P AM U K K AL E N V E R S TE S M H E N D S L K F AK L TE S PAMUKKALE UNIVERSITY ENGINEERING COLLEGE

MHENDSLK BLMLER DERGS

JOURNAL OF ENGINEERING SCIENCES

YIL CLT SAYI SAYFA

: 2007 : 13 : 2 : 151-161

BLYALI RULMAN YUVARLANMA ELEMANI KUSURUNUN TTREM ANALZ YNTEMYLE NCELENMES

Hakan ARSLAN
Krkkale niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Makine Mhendislii Blm, 71450/Krkkale Geli Tarihi : 07.04.2006

ZET
Bu almada, titreim analizi yntemi kullanlarak radyal bilyal rulman yuvarlanma elemanndaki blgesel bir yzey kusurunun etkisi analitik ve deneysel olarak incelenmitir. Bu amala bilyal rulman yuvarlanma eleman alma yzeyinde yapay bir blgesel kusur oluturulmu ve radyal yndeki mil titreimleri kaydedilmitir. Analitik inceleme iin, teorik bir model oluturulmu ve bu modele gre salam ve kusurlu durumdaki rulmanlar analiz edebilen bir simlasyon program gelitirilmitir. Bu simlasyon program, deney setinde kullanlan mil ve rulman boyutlar girilerek altrlm ve farkl mil hzlar iin milin titreim spektrumlar elde edilmitir. Analitik ve deneysel yolla elde edilen titreim spektrumlar karlatrldnda her iki durumda da benzer sonular elde edilmitir. Anahtar Kelimeler : Bilyal rulmanlar, Yuvarlanma elamanlar, Blgesel kusurlar, Titreimler, Kestirimci bakm.

INVESTIGATION OF BALL BEARING ROLLING ELEMENT DEFECT BY THE VIBRATION ANALYSIS METHOD ABSTRACT
In this study, a local surface defect in radial ball bearings is studied by analytical and experimental methods using the vibration analysis method. For this purpose, an artificial local defect on the running surface of the rolling element is made and resulting radial shaft vibrations are recorded. For the analytical investigation, a theoretical model for this system is also established and a simulation program is developed for local defects and defect-free bearings. Simulation results are obtained for the same shaft and bearing dimensions used in the experimental set and vibration spectra for different shaft speeds are obtained. When the vibration spectrums obtained analytically are compared with the ones obtained experimentally, similar results have been in both cases. Key Words : Ball bearings, Rolling elements, Localized defects, Vibrations, Predictive maintenance.

1. GR
Bu almada, radyal bilyal rulman yuvarlanma elamanndaki blgesel bir yzey kusurunun titreim analizi metoduyla varlnn belirlenebilirliini aratrmak zere bir mil-rulman test dzenei tasarlanm ve imal edilmitir. Deneysel olarak, salam ve kusurlu rulmanlarla desteklenen milin

radyal yndeki titreimleri elde edilmitir. Ayrca deney setinden bulunan sonularn yuvarlanma elemanndaki blgesel bir yzey kusurunun tespitinde ne oranda baarl olduunu anlamak iin, nceden yaplm almalardan farkl olarak, zmde bilyalarn ktlesini de dikkate alan bir simlasyon program gelitirilmitir. Gelitirilen bu simlasyon program, deney setinde kullanlan rulman ve mil boyutlar girilerek altrlm ve

151

Bilyal Rulman Yuvarlanma Elaman Kusurunun Titreim Analizi Yntemiyle ncelenmesi, H. Arslan

farkl mil hzlar iin milin radyal yndeki titreim spektrumlar elde edilmitir. Bu yntemde programa alnan makinelerin titreimleri periyodik olarak llr ve analiz edilir. nceki veriler de kullanlarak titreimlerdeki deimeler izlenir. Arzadan dolay oluan bir titreim varsa, titreim trendi artma gsterecektir. Bu esnada, durum ciddi ise makine hemen bakma alnr ve gerekli tamir yaplr veya para deitirilir. Makineleri, almalarn engellemeden takip ederek durumlarn yakndan izleme olana salayan bu yntem, lzumsuz durdurmalar ortadan kaldraca gibi, gereksiz para deitirmelerini de nlemektedir. Arza kacak nokta nceden alglanabildiinden, gelecee ynelik bir bakm onarm program oluturulabilecei gibi, ani durulara neden olan, doabilecek arzalar da ortadan kaldrlabilmektedir. Bir ok aratrmac yllardan beri bu konuyu deiik alardan ele almlardr. Rulman dinamiinin ve titreimlerinin modellenmesi, sinyal analiz tekniklerinin kullanm, verilerin deiik metotlarla deerlendirilmesi bu konudaki almalarn ieriini oluturmaktadr. Deneysel almalarda dzenein kurulmas ve sonularn alnmas problemin sadece bir ksmdr. Dieri ise verilerin toplanmas ve analizidir. Eer verilerin deerlendirmesi doru bir ekilde yaplmazsa elde edilen sonular yanltc olabilir (Aktrk, 1999). Deneysel alma yapmak isteyen her aratrmac veya imalat kendi deney dzeneini kurmu ve mil ve rulman titreimlerini incelemek iin kendi metodunu kullanmtr. Bu nedenle bir aratrmac iin kabul edilebilir olan bir metot dieri iin gereksiz olabilir. Bu durum uygulanabilecek deney metotlarnn saysn artrmtr (Mitchell, 1986). Standart test metotlar bilyal rulmanlarn imalinde ve kullanc tarafndan kullanlmasnda yaralanlabilecek ok az bilgi verir. Fakat elde edilen sonular retim kalitesinin korunmas veya sklm rulmanlarn tekrar kullanlabilirliinin kontrol iin faydal bir gstergedir (Hemmings and Smith, 1976). Hemmings and Smith (1976), Gusstafsson et al. (1963), Cena and Hobbs (1972), Braun and Danter (1979) ve Igarashi and Hamada (1982) gibi aratrmaclar birbirine benzer deney dzenekleri kullanmlardr. Walford and Stone (1980), eitli n yk ve kontrol mil dnme hzlarndaki mil merkezinin yatak yuvasna gre bal yer deitirmesini lmek iin bir deney dzenei kullanmlardr. Williams et al. (2001), rulman mrn belirlemek iin bir test dzenei kullanmlar ve bu test dzenei yardmyla sabit ve deiken devirlerde, kusursuz rulmanlar hasar oluuncaya kadar teste tabi tutarak, rulmanlarn

hasarl ve hasarsz durumlar iin titreimlerini kaydetmilerdir. Alfredson et al. (1985a, b), bilyal rulmanlardaki hasarlar belirlemek iin bir rulman test dzenei kullanarak ltkleri titreim sinyallerini zaman ve frekans ortam metotlarn kullanarak deerlendirmilerdir. Zhang et al. (2000), tek bir blgesel yzey kusuru olan rulmanlardan deneysel olarak elde ettikleri verilerle, erken kusur tehisi yapabilen ve kusur derinliini tespit edebilen yeni bir grlt kesici kapasitesi yksek sinyal ileme metodu (HFRT ve ALE) gelitirmilerdir. Ocak and Loparo (2004), indksiyon motorundan alnan titreim verilerini kullanarak motor alma hzn ve rulman kusur frekanslarn tahmin edebilen bir algoritma gelitirmilerdir. Bu algoritmann geerliliini aratrmak zere, motor rulman i ve d bileziinde elektriksel ark makinesiyle yapay olarak kusurlar oluturmular ve titreim verilerini bu sistem zerinden toplamlardr. Aratrmaclar blgesel kusurlarn titreimini incelemek iin, yaptklar deneysel almalarnda, iki farkl yaklam uygulamtr. Birincisi; hata oluana kadar rulman altrarak titreim cevabndaki deiiklikleri izleme yaklamdr (Kim, 1984). Burada hatann oluumu ya ar ykleme yada rulmann yalayc azl yznden hzlanr. kincisi ise; rulman elamanlarnda bilerek asit andrmas, kvlcm erozyonu, izme, kazma veya mekanik entik teknikleri ile kusur oluturarak rulmann titreim cevabn lme ve salam rulmanlarnki ile karlatrma yaklamdr (Broderick, 1972; Tandon, 1992; Tandon and Choudhury, 2000), kvlcm erozyon metodunu kullanarak rulman i bilezii ve makaralarda kusurlar oluturmu, farkl boyuttaki kusurlu ve kusursuz rulmanlarn akustik emisyonunu lmlerdir. Kk kusur boyutlar iin akustik emisyon sinyalinin voltaj seviyesini aan genlik saysnn rulman testlerinde makara ve i bilezikte kusur taramas iin ok iyi bir parametre olduunu bulmulardr. (Karadoan and Belek, 1988) endstriyel fanlarda kestirimci bakm uygulamasn gerekletirmilerdir. Bu amala laboratuarda oluturulan bir fanda kontroll olarak geveklik, dengesizlik ve eksen kakl oluturarak, bu durumlarn titreim spektrumundaki belirtilerini gzlemlemilerdir. Kuna (1996), rulman hasarnn, rulman meydana getiren paralardan (i bilezik, d bilezik ve yuvarlanma elaman) hangisinde olduunu belirlemek iin hesap yoluyla bulunan hasar frekanslarn deneysel alma ile gereklemeye almtr. Bunun iin nce bir deney tesisat kurmu, titreim analiz cihaz kullanarak, tek hasara sahip rulman d bilezii ve yuvarlanma elaman zerinden farkl devirlerde ald titreim genlii lmlerini hasarsz referans rulman titreim genlikleri ile karlatrmtr. Motor gcn kay

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2007 13 (2) 151-161

152

Journal of Engineering Sciences 2007 13 (2) 151-161

Bilyal Rulman Yuvarlanma Elaman Kusurunun Titreim Analizi Yntemiyle ncelenmesi, H. Arslan

mekanizmas yardmyla mile aktaran bir sistemle serbeste dnen milden oluan bir deney dzenei oluturmu ve deiik tipteki rulmanlarn yeni ve hasarl durumlar iin zarf sinyali ve RMS spektrumlarn izdirerek titreim karakteristiklerini incelemitir (Karakurt (1989), Baz aratrmaclar ise alan bir sistem zerinden veri toplayarak bu verileri ileme ve analiz etme yoluna gitmilerdir. Al Kazaz and Singh (2003), indksiyon makinesindeki titreimleri deneysel olarak incelemiler ve ezamanl makine salamlk izlemesi ve hata tespiti iin gerekli detayl bilgiye ulamak amacyla, sistemden elde ettikleri sinyalleri farkl sinyal ileme tekniklerini kullanarak ilemilerdir. Ericsson et al. (2005), dnen makinelerde rulmanlarda oluan yerel kusurlarn otomatik olarak taranmas iin dalgack tabanl birka farkl titreim analiz tekniinin performansn karlatrmlardr. Aktrk and Uneeb (1997), bir elektrik santralinde gerekletirdikleri uygulama erevesinde tespit edilen bir dengesizlik probleminin kestirimci bakm metotlarndan titreim gzlemleme ile belirlenmesi evrelerini gstermilerdir. Al-Najjar (2000), iki farkl kat fabrikasnda uygulanan kestirimci bakm program kapsamnda rulman hasarlarnn belirlenmesi, oluma sebepleri, rulmanlarn kullanlabilir mrlerinden yeterince faydalanlmas iin alnmas gereken tedbirleri ve etkili bir bakm iin gereken stratejileri ele almtr. Orhan et al. (2006), gerek operasyon artlarnda alan bir makine zerinden periyodik olarak titreim lm ve analizi yaparak hatann oluumunu erken tespitine almlar, bulduklar sonulardan titreim analizinin rulman hasarlarn belirlemede kestirimci bakm teknii olarak fabrikalarda etkin bir ekilde kullanlabileceini gstermilerdir Bu almada ise radyal bilyal rulman yuvarlanma elamanndaki blgesel bir yzey kusurunun titreim analizi metoduyla varlnn belirlenebilirliini aratrmak zere bir mil-rulman test dzenei tasarlanm ve imal edilmitir. Deneysel olarak, salam ve kusurlu rulmanlarla desteklenen milin radyal yndeki titreimleri elde edilmitir. Ayrca deney setinden bulunan sonularn yuvarlanma elamanndaki blgesel bir yzey kusurunun tespitinde ne oranda baarl olduunu anlamak iin, nceden yaplm almalardan farkl olarak, zmde bilyalarn ktlesini de dikkate alan bir simlasyon program gelitirilmitir. Gelitirilen bu simlasyon program, deney setinde kullanlan rulman ve mil boyutlar girilerek altrlm ve farkl mil hzlar iin milin radyal yndeki titreim spektrumlar elde edilmitir.

2. MATERYAL VE METOT
2. 1. Teorik Sistemin Modellenmesi Sistemin dinamik artlar altnda dorusal olmayan bir davran gsterdii bilinmektedir. yleyse yerel Hertz temas teoremine gre bilya-bilya yolu arasndaki nokta temas yklemesi durumunda ykezilme arasndaki bant aadaki gibi yazlabilir (Haris, 1991).
W = K .
3 2

(1)

Burada i bileziin Rijitlik Katsays:

E 2 2 1 2 1 Ki = 1 * 3 ( ) 2 i
i 3

(2)

D bileziin Rijitlik Katsays:

E 3 2 2 1 2 1 2 * Kd = 3 ( d )1 2 d

(3)

ifadelerinden elde edilir (Aktrk, 1999). Bylece yk-ezilme bants aadaki gibi yazlabilir.
2 2 W = 3 E 2 1 3 3 2 1 2 1 * ( ) 2

(4)

Burada

Boyutsuz
1

ezilme

miktar

( * ):

2 3 eklinde hesaplanr. Burada; 2 2 eliptik eksantriklik parametresi, ve ise tamamen eliptik entegrallerdir. , bilyann i ve d bilezikle olan temasna gre elips eklinde oluan izin a ve b boyutlarnn orandr.

* =

Sistemin modellenmesinde mil-rulman ikilisi ktleyay sistemi olarak dnlm ve ilave olarak bilyalarn titreimini incelemek iin, bilyalar da ktleli olarak kabul edilmitir. Ayrca modellemede ekil 1de grld gibi i ve d bilezik bilya yollar ktlesiz lineer olmayan temas yaylar ile gsterilmitir.

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2007 13 (2) 151-161

153

Journal of Engineering Sciences 2007 13 (2) 151-161

Bilyal Rulman Yuvarlanma Elaman Kusurunun Titreim Analizi Yntemiyle ncelenmesi, H. Arslan

Yukarda yaplan kabullere gre mil iin x, y, z ynndeki hareket denklemleri aadaki ekilde yazlabilir.
R 2 & + K ii ( iR bi M& x ) cos iR cos iR i =1 i i m

+ K ( ) cos cos + Qx Mg = 0
i =1 L i L i L i m

3 L 2 bi

(5)

R 2 & + K ii ( iR bi M& y ) cos iR sin iR i =1 i i

ekil 1. Bilyal rulman iin oluturulan elastik model

2. 2. Mil ve Bilyalar iin Hareket Denklemleri ve zmleri

+ K ( ) cos sin + Q y = 0
i =1 L i L i L i
R 2 & + K ii ( iR bi M& z ) sin iR i =1 i i m 3

3 L 2 bi

(6)

ki tane bilyal rulman tarafndan desteklenen rijit bir milin dinamiini incelemek zere bir modelleme yaplmtr. Bu modellemede aadaki gibi baz kabuller yaplarak mil ve bilyalar iin hareket denklemleri elde edilmitir (Arslan ve ark., 2003). Milin radyal ynde ( x, y ) ve eksenel ynde ( z ) olmak zere 3 serbestlik derecesine sahip olduu kabul edilmitir. 2 Milin x ve y eksenleri etrafnda dnme yapmad ve rulmanlarn e zamanl ve simetrik hareket ettikleri kabul edildiinden bu hareket kolayca salanmtr. 3 Yuvarlanma elamanlar i bileziin etrafna eit aralkta yerletirilmi ve aralarnda hi bir etkileim olmad, d bileziin dnmedii ve milin bir paras olduu kabul edilmektedir. 4 Bilyalar ktleli kabul edilmi (8 sa ve 8 sol: toplam 16 serbestlik dereceli) ve bilyalarn sadece radyal yndeki titreimleri dikkate alnmtr. 5 Bilezikler eilmez (rijit) kabul edilmi, sadece temas gerilmeleri yznden yerel ezilmelere urad kabul edilmitir. Ezilmeler Hertz Elastiklik teorisine uygun olarak gerekletirilmektedir. 6 bileziin ezilme miktarnn bilya merkezinin ivmesinden kaynaklanan ezilme miktarndan daha byk olduu ve buna bal olarak ezilme farknn ( bi ) < 0 olduu durumda ( bi ) = 0 alnmtr. merkezinin ivmesinden 7 Bilya kaynaklanan ezilme bi < 0 olduu durumda bi pozitife dntrlmtr. 1

+ K ( ) sin Qz = 0
i =1 L i L i

3 L 2 bi

(7)

Rulmanlarda n adet bilya olduu dnlerek, bilyalar iin radyal yndeki hareket denklemleri aadaki gibi yazlabilir (Arslan ve ark., 2003). 8 Sa ve 8 Sol taraftaki rulman bilyalar iin hareket denklemleri:
&&R + K O R m b1 b1 1 b1 &&R m b2 b2 &&R m b3 b3
O 2

( ) + K ( ) + K ( )
R b2 O 3 R b3

3/ 2

R K1 1 R b1

3/ 2

3/ 2

( K (
3

3/ 2

R R K 2 2 b2 R 3

R b3

) ) )

=0 =0 =0

3/ 2

3/ 2

(8)

................................................................... ....................................................................

&&R + K O R m bn bn n bn

( )

3/ 2

R R K n n bn

3/ 2

=0

&& L + K O L m b1 b1 1 b1 && L m b2 b2 && L m b3 b3

O 2

( ) + K ( ) + K ( )
O 3

3/ 2

L K1 1 L b1

L L 3/ 2 L 3/ 2 K b2 2 2 b2 3/ 2 L 3/ 2 L K3 3 L b3 b3

( ( (

3/ 2

) ) )

=0 =0 =0

(9)

.................................................................... ....................................................................

&& L + K O L m bn bn n bn

( )

3/ 2

L L K n n bn

3/ 2

=0

Mil ve bilyalar iin yazlan bu denklemlerin zm aadaki balang artlar dikkate alnarak RungeKutta terasyon Metodu kullanlarak bulunmutur.

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2007 13 (2) 151-161

154

Journal of Engineering Sciences 2007 13 (2) 151-161

Bilyal Rulman Yuvarlanma Elaman Kusurunun Titreim Analizi Yntemiyle ncelenmesi, H. Arslan

1 Mil rulmann merkezinde tutuluyor. yle ki; bilyalar zerinde radyal yk olmad ve btn bilyalarn eit eksenel n yk ve ykleme temas asna sahip olduu farz edildi. 2 Bilyalarn ktlesi mile gre ok kk olduu iin bilya merkezlerinin radyal yndeki yer deitirme ve hzlar 0a yakn seilmitir. Hzl bir yaknsama iin ilk yer deitirme ve hzlar aadaki gibi seilmitir. Mil iin yer deitirme ve hzlar:
&0 = 0 , x0 = 10 6 m, y0 = 10 7 m, z0 = 10 8 m, x &0 = 0 , z &0 = 0 . y

manyetik balant yoluyla yatan zerine sabitlenen ivme alcs vastasyla llmekte ve bu sinyaller arj ykselticisi yardmyla ykseltilmektedir. Yuvann stne manyetik olarak sabitlenen radyal ve eksenel ynde lm alabilen piezo-elektrik ivme alcs, titreimin oluturduu basn yznden elektrik sinyalleri retmekte ve bu sinyaller arj ykselticisinde ykseltilerek buradan A/D veri toplama kontrol kartna aktarlmaktadr. A/D veri toplama kontrol kartna elektrik sinyali (analog) olarak gelen lm deerleri burada bilgisayar yazlm vastasyla yer deitirme, hz ve ivme deerlerine dntrlmektedir. Zaman tanm blgesindeki bu titreim sinyalleri daha sonra Fourier analizi kullanlarak frekans tanm blgesine aktarlmtr. Fourier analizini gerekletirmek iin, sinyali farkl merkez frekanslara sahip bir dizi analog filtreden geirilmitir. Deneyde kullanlmak zere ekil 3te boyutlar verilen, ORS firmasnn 6205 tipi tek sra sabit bilyal rulman seilmitir.

Bilya merkezleri iin radyal yndeki yer deitirme ve hzlar:

& = 10 15 m/s. bi = 10 15 m, bi

2. 4. Deney Seti

bilezik ap( d i ): 0.0335m D bilezik ap( d d ): 0.0436m

Radyal bilyal rulmanlardaki yzeysel hatalarn, titreim analizi metoduyla deneysel yolla belirlenebilirliini aratrmak zere aada ekil 2deki gibi bir deney dzenei tasarlanmtr.

dd

Di

di

Dd

D bilezik d ap( Dd ):0.052m Rulman Genilii( B ): 0.015m Bilya ap( d b ): 0.00794m

db

Bilyann Ktlesi( mb ): 0.002kg

ekil 3. ORS 6205 tipi radyal bilyal rulmann boyutlar. Bu rulmandan iki tanesinin ularna taklabilecei 1050 eliinden yaplm kademeli bir mil ve bu milin iki ucuna sk geme olarak taklan rulmanlar desteklemek iin, kzakl bir tablaya sabitlenebilen ekil 4te grld gibi iki adet rulman yata tasarlanmtr. ekil 2. Deney setinin genel grn. Farkl devirlerdeki titreim, manyetik balant yoluyla yatan zerine sabitlenen ivme alcs vastasyla llmekte ve bu sinyaller arj ykselticisi yardmyla ykseltilmektedir. Elektrik motoru olarak hz kontrol nitesi yardmyla devir says ayarlanabilen 0.5 kWlk bir alternatif akm motoru kullanlmtr. Mil-rulman sistemi AC motora bal J-kay kasna vastasyla altrlm ve lmler motora uzak olan sabit yatak zerinden radyal ynde alnmtr. Farkl devirlerdeki titreim,

ekil 4. Mil-rulman montaj

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2007 13 (2) 151-161

155

Journal of Engineering Sciences 2007 13 (2) 151-161

Bilyal Rulman Yuvarlanma Elaman Kusurunun Titreim Analizi Yntemiyle ncelenmesi, H. Arslan

3. BULGULAR VE TARTIMA
3. 1. Salam Rulmanl Milin Titreimi

Rulman elemanlarnda kk olsa bile daima bir yzey przll bulunmaktadr, bu yzden salam rulmanlardan elde edilen titreim sinyallerinde de rulman hasar frekanslar grlebilmektedir. Ayrca mil-rulman sistemindeki istenmeyen baz hatalar (dengesizlik, eksen kakl, geveklik, grlt) yznden elde edilen spektrumlarda bir ok pik gzkmektedir. Mesela dengesizlik yznden mil hznda, eksen kakl ve geveklik yznden mil hznn katlarnda pikler olumaktadr. Bu etkilerden grltnn etkisi iyi bir filtreleme yapmakla giderilebilir, dier etkiler ise balangta giderilse bile zamanla ortaya kabilmektedir (Wallin, 1966). Sistemi simle etmek iin gelitirilen simlasyon program ORS 6205 tipi sabit bilyal radyal bir rulman ve milin boyutlar girilerek, farkl mil hzlarndaki radyal yndeki mil titreimlerini bulmak iin altrlmtr. Buna gre 1000 d/d mil hz iin ekil 5te grld gibi radyal yndeki tabii frekans 470 Hz civarndadr.

ekil 6. n = 1000 d/d iin deney setinden elde edilen milin radyal yndeki titreimi iin frekans spektrum grafii
3. 2. Yuvarlanma Elaman Yzeyinde Bir Kusur Bulunan Rulmanl Milin Titreimi

vme Genlii (m/ sn )

Blgesel kusurlar; yuvarlanma yzeylerindeki atlaklar, kk delik eklindeki korozyon ve kabarmalardr. Rulmanlarda sk rastlanan hasar, yorulma atlann sebep olduu bilezikler ve yuvarlanma elemanlarndaki kabarmalardr. Yorulma, yzeyin altnda belli derinlikte kk bir atlak olarak balar ve aamal olarak pullanma olumasna neden olur. Eer titreimler doru olarak izlenirse, bu atlak yzeye erimeden nce belirlenebilir. nk rulman elemanlarndaki yorulma olayyla ilikili yapsal deimeler rulman geometrisini etkilemese de titreim spektrumunu etkiler. Bu durum, temas halindeki rulmann rijitlik ve snmlemesindeki deimelerden kaynaklanmaktadr (Williams, 2001). Rulman elemanlarnda bir kusur olutuunda bu kusur, rulman kusur frekanslarn uyaracak ve bu frekanslar ve harmonikleri spektrum grafiinde grlecektir. Eer yuvarlanma elemanlarndaki kusurlar ilerlerse kusur frekanslar ve onlarn harmoniklerindeki piklerin genlii artacaktr. Bilyalarn biri veya daha ounda bir kusur olutuunda bilya bir tam devirde hem i bilezie, hem de d bilezie vuracak ve bu yzden bilya kusuru durumunda kusur frekans bilya dnme frekansndan ( f b ) ziyade iki katnda ( 2 f b ) kendini gsterecektir (Haris and Crede, 1961). Yuvarlanma eleman kusurunun milin titreimine olan etkisini incelemek zere, bilyalardan birinin zerine kazma yntemiyle ekil 7de grld gibi 1 mm derinliinde 2 mm geniliinde yapay bir kusur oluturulmutur. Bu kusur yatak eksenine paralel olup, bilyann merkezinden geen bir eksen etrafnda dnmektedir.

Frekans (Hertz)

ekil 5. n = 1000 d/d iin simlasyon programndan bulunan milin radyal yndeki titreimi iin frekans spektrum grafii Deney seti salam rulmanlar mile takl halde iken altrlm ve farkl mil hzlarndaki radyal yndeki mil titreimleri kaydedilmitir. 1000 d/d mil hz iin sistemin radyal yndeki tabii frekans ekil 6da grld gibi 475 Hz civarndadr. Tabii frekanstan sonra titreim spektrumundaki dier byk pikler d bilezik bilya gei frekansnda, tabii frekansn 2. harmoniinde (950 Hz), 430 Hz, 500 Hz, 550 Hz, 580 Hz, 640 Hz, 780 Hz, 830 Hz de grlmektedir.

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2007 13 (2) 151-161

156

Journal of Engineering Sciences 2007 13 (2) 151-161

Bilyal Rulman Yuvarlanma Elaman Kusurunun Titreim Analizi Yntemiyle ncelenmesi, H. Arslan

vme Genlii (m/ sn2 )

(b)

Frekans (Hertz)

(b)

ekil 7. Bilya yzeyinde oluturulan yapay kusur Tek bir bilyas kusurlu olan rulman iin mil hz 1000 d/d alndnda, simlasyon programndan ve deneysel olarak bulunan radyal yndeki titreim spektrumlar ekil 8de grlmektedir. Bu hz iin bilya dnme frekans ( f b ) 39 Hz olup 12 f b (468 Hz) deeri sistemin tabii frekansna (475 Hz) ok yakn olduu iin sistem bu frekansta rezonansa girmektedir. Bu yzden her iki grafikte de bu frekansta en yksek genlikler olumaktadr. ekil 8de her iki spektrumda da tabii frekanstan sonra en baskn pikler 2 f b ve onun st harmoniklerinde (78 Hz, 156 Hz, 234 Hz, 312 Hz,...) grlmektedir. ekil 8adan farkl olarak deneysel olarak bulunan titreim spektrumunda ise 620 Hz, 930 Hz ve tabii frekansn st harmoniinde (950 HZ) pikler bulunmaktadr.
0.06

b) Deneysel olarak bulunan radyal yndeki titreim spektrumlar. ekil 8. Birinci bilyas kusurlu olan rulmanda n = 1000 d/d mil hz. Mil hz 2000 d/d ya karldnda, bu hz iin bilya dnme frekans 79 Hz olup ekil 9da her iki spektrumda da bilya dnme frekansnn ift katlarnda (158 Hz, 316 Hz, 474 Hz, 632 Hz, 790 Hz,....), 355 Hz ve 420 Hz de en byk pikler grlmektedir. Bununla beraber 474 Hz (6 f b ) tabii frekansa ok yakn olup rezonansa neden olmaktadr. Deneysel olarak bulunan titreim spektrumunda, simlasyon programndan farkl olarak 210 Hz, 240 Hz, 560 Hz, 720 Hz frekanslarnda da pikler olumaktadr.

0.05 0.045

0.05

0.04 0.035
2 v me Genli i (m/ 2 sn Ivme Genligi(m/sn ) )

Ivme Genligi (m/sn2)

0.04

0.03 0.025 0.02 0.015 0.01 0.005

0.03

0.02

0.01

100

200

300

400 500 600 Frekans (Hertz)

700

800

900

1000

100

200

300

400

500 600 Frekans(Hertz)

700

800

900

1000

(a)

(a)

ekil 8. (a) Simlasyon programnda bulunan spektrum grafii.

ekil 9. (a) simlasyon programndan bulunan

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2007 13 (2) 151-161

157

Journal of Engineering Sciences 2007 13 (2) 151-161

Bilyal Rulman Yuvarlanma Elaman Kusurunun Titreim Analizi Yntemiyle ncelenmesi, H. Arslan

0.05 0.045 0.04 0.035

vme Genlii (m/ sn2)

vme i (m/2)sn2) Ivme Genli Genligi(m/sn

0.03 0.025 0.02 0.015 0.01 0.005 0

100

200

300

Frekans (Hertz)

400 500 600 Frekans (Hertz) Frekans(Hertz)

700

800

900

1000

(b)

(a)

b) Deneysel olarak bulunan radyal yndeki titreim spektrumlar.

vme Genlii (m/ sn2)

ekil 9. Birinci bilyas kusurlu olan rulmanda n = 2000 d/d mil hz. Mil dnme hz 3000 d/d olduunda, bilya dnme frekans 117 Hz olup, her iki spektrumda da 4 f b =468 Hz frekans sistemin tabii frekansna ok yakn olduu iin sistem bu frekansta rezonansa girmekte ve en baskn pik tabii frekansta grlmektedir. ekil 10da grld gibi, her iki spektrumda da dier baskn pikler 2 f b , 6 f b , 8 f b de olumaktadr. Ayrca deneysel olarak bulunan titreim spektrumunda, tabii frekans evresinde baskn olmayan baz pikler de grlmektedir.
0.05 0.045 0.04 0.035 Ivme Genligi (m/sn2) 0.03 0.025 0.02 0.015 0.01 0.005 0 100 200 300 400 500 600 Frekans (Hertz) 700 800 900 1000

Frekans (Hertz)

Frekans ( Hertz)

(b)

ekil 11. Birinci bilyas kusurlu olan rulmanda n= 4000 d/d mil hz iin a) simlasyon programndan bulunan b) deneysel olarak bulunan radyal yndeki titreim spektrumlar ekil 11de 4000 d/d mil hz iin simlasyon programndan ve deneysel olarak elde edilen radyal yndeki titreim spektrumlar grlmektedir. Bu hz iin bilya dnme frekans 157 Hz olup, 3 f b (471 Hz) frekans tabii frekansa ok yakn olduu iin spektrumda tabii frekans ve evresinde genlii yksek titreimler olumaktadr. Her iki spektrumdaki dier baskn pikler ise f b , 2 f b , 4 f b , 6 f b frekanslarnda yani sistemin tabii frekans evresinde gzkmektedir.

(a)

4. SONULAR
vme Genlii (m/ sn2)

Frekans (Hertz)

(b)

ekil 10. Birinci bilyas kusurlu olan rulmanda n= 3000 d/d mil hz iin a) simlasyon programndan bulunan b) deneysel olarak bulunan radyal yndeki titreim spektrumlar

Bu almada, radyal bilyal rulman yuvarlanma elemanndaki blgesel yzey kusurunun, titreim analizi metoduyla hem deneysel hem de teorik olarak tespit edilebilirlii aratrlmtr. Bu amala imal edilen deney dzeneine, salam ve yuvarlanma eleman alma yzeylerinde yapay kusurlar oluturulan rulmanlar taklarak farkl devirlerde milin radyal yndeki titreimleri elde edilmitir. Deneysel almann doruluunu aratrmak zere daha nceden gelitirilen simlasyon program, deney setinde kullanlan rulman ve aft boyutlar kullanlarak altrlm ve

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2007 13 (2) 151-161

158

Journal of Engineering Sciences 2007 13 (2) 151-161

Bilyal Rulman Yuvarlanma Elaman Kusurunun Titreim Analizi Yntemiyle ncelenmesi, H. Arslan

farkl hzlar iin milin radyal yndeki titreimleri elde edilmitir. Salam rulmanl mil iin, simlasyon program ve deney setinden elde edilen frekans spektrumlarna bakldnda en byk pikler milin tabii frekans ve onun yan bantlarnda grlmektedir. Fakat deneysel yolla elde edilen spektrumda, mil-rulman sisteminde mevcut olan eksen kakl, geveklik ve rulman elemanlarndaki yzey przllnden kaynaklanan baz rulman hasar frekanslar da olumaktadr. Bilyal rulmann bilyalarndan birisinin yzeyinde kusur bulunduu durumlar iin elde edilen spektrumlarda her iki durumda da baskn frekans pikleri bilya dnme frekansnn ( f b ) ift katlarnda gzlenmektedir. Bilya dnme frekanslar milin dnme hzna bal olarak deimekte ve bilya dnme frekans veya harmoniklerinden biri sistemin tabii frekansna ok yakn olduu veya akt durumlarda rezonans olumaktadr. Yani tabii frekans ve evresinde genlii yksek titreimler gzlenmektedir. Bu durum genellikle dk alma hzlarnda (5000 d/d ya kadar) grlmekte olup, rezonanstan kanmak iin sistemin alma hzlar dikkatli bir ekilde seilmelidir. Farkl alma hzlar iin deneysel yolla izdirilen frekans spektrumlar incelendiinde, kusur frekans genlikleri simlasyon programndan bulunan spektrumdaki kusur frekans genliklerinden daha dk olup, istenmeyen hatalardan kaynaklanan baz frekans pikleri de bu spektrumlarda grlmektedir. Sonu olarak, deney setinden bulunan sonularn yuvarlanma elamanndaki blgesel bir yzey kusurunun tespitinde ne oranda baarl olduunu anlamak iin simlasyon programndan bulunan sonularla karlatrlm ve greceli olarak bir uyum ierisinde olduklar grlmtr.

mb m n Qx

Qy Qz

Bilyann ktlesi Bilya says Mil dnme devri Mile gelen d ykn dorultusundaki bileeni Mile gelen d ykn

x y

ekseni ekseni

W & & x & & y & & z

i
*

*i

*d bi
&& bi

,
i d

dorultusundaki bileeni Mile gelen d ykn z ekseni dorultusundaki bileeni Poisson oran Yk Milin x ynndeki ivmesi Milin y ynndeki ivmesi Milin z ynndeki ivmesi iinci bilyann ezilme miktar Boyutsuz ezilme miktar Bilezik boyutsuz ezilme miktar D Bilezik boyutsuz ezilme miktar iinci bilya merkezinin radyal yndeki yer deitirmesi iinci bilya merkezinin radyal yndeki ivmesi Eliptik entegraller Eliptik eksantriklik parametresi bilezik malzemesinin younluu D bilezik malzemesinin younluu Toplam erilik fark Bilya ile i bilezik temasndaki toplam erilik fark Bilya ile d bilezik temasndaki toplam erilik fark i inci bilyann temas as i inci bilyann dnme as

d
i i

6. KISALTMALAR
FFT: Hzl Fourier Dnm

5. SMGELER
a
b

E fb
g

K
Ki

Kd

Temasta oluan izin uzunluu Temasta oluan izin genilii Elastisite modl Bilya dnme frekans Yer ekimi ivmesi Temas Rijitlik Faktr bileziin bilya ile temasndaki rijitlik katsays D bileziin bilya ile temasndaki rijitlik katsays Milin ktlesi

7. KAYNAKLAR
Aktrk, N. 1999. The Effect of Waviness on Vibrations Associated with Ball Bearings, Trans. ASME, Jou. of Tribology, 121, 667-677. Aktrk, N. and Uneeb, M. 1997. Application of Vibration Monitoring to Rotating Machinery, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi, 10 (3), 419433.

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2007 13 (2) 151-161

159

Journal of Engineering Sciences 2007 13 (2) 151-161

Bilyal Rulman Yuvarlanma Elaman Kusurunun Titreim Analizi Yntemiyle ncelenmesi, H. Arslan

Al Kazaz, Saad A. S. and Singh, G. K. 2003. Experimental Investigations on Induction Machine Condition Monitoring and Fault Diagnosis Using Digital Signal Processing Techniques, Electric Power System Research, 65, 197-221. Alfredson, R. J., Aust, M. I. E. and Mathew, J. 1985. Time Domain Methods for Monitoring the Condition of Rolling Element Bearings, Mech. Eng. Trans. in Australia, 10 (2), 102-107. Alfredson, R. J., Aust, M. I. E. ve Mathew, J. 1985. Frequency Domain Methods for Monitoring the Condition of Rolling Element Bearings, Mech. Eng. Trans. in Australia, 10 (2), 108-112. Al-Najjar, B. 2000. Accuracy, Effectiveness and mprovement of Vibration-Based Maintenance in Paper Mills: Case Studies, Jou. Sou. and Vib., 229(2), 389-410. Arslan, H. 2003. aft-Rulman Sistemindeki Bilyal Rulman Hasarlarnn Titreim Analizi Metodu ile Tespiti, Doktora Tezi, Krkkale niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Krkkale. Arslan, H., Orhan, S. and Aktrk, N. 2003. Bilyal Rulman Hasarlarnn Neden Olduu Titreimlerin Modellenmesi, Gazi niversitesi MhendislikMimarlk Fakltesi Dergisi, 18 (4), 123-146. Braun, S. and Datner, B. 1979. Analysis of Roller/Ball Bearing Vibrations, Jou. Mech. Design, 101, 119-125. Broderick, J. J., Burchill, R. F. and Clark, H. L. 1972. Design and Fabrication of Prototype System for Early Warning of mpending Bearing Failure, MTI NASA Report: CR- 123717. Cena, K. M. and Hobbs, R. A. 1972. The Effect of Ball Quality, Radial Clearance and Grease Specification on the Noise and Vibration of an Electric Motor, Tribo. Conf. I.Mech.E, London, 93-102. Ericsson, S., Grip, N., Johansson, E., Persson, L. E., Sjberg, R. and Strmberg, J. 2005. Towards Automatic Detection of Local Bearing Defects in Rotating Machines, Mech Syst. and Sign. Process., 19 (3), 509-535. Gustafsson, O. G. and Tallian, T. E. 1963. Research Report on Study of The Vibration Characteristics of Bearings, SKF Research Report: AL63IO23, No: 14, 422-435. Harris, M. C. and Crede, C. E. 1961. Shock and Vibration Handbook, McGraw-Hill, USA.

Harris, T. A. 1991. Rolling Bearings Analysis John Wiley & Sons, New York, A.B.D. Hemmings, R. C. and Smith, J. D. 1976. Information from Bearing Vibration, Conference on Vibration in Rotating Machinery, University of Cambridge, London, 117-121. Igarashi, T. and Hamada, H. 1982. Studies on The Vibration and Sound of Defective Rolling Bearings (First Report), Bulletin of JSME, 25 (204), 994-1006. Karadoan, H. and Belek, T. 1988. Endstriyel vantilatrlerde uyarc dinamik bakm, 3. Ulusal Makina Teorisi Sempozyumu, DEU, zmir, 94-105. Karakurt, M. C. 1989. An nvestigation into Rolling Element Bearing Diagnostics via Digital Signal Processing, Yksek Lisans Tezi, ODT Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 1-10. Kim, P. Y. 1984. A Review of Rolling Element Bearing Monitoring (III): Preliminary Test Results on Eddy Current Transducer Technique, Proceedings. of Third International Conference on Vibration in Rotating Machinery, York, England, 119-125. Kuna, B. 1996. Makine Performansnn Titreim Analizi Metotlar Yardmyla Belirlenmesi ve Rulmanlarda Titreim Analizi ile Hasar Tespiti, Yksek Lisans Tezi, .T.. Fen Bilimleri Enstits, stanbul. Mitchell, L. D. 1986. Signal Processing and the FFT Analyzer, The Int. Jou. Analy. Exp. Modal Analysis, 1(1), 24-36. Ocak, H. and Loparo, K. A. 2004. Estimation of the Running Speed and Bearing Defect Frequencies of an Induction Motor from Vibration Data, Mech. Syst. and Sign. Process., 18, 515-533. Orhan, S., Aktrk,, N. and elik, V. 2006. Vibraton Monitoring for Defect Diagnosis of Rolling Element Bearings as a Predictive Maintenance Tool: Comprehensive Case Studies, NDT&E Int., 39 (4), 293-298. Tandon, N. and Choudhury, A. 2000. Application of Acoustic Emission Technique for The Detection of Defects in Rolling Element Bearings, Tribo. Int., 33, 39-45. Tandon, N. and Nakra, B. C. 1992. Comparison of Vibration and Acoustic Measurement Techniques for the Condition Monitoring of Rolling Element Bearings, Tribo. Int., 25 (3), 205-212.

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2007 13 (2) 151-161

160

Journal of Engineering Sciences 2007 13 (2) 151-161

Bilyal Rulman Yuvarlanma Elaman Kusurunun Titreim Analizi Yntemiyle ncelenmesi, H. Arslan

Walford, T. L. H. and Stone, B. J. 1980. The Measurement of the Radial Stiffness of Rolling Element Bearings under Oscillating Conditions, Jou. Mech. Eng. Scie. IMechE., 22 (4), 175-181. Wallin, E. 1966. Preventive Maintenance of Rolling Bearings, The Ball Bearing Journal, 146, 13-18.

Williams, T., Ribadeneira, X., Billington S. And Zhang, Y. Li C., Kurfess, T. R., Danyluk, S. and Liang, S. Y. 2000. Diagnostics and Prognostics of a Single Surface Defect on Roller Bearings, Proc. Inst. Mech. Engineers, 214, 1173-1185.

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2007 13 (2) 151-161

161

Journal of Engineering Sciences 2007 13 (2) 151-161