ALTIN CEVHERLERNN ZENGNLETRLMES VE ALTININ EKSTRAKSYONU

rfan BAYRAKTAR(*) Baki YARAR(**)

ZET 1971 yln izleyen altn fiyatlarndaki art eilimi, bu metalin aranlmas ve kazanl mas abalarn Trkiye dndaki lkeler de hzlandrmtr Buna paralel olarak, altn cevherlerinin zenginletirme ve ekstraksiyon yntemleri gelitirilmi ayn zamanda aglomerasyon, palp iinde karbon vb. gibi yenilikler de uygulamaya girmitir. Bu bildiride, altn fiyatlarna ve dnya altn retimine zg baz istatistiksel bilgiler verilerek lkemizin altn ieren blgeleri ksaca gzden geirildikten sonra altn zengin letirme ve ekstraksiyon yntemleri altn cevherlerinin mineralojik yaplar dikkatle in celenmektedir.

ABSTRACT The increase in gold prices during 1970's generated interest abroad in exploring new deposits and processing of low grade ores. Accordingly, conventional processing techni ques of gold production have been improved and several innovations such as agglomera tion, carbon in pulp (C LP.) were introduced in the industry. In this pape*, some figures regarding the trend of gold price and production of the world is outlined. Prospective gold areas in Turkey are briefly surveyed. Conventional and novel methods of processing for the extraction of gold from its ores are reviewed with special attention being paid to mineral associations and textures.
(*) Dr. Maden Yuk. Muh., MTA Teknoloji Dairesi, Cevher Zenginletirme Servisi, A N K A R A (**) Assoc. Prof .Dr., Colorado School of Mines, Dept. of Metallurgical Eng., Golden Colorado 80401 USA

75

1. GR 1971 ylndaki altn fiyat artn izleyerek, bu konudaki arama ve ilgili almalar yo unlamtr. ekil 1, son yllardaki fiyat durumunu; Tablo 1, bu fiyat artlarnn yolat retime ynelik yatrmlar yanstmaktadr.

Tablo 1'de grlen ortalama kapasite art Dnya iin 10,9, ABD iin ise 46,6'dr. Bu durum, iletilen cevher tenrlerinin giderek dmesine karn, fiyatlarn ykseklii dolaysyla mmkn olmakladr. Tablo 2, ABD de ilenen altn cevherlerindeki srekli tenor dn gstermektedir. lkemizde eskilerden beri bilinen ve sz edilen altn yataklar bulunmasna(2,3,6) karn bu konudaki ilgi yukarda sz geen fiyat artlarndan sonra bile yeterli hzda olmamtr. MTA Teknoloji Dairesi'nde u sralarda baz cevherlerden altn ekstraksiyonu almalar bilinen birka rnei oluturmaktadr(4). Byle bir faaliyetin lkemizde hzlanmas gerei Tablo 3 ve Tablo 4'de grlen rezerv ve zuhurlar'dolaysyla aktr. 76

Tablo 1 Balca altn reticisi lkelerin kapasiteleri, retimleri ve kapasite artrmlar(l) 1981 Kapasite (Ton) 706,00 277,00 62,20 46,65 46,65 264,40 1 402,90 1981 retim (Ton) 656,85 262,00 47,00 42,90 37,90 221,70 1 268,35 % retim Pay 51,8 20,6 3,7 3,4 3,0 17,5 100,0 1985 Planlanm Kapasite 777,5 290,0 81,0 68,4 53,0 286,0 1 555,9 1985'e gre % Kapasite Art 10,1 4,7 30,2 46,6 13,6 8,1 10,9

LKE Gney Afrika Sovyetler Birlii Kanada ABD Brezilya Dierleri Toplam

Tablo 2- ABD'de son 7 ylda ilenen altm cevheri tonaj ve ortalama tenor(l) lenen Cevher (Milyon Ton) 4,17 5,17 2,81 5,26 3,90 6.35 8,98 Ortalama Tenor (Gram/Ton) 7,89 5,05 7,21 4,00 5,70 3,89 3,45 Kazanlan Altn (Gr am/Ton) 4,75 3,79 6,87 3,62 4,27 2,49 2,08

Yl 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980

Tablo 3- Trkiye altn cevheri rezervleri(5) Tenor (g/t) Au Artvin-Borka Balkesir-Edremit Nide-Bolkarda II zmir-Arapda Eiaz-Baskil 2,3 5 Ag 35 25 33,5 Cu 2,78 Dier Elementler Rezerv (Ton) Grnr V.uhteme Mmkn 4x10 6 1,3x105 4 9x10 4 77 5,4x10 4 5,4x104
5 1,1x105 1,7x10

BLGE

Pb -

Zn -

S 39,6 -

8 2 6,7 5,4 4,7 2,3 1,0 -

Nide-Bolkarda 1 10,4

3,2 140 3-10 48 4,2 2,4

1,5x10 1,5x10 -

5 5

Tablo 4- Trkiye altn cevheri zuhurlar(5,6 7)

BLGE
demi-Tire Aydn-Sabuncuda Kula-Milas aras Nide-amard

MNERALOJ/YATAK TP
Arsenopiritli Damarlar

DER BLGLER
Geni bir alana yaylm

Kompleks slfr-oksit mineralleri

Limonitli istler iersinde W ve Sb de ieriyor

Bilecik-St Sakarya-Geyve Antakya-Aklay Elaz-Harput Bingl-Hamekay Kars-Kazman stan bu I-Ki ly os Plaser " " " "

Eskiden Ruslarca iletilmi 1-3 g/t

Kumul

2. ALTININ CEVHERLERNDEN KAZANILMASI Altn yerkabuunda ortalama olarak tonda 0,0035 gram (0,0035 ppm) orannda bu lunur. Oysa, gnmzde krla iletilebilen altn cevherlerinde en dk tenor yaklak 1 gram/ton'dur(8). Bu durumda, iletilebilir bir altn yatann yerkabuu ortalamasnn en az 300 kat kadar altn iermesi gerekir. Altn doada genellikle saf veya elektrum denilen altn-gm alam olarak bazen de tellridler halinde bulunur. Minerallerin kristal kafeslerinde kendisine kimyasal olarak benzeyen elementlerle, rnein, bakr, gm ile yer deitirebilir veya pirit (FeS 2 ), arsenopirit (FeAsS), kalkopirit (CuFeS 2 ), stibnit ( S b 2 S 3 ) , orpiment ( A s 2 S 3 ) ve realgar (AsS) gibi minerallerde kk kapanmlar halinde de gzlenir(9-11). Altn yataklarnn oluumlarna gre snflandrlmas ve bu yataklarn jeolojisi literatrde ayrntl olarak bulunmaktadr. Altn cevherinin mineralojik zellikleri, bu soy metalin kazanlmas iin uygulanacak birim yntemleri belirler. Bu nedenle cevher mineralojisinin nce ayrntl olarak belir lenmesi gerekir. Aadaki blmler mineralojik yap ile retim yntemi arasndaki ilikileri kapsamaktadr(12-14).

78

2.1.

Serbest Nabit Altn eren Damar Tipi Cevherler

Bu cevherlerde altn greceli olarak iridir. Slfiirl mineral ierikleri azdr; ayrca ar senik, bizmut, antimuan, talk, kil ve karbon (grafit) iermezler. Bu tr cevherlere uygu lanan zenginletirme ve ekstraksiyon ilemleri Tablo 5'de zetlenmitir. Tablo 5 Serbest nabit altn cevheri iletmeleri Kapasitesi (t/gn) 2 130 1 810 1 450 1 360 400 2 720 315 590 Ortalama Tenor (g/t Au) 2,7 7,6 7,1 7,0 7,2 2,7 5,9 (232 g/t Ag) 2,5 Uygulanan Zenginletirme ve/veya Ekstraksiyon Yntemleri G,A,PK,E,TAD,Zn G,A,TAF,Zn G,A,TAD,Zn G,A,FI,TAD,Zn G,A,FI,TAD,Zn G,A,PK,Zn G,FI,TAF,Zn G,FI,TAF,Zn

Madenin Ad ve Yer Homestake G.Dakota, ABD Dome, Ontario Kanada Telfer, Avustralya Kalgoorlie, Avustralya Palidan, Filipinler Duvar Corp. Battle Mountain, Nevada, \BD Goosberry, Nevada, ABD Manhattan, Nevada, ABD G A PK E 1 ITAD TAD Zn TAF F YL C PK K

Gravimetrik Zenginletirme Amalgamasyon lam lamlar iin palp iinde karbon Elektrokazanma lam atlm fraksiyon lamsz fraksiyon iin Ters Akml Dekantasyon Ters Akml Dekantasyon inko ile ktrme Ters Akml Filtrasyon Flotasyon Yn Lii Karbon sourma Palp iinde karbon Kavurma

2.2. nce Taneli Serbest Nabit Altn Cevherleri Bu tip altn tanecikleri birka mikron ve mikrondan kk boyutlardadr. Doada karbonatl siltta tabakalarnda bulunurlar. Bu oluumlarda slfrl mineraller nadiren bulunur. Bulunanlar arasnda galen, pirit, sfalerit, kalkopirit, stibnit, sinabr, orpiment ve realgar saylabilir. Tablo 6 bu tr altn cevherlerine uygulanan yntemleri zetlemektedir. 79

Tablo 6 nce taneli serbest nabit altn cevheri iletmeleri

Madenin Ad ve Yeri Carlin, Nevada, ABD Pueblo Viejo Dominik Cumhuriyeti Atlanta, Nevada, ABD Jeritt Canyon, Elko, Nevada, ABD Camflo, Quebec, Kanada Cerro, Colorado, spanya Pinson, Winnem., Nevada ABD Pinson, Golconda, Nevada ABD Alligator Ridge, Nevada ABD Ortiz, New Mexico, ABD Widfall, Nevada, ABD Masbate, Filipinler

Kapasitesi (t/gn) 1 810 7 250

Ortalama Tenor (g/t Au) 6,9 4,0 (19g/tAg) 3,4 (58 g/t Ag) 6,8 8,6

Uygulanan Zenginletirme ve/veya Ekstraksiyon Yntemleri* nce tme, TAD, Zn

1 1

)i

4 800

2,4 (44 g/t Ag) 1,2 3,7 3,7 1,6 1,9 0,9 2,4

1 1

1 090 1 350 1 900 1 850 570 3 500

tme, PK, E tme, TAD, C, E Krma, Agglomerasyon YL, C, E YL, C, E YL, C, E YL, C, E tme, PK, E

Smoky Valley, Nevada, ABD 6 350

* Ksaltmalar iin Tablo 5'e baknz

2.3. Pirit, Markazit, Pirotin ve Arsenopirit ile Birlikte Bulunan Altn Cevherleri Bu cevherlerde altn serbest ya da slfrl mineraller ierisinde ok ince taneler halin de dalm olarak bulunur. Aslnda pirit bir lde dnyann pek ok altn yatanda gzlenir. Ayrca arsenopirit ve dier arsenik minerallerini ieren yataklar da tek bana bir grup olutururlar. Bunun nedeni arsenikli bileiklerin evre kirlilii problemi yarat malardr. Bu tip cevherlerde dier slfr minerallerinden pirit, stibnit ve kalkopirit de bulunabilir. Tablo 7 yukarda sz geen cevherlere uygulanan yntemleri zetlemektedir. Bu tabloda gsterilen son iki iletme arsenopiritli altn cevherleri ile ilgilidir. 80

Tablo 7- Pirit, markazit, pirotin ve arsenopiritli altn cevheri iletmeleri Uygulanan Zenginletirme ve/veya Ekstraksiyon Yntemleri* FI,TAF,Zn FI.K.Zn FI,tme,TAD,Zn FI,TAD,Zn FI,TAD,Zn

Madenin Ad ve Yeri Agnico-Eagle, Quebec Kanada Kerr-Adisson, Ontario Kanada Itagon, Filipinler Pamour, Ontario, Kanada Frontino,Kolombiya Campbell Red Lake, Ontario, Kanada Giant Yellowknife, Kanada

Kapasite (t/gn) 1 100 1 270 540 2 900 600

Ortalama Tenor (g/t Au) 5,9 15,5 4,5 4,0 6,5 (18g/tAg) 22,7 12,7

750 1 100

FI,K,TAF,Zn FI,K,tme,TAF,Zn

* Ksaltmalar iin Tablo 5'e baknz.

2.4. Bakr Mineralleri ile Birlikte Bulunan Altn Cevherleri Kalkopirite bal altn genellikle bakrn rafinasyonu srasnda oluan anod amurla rndan kazanlmaktadr(15). Ancak baz yataklarda altn, kalkopirite ve pirite bal ola bilir. Bu durumda elde edilen pirit konsantresi yukarda aklanan yntemlere gre ile me tabi tutulur. Tablo 8'de gsterilen iletmeler bu trn en tannm rnekleridir. Tablo 8- Bakr mineralleri ile birlikte bulunan altn cevherleri iletmeleri Uygulanan Zenginletirme ve/veya Ekstraksiyon Yntemleri* FI**,TAF,Zn F, Artklar TAD.Zn FI.PK.E FI,A***,TAD,Zn

Madenin Ad ve Yeri Magma, Arizona, ABD Benguet Filipinler El Indio iJi Palidan, Filipinler

Kapasite (t/gn) 10 120 1 250 450

Ortalama Tenor (g/t Au) 15,9 110 (22 g/t Ag) 19 (117g/tAg) 7,2

* : Ksaltmalar iin Tablo 5'e baknz. ** : Cu-Mo flotasyonu, Mo konsantresi siyanurlenr. *** : Cu konsantresi amalgamlanr, artklar siyanurlenir 81

2.5. Altn-tellr Cevherleri lenileri Tablo 9'da gsterilen altn tellridler, nabit altndan sonra en nemli altn mineralleridir. Bunlardan kalaverit (AuTe 2 ) ve krennerit (Au 4 AgTe 0 ) %40, silvanit (AuAgTe 4 ) ve petzit (Ag 3 AuTe 2 ) %25 altn ierirler. Bu minerallerle birlikte yatakta nabit altn ve altn ieren pirit de bulunabilir. Ancak kalkopirit, tetraedrit ve arsenopirite bal altna nadiren rastlanr. Pirit iindeki altn genellikle ince tanelidir. Bu tip yatak larn deerlendirilmesinde pirit ile tellridler ayn konsantrede toplanrlar.

Tablo 9- Altn-tellrid cevheri iletmeleri Uygulanan Zenginletirme ve/veya Ekstraksiyon Yntemleri* FI.TAD.Zn FI,TAF,Zn,K,TAF,Zn

Madenin Ad ve Yeri Emperor, Fiji Kalgoorlie, Avustralya

Kapasite (t/gn) 1 200 1350

Ortalama Tenor (g/t Au) 8,0 (12g/tAg) 7,0

* Ksaltmalar iin Tablo 5'e baknz. 2.6. Karbon eren Altn Cevherleri Bu tip cevherler, zellikle siyanrle ekstrasiyon yntemi uyguland zaman sorunlar yaratrlar. Sz edilen sorunlar, genellikle, grafit, aktif karbon ve polimer tipi bir yapda olan hms bileiklerinin altn siyanr anyonunu tutmasndan doar. Bu nedenle, kar bon ieren bileiklerin altn tutma zelliklerinin nceden giderilerek, pasifletirilmesi ge rekir. Tablo 10'da gsterilen klorlama veya yzey kaplamas aslnda byle pasifletirme yntemi rnekleridir.

Tablo 1 0 - Karbon ieren altn cevherleri iletmeleri Uygulanan Zenginletirme ve/veya Ekstraksiyon Yntemleri* CI**,TAD,Zn Gazya ile grafitin kaplan mas ,T AD, Zn CI,PK,Zn

Madenin Ad ve Yeri Carlin, Nevada, ABD Kerr-Addison, Ontario Kanada Jeritt Canyon, Nevada.ABD

Kapasite (t/gn) 500 1 270 1250

Ortalama Tenor (g/t Au) 3,9 15,5 7,2

* Ksaltmalar iin Tablo 5'e baknz **C1 : Klorlama ile oksidasyon 82

3. ALTIN CEVHERLERNN ZENGNLETRLMES Ekstraksiyon yntemleri zengin cevherlere uygulanan dorudan izabe ya da dk tenrl oluumlara uygulanan hidrometalurji eklinde iki grupta toplanabilir. Bununla be raber, cevherler aadaki nedenlerle zenginletirme ve kavurma gibi baz n ilemlere tabi tutulurlar. Zenginletirme ilemleri aada zetlenen ana nedenlerle uygulanr: a) Ekstraksiyon devresinin ykn azaltmak amac ile gang minerallerinin atlmas. b) Kimyasal madde harcanmasna yolaan, ya da ekstraksiyon olayn engelleyen bileiklerin atlmas. c) Ekstraksiyon prosesi veriminin arttrlmas. d) Dorudan izabe edilebilir konsantrelerin elde edilmesine yolamas. 3.1. Gravimetrik Yolla Zenginletirme

Gravimetrik yntemler eski alardan beri kullanlagelmektedir(2). Bu yntemlerin ilkesi altn ieren minerallerin nispeten yksek younlukta olmalarna dayanr. Yaygn kullanm 1900'lerde siyanrlemenin bulunmasyla azalmtr. Gravimetrik zenginletirmede en ok kullanlan aralarn balcalar, oluklar, dz ve ya tal masalar, silindirik Johnson separatr, sonsuz belt konveyr, jig ve Reichert konileridir(16-19). Bunlara zg ayrntl bilgi yer darl nedeniyle burada verilmemektedir. Gravimetrik zenginletirmenin uyguland cevherlerde (Tablo 5) altnn serbest ve iri taneli olmas gerekir. Bu dein zenginletirme ile serbest olan ya da serbestleen altnn hemen devreden alnmasnda yarar vardr. Bunlarn nemlileri unlardr. a) iri altn tanelerinin siyanr zeltilerinde tamamen znmesi uzun zaman alr. rnein, 150 mikronluk saf bir altn tanesi iin teorik sre 44 saattir(21). Gravimetrik yntemlerle byle tanelerin nceden ayrlmas uzun sreli li ilemleri uygulamas gere ini ortadan kaldrr. b) Altn tanelerinin yzeyleri, siyanr ile znmeyi engelleyecek dzeyde kirli, kap lanm -zellikle demir hidroksit ya da organik bileiklerle- olabilir(21). Bu tip kon santrelerde altn yzeylerinin ek bir ilemle temizlenmesi gerekir. Gravimetrik yntemle alnan konsantre miktar toplam cevher ktlesinin kk bir blm olacandan bu tr ikincil ilemlerin uygulanmasn ekonomik adan engellemez. ilke olarak altnn gravimetrik yolla zenginletirilmesi dier cevherlere uygulanan gra vimetrik zenginletirmeye benzer. Ancak doal altnn zgl arlnn ok yksek (15,5*-19,3) olmas nedeniyle kapal tme devrelerinde devreden ykn mutlaka gra vimetrik zenginletirmeye tabi tutulmas gerekir. Bu aama kolaylkla ilenir bir metal olan altnn deirmen astarlarnn kaplanmasndan doacak sorunlar bir lde nler. Gravimetrik yntemle elde edilen konsantreler dorudan izabet edilemeyecek nitelik te ise amalgamlanr ve artklar da siyanrlenir. (*) Altnn gumu ya da bakr iermesi durumunda ozgul arlnda, alam oranna uy gun olarak bu deer 15,5-19,3 arasnda deiir.

83

3.2. Kpkl Yzdrme (Flotasyon) ' Altn cevherlerinde kpkl yzdrme genellikle serbest, ince taneli altnn ya da altn ieren slfrl, tellrl minerallerin konsantrelerini elde etmek iin uygulanr. Baz zel durumlarda da kpkl yzdrme, antimuan ya da arsenikli slfrlerin siyanrlemeyi en gellediklerinden, atlmalar iin uygulanr. Altn cevherlerinin kpkl yzdrmesi 22 ve 23 numaral kaynaklarda ayrntlar ile verilmektedir. Bu yntemin, ok zengin ve ktlesi kk bir konsantre elde etmek gibi bir avantaj na karlk, bu tp konsantrelerden siyanrleme yntemi ile ekstraksiyon zordur. Bunun nedeni, altn veya slfr minerallerinin yzeylerine sourulmu toplayclarn bu yzey leri pasifletirmesidir(24). Ayrca, eer kullanlan toplayc ksantat ise tesiste devreden suda belirli bir dzeyde bulunan bu madde, amalgamasyon verimini de civa-ksantat tepkimesi nedeniyle olumsuz ynde etkiler. zellikle Gney Afrika'da son yllarda kpkl yzdrme, gravite konsantrelerine uy gulanarak amalgamasyon terkedilmektedir(25,26). Kpkl yzdrme konsantrelerinin dorudan izabesi yelenen bir yntemdir. 3.3. Otomatik Tavuklama Bu yntem, cevherin krlmas srasnda altn ieren tanelerle gangn nispeten kolay lkla ayrld iri paralara uygulanr. Ayrma ilkesi, tanelerin renk ya da radyoaktivite fark gstermelerine dayanr. Bu farklarn varlnda gangn byk bir blm henz iri paralar halinde iken atlarak cevher zenginletirilmi olur. Bu tr ayrmlarda tane boyu - 7 5 + 32 mm arasndadr. Ayrm verimi % 95'in ze rindedir^). Cevherde tozlanma olmas halinde optik ayrcya beslenecek fraksiyonun ykanmas gerekebilir(28). Ykama, gang ile zengin paralar arasndaki yanstma farkn azaltan toz lar uzaklatrr. 4. EKSTRAKSYON NCES UYGULANAN DER N LEMLER Bu ilemlerin amac altn kazanma verimini, ya siyanr harcayan bileiklerin etkisiz hale getirilmesi ya da siyanr iyonlarnn yzeye ulaabilmesini salayarak arttrmaktadr. Endstriyel apta uygulanan siyanrleme ncesi ilemler aada verilmitir. 4.1. Kavurma Yoluyla Oksitleme Oksitleyici kavurma gerektiren cevher ve konsantreler genellikle arsenopirit, stibnit, pirotin ve pirit minerallerinin bir ya da birkan birlikte ierirler. Altn bu mineraller 84

iinde ok ince taneli olarak daldndan ince tme bile siyanrlemeyle yeterli oran da altn kazanlmasna yetmeyebilir. Gerek ekonomik ve evre sal ve gerekse teknik ynden zorluklar ieren oksitleyici kavurma uygulamas zengin refrakter cevherler iin zm yollarndan birini oluturmaktadr. Bu kavurma ynteminde scaklk genellikle 600C'nin altndadr(29). Oksijen kon santrasyonunun yksek olmas A s 2 0 5 , S b 2 0 5 gibi bileiklerin olumasna yolaar. Bun larn ana mahsuru, siyanr harcamasn arttrarak verimi dren bileikler oluturmalardr(29,30,33). Kavurma sonucu demir slfr mineralleri hematite dnrler. Oluan hematitin zgl yzey alan, bu maddenin gzenekli olmas nedeniyle yksek olur(32). Ancak scakln 500C'den daha yksek olmas, kristal bymesine ve sinterlemeye yolaarak zgl y zey alann azaltr. Bu nedenle, siyanrn altn yzeylerine ulamas gleir ve verim ekil 2'de grld gibi der.

ekil 2 Kavurma scakl, ozgul yzey alan ve altn kayb arasndaki

ilikiler(32) 85

Kavrulmu cevher ierisinde slfat gibi suda znr bileiklerin olumas durumun da bunlar ykanarak atlr ve bylece kire ve siyanr tasarrufu salanr. 4.2. Klorlama Altn cevherlerinin karbon veya hmik asit gibi bileenler iermesi durumunda do rudan siyanrleme ile altn kurtarma verimi % 30'u gememektedir(34,35). zeltiye Au(CN)"2 eklinde geen altn, karbonlu bileikler tarafndan sourulduundan, bunlarn oksitlenerek etkisiz hale sokulmalar gerekir. Oksitleme ilemi, H 2 0 2 , 0 3 , permanganat gibi birok ykseltgeyici maddelerle ger ekletirilebilir. Ancak ekonomik olan kimyasal oksitleme ilemi Tablo 10'da grld gibi palpa dorudan klor gaz verilmesi eklinde uygulanmaktadr(35). Palpa verilen tep kimeler sonucu hipoklorusasit oluturur. Ortamda kalsiyum karbonat varsa kalsiyum hipoklorr oluur. C l 2 + H 2 0 = HCI+HOCI 2HCI+CaC03=CaCI2+H2C03 2 HOCI +CaC0 3 =Ca(OCI) 2 + H 2 C 0 3 (1) (2) (3)

Hipoklorit bileikleri karbonlu bileenleri oksitleyerek etkisiz hale getirirler. Bu ilem sonucu altn kazanma verimi % 30 dolaylarndan % 85'in zerine kar(32). Yksek ve rimler, palpa dorudan NaOCI verilerek ya da palpa NaCI kattktan sonra, kartrma tankn bir elektroliz hcresine dntrp, katotda retilen oksiklorr (OC)~) kullana rak da elde edilebilmektedir(34). Yntem seimini ekonomik koullar belirler. Klor gaznn kullanlmasyla altn tellridler de oksitlenerek daha yksek siyanrleme verimleri elde edilebilir. Ortamda slfrl bileiklerin bulunmas slfrmonoklrorr oluturarak(37) klor kay bna yolaar. 4.3. Palpn Havalandrlmas Altn ieren piritin palp iinde havalandrlarak oksitlenmesi, pahal ve kontrol zor bir n ilem olan kavurmaya doal olarak yelenir. Cevher iindeki piritin tamamen ok sitlenmesi, sodyum karbonat ieren stlm (82 C) palpa hava verilip kartrlarak gerekletirilir(38). 4.4. Yzey Kaplama Karbon ieren cevherler iin uygulanan bu yntem, klorlama kadar etkin olmamasna karn daha basit ve ucuz olduundan kullanlmaktadr. Cevher ierisindeki kmr veya grafitik maddelerin yzeyleri, genellikle tme devresine verilen gazya ya da mazot gibi petrol yalar ile kaplanarak pasifletirilir(12,13,39). 86

4.5.

Aglomerasyon

Yn lii (Heap Leaching) ncesi uygulanan bir ilemdir. Son yllarda dk tenrl (< 3 g/t), killi ya da laml altn cevherleri iin gelitirilen aglomerasyon teknii sayesin de, daha nce deerlendirilemeyen cevherler ekonomik olarak iletilmektedir(40,45). Cevher, ince krmadan sonra portland imentosu ya da kire ile uygun bir nemlilik orannda (~% 12 H 2 0 ) kartrlr. imento tketimi 2,5-5 kg/t cevher dolaylarndadr. Aglomerasyon ilemi, dnen bir tamburda ya da bant konveyrde yapldktan sonra cev her ynlar hazrlanr. Yaklak 8 saat kadar sren bir donma ileminden sonra li ile mi balatlr. Aglomerasyon ileminin en byk avantaj, ylma srasnda oluan tane boyu grup larna gre ayrlmay nlemesidir. Bylece li zeltisi ksa devreler yapmadan ynn her kesitinden yaklak ayn oranda akarak perkolasyon hznda ok byk bir art salanr(45). Dolaysyla li verimi baz killi cevherlerde % O'dan % 75'e ykselebilir(41,43).

5. EKSTRASYON BRM LEMLER 5.1. Amalgamasyon Eski alardan beri bilinen amalgamasyon(2), altnn civa ile bileik yapabilme zel liine dayanan bir yntemdir. Altn-civa aras yzey gerilim, altn-su aras yzey gerili minden ok daha dk olduundan, palp iinde altn yzeyleri civa ile tercihan kapla nr. Henz stokiyometrisi tam olarak saptanamayan AuHg2, AugHg vb. bileikler yapar(17,46). Elektrum (AuAg) dnda dier altn mineralleri, civa ile yzey gerilimlerinin ykseklii nedeniyle amalgam yapmazlar. Bu yntem, iri taneli nabit altn ieren cevherlerin genellikle gravimetrik yolla zengin letirilmi konsantrelerine uygulanr (Tablo 5). Amalgamasyon iin altn yzeylerinin te miz olmas n kouldur. Ayrca cevherde arsenik, antimuan, bizmut ve slfrl mineral ler de olmamaldr. Bu maddeler civa ile tepkime yaparak amalgamasyonu olumsuz yn de etki ler( 17,24,47). Amalgamasyonun uygulanmasna zg ayrntlar, eski bir yntem olmas dolaysyla literatrde mevcuttur(16,17,21,46-48). Ancak civa o% zehirleyici olduundan, kullan m, ii sal ve yaratt evre sorunlar yznden sakncalar tar. Bu nedenle amalga masyon yntemiyle altn retimi giderek azalmaktadr. 5.2. Siyanrleme Altn cevherlerinin siyanrlenmesi yaklak bir asrdan beri yaplmaktadr. Gnmz de siyanrleme hemen her altn cevheri iletmesinin ana prosesidir. Altnn alkali siyanr zeltilerindeki znme tepkimesi deiik aratrmaclar tara fndan farkl ekilde aklanmtr(20,49). Ancak bu aklamalar arasnda termodinamik adan mmkn olan Boadlnder'in aada verilen iki aamal tepkimesidir(50):

87

1 . aama 2 A u + 4 C N " + 0 2 + 2 H 2 0 = 2 A u ( C N ) 2 " + H 2 0 2 + 2 OH" 2. aama 2 Au +4 CN' + H 2 0 2 =2 Au(CN) 2 +2 OH' Altnn znmesini salayan esas tepkime 1. aama tepkimesidir. Boadlnder tepkimesini esas alarak yaplan tepkimenin kinetii zerine almalar, znme hznn en yksek olduu durumun - Q = 6 orannda olduunu gstermi tir (49). Buradan karlan pratik sonu, ne ar CN" iyonu ve ne de ar 02 deriimlerinin tek bana tepkime hzn artramayacadr. Uygulamadaki sodyum siyanr zeltisinin deriimi genellikle 0,25-0,5 kg/m 3 su (250-500 ppm) arasndadr. Siyanr iyonunun hidrolizini nlemek amacyla zeltiye ki re ya da sodyum hidroksit verilerek pH 10-11 arasna ayarlanr. Gerekli oksijen, siyanr zeltisindeki doal oksijen znrlnden salanr. Siyanrleme ileminin baarsn cevherin bileenleri belirler. Bu konu siyanrleme li teratrnn nemli ve byk bir blmn oluturur(20,21,33,52-54). Cevher bileenle rinin olumsuz etkilerine aada ksaca deinilmitir. Demir Slfr Mineralleri: Pirit, siyanr zeltilerinde kararl olduundan en az prob lem yaratan mineraldir. Pirotin, oksitlenerek ortamdaki oksijeni tketip ve siyanrle tep kimeye girdiinden eer altn iermiyorsa flotasyonla atlr ya da siyanrleme nceki al kali ortamda palpn havalandrlmasyla oksitlenerek olumsuz etkileri giderilmi olur. Markazitin de davran pirotine benzemekle beraber pirotinden daha yava oksitlenir. Bakr Mineralleri: Azurit (2 CuC0 3 . Cu(OH) 2 ), kalkozin (Cu 2 S), kprit (Cu 2 0), malahit (CuCD 3 . Cu(OH) 2 ) ve metalik bakr 23C'deki siyanr zeltilerinde kolayca ve tamamen zndklerinden ar siyanr tketimine neden olurlar. Bornit (Cu 5 FeS 4 ) yukarda anlan minerallerden sonra en ok znenidir. Enarjit (3 CuS. As 2 S 5 ) ve tetraedritin (4 Cu 2 S . Sb 2 S 3 ) znrlkleri az olmasna karn, ortama arsenik ve antimuan verdiklerinden zeltiyi kirleterek altn znmesini engellerler. ri taneli kalkopirit (CuFeS2) fazla znmemekle beraber ok ince tlmesi halinde siyanr tketir. Genel olarak bakr minerallerinin znmesi, eer ortamda siyanr deriimi yeteri ka dar yksek ise altnn znmesini ok fazla olumsuz ynde etkilemez. Bunun iin CN' 4 olmaldr. Ancak bakrn cevher iinde fazla olmas halinde siyanr tketimi Cu ekonomik snrlarn dna kabilir. Bu durumda okside bakr mineralleri asit lii ile uzaklatrldktan sonra siyanrleme uygulanabilir. Slfrl bakr minerallerinin altn iermemesi durumunda flotasyonla bakr mineralleri ayrlr. Arsenopirit: Bu mineral iinde altn genellikle ok ince taneler halinde daldndan altn yzeyleri ancak cevherin kavrularak porozite kazanmasndan sonra zelti ile temas 88

edebilir, te yandan kavrulmam cevherlerde arsenopirit siyanr zeltilerinde znmekle beraber alkali ortamlarda yava da olsa oksitlendiinden oksijen tketimine neden olarak dolayl yoldan altn znmesini engeller. Arsenik Mineralleri: Orpiment (As 2 S 3 ) znrlnn olduka yksek, realgarn da (AsS) bir dereceye kadar znr olmas ve bunlarn zeltideki komplekslerinin altnn znrln olumsuz ynde etkilemesi nedeniyle siyanr liinde hi istenmeyen mine rallerdir. Bu mineraller, siyanrleme ncesi cevherden ya flotasyonla ayrlrlar ya da ka vurma yoluyla cevherin arsenik ve kkrt uzaklatrlr. Stibnit (Sb 2 S 3 ): Gerek siyanr tketimi ve gerekse zeltideki komplekslerinin alt nn znmesini engellemesi nedeniyle, en az yukarda anlan arsenik mineralleri kadar zararldr. Karbon ieren Cevherler: Karbon, altnn znmesini etkilemez. Ancak znen al tn yzeylerine sourduu iin li verimini tek haneli rakamlara kadar drr. Bu ne denle karbon daha nce deinilen yntemlerle pasifletirilir. Li zeltisinde bulunan metal katyonlarnn pek ou, rnein Fe2*, Fe3*, Ni2*, Cu2* ve Mn2* altnn znmesini yavalatr. zeltinin slfr yada tiyoslfat ( S 2 0 3 ) ierme si halinde ortama kurun nitrat (PbN0 3 ) ilavesi, bu iyonlarn istenmeyen etkilerini azal tr. Ancak ortamda ferrosiyanrn bulunmas durumunda, kurun, znrl kurun slfrden ok daha az olan kurun ferrosiyanr bileii yaparak kurun nitrat ilavesini etkisiz klar. Siyanrleme, cevher tipine gre ok kolay ya da tam tersine ok karmak olabilen bir yntemdir. Siyanr ok fazla zehirleyici olmasna karn endstriyel aptaki uygula malar iin u anda baka seenek yoktur. Ancak son yllarda tiyo-re (NH2-CS-NH2) al tn zcs olarak bir potansiyel olma durumundan bir seenek olma yolundadr(55-57). 6. SYANRLEME UYGULAMA BMLER 6.1. Yn Lii Dk tenrl ( < 3 g/t Au) ve altnn ok kk tanecikler halinde dald oksitlen mi, ak iletmeyle iletilebilecek cevherler iin gnmz koullarnda ekonomik olabi len tek yntemdir(8,12,36,40,41,58-60). Altn kurtarma veriminin dk (% 50-75) ol masna karn gerek yatrm ve gerekse iletme maliyetlerinin dkl nedeniyle yay gn bir uygulama alan vardr. Ak iletme yntemiyle retilen cevher, kil, asfalt ya da dayankl plastik ile geirimsizletirilmi, hafife eimli (3-8) zemin zerine ylr. Yn ykseklikleri ynn perkolasyon zelliine gre 3 ile 15 m. arasnda deiir. Yndaki ortalama para boyu, cevherin porozitesi ve siyanr zeltisinin ynn her kesitinde eakml olmasyla snrldr(41,42). Uygulamadaki en byk para boyu ocaktan gelen cevher paralar byk lnde (15-20 cm) olabildii gibi krlarak 1 cm'ye kadar indirgenmi para boyunda da olabilir. 89

Yn zerine alkali siyanr zeltisi fskiye sistemi ile verilerek zeltinin ynn her tarafndan gemesi salanr. Cevherin, siyanr zeltisinin eakmn engelleyecek mik tarda kil ya da lam iermesi halinde daha nce aklanan aglomerasyon n ilemi uygu lanr. 6.2. Kartrmal

Genellikle yksek tenrl fakat ince taneli altn cevherlerine yaygnca uygulanan bir li yntemidir(l2,13). Altn kurtarma verimi yn liine gre yksektir (% 90-99). Cevher en az 0,25 mm'ye tldkten sonra siyanr zeltisi iine hava verilerek kartrlr. Kartrma tanklar olarak Pachua tanklar kullanld gibi testlerle ekono miklii saptanm dier tr kartrma tanklar da kullanlmaktadr(61 ). 7. ALTIN YKL ZELTLERDEN ALTININ KAZANILMASI 7.1. inko ile ktrme Altn ykl siyanr zeltilerine inko tozu ya da tala ilave edilerek aada verilen tepkime gerei altn indirgenerek kelir; inko zeltiye geer. Zn +2Au(CN) 2 '=Zn(CN)4 2 +2 Au Etkin bir altn ktrme iin zeltinin nce filtre edilerek temizlenmesi sonra da va kumda (~0,3 atm) oksijenin alnmas gereklidir(47,53,61). Aksi taktirde kelen altn, yeterli oksijen varlnda serbest siyanr ile tepkimeye girerek tekrar znecektir. keltme ileminin tamamlanmasndan sonra sspansiyon filtre edilerek, inko ve inkodan daha elektropozitif metalleri de (Cu, Pb, vb.) ieren altn keki ayrlr. Altn ke kinin bileimine bal olarak kek, ya uygun bir asitle li edilir ya da dorudan ergitme ilemi ile safszlklar oksitlenerek crufa geilir. 7.2. Altnn Aktif Karbon Yzeylerine Sourulmas ve Karbondan Geri Kazanlmas Bu yeni yntem, aktif karbonun soy metallerin siyanr zeltilerindeki iyonlarn y zeyine sourabilme zelliinden yararlanr. Ancak, aktif karbonun altn yzesourmasnn mekanizmas henz yeterince anlalm deildir(63). Altnn bu yolla zeltiden kazanlmas, inko ile ktrmeye gre baz avantajlara sahiptir. Bunlarn en nemlileri ksaca unlardr: a) inko ile ktrmede kritik noktalar olan ar alkalilik, serbest siyanr iyonu de riimi ve bakr, arsenik, antimuan, nikel gibi metallerin kompleksleri karbon sourumunda kritik noktalar deildir. b) Pahal ilemler olan filtrasyon, zelti temizlenmesi gibi ilemlere gerek yoktur. c) zeltideki oksijen deriiminin azaltlmas gerekmez. d) zeltide kalan altn nedeniyle oluan kayplar daha azdr. e) Yatrm ve iletme maliyeti daha dktr. 90

Bu yntem, yukardaki nedenlerle zellikle 1970'lerden sonra inko ile ktrmenin yerini almaktadr. Aktif karbon, hindistan cevizi kabuklarndan, eftali, erik gibi meyvalarn ekirdekle rinden, takmrnden ve baz aalarn odunlarndan elde edilmektedir. Tane boyu 3,5 ile 1,2 mm arasndadr. Tanelerin sahip olmas gereken en nemli zellik anmaya kar direnli olmasdr. Aksi taktirde sourulmu altnn kmr lamlarndan kazanl masnn gl nedeniyle altn kayb artar. Altnn ykl zeltilerden karbon zerine sourulmas farkl iki ekilde uygulanr: a) Yn liinden elde edilen ykl zeltiler genellikle aktif karbon kolonlarndan geirilerek altn tutulur. b) Tanklarda yaplan kartrmal ten sonra aktif karbon, sourma tanklarna ila ve edilerek, znen altnn aktif karbon taneleri zerine yklenmesi salanr. Bu proses,

ekil 3 Tipik bir "Palp inde Karbon (P..K)" prosesi akm emas 91

palp iinde karbon (P..K.) olarak adlandrlr ve ince tanelerde serbestleen altn cevher lerine uygulanr. Baz rnekler Tablo 5, 6, 8 ve 10'da grlmektedir. P..K. uygulamas nn ayrntlar literatrde mevcuttur(12-14,63,64,7l,72). Prosese zg tipik bir P..K. devresi ekil 3'de grlmektedir. Aktif karbon yzeyleri zerine sourulan altnn daha deriik bir biimde geri kazan m (desorption) aada ksaca belirtilen tekniklerle yaplmaktadr. a) Altn ykl karbon, % 1 NaOH ve % 0,1 NaCN ieren scak (85-90C) zelti ile 24 saat ile 60 saat aras sreyle bir kapal devrede ykandnda altn bu zeltiye geer er(63,65,66). b) Yukardaki zeltiye hacimsel olarak % 20 alkol ilavesiyle 80C'de yaplan ykama ile altn zeltiye alnr(67). Etil alkol en iyi sonucu vermektedir. Alkol ilavesi yukarda sz edilen ykama sresini 5-6 saate drmesine karn buharlama yoluyla alkol kay bnn yksek oluu ve yangn olaslnn ykseklii bu tekniin dezavantajlardr. c) Ykl karbon, a skkndaki zelti ile 160C ve 360 kPa basn altnda ykand nda ykama sresi 2 ile 6 saat arasndadr(63,66). Bu tekniin deiik bir ekli olan Anglo American prosesi de bir seenek olarak mevcuttur(68,69,72).

Delikli Katod Kab

Bo Elektrolit

ekil 4 Zadra tipi elektrokazanma sell (silindirik)

92

7.3. Karbonun Tekrar Devreye Sokulmas Karbon belirli bir sre kullanldktan sonra organik ya da inorganik saf sizi klar dan ar tlmas ve tekrar aktifletirilmesi amacyla 650-750C arasnda dtan stlan dner frn larda yaklak 30 dakika kadar tutulur(66,70,72). Bu ilemden sonra inceler elenerek, aktif karbon tekrar devreye sokulur. 7.4. Elektrokazanma Yukarda sz edilen tekniklerle ykanarak, altn deriik bir ekilde (~500 ppm) zeltiye alndktan sonra silindirik Zadra(65) ya da dikdrtgen kesitli elektroliz hcrelerinde(66) elik talandan yaplm katotlar zerinde altn kazanlr. Srasyla ekil 4 ve 5'te silindirik Zadra ve dikdrtgen elektroliz hcrelerinin kesitleri verilmektedir. Uygula nan voltaj ve amper deerleri tesisin zel koullarna uygun olarak olduka deikendir (64,70,72).

ekil 6 Dikdrtgen elektrokazanma sell

Ykl katodlardan altn, katodlarn dorudan ergitilmesi ya da nce HCI'de zn dkten sonra geri kalan znmeyen blmn ergitilmesi yoluyla kazanlr. 8. SONULAR i. Altn fiyatlarnn 1970'lerden sonra ykselii pek ok lkede arama, aratrma ve retim faaliyetlerini hzlandrmtr. Benzeri faaliyetler, umutlu altn blgeleri olmasna karn, lkemizde gzlenmemitir. Ancak son yllarda istenilenden uzak olmakla birlikte konuya olan ilgi artm grnmektedir. ii. Deiik tipteki altn cevherlerinden altnn kazanlmas yollar da olduka deiik tir. Bu nedenle, cevher mineralojisinin ncelikle ve ayrntl biimde saptanmas zorunlu dur. Sadece cevherin altn ieriinin bilinmesi yeterli deildir. 93

iii. Refrakter cevherler iin gelitirilen, ekstraksiyon ncesi istemler, daha nceleri i le ti lemey en yataklarn ekonomik olarak iletilmelerine olanak salamtr. Altn fiyat nn artnn yansra yeni ekstraksiyon yntemlerinin, yatrm ve iletme masraflarnda nem fi tasarruflar salamas, ilenebilir tenrlerin dmesine neden olmutur.

KAYNAKLAR
LUCAS, J.M., Gold, Mineral Commodity Profiles, 1983, U.S.Bureau of Mines. AGRICOLA, G., De Re Metallica, Dover Pub., Inc., New York, 1950 EMMONS, W.H., Gold Deposits of The World, McGraw Hill Book Comp., Inc., New York, 1937 U Z U N , M., Kiisel grme, MTA Teknoloji Dairesi, 1984 TOPKAYA, Y., Altn Genel Etd (Dnya ve Trkiye) Raporu, 1975, Ankara, YaVnlanmam. ALPAN, S., Trkiye'nin Yeralt Serveti Potansiyeli, 1. Trkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik Kongresi, Maden Mh. Odas Yayn, Ankara, 1969. 7. NAL, G., Kilyos Blgesi Kumlarnn Deerlendirme Olanaklarnn Aratrlmas, Trkiye Maden cilik Bilimsel ve Teknik 7. Kongresi Bildiriler Kitab, Maden Mh. Odas, Ankara, 1981 8. D A Y T O N , S.H., Pegasus Gold, Engineering and Mining Journal, Dec. 1983, pp. 24-28 9. BOYLE, R.W., The Geochemistry of Gold and Its Deposits, Geological Survey Bulletin No: 280, 1979, Ottawa, Canada. 10. LEWIS, A., Gold Geology Basics, Engineering and Mining Journal, Feb. 1982. pp. 66-71 1 1 . GASPARRINI, C, The Significance of Mineralogy Applied to Metal Extraction, Symposium Pro ceedings: Process Mineralogy, Ed. by Hausen, D.M. and Park, W.C., 1 9 8 1 , The Met. Soc. of A I M E Warrendale, USA, pp. 33-49 12. MCQUISTON, F.W. and SHOEMAKER, R.S., Gold and Silver Cyanldation Plant Practice Vol. 1, 1975; Vol. I I . , 1 9 8 1 , SME/A1ME, New York 13. ACTON, C F . and CHARLES, W.D., Current Gold and Silver Recovery Practice, 1 4 t h Interna tional Mln. Proc. Engr., Toronto, Canada, 1982 14. LEWIS, A., Leaching and Precipitation Technology for Gold Ores, Engineering and Mining Jo urnal, June 1983, pp. 48-55 15. BAYRAKTAR, I., Hydrometallurglcal Processing of Secondary Copper Anode Slimes For Me tals Recovery, Ph.D. Thesis, Dept. of Minerals Eng., Univ. of Birmingham, England, 1983 16. BATH, M.D., et al. Some Factors Influence Gold Recovery by Gravity Concentration, J.S.Afr. I.M.M., Vol. 73, 1973, pp. 363-384 17. TAGGART, A.F., Handbook of Mineral Dressing, John Wiley and Sons, New York, 1945 18. SPILLER, D.E., Application af Gravity Beneflclatlon In Gold Hydrometallurglcal Systems, Mln. and Met. Processing, Vo. 1, No: 2, 1984 pp. 118-120 19. PIZARRO, R.S. and SCHLITT, W.J., Innovative Technology for Improved Processing of Gold Ores, Min. Eng. Vol. 36, No: 1 1 , 1984, pp. 1533-1536 20. HEDLEY, N. and TABACHNICK, H., Chemistry of Cyanldation, American Cyanamld Comp., Mineral Dressing Notes No: 23, 1958 2 1 . FEATHER, C E . and KOEN, G.M., The Significance of MIneralogIcal and Surface Characteristics of Gold Grains In the Recovery Process, J.S.Afr. I.M.M., Vol. 73, 1973, pp. 223-234 22. GLEMBOTSKII, V.A., et al., Flotation, Primary Sources, New York, 1972, Part 6, Chapter 2 23. Mining Chemicals Handbook, Mineral Dressing Notes No: 26, American Cyanamld Company, USA 24. HENLEY, K.J., Gold-ore Mineralogy and Its Relation to Metallurgical Treatment, Mln. Sei. and Engng., Vol. 7, 1975, 289-312 25. de KOK, S.K., Gold Concentration by Flotation, J.S. Afr. I.M.M., Vol. 76, 1975, pp. 139-141 26. MICHAELIS, H., Innovations In Gold and Silver Recovery, 1 4 t n International Mln. Proc. Con gress, 1982, Toronto, Canada 27. BARTON, P.J. and PEVERETT, N.F., Automated Sorting on a South African Gold Mine, J.S. Arf. t.M.M. March 1980, pp. 103-111 28. KEYS, N.J., et al, Photometric Sorting of Ore on a S.African Gold Mine, J.S. Afr. I.M.M. Vol. 75, 1974, pp. 13-21 29. von BERNEWITZ, M.W., Roasting Gold-Silver Sulphide Ores and Concentrates, Part l-IV, Cana dian Mining Journal, April-October 1940 30. D J I N G H E U Z I A N , L.E., Roasting Theory and Practice of Gold Ores, CIM Trans., 1952, Vol. 55, pp. 120, 1 2 8 , 3 2 6 . 3 1 . ARCHIBALD, F.R., et al, Roasting of Beattle Concentrate, The Canadian I.M.M. Transactions, Vol. 42, 1939, pp. 608-631 32. A R R I A G A D A , F.J., and OSSEO-ASARE, K., Roasting of Auriferous Pyrite Concentrates, Pro cess Mineralogy I I , Ed. by Hagni, R.D., The Metallurgical Soc. of A I M E , 1982, pp. 173-186 33. NAGY, I., et al, Chemical Treatment of Refractory Gold Ores Literature Survey., National Inst. For Metallurgy of S.Africa, Research Report No: 38, June 1966, p. 41 1. 2. 3. 4. 5. 6.

94

34. SCHEINER, B.J., et al, Oxidation Process for Improving Gold Recovery From Carbon-Bearing Gold Ores, U.S.B.M. Report of Investigations No: 7573, 1 9 7 1 , p. 14 35. SCHEINER, B.J., et al, Extraction of Gold From Carboneous Ores: Pilot Plant Studies, U.S.B. M., Report of Investigations No: 7579, 1972, p. 20 36. PIZARRO, R., et al, Heap Leaching Practice At The Carlln Gold Mining Co., A I M E Annual Meet ing, Dallas, Feb. 1974, p. 15 37. BURKIN, A.R., The Chemistry of Hydrometallurgical Processes, E. and F.N. spon Ltd., 1966, London, pp. 74 38. GUAY, W.J., How Carlln Treats Gold Ore By Double Oxidation, World Mining, March 1980, pp. 47-49 39. WILSON, F.K., and D A R N E L L , B.F., A Lode Gold Mine In Colombia, Engineering and Mining, J., Vol. 143, May 1942, pp. 58-62 4 0 . MCCLELLAND, G.E., et al, Agglomeration-Heap Leaching Operations In the Precious Metalsjnformatlon Circular No: 8945, U.S.B.M., p. 15 4 1 . MCCLELLAND, G.E., and H I L L , S.D., Sliver and Gold Recovery From Low-Grade Resources, Mining Congress Journal, May 1 9 8 1 , pp. 17-23 4 2 . C H A M B E R L I N , P.D., Heap Leaching and Pilot Testing of Gold and Sliver Ores, Mining Congress Journal, April 1 9 8 1 , pp. 47-51 43. McCLELLAND, C E . , and E I S E L E , U.A., Improvements In Heap Leaching to Recovery Silver and Gold From Low-Grade Resources, U.S.B.M., Report of Investigations No: 8612, 1982, p. 26 44. STANFORD, W.D., Alligator Ridge: From a Lone Prospector's Discovery to an Operating Gold Mine, Mining Engineering, June 1984, pp. 593-598 4 5 . H E I N E N , H.J., et al, Enhancing Percolation Rates In Heap Leaching of Gold-Silver Ores, U.S.B.M Report of Investigations No: 8 3 8 8 , 1 9 7 9 , p. 20 4 6 . G A U D I N , A.M., Principles of Mineral Dressing, McGraw-Hill Pub. Comp. Ltd., New York, 1939 4 7 . C A N K U T , S., Ekstraktlf Metalrji, T U Matbaas, Istanbul, 1972 4 8 . PRYOR, E.J., Mineral Processing, 3 rd. Edition, Applied Sei. Pub. Ltd., London, 1974 4 9 . HABASHI, F., Kinetics and Mechanism of Gold and Sliver Dissolution In Cyanide Solution, Mon tana Bureau of Mines and Geology, Bulletin No: 59, April 1957, p. 42 50. BARSKY, G., et al, Dissolution of Gold and Sliver In Cyanide Solutions, Trans. A I M E , Vol. 112, 1935, pp. 660-667 5 1 . THOMPSON, P.F., The Dissolution of Gold In Cyanide Solutions, Trans. Electrochem. Soc., Vol. 9 1 , 1 9 4 7 , p. 41 52. HABASHI, F., Principles of Extractive Metallurgy, Vol 2, Gordon and Breach, London, 1970 53. DORR, J.V.N., and BOSQUI, F.L., Cyanldatlon and Concentration of Gold and Silver Ores, Mc Graw-HIII Book Com., New York, 1950, pp. 246-260 54. DAY, E.L., Some Factors Influencing The Rate of Dissolution of Gold In Sodium Cyanide Solu tions, Part I I , Can. Mln. J., Dec. 1967, pp. 49-54 55. GROENEWALD, T., The Dissolution of Gold In Acidic Solutions of Thiourea, Hydrometallurgy, Vol. 1, 1976, pp. 277-290 56. SCHULZE, R.G., New Aspects In Thiourea Leaching of Precious Metals, J. of Metals, June 1984, pp. 62-65 57. HISSHION, R.J., and WALLER, C G . , Recovering Gold with Thiourea, Mining Magazine, Sept. 1984, pp. 237-243 58. POTTER, G.M., Design Factors For Heap Leaching Operations, Min. Eng., March 1 9 8 1 , pp. 227281 59. KAPPES, D.W., Leaching of Small Gold and Silver Deposits, The Future of Small-Scale Mining, Ed.: Meyer, R.F. and Carman, J.S., Unltar, 1980 6 0 . CLEM, B.M., Heap Leaching Gold and Sliver Ores, Engineering and Mining Journal, April 1982, pp. 68-76 6 1 . T H O B U R N , W., et al. Some Process Design and Cost Considerations for Gold Mills, 1 4 t h I.M. P.C. Toronto, Canada, 1982 6 2 . LEBLANC, R., Precipitation of Gold From Cyanide Solution by Zinc Dust, Can. Min. J., April pp. 213-219, May, pp. 297-306, June pp. 371-379, 1942 63. McDOUGALL, G.J., and HANCOCK, R.R., Activated Carbons and Gold-A Literature Survey, Mi nerals Scl. Engng., Vol. 12, No: 2, April 1980, pp. 85-99 64 : Carbon-ln-Pulp Processing of Gold and Silver Ores, The Experts View the Problems, Part I and Part I I , Mining Eng. Sept. 1 9 8 1 , pp. 1331-1335 and October 1 9 8 1 , pp. 1441-1444 65. ZADRA, J.B., et al, Process For Recovering Gold and Silver From Activated Carbon By Leaching and Electrolysis, U.S.B.M. Report of Investigations No 4843, 1952, p. 32 66. DAHYA, A.S. and K I N G , D.J., Developments In Carbon-ln-Pulp Technology For Gold Recovery, CIM Bulletin, Sept. 1983, pp. 55-61 67. H E I N E N , H.J., et al, Gold Desorption From Activated Carbon With Alkaline Alcohol Solutions, World Mining and Metals Technology, Vol. 1, New York, A I M E , 1976, Pp. 551-564 6 8 . D A V I D S O N , R.J., and DUNCANSON, D., The Elution of Gold from Activated Carbon Using Water as the Eluant, J. of S.Afr. I.M.M. July 1977, pp. 254-261 69. DAVIDSON, R.J. and VERONESE, V., Further Studies on the Elution of Gold from Activated Carbon Using Water as the Eluant, J. of S.Afr. I.M.M., Oct. 1979, pp. 437-445

95

70. S M O L I K , T.J., et al, Golden Sunllght-A New Gold Mining Operation, Mining Eng., Nov. 1984, pp. 1557-1561 7 1 . F L E M I N G , C.A. and N I C O L , M.J., Alternative Processes to Filtration Carbon-ln-Pulp and Reslnln-pulp In the Metallurgical Industry, Hydrometallurgy 8 1 , Society of Chemical Industry, L o n don, 1 9 8 1 , pp. C2/1-16 72. L A X E N , P.A., Carbon-in-Pulp Processes In South Africa, Hydrometallurgy, V o . 13, Dec. 1984, pp. 169-192

96