T.

C BABAKANLIK ZRLLER DARES BAKANLII YAYINLARI ANKARA-HAZRAN 2010 Genel Yayn No: 49 ISBN : 978-975-19-4679-9 Yayn Kurulu' nun 15.12.2009 tarih ve 62 sayl karar ve Bakanlk Makamnn 16.12.2009 tarih ve 108 sayl onay ile bastrlmtr. 1. Bask 3.500 adet 2. Bask 2.000 adet Bu kitap, Babakanlk zrller daresi Bakanl'nca, Gazi niversitesi ve Trk Standardlar Enstits Bakanl'nn katklar ile hazrlanmtr. Kitapta yer alan tm yaz ve tablolar kitaba referans verilmeden oaltlamaz ve kullanlamaz. Kitaptaki bilgiler hibir ekilde haklar ihlal edici, zarar verici ya da yanltc biimde kullanlmaz. Kitaptaki bilgiler herhangi bir yaynda ya da hizmette kullanldnda kitabn tam isminin yer almas zorunludur.

T.C. BABAKANLIK ZRLLER DARES BAKANLII Necatibey Caddesi No: 49 Kzlay / ANKARA Tel: (0312) 229 55 11 www.ozida.gov.tr BASKI: Anl Matbaaclk GMK Bulvar zveren Sokak 13/A Kzlay / Ankara Tel: (0312) 229 37 41 - 42 www.anilmatbaasi.com

SUNU
Trkiyede nfusun yzde 12.29unu oluturan zrl vatandalarmzn Anayasamz bata olmak zere 5378 sayl zrller ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakkndaki Kanun ve uluslararas szlemelerle eit, zgr ve onurlu yaama hakk gvence altna alnmtr. zrl bireylerin sosyal hayatn her alannda karlatklar sorunlar zmlenerek retken bireyler olarak topluma tam katlmlarnn salanmas sosyal-hukuk devleti anlaynn bir gereidir. Herkes iin insan onuruna uygun bir hayat standardnn salanmasnn temel koulu ise hizmet ve bilgi sunumunun ulalabilir ve eriilebilir olmasdr. Bilindii gibi mevcut yapl evredeki ziksel engeller hala pek ok zrl bireyin, toplumsal hataya katlmn snrlandrmaktadr. lkemizde, yapl evrenin herkes iin eriilebilir olmasn salamak amac ile yasal dzenlemeler yaplm, standardlar hazrlanm ve bu dzenlemelerin gerekletirilmesinde en byk grev ve sorumluluk yerel ynetimlere verilmitir. 2005 ylnda kabul edilen zrller ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunun geici 2 nci maddesi Kamu kurum ve kurulularna ait mevcut resm yaplar, mevcut tm yol, kaldrm, yaya geidi, ak ve yeil alanlar, spor alanlar ve benzeri sosyal ve kltrel alt yap alanlar ile gerek ve tzel kiiler tarafndan yaplm ve umuma ak hizmet veren her trl yaplar bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrllerin eriebilirliine uygun duruma getirilir hkm ile herkesin sorumluluunu aka belirtmitir. Ancak pek ok kentte gerekletirilen dzenlemelerin ounda Trk Standardlar Enstitsnn ilgili standardlarnn dikkate alnmamas nedeniyle uygulamaya ynelik eitli sorunlar ortaya kmaktadr. Bu nedenle bu konuda sresi ve kapsam belli olan eylem planlarnn hazrlanmasna, teknik personelin zrllk, zrllerin ihtiyalar ve yapl evrede ulalabilirlik iin gerekli ltlerin salanmas hakknda yeterli bilgiye sahip olmasna ihtiya vardr. Bu erevede zrller daresi Bakanl, Gazi niversitesi ve Trk Standardlar Enstits ibirlii ile mevzuat erevesinde ngrlen, standardlara uygun engelsiz kentsel meknlarn oluturulmasnda yerel ynetim birimlerinde grev yapan teknik personele yardmc olacak bu el kitabnn yaynlanmas nemli bir bilgi eksikliini gidermi olacaktr. Bu kitabn ilgili tm kesimlere ulaarak, yapl evrenin herkes iin eriilebilir hale gelmesinde nemli bir ihtiyaca cevap vereceini umuyor, katklarndan dolay Gazi niversitesi Rektrlne ve Trk Standardlar Enstits Bakanlna ve emei geen herkese teekkr ediyorum. Selma Aliye KAVAF Devlet Bakan

NDEKLER
NDEKLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I EKLLER LSTES. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III FOTORAFLAR LSTES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII KISALTMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX 1.GR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2.TRKYEDE ULAILABLRLK MEVZUATI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2.1. mar Mevzuat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 2.2. zrller Kanunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2.3. Yerel Ynetimler Mevzuat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 3. ULAILABLR YAPILI EVRENN ZELLKLER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 3.1. Ak Alanlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 3.1.1. Kaldrmlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 3.1.2. Rampalar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 3.1.3. Merdivenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 3.1.4. Yaya Geitleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 3.1.5. Tat Park Yerleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 3.1.6. Ak ve Yeil Alanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 3.1.7. Kent Mobilyalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 3.2. Binalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 3.2.1. Bina girileri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3.2.2. Bina i Yatay Dolam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 3.2.3. Bina i Dikey Dolam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 3.3. Toplu Tama Hizmetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 3.3.1. Tatlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 3.3.2. Bekleme, Aktarma, ndirme-Bindirme Yerleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 3.3.2.1. Duraklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 3.3.2.2. stasyonlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 3.4. Bilgilendirme, aretleme ve Duyumsanabilir Yzey. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 3.4.1. Bilgilendirme ve aretleme. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 3.4.2. Duyumsanabilir (Hissedilebilir) Yzey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 4. YEREL YNETMLERCE KULLANILABLECEK KONTROL LSTELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 4.1. Uygulama Kontrol Listesi - Hata Giderici Saptamalar Listesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 4.2. Uygulama in Dorulama Listesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 KAYNAKLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

ii

iii

EKLLER LSTES
ekil 3.1. ekil 3.2. ekil 3.3. ekil 3.4. ekil 3.5. ekil 3.6. ekil 3.7. ekil 3.8. ekil 3.9. Kentsel ak alanlar ilikisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Yaya kaldrmnn minimum net genilii ve emniyet eritleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 10 mden byk aklklarda klavuz iz kullanm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Yaya geidinde klavuz iz ve yn deitirme gesi kullanm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Klavuz iz genilii ve yn deitirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Bordr ta ykseklikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Yaya geitlerinde tat yoluna gre bordr talar ykseklii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Yaya kaldrm ve tat yolunda drenaj rnei
..................................................

12 14 14 15 16 17

Yaya kaldrmnda aalandrma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

......

ekil 3.10. Kaldrmdaki aa ve donatlarn etrafndaki ykseltilmi platformlar ekil 3.11. Kaldrmn etrafndaki duyumsanabilir yzeyler ekil 3.12. Yaya kaldrmnda zgaralarn konumlandrlmas

............................................. ........................................... ...............

ekil 3.13. Bisiklet yoluna bitiik yaya kaldrmnda uyarc yzey demesi ekil 3.15. Sahanlkta rampann yn deitirmesi

ekil 3.14. Rampada eim ve dinlenme alan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

..............................................................

ekil 3.16. Rampalarda gvenli eim aralklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 ekil 3.17. Rampalarda dinlenme ve oturma alanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 ekil 3.18. Rampa eitleri
........................................................................................................

20

ekil 3.19. Yaya geitlerinde rampa rnekleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 ekil 3.20. Merdivende rht ve basamaklar ile basamak ucundaki koruyucu kaymaz erit ve trabzanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 ekil 3.21. Ayn ynde devam eden merdivende sahanlk ls . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 ekil 3.22. Merdivenlerde duyumsanabilir yzeyler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 ekil 3.23. Yaya geileri ve enerji kayb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 ekil 3.24. Yaya geitlerinde kaldrmn ykseltilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 ekil 3.25. Yaya geidinde zebra iaretlemesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 ekil 3.26. Kavaklarda yaya kaldrm dzenlemesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 ekil 3.27. Ik kontroll yaya geidi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 ekil 3.28. Pelikan geitlerde buton ykseklii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 ekil 3.29. Merdiven eiminde eik asansr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 ekil 3.30. Eik, merdiven tipi eik asansr ile yryen band rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 ekil 3.31. Yaya geidinde kaldrm rampas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

iv

ekil 3.32. Yaya geitli kavakta metal yaya korkuluu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 ekil 3.33. Yaya geitlerinde duyumsanabilir yzeyler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 ekil 3.34. Park eridi ile ilgili zellikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 ekil 3.35. Park yeri genilii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 ekil 3.36. Eriim koridoru ile dzenlenmi park yeri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 ekil 3.37. Al park yerleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 ekil 3.38. Tat yolu kenarndaki park yerleri ile ilgili zellikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 ekil 3.39. Ak otoparkta engelli park alan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 ekil 3.40. Kapal otoparkta engelli park yeri rnei. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 ekil 3.41. Mevcut park yerinde iyiletirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 ekil 3.42. Yaya yolunda ba kurtarma ykseklii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 ekil 3.43. Dinlenme alanlarnn konumlandrlmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 ekil 3.44. Oturma ceplerinin tasarm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 ekil 3.45. Dinlenme banknn ykseklii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 ekil 3.46. Dinlenme banklarnn boyutlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 ekil 3.47. Ak ve kapal telefonlara ait ller. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 ekil 3.48. p kutusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 ekil 3.49. Posta kutular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 ekil 3.50. emeler ve sebiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 ekil 3.51. Tuvalet ve lavabo blmlerinin ayn hacimde olmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 ekil 3.52. Ulalabilir giri alternatieri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 ekil 3.53. Ulalabilir bina ii dzenlemeler zeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 ekil 3.54. Bina girii dzenlemesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 ekil 3.55. Rampalarda kenar bordr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 ekil 3.56. Trabzanlar ile ilgili zellikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 ekil 3.57. Rampal sahanlkl bina girii rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 ekil 3.58. Hemzemin girite ulalabilirlik dzenlemesi rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 ekil 3.59. Tekerlekli sandalye kullananlarn geii iin gerekli genilikler
...................

55

ekil 3.60. Tekerlekli sandalye kullananlar iin gerekli alan lleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 ekil 3.61. Tekerlekli sandalye dn alan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 ekil 3.62. Tekerlekli sandalye boyutlar
...............................................................................

57

ekil 3.63. Boyut ve yaklama mesafesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 ekil 3.64. Ni ii yanama mesafeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

ekil 3.65. nden yanama mesafesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 ekil 3.66. Nesne zerinden yanama mesafesi ekil 3.67. Kap gei mesafeleri
..................................................................

60 61

.............................................................................................

ekil 3.68. Engellere ait ykseklikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 ekil 3.69. Bina iindeki engelsiz koridorlara ait ller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 ekil 3.70. Asansrlere ait ller
...........................................................................................

66 69 70 72 72 73 77 78 81 82 83 90

ekil 3.71. Kabin ii ller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 ekil 3.72. Asansrler ile ilgili zellikler ekil 3.73. Asansrler ile ilgili zellikler
................................................................................. ................................................................................. ............................................................................... .............................................................................. .............................................................................

ekil 3.74. Basamaklar ile ilgili zellikler ekil 3.75. Merdivenler ile ilgili zellikler ekil 3.76. Merdivenler ile ilgili zellikler

ekil 3.77. Merdiven asansr ve platform ykseltici rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 ekil 3.78. Otobs kapsna monte edilebilen hidrolik kaldra ekil 3.79. Otobs iinde tekerlekli sandalye ekil 3.80. Otobs duranda ykseltilmi kaldrm ve otobs ekil 3.82. Bisiklet yolunun otobs durandan geii ekil 3.84. zrllere ait iaretler
......................................

...................................................................... ....................................... ...............................

ekil 3.81. Ulalabilirlie gre dzenlenmi otobs dura rnei

......................................................

ekil 3.83. Taksi duraklarnda zrller iin indirme/bindirme yeri ve park yeri . . . . . . . . . 83
...........................................................................................

ekil 3.85. Gr hatt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 ekil 3.86. Grme uzaklna gre istenen yaz bykl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 ekil 3.87. Kabartmal harf, say, ekil, zeminde ok, doku deiimi ekil 3.89. Yaya geidinde yaya korkuluu ve yer ikaz eritleri ekil 3.91. Merdiven ve rampada yer uyarc iaretleme
................................

93 98

ekil 3.88. Yaya yolunda yer kaplamas ile ynlendirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

.......................................

ekil 3.90. Yaya yolunda yapsal uyarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

................................................. .....................

101 103 104 105

ekil 3.92. Klavuz iz olarak duyumsanabilir yzey gesi plan ve proli ekil 3.94. Klavuz izin dik al dnte yerletirilmesi

ekil 3.93. Yrme klavuz iz gesi plakta doku boyutlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

.................................................. .................................

ekil 3.95. Klavuz izin dik al olmayan dnte yerletirilmesi

ekil 3.96. Otobs duranda klavuz iz ve indi-bindi alan (otobs kaps) uyarc ge demesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 ekil 3.97. Klavuz izde kabarckl yn deitirme gesi rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

vi

ekil 3.98. stasyon vb. i mekan peron mahallinde uyarc ge plan ve proli. . . . . . . . . 107 ekil 3.99. D mekan (yolda) rayl sistem platformunda uyarc ge plan ve proli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 ekil 3.100. Toplu tam indi-bindi alannda uyarc e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 ekil 3.101. Kaldrm dzeyine ykseltilmi platformdan (tat yolu) yaya geidinde uyarc ge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 ekil 3.102. Kaldrm dzlemine ykseltilmi yaya geidi ve bu geide klavuz iz ile ynlendirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 ekil 3.103. T-kavak yaya geidinde uyarc ge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 ekil 3.104. Yaya geidinde yer alan, 200 cmden dar trak adasnda uyarc ge . . . . . . . 111 ekil 3.105. Yaya geidinde yer alan, 200 cmden geni trak adasnda uyarc ge . . 111

vii

FOTORAFLAR LSTES
Fotoraf 3.1. Katlanabilir rampa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Fotoraf 3.2. Tanabilir rampa, tutamak ve kendisine ayrlan yerde bir tekerlekli sandalyeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Fotoraf 3.3. Kaldra araclyla yksek tabanl yolcu otobsne eriim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Fotoraf 3.4. Basit (el kontroll) rampa uygulama rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Fotoraf 3.5. stasyon ve terminal girilerinde klavuz iz ve yn deitirme gesi kullanm rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Fotoraf 3.6. stasyon ve terminallerde klavuz iz ve ynlendirme gesi rnei . . . . . . . . . 85 Fotoraf 3.7. Peronda uyarc genin dzenlenmesi rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Fotoraf 3.8. Metro vb. kentsel rayl sistem istasyonlarnda duyumsanabilir yzeylerle engellilerin ynlendirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Fotoraf 3.9. Alaltlabilen bilet giesi rnei. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Fotoraf 3.10. stasyon ve terminallerde grme ve iitme engelliler iin bilgi noktas dzenleme rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Fotoraf 3.11. Braille alfabeli,dokunarak iletilen sesli uyarc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Fotoraf 3.12. stasyon ve terminallerde engelli tuvaleti rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Fotoraf 3.13. Kabartmal ehir haritas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Fotoraf 3.14. Nesnelere kar yaya yolu kaplamalar ile uyarma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Fotoraf 3.15. Yrme klavuz iz gesi plak rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Fotoraf 3.16. Klavuz iz ve yn deitirme gesi uygulama rnei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Fotoraf 3.17. Yn deitirme gesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Fotoraf 3.18. stasyon peron kotunda uyarc ge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Fotoraf 3.19. Kentsel d mekan rayl toplu tam indi-bindi alannda uyarc ge . . . . 108 Fotoraf 3.20. Yaya geidinde uyarc ge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Fotoraf 3.21. Basamak ncesi uyarc ge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

KISALTMALAR
ADA BM (UN) COLITRAH DfT El Kitab HRS Kkt ZDA TScot TS YGR : Americans with Disabilties Act Standarts for Accessible Design : Birlemi Milletler (United Nations) : Comit de Liaison pour le Transport des Personnes Handicapes : Department of Transport : Yerel Ynetimler in Ulalabilirlik Temel Bilgiler Teknik El Kitab : Haf Rayl Sistem : Kaldrm Kenar Ta : Babakanlk zrller daresi Bakanl : Transport Scotland : Trk Standard : Yaya Geidi Rampalar

viii

1.GR
Kentlerimizde sadece zrller iin deil, tm bireyler iin mekansal engeller bulunmaktadr. Kentsel mekanlarmzda engellilerin de rahat dolamn salayacak biimde, yaanabilirlik dzeyinin ykseltilmesi, bu mekanlarn eriilebilir ve kullanl olarak dzenlenmesi ile dorudan ilgilidir. Bu nedenle toplumsal ve ziksel evrenin dzenlenmesi, planlama ve tasarm aamasndan itibaren, tm engelliler dahil, btn insanlarn kullanm ve eriebilirlik gereksinimlerini karlayacak biimde, eriilebilir ve kullanl olarak dzenlenmelidir. Tm insanlar iin kent mekanlarna eriebilirlik, bu anlamda kentsel mekann engelsiz mekan olarak dzenlenmesini ierir. ncelikle hareket yetisi ve/veya grmesi/iitmesi kstl bireylerin bir mekandaki bamsz eriimi ziksel evrenin bu anlamda dzenlenmi olup olmamas ile ilgilidir. Fiziksel evrenin dzenlenmesine ilikin olarak engelsiz mekan tasarm birbirini tamamlayan u ortamda da, birbirini tamamlayacak biimde, geerlidir: Kentsel mekanlar: sokaklar, meydanlar, parklar vb. ak yeil alanlar Bina mekanlar: bina ileri Bunlarn birbirlerine gei alan olan bahe bina girii vb. binaya bitiik evre Engelsiz tasarmn tm insanlar iin her mekanda geerli duruma getirilmesi almalar sonunda evrensel tasarm ad altnda belli ilkeler gelitirilmitir. Evrensel tasarmn yedi ilkesi: Kullanmda edeerlik Kullanmda esneklik Basitlik ve sezgilenebilirlik Alglanabilir bilgilendirme Hatann tolere edilmesi Fiziksel gcn az kullanm Yaklam ve kullanm l ve mekan olarak tanmlanr. Engelsiz tasarm ile, mekann engelsiz dzenlemesinin temelinde antropometrik ve ergonomik anlamda bir genel kurallar btn yer almaktadr. Bu kurallar tasarm girdilerine bal olarak aadaki gibi belirlenebilir: Alan: engelsiz ve yeterli hareket alan Yzey: engelsiz ve uygun deme yzeyi Genilik: engelsiz ve yeterli genilik Ykseklik: engelsiz ve yeterli ykseklik Bildiriim: gerekli ynlendirme uyarma iaretlemeleri Donat: yeterli ve gerekli mekansal kullanma donatlar

Engelli bireyler iin engellerden arndrlm; engelsiz bir evre bu bireylerin eriebilirliklerini olumlu etkiledii gibi, toplumsal yaama katlmlarn da olumlu etkileyebilecektir. Kald ki kentsel mekanlarda engelsiz tasarmn uygulanmas sadece engellileri deil, ayn zamanda yalar kk ocuklar veya ocuklaryla birlikte olan aileleri de ayn kapsamda olumlu etkileyecektir. 2004 tarihli ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ile 5393 sayl Belediye Kanunu, belediyelerin zrller iin sunacaklar hizmetleri tanmlamtr. 2005 tarihli 5378 sayl Kanun zrllerin eriebilirliinin salanmas konusunu daha ayrntl biimde hkme balayarak, bunlarn yerine getirilmesi iin sre belirlemitir. Bylece, kamu kurum ve kurulularna ait mevcut resm yaplar, mevcut tm yol, kaldrm, yaya geidi, ak ve yeil alanlar, spor alanlar ve benzeri sosyal ve kltrel alt yap alanlar ile gerek ve tzel kiiler tarafndan yaplm ve umuma ak hizmet veren her trl yap ile toplu tama hizmet ve tatlarnn bu kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrllerin eriebilirliine uygun duruma getirilecei hkme balanmtr. Ancak, bu konuya ilikin tm kanun ve ynetmelik hkmlerine ramen, pek ok kentimizde yeterli ve doru uygulama yaplmamakta, yaplan dzenlemelerin pek ounda ilgili TSE standardlar dikkate alnmamaktadr. Doru olmayan ve yetersiz uygulamalarn nedenleri arasnda ilgili standardlarn yeterince incelenmemesi, bu standardlarn uygulanmasnda alan teknik personelin konuya ilikin teknik bilgi dzeyinin dk olmas saylabilir. Yukardaki kurallardan yola karak engelsiz tasarm (barrier-free design) ilkeleri ortaya konulabilir ve yerel ynetimlerimiz tarafndan, kentlerimiz iin engelsiz tasarm klavuzu hazrlanabilir. te bu teknik el kitab, ulalabilirlik (eriilebilirlik) konusunda, yerel ynetimlerimizin hizmet gtrdkleri kent mekanlarnda yaplabilecek, engelsiz mekan dzenlemelerine ilikin olarak, giri bilgisi niteliinde temel bilgilendirme amac ile, isimleri yazl editr grubunca hazrlanmtr. Bu kitapta zrl terimi yannda, tm zrl gruplar ve herhangi bir nedenle hareket yetileri kalc veya geici kstl insanlar da kapsamak zere engelli terimi kullanlmtr. El kitab TS 12576y temel alarak hazrlanm, sz konusu Standarddan alntlar anlalabilirlik iin gerekli yerde kelime veya tmce imla dzeltmeleri yaplarak metinde ereve iine alnm, dier kaynaklarn taranmas ile oluturulan ksmlar ereve dnda braklmtr. Anlan standardda bulunan, ancak daha okunakl olabilmesi amac ile belli deiikliklerle yeniden izilen ekiller TS 12576 ekil deitirilerek ibaresi ile belirtilmitir. Bu El Kitabnn yerel ynetimlerimize ve teknik elemanlarmza kentsel mekanlarmzn engelsiz olarak dzenlenmesinde yararl olmas dilei ile. Editr Grubu adna Doent Dr. Hlag Kaplan Gazi niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blm retim yesi, ehir Plancs

2.TRKYEDE ULAILABLRLK MEVZUATI

2.1. mar Mevzuat
Trkiyede zrller iin ulalabilirliin salanmasna ynelik ilk yasal dzenleme 1997 ylnda 572 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile yaplmtr. Bu Kararname ile birok kanunda zrllerle ilgili dzenleme yaplrken 3194 sayl mar Kanununa ulalabilirlikle ilgili bir madde eklenmitir. mar Kanununda Fiziksel evrenin zrller iin ulalabilir ve yaanabilir klnmas iin, imar planlar ile kentsel, sosyal, teknik altyap alanlarnda ve yaplarda Trk Standartlar Enstitsnn ilgili standartlarna uyulmas zorunludur. maddesi ile, yaplm ve yaplacak altyap alanlarnda ve yaplarda ulalabilirlik ilkelerinin, yapl evreyle ilgili planlama, projelendirme, uygulama, ruhsatlandrma ve denetleme gibi grev ve sorumluluklar olan ilgili kurum ve kurulularca uygulanmas hkm altna alnmtr. mar Kanununda yaplan bu deiikliin ardndan, Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan ilgili alt ynetmelikte zrller iin yapl evre faaliyetlerinde ulalabilirliin salanmasna ynelik gerekli dzenlemeler yaplarak 02.09.1999 tarihinde 23804 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Bu ynetmelikler ve yaplan dzenlemeler zetle unlardr; Planl Alanlar Tip mar Ynetmelii (3030 Sayl Kanun Kapsam Dnda Kalan Belediyeler Tip mar Ynetmelii): Ynetmelikte ilk kez tanm da verilerek zrl kavramndan, ulalabilirlikten ve Trk Standardlar Enstits (TSE)nn zrllerle ilgili standardlarndan bahsedilerek, belediyelere zrllerle ilgili mevzuat ve standardlara uyma, bunlar uygulama ve dier gerekli nlemleri alma ykmllkleri getirilmitir. Ynetmelik ile; yaplarda, ak alanlarda (yol, otopark, park, yaya blgesi, meydan ve kaldrmlarda), bunlar zerindeki ulam ve haberleme noktalarnda ve peyzaj elemanlarnda zrllerin ulaabilirliinin salanmas iin TSE standardlarna uygun dzenleme yaplmas koulu getirilmitir. Plansz Alanlar mar Ynetmelii (Belediye ve Mcavir Alan Snrlar inde ve Dnda Plan Bulunmayan Alanlarda Uygulanacak mar Ynetmelii): Bu Ynetmelikte de ulalabilirliin salanmas iin TSE standardlarna uyulmas ykmll getirilerek baz llerde ve ticari kullanmlara ilikin maddelerde dzenlemeler yaplmtr. Plan Yapmna Ait Esaslara Dair Ynetmelik (mar Plan Yaplmas ve Deiikliklerine Ait Esaslara Dair Ynetmelik): Planlarda zrllerin kentsel kullanmlar, sosyal ve teknik alt yap alanlarnda ulaabilirliini salayc tedbirlerin alnmas amacyla zrllere ynelik her trl mevzuat ve TSE standartlar dikkate alnr hkm ile kentsel, sosyal ve teknik alt yap standardn belirleyen tabloya, sosyal tesis alanlarnn rehabilitasyon merkezlerini kapsamas hususu eklenmitir. Gecekondu Kanunu Uygulama Ynetmelii: zrllerin ulaabilirliinin salanmas iin TSE standardlarna uyulmas zorunluluu getirilmi, binalarn eitli blmlerindeki llendirmelerde ve zelliklerde dzenlemeler yaplmtr.

Otopark Ynetmelii: Otoparklarn yapmnda TSE standardlarna uyulmas, umumi bina, blge otoparklar ve genel otoparklarda, 1den az olmamak artyla park yerlerinin %5inin zrl iareti koyularak zrllere ayrlmas artlar getirilmitir. Snaklarla lgili Ek Ynetmelik: Snaklarn yapmnda TSE standardlarna uyulmas hkm getirilmitir. Bu ynetmelik dzenlemelerinden sonra, ou Bykehir Belediyeleri kendi imar ynetmeliklerinde gerekli uyumlatrma dzenlemeleri yaparak, zrller iin ulalabilirliin salanmasn ngrmlerdir. Dier yandan 19.12.2007 tarihli (09.09.2009 tarihinde deiiklik yaplan) ve 26735 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelikte de zrllerle ilgili hkmlere yer verilmitir. mar mevzuatnda ad geen Trk Standardlar Enstits standardlarnn, zrllerin ulaabilirlii ile dorudan ilgili olan tanesi; TS 9111: zrl nsanlarn kamet Edecei Binalarn Dzenlenmesi Kurallar, TS 12576: ehir i Yollar- zrl ve Yallar in Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapsal nlemlerin Tasarm Kurallar ve TS 12460: ehir i Yollar- Rayl Tama Sistemleri Blm5: zrl ve Yallar in Tesislerde Tasarm Kurallardr. Bu Kitabn hazrlanmasnda ilk iki standard kaynak olarak kullanlmtr.

2.2.zrller Kanunu
Trkiyede zrller iin ulalabilir yapl evreler oluturulmasnda nemli ikinci bir adm olarak grlebilecek mevzuat dzenlemesi, 01.07.2005 tarihinde kabul edilen 5378 sayl zrller ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanundur. Kanunda yer alan ilk dzenleme 19 uncu madde ile 23.6.1965 tarihli ve 634 sayl Kat Mlkiyeti Kanununda bir deiiklik yaplmasdr. Bu Kanunun 42 nci maddesinin birinci fkrasndan sonra gelmek zere; zrllerin yaam iin zorunluluk gstermesi hlinde, proje tadili kat maliklerinin en ge ay ierisinde yapaca toplantda grlerek say ve arsa pay ounluu ile karara balanr. Toplantnn bu sre ierisinde yaplamamas veya tadilat talebinin ounlukla kabul edilmemesi durumunda; ilgili kat malikinin talebi zerine bina gvenliinin tehlikeye sokulmadn bildirir komisyon raporuna istinaden ilgili mercilerden alnacak tasdikli proje deiiklii veya krokiye gre inaat, onarm ve tesis yaplr. lgili merciler, tasdikli proje deiiklii veya kroki taleplerini en ge alt ay iinde sonulandrr. Komisyonun tekili, alma usul ile zrlnn kullanmndan sonraki sre ile ilgili usl ve esaslar Bayndrlk ve skan Bakanl ile zrller daresi Bakanl tarafndan mtereken hazrlanacak ynetmelikle belirlenir. fkras eklenmitir. Sz konusu Yaplarda zrllerin Kullanmna Ynelik Proje Tadili Komisyonlar Tekili, alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik 22.04.2006 tarihinde yaymlanarak yrrle girmitir. Bu ynetmelik yukardaki Kanun maddesinde de belirtildii gibi tadilat talebinde bulunan kat malikinin dier kat malikleriyle yapaca toplantda talebinin reddedilmesi durumunda kurulacak olan komisyonla ilgilidir. Kat maliki, tadilat yaplacak olan binann ruhsat ilemlerinin yapld kurulua bavuru yaparak bir komisyon oluturulmasn talep edebilir. Bu komisyonun sz konusu talebin gereklilii ve bina

gvenlii asndan bir deerlendirme yapmasnn koullar Ynetmelik kapsamnda ele alnmaktadr. 5378 sayl Kanunun geici 2 nci maddesi ise yerel ynetimlere ok ak ykmllkler getiren bir dzenlemedir. Bu maddede Kamu kurum ve kurulularna ait mevcut resm yaplar, mevcut tm yol, kaldrm, yaya geidi, ak ve yeil alanlar, spor alanlar ve benzeri sosyal ve kltrel alt yap alanlar ile gerek ve tzel kiiler tarafndan yaplm ve umuma ak hizmet veren her trl yaplar bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrllerin eriebilirliine uygun duruma getirilir. hkm yer almaktadr. Toplu tamaclk hizmetlerinin ele alnd Kanunun geici 3 nc maddesinde ise; Bykehir belediyeleri ve belediyeler, ehir iinde kendilerince sunulan ya da denetimlerinde olan toplu tama hizmetlerinin zrllerin eriilebilirliine uygun olmas iin gereken tedbirleri alr. Mevcut zel ve kamu toplu tama aralar, bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrller iin eriilebilir duruma getirilir. hkm ile 2012 ylna kadar bykehir belediyeleri ve belediyelerin denetim grevleri olan sistemler dahil olmak zere, toplu tama tatlarnda ve sistemlerinde zrller iin ulalabilirlik nlemlerini tamamlamalar gerekmektedir. zrller Kanunu ile bata yerel ynetimler olmak zere ilgili kamu kurum ve kurulularnn getirilen ykmllklerin hayata geirilmesine yol gstermek amacyla, 12.07.2006 tarihinde 2006/18 sayl Babakanlk Genelgesi yaymlanmtr. Genelgede 5378 sayl Kanunun geici 2 nci maddesinde, belirtilen uygulamalarn gerekletirilmesi iin tannan 7 yllk srenin 7/7/2005 tarihinde baladn hatrlatarak, bu konudaki en byk grevin yerel ynetimlere dt belirtilmektedir. Genelgeye gre, bu dzenlemeler, hazrlanacak eylem planlar dorultusunda gerekletirilecektir. Eylem planlar, ksa vadeli (2005-2007), orta vadeli (2008-2010) ve uzun vadeli (2011-2012) olarak belirlenecek, belediyeler bu dzenlemelerin Trk Standardlar Enstitsnn ilgili standardlarna uygun olmasna dikkat edecekler, satn alacaklar, kiralayacaklar veya denetimlerinde bulunan toplu tama aralarnn zrllerin kullanmna uygun olmasn salayacaklardr. Dier yandan, 12.08.2008 tarihinde tm kamu kurum ve kurulularna gnderilen Babakanlk Talimatyla; yapl evredeki uygulamalarn standardlara uygun olmadna deinilerek yeni yaplama alanlarnda veya yeniden dzenleme yaplan alanlarda ve kamu binalarnn veya kamunun kullanmna tahsis edilmi bulunan dier yaplarda, mevzuata uygun ekilde dzenlemelerin yaplmas iin gereken nlemlerin alnmas zorunluluu bir kez daha vurgulanmtr.

2.3. Yerel Ynetimler Mevzuat

03.07.2005 tarihli 5393 sayl Belediye Kanununun 14 nc maddesinde; Belediye hizmetleri, vatandalara en yakn yerlerde ve en uygun yntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda zrl, yal, dkn ve dar gelirlilerin durumuna uygun yntemler uygulanr. hkm belediyenin grev ve sorumluluklar arasnda yer almaktadr. Belediye bakannn grev ve yetkilerinin sraland 38 inci maddede ise n) Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak, zrllere ynelik hizmetleri yrtmek ve zrller merkezini oluturmak. hkm ile Belediyenin giderlerinin belirlendii 60 nc maddede i) Dar ge-

lirli, yoksul, muhta ve kimsesizler ile zrllere yaplacak sosyal hizmet ve yardmlar. hkm bulunmaktadr. 10.07.2004 tarih ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununun bykehir, ile ve ilk kademe belediyelerinin grev ve sorumluluklarnn ele alnd 7 nci maddesinde; yallar, zrller, kadnlar, genler ve ocuklara ynelik sosyal ve kltrel hizmetler sunmak hkm ile 18 inci maddesi ile m) Btede yoksul ve muhtalar iin ayrlan denei kullanmak, zrllerle ilgili faaliyetlere destek olmak zere zrl merkezleri oluturmak. bykehir belediye bakannn grev ve yetkileri arasnda saylmtr. Kanunun Ek 1 inci maddesi ise Bykehir belediyelerinde zrllerle ilgili bilgilendirme, bilinlendirme, ynlendirme, danmanlk, sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri vermek zere zrl hizmet birimleri oluturulur. Bu birimler, faaliyetlerini zrllere hizmet amacyla kurulmu vakf, dernek ve bunlarn st kurulularyla ibirlii hlinde srdrrler. zrl hizmet birimlerinin kurulu, grev, yetki, sorumluluk ve ileyiine ilikin usl ve esaslar zrller daresi Bakanlnn gr alnarak ileri Bakanlnca hazrlanacak ynetmelikle belirlenir. hkm yer almaktadr. Yerel ynetimlerle ilgili dier bir Kanun, 5302 sayl ve 22.02.2005 tarihli l zel daresi Kanunudur. Kanunun 6 nc maddesinde l zel idaresi hizmetleri, vatandalara en yakn yerlerde ve en uygun yntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda zrl, yal, dkn ve dar gelirlilerin durumuna uygun yntemler uygulanr hkm bulunmaktadr. 43 nc maddede ise h) Yoksul, muhta ve kimsesizler ile zrllere yaplacak sosyal hizmet ve yardmlar. il zel idaresinin giderleri arasnda saylmaktadr. Dier yandan, 31.07.2009 tarihinde 27305 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve Esaslara likin Ynetmelikin zrllerle lgili Tedbirler balkl 7 nci maddesinde dare, sunduu kamu hizmetlerinin zrller tarafndan kolayca eriilebilir olmas iin gerekli tedbirleri alr. hkm bulunmaktadr.

3. ULAILABLR YAPILI EVRENN ZELLKLER

3.1. Ak Alanlar
Ak alanlar kentin yaplam alanlarnn dnda kalan; gnlk hayat ierisinde konuttan kld andan itibaren alma, alveri, elenme, dinlenme gibi etkinliklere katlmak iin kullanlan alanlardr (ekil 3.1). Toplumun hi de azmsanmayacak bir blmn oluturan engelliler, yal-ocuk gibi hareket kstll yaayan bireyler planlama ve tasarmdan kaynaklanan sorunlarla karlaabilmektedirler. Bu sorunlarn zmnn temelinde ise ak alanlarn ergonomik ve ayrntlar dnlm olarak tasarm yatmaktadr. Bu blmde, engelsiz yapl evrenin oluturulmas iin kentsel ak alanlarda tasarm ve uygulamalara yn gsterecek standardlar, ller, ilkeler ve kurallara yer verilmeye allmtr.

ekil 3.1. Kentsel ak alanlar ilikisi (izim: lk Yksel, 2009) Ak alanlar bal altnda kaldrm, rampa, merdiven, yaya geidi, tat park yeri, akyeil alan, kent mobilyas konularna deinilecektir. lkemizde ulalabilir ak alanlara ilikin kurallar ve standardlar temel olarak TS 12576 ehir i Yollar-zrl ve Yallar in Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapsal nlemler ve aretlemelerin Tasarm Kuralla-

rnda belirlenmitir. Bu blmn hazrlanmasnda temel olarak bu standardda yer alan l ve kurallar gz nne alnm; eksik kalan noktalarda farkl lke uygulama rnekleri ve nerilerine de yer verilmitir. Bunu yaparken de ncelikle Birlemi Milletler (BM) tarafndan hazrlanan Accessibility for the Disabled A Design Manual for a Barrier Free Environment (2004)tan, ayrca ADA (Americans with Disabilties Act Standarts for Accessible Design, 1994), DIN 18024-01 Straen, Pltze, Wege, entliche Verkehrs- und Grnanlagen Sowie Spielpltze (1998) ve City of London (Kanada) Facility Accessibility Design Standarts (2007)tan yararlanlmtr. 3.1.1. Kaldrmlar Yaya yollar ve kaldrmlarn temel grevi farkl yaplar, aktiviteleri ve mekanlar d mekanda birbirine balamaktr. Bu nedenle kaldrmlarn tasarm ve uygulamas toplumdaki tm bireylerin bu aktivitelerden faydalanmalarnn ve gnlk yaamlarn hibir engelle karlamadan srdrebilmelerinin salanabilmesi asndan olduka nemlidir. Yaya yollar ve kaldrmlarn tasarmndan uygulama aamasna kadar temel heden, tm kullanclar, zellikle grme engelliler dahil hareket kstll olanlarn ulaabilirliinin salanmas iin, gvenli, temiz, engelsiz, dzgn ve yeterli genilikte yaya yollar sunmak olduu unutulmamaldr. Ak alanlardaki ve rekreasyon alanlarndaki btn yaya yollarnda, kaldrmlarda, rampalarda, meydanlarda, yaya geitlerinde ayn tasarm ilkeleri gz nnde bulundurulmaldr. Kaldrmlar tasarlanrken uyulacak kurallar TS 12576 ehir i Yollar-zrl ve Yallar in Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapsal nlemler ve aretlemelerin Tasarm Kurallarnda belirtilmitir. Yaya Kaldrm Genilii: Engelsiz bir yaya kaldrm en az 1.5 metre en ideal 2.0 metre genilikte olmaldr. Kaldrm genilii, otobs duraklarnda minimum 3.0 metre ve dkkan nlerinde minimum 3.5 metre olmaldr (ZDA, 2008). TS 12576da yaya kaldrmlarnn geniliklerine ilikin standardlar ise u ekilde sralanmtr: 1.2.1 - Yaya kaldrmlarnn genilii kullanma younluu ile yol snfna ve grubuna gre boyutlandrlmal ve TS 7937ye uygun olarak yaplmaldr. - Tm yayalarn serbeste hareket edebilmeleri iin yaya kaldrm en az net 150 cm olmaldr. Yaya kaldrm net lsne ilveten mlkiyet yannda en az 25 cm, bordr ta tarafnda bordr ta dahil 50 cm emniyet eridi olmaldr. Kaldrm geniliine ve yol gruplarna gre emniyet eritleri mlkiyet srasnda 50 cmye ve bordr ta tarafnda 120 cmye kadar olabilir (ekil 1a - El kitab ekil 3.2). (TS 12576)

X = Mlkiyet yanndaki emniyet eridi y = Yaya kaldrm net genilii z = Tat yolu yanndaki emniyet eridi Yaya younluu -kaldrm genilii tablosu (cm) D(yaya/ m2) 0.3 0.6 1.0 1.5 x 25 25 50 50 y 150 200 250 300 z 50 50 50 120

ekil 3.2. Yaya kaldrmnn minimum net genilii ve emniyet eritleri (TS 12576 ekil 1a deitirilerek) Yaya kaldrm genilii tasarlanrken zellikle tekerlekli sandalye kullanclarnn bir engel etrafnda dn yapabilecei minimum ller gz nnde bulundurulmal, kaldrm genilii buna gre tasarlanmaldr. Kaldrmlarda engellilerin hareket alanna ilikin gerekli ller TS 12576da u ekilde aklanmtr: 1.2.2.1 - Yaya Kaldrmnda Yatay Hareket in Dnme Alanlar Tasarm Tekerlekli sandalyeli zrlnn 90, 180, 360 ve U dn yapabilmesi iin gerekli ller El Kitab Blm 3.2.2 ekil 3.60da verilen llere uygun olmaldr. 1.2.2.2 - Engel Etrafnda Dnme Alan Tekerlekli sandalyeli zrlnn bir engel etrafnda dzgn dn yapabilmesi iin gerekli alan lleri El Kitab Blm 3.2.2 ekil 3.61e gre alnmaldr. (TS 12576) Yaya Kaldrmnn Eimi: Yaya kaldrmlarnda zellikle tekerlekli sandalye kullanclar asndan problem olumasn engellemek iin kaldrm kesitinin eimi %2den kk olmaldr.

10

Yaya Kaldrmnn Yzeyi/Kaplamas: Yaya kaldrmlarnn yzeyinin niteliklerine ve kaplamada kullanlacak malzemeye ilikin TS 12576da u noktalara deinilmitir: 1.2.3 - Yaya Kaldrm Kaplamas Yaya Kaldrm kaplamas, kaymay nleyici ve dolamay kolaylatrc olmal, yollardaki basamak vb. yol sathndaki yer alt tesisat rgar kapaklar knt oluturmayacak, an seviye deiiklikleri, kesilmeyen, srekli veya ayn seviyede zemin olumaldr. (TS 12576) Ayrca yaya kaldrmnda yolun gzerghnn grme engelliler tarafndan baston ile kolaylkla bulunabilmesi salanmal, bunun iin doal klavuz izgileri ve duyumsanabilir (hissedilebilir) yzeylerden oluan klavuz izlerden faydalanlmaldr. Yaya kaldrm kaplamasnn zerinde ya da iinde ina edilen klavuz izler; - bir gzerghn takibi srasnda 10.00 mden byk boluklar olduunda, grme engelli yayalarn ynlenmesinin salanmas iin, doal klavuz izgileri ile dnml kullanlarak oluabilecek belirsizlikleri yok etmek (ekil 3.3) ve - yaya geitlerinin konumlarn belirtmek (ekil 3.4) amacyla kullanlabilmektedir (BM, 2004). Yaya kaldrmnda kullanlan klavuz izlerin tasarmnda dikkat edilecek temel ilkeler aada yer almaktadr: - Klavuz izler basit ve mantkl ekilde yerletirilmeli, - Ana yaya hareketine paralel dorultuda olmal, - Klavuz iz 0.60 m geniliinde olmal (ekil 3.5) - Grme engellilerin kartrmasn engellemek ve tehlike yaratmamak iin rgarlara ya da drenaj kanallarna uzak olmal, ekil 3.4. Yaya geidinde klavuz iz ve yn deitirme gesi kullanm (BM, 2004)

ekil 3.3. 10 m den byk aklklarda klavuz iz kullanm (BM, 2004)

11

- Renkleri evrelerindeki yzeylerin renkleri ile kontrast oluturacak ekilde seilmeli, - Klavuz izde kullanlan malzemenin ykseklii tekerlekli sandalye kullananlar iin engel yaratmamaldr (BM, 2004). Duyumsanabilir (hissedilebilir) yzey dzenlemesi konusu El Kitab 3.4.2de ayrntl olarak ele alnmaktadr. ekil 3.5. Klavuz iz genilii ve yn deitirme. l mdir. (BM, 2004)

TS 12576da, yaya kaldrm kenarnda yer alan bordr talarna ilikin standardlar u ekilde belirtilmitir: 1.2.7 - Bordr Ta 1.2.7.1 - Yaya kaldrmnda bordr ta st seviyesi tat yolu kaplamasndan en fazla 15 cm ykseklikte, en az 3 cm ykseklikte olmaldr (ekil 6 - El kitab ekil 3.6). (TS 12576)

ekil 3.6. Bordr ta ykseklikleri (TS 12576 ekil 6 deitirilerek) Yaya geitlerindeki bordr talarnda ise aadaki hususlar dikkate alnmaldr: 1.2.7.2 - Yaya geidinde, bordr ta ykseklikleri 0 veya +3 cm olmal veya tekerlekli sandalyeli zrller iin kaldrmn herhangi bir yerinde 90 cm geniliinde tat yolundaki yaya geidine %8 eimde rampa yaplmaldr (ekil 7- El kitab ekil 3.7). 1.2.7.4 - Bordr talar dzgn, iyi pahlanm ve pahlarn eimleri ayn olmaldr. (TS 12576)

12

ekil 3.7. Yaya geitlerinde tat yoluna gre bordr talar ykseklii. ller cmdir. (TS 12576 ekil 7 deitirilerek) Yaya Kaldrmnda Drenaj Tm yayalar asndan kaldrmlarda ya sonras ortaya kan sular nedeniyle yry/ kullanm konforunun bozulmamas ve gvenlik problemlerinin olumamas iin hemen drene edilmeleri gerekmektedir. Bu konuyla ilgili standardlar TS 12576da verilmitir: 1.2.9 - Drenaj Yaya kaldrmnda boyuna ve enine ynde gerekli eimler verilip, bordr ta ile tat yolunun birletii yerde, yaplacak su oluu ve rgarlarla yeterli drenaj salanarak, yzeysel sular uzaklatrlmaldr (ekil 8 - El kitab ekil 3.8). 1.2.9.1 - Kavak ve yaya geitlerinde su oluu yaya ve zrller iin bir engel oluturmayacak ve yzeysel sular oluk iinde gllenme yapmayacak ekilde tasarlanmaldr (ekil 8b - El kitab ekil 3.8). 1.2.9.2 - Yaya geitlerinde rgar zgara takmlar bulunmamaldr. (TS 12576)

ekil 3.8. Yaya kaldrm ve tat yolunda drenaj rnei (TS 12576 ekil 8, ekil 8b deitirilerek)

13

Yaya Kaldrmndaki Aalar, Kent Mobilyalar Yaya kaldrmlarnn dzenlemesi yaplrken kullanlacak aalar, altyap elemanlar ve kent mobilyalarnn tasarm ilkeleri u ekilde belirtilmitir. 1.2.4 - Yaya Kaldrm Kenarlar Dzenlenmesi Yaya kaldrmnn geniliine bal olarak, tat yolu ile kaldrm kenarna dikilecek, aalar TS 8146ya uygun olmal, ayrca elektrik, trak iaretleri direkleri ile ss bitkileri, ieklik/sakslar, yaya korkuluklar vb. tesisler bordr ta dahil, yaya kaldrm boyunca en az 75 cm en ok 120 cm geniliinde bir erit iinde bir hizada dzgn olarak yerletirilmelidir (ekil 4 - El kitab ekil 3.9). Yaya kaldrmnn mlkiyet snrnda kot fark olmas halinde kaldrm ile bahe arasna korkuluk yaplmaldr. (TS 12576) Yaya kaldrmnda aa, aak vb. engellemelerin evresi Blm 3.4de belirtilen duyumsanabilir yzey gelerinden uyarc ge ile evrelenmelidir.

ekil 3.9. Yaya kaldrmnda aalandrma. ller cmdir. (TS 12576 ekil 4 deitirilerek) TS 8146 ehir i Yol ve Meydan Aalandrma Kurallarnda ise yaya kaldrmndaki aalarda korunacak alan u ekilde belirtilmitir: . Kk yaylma alan zerinde korunmas gereken toprak yzeyinin boyutlar, aacn gvde apnn merkezinden itibaren her yne minimum 100 cmdir . (TS 8146)

14

Yaya kaldrmlarndaki iln panosu, aydnlatma gibi kent mobilyalar ve aalar, zellikle grme engelli kiiler tarafndan fark edilebilmeleri asndan, kaldrm kotundan 0.10 m yksekteki bir platform zerinde konumlanmaldr (ekil 3.10) (BM, 2004). BM (2004)in almasnda yaya kaldrmndaki bitki kasas, aak gibi bir tasarm elemannn bitiminden itibaren 0.60 mlik bir alanda doku farkllamas yaratlarak duyumsanabilir yzey oluturulmas nerilmektedir (ekil 3.11). ZDA (2008) yaynnda ise kaldrm zerindeki aalarn grme zrl bireyler tarafndan fark edilebilmesi iin, aa diplerinde evre ile renk ztlna sahip zgaralar veya akllar yerletirilmesi nerilmektedir. Yaya kaldrmlarnda yayalarn dinlenmesi iin oluturulacak dinlenme alanlarnda uyulacak ilkeler TS 12576da u ekilde belirtilmitir:

ekil 3.10. Kaldrmdaki aa ve donatlarn etrafndaki ykseltilmi platformlar (BM, 2004)

ekil 3.11. Kaldrmn etrafndaki duyumsanabilir yzeyler (BM, 2004)

1.2.6 Yaya Kaldrmnda Dinlenme Banklar Yaya kaldrmnda, yolun geniliine bal olarak veya yaya dolamna mani olmayacak ekilde zrllerin de faydalanabilecei uygun yerlere dinlenme banklar konulmaldr. (bkz. Blm 3.1.7 Kent Mobilyalar) (TS 12576)

15

Yaya Kaldrmnda Gvenlik 1.2. YAYA KALDIRIMLARI zrllerin, yayalara ayrlan yollarda serbeste, engellenmeden ve durmadan dolaabilmeleri ve hareketlerinin bilincinde olarak, yaya kaldrmn kullanabilmeleri iin kaldrm yzeyinde engeller bulunmamaldr. Tehlikeli olacak her trl dzensizlikten kanlmaldr (rnek; yer zgaralar, yer mantarlar, yola gerilmi oto park zincirleri, yol sathndaki anormal deme farkllklar, ukurlar, yoldaki gelii gzel seviye farkllklar ve ykseklikler vb.). (TS 12576) Kaldrm zerinde, grme engelliler asndan tehlike ve sorun tekil edeceinden mmkn olduunca yer zgaras konulmamal; konulmas gerektiinde ise yry gzerghna dik olacak ekilde konumlandrlmaldr (ekil 3.12).

ekil 3.12. Yaya kaldrmnda zgaralarn konumlandrlmas (BM, 2004) Yaya kaldrmn tm yayalarn engelsiz biimde kullanabilmeleri salanmal ve kaldrmlarn tatlar tarafndan igli engellenmelidir. Ayrca kaldrmlarn bakm ve onarm srasnda doabilecek sorunlar engellemek iin; tamirat alanlar yerden yaklak 1 metre ykseklikte barikatla evrelenmeli ve ayrca bunun altna da zrl bastonlar iin engel ubuklar ekilmelidir. evrilmi alanlarn gerekli olduu yerlerde sesli uyarlar ve lambalar konulmal, tekerlekli sandalye kullanclar da unutulmamaldr. Tadilat nedeniyle alan geici yaya yollar asla 1,5 metreden daha dar olmamal, mmknse 1,8 metre genilik ayrlmaldr (ZDA, 2008). Bir yaya yolu zerine veya yanna yap iskelesi veya dier geici yaplarn dikilmesi hlinde, bu yaplarn grme zrller tarafndan fark edilecek ekilde iaretlenmesi nemlidir. Kaldrm zerine iskele kurulmusa, en az 1,1 metre genilikte gei yolu braklmaldr. skelelerin ke noktalar tamponla kapatlmal ve btn dikey destekler 15 cm kalnlkta zt renkli eritler ile iaretlenmi olmaldr. Bu eritler, alt kenarlar yerden 1,5 1,7 metre ykseklie gelecek ekilde sabitlenmelidir. Ayrca kl ve sesli uyarlar kullanlmaldr (ZDA, 2008). Yaya kaldrm bitiiinde bisiklet yolu dzenlendiinde; gvenlik asndan bitkisel ya da yapsal dzenlemelerle bisikletlilerin yayalara ayrlm alana geii engellenmelidir. Yaya kaldrmna bitiik bisiklet yolu dzenlemesi TS 12576da ekil 65te verilmektedir. Buna gre yaya kaldrmnn bisiklet yoluna bitien ksmnda grme engellileri uyarc duyumsanabilir yzey demesi bulunmaldr (ekil 3.13).

16

ekil 3.13. Bisiklet yoluna bitiik yaya kaldrmnda uyarc yzey demesi (TS 12576 ekil 65 deitirilerek) 3.1.2. Rampalar Rampalar; kaldrmlarda, yaya geitlerinde, bina girilerinde ksacas yayalarn yry gzergh zerinde ya da bir etkinlie katlmas srasnda karsna kan ykseklik farklarn amasnda nem tamaktadr. Gnmzde doru yaplmayan/yaplamayan uygulamalar rampalarn gvenli biimde kullanmn engellemektedir. Bu nedenle rampalar tasarlanrken temel hedef, tekerlekli sandalye kullanclar, bebek araballar, grme engelliler asndan ykseklik farkn aarken ergonomik adan gerekli koullar salamak olmaldr. D mekanlardaki rampalarn tasarmna ilikin ilkeler TS 12576da belirlenmitir. Standardda, rampalarla ilgili u genel ilkeler belirtilmitir: 1.3.8 - Rampalar zrllerin yaya kaldrmnda bulunan ykseklik farkllklarn amasnda zorlanmamalar iin, bu yollara, zrllerin hareketlerini rahat ve yorulmadan yapabilecekleri eimler verilmelidir. (TS 12576) Rampalarn Boyutlar Rampalarn boyutlar kullanm younluuna, almas gereken ykseklik farkna ve seilen rampa tipine gre deimektedir. Ancak BM (2004) minimum rampa geniliini dz rampalarda 90 cm, 90 dnl rampalarda 140 cm, 180 dnl rampalarda 90 cm olarak belirtmitir. ADA tarafndan ise rampa genilii rampann tipi belirtilmeden 91,5 cm olarak nerilmektedir. TS 12576da rampalarn tasarmna ilikin standardlar ve tasarm ilkeleri u ekildedir:

17

1.3.8.5.1 - Rampalar tekerlekli iki sandalyenin iki ynl geiinin olaca ekilde minimum net gei genilii olan 180 cm geniliinde yaplmaldr. 1.3.8.6 - 10 mden uzun ve ykseklikte 50 cmden fazla bir fark geen rampalarda veya bir rampadan ikinci bir rampaya gei varsa en az 250 cmlik dz dinlenme alanlar yaplmaldr (ekil 21 - El kitab ekil 3.14). (TS 12576)

ekil 3.14. Rampada eim ve dinlenme alan. ller cmdir. (TS 12576 ekil 21 deitirilerek) 1.3.8.7 - Rampa sahanlkta yn deitiriyorsa, tekerlekli sandalyeli zrlnn manevras iin gerekli sahanlk alan en az 150 cm x 150 cm olmaldr (ekil 22 - El kitab ekil 3.15). (TS 12576)

ekil 3.15. Sahanlkta rampann yn deitirmesi. ller cmdir. (TS 12576 ekil 22 deitirilerek)

18

Rampalarda Eim Rampalarn eimi yayalarn/kullanan kiilerin gvenlii asndan byk nem tamaktadr. ekil 3.16da rampa eiminin gvenli olduu eim aralklar tanmlanmaya allmtr:

ekil 3.16. Rampalarda gvenli eim aralklar (BM, 2004) TS 12576da ise rampalarn eimi ile ilgili olarak; 1.3.8.2 - Rampalar, tekerlekli sandalyeli ve bastonlu kiilerin de kullanaca dnlerek eimler mmkn olduu kadar rahat ve gvenli yaplmaldr. Hi bir ekilde %8 (1:12)den dik olmamaldr. 1.3.8.4.1 - Bir rampann eimi minimum olmaldr. Maksimum eim tekerlekli sandalyeli zrlnn aabilecei ykseklie baldr. Deme seviyesinden 20 mmden daha fazla bir kot fark varsa rampa dnlmelidir. 1.3.8.6 - Rampa uzunluklar 10 mye kadar olan rampalarn en fazla eimi %8 olmaldr. 10 mden daha uzun rampalarda en fazla eim %6 olmaldr. Dinlenme alanlarnda banklar konulmaldr. (TS 12576) Ayrca BM (2004)de rampalarn eimi, uzunluu ve yksekliine ilikin tavsiye edilen deerler tablosu aadadr: Maksimum Eim 1:20 (% 5) 1:16 (%6) 1:14 (%7) 1:12 (%8) 1:10 (%10) 1:8 (%12) Maksimum Uzunluk 8.00 m 5.00 m 2.00 m 1.25 m 0.50 m Maksimum Ykselme 0.50 m 0.35 m 0.15 m 0.12 m 0.06 m

19

Rampalarn Yzeyleri Rampalarn yzeylerine ve kullanlan malzemelere ilikin zellikler TS 12576da u ekilde aklanmtr: 1.3.8.3 - Grme zrller iin rampalarn banda ve sonunda 150 cm uzunluunda dz ve deiik dokuda bir alan bulunmaldr. 1.3.8.4 - Rampalarn yzeyleri sert, stabil, kaymaz ve ok az przl malzeme ile kaplanmaldr. Yzeydeki przllk yksekliklerinde 20 mmden byk farkllk olmamaldr. (TS 12576) Rampalarda Gvenlik ve Konfor 1.3.8.5 - D meknlardaki kpeteler, emniyet bakmndan rampa balang ve bitiminde 45 cm daha devam etmelidir (ekil 21- El kitab ekil 3.14). 20 cm yksekten fazla bir kot farkn geerken rampann bir veya iki tarafna kpete yaplmaldr. 1.3.8.8 - Tekerlekli sandalye kullanan zrller iin rampalarn korumasz taraarna en az 5 cm yksekliinde koruma bordr yaplmaldr (Bkz. Blm 3.2.1). 1.3.8.9 - Yaya yolundaki rampalarda dinlenme alanlar ve oturma banklar yaplmaldr (ekil 24 - El kitab ekil 3.17). (TS 12576)

ekil 3.17. Rampalarda dinlenme ve oturma alanlar (TS 12576 ekil 24 deitirilerek) Rampa eitleri D mekandaki rampalar alarna gre dz rampalar, 90 dnl rampalar, 180 dnl rampalar olmak zere ekilde gruplamak mmkndr (ekil 3.18).

20

ekil 3.18. Rampa eitleri (a-dz, b-90, c-180 dnl rampa) (London, 2007) TS 12576da rampa eitleri basamakl rampalar ve yaya geitlerinde rampalar olarak gruplandrlm ve bunlara ilikin standardlar verilmitir: Yaya Geitlerinde Rampalar: 1.3.8.10 - Yaya geitlerinin olduu yerlerde, kaldrmlara yaplacak rampa eitleri ekil 25de (El kitab ekil 3.19) verilen rneklere uygun olmaldr (bkz. El Kitab Blm 3.1.4, Yaya Geitleri). (TS 12576)

ekil 3.19. Yaya geitlerinde rampa rnekleri (ADA 1994) (TS 12576 ekil 25 deitirilerek)

Eik bordr ta ile yaplan rampa dzenlemeleri TS 12576da verilen eim ve deme standardlarna uygun olmaldr.

21

3.1.3. Merdivenler Merdivenler, engellilerin hareketliliini engeller nitelikte olduundan, farkl kotlarn birbirine rampa ile balanmas ulalabilirliin salanmas asndan nemlidir. Ancak zorunlu olarak merdiven yaplmas halinde her iki tarafa kpete yaplmaldr. Merdivenlerin Boyutlar 1.3.9 - D Mekanlardaki Merdivenler - Maksimum bir rht ykseklii 15 cm olmak zere 2 x rht ykseklii + 1 x Basamak genilii = 63 cm forml kullanlmal ve TS 9111e uygun olmaldr. (TS 12576) Merdivenlerin tasarmnda uyulmas gereken ilkeler Blm 3.2de yer almaktadr. Merdivenlerin Yzeyleri 1.3.9 - - Merdivenlerin yrme yzeylerinde przl, kaymay nleyen kaplama kullanlmaldr. Gerekiyorsa merdivenin zeri hava etkilerine kar kapatlmaldr. 1.3.9.1 - Merdiven Basamaklar ve Renk Seimi -Basamak ve rhtlar ayr renkte gsterilmelidir (ekil 27 - El kitab ekil 3.20). -Basamak ucunda 2,5 cm eninde koruyucu kaymaz bir erit bulunmal, koruyucu malzeme, taklp dmeyi nleyecek, knt yapmayacak, basamak yzeyi ile dz olacak ekilde monte edilmelidir. (TS 12576)

ekil 3.20. Merdivende rht ve basamaklar ile basamak ucundaki koruyucu kaymaz erit ve trabzanlar. ller cmdir. (TS 12576 ekil 27 deitirilerek)

22

DIN 18024te kaymaz eritlerin 3 basamaa kadar olan merdivenlerde tm basamaklarda; basamak says 3ten fazla olan merdivenlerde ise ilk ve son basamakta olmas gerektii belirtilmektedir. 1.3.9.2 - Merdivenli Yolda Sahanlk - Ayn ynde devam eden merdivenli yollarda; arazinin topograk yapsna bal olarak ykseklik fark 180 cmin stnde ise merdivenler arasnda 200 cmlik sahanlk olmaldr. - Merdivenlerin balangcnda ve sonunda grme zrller iin 120 cm uzunluunda dz ve deiik dokuda kaplama malzemesi ile denmi sahanlk olmaldr (ekil 28 - El kitab ekil 3.21). 1.3.9.2.1 - Merdiven, merdiven sahanlnda yn deitiriyorsa sahanlk alan en az 180 cm x 180 cm olmaldr. 1.3.9.2.2 - Merdivenlerde temiz genilik (genilik) kpeteden kpeteye en az 180 cm olmaldr. Merdiven yanlarnda su tahliye oluklar yaplmaldr. (TS 12576)

ekil 3.21. Ayn ynde devam eden merdivende sahanlk ls. ller cmdir. (TS 12576 ekil 28 deitirilerek)

Merdivenlerde Gvenlik ve Uyarlar Ak alanlardaki merdivenlerde yayalarn gvenli k/iniini salamak, ayrca grme engelli kiilerin bu alanlar alglayabilmeleri bakmndan tasarmda baz ayrntlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Merdivenlerin iki yanndaki kpeteler ve merdivenlerin balang ve bitimindeki duyumsanabilir yzeyler tm kullanclarn gvenlii asndan nem tamaktadr. Ayrca kpetelerde doku farkllamas ile merdivenlerin balang ve bitiminin hissedilmesi salanmaldr (DIN 18024-1).

23

Merdivenlerde Duyumsanabilir (Hissedilebilir) Yzeyler Grme engelli kiilerin merdivenleri bulabilmeleri ve alglayabilmeleri iin duyumsanabilir (hissedilebilir) yzeylerden faydalanlmaldr. Duyumsanabilir yzey, ilk basamaktan hemen nce balamal, merdiven bitiminde ise merdiven genilii kadar boluktan sonra yer almaldr (ekil 3.22). Duyumsanabilir yzey en az 60 cm geniliinde ve renk ve doku bakmndan farkl ve alglanabilir olmaldr (DIN 18024).

ekil 3.22. Merdivenlerde duyumsanabilir (hissedilebilir) yzeyler. ller cmdir. (DIN 18024-1)

3.1.4. Yaya Geitleri Yaya geitleri farkl ynde hareket eden yayalarn ve tatlarn kesiim noktas olduklarndan, ayrca karya geilerin belli bir srede tamamlanmas gerektiinden, geit tasarmnda bu durumu dikkate alan kural ve standardlara uyulmaldr. Yayalarn geitleri kullanrken engelle karlamamalar ve geitte duyumsanabilir yzeyin yer almas salanmaldr. Dzenleme, tekerlekli sandalyeliler, bebek arabas kullananlar, bastonla ya da destekle yryen kiiler, ok ksa boylular ve ocuklar dnlerek gerekletirilmeli; az grenler dahil grme engelliler, tarafndan da yaya geiinin balangcnn duyumsanabilmesi konusu gz ard edilmemelidir. Yaya geitlerini edzey (hemzemin) ve yaya alt ve st geitleri olarak gruplamak mmkndr. Uygulanacak yaya geidinin trn belirlerken tat odakl deil insann enerji kayb asndan dnlmeli, mmkn olduunca hemzemin geiler yaplmaldr. Yaya geitleri ve enerji kayb arasndaki iliki aadaki ekilde grlmektedir (ekil 3.23). Ayrca yaya geitlerinde yol yzeyi kaldrm ile ayn seviyeye getirildiinde tekerlekli sandalye kullanan engelliler ykselti farkn ama zorunluluuyla kar karya kalmayacaktr (BM, 2004) (ekil 3.24).

24

ekil 3.23. Yaya geileri ve enerji kayb. ller cmdir. (TS 12576 ekil 19b)

ekil 3.24. Yaya geitlerinde kaldrmn ykseltilmesi (BM, 2004) Yaya geileri ile ilgili olarak TS 12576da u genel ilkelere deinilmitir: 1.3.1.3 - Kavaklar dnda yaya geitleri, geide yaklaan srclerin yeterli (emniyetli) mesafeden grebilecekleri yerlere yerletirilmelidir. 1.3.1.5 - zrllerin, tat yolu ve kavak geilerinde gelii gzel konan ieklik ve iek sakslar, mantarlar, sembol, iln panolar, direkler (elektrik, aydnlatma, trak vb.) hareket kabiliyetini azaltacandan bu gibi manialar yaya geitlerine konmamaldr.

25

1.3.1.6 - Yaya geitleri iyi ve stten aydnlatmal, bu aydnlatma yol aydnlatmasndan ayrt edilebilir deiiklikte ayr ve daha aydnlk bir aydnlatma olmaldr. 1.3.1.7 - Yaya geitleri, yer iareti (zebra izgileri) ile iyi belirtilmelidir (ekil 11 - El kitab ekil 3.25). (TS 12576)

ekil 3.25. Yaya geidinde zebra iaretlemesi. ller cmdir. (TS 12576 ekil 11 deitirilerek) Yaya geidi olan kavaklarda yaya hareketinin younluundan tr kaldrm geniletilmelidir. Bu konuda TS 12576da aadaki detaylara deinilmitir: 1.3.2 - Kavaklardaki Yaya Kaldrmlar Geniletilmesi Kavaklardaki yaya kaldrmlar geniletilmeli, yayalarn ve zrllerin rahat hareket etme imkn salanmal ke balarna gre mani iln veya bilgi panolar konulmamaldr (ekil 12 - El kitab ekil 3.26). (TS 12576)

ekil 3.26. Kavaklarda yaya kaldrm dzenlemesi (Londra, 2007) (TS 12576 ekil 12 deitirilerek) Yaya Geitlerinin Trleri Yaya geitleri hemzemin ve yaya alt ve st geitleri olarak gruplandrlabilir.

26

A-Edzey (Hemzemin) Geitler Edzey (hemzemin) geitler k kontrolsz (sinyalsiz), k kontroll (sinyalli), trak adal veya refjl geitler olmak zere grupta toplanabilmektedir. Ik Kontrolsz (Sinyalsiz) Hemzemin Yaya Geitleri 1.3.4. Yaya ve ara trak younluuna bal olarak, TS 7635e gre k kontrolsz yaya geidi yaplan yerlerde, zrllerin de geecei dnlerek, srcler yaya geidinden en az 20 m nce yaya geidi iaretiyle, yaya geidinde de yaya geidi ve zrl iaretiyle uyarlmaldr. - Yaya geitlerini gsteren ikaz trak iaretleri kl veya fosforlu olmaldr. 1.3.4.1 - Tat yolunun her iki tarafnda kaldrm olmaldr. 1.3.4.2 - Yaya geidi yeterince uzaktan grlebilmeli ve iyi aydnlanm olmaldr. 1.3.4.3 - Yaya geitleri birbirinden en az 135 m uzaklkta olmaldr. (TS 12576) Ik Kontroll (Sinyalize) Hemzemin Yaya Geidi 1.3.5.1 Ik kontroll yaya geitlerinde trak iaret lmbalar iitme zrller iin kl yaya grl ve grme zrller iin devaml ses (akustik) uyar iareti bulunmaldr. (TS 12576)

ekil 3.27. Ik kontroll yaya geidi. ller cmdir. (TS 12576 ekil 9 deitirilerek) Butonlu Yaya Geidi (Pelikan Yaya Geidi) 1.3.5.2 Kavak ve kavaklar dnda yaplan pelikan (TS 7768) tr yaya geitlerinde basmal (butonlu) kl ve sesli trak iareti zrller tarafndan da kullanabilecek ekilde en fazla 120 cm ykseklikte olmaldr (ekil 16 - El kitab ekil 3.28). (TS 12576)

27

ekil 3.28. Pelikan geitlerde buton ykseklii (TS 12576 ekil 16) Trak Adal veya Refjl Yaya Geitleri 1.3.6 Refjl veya ten fazla eritli, refjsz yollarda kardan karya gemede yayalar iin refjde geiler, dier yerlerde koruyucu trak adas yaplmaldr. 1.3.6.1 - Koruyucu trak adalar tat gidi ynnde boyu 300 cm, yerine gre 400 cm ve genilii yaya gei ynnde 250 cm ve yerine gre 160 cm yaplmal ve bu deerlerin altnda olmamaldr. 1.3.6.2 - Koruyucu ada kenar talar (bordr ta) ykseklik 15 cm, yayann getii yerlerde ykseklik 3 cm olmal ve geidin bir yerinde tekerlekli sandalyeli zrller iin tat yoluna doru 90 cm eninde %8 eimli rampa yaplmaldr. 1.3.6.3 - Koruyucu adalar trak iareti ile iaretlenmeli ve kl uyarc levhalar kullanlmaldr. 1.3.6.4 - Grme zrller iin kaldrm rampas, koruyucu ada gei ksm demesi tat yolu sathndan ayr malzeme dokusunda olmaldr. (TS 12576) B- Yaya Alt ve st Geitleri 1.3.7 zrllerin hareketini kolaylatrmak iin yaya geileri dz ayak olmaldr. Youn trakli tat yollarnda hemzemin yaya geitleri yaplamamas halinde zrllerin de kullanabilecei ekilde alt/st geitler yaplmaldr. 1.3.7.1 - Alt ve st geitlerde, evre msait ise merdiven yerine eimi %8i gemeyen rampalar yaplmaldr. 1.3.7.2 - Alt ve st geitlerde merdivenler dolam gletirdiinden, merdiven ve rampalar yorucu olmamal, tekerlekli sandalyeli zrl iin gerekiyorsa asansr, merdiven eiminde hareket eden platform asansr yaplmaldr (ekil 19a - El kitab ekil 3.29). 1.3.7.3 - Yaya alt/st geitlerinde daha az enerji kayb nedeniyle yayalarca st geit yerine alt geit tercih edildiinden, st geit yerine alt geitler yaplmaldr. (TS 12576)

28

ekil 3.29. Merdiven eiminde eik asansr (TS 12576 ekil 19a)

1.3.7.4 - Yaya alt geitlerine geit girileri, yayalara ve zrllere emniyet hissi verici, mecburiyeti olmadka geidin bir ucundan dier ucunun grlebilecei ekilde ferah grnl, geit ii yeterli genilik ve aydnlatma seviyesinde olmaldr. 1.3.7.7 - Yayalarn ve zrllerin yolu gemede kullandklar yerde kurulan rampal veya merdivenli yaya geitleri, tat yoluyla dik a tekil edecek ekilde ina edilmelidir. 1.3.7.8 - Youn olarak kullanlan geitlerde, yayalarn gidi geli ynlerini ayrmak zere, rampa veya merdivenler yaya traini aksatmayacak uygun engellerle blnmelidir. 1.3.7.10 - Yaya alt/st geitlerdeki rampa ve merdivenler yannda iki ynl yryen merdivenler de yaplmaldr. Yryen merdiven yaplmasn gerektirecek younluktaki ehir merkezlerindeki yaya alt/st geitlerinde, dikey veya eik hareketli asansr, gerekli yer ve eim varsa yryen band yaplmaldr (ekil 20 - El kitab ekil 3.30). Yryen band eimi 4 ile 15 arasnda olmaldr. (TS 12576)

29

ekil 3.30. Eik, merdiven tipi eik asansr ile yryen band rnei (TS 12576 ekil 20) 1.3.7.11 - Yaya alt/st geitlerinde tekerlekli sandalyeli zrller iin herhangi bir tesis yaplmamsa, bu geitleri tekerlekli sandalyeli zrller hari dier zrllerin kullanabileceini belirten zrl iaretli bir levha kullanlmaldr. 1.3.7.12 - Merdivenler dik ve kavisli olmamal, k/iniler rahat, gvenli ve aydnlk olmaldr. 1.3.7.13 - Merdivenlerin iki tarafnda kullanl kpete olmal (TS 9111), ara dinlenme platformlar bulunmaldr. 1.3.7.14 - Merdiven basamaklar kaygan olmamal ve ularnda kaymay nleyici koruyucu malzeme basamak yzeyi ile dz olacak ekilde monte edilmelidir. 1.3.7.15 - Alt/st geitlerde rampa eimi %8i gememelidir. 1.3.7.16 - Alt/st geitler iyi aydnlatlmaldr. (TS 12576) Yaya Geitlerinin Eimi 1.3.1.2 - Yaya kaldrmnda, kavak veya yol yaya geitlerine rastlayan blmlerinde ara yoluna doru zrllerin hareket edecei en ok %8 eim olmaldr. 1.3.1.4 - Tat yolu ve kavaklarda yaya geitleri bordr ta ile kesilmemeli ve tat yolu seviyesine kadar yaya yolunda her ynde %8 eimli rampa yaplmaldr (ekil 10 - El kitab ekil 3.31). (TS 12576)

30

ekil 3.31. Yaya geidinde kaldrm rampas. ller cmdir. (TS 12576 ekil 10 deitirilerek) Yaya Geitlerinin Yzeyleri TS 12576da yaya geitlerinin yzey niteliklerine ilikin olarak; 1.3.7.9 - Yaya geitlerinde kullanlan kaplama malzemeleri kaydrmayan yzeyde, tahrip, yangn vb. gibi d tesirlere kar mukavim olmaldr. (TS 12576) denilmektedir. Ayrca yaya geitlerindeki yer izgilerinde TS 12576ya gre dikkat edilecek hususlar aada yer almaktadr: 1.3.1 - Yer izgileri Trak younluuna bal olarak, yayalarn tat yolunu ve kavaklar getii yerlerde trak kl veya ksz olsun geit yer izgileri TS 7636ya uygun olarak yaplmaldr. 1.3.1.1 - Yaya geitleri TS 7635e uygun olarak seilmeli ve seilen yaya geitleri yatay ve dey iaretlerle iaretlenmelidir. Tat yoluna izilen izgilerin sabit ve kalc olmasna zen gsterilmelidir. (TS 12576) Yaya Geitlerinde Gvenlik Yaya geitlerinde zellikle grme engelliler tarafndan geiin alglanabilirliinin ve ynlendiriciliinin salanmas gvenlik asndan olduka nemlidir. 1.6 - Metal Korkuluklar Yayalarn ve zrllerin tat yolunda kardan karya gemesi istenmeyen yerlerde, kavak kollarnda ve yaya geitlerinin en az 1500 cm sa ve sol tarafnda yaplan metal yaya korkuluu ile zrller de ynlendirilmelidir (ekil 40 a, ekil 40 b - El kitab ekil 3.32).

31

1.6.1 - Metal yaya korkuluu yaya geitlerinde kullanldnda, yaya akmnn yaya kaldrmndaki dalmnda bariz fark olmas halinde, akmn az olduu tarafa yaplmayabilir (ekil 40b - El kitab ekil 3.32). 1.6.2 - Metal yaya korkuluu orta refjl yollarda sadece yaya geitlerinin evresinde ve geidin her iki tarafnda en az 15 metre olarak yaplmaldr. (TS 12576)

ekil 3.32. Yaya geitli kavakta metal yaya korkuluu. ller cmdir. (TS 12576 ekil 40a; ekil 40b) Duyumsanabilir yzeylerle de geilerin grme engelliler tarafndan alglanabilmesi salanmaldr (BM, 2004) (ekil 3.33).

ekil 3.33. Yaya geitlerinde duyumsanabilir yzeyler. ller cmdir. (BM, 2004) 3.1.5. Tat Park Yerleri Tat park yerleri dzenlenirken engelliler iin yeterli sayda park yeri ayrlmas, ayrlan park yerlerinin llerinin tekerlekli sandalye geii iin uygun olmas, park yerinden kaldrma eriimin dnlm olmas dikkat edilmesi gereken konulardr.

32

Tat Park Yerlerinin Says 1.5 ZRLLER N PARK TESSLER - Yol kenar parkna izin verilen yollarda zrller iin de yeterli sayda park alanlar tesis edilmelidir. (TS 12576) Otopark Ynetmeliinin 4 nc maddesine gre; umumi bina ve blge otoparklar ile genel otoparklarda birden az olmamak artyla, zrller iin tm tesisteki park yeri saysnn %5i kadar otopark yeri ayrlmas gerekmektedir. BM 2004de, kapasitesi 50 tattan kk tat park yerlerinde en az 1 tatlk park yerinin, 50-400 aras tatlk park yerlerinde her 50 tat iin 1 zrl park yerinin, kapasitesi 400 tattan fazla olan park yerlerinde ise en az 8 ve ilave her 100 tat iin 1 park yeri ayrlmas nerilmektedir. Tat Park Yerlerinin Konumu 1.5 - - Park yeri ile park ettikten sonra gidilecek gzerghlar arasnda engellerin olmas problemlere sebep olduundan, ulam mesafeleri maksimum 25,00 m, tercihen 10,00 m olmaldr. - Ak ve kapal park tesislerinde zrl park yeri, asansre, giri/ka veya bina giriine en yakn yerde ayrlmaldr. - Kamu veya zel bir yerin, hastane, al veri merkezi, tren istasyonlar vb. yerlerde zrller iin ayrlan park yeri, bunlarn girileri, otopark giri ve kna yakn olmaldr. Bu yerlerde zrllerin inme/binmede herhangi bir engelle karlamamas iin kaldrmlar tat yolu kotuna gre kaldrm kotu 0 veya +3 cm olacak ekilde alaltlmaldr (ekil 36- El kitab ekil 3.34 ). (TS 12576)

ekil 3.34. Park eridi ile ilgili zellikler. ller cmdir. (TS 12576 ekil 36 deitirilerek)

33

Tat Park Yerlerinin Boyutlar Tat park yerlerinin boyutlar, farkl kaynaklardan yararlanarak u ekilde zetlenmitir: - Engelliler iin dzenlenmi bir park yerinin en az genilii 3.60 m, tavsiye edilen genilik ise 390 cmdir (BM, 2004) (ekil 3.35).

ekil 3.35. Park yeri genilii (BM, 2004) - Tekerlekli sandalyeler iin iki park yeri arasnda 1.20 m geniliinde bir eriim koridoru dzenlendiinde park yeri geniliinin 2.50 m olmas nerilmektedir (ekil 3.36).

ekil 3.36. Eriim koridoru ile dzenlenmi park yeri (BM, 2004) - Al park yerleri kullanldnda, park yeri sonundaki alan tekerlekli sandalyeli engelliler iin eriim koridoru olarak kullanlabilir (BM, 2004) (ekil 3.37). Kapal otoparklarda hidrolik liftli kamyonetler iin minimum ykseklik 2.40 m olmaldr (BM, 2004).

ekil 3.37. Al park yerleri (BM, 2004)

Tat Park Yerlerindeki aret ve Uyarlar 1.5. - - Genel oto park tesisinde zrllerin park edebileceini bildiren, grlebilen ve kolay okunabilen zrl levhas ile park tesis iinde zrlnn park edecei yere kadar yn gsterici zrl levhas ve ak park yerinde, yerde zrl park iareti, kapal park tesisinde yerde, duvarda ve tavana asl zrl park iareti konmaldr. - Otoparkta kullanlan yol iaretleri geceleri klandrlmaldr.

34

- Otoparkn giri ve k alanlar, yol kotu ile ayn veya en fazla %8i gemeyen rampa olmal, zemin kaymay nleyen ve giri k belirleyen ayr malzemelerle kaplanmaldr. - Ak/kapal otoparklarn giri/k alanlarnda ara traini aksatmayaca ve grlebilir yerlere zrllerin de alglayaca ehir, mahl, acil durum gibi bilgi panolar yerletirilmelidir. (TS 12576) Tat Park Yeri Trleri Tat park yerleri TS 12576da tat yolu kenarndaki park yerleri ve tat yolu dndaki park yerleri olmak zere iki grupta toplanmtr. Tat yolu dndaki otoparklar ise ak ve kapal olarak ikiye ayrlmtr. Tat Yolu Kenarndaki Park Yerleri 1.5.1 - Tat yolu zerinde yaya kaldrm kenarnda aralarn park etmelerine msaade edilmi ise, park yerinde zrller iin de yeterli sayda elverili park ve inme/binme yerleri ayrlmaldr. 1.5.1.1 - Park yeri zrl iareti ile belirlenmelidir. 1.5.1.2 - zrl park iaretleri grlr, okunur ve kl olmaldr. 1.5.1.3 - Kaymay nleyen bir dz sathla kaplanm yol seviyesinde engellenmemi inme/binme alanlar olmaldr. 1.5.1.4 - Kaldrm rampas yaplmal ve bordr ta ykseklii 3 cm olmaldr (ekil 37a - El kitab ekil 3.38). 1.5.1.5 - Park yeri bilet makinesi ve parkmetreler zrlnn kullanaca ykseklikte 90 cm ile 120 cm arasnda olmaldr (ekil 37b - El kitab ekil 3.38). (TS 12576)

ekil 3.38. Tat yolu kenarndaki park yerleri ile ilgili zellikler. ller cmdir. (TS 12576 ekil 37 deitirilerek)

35

ekil 3.38. (devam) Tat yolu kenarndaki park yerleri ile ilgili zellikler. ller cmdir. (TS 12576 ekil 37 deitirilerek)

36

ekil 3.38. (devam) Tat yolu kenarndaki park yerleri ile ilgili zellikler. ller cmdir. (TS 12576 ekil 37 deitirilerek) Tat Yolu Dndaki Ak ve Kapal Otoparklar 1.5.2 Otopark tesislerinde zrllere de hitap edecek ekilde tatlarn park alan ve zrllerin kendi (vastalarna) binme/inmeleri iin ekil 38 (El kitab ekil 3.39)deki llerde alan ayrlmal ve kaldrm rampalar yaplmaldr. 1.5.2.1 - Ak Otoparklar Ak otopark yerlerinde aadaki artlar bulunmaldr: - Yanl kullanm engelleyen sembol veya trak iaretleri aklamalar, - Yol seviyesinde kaymay nleyen malzemeyle dzgn kaplanm, engellenmemi inme/ binme alan, - Ak oto parklarda yerlerde ve direklerde ynlendirici oklar. - Ak oto parklarda zrller iin ayrlm park yerlerinde kaldrm rampas, - Otoparklarda zrllere ayrlan park yerlerinin zemininde zrllere ait park yeri iareti olmaldr. (ekil 38 - El kitab ekil 3.39) (TS 12576)

37

ekil 3.39. Ak otoparkta engelli park alan (TS 12576 ekil 38 deitirilerek) 1.5.2.2 - Kapal Otoparklar Kapal otoparklarda aadaki artlar bulunmaldr: - Genilii engellenmemi yrme yolu, - Yanl kullanm nleme levhalar, - zrller iin otoparkta ayrlan park yerleri giri/ka ve zrlnn de kullanabilecei asansre yaknlk, - Kapal otoparklarda zrller iin ayrlan park yerine kadar kolon, duvar ve tavana asl zrl ynlendirme oklar (ekil 39 - El kitab ekil 3.40), - Ykseklii (dzayak) engellenmemi yrme yollar, - Giri/k alanlar yan yana olan otoparklarda yanl kullanma engel olmak iin sembol veya yazl, kl trak iaretleri olmaldr. - Kapal otoparklarda kolonlar yuvarlatlmal ve fosforlu boyalarla gidi ynnde beyaz, yasak ynnde sarya boyanmaldr. (TS 12576)

ekil 3.40. Kapal otoparkta engelli park yeri rnei (TS 12576 ekil 39 deitirilerek)

38

Mevcut park yerlerinde iyiletirme yaparken bir park yerinin baba (mania) ile kapatlarak engelli park yeri haline dntrlmesi mmkndr (BM, 2004) (ekil 3.41).

ekil 3.41. Mevcut park yerinde iyiletirme. ller mdir (BM, 2004) 3.1.6. Ak ve Yeil Alanlar Ak ve yeil alanlar; kent ierisindeki ve yakn evresindeki kent park, mahalle park, ocuk oyun alan gibi park alanlarn; futbol, basketbol sahas, yzme havuzu gibi spor alanlarn, meydanlar, yaya blgeleri gibi ak alanlar ve rekreasyon alanlarn kapsamaktadr. Bu alanlar tasarlanrken toplumun tm bireylerinin bo zamanlarnda bu alanlardaki etkinliklere katlmak isteyecekleri unutulmamaldr. Unutulmamas gereken bir dier nokta da engelli kiinin alan olarak bu alanlara eriimlerinin salanmas gerekebileceidir. Bu nedenle bu alanlarn herkes tarafndan ulalabilir, kullanlabilir nitelikte olmas gerekir. TS 12576da engelli kiilerin ak ve yeil alanlar etkin ekilde kullanabilmeleri ve faydalanabilmeleri iin bu alanlarda uyulmas gereken tasarm ilkeleri ve yapsal nlemler yer almamaktadr. Bu nedenle ak ve yeil alanlara ilikin standard ve kurallar konusunda kaynak olarak Alman normlarndan (DIN 18024) ve ABD normlarndan (ADA) faydalanlmtr. Genel lkeler: Park ve dier ak yeil alanlarda dzenlenen yaya yollarnda El Kitab Blm 3.1.1deki ilke ve standardlara uyulmaldr. Ak alann ya da park alannn girii grme engelliler iin duyumsanabilir donanmlarda uygulanacak, hareket engelliler iin ulalabilir nitelikte olmaldr. Park alan ierisinde yer alan farkl etkinlik alanlar yaya yollarndan hissedilebilir/ ulalabilir nitelikte olmaldr. Tasarm lkeleri Ak ve yeil alanlardaki yollarn kaymayacak nitelikte olmas gerekmektedir (DIN 180241). Ayrca; DIN 18024-1e gre park iindeki ana yollarda: Ana yollarn aydnlatmasnda aydnlk alann proli en az 150 cm geniliinde, 230 cm yksekliinde olmal, Yol genilii en az 120 cm, en fazla 200 cm ile snrlandrlmal,

39

Park alan iindeki ana yollarn boyuna eimi en fazla %4, enine eimi %2 olmal, Gr mesafesinde, en fazla 18 m ara ile sahanlk konulmal, stisnai baz durumlarda yolun boyuna eimi %4-%6 aralnda planlandnda, en fazla 10 m aralkla dinlenme alanlar/sahanlk konulmal, Ana yol boyunca her 100 mde bir dinlenme banklar konulmaldr. Park iindeki yan yollarda ise: Yan yollarn aydnlatmasnda aydnlk alann proli en az 90 cm geniliinde, 230 cm yksekliinde olmal, Yan yollarn boyuna eimi en fazla %4, enine eimi %2 olmal, Gr mesafesi ierisinde sahanlk konulmal, stisnai baz durumlarda yolun boyuna eimi %4-%6 aralnda planlandnda, en fazla 10 m aralkla dinlenme alanlar/sahanlk konulmaldr. Ak alanlardaki zemin trlerinin tekerlekli sandalye ile kolaylkla ve az sarsnt ile geilebilir nitelikte olmas gerekmektedir. Ayrca zemin, her tr hava koulunda tehlikesizce kullanlabilmelidir. Zemin kaplamalar ynlendirici nitelikte olmaldr. 3.1.7. Kent Mobilyalar Kent mobilyalar oturma banklar, aydnlatma lambalar, telefon kulbeleri, p kutular, bitki kasalar, gazete bfeleri, halka ak tuvaletler, otobs duraklar (bkz. El Kitab Blm 3.3.2) ve iaret/bilgilendirme levhalarn (bkz. El Kitab Blm 3.4) kapsamaktadr. Kent mobilyalarnn tasarm ve dzenlenmesinde uyulmas istenen genel kurallar TS 12576da u ekilde belirtilmitir:
1.8 - EHR MOBLYALARI VE DONANIMLARI 1.8.1 - ehir mobilyalar ve donanmlar; trai kanalize ettiinden, yol aydnlatmasnda ve bilgilendirmede, yn belirtme veya dinlenmede imknlar sunduundan, bu donanmlar uygun yerlerde kullanlmal ve yeterli iaretlemelerle zrllerin hareketlerine engel olmayacak ekilde yerletirilmelidir. 1.8.2 - ehir mobilyalarndan; telefon kabinleri, sat bfeleri, bilet sat, gazete, ttn, iek sat kulbeleri, dondurmaclar ile yangn musluu, p ve posta kutular, oturma banklar vb. mobilyalar yaya yolunda hareket ynnde engel tekil etmeyecek ekide yerletirilmeli ve iaretlendirilmelidir (ekil 43 - El kitab ekil 3.42). 1.8.3 - Yaya yoluna knt yapan lokanta, pastahane vb. dkknlarn gnelikleri, emsiyelikler, oturma yerleri veya alanlar ile yaptlar ve sanat eserleri zrllerin hareketinde engel tekil etmemelidir. 1.8.4 - Yaya yollarnda, daralma ve dar geitten kanlmaldr. 1.8.5 - Engeller etrafnda grme zrller iin dokunulur ve kontras renkli iaretler yaplmas gerekiyorsa bunlarn ykseklikleri 70 cmden az yaplmamaldr. 1.8.6 - 2,20 m ve daha alak olan merdiven altlar kapatlmaldr (ekil 43 - El kitab ekil 3.42). 1.8.7 - Yrme dorultusundaki her beklenmeyen engel, kontras renkler veya doku farkllklar kullanarak iaretlenmelidir. 1.8.8 - ehir mobilyalar keskin ve kntl kenarlarndan arndrlm olmaldr. 1.8.9 - Ba kurtarma mesafesi 220 cmden yksek yaplmaldr (ekil 43 - El kitab ekil 3.42). (TS 12576)

40

ekil 3.42. Yaya yolunda ba kurtarma ykseklii. ller cmdir. (TS 12576 ekil 43 deitirilerek) Ayrca; - Yzey kaplamalarnda doku farkllamas yaratlarak donatlarn konumlar zellikle grme engelliler iin tanmlanmaldr. - Kent mobilyalarnn rengi seilirken alglanmalarnn kolay olmas iin evresi ile ztlk oluturacak renkler tercih edilmelidir. Dinlenme Alanlar BM (2004)te oturma banklar ile dzenlenmi dinlenme alanlar tm yayalar iin ancak zellikle hareket konusunda yetersizlikleri olanlar iin ok nemlidir. Bu alanlar tasarlanrken: Parklarda, rekreasyon alanlarnda, yaya geilerinde binalarn giri ve klarnda, dinlenme alanlar ana yaya yolunun dna yerletirilmelidir. Oturma banklar 100.00 m - 200.00 m gibi dzenli aralklarla yerletirilmelidir (ekil 3.43).

ekil 3.43. Dinlenme alanlarnn konumlandrlmas. ller mdir. (BM, 2004) Genel tuvaletlerin, telefonlarn yaknnda dinlenme-oturma alanlar konumlandrlmaldr. Dinlenme alanlarnda oturma banknn yannda tekerlekli sandalyeler iin mutlaka 1.20 mlik alan braklmaldr (ekil 3.44).

ekil 3.44. Oturma ceplerinin tasarm. ller mdir. (BM, 2004)

41

Bankn zeminden ykseklii 0.45 m, srt yaslama yerinin ykseklii 0.70 m olmaldr (ekil 3.45).

ekil 3.45. Dinlenme banknn ykseklii. ller mdir. (BM, 2004) Dinlenme alanlarndaki masalarn ykseklii 0.75 m ile 0.90 m arasnda olmal, btn ynlerden tekerlekli sandalyenin yaklaabilmesi iin masann altndaki minimum derinlik 0.60 m olmaldr (ekil 3.46).

ekil 3.46. Dinlenme banklarnn boyutlar. ller mdir. (BM, 2004) Halka Ak Telefonlar 1.9 - HALKA AIK TELEFON KULBELER Halka ak olarak yaplm olan ak veya kapal telefon kabinlerinden en az biri zrllere uygun olarak dzenlenmelidir (ekil 45 - El kitab ekil 3.47). - ehir merkezinde halka ak telefon kulbelerinin bulunduu yerlerde yer imkn msait ve yaya traine mni olmayacak yerlere zrl ve yallar iin dinlenme banklar konmaldr. - zrller iin tesis edilen ak veya kapal telefon kabini yaya traini aksatmayacak kolayca grlebilir ve ulalabilecek yerde olmaldr. Telefon kabininde, - Grme zrllerin kullanabilecei zellikte kabartma harf veya rakaml telefon aparat,

42

- Ar iitenler iin frekans ykseltici ses dmesi, - Kaps da alan telefon kabininde, tekerlekli sandalyeli zrllerin kullanabilecei yeterli alan ve telefon aparatn montaj ykseklii, - zrller iin alr kapanr oturma yeri, - Telefon aparat nnde bozuk para veya telefon rehberi koyulacak byklkte raf, - Kapatlm veya ak (fanus ekilli) telefon kabinleri, - Okuma seviyesinde uygun ve engellenmemi, okunakl bilgilendirme, - Ak telefonlarda engellenmemi alan, - Minimum engellenmemi ba kurtarma mesafesi 220 cm, olmaldr. (TS 12576)

ekil 3.47. Ak ve kapal telefonlara ait ller. ller cmdir. (TS 12576 ekil 45 deitirilerek)

43

Telefonlardan biri tekerlekli sandalye kullananlar, dieri iitme yetersizlii bulunanlar iin olmaldr. Ayrca, Telefon kabininin nnde, nden yaklama ve paralel yaklamay olanakl klmak iin 120 cm x 85 cmlik bir alan braklmaldr. Bozuk para atma/kart takma yeri 90 cm ve 120 cm arasnda eriilebilir bir ykseklikte olmaldr. Telefonun kablosu en az 75 cm uzunlukta olmaldr. Halka ak telefonlarn yerleri iaretlerle belirtilmelidir. p Kutular TS 12576da p kutular konusunda u ilkeler belirtilmitir: 1.11 - P KUTULARI p kutular yaya hareketine mani olmayacak ekilde yaya kaldrm kenarnda bordr tana en az 40 cm uzaklnda ve en az 90 cm, en ok 120 cm ykseklie monte edilmelidir (ekil 47 - El kitab ekil 3.48). (TS 12576)

ekil 3.48. p kutusu (TS 12576 ekil 47) Posta Kutular Posta kutular 0.90 m ve 1.20 m arasnda eriilebilir bir ykseklikte olmaldr/monte edilmelidir (ekil 3.49).

ekil 3.49. Posta kutular (BM, 2004)

44

emeler emelerin su iilecek blmleri yaklak 90 cm ykseklikte olmaldr/monte edilmelidir. emeler farkl yksekliklerde olabilir, tekerlekli sandalye kullananlar iin uygun ykseklik 85 cm iken, dier kullanclar iin yaklak 95 cm ykseklik uygundur (ekil 3.50).

ekil 3.50. emeler ve sebiller (London, 2007; BM, 2004)

Genel Tuvaletler 1.10 HALKA AIK TUVALETLER 1.10.1 - ehirde, zrller iin imar ynetmelikleri ile TS 8357ye gre yer stnde uygun yerlere, rahat ve kolay girili dz ayak kadn ve erkek en az 2 (iki) adet zrl tuvaleti olmaldr. 1.10.2 - zrllere ait tuvaletlerin kapsnda zrl iareti bulunmal ve gerektiinde dardan yardm istenebilmesi iin ieride yardm butonu bulunmaldr (ekil 46 - El kitab ekil 3.51). 1.10.3 - Yer stnde olan bu tuvaletlerin etraf iek, aa, resim ve sanat eserleri ile sslenmelidir.

45

1.10.4 - zrller iin tuvaletler ekil 46 - El kitab ekil 3.51deki gibi tuvalet ve lavabo blmleri ayn hacimde ve dier tuvaletlerden mstakil olmaldr. 1.10.5 - Tuvalet kaps darya doru almal ve kap zerinde zrl iareti ile kap kilidi dardan alabilecek ekilde olmaldr. Kap yanndaki butonla tuvaletin girilmez veya bo olduunu gsteren yazl kl ve sesli bilgilendirme iaretini gsteren levha ve ses sinyali kap zerinde grlebilir yerde olmaldr (ekil 46 - El kitab ekil 3.51). (TS 12576)

ekil 3.51. Tuvalet ve lavabo blmlerinin ayn hacimde olmas (TS 12576 ekil 46)

NOTLAR 1.40 m ykseklie kadar monte edilmi donatlar/mobilyalar kabul edilebilir, ancak daha yksek olanlar yenilenmelidir. Yaya ve tat blgeleri arasnda, peyzaj elemanlarnn yer ald eritler iki alan arasnda tampon grevi yapmaktadr. Kent mobilyalar bu eritlere konumlandrlabilir.

46

3.2. Binalar
Binalarn girileri ve bina ii yatay ve dey dolam elemanlar ile ilgili yapsal dzenlemeler TS 9111 zrl nsanlarn kamet Edecei Binalarn Dzenlenmesi Kurallarnda aklanmtr. Buna gre engellilerin yap ilerinde tam ulaabilirlie erimesi bu standardn yerinde uygulanabilmesi ile mmkndr. Uluslararas standardlarda da TS 9111 standardna uygun l ve kurallar benimsenmitir. Bu alma kapsamnda bina girii, rampa ve sahanlklar ile giri kaplar ile ilgili dzenlemeler TS 9111 ve dier uluslararas kaynaklardan yararlanarak aklanmtr. rnek olarak ADA (Americans with Disabilties Act Standarts for Accessible Design, 1994) erevesinde nerilen dzenlemelerde bir yap giriinin ulalabilir olmas iin gereklilikler aadaki gibi zetlenmitir. (a) Ulalabilir giri: Her bina giriinde toplu tam duraklarndan, yolcu indirme alanlarndan, zel otopark alanlarndan ve yakn evreye balant salayan kaldrmlar, yaya yollar yaya geitleri ve ulalabilir gzerghtan ve bir binalar grubu iindeki yaplarn ulalabilir girilerinden, binalarn en az bir giriine engelsiz ulam ve giri olana salanmaldr. Ulalabilir gzergh tm noktalarnda en az 92 cm eninde olmaldr. Bu gzergh zerinde rampalar kullanlyor ise bunlarn eimi 1:12 (%8) den fazla olmamaldr. 15 cmden daha yksee kan rampalarn her iki yannda korkuluk dzenlemelidir. Korkuluklar rampa yzeyinden 86.5 cm kadar olmaldr. Rampalarn kenarlarnda kenar korumalar en az 5 cm ykseklikte dnlmelidir.

ekil 3.52. (a) Ulalabilir giri alternatieri (http://www.ada.gov/business/ accessiblemtg.htm) (b) Ulalabilir alternatif giri: Binalarn ana girilerinin ulalabilir olarak dzenlenmesine dikkat edilmelidir. Engellilerin de herkesin kulland bu girileri kullanmas tercih edilmelidir. Buna karn eer mecburen alternatif ulalabilir giriler kullanlacak ise, bu girilerin tabelalar ile ulalabilir gzergh zerinde iaretlenerek ynlendirilmeleri salanmaldr. Bu ulalabilir giri kaps nnde yeterli manevra alannn olmas, kapnn ulalabilirlik dzenlemelerine uygun olmas gerekmektedir. Ulalabilir olmayan girilerden bu alternatif girie ynlendirici tabelalar dzenlenmeli ve bu girilerin her zaman ak olmas salanmaldr.

47

ekil 3.52. (b) (devam) Ulalabilir giri alternatieri (http://www.ada.gov/business/ accessiblemtg.htm) (c) zellikle grme engelli ya da az gren kullanclarn sadece ulalabilir girii deil ana girileri de kullanacaklar gzden karlmamaldr. Bununla ilgili olarak her giri yolu zerinde ykseklii 2030 mm den alak olan aydnlatma eleman ya da sarkan tabela vb. donat bulunmamaldr. Alak tabelalar vb. gibi nesnelerin, beyaz bastonla fark edilmesine olanak verecek yksekliklerde olmasna ve yry yolunu engellememesine dikkat edilmelidir. Kot fark oluturan merdivenlerde korkuluk dzenlemesi ihmal edilmemelidir. Rampalarn genilii en az en 91.5 cm olmaldr.

ekil 3.52. (c) (devam) Ulalabilir giri alternatieri (http://www.ada.gov/business/ accessiblemtg.htm)

48

ADA (Americans with Disabilties Act Standarts for Accessible Design, 1994) erevesinde bir yap iindeki ulalabilir yol ve dzenlemeleri aadaki gibi zetlenmitir. (a) Bina ii yatay dolamn ulalabilir olmas iin binaya yaklaan ulalabilir gzerghlarn sahip olmas gerekli zelliklerin hepsi geerlidir. Koridorlarda odalarda bina ii kot farkllklarnda mutlaka ulalabilir gzergh genilii salanmal ve rampa dzenlemeleri yaplmaldr. Kaplar nnde manevra genilikleri ile ortak kullanlan telefon, ATM gibi cihazlarn nlerinde kullanm alanlar dnlmelidir. zellikle grme engelli ya da az gren kullanclarn sadece ulalabilir giriten deil ana girilerden de yapya ulaacaklar gzden karlmamaldr. Bununla ilgili olarak yukardan veya kenardan uzanan objelerle ilgili dzenlemeler dikkatlerden kamamaldr.

ekil 3.53. (a) Ulalabilir bina ii dzenlemeler zeti (http://www.ada.gov/business/ accessiblemtg.htm) (b) Bina iindeki ulalabilir gzergh ile ulalan tuvalet ve lavabolarn olduu yerlerde engellilerin gereksinimlerine uygun tuvalet dzenlemesi dnlmelidir.

ekil 3.53. (b) Ulalabilir bina ii dzenlemeler zeti (http://www.ada.gov/business/ accessiblemtg.htm)

49

(c) Bina iinde gerekletirilecek eylemlerin cinsine gre tm katlmclarn itirak edebilmesine uygun dzenlemeler ilgili standardlar erevesinde kontrol edilerek salanmaldr. rnek olarak en az 92 cm eninde bir tekerlekli sandalye boluu braklmal ve buna ulaan gzergh zerinde en az 152.5 cm apnda bir dn alan salayan manevra yapma alan dnlmelidir.

ekil 3.53. (c) Ulalabilir bina ii dzenlemeler zeti (http://www.ada.gov/business/ accessiblemtg.htm)

3.2.1. Bina girileri Binalarn girileri ile ilgili olarak TS 12576da aadaki noktalara dikkat ekilmitir. 1.7 - TCAR, DAR KAMU BNALARI LE MESKEN BNALARI ANA GRLER Tm ticar idar kamu binalar ile mesken binalar ana girileri yaya kaldrmndan itibaren engelsiz olmaldr. Bina girii nnde geni giri sahanl bulunmaldr. Bina girii kaygan olmayan sert malzemeden yaplmal ve iyi aydnlatlmaldr 1.7.1 -Tm ticar ve kamu binasnda en az bir ana giri zrller iin kullanlr olmaldr. 1.7.1.1 - Mesken binalarna girileri TS 9111e uygun olmaldr. 1.7.2- Kamu ve ticar bina girileri merdivenli olmas halinde zrllerin kullanabilecei eimde rampa yaplmaldr. Rampalarn banda ve sonunda ayr dokuda sahanlk bulunmaldr. Rampa ve sahanlklarla ilgili l ve eimler TS 9111 de verilmitir. 1.7.1 - Kamu binalaryla ticar bina girilerinde zrllerin kullanaca giri ve klar uygun iaret veya sembolle belirtilmelidir (TS 12576 )

50

ekil 3.54. Bina girii dzenlemesi (http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/ barrierefreies_ bauen/de/handbuch.shtml) TS 9111 zrl nsanlarn kamet Edecei Binalarn Dzenlenmesi Kurallar standardnda daha ayrntlandrarak yaplarn ana girilerinde olmas gerekli rampa sahanlk ve kap girileri ile ilgili dzenlemeler aadaki biimde aklanmtr. 1.4-RAMPALAR Farkl seviyelerdeki yerler birbirine rampalarla balanmaldr. Rampa yzeyleri sert, tabii, kaymaz ve dzgn olmaldr. 1.4.1- Eim Bina girilerine yakn rampalar 1/12 (yaklak 5) den daha dik olmamaldr. Rampalarn uzunluunun 6000 mm den fazla olmamas tavsiye edilir. 1/15 ve 1/12 (yaklak 4 ve 5) arasndaki eim iin rampa uzunluu en fazla 10000 mm olmaldr. Rampalar ve ona yakn yerlerin st kapal deilse; suyun yrme yzeylerine birikmesini nleyecek ekilde eim verilmelidir (ekil 3.57). 1.4.2- Kenar Korumas (Koruma Bordr) Tekerlekli sandalye kullanan zrller iin rampalarn korunmasz tarafna en az 50 mm yksekliinde koruma bordr denmelidir (ekil 4 - El kitab ekil 3.55). 1.4.3- Sahanlklar Rampalarn banda ve sonunda sahanlklar bulunmaldr. Sahanlklar aadaki zeliklerde olmaldr. Genelde sahanln en az genilii, rampann en geni yeri kadar olmaldr. Eimi 1/20 ve 1/12 arasnda (yaklak 3 ve 5) olan her rampada genilii en az 1000 mm x 1200 mm olan bir sahanlk bulunmaldr. Rampa sahanlkta yn deitiriyorsa, sahanlk en az 1525 mm x 1525 mm olmaldr. Sahanlkta kap girii varsa, kap nndeki blge tekerlekli sandalye kullanan kiinin manevra yapmasna imkan verecek boyutta olmaldr (Tekerlekli sandalye manevra lleri Ek A da verilmitir). Grme zrller iin sahanlklar rampa ile zt renkli olabilir. (TS 9111 )

51

ekil 3.55. Rampalarda kenar bordr (TS 9111 ekil 4 )

TS 9111e gre trabzan ve korkuluklarn zellikleri aadaki gibi tanmlanm ve takip eden ekillerle rneklenmitir. 1.4.4-Trabzanlar Rampa yatay uzunluu 1830 mmden uzun veya rampa ykseklii 150 mmden fazla ise rampann her iki tarafnda trabzan bulunmaldr (ekil 3.57). Trabzanlar aadaki zeliklerde olmaldr. Trabzanlar rampann balangcndan en az 300 mm nce balamal ve bitiminden itibaren en az 300 mm devam etmelidir (ekil 3.57). Duvar ile trabzan aras mesafesi 38 mm olmaldr (ekil 5 - El kitab ekil 3.56). Trabzan bir girinti iine yerletirildiinde, girinti en fazla 75 mm derinlikte olmal ve trabzan zerinden en fazla 455 mm devam etmelidir (ekil 5d - El kitab ekil 3.56). Kpete kavrama yzeyi srekli olmal, trabzan babas veya dier engellerle kesintiye uramamaldr. Kpeteler kolayca tutulabilecek zellikte olmak zere farkl ekillerde biimlendirilebilir. Kpetelerin ap veya genilii 32 mm-38 mm arasnda olmaldr (ekil 5 - El kitab ekil 3.56). Kpetenin en st noktas rampa yzeyi zerinden 760 mm - 865 mm arasnda olmaldr (ekil 3.57). Trabzan, duvar veya trabzana bitiik dier yzeylerde knt ve przler olmamaldr. Grme zrller tarafndan kolayca fark edilebilmesi amacyla trabzan rengi yan duvar rengi ile farkllk gstermelidir. Trabzanlar dayanan bir kiinin vcut ktlesini ekebilecek ekilde duvara emniyetle tutturulmu olmaldr. (TS 9111)

52

ekil 3.56. Trabzanlar ile ilgili zellikler (TS 9111 ekil 5) TS 9111e gre giri ve giri kaps zellikleri aadaki gibi tanmlanm ve takip eden ekillerle rneklenmitir. 2.1- GR Giriin rahat ve tehlikesiz olmas iin, girite sahanlk dzenlenmeli (Madde 1.4.3) ve bina girii kaygan olmayan sert malzemeden yaplm olmaldr. Bina girii iyi aydnlatlmaldr. Bu hususa zellikle rampa ve dnlerde dikkat edilmelidir. 2.2- PASPAS Paspas sert tipte olmal ve zeminle ayn seviyeye gelecek ekilde bir girintiye oturtulmaldr. 2.3- POSTA KUTUSU Posta kutusu, ierden veya dardan (her iki taraftan da) ulalabilecek ekilde yerletirilmelidir. Posta kutusu kap zerinde bulunduunda kap en az 90 alabilmeli ve kutu yerden 750 mm ykseklikte olmaldr. 2.4- GR KAPISI Giri kaps, en az 915 mm genilikte olmaldr. Giri kaplarnda eik yaplmamaldr. Ancak eik yapma mecburiyeti varsa madde 3.2.1.6ya uygun olarak pahl yaplmaldr. D kaplar (menteeli normal) ama, 37,8 Nden fazla kuvvet gerektirmemelidir. Dner kaplardan kanlmaldr. Dner kap varsa mutlaka yannda normal bir kap bulunmaldr. (TS 9111)

53

ekil 3.57. Rampal sahanlkl bina girii rnei (izim: Can Gngr, 2009)

Binalarn girileri ile ilgili olarak TS 12576de, bina girilerinin hemzemin olmas ile ilgili olarak u dzenlemelere yer verilmitir.

54

1.7.4 - Yaya kaldrmndan binalara dorudan girite, bina inaat snr yaya yolu ile snr tekil ediyorsa, giriler dzayak olmaldr. Yaya kaldrmnn eimi tat yoluna doru olmaldr. 1.7.5 - Bina ana girilerinde yaya kaldrmnda, yaya yolunun zemin kaplamasndan ayr olarak 1,25 m x 1,25 m ebadnda grme zrllerce alglanabilir dokuda ayr bir zemin kaplamas kullanlmaldr. 1.7.6- Bina ana girii bahe iinde ise, bahe kaps ve bina ana girii nnde zrller iin yol zemin kaplamasndan ayr dokuda ve en az 125 cm x 125 cm ebadnda zemin kaplamas yaplmaldr. Ayrca bahe balant yolu zerinde grme zrller iin 50 cm geniliinde ayr bir yrme eridi yaplmaldr (ekil 42 - El kitab ekil 3.58). 1.7.7- Bahe iindeki bina ana giriinde merdiven veya rampa yapma mecburiyeti varsa; bina ana giriinde bir sahanlk olmal ve ayrca merdiven veya rampay nceden belirleyecek, merdiven ve rampann balang ve bitiminde zemin deme kaplamas esas zemin deme kaplamasndan ayr dokuda olmaldr (ekil 42 - El kitab ekil 3.58). 1.7.8- Bahe iindeki yol ile bina girileri iyi aydnlatlmaldr (ekil 42 - El kitab ekil 3.58). 1.7.8.1 - Yaya kaldrmlarnn binalarn garaj giriine rastlayan yerlerinde tat yolunu kenar eridinden 3 cm yksekte olacak ekilde alaltlmaldr. (TS 12576 )

ekil 3.58. Hemzemin girite ulalabilirlik dzenlemesi rnei (TS 12576 ekil 42 deitirilerek)

55

3.2.2. Bina i Yatay Dolam Binalarn i mekanlarnda kat ii yatay dolamla ilgili dzenlemeler de TS 9111 erevesinde tekerlekli sandalye gei genilikleri olarak Ek-A ksmnda belirtilmitir. Bunlar, takip eden ekillerde de ematik olarak ifade edilmitir. Bu dzenlemelerin bina iinde koridor hol ve odalarda uygulanmasyla tekerlekli sandalye kullanclarnn hizmetlere tam ulaabilirlii salanm olacaktr. EK A TEKERLEKL SANDALYE GE GENLKLER A.1 - TEKERLEKL SANDALYE N GEREKL ALAN Tekerlekli sandalye kullananlarn ou, bahe kaps ve benzeri yerlere nden gireceklerse, 760 mmlik net genilik gereklidir. Tekerlekli sandalye kullanan kii binaya yabancysa, trak oksa, ani ve seri hareketler gerekiyorsa, daha fazla genilik gereklidir. Bu durumda en az genilik 815 mm olmaldr. Bununla birlikte geilecek yerin derinlii 60 mmden fazla ise genilik en az 915 mm olmaldr (ekil A1- El kitab ekil 3.59). A.2 - YRMEDE KULLANILAN CHAZLAR N GEREKL ALAN Yrme zrller iin en az 815 mmlik net genilik yeterli ise de rahat bir yry iin, bu, en az 915 mm olmaldr. Aa doru geni bir ayla alan koltuk denekleri dar geitlerde tehlikelidir. Bu yzden btn zrller iin geitlerin geniliinin en az 915 mm olmas tavsiye edilir. A.3 - GE N GEREKL ALAN Vcuta salam kiilere klk giysileri iinde yrrken 815 mmlik bir genilik gereklidir. 815 mmye hem her iki taraftan kolun sallanma akl olan 51 mm hem de objelerle (engel ve/veya knt) veya dier yryenlerle uygun aklk mesafesi olan 25 mm (her iki taraftan) dahildir. Tekerlekli sandalye kullananlarla yrtme cihaz kullananlar iin ksa mesafelerde 815 mmlik genilik yeterlidir. Eer iki ynl gei varsa rahat bir trak iin 1625 mm gereklidir. Byle yerlerde genilik en az 1525 mm olmaldr. 1525 mmden daha dar olan yerlerde iki tekerlekli sandalye yan yana geemeyebilir (ekil A2- El kitab ekil 3.59). 1220 mmlik bir genilik, normal yryebilen bir kiinin yryemeyen veya ksmen yryebilen bir kii ile yan yana geebilmesi iin gerekli en az geniliktir (ekil A3- El kitab ekil 3.60). (TS 9111)

ekil 3.59. Tekerlekli sandalye kullananlarn geii iin gerekli genilikler. ller cmdir. (TS 9111 ekil A-1-2 deitirilerek)

56

ekil 3.60. Tekerlekli sandalye kullananlar iin gerekli alan lleri. ller cmdir. (TS 9111 ekil A-3-4 deitirilerek)

A.4 - TEKERLEKL SANDALYE DN ALANI Tekerlekli sandalyenin 180 dn iin gerekli genilik en az 1525 mmdir. Tekerlekli sandalye kullananlarn kolayca U dn yapabilmeleri iin gerekli alanlar ekil A 4, A 5a ve A 5b (El kitab 3.60 ve 3.61)de gsterilmitir. ekil A6 (El kitab ekil 3.62), kullancs yetikin bir erkek ile tekerlekli sandalye iin tipik boyutlar gstermektedir. (TS 9111)

ekil 3.61. Tekerlekli sandalye dn alan. ller cmdir. (TS 9111 ekil A-5a deitirilerek )

57

ekil 3.61. (devam) Tekerlekli sandalye dn alan. ller cmdir. (TS 9111 ekil A-5b deitirilerek)

ekil 3.62. Tekerlekli sandalye boyutlar. ller cmdir. (TS 9111 ekil A-6 deitirilerek)

A.5 - TEKERLEKL SANDALYE N NET ZEMN VEYA DEME ALANI A.5.1 - Boyut ve Yaklam Mesafesi Duran veya hareket eden bir tekerlekli sandalye iin gerekli net zemin veya deme alan 760x1220 mmdir (ekil A 7a - El kitab ekil 3.63). Bu alan paralel veya nden yaklam mesafesi iinde geerlidir (ekil A7b, ekil A7c - El kitab ekil 3.63). Tekerlekli sandalye kullananlar iin net deme veya zemin alan baz nesneler altnda gerekli olan diz alannn bir ksmn da kapsayabilir. (TS 9111)

58

ekil 3.63. Boyut ve yaklama mesafesi. ller cmdir. (TS 9111 ekil A-7 deitirilerek)

A.6 - TEKERLEKL SANDALYE ALANI LE NET MANEVRA ALANI (Dn Alan) LKS Bir tekerlekli sandalye iin net deme veya zemin alannn tamamen engelsiz bir kenar kullanm rotas veya dier tekerlekli sandalyenin net deme alan ile bitiik olabilir. Eer net deme alan (kullanm alan) bir ni iinde snrlanmsa veya dier bir deile tekerlekli sandalyeyi tamamen veya ksmen iine alacak ekilde taraftan snrlamsa manevra aklna yaplacak ilave ekil A8 - El kitab ekil 3.64de gsterildii gibi olmaldr. A.7 - NDEN YAKLAIM Net deme mesafesi nesnelere sadece nden yaklama msaade ettiinde nden yaklam iin msaade edilen yerden ykseklik en fazla 1220 mm, en az 380 mm olmaldr (ekil A9a - El kitab ekil 3.65). nden yaklam iin msaade edilen en fazla ykseklik bir engelin stnde olduunda aklklar ekil A9b, (El kitab ekil 3.65)de gsterildii gibi olmaldr. A.8 - YANDAN YAKLAIM Net deme mesafesi tekerlekli sandalye kullanan kiiye paralel yaklama msaade ettiinde, yandan yaklam ykseklii yerden en fazla 1370 mm, en az 230 mm olmaldr (ekil A10a, ekil A 10b - El kitab ekil 3.66). Yandan yaklamda bir engel sz konusu ise aklklar ekil A10c (El kitab ekil 3.66de gsterildii gibi olmaldr. (TS 9111)

59

ekil 3.64. Ni ii yanama mesafeleri. ller cmdir. (TS 9111 ekil A-8 deitirilerek)

ekil 3.65. nden yanama mesafesi. ller cmdir. (TS 9111 ekil A-9 deitirilerek)

60

ekil 3.66. Nesne zerinden yanama mesafesi. ller cmdir. (TS 9111 ekil A-10 deitirilerek)

Kaplar ile ilgili dzenlemelere ilikin blmde, TS 9111de kap lleri ve niteliklerine deinilmektedir. 3.2 - KAPILAR 3.2.1 - Kap zelikleri 3.2.1.1 Yerleim Kolay alabilmesi amacyla kaplar, koridor eksenine dik olarak almaldr. 3.2.1.2 - Kap Yerlerinin Belirgin Hale Getirilmesi Grme bozukluu olan kiilerin kaplar grebilmesi iin, kap ve kasas bitiik duvar ile farkl renkte olmaldr. Camdan yaplm veya cam taklm kaplar, gz seviyesinin biraz altnda renkli bir bant veya ereve ile iaretlenmelidir. Grme zrllere odalar tanmada kolaylk salamak amacyla, kap zerine kabartma olarak yazlacak ve yerden ykseklii kap kolu hizasnda olan harf veya rakamlar Madde 2.5.3.2.3de belirtilenlere uygun olmaldr. 3.2.1.3-Genilik Kap 90 aldnda kap net genilii en az 815 mm olmaldr (ekil 17 - El kitab ekil 3.67). Aklk derinlii 610 mmden fazla olduunda genilikler Ek Ada verilmitir. (TS 9111) Kaplar ve eikler ile ilgili daha detayl bilgiler TS 9111 zrl nsanlarn kamet Edecei Binalarn Dzenlenmesi Kurallarnn ilgili blmlerinde incelenmitir.

61

ekil 3.67. Kap gei mesafeleri. ller cmdir. (TS 9111 ekil 17 deitirilerek)

Bina ii yatay dolam ile ilgili olarak TS 9111de bina blmlerinin dzenlenmesi kurallar belli standardlar ile belirlenerek bunlarn yaplarn i dolamlarnda ulalabilirliin tam olarak salanabilmesi iin gerekli olduu ifade edilmitir. lgili ekiller ile de ayrntlandrlmaya allmtr.

4 - BNA BLMLERNN DZENLENMES KURALLARI Bina ii ulamnda sk sk farkl dzenlemelere gidilmemeli, donatlar sabit tutulmaldr. Gereksiz girinti ve kntlardan kanlmaldr. Yaplmas mecburi olan girinti veya kntlarn (kolon vb.) keleri yuvarlatlmaldr. Ba stnde bulunan engeller, yerden en az 2030 mm ykseklikte yer almaldr (ekil 24 - El kitab ekil 3.68). 4.1 - SRKLASYON ALANLARI-KORDORLAR, HOLLER Bina iindeki koridorlarn engelsiz net akl en az 815 mm olmaldr. Koridor geniliklerine bal olarak dn (manevra) ekilleri rnekleri ekil 25 ve ekil 26 (El kitab ekil 3.69)da verilmitir. Sirklasyon alanlarndaki veya engel bulunan yerlerdeki tekerlekli sandalye kullanan veya yrme zrl olan kiilerin gei genilikleri ve tekerlekli sandalye iin gerekli manevra alanlar ve aklklar Ek Ada verilmitir. Sirklasyon alanlarnda duvara monte edilmi uygun ykseklikte tutunma bantlar bulunmaldr. Sirklasyon alanlarnda kullanlacak radyatrlerde, dar kenarl dkm veya elik panel radyotr seilmelidir. (TS 9111)

62

ekil 3.68. Engellere ait ykseklikler. ller cmdir. (TS 9111 ekil 24 deitirilerek)

63

ekil 3.69. Bina iindeki engelsiz koridorlara ait ller. ller cmdir. (TS 9111 ekil 26 deitirilerek)

64

ekil 3.69. (devam) Bina iindeki engelsiz koridorlara ait ller. ller cmdir. (TS 9111 ekil 26 deitirilerek)

65

ekil 3.69. (devam) Bina iindeki engelsiz koridorlara ait ller. ller cmdir. (TS 9111 ekil 26 deitirilerek)

66

3.2.3. Bina i Dikey Dolam Binalarn iindeki katlar aras dey dolam elemanlar olarak rampa, asansr ve merdivenler saylabilir. Tekerlekli sandalye kullanan engellilerin kattaki yatay dolamnn ulalabilir olarak salanmas iin gerekli dzenlemelerin, dey dolamda salanmamas durumunda, sunulan hizmet ve eylemlerden tam yararlanabilmeleri sz konusu olamaz. Yrme zorluu eken ya da grme engelliler iin ise merdivenlerin gerekli dzenlemeler ile tasarlanmas nemlidir. Asansrler ve merdiven asansrleri de bu kapsamda TS 9111de yaplmas gerekli grlen dzenlemelere gre tasarlanmaldr. lgili dzenlemeler aadaki gibi belirlenmitir.

2.5- ASANSRLER Asansr ilemleri otomatik olmaldr. Her kabin yk sfrken 13 mm toleransla kat seviyesinde durabilmelidir. 2.5.1- Kabin n Asansr kabini nnde, kullanm amacna uygun yeterli alan braklmaldr (rnein, 8 kiilik asansr nnde en az 1525 mm x 1525 mmlik bir alan yeterlidir) (ekil 6a - El kitab ekil 3.70). 2.5.2- Kabin i Kabin tekerlekli sandalye kullananlar iin; tekerlekli sandalye kabin iine girebilecek, kontrole erimek iin manevra yapabilecek ekilde olmaldr. Kabin ii boyutlar ekil 6b, (El kitab ekil 3.70)de gsterilmitir. Kabin iinde, yerden 850 mm - 900 mm ykseklikte tutunma bantlar olmaldr (ekil 7 El kitab ekil 3.71). Kabin zemini tutan hallarla kapl olmamaldr. Kabin iinde telefon bulundurulmas ve alr-kapanr kk bir oturma yeri bulunmas tavsiye edilir. Kabin iinde Madde 3.2.1.5de belirtilen koruyucu plakalar dnlmelidir. (TS 9111)

ekil 3.70. Asansrlere ait ller. ller cmdir. (TS 9111 ekil 6a deitirilerek)

67

ekil 3.70. (devam) Asansrlere ait ller. ller cmdir. (TS 9111 ekil 6b deitirilerek)

ekil 3.70. (devam) Asansrlere ait ller. ller cmdir. (ADA nerisi)

ekil 3.71. Kabin ii ller. ller cmdir. (TS 9111 ekil 7 deitirilerek)

68

2.5.3 - Kumandalar (Kontrol Dmeleri) (ekil 8 - El kitab ekil 3.72, ekil 9 - El kitab ekil 3.73) 2.5.3.1 - Kabin D Kontroller 2.5.3.1.1 - Otomatik Ama Kapama Cihaz Otomatik asansrlerde otomatik ama-kapama cihaz 125 mm ile 735 mm ykseklik arasnda, kapdan geen bir engel karsnda harekete geecek ekilde dzenlenmelidir (ekil 8 - El kitab ekil 3.72). Bu cihaz en az 20 saniye etkin kalmaldr. 2.5.3.1.2 - arma Dmeleri arma ileminin yapld ve armaya cevap alnd dmelerden grnmelidir. arma dmelerinin orta noktas yerden 1065 mm ykseklikte olmaldr. arma dmelerinin en kk boyutu en az 19 mm olmaldr. Yukar k gsteren dme stte olmaldr (ekil 8 - El kitab ekil 3.72). 2.5.3.1.3 - Asansr ni-kn Gsteren Dmeler Her asansr kabininin giriine armaya hangi kabinin cevap verdiini gsteren grlr ve duyulur bir sinyal konmaldr. Ses sinyali yukar ynde bir defa, aa ynde iki defa ses vermelidir. Grme sinyalleri u artlar salamaldr. ni-k gsteren dmelerin orta noktas yerden en az 1830 mm ykseklikte olmaldr. Grme elemanlarnn en kk boyutu en az 63 mm olmaldr. Sinyaller arma dmelerinin yaknndan grlebilmelidir. 2.5.3.2 - Kabin i Kontroller 2.5.3.2.1 - Kontrol Panelleri Kontrol panelleri aadaki zelliklerde olmaldr. Asansr kaps allarna gre, kontrol paneli yerleim alternatieri ekil 9a ve ekil 9b (El kitab ekil 3.73)de verilmitir 2.5.3.2.2 - Kontrol Paneli Dmeleri Kontrol paneli dmelerinin, en kk boyutu en az 19 mm olmaldr. Dmeler kabartma, dzgn ve aralkl olmaldr. Dmeler ekil 9c (El kitab ekil 3.73)de grld gibi bir sra iinde dzenlenmeli ve soldan saa okunmaldr. Asansrde tehlike alarm (acil durum sinyali) olmas tavsiye edilir. Tehlike alarm sadece ses ile snrl olmamal, acil durumlarda kullanlmak zere hem grsel hem de kabartma yaz ile hazrlanmaldr (ekil 9c - El kitab ekil 3.73). 2.5.3.2.3 - Dokunulur ve Grlr Kontrol ndikatrleri Btn kontrol dmeleri, standard alfabetik karakterli harer, arabik veya italik karakterli numaralar ile kabartma olarak veya ekil-9c (El kitab ekil 3.73)de gsterildii gibi standard sembollere gre yaplmaldr. Kabartma karakterler ve semboller aadaki zelliklere uygun olmaldr. Harer ve rakamlarn genilik-ykseklik oran 3:5 ve 1:1 arasnda olmaldr.

69

Karakter ve semboller bulunduklar zeminle zt renkli olmaldr. Ak renkli karakterler koyu zemin zerinde, koyu renkli karakterler ak zemin zerinde olmaldr. Karakterler, semboller en az 0,8 mm kabarklkta olmaldr. Kabartma rakam ve numaralar byk harf karekterinde olmaldr. Kabartma karakter veya semboller en az 16 mm ykseklikte olmal ancak 51 mmden byk olmamaldr. Ana giri katnn arma dmesi, kat dzenlemelerinin solunda, kabartma bir yldzla belirtilmelidir (ekil 9c - El kitab ekil 3.73). Kontrol dmeleri iin btn kabartma dzenlemeler, kullanacaklar dmenin hemen solunda olmaldr. 2.5.3.2.4 - Duyulur Kontrol ndikatrleri Kabin iinde katlar belirten sesli bir sistem de bulunmaldr. Kabin katlardan geerken veya durduunda ilgili dme yanmal ve ses sistemi harekete gemelidir. Ses 20 desibelden az, frekans da 1500 Hzden fazla olmamaldr. Ses sinyali yerine otomatik anons cihaz da kullanlabilir. 2.5.3.2.5 -Ykseklik Kabartma btn kat dmeleri, yandan yaklamlarda yerden en fazla 1370 mm, nden yaklamlarda yerden en fazla 1220 mm ykseklikte olmaldr. Acil durum alarm ve acil durma dmelerini kapsayan acil durum kontrolleri panelin en altnda gruplandrlmal ve orta izgi ykseklii yerden 890 mmden az olmamaldr (ekil 9d - El kitab ekil 3.73). 2.5.4 - Kaplar Asansr kaps otomatik veya foto-selli olmal ve net akl 915 mmden az olmamaldr (ekil 6 - El kitab ekil 3.70). (TS 9111)

ekil 3.72. Asansrler ile ilgili zellikler. ller cmdir. (TS 9111 ekil 8)

70

ekil 3.73. Asansrler ile ilgili zellikler (TS 9111 ekil 9)

TS 12576da 1.3.9. D Mekanlardaki Merdivenler ile ilgili olarak ayrlan blmde, i mekandaki merdivenlerle ilgili dzenlemelerden farkl olarak d mekan merdiven tutamak ve korkuluklarnn merdivenlerin son basamandan sonra en az 45 cm daha uzun olarak dzenlenmesi gerektii belirtilmitir. Tutamak ve korkuluklarn merdiven yzeyinden ykseklikleri 80-90 cm aras olarak d mekanda uygulanmas da nerilmektedir. D mekan merdivenlerinde iki tarafa korkuluk dzenlemesi yaplmas nerilmekte ve her bir korkuluk ve tutamak arasnn en fazla 180 cm olarak dzenlenmesi gerektii belirtilmektedir. D mekan merdivenlerinde merdivenlerin yanlarnda da su tahliye oluklar olmas gerekliliine de dikkat ekilmektedir. Bunlarla birlikte merdiven balangc ve sonlarnda 120 cm uzunluunda duyumsanabilir yzey kaplamas ile merdiven iaretlenmelidir.

71

Merdivenlerin bir k kolunun 180 cm zerinde bir ykseklie erimesinden sonra en az 200 metre uzunluunda bir sahanlkla trmana ara verilmesi gereklilii ve sahanlklarda ise yn deiimi sz konusu ise 180x180 cm boyutlarnda alan brakmak gereklilii de yine TS 12576da belirtilmektedir. Bunlarn dnda i mekan merdivenler ve merdiven asansrleri ile ilgili dzenlemeler TS 9111de aadaki gibi sralanmtr.

2.6 MERDVENLER Merdivenler, asansr veya rampann yannda ilave olarak bulunmaldr. Grme zrllerin kulland binalarda, merdivene yandan yaklalmasn salamak amacyla merdiven yry istikametine dik olarak konmaldr. Bu yaplamyorsa, uygun malzeme ve donanmlarla merdiven balangc ok iyi belirtilmelidir. 2.6.1 - Basamaklar Basamaklar merdiven tasarmnda derinlik ve ykseklik olarak birbirine uygun olmaldr (1 genilik + 2 rht = 600 mm). Basamak genilii yaklak 300 mm olmal, rhtlar 150 mmden daha yksek olmamaldr. Dme tehlikesini azaltmak iin ak ve kntl ulu basamak tasarmndan kanlmaldr (ekil 10 - El kitab ekil 3.74). Basamak ucu yuvarlatldnda yarap 13 mmden byk olmamaldr. Basamak ykseklii eimli olduunda, eimin alt taraf yatay yzeyle en az 60lik a yapmaldr. Eim knts 38 mmden fazla olmamaldr (ekil 11 - El kitab ekil 3.74). Grme bozukluu olan insanlar iin, bir kat merdiven basamaklarnn, alt ve st basamaklarnda veya sahanlklar arasnda veya her basaman n kenarnda farkl renkler kullanlmaldr. 2.6.2 - Sahanlklar Uzun ve dik merdivenler 8-10 basamakta bir sahanlkla kesilmelidir (ekil 12 - El kitab ekil 3.75). Sahanlklar Madde 1.4.3te belirtilenlere uygun olmaldr. 2.6.3 - Trabzanlar Merdivenin her iki yannda trabzan bulunmaldr. Trabzanlar aadaki zeliklerde olmaldr. Trabzanlarn balama ve biti uzunluklar ekil 13 (El kitab ekil 3.76)de verilmitir. Duvar ile trabzan aras mesafesi 38 mm olmaldr (ekil 5 - El kitab ekil 3.56). Trabzan bir girinti iine yerletirildiinde girinti en fazla 75 mm derinlikte olmal ve trabzan zerinden en fazla 455 mm devam etmelidir (ekil 5d - El kitab ekil 3.56). Kpete srekli olmal, trabzan babas veya dier engellerle kesilmemelidir. Trabzanlar kolayca tutulabilecek zelikte olmak zere farkl ekillerde biimlendirilebilir. ap veya genilii 32 mm-38 mm arasnda olmaldr (ekil 5 - El kitab ekil 3.56). Kpete en st noktas zeminden 1000 mm, basamak zerinden 850 mm ykseklikte olmaldr (ekil 13 - El kitab ekil 3.76). Trabzan ve duvar ve trabzana bitiik dier yzeylerde knt ve przler olmamaldr. Grme zrller tarafndan kolayca fark edilebilmesi amacyla trabzan rengi yan duvar rengi ile farkllk gstermelidir. Trabzanlar dayanan bir kiinin vcut ktlesini ekebilecek ekilde duvara emniyetle tutturulmu olmaldr. (TS 9111)

72

ekil 3.74. Basamaklar ile ilgili zellikler. ller cmdir. (TS 9111 ekil 10, ekil 11 deitirilerek)

ekil 3.75. Merdivenler ile ilgili zellikler. ller cmdir. (TS 9111 ekil 12 deitirilerek)

73

ekil 3.76. Merdivenler ile ilgili zellikler (TS 9111 ekil 13 deitirilerek) TS 9111de merdiven asansr ile ilgili ksa bir bilgi verilmitir. 2.7 - MERDVEN ASANSR Binalara merdiven ve asansrlerin dnda merdiven basamaklar zerinde yer alan merdiven asansr denilen bir sistem kurulabilir (ekil 14, El kitab ekil 3.77). Merdiven asansr, var olan merdiven basamann demesi zerine oturtulmas ile meydana getirilebilir. Merdiven asansrnn aa-yukar doru hareketi kk bir elektrikli motor, zincir veya gl bir halat yardmyla salanabilir. Kullanmda dikkat edilecek husus, yer seimi, balang ve biti noktalarnn belirlenmesi olmaldr. (TS 9111)

74

Facility Accessibility Design Standards, City Of London, Canada, 2007 elektronik dkmannda, dey platform ykselticilere rnek olarak aadaki tipte elemanlar gsterilmitir. Platform ykselticileri yerine dier dzenlemelerin yaplarak yaplarn girilerinde ulalabilirliin salanmas tercih edilmekle birlikte, buna imkan olmamas durumunda bunlarn kullanlmas nerilmektedir. Bunlarn kullanlaca i ve d merdivenler ve sahanlklarn, ulalabilir bir gzergh zerinde konumlandrlmas, uygun iaretlemeler ile belirtilmesi ve yardm almadan hizmet verebilme yeterliliinde olmas gerektiinin alt izilmitir. Platform ykselticisinin taban alannn 890x1525 mm den kk olmamas, ak kenarlarda korkuluklarn bulunmas gerektii ve acil durumda karlkl bina ii bir gvenlikle balantl olmas da nerilmektedir (ekil 14- El kitab ekil 3.77).

ekil 3.77. Merdiven asansr ve platform ykseltici rnei (Facility Accessibility Design Standards, City of London, Canada, 2007)

75

3.3. Toplu Tama Hizmetleri

Bugne dek lkemizde eitli belediyeler tarafndan zrllerin ulamna ynelik olarak mevcut otobslerin uyarlanmas veya zrllere uygun tasarlanm yeni otobslerin alnarak sefere konulmas seenekleri denenmitir. Ancak duraklara eriimde yaanan sorunlar, bu hizmetlerin yeterince duyurulamamas ve zrllerin farkl yerleme kesimlerinde ikamet etmesi gibi nedenlerle kullanm skl istenilen dzeyde olamamtr. Bu durum karsnda belediyeler ya bu seferleri kaldrmak ya da azaltmak yolunu semilerdir. 3.3.1. Tatlar Yerel ynetimlerin denetimindeki tm toplu tam tatlar ve ehir ii servis tatlarnn zrllerin yardmc ara ve gereleriyle rahatlkla eriebilecekleri biimde donatlmas, dier bir ifade ile tata eriebilirliin salanmas ve tat ile durak ve kaldrm yzeyleri arasndaki kot farkllklarnn giderilmesi gerekmektedir. Kentii toplu tamdan otobs rnek olarak incelendiinde, otobs kaplarnn dzenlenmesinde unlar nerilir: En az 90 cm geniliinde olmas, Dk tabanl basamak bulunmas, Basamak yzeyinin kaymaz malzemeden olmas, Tutamak bulunmas, Tanabilir rampa veya kapya monte edilmi hidrolik kaldra bulunmas gerekmektedir. Otobslerde ayrca, Dier yolcularn ini-binilerine engel olmayacak biimde, yolculua uygun konumda bir tekerlekli sandalye yeri ayrlmas, necek yolcular iin salanan inme uyar dmelerinin uygun bir orannn otobs i tabanndan 90-120 cm aras ykseklikte konumlandrlmas ve Braille aklamal olmas nerilir. Bu neriler birok lkede standardlar erevesinde uygulamadadr. Otobs rampalar kullanm yeri ve maliyetlerine gre balca tr olabilir. Bunlar: El kontroll tanabilir rampa: Otobs iinde tanr ve gerek duyulduunda istenilen pozisyonda yerletirilip kullanlabilir. El kontroll katlanabilir rampa: Bu rampa katlanabilir zelliktedir; herhangi bir kimse tarafndan katlanabilir. Elektrikli rampa: Bu rampa elektrikle altrlr, rampa eimi ve ykseklii konuma gre ayarlanabilir.

76

Fotoraf 3.1. Katlanabilir rampa (www.undp.org.af/)

Fotoraf 3.2. Tanabilir rampa, tutamak ve kendisine ayrlan yerde bir tekerlekli sandalyeli (ZDA, 2008)

77

ekil 3.78. Otobs kapsna monte edilebilen hidrolik kaldra (www.undp.org.af/)

Fotoraf 3.3. Kaldra araclyla yksek tabanl yolcu otobsne eriim (ZDA, 2008)

78

ekil 3.79. Otobs iinde tekerlekli sandalye (www.undp.org.af/) Austos 2003te Avrupa Komisyonuna ye lkelerde yrrle giren ehir i ve ehirler Aras Otobs Talimatnamesi (2001/85/EC), yeni hizmete girecek olan kentii otobslerin tam ulalabilir olmasn ngrmektedir. Babakanlk zrller daresi Bakanlnca aslndan eviri olarak yaynlanan Herkes in Ulalabilirliin yiletirilmesi: rnek Uygulama Rehberinde sz konusu Talimatnameye uygun otobsler alnana kadar, mevcut otobslerde hangi nlemlerin alnaca (4.1.1 Yryebilen zrllere Ynelik nlemler) ve tam ulalabilir otobslerin tasarm gereksinimleri (4.1.2 Tekerlekli Sandalye Kullanclarna Ynelik nlemler) belirtilmektedir. Bu nlemler aada verilmektedir. Yryebilen zrllere Ynelik nlemler; Grme Bozukluu Olan Kiiler in Basamak kenarlarnda iaretlemeler (sar ve siyah zikzakl iaretler), Zt renkli tutamaklar ve tutunma destekleri, Zt renkli zil dmeleri, Sesli duyurular anonslar (bir sonraki istasyon ... veya son istasyon . gibi), Otobs duraklarnda servis numaralarn ve gidilecek yerleri bildiren sesli uyarlar (bkz; 3.3.1.), lk koltuun yannda rehber kpek iin yeterli bo alan, Yryebilen zrller in: basamak ykseklii 120 mm ile 200 mm arasnda ve basamaklardan her biri eit ykseklikte (+/- 10 mm), Koltuklar arasndaki gei genilii; koltuk yksekliinin 900 mm olduu durumlarda en az 450 mm (COLITRAH tarafndan tercihen 550 mm nerilmektedir), koltuk yksekliinin 1400 mm olduu durumlarda 550 mm,

79

Tutamaklar ve tutunma destekleri arasndaki mesafe en fazla 1050 mm (COLITRAH tarafndan minimum 1000 mm nerilmektedir), Zil dmeleri, oturan yolcunun kalkmadan ulaabilecei konumda olmaldr, En az 650 mm genilikte bo alana sahip n koltuklar. Bu koltuklar hareket gl eken yolcularn bacaklarn uzatarak oturmasna ve kolay ini bini yapmalarna olanak salar. itme Bozukluu Olan Kiiler in; Grsel uyarlar (Duracak uyars gibi), Bir sonraki istasyon adnn grsel olarak verilmesi Genel olarak btn zemin kaymaz malzeme ile kaplanm olmal, btn giri ve klar iyi aydnlatlm ve gerekli yerlere tutamaklar sabitlenmi olmaldr. Tekerlekli Sandalye Kullanclarna Ynelik nlemler Giriten tekerlekli sandalye iin ayrlm alana kadar minimum 750 mm, tercihen 800 mm veya daha fazla gei genilii, Aka iaretlenmi, engelsiz bir zeminde manevra iin yeterli ve boyutlar en az 1300 mm x 750 mm olan tekerlekli sandalye alan, Tekerlekli sandalyeli yolcunun, otobsn gidi ynnn tersine oturmas daha gvenlidir. Tekerlekli sandalyeli yolcunun yaslanabilecei, ykseklii 350 mmden 1400 mmye kadar olan bir yzey olmaldr. Koltuk boluunun bir tarafnda yaklak 900 mm yksekliinde yatay, alp kapanabilen bir kol destek yeri olmal ve zil dmesi kolay ulalabilir bir konumda bulunmaldr. Dk tabanl otobslerde tekerlekli sandalye ile kullancsnn emniyet altna alnmasna gerek grlmemektedir. (ZDA, 2008) 3.3.2. Bekleme, Aktarma, ndirme-Bindirme Yerleri hava yolu tesislerinde bekleme, aktarma, indirme-bindirme yerleri ulam alt yaps ve ulam sistemine gre duraklar, istasyonlar, terminaller ve iskelelerdir. Bu tesislere hem erime, hem de bu tesislerin kullanm alanlarnn engelsiz ve eriilebilirlik ilkelerine uygun olmas gerekmektedir. Bu tesisler engellilerin gereksinimlerini karlayacak biimde, engelsiz mekan olarak planlanmal ve dzenlenmelidir.

80

3.3.2.1. Duraklar 1.4 - DURAKLAR 1.4.1 - zrllerin, eriilmesi gereken yerlere en ksa, rahat, gvenli olarak otobs, zel / ticar vasta ve rayl tama aralar ile gitmeleri salanmaldr. zrllerin aralara binecei / inecei yerlerde; 1.4.1.1 - Tm duraklar, zrller dahil herkesin kullanabilecei ekilde dzenlenmelidir. 1.4.1.2 - zrllerin bu duraklara kolay, engelsiz ve bamsz olarak eriebilmeleri salanmaldr. 1.4.1.3 - Bu duraklarn yerleri basit, kolay, anlalabilir ve belli bir uzaklktan grlebilir olmaldr. 1.4.1.4 - Duraklardaki btn iln, reklm ve bilgilendirme tabellar keskin kenarl ve sivri keli olmamaldr. 1.4.3 - Otobs Duraklar Duraklarn, tat yol seviyesi otobsn st basamana gre farkl ykseklikte olmas tekerlekli sandalye kullananlar ile dier zrllerin inme/binmelerinde nemli bir engel olduundan; otobs duraklar zrllerin de kullanlabilecei ekilde tasarlanmaldr. 1.4.3.1 - Otobs duraklar TS 11783e uygun olmal ve duraklarda dier vastalarn geebilmeleri iin yeterli trak eridi braklmaldr. 1.4.3.2 - Merdivenli otobslerin iindeki dolam alanlar geni ve asansrl girie ve ka sahip olmaldr. 1.4.3.3 - zrllerin, duraklarda otobse rahat inip binmeleri iin, durak ksm, tat yolundan 20 cm rampa ile ykseltilmeli ve 30 cm demeye sahip otobse kolay giri salanmaldr (ekil 32 - El kitab ekil 3.80). (TS 12576)

81

ekil 3.80. Otobs duranda ykseltilmi kaldrm ve otobs (TS 12576 ekil 32 deitirilerek)

Fotoraf 3.4. Basit (el kontroll) rampa uygulama rnei (ZDA, 2008) 1.4.3.4 - Duraklarda zrller iin oturma bank ve bankn uygun yerlerinde oturma barlar, tekerlekli sandalye alan ve d etkenlere kar korumal olmaldr (ekil 33- El kitab ekil 3.81). (TS 12576)

82

ekil 3.81. Ulalabilirlie gre dzenlenmi otobs dura rnei (TS 12576 ekil 33 deitirilerek)

1.4.3.5 - Otobs duraklarnda toplu tam vastalar haricindeki tatlarn durma ve park etmeleri, tat yolu sathnda dey ve kaplama st iaretlerle yasaklanmaldr. 1.4.3.6 - Otobs duraklarnda, durak boyunca bisiklet yolu, tat yoluna kmayp durak arkasndan duraa 200 cmlik mesafe braklarak gemelidir. zrl ve yaya iin bisiklet yoluna, yaya kaldrmndan duraklara geite dikkat ve yaya gei iaretleri konmaldr (ekil 34- El kitab ekil 3.82). (TS 12576)

83

ekil 3.82. Bisiklet yolunun otobs durandan geii (TS 12576 ekil 34 deitirilerek)

1.4.4 - zel/Ticar Tat nme/Binme Yeri Tat yollarnda; zrller iin de yeterli sayda, tata inme/binme yerleri yaplmaldr. Bu yerlerde standard zrl ikaz trak iareti levhalar kullanlmal, yanl kullanmaya engel olan yol ve trak iaretleri kullanlmamaldr. Ayrca, yaya yolu rampas ve yol seviyesinde k yeri yaplmaldr. - Taksi duraklarnda, ehir merkezlerinin gerekli yerlerinde zrllerin inme/binmeleri iin yer ayrlmal ve bu alanlarda yaya yolu ve tat yolu kenar kotu ile edzey olmaldr (ekil 35- El kitab ekil 3.83). (TS 12576)

ekil 3.83. Taksi duraklarnda zrller iin indirme/bindirme yeri ve park yeri (TS 12576 ekil 35 deitirilerek)

84

3.3.2.2. stasyonlar Kentii rayl toplu tam hizmeti gren, otobs ve tramvaya gre daha yksek kapasiteli metro, haf rayl sistem (HRS) veya funikuler rnei olarak stanbulda bulunan Tnelin istasyonlar da TS 12576da duraklar kapsamnda ele alnmtr.

1.4.2 - Rayl Tama Duraklar Tramvay, metro ve tren duraklar belli bir mesafeden grlebilir olmaldr. zrllerin bu toplu tam aralarna engelsiz, bamsz olarak, bakalarna ihtiya duymadan inip/ binmeleri iin vagon kaps ile pltform ayn seviyede bulunmal veya otomatik rampal giriler olmaldr. Giri / k sathlarnda kaymay nleyen dzgn deme kaplamalar kullanlmaldr. (TS 12576)

Fotoraf 3.5. stasyon ve terminal girilerinde klavuz iz ve yn deitirme gesi kullanm rnei

85

Fotoraf 3.6. stasyon ve terminallerde klavuz iz ve ynlendirme gesi rnei (Naniopoulos, 1999)

Fotoraf 3.7. Peronda uyarc genin dzenlenmesi rnei (Naniopoulos, 1999)

86

Fotoraf 3.8. Metro vb. kentsel rayl sistem istasyonlarnda duyumsanabilir yzeylerle engellilerin ynlendirilmesi

stasyon, terminal ve iskele gibi toplu tam tesislerinde bilet sat yerlerinin aadaki zelliklere sahip olmas gerekmektedir: Tekerlekli sandalye kullanclar ve ksa boylu insanlar iin 75 85 cm masa yksekliine sahip ayr bir banko bulundurulmal veya bilet gielerinden bir ksm alaltlabilen gie masasna (banko) sahip olmaldr. Tekerlekli sandalye kullananlarnn bankoya tam yaklaarak biletini alabilmesi iin, gienin bilet alana dnk d cephesi altnda yeterli diz boluu braklmaldr. Bilet sat grevlisi ile bilet alan arasnda gvenlik penceresinin bulunduu yerlerde ayr bir grme blmesi bulunmaldr. Ayakta durmakta glk eken yolcularn destek alabilecei trabzanlar veya destek tutamaklar bulunmaldr. Gie st aydnlatmalar 250 lx aydnlatma dzeyinde olmaldr.

87

Fotoraf 3.9. Alaltlabilen bilet giesi rnei (DfT, TScot, 2008)

Fotoraf 3.10. stasyon ve terminallerde grme ve iitme engelliler iin bilgi noktas dzenleme rnei (DfT, TScot, 2008)

88

Fotoraf 3.11. Braille alfabeli, dokunarak iletilen sesli uyarc (DfT, TScot, 2008)

Fotoraf 3.12. stasyon ve terminallerde engelli tuvaleti rnei (DfT, TScot, 2008)

89

3.4. Bilgilendirme, aretleme ve Duyumsanabilir (Hissedilebilir) Yzey

3.4.1. Bilgilendirme ve aretleme Ynlendirici iaret ve donanmlar kaldrm, yaya geidi bina girii, ulam amal bekleme, indi-bindi alanlar (durak, istasyon, terminal, iskele vb.), merdivenler gibi yatay ve yanal dzlemlerde ve duvar, pano, direk gibi dey dzlemlerde yer alabilirler. Bunlar yatay ve yanal dzlemlerde yer alan farkl kabartma biimleri ile yrnen mekanda deiik uyarlar bildiren deme malzemesini ierir. TS 12576da konuyla ilgili u genel ilkelere yer verilmektedir;

1.12. ARETLER ehir iindeki yollarda; okunakl, anlalabilir ve grlebilir iaretler karayollar standard trak iaretlerine uygun olarak yaplmaldr. Bu iaretler; - Tehlike uyar, - Trak tanzim, - Bilgi, - Durma ve park etme, iaretleri olup, iaretlerde, nemli kavaklardaki ve kavaklar arasndaki youn yaya geitlerinde, grme zrller iin ses ilvesi yaplmaldr. 1.12.1- aretlemeler Yaya geidindeki iaretler basit, kolay anlalabilir ve uzaktan grlebilir olmaldr. Bu iaretlemeler, - Basit ve ak semboll, - Zemin rengi ile kontrast tezat/aykr renkte, - Uluslararas standardlara uygun renkte (TS 7248 ISO 3864) emniyet ve gvenlik iin yeil/beyaz, uyar/tehlike riski iin sar/siyah, yasaklama, durma, tehlike ve acil iin krmz/ beyaz, bilgilendirme iin mavi/beyaz renkte, - Kolayca grnr yerde, yeterli seviyede aydnlatlm olmaldr. 1.12.1.1 - zrllere Ait aretler ve Pikdogramlar zrller iin uluslararas zrl iareti kullanlmal, bu iarete bal olarak tehlike, uyar, bilgi ve durak/park etme gibi dier iaretler uygulanmaldr (ekil 48- El kitab ekil 3.84). (TS 12576)

90

ekil 3.84. zrllere ait iaretler (TS 12576 ekil 48 deitirilerek)

91

1.12.1.2- Bakm ve Onarm lerinde iaretleme Yaya ve tat yollarnda yaplan bakm ve onarm ilerinde zrlleri nceden uyaracak ekilde TS 12254e uygun olarak iaretleme yaplmaldr (Bu iaretlemeler; yatay ve dey iaretleriyle k ve ses iaretleridir). 1.12.1.3 -Yaya Kaldrmdaki Dey aretlerdeki Tasarm aret direkleri ve levhalar zrlleri engelleyici olmamal, direk zerindeki iaretler grlebilir ve ynlendirici olmaldr. 1.12.1.3.1 - Trak younluu ok veya az olan ana yollarda, ana yolu kesen yan yollarn (cadde ve sokak) ana yola k az blgesinde tm yayalarn gvenli bir ekilde kardan karya gemelerini salamak ve ara srclerin bu yan yollara girmelerinde uyarlmas iin 50 cm geniliinde karo parke tatan yaya geii anlamnda srcnn durmas iin dur veya ikaz eridi yaplmaldr. 1.12.2 - Bilgilendirme iaretleri Bilgilendirme iaretleri; grlebilir, duyulabilir ve dokunulabilir bilginin verilmesinde kullanlan yaz ve semboller okunabilir, anlalabilir olmaldr. Okuma uzaklna ve yayann hzna bal olarak sembol ve harerin byklkleri, kullanlan renkler ve iaretin hangi ykseklie monte edilecei ve evrede konulaca yer aadaki maddelere gre olmaldr. 1.12.2.1 -Gr Hatt Bilgininin yer almasnn gerekli olduu dnlen ykseklik; uzun/ksa boylu ve bunlarn arasndaki kiiler iin ak bir gr hatt olacak sekide dzenlenmelidir (ekil 50- El kitab ekil 3.85). 1.12.2.2 - Grme As inde Okuma Uzakl Grme as iinde okuma uzakl ve yaz bykl ekil 51-El kitab ekil 3.86de verilen deerlere uymaldr. (TS 12576)

ekil 3.85. Gr Hatt (TS 12576 ekil 50 deitirilerek)

92

ekil 3.86. Grme uzaklna gre istenen yaz bykl (ller mmdir) (TS 12576 ekil 51)

1.12.3 - Bilgilendirme Sembolleri Bilgilendirme iaret ve sembollerinin kolay anlalmas iin; klasik renkler kullanlmaldr (bu renkler, yeil-beyaz emniyet, sar-siyah riskli, krmz-beyaz tehlike ve mavi-beyaz acil bilgilendirme iin kullanlr). - Metin ve semboller zemin ile zt renkte olmaldr. - Dokunsal okuma iin bilgilendirme iaretleri kabartmal olmaldr, -Sembollerde, harf yerine resim kullanlmaldr. - Grme zrlleri bilgilendirme iin umum yerlerde duyulabilir ses veya kabartma semboller veya iri punto kullanlmaldr. - Bilgilendirme sembolleri ve sergileme gz seviyesinde olmaldr. 1.12.3.1- Sembollerin tasarm mmkn olduu kadar basit olmal ve mesajn anlam ile dorudan ilgili olmayan ayrntlara yer verilmemelidir. 1.12.3.2- Yaya yolunda bulunan donatlarn bilgilendirme sembolleri TS 4802deki bilgi verici iaretlere uygun olmaldr. 1.12.3.3 - Dokunulabilir ve Grlebilir Bilgilendirme aret ve Semboller Grme zrllerin grlebilir bilgiyi kullanmalar zor olduundan, bilgi ve iaretlerin dokunarak kavranabilir veya hissedilebilir olarak yaplmas gereklidir. Bu bilgilendirme iaretlerinde kabartma harf, say, zor iitenler iin bilginin sesinin kuvvetlendirilmesi ve yrme zemininde ise yer dokusundan ayr olarak yrme eritleri ve/veya oklar olabilir (ekil 53- El kitab ekil 3.87). itme zrller iin bilgi grlr olmaldr. (TS 12576)

93

ekil 3.87. Kabartmal harf, say, ekil, zeminde ok, doku deiimi (b1):TSde verilen (b2,b3): nerilen (TS 12576 ekil 53 deitirilerek)

1.12.3.4 - Toplu Tam Duraklarnda Bilgilendirme aret ve Sembolleri 1.12.3.4.1 - Duran hangi toplu tam aracna ait olduu, aracn gzergh numaras ile gzergh ve duran adn belirten okunakl levha ile yanp snen k her durakta olmaldr. 1.12.3.4.2 - Kapal durakta duvardaki bilgilendirme panosu gz hizasnda ve dokunsal okuma yksekliinde; iri puntolu harer kabartmal ehir haritas, gzergh pln, toplu tam arac tarifesi gibi bilgiler bulunmaldr. - Duraktaki bilgilendirme panosunda, toplu tam aralarnn gzergh pln ve bu duraa en yakn taksi dura ile nemli telefon numaralar bulunmaldr. - Durakta bulunan ehir haritas renkli olarak blgelere ayrlm olmal, haritada ana caddeler, nemli kamu binalar, ticaret merkezleri, sportif alanlar, cami, hastahane ve postahane gibi binalar gsterilmeli ve ayrca haritann yannda kabartmal yaz ile lejand bulunmaldr. - Duraktan birden fazla toplu tam arac geiyorsa, bunlarn gzerglar ayr ayr gzergh plannda gsterilmelidir. - Duraktaki gzergh plnnda duran yeri, okla gsterilmelidir. Gzergh zerindeki dier toplu tam gzerghlar ile aktarma yaplabilecek duraklar varsa bu duraklar da gzergh plnnda gsterilmelidir. (El kitab Fotoraf 3.13)

94

1.12.3.4.3 - Durak; otobs, haf rayl ve metro gibi toplu tam aralarndan hangisine aitse onun sembol bulunmal, duraktan birden fazla eitli toplu tam aralar geiyorsa, o toplu tam aralarnn sembolleri de bulunmaldr. Duraktaki panolarn keleri yuvarlatlm olmaldr. (TS 12576)

Fotoraf 3.13. Kabartmal ehir haritas (ZDA, 2008)

3.4.2. Duyumsanabilir (Hissedilebilir) Yzey Yukarda 3.4.1.de ynlendirici iaret ve donanmlarn yatay, yanal ve dey dzlemlerde yer alabilecei, yatay ve yanal dzlemlerde yer alanlarn farkl kabartma biimleri ile yrnen mekanda deiik uyarlar bildiren deme malzemesini ierdii belirtilmiti. Duyumsanabilir yatay ve yanal dzlemlerde ise bu yzeyin deme geleri ayn dzlemdeki dier demeden yzeyindeki doku ile farkllar. Bu deme ngilizcede dokunma ile duyumsamak (hissetmek) duyusu balamnda tactile (dokunsal; dokunulur) olarak adlandrlan deme gelerini kapsar. Grme engelliler veya ksmen grebilenlerin eriebilirliklerinde ve dolays ile kentsel mekan kullanmalarnda yrnen/kullanlan yzeyin ynlendirme iin duyumsanabilirlii (hissedilebilirlii) nemlidir. TS 12576da yrme eridi olarak nitelenen bu yzeyler ayakkab tabanndan veya beyaz baston (grme engelli bastonu) ile duyumsanabilmesi (hissedilebilmesi) nedeni ile Trkede geni anlamda duyumsanabilir (hissedilebilir) yzeyler olarak adlandrlabilir. Duyumsanabilir yzey engelsiz iz dzlemi iinde, bu dzlemin en nemli bileeni olarak yer alr. Duyumsanabilir yzeyler iin farkl lkelerde farkl malzeme, boyutlandrma ve deme kurallar uygulanmaktadr. Bu malzeme doal ta, beton, tula ve benzeri olabildii gibi, termoplastik malzeme olarak da denebilir. Bu uygulamalarda lkelerin veya blgelerin iklimsel, ulam ve trak dzenleme farkllklar olduu gibi, ortak evrensel standardlarn yeterince gelitirilmemi olmas da rol oynamaktadr.

95

zrller daresi Bakanlnn Ulatrma Bakanlar Avrupa Konferans yaynndan eviri olarak 2008 ylnda yaymlad Herkes in Ulalabilirliin yiletirilmesi: rnek Uygulama Rehberinde de belirtildii gibi birok lkede farkl trlerde duyumsanabilir (hissedilebilir) yzeyler gelitirilmi olup, hangi durumlarda bu tr dokulu yzeylerin kullanlmas gerektiini kararlatrmak iin Avrupa apnda bir antlamaya gereksinim duyulmakta ve bu tr malzemelerin retimi iin bir CEN standard gelitirilmektedir. Ayn yaynda lkeden lkeye farkllklar yannda tek bir lke snrlar iinde bile baz tutarszlklara rastlanabilmekte olduu; buna ramen gerekli grldnde bavurulabilecek rnek uygulama kriterlerinin mevcut olduu belirtilmekte, bu kriterler aklanmaktadr (ZDA, 2008). Ynlendirme iin tasarm grme engellilerin ulaabilirliini ve amalarna ilikin yn deitirmelerini salamak, engellemeler konusunda uyarmak iin tasarmlanm duyumsanabilir yzey malzemesini ve kentsel mekanlarn bu malzeme kullanlarak, ziksel evrenin dzenlenmesini de ierir. Bu dzenleme SN 521 500 Normunda belirtilen Yaya alanlarnda, dokunmayla alglanabilen ynlendirici iz, grme engellilerin ynlerini daha kolay bulmalarn salar. maddesine, yrrlkteki mevzuat gereklerine uygun olarak, engelli bireylerin ulaabilirliini arttracak biimde yaplmaldr. temel tr duyumsanabilir (hissedilebilir) yzey gesi unlardr: Yrme klavuz izi gesi: Ksaca klavuz iz olarak da ifade edilebilen bu iz yzeyinde klavuzlama dokusu olan karolar ile dzenlenir. Yn deitirme gesi: Yzeyinde yn deitirme noktasnda olunduunu bildirir doku olan karolar ile dzenlenir. Uyarc ge: Yzeyinde bir uyar veya engelleme (yrme ynnde var olan herhangi bir engel veya tehlike) ile karlaldn bildirir doku olan karolar ile dzenlenir. Klavuz izin genilii iin TS12576 en az 50 cm genilii ngrmektedir. BM (2004) Rehberinde 60 cm genilik nerilmektedir. Dier lkelerdeki uygulamalarda ise en az 80 cm genilik ngrlmektedir. Duyumsanabilir yzey dzgn, srekli, kaymaz ve her yerinde ayn olmaldr. Bitiik yzeyler ile edzlemde olmasna ramen farkl alglanmas gereken bu yzeyi farkllatrmak zere bitiik yzeyden farkl doku ve renk ile dzenlenmelidir. Klavuz izlerin (eritlerin) kesitii, Gzerghn farkl ynlere ayrld kesimde ayakkab taban ile dokunarak fark edilebilen (duyumsanabilir) yn deitirme alan duyumsanabilirlii arttrmak amac ile tercihen kauuk karolarla yaplandrlabilir. Yn deimelerinde kauuk karolarn akustik etkisi evreleyen yzey ile karlatrldnda hem dokunarak fark edilebilen hem de sesli uyar salayacaktr. Kauuk malzemeli yzey zellikle uyar amal duyumsanabilir yzey denmesinde nemli bir seenektir. Duyumsanabilir yzeyin kabartmal dokusu grme zrllerin ayakkab tabanndan alglanabilecek biim ve ykseklikte bir doku olmal, ancak dier yayalara, bu anlamda tekerlekli sandalye kullanclarna sorun karacak kadar yksek ve iri kabartmal bir doku olmamaldr. Bu dokulu yzey, ksmi gre sahip grme zrllerin yaklatklarnda

96

fark edebilmelerini salamak amac ile, hem evresindeki dier demeye zt renklerde, hem de sz konusu kimselerce fark edilir renk tonlarnda bir yzey olarak denmelidir. Klavuz izin yzey rengi, aada aklanan kontroll geitlerde kullanlan yzey renginden farkllatrmak amac ile, eer bu geitlerde krmz kullanld ise, krmzdan baka bir renk olmaldr. Duyumsanabilir yzey aada belirtilen kentsel mekanlarda uygulanabilir: kaldrmlar ve yrme iin ayrlm dier yzeyler yaya geitleri ve blnm yollarda yaya adalar terminal, istasyon ve duraklar merdivenler bahe girileri, bina girileri parklar otoparklar tuvalet, telefon kulbesi, bilgilendirme panosu gibi kullanmlara ynlendirme amac ile. Yrme klavuz izi gesi ve yn deitirme gesi ile denen yrme ve bilgilendirme yzeyleri kaldrmlar ve yrme iin ayrlm dier yzeyler; tuvalet, telefon kulbesi, bilgilendirme panosu gibi kullanmlara ynlendirme amac ile, bahe girilerinde, bina girilerinde, parklarda, otoparklarda ve ayrca terminal, istasyon gibi ulam yaplarnn i mekanlarnda da yer alrlar. Uyarc ge ile denen uyar yzeyleri, yaya geitlerinde, blnm yollarda yaya adalarnda, ayrca merdiven banda-sonunda, basamaklandrmada, terminal, istasyon ve duraklarda, toplu tam tatna indi-bindi noktalarnda tat kap almlarn belirlemek amacna uygun olarak denir. Yine uyarc ge engelleme bildirir uyarc ge olarak, grme zrlnn arpma olasl olan aydnlatma direi, posta kutusu, gazete kulbesi ve benzeri evresinde, bu engellemeyi bildirmek zere denir. Bu konuda TS 12576da yer alan ilke ve standardlar belli yorumlamalar ile aada yer almaktadr:

1.12.4 -Ynlendirme ve Uyarma aretlerinde Tekdzelik Grme zrller, yaya yolunda zellikle geni alanlarda kendilerini ynlendirmekte zorluk ektiklerinden kesiksiz kaldrmlar ve ykseltilmi engelsiz kenarlar, grme zrllere yol gsterici olmasna ramen tekerlekli sandalyeli zrller iin sakncal dzenleme olduundan, her zrl grubu iin yaya yolunda ortak kullanlabilir ynlendirme ve uyarma dzenlemesi yaplmaldr.

97

1.12.4.1 -Ynlendirme in Tasarm Kurallar 1.12.4.1.1 - Meydanlar, geni yaya kaldrmlar ve byk/geni holler gibi ak alanlarda grme zrlleri ynlendirmek iin yrme eridi yaplmaldr. Bu erit yol kaplamasndan farkl ve en az 50 cm geniliinde ayr dokuda yn gsteren beton plak ta kaplama malzemesi ve beyaz bastonla alglanabilecek ekilde yaplmaldr (ekil 57- El kitab ekil 3.88). 1.12.4.1.2 - Yaya yolu kaplamalar renkli ve ynlendirici beton ta plaklardan olmaldr. Renkli yzeyi dz betonta plakalarla yaya kaldrma estetik bir gzellik verilecek ekilde kaplanmal, bu kaplama iin ayr renkte ynlendirici karo ta plakalar ekil 57- El kitab ekil 3.88deki gibi yerletirilmelidir. Bu talarn derz aralklar yrmeyi rahatsz edici olmamal ve ta plakalarn bir birine olan kot fark 0,5 cmi gememelidir. (TS 12576)

ekil 3.88. Yaya yolunda yer kaplamas ile ynlendirme (TS 12576 ekil 57 deitirilerek)

1.12.4.1.3 - Kavaklarda, zrllerin serbest ve engellenmeden ynlendirilebilmeleri iin kavak ke ta ve emniyet eridi iindeki koruyucu (90 cm yksekliinde) babalarla belirlenmelidir. 1.12.4.1.4 - zrller ses, renk, aydnlatma ve doku yaps deitirilerek yaya yolunda ynlendirilmelidir.

98

1.12.4.1.5 - Sinyalli ve sinyalsiz tat yolu ve kavaklarda yaplan yaya geitlerinde yayalarn yanl kullanmn nlemek zere gidi ynn belirten ayr renkte (beyaz) ok iareti yaplmal, kavaklardaki yaya geitleri engelsiz, kullanm iin yaya kaldrm tat yoluna doru %2 eim alacak ekilde alaltlmal, yaya yolu kurbu emniyet eridi ve babalarla iaretlenmelidir. 1.12.4.1.6 - Tat yolunda veya kavaklarda geri ekilmi yer izgilerinde yayalarn yanl hareket etmemeleri ve yaya geidinde ynlendirilmeleri iin tehlike arz eden gerekli yerlere yer ikaz izgileri ile yaya korkuluklar yaplmaldr (ekil 60 - El kitab ekil 3.89). (TS 12576)

ekil 3.89. Yaya geidinde yaya korkuluu ve yer ikaz eritleri (a) Kavaklarda. ller cmdir. (TS 12576 ekil 60 deitirilerek)

99

ekil 3.89. (devam) Yaya geidinde yaya korkuluu ve yer ikaz eritleri (b) Rayl sistemli yollarda. ller cmdir. (TS 12576 ekil 60 deitirilerek)

1.12.4.2 - Uyarc aretleri zrller, yaya kaldrmndaki hareketleri srasnda, yaya yolunda engeller varsa, bu engellerden nce fark edilir iaret veya yol kaplamasndan ayr dokudaki renkli malzeme kaplamas ile uyarlmaldr. Ayrca, youn kullanlan yaya kaldrmnda zrller; - Ara sra meydana gelen daralmalarda, - Yolun tat yoluna doru fazla meyilinde, - Eiksiz ykseltilmi kenarlarda, - Hareket ynnde maksimum ykselme olan ksmn belirlenmesinde, - Kurplarn balangcndan bitiine kadar olan ksmnda, - Yollardaki parke kaplamasnn rengi, derzi ve aralklar nedeniyle, - Hareket ynnde yere apraz yerletirilmemi zgara aralklarnda, - Yaya yollarnn arzal olmalarnda, hareket ynnde fark edilir ekilde iaretlerle uyarlmaldr (ekil 61 - El kitab ekil 3.90). (TS 12576)

100

ekil 3.90. Yaya yolunda yapsal uyarlar-Uyarc yzey ile denmesi gereken kesim rnekleri. ller cmdir. (TS 12576 ekil 61 deitirilerek)

1.12.4.2.1 - Yaya yolu ve meydanlardaki yer zgaralar, p kutular, yangn musluklar, posta kutular, direkler, aalar, ieklik, dinlenme banklar gibi benzer engellerin zrlleri uyaracak ekilde etraf beton karo tala kaplanmal ve zrlleri uyaran yapsal yaptlar olarak dnlmelidir (ekil 62 - El kitab Fotoraf 3.14). (TS 12576)

101

Fotoraf 3.14. Nesnelere kar yaya yolu kaplamalar ile uyarma (www.raf.arkitera.com. tr) (TS 12576 ekil 62 deitirilerek)

1.12.4.2.2 - Yaya yolunu tayin eden bordr ta, hareket ynnde zrly uyaran yapt olduundan renkli ve grme zrller iin de hissedilir doku ve ykseklikte olmaldr. zrlleri yaya yolu kenarndaki nesnelere kar uyarc nitelikte, yaya yolunu belirleyen bordr tana paralel, renkli malzeme ile kaplamal emniyet eridi yaplmaldr. 1.12.4.2.3 - Merdiven ve rampa yerleri iin zrlye uyarlar vermenin yan sra yer iaretleme de yaplmaldr (ekil 64 - El kitab ekil 3.91). (TS 12576)

ekil 3.91. Merdiven ve rampada yer uyarc iaretleme (TS 12576 ekil 64 deitirilerek)

102

1.12.4.2.4 - Yaya yolu ve meydanlarda engeller grme zrlleri uyaracak ekilde yere 10 cm. geniliinde yol ayrc erit yaplmaldr. (bu konuda bkz Blm 3.1.1, ekil 3.13) 1.12.4.2.5 - Yaya yollar kenarndaki kesintilerden mmkn olduunca saknlmaldr. Kesinti olan yerlerin kaplamas zrlleri nceden uyaracak ekilde deiik yaya yolu renkli kaplama malzemesi ile kaplanmaldr. 1.12.4.2.6 - Refj balar veya koruyucu adalarn ularna uyarc olarak kl veya fosforlu trak iaretleri konulmaldr. (TS 12576) Duyumsanabilir yzey ve gelerine ilikin yurt dnda da bavurulan belli standardlar aadaki ekillerde yer almakta ve bu konuda baz fotoraar verilmektedir. Sras ile yrme klavuz izi gesi, yn deitirme gesi ve uyarc ge bu ekil ve fotoraarla aklanmaktadr: Yrme klavuz izini oluturan ge yzeyi birbirine kout kabartma ubuklarla dokuludur. Bu ubuklar yrme ynnde birbirine eklenerek, duyumsanabilir yzey olarak klavuzlamada sreklilik oluturur. Yrme klavuz iz gesine bir rnek aada Fotoraf 3.15te gsterilmektedir.

Fotoraf 3.15. Yrme klavuz iz gesi plak rnei

103

Fotoraf 3.16. Klavuz iz ve yn deitirme gesi uygulama rnei (www.raf.arkitera. com.tr/ urun_582)

ekil 3.92. Klavuz iz olarak duyumsanabilir yzey gesi plan ve proli. ller mmdir. (DfT, 2007)

104

ekil 3.93. Yrme klavuz iz gesi plakta doku boyutlar. ller mmdir. (DfT, 2007)

ekil 3.94. Klavuz izin dik al dnte yerletirilmesi. ller mmdir. (DfT, 2007)

105

ekil 3.95. Klavuz izin dik al olmayan dnte yerletirilmesi (DfT, 2007)

ekil 3.96. Otobs duranda klavuz iz ve indi-bindi alan (otobs kaps) uyarc ge demesi Yn deitirme gesi iin farkl lkelerde farkl uygulamalar bulunmaktadr. Bu uygulamalar incelendiinde u tr ge uygulamada kullanlmaktadr: birbirini izleyen yarm-kre kabarcklarla dokulu ge yarm kre kabarcklarn apraz dizilii ile dokulu ge kabartma ubuklar ile dokulu ge

106

Bunlardan ilk ikisinin yerletirilmesine rnek aada Fotoraf 3.17dedir. Kabartma ubuklar ile dokulu genin kullanlmasna rnek ise aada ekil 3.97 klavuz izin dik al dnte yerletirilmesinde verilmektedir.

ekil 3.97. Klavuz izde kabarckl yn deitirme gesi rnei

Yn deitirme gesi yarm-kre kabarcklarla dokuludur. Bu dokulu ge farkl ynlerdeki klavuz izlerin kesimesinde yer alr.

Fotoraf 3.17. Yn deitirme gesi (www.raf.com.tr/urun-582)

Uyarc ge tepesi kesik yarm-kre ve eliptik kabarcklarla dokuludur (ekil 3.98 ve ekil 3.99). Bu dokulu ge grme engelliye bu tr dokulu yzeyin ardnda yatayda veya deyde bir engel / engelleme olduunu bildirir.

107

ekil 3.98. stasyon vb. i mekan peron mahallinde uyarc ge plan ve proli. ller mmdir. (DfT, 2007)

ekil 3.99. D mekan (yolda) rayl sistem platformunda uyarc ge plan ve proli. ller mmdir. (DfT, 2007)

108

ekil 3.100. Toplu tam indi-bindi alannda uyarc ge

Fotoraf 3.18. stasyon peron kotunda uyarc ge

Fotoraf 3.19. Kentsel d mekan rayl toplu tam indi-bindi alannda uyarc ge

109

Kontroll (kl trak iaretli) yaya geitlerindeki uyarc duyumsanabilir yzey ile kontrolsz geitlerdeki yzeyin doku aynlna karn renklerinin farkl olmas birok lke uygulamasnda nerilmektedir. ngilterede genel kural olarak, kontroll geitleri uyar iin krmz; kontrolsz geitleri uyar iin sar tonunda duyumsanabilir yzey nerilmektedir (DfT, 2007).

ekil 3.101. Kaldrm dzeyine ykseltilmi platformdan (tat yolu) yaya geidinde uyarc ge (www.dft.gov.uk)

ekil 3.102. Kaldrm dzlemine ykseltilmi yaya geidi ve bu geide klavuz iz ile ynlendirme (Cambridge Pedestrian Plan-2000, Mass, ABD)

110

ekil 3.103. T- kavak yaya geidinde uyarc ge (DfT, 2007)

Fotoraf 3.20. Yaya geidinde uyarc ge (www.walkinginfo.org/pedsafe Peter Lagerwey)

111

ekil 3.104. Yaya geidinde yer alan, 200 cmden dar trak adasnda uyarc ge (DfT, 2007)

ekil 3.105. Yaya geidinde yer alan, 200 cmden geni trak adasnda uyarc ge (DfT, 2007)

Fotoraf 3.21. Basamak ncesi uyarc ge

112

4. YEREL YNETMLERCE KULLANILABLECEK KONTROL LSTELER

4.1. Uygulama Kontrol Listesi - Hata Giderici Saptamalar Listesi
HATA GDERC SAPTAMALAR LSTES (BM (United Nations), 2003) SORUN 1. Tekerlekli sandalye kullanclar Yol ve kaldrm arasndaki seviye farknn giderilmesi Genellikle basamaklandrma ile zlen byk ykselti farklar Dar mekanda hareket olana Dar kap aklklarndan ve yksek eiklerden gei Yksek nesne ve kontrol paneline uzanabilme Tuvaletlerde hareket olana 2. Zorlanarak yryebilen insanlar Zemin ykselti farkllklarn aabilme Hz gerektiren durumlarda hareket olana Rampa ve merdivenlerin kullanlmas Tuvaletlerde hareket olana Dar kap aklarndan ve yksek eiklerden gei Kaldrm kenar rampas, kaldrmda rampa, asansr ve platform kaldrac salayn Yayalarn kardan karya gei srelerini arttrn Otomatik kaplarn ve asansrlerin ak kalma srelerini arttrn Elle kavrayabilmek iin trabzan salayn Yeterince geni tuvaletler salayn Tutamaklar, banyo ve du otura salayn Yeterince geni akl olan ve eik ykseklii azaltlm olan hatta eik ykseklii olmayan geiler salayn Kaldrm kenar rampas yerletirin Geni kabin, asansr veya platform kaldrac salayn Gzergh ve mekan salayn Yeterince geni akl olan ve eik ykseklii azaltlm hatta eik ykseklii olmayan geiler salayn Kontrol paneli yksekliini drn Tutamaklar, banyo ve du otura yerletirin OLASI ZM (NLEM)

113

3. El veya kol kullanmnda zorlanan insanlar Ar kaplar amak Kap topuzlarnn kavranmas Musluklarn kavranmas 4. Grme Engelliler Yrme yzeyinde klavuz izler salayn Kaldrm kenarnda ykseklik ve dier dokunarak alglanabilen klavuz elemanlar kullann Basamak yerleri ile rampalar ve yn deiikliklerini dokunarak alglanabilen iaretleme eritleri salayn Engel etrafnda dokulu deme veya dokunarak alglanabilen iaretleme** eritleri salayn Sesli trak iaretleri kullann Sesli iaretler ve kabartma yazl haberleme dmesi salayn Duyulabilir alarm iaretleri salayn Trabzan ve kap tokmaklar etrafnda dokunarak alglanabilen iaretler salayn Parlak renkli iaretlerle engellerin tanmlanmasn salayn Ynlendirme iaretlerinde rahata okunabilen harer ve yeterince byk tabelalar salayn itilebilir trak iaretleri salayn Kap, trabzan ve iaretlerde kontrast renkler salayn Alarm iaretleri salayn Rahata grlebilir renkli iaretler ve trak iaretleri salayn Rahata okunan mesaj kullann, zellikle acil durumlar iin toplant salonlar ve telefon kulbelerinde endksiyon loplu donat yerletirin Yanp snen kl iaretler salayn Otomatik veya kolay alan kaplar kullann Kollu tip kap kolu kullannz Basma dmeli veya kollu musluk kullann

Yn bulma

Yry yolundaki engellerin anlalabilmesi Kardan karya gei Asansrlerde hareket olana Acil durumlarn kavranmas k kaplar ve basamaklarn yeri 5. Ksmen Grebilenler Yry yolundaki engellerin anlalabilmesi Yn bulma Kardan karya gei Acil durumlarda ve asansrlerde hareket olana Donatlarn yeri 6. itme Gl Olanlar Kardan karya gei Sesli mesaj, szl eviri gibi durumlar Kap sesini, asansr ve acil durum sesini duyamama ** duyumsanabilir yzey

114

4.2. Uygulama in Dorulama Listesi

UYGULAMA N DORULAMA LSTES (Kaplan, Ulvi, 2007; BM (United Nations), 2003ten uyarlanarak kullanlmtr.) G 1. ENGELLEMELER Gzerghtaki kntl (engelleyici) nesnelerin bulunabilmesi kolay m? Tm asl (ba st) engeller 2 m nin zerinde mi? Gzerghtaki engellemeler ksmi grme engelli tarafndan ayrt edilebiliyor mu? 2. ARETLEMELER Eriilebilir boluklar uluslararas sembollerle tanml m? Haritalar bilgilendirme panolar, duvar st iaretler 90 cmin zerinde mi? aretler basit ak kolay okunabilir mi? aretin rengi net ayrt edilebiliyor mu? aretlerin uyguland yzey parlamay nleyici mi? Grme engellilere ynelik yaz biimi bilgilendirmeye uygun mu? Harf byklkleri uzaklkla orantl m? 3. SOKAK MOBLYALARI Yayalarn rahat geiine engel olan sokak mobilyas var m? Dinlenme olanaklar Dzenli aralklarla dinlenme donatlar salanm m? Oturma gruplar ve banklarn yannda tekerlekli sandalye iin bitiik alan var m? Banklar 45-50 cm ykseklikte mi? Masalarn st noktas 90 cm mi? Masada diz boluklar 70 cm ykseklik, 85 cm genilik ve 60 cm derinlikte mi? Halk telefonlar En az bir telefon tekerlekli sandalye kullancs iin eriilebilir mi? En az bir telefon iitme engelliler iin donatlm m? Telefonlarda dokunarak anlamay salayan kabartlm numaralar var m? Telefonlarn kart girileri 120-140 cm ykseklikte mi yer alyor? B

115

Eriilebilir donatlar tanmlanm m? Posta kutular Posta kutularnn girii 120-140 cm ykseklikte mi yer alyor? emeler ve Sebiller Sebil ykseklii en fazla 90 cm ykseklikte mi? Kontrol paneli bir kez basarak kapatma kolayl salyor mu? 4. ZLER-GZERGH Gzergh engellerden arndrlm m? Gzerghta merdiven ya da basamaklar var m? Gzergh kolay fark edilir bir ekilde mi? Gzergh en az 90 cm genilikte mi? Yzey dz, przsz ve kaygan m? Altyap galeri girileri yaya yry gzergh dnda m? Gzerghta zgara yer alyor mu? Izgarada boluklar dar ve 13 mmden kk m? Gzergh bitkilendirilmi alandan havuzlar ve dier peyzaj elemanlarndan ayran bariyerler var m? Ykseltilmi gzerghn kenarlar korumal m? Kullanlan bitki eitlerinin yerleimi gzergha engel oluyor mu? Kullanlan bitki eitleri zararl m? Kullanlan bitki eitleri gzergh yzeyine zararl m? 5. YAYA GETLERNDEK RAMPALAR* Yaya geidi rampalar (ygr), yaya geitlerinde; daralan blgelerde; ulalabilir park alanlarnda; bina girilerinde yol yzeyi ve kaldrm seviyesi arasndaki fark aabilecek ekilde dzenlenmi mi? Yaya geidi rampalar sokaklarn kesitii kelerde bulunuyor mu? Yaya geidi rampalar sokan kar tarafndaki ygr ile kar karya m? Yaya geidi rampalar kolay alglanabiliyor mu? Yaya geidi rampalar kaldrm aknn allm izgileri dnda yer alyor mu? Yaya geidi rampalar eimi 1:12 mi? 6. YAYA GED Yaya geidi yol yzeyi engebesiz ve kaymay nleyici nitelikte mi? Yol yzeyinde yaya geidi kolay alglanabiliyor mu?

116

Yaya trak lambas kurulu mu? Trak lambalarnda iitilebilir ve grlebilir sinyal var m? En ksa zaman aral yava bir insann gemesine uygun mu? Basma dmesi ykseklii en fazla 120 cm mi? Trak adalar yol yzey kaldrmlarn blyor mu? En az blme genilii 150 cm mi? 7. PARKETME Eriilebilir park hizmeti var m? Eriilebilir park alan says yeterli mi? Belirtilen alan genilii yeterli mi? Kapal park alanlarnda eriilebilir asansr var m? Eriilebilir park alanlar bina girilerine 50 m yaknlkta m? Kapal parkta en az ykseklik 240 cm mi? Kkt rampalar ile eriilebilir park alanlar kenar ta rampas ile ilikili mi? Kkt yoksa park alanlar yaya yolundan farkllatrlm m? Eriilebilir park yerleri uluslararas eriilebilirlik iaretleri ile iaretlenmi mi? Eriilebilir park yerlerinin yanl ya da engelli olmayan kiiler tarafndan kullanlmamas iin yaptrmlar var m? Eriilebilir giriin 30 m uzana kadar 3.60 m genilikli ini yeri var m? ni yerinde kaldrm varsa kaldrm rampas yaya yoluna balanm m? Eer ini yerinde kaldrm yoksa grme engelliler iin uyar iareti var m? ni alan iaretlenmi mi? ni yerinden ana girie kadar eriilebilir yol var m? 8. RAMPALAR Merdiven ya da basamaklarn yannda btnleyici rampal yol var m? Rampa eimi %5 ten byk m? Rampa koula/gereksinime uyuyor mu? Rampalar 45 cm ye ykseliyor mu ya da her iki taraf korunakl m? Geni rampalarda ara trabzan salanm m? Rampann genilii en az 90 cm mi? Rampa kaygan olmayan bir yzeye sahip mi? Rampa engellerden arndrlm bir yzeye sahip mi? Rampann konumu kolayca alglanabiliyor mu?

117

9. ASANSRLER Asansre balanan bir gei yolu var m? Kap akl net 80 cm den daha fazla m? Asansr kabininin 3 tarafnda tutamak var m? Tutamak ykseklii 80-85 cm mi? Durma akl iin en fazla tolerans 20 mm mi? Kontrol paneli 90-120 cm aras ykseklikte monte edilmi mi? Kontrol dmesinde geni ve kabartlm dmeler salanm m? arma dmesi 90-120 cm ykseklikte yer alyor mu? Asansr kaps kolay alglanabiliyor mu? Acil iletiim sistemi sesli iletiim dnda kullanlabiliyor mu? letiim sistemindeki bilgiler engelliler tarafndan kullanlabiliyor mu? Kabartma yaz var m? Kap alma kapanma aral yeteri kadar uzun mu? 10. PLATFORM YKSELTCLER 11. MERDVEN BASAMAKLARI 12. PARMAKLIKLAR VE TRABZANLAR/TUTUNACAK YERLER 13. GRLER Binalara ilk giriler eriilebilir mi? Basamaksz ve merdivensiz giriler salanm m? ok blml binalarda eriilebilir giriler asansre eriime izin veriyor mu? Eriilebilir giriler net bir ekilde alglanabiliyor mu? Giri alannn boyutlar yeterli mi? Giri yzeyi kaygan olmayan ve dz bir malzeme ile mi kapl? Giri kaplar birbirinden bamsz alabiliyor mu? Kapnn net genilii en az 90 cm mi? *Yukarda yaya geidi rampalar (ygr) olarak belirtilen rampalar genelde kavaklarda; kaldrm kenar ta (kkt) rampalar olarak belirtilen rampalar ise kavak dndaki yaya geitlerinde yer alrlar. G: Grme engelliler B: Bedensel engelliler

118

KAYNAKLAR
ADA Standards for Accessible Design, Department of Justice, Code of Regulations, 1994. ADA and ABA Accessibility Guidelines, United States Access Board, 2004. BM, Accessibility for the Disabled A Design Manual for a Barrier Free Environment, United Nations, Department of Economic and Social Aairs, Division for Social Policy and Development, 2004. alayan Gm, D., Trkiyede zrller in Ulalabilirlik Mevzuat, Dosya 04, TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi, ss. 18-22, 2007. Goldsmith, S., Designing for the disabled. The new Paradigm, Architectural Press, Butterworth-Heinmann Linacre House, Jordan Hill, Oxford OX2 8DP, 1997. DIN 18024-01 Straen, Pltze, Wege, entliche Verkehrs- und Grnanlagen sowie Spielpltze, 1998. City Of London, Facility Accessibility Design Standards, Canada, 2007. Gngr, C., Alveri Merkezlerinin Engelliler in Eriebilirlik Standartlar Kapsamnda rdelenmesi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, Ankara, 2007. Kaplan, H., Kentsel Mekanlarn Eriebilirlii ve Okunaklln Salamada Kentsel Tasarmn Bir Bileeni Olarak Engelsiz Tasarm, Dosya 04, TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi, ss. 51-62, 2007. Kaplan, H., Ulvi, H., Engelsiz Tasarm: Anlam, erii ve Ankarada Gerekletirilen Bir Saha almasnn Sonular, Z-VER, cilt 4, say 1, ss883-910, 2007. Naniopoulos, A., European Approaches to Accessible Transport Systems, Japan Railway Transport Review, vol20, page 9-13,1999. kaynaa eriilebilecek web sitesi: sciencelinks.jp > ... >jpn railw transp rev. ZDA (Babakanlk zrller daresi Bakanl), Herkes in Ulalabilirliin yiletirilmesi: rnek Uygulama Rehberi, aslndan eviri, Babakanlk zrller daresi Bakanl, yayn no: 48, Ankara, 2008. TS 8146 ehirii Yol ve Meydan Aalandrma Kurallar. TS 9111 zrl nsanlarn kamet Edecei Binalarn Dzenlenmesi Kurallar. TS 12576 ehir i Yollar - zrl ve Yallar in Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapsal nlemler ve aretlemelerin Tasarm Kurallar.

119

http://www.access-board.gov/ http://www.access-board.gov/ada-aba/index.htm http://www.ada.gov/ http://www.ada.gov/stdspdf.htm http://www.ada.gov/business/accessiblemtg.htm http://www.dft.gov.uk Guidance On The Use Of Tactile Paving Surfaces, UK Department Of Transport. http://www.dft.gov.uk Inclusive Mobility, A Guide To Best Practice On Access To Pedestrian And Transport nfrastructure, Nov 2002. http://www.fhwa.dot.gov Designing Sidewalks And Trails For Access Best Practice Design Guide, Federal Highway Administration, US Dept Of Transportation. http://www.mencap.org.uk Good Signs: Improving Signs For People With A Learning Disability, Disability Rights Commission. http://nullbarriere.de/ http://products.ihs.com/Ohsis-SEO/441012.html. Designing For Accessibility, An Essential Guide For Public Buildings, Centre For Accessible Environments, England, 1999. http://rehabcouncil.nic.in/programmes/access_all.htm. Planning a barrier-free environment, Oces of the Chief Commissioner for Persons with disabilities, India. http://www.stadtentwicklung.berlin.de/ bauen/barrierefreies_bauen/de/handbuch. shtml http://www.un.org/esa/socdev/enable/designm/ http//www.undp.org.af/publications/key documents/2005_cdap_guidelines.pdf. Guidelines For Planning A Barrier-Free Environment: A Practical Manual To mprove Physical Accessibility n Afghanistan,Sophie Ferneeuw,March,2005. www.walkinginfo.org/pedsafe/downloads/pedsafe_ch5.pdf http://www.ozida.gov.tr/

120

Notlar

121

Notlar

122

Notlar

121

Notlar

122

Notlar