr. Presdente de
a Socedad Geogr fca Sucre , de a gurnada y tar-
eta que esta cudad dedc a a memora de guerrero
Corone Dn. Manue Asenso Pada, medante su re-
presentante e Sr. Dr, C sar Oropeza.
Apaudendo e ceo que e Sr. Presdente de Con-
ce o ha manfestado por a conservac n y custoda de as
menconadas prendas, en e museo hst rco de a So-
cedad Geogr fca Sucre y rept ndoe a e pres n de
grattud, a nombre de Comt Patr tco, por e entusas-
mo con que ha honrado a her co Pada, me es grao
suscrbrme su atento servdor.
rmado. D OGRACIAS GA.
ACTA
r Sucre, a horas doce de d a ventses de mayo
de m novecentos tres, reundos os Mun cpes que sus-
crben a presente acta, acordaron hacer constar, que os
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 305
restos contendos en este ncho de Pante n de hombres
notabes, son os de patrota Corone MA U L AS -
SIO PADILLA, trasadados de puebo de ar, me-
dante coms n especa conferda a Sr. rnesto Reyes,
en 17 de dcembre de 1902, como consta de ofco or-
gna que se conserva en e archvo de . Conce o Mu
ncpa, as como a recomendac n especa de Sr. Pre-
fecto de Departamento, dada en 18 de msmo mes, a
Corregdor de cant n ar y a autorzac n concedda
a P rroco, por SS. Itma. en a msma fecha, para a
e humac n de dchos restos.
echas todas as nvestgacones necesaras de ca-
so, por e Comsonado Sr. Reyes, en consorco de as
autordades eces stca y cv de referdo puebo de -
ar, consta: que hecha a e cavac n en e ugar de Ce-
mentero, ndcado por Marano Santos, ancano de 107
a os, que presenc e enterro de Pada y e cambo de
seputura, conforme a a reac n de Canzares coe-
t neo de aqu y otras muchas personas no se haaron
m s restos humanos que os e humados que es dgna de
notar as crcunstancas de que es.tos restos carecen
de cr neo, sabdo como es, que a cabeza de Pada, fu
evada a puebo de a Laguna: que as msmo o es e es-
tado de a antg edad que manfestan por e argo tempo
trascurrdo donde estuveron enterrados, sn resguardo a-
9
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
306 G RAL MIGU L RAMALLO
gmo, n ca a mortuora de nnguna case: que a e hu-
mac n se hzo en presenca de todo e puebo de ar,
reundo en un ugar menconado, habendo suscrto e ac-
ta orgna, fechada en e ar e d a 27 de dcembre
horas 12 m., que se haa en e archvo de . Conce o,
e P rroco Pascua Ro as e Corregdor, Bavno Paen-
que e Comsonado Muncpa, rnesto Reyes e |uez
Rura, Canzares e Agente 1 , Marano Carnca
y os cudadanos Ismae Cvera, Ar stdes Carnca, Gre-
goro D az, Gasto Montes, de R os, Absa n uroga,
Patrco Caure, stevan C rdova, Ceco Baptsta, Au-
reo Lceras, canor Lceras, Lucano Santos, Isdoro
An varro, P o Revoo, Savador Bascop , aent n S-
fuentes, co s sc bar, |os Se as, Atanaso Pada,
Tmoteo Santos, Leocado Caure, Tom s Santos, Grego-
ro Santos, Severo Canzares |uez Parroqua.
As msmo hacen constar: que os e presados restos
que se componen de una tba, dos costas mas o menos
competas, un f mur y otros fracmentos de huesos de ds-
tntas regones, fueron entregados por os se ores aen-
t n Abeca, Presdente de a Socedad Geogr fca Sucre y
canor Mao, Secretaro de a msma, ante quenes de-
post e comsonado Sr. Reyes, a os Mun cpes Deme-
tro Toro, P. |uo vet, Caudo Cader n y rnesto
S nchez, encargados por e . Conce o para recbrse de
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 307
eos, seg n acta de 19 de mayo de presente a o: que
renddos os homena es f nebres votados por e . Conce-
o, a a memora de ustre guerrero, en su Ordenanza
de 21 de abr tmo, sus restos coocados en una urna
cnerara, fueron soemnemente trasadados en gran pro-
ces n c vca, de Sa n Legsatvo, donde se nsta a
Capa Ardente, a Pante n de hombres c ebres : que
por tmo, a fn de de ar testmono de a autentcdad de
os referdos restos, as como a acttud asumda por e
. Conce o Muncpa de 1903, suscrben esta acta y a
de an depostada dentro de una botea, coocada sta,
unto con os msmos restos de Corone Pada, para per-
p tua memora de as generacones venderas. . .
Bastas. Donato D. Medna. Demetro Toro. Pe
|ro Davaas. |uan ern ndez. Caudo Cader n.
|usto P rce. Met n Lematre.
s copa fe de orgna.
|uo C. egada.
Prosecretaro.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
308 G RAL MIGU L RAMALLO
C R MO IAL
. Conce o Departamenta de Chuqusaca, en
e ecuc n de a Ordenanza de 11 de abr de presente
a o, que ha prescrto honores f nebres a escarecdo pa-
trota
Manue Asenso Pada
ota e sguente ceremona:
Art. 1o. d a 26 de mayo, a hora 1 p. m., se
consttur e . Conce o en e Sa n Legsatvo, para
recbr a os representantes ya reconocdos y a p bco
concurrente.
Art. 2o. Instaar e acto e Presdente de .
Conce o, preva ectura de presente ceremona.
Art. 3 . Ocupar n a trbuna, hacendo uso de a
paabra, en e orden sguente:
A. representante de a Socedad Geogr fca
Sucre .
B. d. de a |unta Muncpa de Pada.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GU RRILL ROS D LA I D P D CIA 309
C. |. de Comt Patr tco de a cudad de
Pada.
D. bzneto de Corone Pada Covs Pan-
to a.
. Los dem s representantes de asocacones y os
cudadanos partcuares, en e orden sucesvo que soc-
taren hacer uso de a paabra.
Art. 4o. Cerrado este acto, se proceder a a tras-
ac n de os restos de ustre Pada, de sa n Legsa-
tvo a Pante n de otabes. sta trasac n se har en
gran proces n c vca por todas as cases socaes y a ur-
na cnerara ser trasportada por os dgnataros de a
Capta, funconaros p bcos de eevada gerarqu a y cu-
dadanos dstngudos. carro f nebre preceder en co-
ocac n a a urna cnerara, durante a proces n c vca
anuncada.
Art. 5o. A depostar os restos de precaro pa-
trota Manue Asenso Pada, e representante de .
Conce o, drgr a paabra a puebo de 25 de
Mayo ,
Art. 6o. Cumpdo este deber c vco, pasar e pue-
bo presddo por e . Conce o a vstar a tumba
de Genera arcso Campero, h roe de campo e a
Aanza.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
310 Genera Mgue Ramao
s dado en e sa n de sesones de . Conce o, en
Sucre, a 20 de mayo de 1903.
. . B STILLOS.
Caudo Cader n.
Secretaro accdenta.
s copa.
|uo C. egada.
Prosecretaro.
Recortes tomados de os n meros 23 y 26 de a
Gaceta Muncpa, de Chuqusaca correspondente a a o
de 1903.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
CAT LOGO
Obras aconates
De venta en esta Lbrer a
8
Bs.
Tom s O Connor. Genera Mega-
re o
Los Presdentes de
Bova...
10
11
Deos Andesa Pata
Rosas, ranca y Me-
gare o
Recuerdos de m terra
Independenca Amercana Recuerdos
de rancsco Burdett O Connor..,
. Dez de Medna. La guerra terres-
tre ante e Derecho Internacona.
Derecho nternaco-
na moderno
|uan Sardna. Arcasmo de a Ms n
Bega
Aberto Gut rrez. Megare smo,
segunda edc n ...
Las captaes de a
Gran Coomba. ...
2.
2.
2.
I.
O.
2.50
3.50
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
M DI A. DITOR S
12
3
4
ombres y cosas de
ayer.
|u n C spedes R. Probemas Socaes 2.
Lo que pasa en a re-
dacc n de un Da
- ro, Comeda en 3 ac
tos 2.
atane Agurre. aras obras
16
18
19
20
21
22
23
|uan de a Rosa....
|ose Lus Reyes. Instrucc n Cvca
Dcconaro Genera
de Legsac n Po-
cara
26
Bs.
Antona I auschka.- Cancones para as
scueas de Sova, 3 tomos ...
Armando Chrveches. Casa Soarega
ocones de Derecho
Internacona
A oranzas
|uo achcado. Interesante coec-
c n de artcuos acerca de o-
roeste
Parnaso popuar. Recopac n
de as me ores poesas popuares,
cantos, cup s, hmnos, operetas
etc.
. A Deheza. Gran Presdente...
Genera Mgue Ramao. Los Guerr-
eros de a Independenca ......
3-
1.20
3.50
12.
2-5O
2.50
2.
2.50
2.50
2.50
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
LIBR R A L SIGLO ILUSTRADO
2
28
29
Abe Aarc n.- n a Corte de ahuar-
uacac
Lu-Ca. Moo. ovea orgna
Lus S. Crespo Geografa de Bova
Dr.
Bs.
2.50
2.50
3.50
A. C. Agurre Ro as. Cencas
Ocutas de Arte. Sendo pobre
como dsfrutar de a fortuna . . 4.
31 Agustn Iturrcha. Leyes compadas
y numeradas,desde 1825. 2 tomos 11-
Modesto Omste. Cr ncas Potosnas
dc n de gran u o, 2 tomos.... 12.
nrque Maea Baboa. Manua de
Procedmentos 1.50
34|os . Guerra. Poetas Contempor -
neos de Bova 13.50
35 ernando Ses. C dgo Pena, 1913. 2-50
36 M. Rgoberto Paredes. Potca Para-
mentara de Bova 2.50
37 Ben amn . Gaardo. Carta de as
etras de cambo 1.50
38 ram Loayza |ucos de acenda.. 2.
39 Demetro Caneas. Aguas stancadas3.
40 ctor M. Ib ez, nuevo fus de
tro consecutvo... 0.50
41 Chachapuma. ovea
de costumbres de os
Incas 3.
42 |os Pama y . Prncpos de Dere-
cho Cv 6.
43 ab n aca Ch vez. Para as. .. 1.50
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GO L M DI A D1TO S
44
4
46
47
48
49
5o
5
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
stor Moraes . A pe de a Cuna.
ueva edc n de esta nteresan-
t sma . .bra, c .rregday aumentada
|uan .-|urado. Leyes sustantvas y
ad etvas en matera cv .. ....
ranzTamayo. oraco y e arte rco
La Prometheda ...
Dr. Caros Menendez. La cenca de
curar a acance de todos
|. L ern ndez. mpeado Co-
merca, m a de tenedor de bros
Lus Paz. Gran Trbuno
Derecho P bco
La Unversdad de San ran-
csco aver
. studos st rcos de Mon
se or Taborga
. Dscursos de M or. Arrata..
Cap tuos de a stora a-
c na
. La Co.te Suprema
Derecho Pena
Postvsmo
|- Dv Benos. Gram tca es
hu 1. S - 1 u t edc n corregda.
|. ssm n -Mapa de Bova
a n as T nco. Manua para Parro-
quaes, Corregdores
v Comsaros de Po-
c a 3-5
3.50
2.
0.80
-
6.
2.
15.
13.
11.
4.50
4.50
3.50
9-
3-50
4-50
5-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
LIBR RIA . SIGLO ILUSTRADO
62
63
64
66
67
68
69
70
71
72
73
Bs.
Anan as.Torrco. ndce afab tco de
C dgo Pena de Bo-
va I.50
|uan de ae. Breves anotacones a
a compac n de eyes de mner a 0.60
stor G. Otazo. Prvegos ndus-
traes y marcas de brca 3.
Ben am n Guzm n C. Instrucc n C -
vca o e bro de patrota .
nge Saas. Breves storas.... 1.
Manue A. as. nanzas pr ctcas.. 5.
ederco Aarc n. C dgo Pena.... 4.50
Socedad Geogr fca de La Paz.-Bo-
va- Bras 3.
Bograf a de Gene-
ra Pando 5.
studos sobre e n
do, bovano 2
Marano . Tapa. Leyes Org ncas y
Regamento Genera de Aduanas. 8.
Acdes Argueda :. Puebo nfermo... 2,
74 . da Croa..
75
76
77
Raza de Bronce. U
tma obra escrta por e notabe -
terato nacona .,-...
Davd Garz n. Artm tca . .........
|uan Manue Bacazar. La Cruz Ro a
Bovana. dc n ustrada. er-
dadero manua de medcna con
especa apcac n a e rcto....
3.
3.50
0.60
4-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GO L M DI A DITOR S
S.
B
78 |uo Gut rrez Pna. Tar a, su pro
greso y su porvenr
79 Mgue Mercado M. stora Interna-
cona de Bova... 6.
80 P gnas st rcas.. 2.
81 Charcas y e R o de
a Pata 4.
82 |os R. stensoro. Compac n de
eyes de mnas de Bova 6.
83 epe Guzm n. Lbertad de ense-
anza 0,50
84Octavo Lmpas S. Tarfas postaes.. 1.50
8 ocones sobre en-
comendas Interna-
conaes 2.50
86 umberto Degado L. Tarfa de Ava-
os de Bova 8.
87 Legsac n de terras
bad as 2.50
88Casto Ro as. stora nancera de
Bova 8,
89 Bocetos 2.50
90 Dr. Montes y a
Po tca Lbera 2,50
91 Composcones premadas en os |ue-
gos oraes de 1913.. . ... 1.
92 Ley de pape seado y tmbres 0.50
93 Consttuc n Po tca de stado . o
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
SIGLO 1LUST A O
Bs.
94 Buenaventura Renaes. asesnato
de Gran Marsca, Antono |os .
de Sucre, con pr ogo de Ma
Gro 3.
9 |ame Mons. Bova. 2 edc n.... 4,
96 Dr. mo ernandez Mona, Tenen-
te Corone de rcto de Bova.
La Campa a de Acre. (1900-1901.)
Pr ogo de Brocha Gorda 3,
97Tenente Amadeo . Ba n.-Temas
Rudmentaros para a Secc n de
Infantera 1.50
98 Mnstero de |ustca. Ley de Prv-
egos Industraes 0.50
99 . Dez de Medna. strofas ma-
das. 3.
100 arando Prsmas.. 2.
101 Laudo Argentno
en e tgo Per bo-
vano .. 2.
102 Bova Resumen
hst rco, geogr fco, fsco y po-
tco 2.
103 Roberto apata y oe Saazar. Anua-
ro de |ursprudenca 5.
104 Mechor Terrazas. Doctrna popuar
de a Legsac n Cv de Bova. 2.50
105 |os Mara Santv ez. da de Ge-
106 nera |os Bav n 3.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GO | AL 7 M DI A DITOR S
BS.
o aros A. Amanse I . umca Pr c-
tca. nsayes .- 2.50
108 |ame Mendoza. P gnas B rbaras 2. 5.
109 Bautsta Saavedra Reforma ectora. 2.
110 ederco More. Deberes de Che, Pe-
r y Bova ante e
probema de Pac-
fco 3.50
111 La Pr ma Confa-
grac n Suramerca-
na 3.
112 Tacna y Arca para
Bova .
Domngo Cartasegna. Compendo
de Mneraoga, referente a Bo-
va 2.50
114 Ofcna acona de stadstca. Anua-
ro acona stadstco y Geo-
gr fco, prmera pubcac n de
este g nero en Bova 8.
|os untn Mendoza. Dscus n de
a Ley de Imprenta en e . Se-
nado 2.
116 Gregoro Reynods. Cofre de Ps-
qus 3. 0
117 Coego de Abogados.--Procedmento
Crmna ... 4,50
118 Leo Ta . La Masonera en Bova 3.
gAcbades Guzm n. Lbertad o Des
potsmo en Botva.. 3.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
LIBR RIA L SIGLO ILUSTRADO
120
121
12
12
124
I2C
120
128
129
130
132
stora Unversa..
Los Coorados de Bo
va
Dane S nchez Bustamante. Prnc-
Bs.
3-
3.50
pos de Derecho atura 4
A ny|ota e. La muerte de Gene
ra |os Manue Pando
Ben amn amora. Recopac n de
todas as dsposcones de os co
rre dores.
2.
Rcardo |ames reyre. Castaa B r-
bara (2 edc n). ...
Leyes de a versf-
cac n Casteana 2
S. Afredo a verde. Ley de Proce-
dmento Crmna y dsposcones
reformatoras que e son reatvas.
|os M. adva Un a o de arte en
La Paz.-. ...................
rnesto Paza S. Dcconaro de a
Legsac n bova-
na 2 tomos.
Gustavo A. avarro. Poetas e Idea-
stas de Am rca
Afredo Guen Pnto. La ducac n
de Indo.
Rosendo y Gregoro scarra ereda.
Gua Genera de Bova
2.5:0
2.
15
2.50
2.50
20.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GO L M DI A DITOR S
133 cente M. Carr De pata a Pac -
fco, va es por Che y Bova..
194| Soruco C.-Abaroa. Drama en ac
to
138 Afredo | uregu Rosqueas.-Geogra-
f a Genera de Bova
136 Lus Arce Lacaze. Readades Peda-
g gcas de Bova..
137 Cuestones Amerca
as
138 Caros Paz. ocones de Derecho C-
v
139 . Bova y a Argent-
na
140 La T a Pepa. Obra de cocna chena,
de suma utdad para as perso
as de buen gusto
141 Octavo Campero haz . Aras Sent-
mentaes. (Poes as)
142 P C ceres Bbao. Ley Org nca de
Muncpadades. Comentada y
Concordada
143 Dr T. . Angerer Gram tca para a
Conversac n Ingesa Casteana..
144 Rcardo Mug a. Bova-Paraguay. In-
teresant sma obra que estuda os
probemas de ambas rep bcas
con e traordnara erudc n y
abundante matera ht rco, vn-
_Bs.
3.50
0.50
2.
1 . o
.|O
6.
7.|O
4-
1. o
I. |O
I. |O
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
LIBR R A L SIGLO ILUSTRADO
Bautsta Saavedra. Defensa de os
Derechos de Sova en e Ltgo
de ronteras con e Per . 2 tomos.
146 |ose Serra Carranza. Cuestones A-
rnercanas. amen de una f r
mua de cordadad entre Am r-
147
148
149
Bs.
dcador de os derechos bovanos
9 tomos y adem s una cartera con
23 mapas.
ca..
Caudo Pe aranda. Canconero v-
do
Amerco de a. Bo v a-Paraguay
studo de as cuestones penden-
tes entre ambas rep bcas-
Descrpc n de Terrtoro de as
Msones rancscanas de Apoo-
bamba, por otro nombre Caupo-
c n
Reac n st rca de as Mso-
nes rancscanas de Apoobamba
por otro nombre Caupoc n.
Lus T. Mona de a Tapa. Presbtero.
Tradcona de a magrosa apar
c n de uestra Sn. de a atv-
dad de Chrca, en e rbo amado
de a Cereza contene a novena
y os prncpaes magros ...
100.
I O.
2.50
2.50
2.5o
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
(5O L M DI A. DITOR S
152
. Dez de Medna. Las emba adas.
estas Panamercanas. Lu oso -
bum ustrado y descrptvo de as
festas habdas en La Paz, con mo-
tvo de a Trasms n de Mando
Presdenca. Preco en r stca.
ncuadernado u osamente en cuero.
Anuaros de Leyes, Decretos y Reso-
ucones Supremas os a os s-
guentes:
.
A o 1904..
1906.
1909.
1910.
1911.
1912.
1913.
1914.
12.
2O.
6.
4.50
6.
7-
8.
8.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
LIBR RIA L SIGLO ILUSTRADO
L SIGLO ILUSTRADO
Gonz tez y Medna Casta |43
LT RATURA ACIO AL
Consecuentes con nuestros prop stos
de ncrementar a bbografa patra, con mu-
chsma frecuenca edtamos bros de au-
tores naconaes, procurando sempre que es-
tos bros revstan e mayor nter s genera y
consttuyan un adeanto postvo.
Acaban de sar a uz as obras sguen-
tes:
Mgue Mercado M.
Charcas y e Ro |e a Pata
A trav s de a hstora,
Con un mapa de os terrtoros en tgo. .
ste bro es un traba o sero, de gran
erudc n, de vaor rea, que vene a
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GO AL M DI A DITOR S
ocupar un sto promnente en a b-
bografa nternacona de Sova.
Los ve os petos con os vecnos de
Sur aun no est n defndos, sguen so-
bre e tapete, est n en pe de dscus n
y tarde o temprano se abordar n. s-
ta obra es una contrbuc n vaosa a
estudo de esas cuestones y sn duda
est amada a servr de consuta ef-
caz para escareceros derechos de Bo-
va tanto por parte de sus contenden-
tes, como tamb n por os bova-
nos.
orma un grueso voumen, eegante-
mente mpreso .. 4.
Armando Chrveches
A oranzas
UStre autor de La Canddatura de Ra-
as ha reundo en este voumen sus
m s beas composcones po tcas.
os prometemos que e p bcoT sem-
.....
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
LIBR RIA L SIGLO ILUSTRADO
pre ustcero y buen reconocedor de
as buenas etras, sabr acoger este -
bro entusastamente, admrando una
vez m s a dstngudo escrtor, honra
de as etras patras 3.
Acbades Ghzm n
Los Coorados de Bova
stora de nuestras guerras cves de
un cuarto de sgo, desde 1857, que
termna con a nternacona, en e
Campo de a Aanza, en 188o.
La hstora patra necesta de concurso
de os me ores hstoradores y que
todos, ndvduamente, vayan contr-
buyendo a su engradecmento. as-
ta ahora pocos traba os seros se han
pubcado. bro que tenemos a
satsfacc n de ofrecer hoy a p b-
co es un gran avance hst rco y cas
nos atrevemos a manfestar que nade
acaz e eevado m rto y amptud
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GO AL M DI A DITOR S
que e autor supo dare. se or Guz-
m n. cabaero erudto, es a me or ga-
ranta de nuestra recomendac n 4,
Gustavo avarra
Poetas-Ideastas e deasmos
de a Am rca spana : .
Pr ogo de Gabrea Mstra
s un beo bro, eno de entusasmos-
uvenes, sncero, que vaentemente
escudr a os vaores nteectuaes, y
k s defne, con e crtero moderno, -
bre de toda preocupac n y atento so-
o a sus caros deaes.
Sn duda ser ob eto de apasonados u-
cos. autor es un perfecfo bataa-
dor. Su causa es a de tos que uchan
en pos de deaes. Su bro fruto de
esas uchas, una verdadera bataa pa-
ra derrbar doos fasos y evantar
muy ato a os verdaderos, conforme
a su credo. .. .... 2.50
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
LIBR RIA L SIGLO ILUSTRADO
Afredo Guen Pnto
La educac n de Indo
probema que m s atenc n recama
en Bova. es sn duda a educac n
de ndo. Cas nade se ha ocupa-
do de esta vta cuest n. da .que
esta enorme pobac n convva con a
cvzac n, e progreso de Bova se- .
r un hecho ncontestabe que a coo-
car en todos os rdenes en guaes o
superores crcunstancas que as de
sus m s mportantes vecnos. abar
de educar a os ndos parece. ago
ncomprensbe y, por dfc, una
utopa. normasta se or Pn-
to, ben nsprado con verdadero co-
nocmento de a magntud de este
probema y con a vs n e acta de o
que para Bova entra a su souc n
ha sabdo en este bro e poner toda
a cuest n muy ucdamente, con ver-
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GO L , M DI A. DITOR S
dadero acerto. De desear es que sea
o do, que su bro se ea por todos os
bovanos, para evar a a concenca
de todos eos e esp rtu nnovador
que ha de hacer rea e engrandec-
mento de a patra 2.50
|os uptn Mendoza
Dscus n de a Ley de Imprenta
en e . Senado acona .. ..
s un notabe traba o que honra a ds-
tngudo ursta y vaente po tco.
Interesa a os abogados, y a cuantas,
personas sentan afc n a a cenca de
|ustnano. , 2.
ederco More
.La Pr ma Confagrac n
Suramercana .. .. .. : 3.
Tacna y Arca para
Bova 1 ,.. .,-. 1.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
LIBR R A L SIGLO ILUSTRADO
stos dos mportantes bros aumentan
con vaosa mportanca a teratura
nternacona que se ha despertado en
estos tmos tempos con raro tes n.
sten graves probemas que resover
en esta parte de Contnente Amerca-
no. Las Canceras hacen decaraco-
nes y memor ndums sensaconaes, a
prensa se acaora y va ta vez demasa-
do e os en sus aprecacones contra-
puestas. Pero en verdad, a souc n
de esos petos no se observa, de mo-
mento, como ha hecho posbe.
Ser n as armas as que una vez m s
han defnr estas cuestones
Imperan as beas teoras de son,
que cua un nuevo Mesas haba de
R zaas acones
n estas obras se estuda con mras ee-
vadas de crtero superor a stuac n
especasma de suram rca y muy
en partcuar a de Bova frente a to-
das estas cuestones y en especa a
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GO AL M DI A DITOR S
cuest n de Puerto que tanto se anhe-
a.
cente M. Garr
De Pata a Pacfco
a es por Che y Bova
n este bro estuda e se or Garr a
Bova y Che ba o dversos aspectos
y en forma amena, pecuar a su deca-
da atura. autor fu representante
de su patra (Uruyuay) ante e gober-
no de Bova, hasta hace muy poco
tempo, o cua e ha permtdo estu-
dar de cerca as costumbres y os pro-
bemas naconaes. a escrto varos
otros bros que e acredtan de gran
ursta, dpom tco y psc ogo.,. ... 3.50
Rcardo |ames rere
Castaa B rbara
Castaa B rbara, cuya prmera y has
trt hay nca edc n aparec en
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
LIBR RIA L SIGLO ILUSTRADO
Buenos Ares e a o de 1899, es, a
ado de Prosas Profanas y de as Monta as
e Oro, uno de os tres bros centraes
y evang cos dea renovac n po tca
en spa a y Am rca. oy, en a hs-
tora terara de haba casteana, se
sabe, que e m s dgno sucesor de Ru-
b n Daro, es Rcardo |ames reyre.
Como que fu uno de os m s sota-
ros camaradas de maestro. este
es bastante eogo para e ustre autor
de os Sue os son da.
A pubcar, despu s de cas vete a os,
a segunda edc n de Castaa B rbara,
a Casa dtora, cuya sede es a patra
msma de autor, cree cumpr un ato
deber de ustca terara y aspra a
dar honra permanente a sus bbotecas
desde e momento en que eas cuen-
tan con a reedc n de a maravosa
obra de |ames reyre.
ng n e go, nng n comentaro tene-
mos que hacer a presentar a p bco
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
GO L M DI A DITOR S
. . -.-
de spa a y Am rca, bro que, hace
cuatro ustros, compart a gora de
renovar est tcas y ret rcas.
Cuaquera que sea e esfuerzo que esta
casa haya - despegado para presentar
a segunda edc n de Castaa B rbara,
est compensado por e hecho em-
nente de- que nuestras edcones se
enrquezcan con una obra nmorta Bs. .
,, Gregoro Reynods
Cofre de Psqus
Pr ogo, de Dr. S nchez Bustamante.
. Indecta que evas tus andra os
u- os zarzaes de as rutas ve as,
- as aprenddo a sofocar as que as
Sn que caudque tu ama en os tra.
..: .. . . ta os,
uechuas, Cofre de Psqus.
Pocas veces se d caso d ofrendar hor,
mena es tan merecdos como e que se
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
LIBR RIA L SIGLO ILUSTRADO
ha trbutado e aureado poeta Reynods.
Su bro Cofre de Psqus, es a obra
maestra que ha enrquecdo a rca
nacona, enando de egtmo orguo
a os amantes de ese orden de
progresos. As o han comprenddo e
Crcuo de Beas Artes a dedcare a
me or de sus veadas, reunendo para
eo e concurso de cuanto representa
en La Paz, earte.a teratura, a bee-
zo y a dstnc n.
beo estudo que de este bro hace e
proogsta Dr. Bustamente, a a vez que
cumna en e e amen de poeta- hasta
presentar su obra con toda a magnf-
cenca que encerra, es tamb n, y esto
avaora notoramente e bro, una de-
cada ense anza de a versfcac n,
que hace m s admrabe a obra y go-
rfca a poeta.
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

e
G
e
n
e
r
a
t
e
d

f
o
r

|
a

m
e

S
a

n
a
s

(
T
h
e

O
h

o

S
t
a
t
e

U
n

v
e
r
s

t
y
)

o
n

2
0
1
3
-
0
3
-
1
5

1
6
:
0
7

G
M
T


/


h
t
t
p
:
/
/
h
d

.
h
a
n
d

e
.
n
e
t
/
2
0
2
7
/

n
u
.
3
0
0
0
0
0
0
4
1
7
1
3
4
8
P
u
b

c

D
o
m
a

n

t
h
e

U
n

t
e
d

S
t
a
t
e
s
,

G
o
o
g

e
-
d

z
e
d


/


h
t
t
p
:
/
/
w
w
w
.
h
a
t
h

t
r
u
s
t
.
o
r
g
/
a
c
c
e
s
s
_
u
s
e
#
p
d
-
u
s
-
g
o
o
g

Вам также может понравиться