Вы находитесь на странице: 1из 298

www.ebooksbrasII.

org

Diario niino (1903-1921}
Lina Darrcio (1881-1922}
Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil

Fonic digiial.
Minisicrio da Culiura
Fundaao DIDLIOTECA NACIONAL
Dcariancnio Nacional do Livro
www.ln.lr
|Iii.//www.ln.lr/lilviriual/accrvo/|
CoyrigIi
Lina Darrcio

NDICE
O Auior 4
Noia Infornaiiva 6
DIFIO NTIMO 8
1900 10
1903 17
1904 25
1905 59
1906 112
1907 120
1908 123
1910 142
1911 163
1912 173
1913 175
1914 177
1915 180
1916 182
1917 191
1918 202
1919 212
1920 218
1921 220
CLAFA DOS ANJOS 224
Princira vcrsao inconlcia
1904

O Autor

LIma Barreto
NOME LITERRIO: DAFFETO, Lina.
NOME COMPLETO: DAFFETO, Afonso Hcnriqucs dc
Lina.
PSEUDNIMO: Fui dc Pina; Dr. Dogoloff; S. Holncs;
PIilcas Fogg.
NASCIMENTO: Fio dc Janciro, FJ, 13 dc naio dc 1881.
FALECIMENTO: Fio dc Janciro, FJ, 1 dc novcnlro dc
1922.
BIOGRAFIA
Fonancisia, cronisia. Fcz scus rinciros csiudos
cono inicrno no Liccu Poular Niicroicnsc, rcsiando,
aos alguns anos, cancs ara o Cinasio Nacional. En
1896, nairiculou-sc no Colcgio Paula Frciias,
frcqucniando o curso rcaraiorio Escola Poliiccnica,
ondc ingrcssou no ano scguinic. En 1903, ingrcssou na
Dircioria dc Ecdicnic da Sccrciaria dc Cucrra,
alandonando o curso dc cngcnIaria, assando a
susicniar a fanlia, ja quc scu ai cnlouqucccra c sua
nac Iavia falccido. En 1914, foi inicrnado cla rincira
vcz no Hoscio Nacional, or alcoolisno, scndo
aoscniado airavcs dc dccrcio rcsidcncial. Foi rcicrido
nas ronocs da Sccrciaria dc Cucrra or sua
ariiciaao, cono jurado, no julgancnio dos acusados
no cisodio dcnoninado "Prinavcra dc Sanguc" (1910},
quc condcnou os niliiarcs cnvolvidos no assassinaio dc
una csiudanic. En 1919, csicvc cla scgunda vcz
inicrnado no Ioscio. Candidaiou-sc duas vczcs a
ncnlro da Acadcnia Drasilcira dc Lciras; na rincira
vcz, scu cdido nao foi considcrado; na scgunda, nao
conscguiu scr clciio. Posicriorncnic rccclcu ncnao
Ionrosa dcsia Acadcnia. Fcz sua rincira colaloraao
na inrcnsa ainda cn 1902. Influcnciado cla
Fcvoluao Fussa, a ariir dc 1918 assou a niliiar na
inrcnsa socialisia, ullicando no scnanario
alicrnaiivo ADC un nanifcsio cn dcfcsa do conunisno.
Colalorou nos criodicos Corrcio da ManIa, Cazcia da
Tardc, Jornal do Conncrcio, Fon-Fon, cnirc ouiros.
Lanou cn 1907, con anigos, a rcvisia Florcal, quc icvc
cdiiados acnas quairo nuncros.

Nota InIormatIva

Quando Lina Darrcio falcccu, cn 1 dc novcnlro
dc 1922, scus lcns cssoais quc sc rcsunian a una
lillioicca c nuiios nanuscriios ficaran sol a guarda
dc sua irna, Evangclina, a unica da fanlia quc
conariilIava con o irnao do inicrcssc cla culiura.
Nuna nudana do lairro dc Todos os Sanios (ondc a
fanlia norava na fanosa Vila Quilonlo} ara InIauna,
os acis saran dc ordcn c qucn salc alguna coisa
icnIa sc crdido.
Ncssa condiao foran cnconirados, nais dc 20
anos dcois, or Francisco Assis Darlosa, fuiuro
liografo do cscriior, c organizador da ullicaao dc sua
olra conlcia. A aclada foi conrada cla Dillioicca
Nacional cn 1949 c cnconira-sc Iojc na Divisao dc
Manuscriios.
Alcn da corrcsondcncia, conios, ariigos c
ronanccs, Iavia un ouiro gruo dc cscriios, conosio
dc alluns dc rccorics, cadcrncias c acis avulsos, con
ocsias, conios oularcs rccolIidos dc icrcciros, noias
dc un diario, anoiacs liicrarias, cic. Essc naicrial
csiivcra ara scr ullicado cn 1926 clo cdiior A. J.
Pcrcira da Silva, quc dcsisiiu or considcra-lo cIcio dc
inconvcnicncias", nao salcnos sc clo csiado caoiico cn
quc sc cnconiravan, ou or csiarcn ainda vivas nuiias
das crsonalidadcs ridicularizadas.no icio or Lina
Darrcio.
Essa foi a origcn do Diario niino (1903 1921},
scgundo o rorio Assis Darlosa, quc o organizou,
rccucrado agina a agina dc cadcrncias dc
aoniancnios c anoiacs csarsas, s vczcs aic cn
iiras solias, rciiradas dc calcndarios c livrinIos dc
cndcrcos". Pullicado rincirancnic cn 1953 cla
Ediiora Mcriio, saiu ircs anos dcois cn vcrsao
dcfiniiiva c auncniada cla Drasilicnsc, cdiao na qual
lascanos nosso icio.
Aqui, or nao rcicndcr ullicaao, Lina Darrcio
sc nosira or iniciro, nos scus rcsscniincnios c
idiosincrasias, na sua rcconIccida rcocuaao social,
nas faras c ironias oliicas, na vida cssoal infcliz, na
rcocuaao con a siiuaao rccaria do ncgro na
Princira Fcullica. Ha csloos dc olras ficcionais
nunca icrninadas, c noias rclaiivas aos scus ronanccs
(Isaas CaninIa, Conzaga dc Sa, Policaro Quarcsna,
Nuna c a ninfa c Clara dos Anjos}. Dcssc uliino, cono
adcndo, incluinos os ircs caiulos incdiios da rincira
vcrsao inacalada.

Joao Carlos Fodrigucs

DIRIO
NTIMO

LIma Barreto


Dcn-avcniurados os quc icn fonc c scdc dc jusiia;
orquc scrao saiisfciios."
EuungcIo dc Suo Mutcus. Ca. 5, v. 6.

Pucs dc quc sucric los icnsas Ionrar?
rcgunio cl calallcro.
Con nis csiudios rcsondio cl nucIacIo ,
sicndo fanoso or cllos;
orquc yo Ic odo dccir quc dc los Ionlrcs sc
Iaccn los olisos."
E ccncudo Vdcu, Ccrvanics.


1900

2 dc julIo
Quando conccci a cscrcvcr csic,
una cscrana" ousou.

CAPITULO 1

A aniiaiia do Largo dc Sao Francisco fica nais
accniuada nas rinciras Ioras da nanIa, dos dias dc
vcrao. O Sol o colrc inicirancnic c sc csadana or clc
iodo con a violcncia dc un flagclo. Pclo ar, a ocira
forna una clcula virca quc fulgura ao olIar, c do
solo, con o rcvcrlcro, solc un lafio dc forja quc orinc
os iranscunics. Nao Ia or ioda a raa una ncsga dc
sonlra, c as cssoas quc salian dos londcs, caninIan
arcssadancnic ara a doura aniga da Fua do
Ouvidor. Vao angusiiadas, c orcssas, arcccndo
iangidas or oculios carrascos inicdosos. Os ncgros
cIacus-dc-sol dos Ioncns c as inialgadas
sonlrinIas das scnIoras, ao lalano da narcIa, solcn
c dcsccn cono sc fluiuasscn ao salor das ondulacs
dc un curso d'agua. Sao cono florcs, grandcs florcs,
ncnufarcs c ninfcias, csiranIas c caricIosas, quc
rccurvasscn as incnsas cialas ao Sol causiicanic das
novc Ioras da nanIa. A sucrfcic lisa da facIada da
Poliiccnica c o csclIo, ondc sc rcflcicn c conccniran os
raios do sol quc qucr o Largo vazio; c o iransiio sc faz
ara c da Fua do Ouvidor, scgundo dois rccurvados
filcics quc icrninan nun c nouiro lado daqucla
facIada. violcncia do Sol nada rcsisic. O graniio da
oriaria da igrcja dc Sao Francisco arccc csialar. Os
illuris cn filcira ao ccniro da raa rclrilIan cono
agaias c as suas ilccas, a aquclc calor, dorncn
rcsignadancnic. Dc quando cn quando, or cnirc a
filcira dos illuris, un raazola airavcssa c lcido solc
as cscadas da Escola Poliiccnica. Sao os unicos
iranscunics quc sc lanan cla raa corajosancnic. As
aulas concan s dcz Ioras c clcs vcn vindo ncia Iora
anics, cn lcno sulcio. No conco do ano c lon dc vcr
o aiio ccniral or cssa Iora. Os novos c os vclIos, os
crnicos c os disiinios, cnconiran-sc c cn-sc a
csgrinir csiriiualncnic, rocurando cada qual dizcr as
nais naravilIosas coisas. Alunos Ia quc so aarcccn
na Escola duranic o rinciro ncs; dcois, vao-sc c so
volian clo conco do ano scguinic, ara convcrsar,
discuiir c ircar". Trcar" c un dos razcrcs nais
csiinados cnirc os raazcs. Cuarda-sc, aic, a iradiao
dos lons ircadorcs".
Vocc nao conIcccu o Dolscl, Cosia?
Cono nao? Muiio!
Quc ircador, Icin?
CIi! Era fcroz.
E os novaios arrcgalan nuiio os olIos c fican cn
scgrcdo dcscjando nais aqucla gloria do quc os rcnios
lurocraiicos quc o rcgulancnio roncic.
Trcar" c una varianic da nalcdiccncia nacional;
nas cnquanio csia, cn gcral, iraduza scnrc una
oniinIa dc odio laicnic, a ircaao" sc faz scn razao c
scn causa. un razcr, una ginasiica iniclcciual, una
saiisfaao do csriio, unicancnic cigida clo fciiio
ncnial dos raazcs c nunca rovocada or qualqucr aio
da viina. Trca-sc" ioa, nos anigos, nos ininigos,
nos indifcrcnics, nos vivos c nos norios, cn iudo c cn
iodos.
Nos rinciros dias do ano lciivo c quc a ircaao
rccrudcscc. As rcrovacs, as dcsiluscs nos cancs c,
solrciudo, a inoccnic vaidadc dos aniigos, cn aarcccr
solrc-Iunanos aos novos, dcscnvolvcn o Iunor
agrcssivo dos raazcs.
Quc ial o viscondc, Icin?
? ?
Vai ullicar una nova cdiao da Gcodcsu...
ccrio?
; nas iirou aquclc cdacinIo cn icrras
cono a nossa ondc nao Ia alnciras"...
En concnsaao, indaga un ouiro, coniinuara
a aconsclIar quc os lurros nao odcn carrcgar os
insiruncnios dc rccisao, ois lIcs falia dclicadcza ara
isso?
A roda ri-sc nuiio c un ouiro conia quc o
Saniiago, o lcnic dc Canais, nao sc acria". Conca cn
Canais, coniinua or Cincnaiica, c Ccodcsia, nisiura
Maquinas c acala cn Canais. un gcnio!
Dc rccnic, a ircaao, quc ia viva, dcscanla ara
a ocra iialiana. A convcrsa sc gcncraliza c iodos sc
ossucn dc aiao. Nao Ia quc adnirar. a ocra lrica c
a nais alia crcssao da csicsia dos nossos csiudanics;
no ncio do ano, cla quadra roria, cla os alsorvc
conlciancnic. Fora da ocra, ncsno na nusica, ara
a scnsililidadc dclcs nao Ia aric...
Ha ocasics, orcn, quc a convcrsa assa da
ircaao" c do lrico", ara as qucsics dc nciafsica
naicnaiica. Toda a gcnic c iniciada ncla. Ha qucsics
gcrais quc acirran as inicligcncias dc iodos; ouiras Ia,
coniudo, quc so inicrcssan os alunos dc un dado ano c
dc una ccria cadcira. A qucsiao sc du" odc scr
sulsiiiudo or su" cricncc cadcira dc Mccanica,
nas os rollcnas das gconcirias agiia ioda a Escola.
Os aradoais (scnrc os Ia cnirc raazcs} dcian sc
arrasiar clo vo doirado da scgunda vcrdadc; c gosian
dc lcvar, candura dos osiiivisias, duvidas solrc a
cisicncia dc una unica gconciria. Discuicn a qucsiao
do csao, una forna suljciiva da nossa iniuiao,
indccndcnic dc ioda c qualqucr ccricncia, nisiuran
a convcnao dos osiulados; c, con un csforo dc
filosofar risvcl, conclucn quc c una cicncia ariorsiica,
c o nundo lasianic lasiico, ara sc curvar a qualqucr
una c a iodas quc sc qucira invcniar.
Os osiiivisias sao inflcvcis. Coniracn,
dialciica dos nciafsicos, algunas fornulas csoicricas
da douirina, c dcclanan conira a anarquia ncnial c os
sofisias anii-sociais. Ha orcn os cuclidianos oriodoos,
osiiivisias ou nao, quc, or vczcs, sc ocn con
vaniagcn aos aradoais inciuosos.
Quando sc conicnla iluninados clo Sol
viiorioso dc naro, quc cslrascia as iclIas do cdifcio c
vcn dar, aos dcscorados arlusios do jardinziio do aiio,
un lcijo cscaldanic dc vida quando sc conicnla
aqucla orao dc raazcs, cujas inicligcncias noas
ainda, no indivduo c na raa, agiian-sc
iunuliuariancnic ao influo da filosofia curocia, surgc-
nos aqucla quadra csiriiual da Euroa clo XII scculo,
quando cIcgou s suas univcrsidadcs a Enccocdu dc
Arisioiclcs iraduzida. As alavras con quc Tainc nos da
cssc quadro rcnoio, odcrian scr cnrcgadas ara
dcscrcvcr csic conicnoranco. con a ncsna
sofrcguidao, c con a ncsna icina sonlria, c con o
ncsno irocl larlaro quc aquclcs noos invadcn,
ionan dc assalio, c varan as nuralIas das difccis
alsiracs c das fugiiivas filigranas da nciafsica
curocia. Talvcz, cono no XII scculo, daquclc iralalIo
cncarniado, ncnIuna idcia nova sc vcnIa juniar ao
airinnio Iunano.
Scra, quia, un olscuro iralalIo dc discilina
ncnial, a quc a raa infanic sc inc ara arovciiar
quando adulia.
.....................................................................................................................
No conco dcssc ano, clo ncado dc naro, ainda
funcionavan algunas ncsas dc cancs; as aulas,
coniudo, ja csiavan alcrias c scguian o irilIo do
Iorario. Cono no incio dos anos anicriorcs, os lancos
do aiio csiivcran ovoados aic s dcz Ioras, icno cn
quc a naioria rciirara-sc ara assisiir as rclccs. Un
gruo cqucno ficara. ConIccian ja a naicria das
rinciras aulas ara quc ir?
Fcrnando Anorcira, quc csiava cn csiado dc graa
cono clc dizia duranic a nanIa ioda, coniinuava a
candir a sua vcrvc. Sol o olIar dcsdcnIoso dc
Osvaldo LiiicIari dc Cuinaracs, raaz do Noric, quc na
rosaia coniava cono anicccdcnic un gcncral
Iolandcs do icno da ocuaao, Fcrnando Anorcira
discorria dcscnlaraadancnic, dc c, con a nao
csqucrda no lolso da cala c a dirciia agiiando o cigarro
accso. Osvaldo quasc nao sorria, a roda, orcn, ria-sc a
lon rir das coisas do Fcrnando. O scu icncrancnio
singular fazia as dclcias dos colcgas. Nada o alicrava,
ncn ncsno as rcrovacs. Fia-sc scnrc dos
aconiccincnios c inaginava una icoria risonIa ara
jusiifica-los. Ningucn cono clc scguia as nuanccs dc
una idcia, ningucn cono clc luscava con ianio afinco
a coniradiao cnirc duas oinics rcsciiavcis; or isso,
quando lIc caiu cn naos aquclc suiil livro dc Poincarc,
Lu Sccncc ct `HotIcsc, iodo clc vilrou saiisfciio, clrio
dc conicniancnio odia duvidar ianlcn da gconciria!
Era un csriio livrc c solio, dcsacgado dc iodas as
ccriczas, inclusivc a cicnifica. Para nos, cra una csccic
dc CIanfori, dc Fivarol; ara ouiros, un alIao con
una graa difcil c ncdiiada. Scu razcr cra convcrsar.
Vivia a alcsirar, duranic o dia, nos corrcdorcs da
Escola; iardc, nos cafcs.
Hojc, iivc una idcia.
Qual foi, Fcrnando?
Sc as coisas coniinuan ncssc caninIo, rcsondcu
clc indirciancnic, dcniro dc dois scculos o csiudo da
gconciria icra alguna coisa dc arccido con a conra
dc fiias.
Cono?
Eu clico. Vocc qucr conrar fiias c vai casa
dc arnarinIo. O caiciro crgunia. Dc quc qucr, dc
scda, dc gorgorao, ou...?" Vocc rcsondc. Dc
cIanaloic". Dc quc cor?" Azul", rcsondcra vocc.
Dcniro dc dois scculos, o ai lcva o filIo ao rofcssor dc
gconciria. Esic crgunia a aquclc. Quc csccic dc
gconciria qucr quc cu cnsinc? A cuclidiana, a russa, a
dc Ficnann...?" O ai cnsa un ouco c diz. A nclIor".
Todas sao loas", rciruca o rofcssor, ois iodas sao
ccrias". Eniao cnsinc ao ncnino a russa, dcvc scr nais
csquisiia". Eis a.
Houvc un sorriso fino no gruo. O Fcrnando,
nuiio conicnic, iirou una longa funaa do cigarro,
andou aic ao gradil c olIou a raa cn frcnic c
cclanou.
La vcn o Drandao, o Sinosa...
O rncic ncgro, fcz un.
O riso, rovocado cla uliina ilIcria do
Fcrnando, nao sc inicrroncra dc iodo c rccrudcsccu a
aquclc cigrana do Sodrc. LiiicIari, quc aic ali csiivcra
calado, rcsolvcu-sc a falar.
Porquc voccs nao gosian do Tiio?
Nao, cu gosio nuiio dclc. inicligcnic, Ioncsio,
rcsondcu o Fcrnando.
Con franqucza, acIo-o nuiio orgulIoso,
rcsondcu o Sodrc, quc lanara o cigrana.
Quc icn isso, Sodrc? O scu orgulIo c a fora
noiriz dc sua naquina viva... a sua arna dc dcfcsa
conira o nundo quc lIc c Iosiil... o cscudo quc o
dcfcndc... o inulso quc o fara ir ara frcnic c ara
cina...
Osvaldo disscra aquclas alavras ardcnicncnic,
scn rcflciir, c nclas accniuara iania aiao, quc arccia
quc sc dcfcndia c nao ao anigo.
Mas odcnos lcvar a vida clos ncios conuns.
Qual, Sodrc, dccndc dc ondc sc aria, qucr sc
ir c ondc sc qucr cIcgar.
O orgulIo c un cndor cgosia, scnicnciou un
osiiivisia. O acrfcioancnio noral icn or fin
rcrinir os nossos cndorcs cgosias.
Tiio Drandao cnirava. Coricjou olidancnic a
iodos, scniou-sc c o Fcrnando cx ucto lIc indagou.
Cono sc dcvc lcvar a vida, Drandao?
Cono qucn qucr sulir aos ccus... A vida c una
cscalada dc Tiia.
* * *

1903

Un Diario Eiravaganic

Eu sou Afonso Hcnriqucs dc Lina Darrcio. TcnIo
vinic c dois anos. Sou filIo lcgiino dc Joao Hcnriqucs
dc Lina Darrcio. Fui aluno da Escola Poliiccnica. No
fuiuro, cscrcvcrci a Hstu du Escuuduo Ncgu no
Hus c sua influcncia na nossa nacionalidadc.
* * *
Nasci cn scgunda-fcira, 13-5-81.
* * *
O ncu dccalogo.
1 Nao scr nais aluno da Escola Poliiccnica.
2 Nao lclcr cccsso dc coisa alguna.
3 E...
* * *
Dia 12 dc junIo dc 1903.

Acordci-nc da cncrga cn quc durno c difcil foi
rccordar-nc quc Ia ircs dias nao conia carnc. Li jornais
c la fui ara a sala dar as aulas, cujo agancnio icn
sido ara nin scnrc una Iioicsc. Tonci cafc. Escrcvi
o ncnorial ara o Scrrado. Nao o acIou lon c cu sou
da oiniao dclc.
Coniinuo a cnsar ondc dcvo concr. Ha cIancc dc
scr con o Fcrraz. AI! Sanio Dcus, sc dcois disso nao
vicr un fuiuro dc gloria, dc quc nc scrvc vivcr? Sc,
dcois dc crcorrido cssc nariirologio, cu nao udcr scr
nais alguna coisa do quc o idioia FocIa Faria anics
norrcr.
E os dcz nil-rcis! Idioia.
Noiic. Ainda nao janici. s scis Ioras, con un
iosiao, coni una cnada. Quc dclcia! AI! sc o fuiuro...
E os dcz nil-rcis do ial viscondc! Idioia.
Os roiciorcs sao os iorcs iiranos.
* * *
Dia 12.

Na clciao. Quc lolo c o Evcrardo; ois nao c quc
clc dciou crcclcr quc cigia do dirciorio aquclc ofcio,
ara disfarar a sua nula influcncia junio aos
csiudanics.
E o Filciro? Prcsidcnic! Hcin? Qucn o diria!
E o Carnciro? Disiinguiu-sc. ncn voiou.
Todos quc sonos acgados quilo c cu... quc lcsia
sou!
Enfin, o Orlando inda o c naior. Dcn, csia diio.
* * *
Ainda c scnrc. scn dinIciro.
Moscs furilundo, Jusio idcn. Lcvi no ccniro
iralalIa ara az. Filciro furioso. Tudo cn gucrra!
* * *
O ncu concurso. La o fiz. Fui dc rova cn rova
nun crcsccndo ncdonIo... cono cu sci, Icin! E o
noncado foi o Milancs! Con ccricza, o lon-locado nao
c ara qucn o faz c sin ara qucn o conc.
* * *
O Moscs diz quc os aulios dos ouiros sao
lainicos.
* * *
Aflar aao do vcnio conira as folIas Josc dc
Alcncar. Palcjar cnrcgado or cssc ncsno cscriior no
scniido da luz a lanar rcflcos ou ondulacs, iornando
una fronic alida. Ealc, adjciivo, do ncsno auior.
Carcco dc gara, laia dc gara crfil garcco Josc dc
Alcncar. Elancc cfluvio clancc dc icrnura.
Fulcsccncia gradaao da cor quc sc vai asccndcndo s
faccs aic cIcgar rulor.
* * *
O Sol ia alio c, clas cncosias do scrro, o vcrdc,
sol aqucla luz, variava dc ions; aqui, csncralda; ali,
nusgo; c iodos, nun coro, sc confundian nun so,
nuliivircsccndo, irisado dc azul.
* * *
Scn daia

No csforo voluniario, a rcflcao inicrior sc
acrcclc dc un 'cu' quc qucr c dc un 'nao-cu' quc
rcsisic." Mainc dc Diran.
Curso dc filosofia fciio or Afonso Hcnriqucs dc
Lina Darrcio ara Afonso Hcnriqucs dc Lina Darrcio,
scgundo ariigos da Gundc Enccocdc Funusc du
Sccc XIXcnc, ouiros dicionarios c livros faccis dc sc
olicr.
O curso scra fciio scgundo a Iisioria do
cnsancnio filosofico, dcvcndo cada coca scr
rcrcscniada cla oiniao dos scus nais noiavcis
filosofos. Na assagcn dc una coca ara ouira,
consiiiuira o grandc oljciivo do curso csialclcccr a
ligaao dos dois cnsancnios, as suas nodificacs c o
quc sc clininou dc un c orquc cssa clininaao foi fciia,
assin cono as rcacs da cicncia c da aric. Dcssa
nancira, o curso scra dividido cn quairo arics.

1} Filosofia cn gcral. Modo aniigo dc cnicndc-la c
nodo nodcrno dc cncara-la. Dcfiniao. Diviscs. Logica.
Mciafsica. Tcodiccia. Filosofias ariicularcs das cicncias
c das arics. O lugar quc lIcs concic. Fin da filosofia.
Uiilidadc (2 lics}.

2} Filosofia aniiga.
a} Filosofia grcga (3 lics};
l} Filosofia alcandrina (2 lics};
c} Filosofia ronana (2 lics};
d} Pcnsancnio aniigo.

3} Filosofia na Idadc Mcdia. Filosofia aralc.
Escolasiica.
Pcnsancnio ncdicvo (4 lics}.

4} Filosofia nodcrna. Escolas Filosofias (5 lics}.

5} Filosofia conicnoranca. Sociologia. Esiudo dc
raas. Tcorias (4 lics}.
Pcnsancnio aiual (1 liao}.

6} Filosofia cIincsa (1 liao}.

7} Filosofia Iindu (1 liao}.

8} Fcligics. Crcnas rcligiosas. Aninisno.
FciicIisno.
Poliicsno c nonoicsno.
Panicsno c naicrialisno (3 lics}

Prograna.
1a Paric.

oljcio da Filosofia (I c II}. III Mciodo. IV -
Dcfiniao c diviscs. Psicologia. Logica. Tcodiccia. Moral.
Mciafsica c Esiciica. Modos dc cncara-la; coniriluics
divcrsas do socialisno (csiudos sociais}, dondc
nodificaao dc sua significaao riniiiva.
O rcsio sc fara clo rograna do aniigo Colcgio
Pcdro II (csia no Paul Janci}.

I A filosofia icn or fin clicar aic nos scus
uliinos fundancnios a cisicncia do nundo, dcvcndo
fornar un conjunio dc nossos conIccincnios
ariicularcs a convcrgir ara una conccao do nundo,
do Ioncn c da vida, quc saiisfaa s ncccssidadcs do
cnicndincnio c s cigcncias do csiriio Iunano. Dcvc
scr una csccic dc cicncia gcral, dcsiinada a consiiiuir,
iscnia dc coniradics, un cdifcio consirudo con os
conIccincnios gcrais dcsvcndados clas cicncias
ariicularcs.
O scu fin c, orianio, organizar un conIccincnio,
una discilina cn nciodos scus, icorias organizadas c
un lano gcral, scndo, ois, arliirario qualificar dc
filosoficos os nodos dc aiividadc iniclcciual quc
consisicn cn onios dc visia csoniancos, cn rcflccs
scn iccnica c scn nciodo, cn rcrcscniacs nsiicas c
cn crcnas. Essas organizacs, cssa csccic dc
aiividadc ncnial, so odc cnirar na vcrdadcira filosofia
cono dados, cono ncros auiliarcs, ialvcz ncsno cono
faios, a caninar luz do criicrio filosofico. A filosofia c
csscncialncnic una icoria iniclcciual organizada.
(Ariigo Filosofia, da Gundc Enccocdc}.

II Cada orgao dc conIccincnios icn un oljcio
niiidancnic narcado cla rcalidadc, clo faio cicnifico a
csiudar, c lasianic odcroso ara csgoiar a noao dclc.
As cicncias, orianio, cnirc si, dividcn os oljcios
riniiivancnic ou caazcs dc scr concclidos
riniiivancnic; coniudo, scn sair do donnio da
cicncia, noia-sc quc o ncsno oljcio, quc o ncsno faio,
quc a ncsna idcia odcn scr caninados dc varias
nanciras, rccclcndo cloracs difcrcnics, iodas
acciiavcis c ncccssarias. O csao, or ccnlo, c o
lugar idcal cn quc sc assan os fcnncnos gconciricos
c nccanicos, ara o gcncira; odc scr ianlcn una
idcia scnrc rcscnic ao nosso csriio; odc scr ainda
a condiao ara quc ossa cisiir a faculdadc dc
crcclcr. Dc nancira quc, or iao varios nodos dc
cncara-lo, vai fazcr aric dc discilinas iniclcciuais
divcrsas. Scria ocioso nosirar o faio da cor icr
significacs divcrsas ara o fsico, ara o qunico c
ara o liologo, c ccnlos scrian nao faccis dc
cnconirar, nas inuicis ara a ccricza. O quc dcfinc una
cicncia nao c o oljcio quc cla considcra, c o onio dc
visia cn quc cla o considcra. Sc sc roc dcfinir una
cicncia clo scu oljcio, c rcciso dizcr-sc quc cssc oljcio
nao c ial qual cisic nas coisas, nas ial qual clc c ara a
cicncia. A cicncia vcn a scr, orianio, un onio dc visia
solrc as coisas. Scguc-sc, da, quc, scndo as cicncias
cicnsivas solrc as coisas, a filosofia a lon iiulo odc
consiiiuir un conIccincnio, consiiiuindo cono quc un
rcsduo, quc sc vai alicrando scn ccssar, ara sc crdcr
finalncnic no sisicna dc cicncias. A unidadc rclaiiva
das cicncias, a concao cnirc a inicligcncia c as coisas, a
naiurcza dos rincios cicnificos, a validadc dclcs, a
lcgiiinidadc c ilcgiiinidadc das inicrrogacs 'quc sc
acn s cicncias, c quc, s vczcs, sao osias or clas
ncsnas, ncn rcsondcndo soluao, consiiiucn o
oljcio da filosofia, dondc ariira una conccao rgida
das coisas c da vida, c da sua Iarnonia gcral.
nais ou ncnos o ariigo dc Vicior Dcllos.

III O nciodo filosofico, isio c, o roccsso dc quc a
filosofia sc scrvc ara cIcgar ao lcno conIccincnio do
oljcio dc scus csiudos, nao sc disiinguc alsoluiancnic
dos nciodos cnrcgados nas dcnais cicncias. Usa da
alsiraao, da dcicrninaao, da snicsc c da analisc, da
induao c da dcduao. Mas, scndo assin, o scu nciodo
ossui caracicrcs csccficos, ianio nais quc o filosofo
salc quc, alcn dc iais roccssos dc cIcgar vcrdadc, a
inicligcncia ossui ouiros quc o cicniisia nao adniic
ncn cnrcga, o scniincnio, a iniuiao.
Porianio, fora das icorias a csiudar, scria difcil
caracicrizar crfciiancnic o nciodo da filosofia; so no
csiudo dc suas douirinas odc-sc conlciancnic
conrccndc-lo

1904

Janciro.

Dolorosa vida a ninIa! Enrcguci-nc Ia 6 ncscs
c vou ccrccndo as ninIas funcs. MinIa casa ainda c
aqucla dolorosa gccna ra ninI'alna. un nosaico
icirico dc dor c dc iolicc.
Mcu ai, anlulanic, lcva a vida incrso na sua
insania. Mcu irnao, C..., furia livros c cqucnos oljcios
ara vcndcr. OI! Mcu Dcus! Quc faial inclinaao dcssc
ncnino!
Cono nc icn sido difcil rcrinir a closao. Scja
iudo quc Dcus quiscr!
A Prisciliana c filIos, aquilo dc scnrc. Scn a
disiinao da culiura nossa, scn o rcfinancnio quc ja
conIccanos, vcio cn aric ialvcz rcndcr o
dcscnvolvincnio sucrior dos ncus. So cu cscao!
* * *
Orancnio
Ordcnado 184
Douior Araujo 40
_____________
224
Dcscsas.
Casa 120
Vcnda 80
Mcdico 10
M. dc Olivcira 4
Cafc 3
_____________
217

Orancnio dcfiniiivo.

Eu 200$000
Paai 140$000
Carlindo 20$000
_____________
340$000

Dcscsas 120$000
Arnazcn 100$000
_____________
220$000

Scn daia

Don Joao VI no Drasil

Esiado gcral do Drasil nos concos do scculo XIX.
Causas quc olrigaran Don Joao VI a ariir ara o
Drasil.
Dcscnlarquc. A cidadc do Fio dc Janciro. Scu
govcrno. Scus Ialiianics. Fuas c raas. Fisionnica.
En rclaao aos dcsiinos do Drasil, ncdidas
ionadas logo clo Fcgcnic.
Escolas sucriorcs. A colnia arisiica. A culiura
nusical. Josc Maurcio.
Criacs oliicas. Sccrciarias dc Esiado.
Minisiros. Consirucs. Criacs dc novas caiianias.
Fcginc das ninas.
Fcvolucs c gucrra. A scdiao dc 1817 cn
Pcrnanluco. Ecdiao dc Caicna.
Modificacs na vida conun. Auncnio dc
cslcndor. Tcairos. Fcsias rcligiosas. Trajcs. Arralaldcs.
Vilcgiaiuras. Sania Cruz, IlIa do Covcrnador, Sao
Doningos. Caraicr da cdificaao. Anics c os Don Joao
VI. Monuncnios dciados. Quinia da Doa Visia.
Transfornaao. Muscu Nacional. Fclacs con o vicc-
rcinado dc Ducnos Aircs. A fanlia rcal. Os fidalgos, scu
caraicr. P. F.
A cscravaiura. Lcis rclaiivas. Auncnio rogrcssivo.
Fclacs cnirc scnIorcs c cscravos. Tronco. DacalIau.
Canios dc scnzala. Caraicr dos ncgros. Mulaios. O
lanzo. Viajanics csirangciros. Caacidadc dcssa gcnic
ra civilizar-sc. Modo dc roccdcr do rci.

Scn daia

No curso da vida c das lciiuras
* * *
... r nao no sagrado das voniadcs c dos coracs
Casiclo Dranco, Puo dc Nnucs.
* * *
Vczar-sc. Vczou-sc a luzir. Idcn. Fcsqucios (da
alnofada} rcsios ou frcsias.
* * *
alra cn aginas. Casiclo Dranco.
* * *
No icno da lolsa" un oficial cnirara no quaricl-
gcncral nun luuoso carro con cavalos. Do calo.
* * *
Touic idcc faussc csi dangcrcusc. On croii quc lcs
rcvcurs nc foni oini dc nal, on sc ironc, ils cn foni
lcaucou. Lcs uioics lcs lus inoffcnsivcs cn aarcncc
ccrccni rccllcncni unc aciion nuisillc. Ellcs icndcni
l'insircr lc dcgoui dc la rcaliic".
Anaiolc Francc, Lc Ls Hougc.
Podcnos nuiio lcn clicar assin a consianic
irriialilidadc dos ncofiios c adcios dc uioias c
rcfornas sociais. Vcdc Darlosa Lina, a qucn cu crcio
sinccro, cnirc nos, ois quc iodas as rcfornas da
aiualidadc, no nosso ncio, sc vao olarizando no
osiiivisno rcligioso.
* * *
28 dc ouiulro.

O Darlosa Lina dcscons o Mcdciros; nao Ia
ncgar quc o Mcdciros c vil cono una scrcnic, nas o
Darlosa icn sido dc una fclicidadc asnosa, icndo
scnrc cono advcrsario fofos 1iicraios (no nau
scniido!}, quc nao odcn arrancar-lIc aqucla nascara
dc naicnaiico c dc filosofo.
un cssino csriio cssc Darlosa Lina,
uioico, graniico, rccIcado dc osiiivisno, cIcio dc
idcias scniincniais, nas no fundo crucl c covardc noral.
una das nais lclas florcs do lacIarclisno do
Ecrciio, lacIarclisno cIcio dc csriio dc casia dc fofa
cicncia. Convcn dcliliia-lo.
* * *
O Corinio c o Cil crguniaran-nc sc lia rcvisias c
cscrcvia arodias! Dcn idioias! Quc dois!
* * *
A ningucn insulics; fala scnrc a vcrdadc c,
quando a ronunciarcs, cuida cn agradar.
* * *
Scn daia

Esirada dc rodagcn consiruda clo coroncl
Joaquin Filciro da Silva Pcioio, dircio, da colnia dc
Iiaura, ara ligaao da ncsna c AvanIandava ou
Ulcrala.
* * *
Scn daia

David C..., laiano, Ioncn insinuanic; vivo; dc
cscruulos rcduzidos, Ioncsiidadc rclaiiva.
Inicrncdiario dc agioias. Agcnciador dc casas dc jogo.
Dc qualqucr nodo gcncroso. Poucas lciras. Pclas naos,
no scu dizcr, icn assado a flor da liicraiura c da
cicncia airia. Tsico. Morcno alido. Mcao dc aliura.
OlIos vivos c grandcs, inquicios. Mcio calvo. Digodc
fario. Arcadas sucrciliarcs fundas. SolrancclIas
cscssas. Vagancnic nulaio. Scn fanlia.
* * *
Maino Kovcsli, russo ou olaco, douior uliina
Iora. AiraalIado na colocaao dc sua iraduao cn
fascculos do ronancc do auior iurqucsianico Falgoff.
Vcndcu un ccnlar ao ninisiro russo.
* * *
Ha una ca dc Caldcron dc la Darca iniiiulada.
Tudo c ncntu c tudo c ucdudc.
Vcr filosofia do ircn.
Casior c Polu Sao Cosnc c Daniao Dois-
Dois.
* * *
Quando cu fui ananucnsc da Sccrciaria da
Cucrra, iniou-sc (cn 904} a sccrciaria c dccndcncia;
ois lcn, o cncarrcgado dc fiscalizar isso, cssa iniura c
ligciros rcioqucs na cscada c no calancnio da cnirada,
cra un caiiao do Ecrciio, douior cn cicncias fsicas c
naicnaiicas cic. cic.
* * *
Scn daia

Duranic o ncu rinciro ano dc ananucnsc da
Sccrciaria da Cucrra, foi rcclanada a laia dc quairo
soldados quc cran cruano, iialiano, oricnial c
oriugucs.
Eran frcqucnics os dccrcios dcclarando scn cfciio
as ronocs dc alfcrcs a icncnic, or nao cisiircn no
Ecrciio oficiais con aquclcs noncs.
* * *

Eno Sr MarccIal cic.
cdir a V. Ea sc digncis (lclcza}
F.Cl. Tclcs Pircs
* * *
Hojc, o caso nais curioso foi o coroncl P... un
iio dc niliiar sul-ancricano. Fanfarrao, scn scr
valcnic, ncn gcncroso. Ignoranic. Jogador. Scnrc indo
airas do ninisiro ara arranjar un adianiancnio.
Aconicccu quc o ial quc falci quc vi a asscar con a
nulIcr cn Sao Francisco c un csiradciro, c o P... o
icnc, ois a nulIcr con qucn clc casou c sua arcnic c
icn a rccclcr algun dinIciro do ai, quc norrcu.
* * *
6 dc novcnlro.

Hojc (6 dc novcnlro} fui ilIa, agar dvidas dc
aai (490}; aguci-as una a una; cnircianio, na volia,
csiava irisic; na csiaao dc Sao Francisco (vin cla
PcnIa}, ao cnlarcar, nc invadiu iao grandc nclancolia,
quc rcsolvi dcsccr cidadc. Quc scria? Foi o vinIo? Sin,
orquc icnIo olscrvado quc o vinIo cn cqucnas doscs
causa-nc nclancolia; nas nao cra o scniincnio; cra
ouiro, un vazio n'alna, un iravo anargo na loca, un
cscarnio inicrior. Quc scria? Enircianio, cu o qucro
airiluir ao scguinic.
Na csiaao, asscava cono quc nc dcsafiando o C.
J. (uio, ladrao c lurro} con a csosa ao lado. O idioia
iocou-nc na iccla scnsvcl, nao Ia ncga-lo. Elc dizia con
ccricza.
Vc, scu" ncgro, vocc nc odc vcnccr nos
concursos, nas nas nulIcrcs, nao. Podcras arranjar
una, ncsno lranca cono a ninIa, nas nao dcssc ialIc
arisiocraiico.
Suorici o dcsafio c nirci-lIc a nulIcr dc alio a
laio c, dcniro dc alguns anos, cscro cnconirar-nc
con cla cn alguna casa dc alugar cnodos or Iora.
* * *
Scn daia.

Coniou-nc o Concciao quc, a conviic dc una
rcia dc foriuna, ia iocar or scicnlro cn casa dcla.
Era a fcsia dc Cosnc c Daniao, or cla dcnoninada
Dois Dois".
* * *
Hojc olscrvci una nulaia quc arccia anigada a
un oriugucs; viajavan no londc scarados.
* * *
Tonci un alviirc. quando no londc cnircgar una
noia, dcvo olIar o nuncro.
Dcz ninuios dcois!
Enircianio, rccordci-nc, sc assa a noia adianic, c
cu con arcs dc vcnccdor digo-lIc o nuncro, quc raia sc
clc a nao icn.
* * *
Scn daia

O douior Lund vivcu na Lagoa Sania dc 1835 a
1880.
Lund dcscolriu fosscis cn cavcrnas calcarias nas
roinidadcs da vila dc Curvclo.
Quanio a isso, convcn lcr o ariigo da Hcustu
Huscu. Sccrciario dc Lund, Warnung.
* * *
Un lciior dc Dalzac. Era un ncio vclIo, quc
cnconirava scnrc con un volunc da Concdu
Hununu. (Conio}.
* * *
O rinciro dc Voluniarios da Pairia saiu do Fio dc
Janciro, conandado clo coroncl PinIciro Cuinaracs.
rcciso salcr sc cssc laialIao foi ara
Corricnics ou ara o Fio Crandc do Sul, quando foi o
ccrco dc Uruguaiana.
* * *
Scn daia.

Duranic as nazorcas dc novcnlro dc 1904, cu vi
a scguinic c curiosa coisa. un gruo dc agcnics fazia
arar os cidadaos c os rcvisiava.
O govcrno diz quc os oosicionisias vacina, con
arnas na nao, sao vagalundos, gaiunos, assassinos,
cnircianio clc sc csquccc quc o fundo dos scus
laialIcs, dos scus sccrcias c insciorcs, quc nanicn a
oiniao dclc, c da ncsna gcnic.
Essa nazorca icvc grandcs vaniagcns. 1}
dcnonsirar quc o Fio dc Janciro odc icr oiniao c
dcfcndc-la con arnas na nao; 2} dininuir un ouco o
fciicIisno da farda; 3} dcsnoralizar a Escola Miliiar.
Pcla vcz rincira, cu vi cnirc nos nao sc icr ncdo
dc Ioncn fardado. O ovo, cono os asiccas ao icno dc
Coricz, sc convcnccu dc quc clcs ianlcn cran noriais.
O Argolo, arccc, qucria ncssc novincnio rcsgaiar
a ouca lravura quc icvc cn 9 dc fcvcrciro.
* * *
Quando cu fui ananucnsc da Sccrciaria da
Cucrra, Iavia un ial D... coroncl ou coisa quc valIa, quc
cra un iio curioso dc idioia. Ignoranic aic oriografia;
jaciancioso. A coragcn dclc c sua vilraao cssoal so
surgcn quando vcsic a farda. convcnicnic ncsno
cscrcvcr alguna coisa a cssc rcsciio.
O Ecrciio, ou anics, os oficiais gcncrais dc nar c
icrra cscaaran, clas nazorcas dc novcnlro, dc scrcn
ionados dc icrror anico.
Ccnic Ialiiuada gucrra, c faniliarizada con
scus insiruncnios, ionou cono scndo canIao, cn Porio
Ariur (Saudc}, un iulo dc osic iclcfnico quclrado c
asscsiado. Donlas cran inofcnsivas cas dc nadcira,
cnvolvidas acificancnic cn fio dc fcrro. Alnas douiro
nundo!
* * *
Profccia. Dos niliiarcs nais ou ncnos cnvolvidos
nas nazorcas, ncnIun sofrcra cna; dos civis, alguns sc
suicidarao na risao.
* * *
noiorio quc aos govcrnos da Fcullica do Drasil
falian duas qualidadcs csscnciais a govcrnos. najcsiadc
c dignidadc. Vinos duranic a nazorca un ninisiro, o da
Cucrra, c un gcncral, o Piragilc, darcn ordcns dc
sinlcs insciorcs cn alias vozcs c das sacadas dc duas
Sccrciarias dc Esiado.
Eis a narraiiva do quc sc fcz no siio dc 1904. A
olcia arrcanIava a iorio c a dirciio cssoas quc
cnconirava na rua. FccolIia-as s dclcgacias, dcois
juniavan na Polcia Ccniral. A, violcniancnic,
IunilIanicncnic, arrclaiava-lIcs os cos das calas c as
cnurrava nun grandc aiio. Juniadas quc fosscn
algunas dczcnas, rcnciia-as ilIa das Colras, ondc
cran surradas dcsaicdadancnic. Eis o quc foi o icrror
do Alvcs; o do Floriano foi vcrnclIo; o do Prudcnic,
lranco, c o Alvcs, incolor, ou anics, dc ironco c
lacalIau.
* * *
Sinal dos icnos. Na quinia-fcira (10 dc
novcnlro}, cu vi o Argolo risonIo, sorridcnic, arcscniar
ao rcoricr a csosa, dc quc vinIa aconanIado.
No 19, lcno csiado dc siio, vi o ncsno Argolo
nao corrcsondcr, a dois assos dc disiancia, o
cunrincnio do ncsno rcoricr.
* * *
Esic cadcrno csicvc rudcnicncnic cscondido
irinia dias. Nao fui ancaado, nas icno solrcnodo os
govcrnos do Drasil.
Trinia dias dcois, o siio c a ncsna coisa. Toda a
violcncia do govcrno sc dcnonsira na ilIa das Colras.
Inoccnics vagalundos sao a rccolIidos, surrados c
nandados ara o Acrc.
Un rogrcsso! Aic aqui sc fazia isso scn scr
rcciso csiado dc siio; o Drasil ja csiava Ialiiuado a
cssa Iisioria. Duranic quairoccnios anos nao sc fcz
ouira coisa clo Drasil. Crcio quc sc nodificara o nonc.
csiado dc siio assara a scr csiado dc fazcnda.
Dc siio ara fazcnda, Ia scnrc un auncnio,
clo ncnos no nuncro dc cscravos.
* * *
22 dc novcnlro.

Hojc acalo dc ir cunrincniar o Argolo, narccIal
c ninisiro da Cucrra. un iio sinlcs. Scn olIar c
scn fisiononia. Fccclcu-nos nun cqucno galincic.
Ouviu algunas alavras do larao c dissc ouiras.
Acriou-nos a nao un a un. Sc cla sua fisiononia
nada sc lIc odc dcscolrir dc clcvado ou dc nau, clo
scu acrio dc nao ianlcn. un acrio dc nao
lurgucs, indifcrcnic. Nao icn o foric sacolcjo dc un
violcnio, ncn a fricza dc un asiuio. Acria nao cono
un funcionario lon c rolo, c s vczcs iolcranic, quc
clc c. Houvc dcois rcccao dc oficiais c funcionarios.
Una no dc gcnic cn lrilIanics c garridos (alguns}
uniforncs dcsfiou aos ncus olIos. Dc iodos os coros dc
Ionorarios, uniforncs cu vi. Os oficiais gcncrais rclcios
dc lordados lcnlran alguna coisa dos uniforncs
visiosos dc cororacs cicnificas, arisiicas c
alacianas. Solrc o dolna rcio lordan filigranas
caricIosas, c as laiinas franjadas dcscacn solrc os
onlros ncgligcnicncnic. Esscs uniforncs lrilIanics
lcn dcnonsiran quc sao dc gcncrais dc az; qucn
conIccc os discrcios uniforncs dos gcncrais da
rcvoluao, c ncsno o classico dc Naolcao, fica
alisnado con o lrilIo dos nossos. A farda ncgra do
Coro dc Saudc c dos Ionorarios nisiurava-sc scn sc
dissolvcr nos vcrnclIos das ouiras arnas, c, cono
onios dc fraca saiuraao, aarccian as fardas dulias
dos oficiais do Esiado-Maior. Havia ccrca dc scisccnios
oficiais c suonIo quc quairoccnios Iouvcsscn dciado
dc conarcccr; da un ioial dc nil, quc, na roorao
ncdia dc un ara quinzc soldados, visia da varicdadc
dc osios, calcular-sc-ia oficialidadc dc una fora dc
quinzc nil. Eis a cono a naicnaiica crra, ou anics,
cono, ara aqucn da linIa cquinocial, varian as coisas
nais firncncnic asscniadas na Euroa, orquanio, no
Drasil, a roorao dc oficiais, cnircncando gcncrais,
cic., nao c dc un ara quinzc, nas sin, dc un ara
dois, quc c a da guarniao da cidadc do Fio dc Janciro.
Esscs oiio dias, dcois da nazorca do Lauro (15}
gorado, icn sido dc un asccio cncaniador. O olirao
do Cardoso dc Casiro, a Iunlina auioridadc quc
rccclcu o dcuiado Varcla, c agora das nais cncrgicas, c
o snlicc Fodrigucs Alvcs, gravc consclIciro,
sccundaria figura do Incrio, c csircnuo dcfcnsor da
Fcullica.
Fui, o lcirado lcncdiiino das coisas dc granaiica,
ariificiosancnic ariisia c csiilisia, aconsclIa clos
jornais conduias ao govcrno. Ha dias, clc, no augc da
rciorica, crcirou una ciraordinaria ncniira.
Fcfcrindo-sc ao dia 14, quc fora cIcio dc arccnscs, dc
rcvolias c lcvanics, c noia irazida a 15, da viioria da
lcgalidadc", dissc assin, da nanIa dc 15. frcsca,
azulada c radianic", quando ioda a gcnic salc quc cssa
nanIa foi cIuvosa, vcniosa c Icdionda.
Eis aic ondc lcva a rciorica; c dcois...
* * *
Scn daia.

Eu iinIa un colcga na sccrciaria quc, cn facc a
nin, dcscria-nc un csiranIo scniincnio. Era una
csccic dc rculsa nisiurada con cnjo quc cu scniia
quando clc vinIa convcrsar conigo. Nao sci a quc
airiluir isso. Pcnso quc scja cla sua conlcia
linfacidadc; cla sua csiuidcz. Enircianio, lcn
analisando, cu icnIo conIccincnios quc sao dcssa
csccic dc gcnic, clos quais, cnircianio, cu nao sinio
cssc scniincnio.
En nin, cu ja agora icnIo olscrvado, Ia una
scric cIocanic dc incongrucncia dc scniincnios
dcsacordcs, dc nisicriosas rculsas.
Nao sci! Nao sci! O fuiuro clucidara.
* * *
Os oficiais do Ecrciio do Drasil dividcn con Dcus
a onniscicncia c con o Paa a infalililidadc.
* * *
26 dc dczcnlro.

Hojc, conigo, dcu-sc un caso quc, or rcciido,
ncrcccu-nc rcaro. Ia cu clo corrcdor afora, daqui do
Minisicrio, c un soldado dirigiu-sc a nin, inquirindo-
nc sc cra coninuo. Ora, scndo a icrccira vcz, a coisa
fcriu-nc un ianio a vaidadc, c foi rcciso ionar-nc dc
nuiio sanguc frio ara quc nao dcsncniissc con
azcdunc. Elcs, variada gcnic sinlcs, insisicn cn
ionar-nc cono ial, c nisso crcio vcr un fornal
dcsncniido ao rofcssor Droca (dc ncnoria}. Parccc-nc
quc cssc Ioncn afirna quc a cducaao cnlclcza, da,
cnfin, ouiro ar fisiononia.
Porquc cniao cssa gcnic coniinua a nc qucrcr
coninuo, orquc?
Porquc... o quc c vcrdadc na raa lranca, nao c
cicnsivo ao rcsio; cu, nulaio ou ncgro, cono quciran,
csiou condcnado a scr scnrc ionado or coninuo.
Enircianio, nao nc agasio, ninIa vida scra scnrc
cIcia dcssc dcsgosio c clc far-nc-a grandc.
Era dc crguniar sc o Argolo, vcsiido assin cono
cu ando, nao scria ionado or coninuo; scria, nas
qucn o ionassc icria razao, ncsno orquc clc c lranco.
Quando nc julgo nada valIo; quando nc
conaro, sou grandc.
Enornc consolo.
* * *
27 dc dczcnlro.

Hojc, no ircn, vin con o Aocalisc. un sujciio
nagro, csgrouviado, scnrc con a larla or fazcr. As
calas sujas c curias dao o ialIc caio dc suas crnas,
quc sao finas, arcccndo soncnic dc ossos. O curioso c
quc o Aocalisc, dc fisiononia dc snio vclIo
doncsiicado, londoso, cic. cic., icn ircs filIos. un csia
na Escola do Fcalcngo; ouiro no ginasio, c o ouiro, no
nosiciro dc Sao Dcnio.
Praiicanic da Sccrciaria da Polcia, vivcndo dc un
ordcnado cguo c forncccndo aos scus filIos cssa
cducaao cagcrada, clc criara ou aduladorcs vis, ou
dcsgraados dcsconicnics. Enircianio, clc nc dizia isso
con grandc saiisfaao. Trcs filIos douiorcs! Quc Ionra,
quc nolrcza!"
O dia coniinuou norno, scn airaiivo ncn
novidadc. A sccrciaria, cn gcral iao iiorcsca ara
dcscriar rcflccs, csicvc dc una olrcza franciscana.
O ninisiro csicvc auscnic. TcnIo rcarado quc, o
ninisiro rcscnic, vivc o cdifcio. Nao sci dondc lIc vcn
isso, nas c vcrdadc quc vcrifico. O Locs, ncdiun
curador", convidou-nc a ir assisiir os scrcs nusicais
na casa dclc. A filIa ioca iano, c dizcn quc lcn; Ia
una ouira vizinIa quc cccuia ao violino, c a clas
aconanIara dona Maria Josc dc Driio, rinciro rcnio
dc flauia do Insiiiuio. Ansioso cscro a coisa, ianio nais
quc nc scra dcvcras novo ouvir una noa iocar flauia.
OI! Quc dia! Infanc, nao valc dois caracois!

Scn daia.

Na sccrciaria, cu iivc un conanIciro rinciro
oficial, o M... T... C..., quc cra dos oucos quc la Iavia
icndo algun dcsiaquc. Elc cra duna avarcza ccccional
c duna csiuidcz dc carnciro. Haliiuado Ia quarcnia
anos a cscriiurar o roiocolo, cra incaaz dc fazcr ouira
qualqucr coisa. Pclas rclacs da fanlia da nulIcr, vcio
a clc alguns colrcs quc junio avarcza dclc davan con
quc clc nanicr un filIo no Colcgio Paula Frciias, una
filIa no Insiiiuio dc Musica. Nao conrando os jornais,
filava-os dos ouiros, c isso lIc valia as naiorcs
nolccagcns". s vczcs, ao clc aarcccr, un rclaiava ao
ouiro un caso ciravaganic, vindo cn ial jornal, c, zas,
corria a rocurar o jornal ncncionado. Ouiras vczcs,
nuiio anics dc clc cIcgar, colavan cn jornais vclIos
daias dos novos c clc os lia ial qual cono sc fosscn do
dia. A sua csiuidcz nuiio concorria ara isso c clc lcu
cn 1903 ou 4 un jornal do icno da Fcvolia dc 93. Ao
acalar sc lIc crguniou. Quc ial as noicias?" Eniao,
rcsondcu.
Poucas novidadcs, nas quc Iavia un ronancc
da Fcvolia nuiio lon.
A sua avarcza cra ial quc clc rocurava dc ncsa
cn ncsa jornais c os juniava ara vcndcr aos quilos.
Honcn fcliz. Hci dc nc aroinar dclc ara olscrva-lo
no inicrior.
* * *
Dczcnlro.

Douior LaranjinIa. Mcdico. Dclcdor dc araii.
* * *
O sccrciario do ninisiro, or cuja influcncia cu fui
noncado, ionou-sc dc alorrccincnio norial or nin.
o quc nao clico c ara noiivar o quc cu
rocuro razao. Hojc, cnconirci-nc con clc no galincic
do dircior c clc ncn scqucr olIou-nc.
Porquc foi, ncu Dcus?
Talvcz a falia dc un cariao dc csancs, quc nao
lIc nandci or noric do irnao dclc.
So sc isso...
Sc o nariz dc Clcoaira cic.
* * *
Scn daia.

Tiio Drandao da Silva nasccra no Fio dc Janciro,
dc una dcssas fanlias da cqucna lurgucsia carioca.
Sua nac criara-sc" na casa dos Drandcs, cono cran
conIccidos na Fua dc Sao Pcdro, ondc noravan. Vindos
dc InIonirin, clos rinciros anos da Indccndcncia, o
caiiao dc nilcias Josc Manucl Drandao, con scus
filIos c cscravos nais cIcgados, csialclcccra-sc na
coric, ionando aric aiiva na agiiaao do rinciro
rcinado. Con a rciirada dc Pcdro I, rccolIcu-sc vida
rivada, cnircicndo as longas Ioras, assadas nas
sonlrias salas do scu casarao da Fua dc Sao Pcdro,
con a lciiura dos classicos laiinos c dos ocias
oriugucscs. Morrcra dc dcsgosio. Scu filIo Josc Lus,
oficial dc cngcnIaria, con curso da Acadcnia Miliiar,
laialIando no Fio Crandc do Sul, foi fcrido cn PoncIc
Vcrdc c vcio a falcccr cn conscqucncia dc fcrincnios. Os
scus filIos rcsianics, ainda adolcsccnics, sol a
vigilancia da irna nais vclIa, dona Fosa, coniinuaran
no solrado solarcngo. O nais vclIo dos dois, Hcliodoro,
cursando a Escola Mcdico-Cirurgica, c o ouiro, a dc
Dclas Arics, frcqucniava a aula dc arquiiciura. Hcliodoro
alcanou una grandc fana dc cirurgiao c scu irnao,
cnlora csiinado c considcrado clos colcgas, nada
fizcra, norrcndo cn avanada idadc, cIcio dc
nisaniroia c rofcssando un anargo nirvanisno
dcscscrador. Murnurava-sc quc Clara, nac dc Tiio, cra
filIa dcsic Drandao, Ccsar. Dc faio, sua nac Engracia,
una cria da casa, nascida c lilcriada or ocasiao da
vinda dc InIonirin, cra rovida da rccisa lclcza ara
inicrcssar o scu jovcn scnIor, ianio nais quc isso
csiava nos cosiuncs do icno, quasc scn rosiiiuiao
ullica c dc avcniuras anorosas difccis. A icrnura dc
dona Fosa cncaninIou-sc ioda ara cssa c ouiras
raarigas c raazcs, nascidos cn casa, cn cujas vcias
corria una foric dosc do scu sanguc; c, indifcrcna,
nais ou ncnos fornalsiica, dos irnaos, con clcs, cla
scnrc os un cuidado, una ainosfcra carinIosa
quasc naicrnal. Era ncdico, loiica, rouas, colcgio...
iudo cla dava quclcs scus solrinIos inconfcssados.
Clara frcqucniara o colcgio c iivcra a cducaao
conun das noas do scu icno. Era cssa a origcn da
nac dc Tiio; a dc scu ai, Migucl da Cosia, nao cra
ncnos conlicada, cnlora nais olscura. Nasccra clc da
nancclia dc una calrocIa" con un oriugucs,
ninIoio icnaz c acicnic, csiucador dc ofcio, quc
cIcgou foriuna clas suas qualidadcs dc caraicr.
Migucl Icrdara cssas qualidadcs do ai; assin c quc,
aos quaiorzc anos, quando clc alandonou sua nac
(csiava nos cosiuncs do icno}, s-sc cn cano con
dccisao c, cn lrcvc, fcz-sc un ocrario liiografo
csiinado c rcsciiado. Pcrdcndo sua nac, o foco
conccnirador dc sua nac, nao sc cnircgou
alsoluiancnic ociosidadc dissolvcnic Ialiiual nos dc
sua classc. Adquiriu una cqucna insiruao, nas
scgura, con a qual, clos vinic c cinco anos, roicgido
or una influcncia do icno, dc ccrccr un cnrcgo
ullico nuna rcariiao quc sc fundou. Casou-sc or
cssa coca. Os rinciros anos foran difccis. O scu
rinciro filIo, Jnaias, dc un naiural sclvagcn c
indccndcnic, criou-sc quasc ioa clo arralaldc cn
quc noravan. Aos dozc anos, cra un raagao ncdio,
dcscnlolado", foric, valcnic, quc ja nciia ncdo con a
sua dcsira caociragcn aos nais vclIos dc sua
vizinIana. Era una crdiao, cono dizia una rcia
vclIa dos arrcdorcs. O scgundo, orcn, scis anos nais
noo quc cssc, nasccra cn Ioras nclIorcs. O vclIo
Ccsar, ao norrcr, dciara Clara olra dc scsscnia
conios, rcsios da foriuna quc o vclIo Drandao irouc dc
InIonirin, c quc o cccnirico Ccsar, cla sua
longcvidadc, fora rccolIcndo. Clara nao gozou nuiio da
Icrana. Un ano dcois norrcu. ScnIor dc un ial
cculio, con ircs filIos acnas, Jnaias, Tiio c Clara, o
aniigo liiografo iraiou dc consulsianciar scu sonIo.
fornar un filIo. Mandou Tiio ao colcgio, scguiu os scus
csiudos, aninou-o, nas nao dc vc-lo fornado, ois,
quando o filIo acalava os rcaraiorios, norrcu do
fgado, nuiio noo ainda.
TinIa dczcnovc anos, Tiio, c scu irnao, Jnaias,
inicrniicnicncnic cnrcgado nisso c naquilo, ficou
cono iuior, iuior singular quc olcdccia c rcsciiava a
scu irnao iuiclado.
Cuidados con os irnaos, alncgaao clo fuiuro
dclcs, afasiara dc dona Fosa os do casancnio. O ncio
do icno c do scu sanguc dcsviara-a na icrnura c no
carinIo con irnaos raazcs, csquisiios, caricIosos c
dcsiguais. EnvclIcccra aninando-os, alcniando-os, c sc
sua aao fora uiil ao dcscnvolvincnio | |
* * *
Scn daia.

Un cscriior, un liicraio, arcscnia ao ullico, ou
da ullicidadc a una olra; aic quc onio un criico icn
o dirciio dc, a rcicio dc criica, injuria-lo?
Un criico nao icn alsoluiancnic dirciio dc
injuriar o cscriior a qucn julgar.
Nao sc odc conrccndcr no nosso icno, cn quc
as coisas do cnsancnio sao nosiradas cono as nais
ncriiorias, quc un cidadao ncrca injurias, so orquc
ullicou un livro. Scja o livro lon ou nau. Os naus
livros fazcn os lons, c un criico sagaz nao dcvc ignorar
iao fccundo rincio. Ao olIar do salio, o vcio c a
viriudc sao una ncsna coisa, c anlos ncccssarios
Iarnonia final da vida; ao olIar do criico filosofo, os
lons c naus livros sc conlcian c sao indiscnsavcis
fornaao dc una liicraiura.
Sc o criico icn razcs ariicularcs ara nao
gosiar do auior, calc-lIc unicancnic o dirciio dc fazcr,
con a naina scrcnidadc, sol o onio dc visia liicrario,
a criica do livro.
Dizcn quc o anor faz grandcs olras. O odio
ianlcn odcra fazc-las; nas, ara isso, cono no caso
do anor, c rcciso conicr-sc.
No donnio do cnsancnio, as aradas dc
scniincnio sao ciraordinariancnic fccundas.
En gcral, ao concar, o icncrancnio liicrario c
dclicado, c fraco, c scni-fcninino, diga-sc, c ningucn
odcra rcvcr sol quc asccio, sol quc forna, a injuria
vai rcagir nclc.
Dalzac, Lord FIoonc, sc Iouvcssc sido injuriado,
cIcgaria a scr o Honorc dc Dalzac do Pcc Goot?
En rcsuno, sc o criico ana as coisas do
cnsancnio, c solrciudo csias, dcvc icr scnrc cn nira
a sua roscridadc; c, crcio, a injuria nao c o nclIor
ncio ara olic-la.
* * *
La nusc, si rcvccIc qu'cllc soii, donnc noins dc
cIagrins quc la fcnnc. Jc nc cu accordcr l'unc avcc
l'auirc". Flaulcri a Ccorgc Sand.
* * *
TIcrc arc norc iIings in Icavcn and cariI,
Horaiio, iIan arc drcani of in your IilosoIy".
* * *
Clara dos Anjos, nulIcr, nulaia, 23 anos. Tcncnic
Fruiuoso, do Ecrciio, osiiivisia, cic., noivo dc Carloia
Sa Dandcira.
Cucdcs (Canilo da Cosia}, oriugucs, inicrcssado;
nais iardc, cnriquccc, aric ra Euroa, ondc fica,
doando alguna coisa Clara, sua aniga, con qucn icn
una filIa (Viscondc nais iardc dc qualqucr coisa}.
A gcnic Sa Dandcira, fanlia dc cqucno
cnrcgado, da rclaao dc Clara, dc qucn o ai cra
adrinIo.
Ednundo Ncvcs, usonncu, loas oinics,
arcscniado ao Fruiuoso. Ednundo Ncvcs c dc Minas,
lacidancnic dcsliza cla vida cono cnrcgado dos
Tclcgrafos, ligara-sc dc anizadc con Arnando Sa
Dandcira, ocia dc jornais cqucnos c cnrcgado da
csirada dc fcrro.
A vclIa Ciriana dc Sa Dandcira.
David CarvalIo casa-sc nais iardc con Clara, a
qucn vcn a conIcccr na fcsia dos Cardosos, na PcnIa,
or ocasiao do Sao Joao. David, scn ofcio ccrio, c iudo,
nais ainda jogador, lclcdo, cic. Da calo dos 50 conios
dc Clara.
Clara cnviuva c aniga-sc con Josc PoriilIo,
cdrciro, 50 anos, c, quando sua filIa Iraccna fogc con
un calo dc olcia, qucia a csia, rcluiancias
cnconiradas, c afinal, alandona-a anigada con csic, c
rosiiiuiao dcla c noric na Miscricordia.
Josc PoriilIo, cnvclIccido, nao odcndo iralalIar;
Clara lava c cngona ara susicnia-lo, c no icrrciro da
csialagcn cn quc noran cla cania una irova qualqucr
cn un lclo dia dc sol.

1903
oca. 1874 a 1905.

Clara.
Nasccu..........................1868
Moric do ai.................1887
Dcflorada......................1888 (12 ou 13 dc naio}.
Da luz.........................1889
Dciada.........................1892
Casada..........................1894
Viuva............................ 1899
Anigada dc novo...........1900
* * *
Prcciso salcr dc quc daia sao as Vozcs d'frica".
Vcio rcsidir cn Caiunli cn 1884.
* * *
Clara dcvc rinciro inicniar os soldados noiic no
acanancnio dc Maria Angu, dcois, aconsclIada, vai
ao Fruiuoso, dc nanIa, quc a rccclc, cscrcvcndo una
caria cIcia dc scnicnas filaniroico-oliicas, c
cscrcvcndo coniinua a dar-lIc aicnao.
David c fuzilado dc nanIa no ncio dc un cano,
fazcn-lIc cavar a cova c dcois zas.
* * *
A scduao dc Clara assara-sc no dia 13 dc naio.
* * *
Anigada con casa noniada lriga con a dona
Quiicria. O dclcgado c os cscrivacs, gcnic lilidinosa,
qucrcndo conquisiar iodas as nulIcrcs quc lIc vao s
rcariics.
* * *
A rcullica assa-sc cnquanio cla, anigada con o
Moniciro, rccclia algunas cssoas dc sua anizadc,
cnirc os quais o Sa Dandcira, quc, ara casar a filIa,
adulava-a, ara arranjar dinIciro...
* * *
Fuzilado o scu narido, cla aniga-sc con o alfcrcs
ial, das foras; finda a rcvolia clc a dcia c cla rocura
cnrcgar-sc cn scrvio doncsiico. A vida quc lcva.
* * *
Anancclada con un ocrario csanIol quc fica
cnircvado, vai norar nuna csialagcn no Manguc.
O dia do funcral, a fora assa. Conanda-a
Fruiuoso, gcncral, c, anics, clas convcrsan solrc o
licIo, lavando roua c caniarolando.
* * *
O Fruiuoso, or acaso, convcrsa cn una roda
alcgrc, un dclcs afirna quc o Dcnjanin Consiani cra
un inosior, quc nao salia naicnaiica c ncn nada.
Fcflcic Fruiuoso, canina o quc clc dciou dc olras, os
scus cursos cn quc Iavia nais oliica c cloqucncia quc
rofundcza naicnaiica, c concorda iniinancnic con a
Iisioria. Vai clo londc c no caninIo salia nclc un
colcga c clc sc rcfcrc convcrsa c or fin clc solia una
frasc.
(Convcn rocurar cssa frasc nos ccnlos vivos.
Lilcraio, Morcira Cuinaracs. Lcr a Hcustu Mtu}.
* * *
Quando, orcn, roccdc invcrsancnic, vai dc
cnconiro funao quc fica fcncniida c criurlada.
Esic faio sc roduz, solrciudo, quando o cIcfc,
saindo dc sua incrsonalidadc, dcicrnina ordcns no
scniido dc sua saiisfaao individual aulada or foric
dosc dc vaidadc.
O conando c, cn suna, a dcicrninaao do aio
funcional no conjunio Iicrarquico da fora arnada.
Saianos agora do csiilo inaginoso quc nao
odanos dciar dc cnrcgar ncsia cosiao".
Da Hcustu Mtu, 1904.
* * *
Fruiuoso, con una rcicnsao, julga IunilIanic
sc cncnIar cono un aisano ara o ninisiro da
Cucrra.
TinIa locIccIas cIcias, ligodc csfarclado ao ar c
olIos niudos.
* * *
A classificaao dc cicncias do Fruiuoso.
Cicncias csiaiicas
Cicncias dinanicas
Cicncias csiaiico-dinanicas
Es.
1a A Cconciria, a Mincralogia cic.
2a- A Asirononia, a Qunica.
3a A Diologia, a Hisioria c a Nigronancia.
* * *
Vcrso dc un soncio dc Fruiuoso.
Marcando aos Ioncns o dcvcr do jusio".
* * *
Oinics do Concnsoro.
Os ncgros fizcran a unidadc do Drasil.
O ncgro c rcccnic na icrra.
Os ncgros, quando ningucn sc rcocuava cn
aric no Drasil, cran os unicos
(O. Duquc, Atc Huscu}.
Os roduios iniclcciuais ncgros c nulaios, c
lrancos, nao sao ciraordinarios, nas sc cquivalcn,
qucr os lrancos vcnIan dc oriugucscs, qucr dc ouiros
ascs.
Os ncgros difcrcncian o Drasil c nanicn a sua
indccndcncia, orquanio csiao ccrios quc cn ouiro
lugar nao icn airia.
Sc un viajanic, salio cic. cic., scn salcr a
Iisioria do assado, fossc visiiar os aralcs aiuais,
ncgaria qualqucr caacidadc iniclcciual a clcs.
A caacidadc ncnial dos ncgros c discuiida u
o c a dos lrancos, u ostco.
A cncrgia so sc icn rcvclado dcois dc lcnia
sulnissao (Iunos, lclc ronana, larlaros cn gcral}.
A coragcn c da ncsna nancira. O oriugucs, quc
c Iunildc cnirc nos, c un ovo valcnic; o fin a quc sc
roc, olriga-o a curvar-sc.
Discuiindo a incaacidadc ncnial dcsia ou aqucla
raa, icnos o ar dc dizcr con o ocia grcgo os
larlaros, gcnic vil quc nao ana a filosofia c cicncias; clc
sc dirigia ao av dc Kani c ao iio dc Dcscarics.
Sc a fciao, o cso, a forna do cranio nada dcnoia
quanio a inicligcncia c vigor ncnial cnirc indivduos da
raa lranca, orquc cconungara o ncgro?
Os arias, quando no utcuu da Daciriana, nada
valian; cnigrando, aos scculos dc fcrncniaao,
lrilIaran nuna culiura sucrior; orquc os ncgros,
iransoriados dc frica clo irafico, nao dcscnvolvcrao
una civilizaao ou concorran ara cla? Essc fcnncno
dc nudana dc IuItut c inorianic ara o csiudo.
A cicncia c un rcconcciio grcgo; c idcologia; nao
assa dc una forna acunulada dc insiinio dc una
raa, dc un ovo c ncsno dc un Ioncn.
Sc Ia ircs gconcirias cic. cic.
* * *
Ouiulro

Discurso quc fiz ao larao dc Iiaiu.
caso, scnIor larao c ncus scnIorcs, quc o
cncanio da conlcidadc da vida nos assonlra c nos
airai. Ora cssc asccio alsorvc nossa alna, ora aquclc
ouiro faz convcrgir ara clc ioda a cncrgia dc quc sao
caazcs os nossos scniidos; c scnrc cn vao
rocurando dccifra-la a csiruiura niina da vida
aarccc ao nosso cnicndincnio cono un cicrno
rollcna a rcsolvcr.
Arnano-nos dc cicncias c filosofias, c, sc con clas
crcclcnos una facc da cisicncia, dcianos cscaar
una ouira, ou dcscolrinos novas. Ncssc sulcio, quc
lcnlra, ao ncsno icno, os niiologicos das danaidcs c
dc Ssifo, crcorrcno-la iacicando cn ircvas.
Enircianio, Ia un scguro insiruncnio ara a
conrccndcr. c vivcr.
Vivcr c acunular iniuics c nocs, quc vao
fornar un calcdal cssoal c iniransnissvcl.
consiruir una salcdoria individual; c, dc alguna forna,
dccifrar o nagno rollcna, ois so o lcnio cvolvcr na
vida nos fornccc a vcrdadcira crccao dcla ncsna c a
sua rcrcscniaao, cuja assagcn a ouircn c
inossvcl.
Scra ialvcz or isso quc, con os anos, aos nossos
coracs cIcga aqucla calna iransccndcnial quc nos faz
salorcar, con carinIo, iodas as suas fcics c airar
dcsassonlradancnic solrc os aconiccincnios.
Lcnlro-nc agora dc un faio. Era ncnino. Con
ncu ai, assisiia a un dranalIao cnsangucniado. Ao
ncu lado dirciio, adianic do ncu rogcniior, un scnIor
iinIa os olIos unidos; cn frcnic, una noa soluava
con a ingcnua; csqucrda, orcn, un cavalIciro, con
a fisiononia arada, c lacida, scguia con afinco a
rcrcscniaao. Nao crdia un gcsio, una frasc, un
novincnio...
Quando saa, clo fin da ca, ouvi dizcr a un
anigo.
Arovciici lcn a ninIa cnirada.
Para csciaculo do nundo, so os anos dao a calna
do ncu cscciador.
E, or scr assin, c quc cu, ainda avaro cn anos,
galo a assagcn dc nais un, ois quc nc vou vcndo
cIcgar ao icno cn quc odcrci arcciar, con o naino
rcndincnio, a dadiva dc vivcr.
Arovciiarci nclIor a ninIa cnirada, cniao...
Todas as grandcs qualidadcs dc Vossa Ecclcncia,
scnIor larao, dc Ionradcz, dc ccricncia, dc culio ao
dcvcr c jusiia, dc iolcrancia c dc londadc, accniuadas
cada vcz nais or cssa salcdoria dc quc falci, lograran
iransfornar, dc cada un dc nos, classificados
divcrsancnic clas ncccssidadcs da adninisiraao, cn
un anigo c un adnirador. Dc ial forna c assin, quc
salcnos quc, cn Vossa Ecclcncia, icnos un nais alio
criicrio c un arliiro naino, indicados clo rcsciio,
cla adniraao c cla anizadc quc crcsccn dia a dia,
razao or quc, ncsic, salcdorcs dc quc nais un ano
Vossa Ecclcncia acrcsccnia aos ja vividos, cdinos aos
dcuscs roiciorcs quc nuiio nais scjan os quc rcsian a
Vossa Ecclcncia, ara naior scr a nossa vcncraao.
Era o quc cu iinIa a dizcr.
* * *
Scn daia

Caiulo 1 A fanlia Drandao.
Caiulo II Marco Aurclio cnconira una
conIccida dc infancia, Araci, rclcnlra-lIc a Iisioria.
Considcracs. A rua. A cscola, as rcsscs.
Caiulo III A fcsia dc fornaiura. Os lrios. O
discurso dc Marco Aurclio. A alcgria da fanlia dona
Fonualda c a filIa Mcndona.
Caiulo IV- Marco Aurclio Drandao, conadccido
da niscria dc un colcga, docnic, scn dinIciro, rccolIc-o
a sua casa.
Caiulo V Scniindo-sc nclIor, nas nao icndo
ara ondc ir, o raaz coniinua cn casa c conca a
nanorar a irna.
Caiulo VI Scduao dc Alicc clo Mcndona, c
cono clc da farinIa cnvcncnada filIa.
Caiulo VII Cravidcz.
Caiulo VIII As clicacs c rccusa.
Caiulo IX O assassinaio clo ouiro irnao, a
dcscula dc Marco Aurclio c a qucda dos iiias.
Dcvc dar vinic caiulos.
O caso do Mcndona. Un ocia scduziu una
nulaia. Houvc un filIo. Elc nao quis casar con cla.
Indo una vcz cdir o quc concr ara o filIo, clc lIc dcu
farinIa lacica con sullinado corrosivo.
Marco Aurclio. Pcdro. Alicc. O vclIo Nicolau. A
criada Ana.
Silvino Cavalcanii. Manucl da Cosia Frciias.
Fonualda. Anclia.
* * *
CAPITULO 1

Marco Aurclio, orgulIo, londadc, ialcnio, irisicza
cn vcr a gcnic" scn fora, scn coragcn, scn anino dc
iralalIar c dc luiar, os Ioncns; as nulIcrcs, scn
dignidadc, scn grandcza, scn fora ara rcsisiir s
scducs, ncrgulIadas na rosiiiuiao.
Pcdro, scu irnao, caadocio, iocador dc violao,
caocira, aliivo c corajoso, nas inuiil.
Alicc, assiva, nao conIcccndo lcn a sua
siiuaao.
Tia Fosa, doura, filosofia cssinisia, ccricza dc
quc nao c nada.
O vclIo Nicolau, africano, dcdicaao, cic.
Ana, rcia, rcsignaao, jovialidadc.
Marco Aurclio acala dc sc fornar, o scu gcncro dc
csiudo, o scu orgulIo dc inicligcncia, a sua irisicza cn
scr unico, rcara-sc ara fcsicjar a daia.
dc nanIa, a fanlia iona cafc, a irna cdc-lIc
liccna ara convidar Anclia, filIa da Fonualda, rina
dc sua nac; clc a da conirariado, nosira-lIc os
inconvcnicnics. Anics dc sair, cIcga-lIc o scu colcga
Cavalcanii, c un ano nais airasado, vcn lIc cdir un
livro.
Convcrsan un ouco. O colcga alrc un livro, a
HIu, or acaso da con csia assagcn. Dcndiio scja o
scnIor Dcus ncu, quc adcsira as ninIas naos ara a
laialIa c os ncus dcdos ara a gucrra".
icrrvcl csia HIu, concnia o ouiro.
E anlos sacn.
* * *
Scn daia
MAFCO AUFLIO E SEUS IFMOS

Dcndiio scja o scnIor Dcus ncu,
quc adcsira as ninIas naos ara
a laialIa c os ncus dcdos ara
a gucrra.
Suno l4l

PFIMEIFA PAFTE

Tiio, fora dc scus Ialiios, dcscriara ccdo. A
icidcz c a lclcza da nanIa iinIan cono quc
airavcssado as arcdcs da vclIa casa, as forics orias
da jancla, fazcndo-sc scniir no inicrior do quario,
conlciancnic fccIado, soncnic iluninado cla
claridadc vaga quc sc coava clos oculos das janclas. O
vclIo rcio nao dcnorara cn irazcr o cafc. Ha quinzc
anos quc clc o fazia, con a ncsna rcgularidadc c con
aqucla larga c docc sinaiia, quc so sc cnconira ncssas
alnas sclvagcns dos vclIos ncgros, ondc o caiivciro
aradoalncnic dcosiiou anor c londadc. Enquanio o
cafc csfriava na ncsa dc calcccira, Marco Aurclio s-sc
a rcnoniar o dcsiino daquclc olrc Ioncn, quc o scrvia
c o anava dcsdc quasc o nasccr. Viu-o criana, nuiio
ncgro, rciinio, fcio, cnirc os lraos da nac na culaia
naial, crcsccndo ao foric sol da frica, aquclc sol quc
fccunda c quc naia, ara ondc sc alan as alias
alnciras nun ardor dc aiao insucravcl. Viu-o,
dcois, crcscido, aos scic anos, ja iangado, arcndcndo
a usar as arnas da irilo c cnsaiando-sc nas culiuras
clcncniarcs da sua rudincniar agriculiura. Dcois, c
cn scguida, cran as fcsias, aquclas danas cn quc o
aclo divindadc sc faz con csloos dc rcrcscniacs
dc aios anorosos, rcsididas or aquclcs faniasiicos
fciiicciros. Un dia... Cono foi? Qucn o salcria? Un
cnconiro, un aiaquc s culaias, la vinIa clc, infanic
ainda, ao sol foric do irisic coniincnic, cnirc un
rclanIo dc irnaos, jungian aos dois, da corrcnic,
carrcgando voluncs, a dcsccr aic o ncgrciro quc os
iroucssc s laniacs da Ancrica. E dcsdc oiio anos
aic Iojc, duranic nais dc cinqucnia. clc iinIa
iralalIado dc sol a sol; c agora, agora quc ncn ialvcz
una dccada lIc rcsiava dc vida, quc consolo iinIa clc?
FilIos? MulIcr? Foriuna? Tcrra? Scic alnos ondc
cnicrrassc aqucla sua carnc, ois o scu sanguc Ia nuiio
quc a cnsoava. Nada! E clc cniao concou a crguniar-
sc or quc csiranIas lcis aqucla Iunildc vida iivcra quc
airavcssar lcguas c lcguas, dcscrios c occanos, ara vir
acalar aqui iao irisicncnic, dcois dc cncIcr un scni-
scculo dc iralalIo. Havia ncsno lcis quc sc scrvisscn
da cuidcz c da crvcrsidadc Iunana ara ial fazcr, ou
cra o acaso, so o acaso? E clc nao soulc rcsondcr c
faiigou-sc dc cnsar. Ergucu-sc, alriu a jancla, olIou
cn iorno a aisagcn. Os cajuciros csiavan cn flor c o
lanlual ccrrado so dciava una frcsia ara vcr o nar c
a cidadc la cnlaio, surgindo das aguas, con o scu
casario iunuliuario a sulir clos norros, quc concan
a lranqucar luz ja firnc da nanIa. Un sino iocou.
Era o sino da vclIa igrcja convcniual, ondc sc insialara o
asilo. Elc lcnlrou-sc, cniao, do scu scrvio, aquclc
olscuro scrvio dc cscriiurario, scnrc doloroso, scnrc
anargo, scnrc IunilIado, nais quc isso; ali, cnirc
dois ncdicos, nao sci quanios inicrnos, iodos douiorcs c
scnIorias, nais anargo c nais doloroso sc iornava.
Lcnlrava-sc lcn do scu curso crdido, das suas
cscranas dc osiao c considcraao, Ia dcz anos
assados, quando un dia voliava con os rcaraiorios
fciios, ara a casa c a alcgria quc causara ao ai. Elc sc
s a rccordar o curso, os roccssos dc arovaao, a
vcnalidadc dos lcnics, a sua covardia dianic do odcr c
da fora, c cnsou consigo quc cssa nolrcza
univcrsiiaria, dc cancs c dilonas, cra duas vczcs nais
cnica c nais raacc quc c nilIarcs dc vczcs naior quc a
nolrcza dc dinIciro. En una, Iavia cnrcgo, iralalIo,
inaginaao ara as cscculacs c ara os ganIos. Na
ouira, Iavia lravura, gcncrosidadc, cncrgia; nas na
nossa, nada, ncn o salcr, solrc o qual cla sc faz
rcousar, c oucas vczcs a inicligcncia, dc quc cla sc
arroga o nonoolio. Lcnlrava-sc do dia cn quc sc
arcscniara ara ionar ossc do lugar.
Marco Aurclio! dissc-lIc un inicrno no vcculo.
O scnIor ainda vivc?
E o idioia coniraa os lalios, conicnic con o
csriio quc fizcra. E a galcria do cssoal sucrior
concou a assar-lIc clos olIos. Princiro, o ccnono,
un Ioncn cauicloso, inido, vivcndo aric,
filosoficancnic, cIcio dc rcsciios or iudo c or iodos;
cra o Ioncn nais firnc, dc nais caraicr dc iodos; cra o
unico cn qucn nao sc odia aoniar una infraao no
rcgulancnio. Ordcnava-lIc a lci quc norassc roino,
clc norava; quc assisiissc as rcfcics dos asilados, clc
assisiia. Dcois, o dircior, un vclIo fornado cn
ncdicina, csccic curiosa dc ncdico, quc sc
ancdroniava con a crscciiva dc assar una rccciia.
Dcois, o ncdico, os dois inicrnos, csics cdanics,
cnfunaados dc salios cic...

190S

1 dc janciro.

Hojc, dia dc Ano Don (10 dc janciro dc 1905}
lcvanici-nc cono Ialiiualncnic s scic c ncia ara as
oiio Ioras. Fiz a unica alluao do ncu asscio, ionci
cafc, funci un cigarro c li os jornais. Acalando dc lc-los,
arrunci as arcdcs do ncu quario. Prcguci aqui, ali,
alguns rciraios c figuras, c clc ionou un asccio nais
garrido. Ha, dc nisiura con caricaiuras do Hc c do
Sncssnus, rciraios dc ariisias c gcncrais. Nao faz
nal; ncssc asccio laralIado clc icra o asccio da vida
ou da lcira A" do dicionario liografico, quc iraz
Alcandrc, Icroi dc alio coiurno, c un Aninio qualqucr,
cclclrc or icr invcniado ccria onada. Cono a casa nc
alorrcccssc, nao unicancnic cla irisionIa nolcsiia dc
ncu ai, nas or cla cn si, con qucn nunca nc
aconodci, rcsolvi dar una volia. Dcnorando-sc o ircn
na csiaao dc Todos os Sanios, fui iona-lo na dc
EngcnIo dc Dcniro. O ircn, lanal cono scnrc; idioia c
nascavado. Quasc ao cIcgar ao Largo da Carioca,
assisii una ccna dc quc ja nc ia dcsaliiuando. Trcs
soldados do Ecrciio cn grandc gala foravan os
vcndcdorcs anlulanics a lIcs darcn a sua fazcnda
graiuiiancnic. A un qualqucr assanic, isso, iacIado
dc roulo, valcria un asscio aic csiaao olicial; nas
a soldados, nao; clcs sc foran na nais sania das azcs.
cocrcnic isso. o acl dos ccrciios, dcsdc os nais
ciraordinarios dc Condc c Frcdcrico, aic s nossas
guardas nacionais da Ancrica do Sul, c cssc ncsno.
Elcs ircs individualncnic fizcran o quc, ialvcz nais
iardc, Iao dc fazcr sol o cndao aurivcrdc, cn ncu
nonc c no dos dcnais acficos Ioncns dcsia icrra.
Muni-nc dc una ida c volia ara o Lcnc c no
clcirico voci linIas afora aic o ncu dcsiino. A viagcn aic
ao Largo do MacIado foi lanal c corriqucira. No lanco
cn frcnic a nin ian dois lurgucscs, dcsscs
rcsciiavcis, assados dos cinqucnia c ainda cn sania
az conjugal. O Ioncn cra dos vulgarcs cn sua classc.
A nulIcr iinIa caracicrsiicas fisionnicas. Una
cnugcn rala crcscia-lIc dos calclos aic o cscoo,
fazcndo suor, quc, cono un dclrun sincirico, fossc
clas crnas, o lusio, aic aos cs. A ciniura quasc lIc
ficava no cscoo c os scios cninados dcniro dc una
llusa cor-dc-rosa dc scda acalavan o scu iodo groicsco.
Na Fua Marqucs dc Alranics, cnlarcan a Odcic C. P. c
ouiras. Nada dc noiavcl, a nao scr a vulgaridadc.
Plcno Lcnc. O dia c ncigo. O Sol, ora csrciiando
airavcs dc nuvcns, ora iodo alcrio, nao causiica. Nos
dois alarracancnios cIcios dc gcnic, csoucan garrafas
dc ccrvcja quc sc alrcn. A raia sc csicndc graduada,
Iarnnica, dcsdc o nonic do Lcnc igrcjinIa. A onia
rccurva dcsia c cono a cauda dc un cic quc sc
dolrassc nun sanlura". Por dciras, a lonlada dc
norros inialga dc vcrdc-csncralda, vcrdc-garrafa,
vcrdc-nar, variando canlianics aqui, ali, consoanic as
dolras do icrrcno c a incidcncia da luz, inialga o
azulado oalino do dia. O nar nugc suavcncnic. As
ondas vcrdc-claro rclcnian anics da raia cn franjas dc
csuna. Pclo ar Iavia nciguicc, c llandcias iinIa o
vcnio a sussurrar.
A gcnic quc Ia c a vulgar dos iqucniqucs. Ccnic
sinloria quc, cnclausurada cn casa una scnana, un
ncs, un ano, qucn salc, rcsfolcgava naquclc dia ao ar
livrc. Havia un dcuiado c fanlia, o quc nao dininui
ncn alicra a ninIa olscrvaao. No londc, na aliura da
Fua dos Voluniarios, ionaran-no dois raazcs c una
raariga. A raariga scniou-sc ao ncu lado. Cono cra dc
ncu dcvcr, conccci a olscrvar-lIc discrciancnic. Ela
nao sc alorrcccu c olscrvou-nc. Esicndcu a nao, nirci-
lIc a nao con anor c firncza. Ela cscondia. Eu fingia
olIar ara ouiro lado, cla csicndia, cu olIava. E assin
fonos aic ao Lcnc. Era una csccic dc galanicio quc cu
iinIa invcniado c quc agradara a iialiana (falava cn
aioa iialioia con os raazcs}. Ja nas curvas, cla
avanava nais do quc cu. Dava-nc cnconircs. Prcarci
o t ara o loicquin, nas, a cIcgando, o cioso irnao,
crcclcndo, lcvou-a ara longc. A ninIa covardia nao
crniiiu quc a scguissc, ncn quc a cscrassc, dc volia.
Con isso, cu adquiri una ccricza; cnlora nulaio, os
ncus olIarcs odcn inicrcssar as danas c dcsconfiar os
irnaos dclas.
Fui ao lasiiao do Lcnc. Na concavidadc quc Ia ali,
fizcran un lasiiao oligonal a icrninar nas duas asas
da curva. Un vclIo canIao dc fcrro con as quinas
rcousa indolcnicncnic nun dos angulos. c cono un
funcionario aoscniado.
Na volia, o Tcicira Mcndcs vcio. Dcnzi-nc. Saa do
Sao Joao Daiisia. Adianic convcrsava con unas
scnIoras clcganicncnic vcsiidas (garanio, c vcrdadc}.
Falavan dc coisas faniliarcs. Na raia dc Doiafogo, a
scnIora nais vclIa, olIando as olras, dissc.
Vanos icr un Fio dc Janciro loniio!
Parccc... A qucsiao c quc as calcas nao andan
dirciio, dissc o aosiolo.
O aosiolo fala cono sc falou Ia vinic nil anos.
Nada novo. Ccdio. PuI!
Pagou duas vczcs a assagcn (do ccniicrio ao
Largo do MacIado c do Largo Cloria}, cn ncnIuna
dclas rccclcu couons. Singular! Nao aiino orquc.
Talvcz scja un nodo csccial dc scr alirusia.
crniiindo quc o conduior furic. Puro anarquisno!
* * *
2 dc janciro.

Hojc, dia 2 dc janciro. CIcgando sccrciaria, fui
cunrincniar o ninisiro cla cnirada do ano novo. A
coisa foi a dc scnrc. O larao, o dircior, dissc algunas
alavras cn voz laia, c o Argolo ianlcn rcsondcu
assin. Dcois acriou-nos a nao cn nao c dcssa vcz a
alguns dirigiu unas alavras.
A nin clc cIcgou-sc c, con aqucla fisiononia scn
olIar c con a voz incolor, indagou.
Vocc c o novaio?
Sin, scnIor. Sou o nais noo.
O nais noo, frisou clc.
O nais noo aqui na sccrciaria.
A coisa nao iinIa grandc graa, nas iodos riran-
sc, incluso o ninisiro.
Aic ao ncio-dia, clc rccclcu cunrincnios. Havia
alguna fricza; cnircianio, os asccios cran os ncsnos
dc quando clc rccclcu, Ia un ncs, cunrincnios cla
viioria do govcrno, cujos dcialIcs ja ionci noia. O
Maiias coniinua na sua faina dc cavar jornais. Hojc, cn
falia dc ouiro, rocurou o Duo Ocu.
Dos jornais, dc noiavcl so csics vcrsos, solrcnodo
csiuidos.

I
s nais fornosa do quc un crisanicno,
MulIcr gcniil, aurora dc ncus sonIos.
So dc cnsar cn dcscngano, ircno,
Cono cn frcnic aos faniasnas nais ncdonIos.

II
Tcns un nonc iao docc cono as florcs,
quc cn lcnlra-lo soncnic nc ciasio.
E sinio sc csvarcn ninIas dorcs,
Qual aguas crisialinas dalgun rio.

III
Tcu coro icn da forna a divindadc
E sc dcscnIa or cnirc as lrancas vcsics,
Ondc sc rcunc sinlicidadc
A graa quc ossuis c o rcvcsics.

Fio, 27-12-1904.

Con frcqucncia, os jornais irazian casos dcsscs.
As vczcs cra una rciinIa, ouiras cra ja una raariga.
Davan-sc cn casas da cqucna lurgucsia, dcssa quc sc
qucr fazcr dc grandc, cic. cic. un csiudo quc nc icnia
o do scrvio doncsiico cnirc nos. En gcral, as cssoas
sc qucian dos criados c cu scnrc oljcici quc os
criados icn razao conira os aircs c os aircs conira
os criados.
Trcs anos dc naririos. Surras diarias.
Ha ircs anos, nais ou ncnos, cIcgou a csia
caiial, vinda do inicrior dc un dos csiados vizinIos, a
ncnor Claudonira, dc 20 anos dc idadc, indo ara a
casa dc una fanlia rcsidcnic Fua Nora no 2-D.
Duranic algun icno foi cssa noa iraiada
rclaiivancnic lcn, ois, no dcscncnIo dc suas
ocuacs, quc cra a dc criada, sc Iouvc con gcral
agrado dc iodos.
Nao gozou, cnircianio, cssa infcliz da az quc, na
sua olscura cisicncia, crcncncnic fazia viccjar a
rosca claridadc dos scus sonIos dc noa.
A nais Iorrorosa siiuaao, con iodo o coricjo dc
ignonnias, lIc criou o airoz dcsiino.
Nao lIc valcu o csforo solrc-Iunano quc
cnrcgava ara lilcriar-sc da csada iarcfa quc lIc cra
dada nos varios scrvios da casa, ondc, scn causa quc
ial jusiifiquc, lIc alican o nais icrrvcl casiigo. o
aoiic!
Tudo icn suoriado cssa dcsgraada.
Crcnic na niscricordia divina, doninava-lIc a
cscrana dc vcr alacada a furia dcsunana dos scus
algozcs.
Tudo cn vao!
Incdida dc sair rua, dcsdc quc aqui cIcgou,
vivc cssa dcsvcniurada sol o jugo dos scus vcrdugos.
Dc iudo a vizinIana salc.
Dcsdc as rinciras Ioras da nanIa, ja sc ouvc,
cono funclrc naiina, as lugulrcs ancadas do aoiic!
E cssa infcliz nao griia. lancnios alafados,
soluos dc dor, cssa nacalra confusao con a voz do
algoz, cncIcn dc avor a vizinIana.
cIcgado o noncnio da rcdcnao quc icra lugar
con a inicrvcnao da olcia da 15a circunscriao.
* * *
3 dc janciro.

O csciaculo circundanic nada arcscnia dc novo.
Onicn, cran onzc Ioras, cu csiava no ncu quario,
cscrcvcndo, assou un cqucno da vizinIana.
CIcgando cn frcnic nossa casa, dcu loas-noiics. Pclo
jciio, arcccu-nc quc o dcra ara a ninIa irna ou ara
a ial Paulina, quc c una vulgar nulaiinIa, nuiio
csiuida, cIcia dc farofas dc lclcza c dc rcsunao, quc
c ou quc odc scr nanorada. AcIci aquilo inconvcnicnic.
Quc un sujciio, assando or una casa fccIada, dcssc
loas-noiics a noas rccolIidas nun quario dc dornir.
Ncssc scniido, inquiri ninIa irna, quc dcsncniiu. Ha
cn ninIa gcnic ioda una icndcncia laia, vulgar,
sordida. MinIa irna, csquccida quc, cono nulaia quc
sc qucr salvar, dcvc icr un ccrio rccaio, una ccria
iinidcz, sc aiira ou sc qucr aiirar a ioda a csccic dc
nanoros, nais ou ncnos nal inicncionados, quc lIc
aarcccn. Aic lcn ouco cra na casa do ial CarvalIo,
ondc sc rcunan ioda a csccic dc lilcriinos
vagalundos; corici cssas rclacs. Agora c na casa do
idioia do SardinIa, casa dc osiiivisia, o quc qucr dizcr
falrica dc nanoros. Sc a ninIa irna nao fossc dc cor,
cu nao nc inoriaria, nas o scndo da-nc cuidados,
ois quc, dc nin ara nin, quc conIco cssa nossa
socicdadc, fogc-nc o cnsancnio ao aiinar orquc clcs
as rcqucsian. A ial Paulina c vulgar, cIaia cono un
crccvcjo, c a ncu ai nunca crdoarci cssa sua ligaao
con cssa loa ncgra Prisciliana, quc grandcs iransiornos
irouc a nossa vida.
A una fanlia quc sc junia una ouira, dc
cducaao, insiruao, inicligcncia infcrior, da-sc o quc sc
da con un coro qucnic quc sc c cn coniaio con un
ncio nais frio; o coro crdc una aric do scu calor cn
favor do anlicnic frio, c o anlicnic, ganIando calor,
csfria o coro.
Foi o quc sc dcu conosco.
Eu, cnircianio, cnso nc icr salvo.
Eu icnIo nuiia sinaiia cla gcnic olrc do
Drasil, csccialncnic clos dc cor, nas nao nc c
ossvcl iransfornar cssa sinaiia liicraria, arisiica,
or assin dizcr cn vida conun con clcs, clo ncnos
con os quc vivo, quc, scn rcconIcccrcn a ninIa
sucrioridadc, alsoluiancnic nao icn or nin ncnIun
rcsciio c ncnIun anor quc lIcs fizcssc olcdcccr
ccgancnic. Enircianio, c or ncu ai c, or assin scr,
lcvarci a cruz ao Calvario, ois quc, sc ncu ai fcz ial
coisa, foi or suor quc nunca nos aiingiria, nas a
dcsgraa nao quis c a coisa nos aiingiu.
O filIo da ial ncgra dcscdiu-sc do cnrcgo cn
quc o us ara ficar cn casa cscrcvcndo vcrsos.
o quc sc da conigo c nc faz dia c noiic sangrar
dc dor.
Sc cssas noias forcn algun dia lidas, o quc cu nao
cscro, Ia dc scr difcil clicar cssc scniincnio
doloroso quc cu icnIo dc ninIa casa, do dcsacordo
rofundo cnirc nin c cla; c dc ial forna nuanoso a
razao dc scr disso, quc ara lcn scr conrccndido
cigiria una auioliografia, quc nunca farci. Ha coisas
quc, scniidas cn nos, nao odcnos dizcr. A ninIa
nclancolia, a nolilidadc do ncu csriio, o cciicisno
quc nc corroi cciicisno quc, aiingindo as coisas c
cssoas csiranIas a nin, alcanan ianlcn a ninIa
roria cniidadc , nasccu da ninIa adolcsccncia fciia
ncssc scniincnio da ninIa vcrgonIa doncsiica, quc
ianlcn dcu nascincnio a ninIa unica grandc falia.
Hojc, ois, cono nao Iouvcssc assunio, rcsolvi
fazcr dcssa noia una agina niina, ianio nais niina
quc c dc nin ara nin, do Afonso dc vinic c ircs anos
ara o Afonso dc irinia, dc quarcnia, dc cinqucnia anos.
Cuardando-as, cu odcrci fazcr dclas cono onios
dcicrninanics da irajcioria da ninIa vida c do ncu
csriio, c ouiro nao c o ncu fiio.
Aqui lcn alio dcclaro quc, sc a noric nc
surrccndcr, nao crniiindo quc as inuiilizc, co a
qucn sc scrvir dclas quc sc sirva con o naino cuidado
c discriao, orquc ncsno no iunulo cu odcria icr
vcrgonIa.
* * *
4 dc janciro.

A ninIa casa coniinua a alorrcccr-nc solrcnodo.
Onicn. Dc nanIa, cnconirci un sujciio, quc nc andou
aqui na sccrciaria, a alorrcccr-nc, ara nandar a coia
do dccrcio quc lIc conccdia as Ionras dc alfcrcs do
Ecrciio. Mandci, O sinlorio do Ioncn, nal agou a
aicnic no Tcsouro, ncicu-sc nuna farda dc linIo
lranco c, agaloado, iransiia dc sua rcsidcncia ara o
lugar quc iralalIa. Vai nais garloso, nais inflanado. E
s vczcs olIa cn rcdor disfaradancnic. Ha ncssa
inscao dcsconfiana c orgulIo. Dcsconfiana quc os
ouiros niliiarcs nao o dclocIcn, c orgulIo, orquc sc
disiinguc dos rcsianics civis. O olrc Ioncn scniia o
quc iodos nos scniinos a ncccssidadc do lusirc.
Na nossa vida conlicada, o lusirc c iudo, c una
ainosfcra dc lusirc c cono un anlicnic dc carcias, c
carcias quc ianio nais rccisanos, quanio a nossa vida
c falia dc ouiras saiisfacs. O lurro do Lago, o dircior
da conialilidadc, c ciraordinariancnic idioia.
una coisa quc nada icn a vcr con o quc foi
cscriio acina, nas quc, no cnircianio, dcu-nc voniadc
dc cscrcvcr.
* * *
5 dc janciro.

Hojc, no ircn, vin con una ncnina quc nc
dcscriou a aicnao. Ela nao cra loniia, anics fcia c
sardcnia, orcn, dc coro, aciiiosa, cra dcssas quc os
franccscs cIanan uusscs nugcs. CIcia dc carncs,
rcdondinIa, cla dcscriava facilncnic o furor laquico.
VinIa no ircn con ai c irnaos. Scniara cn un lanco
afasiado c, colrindo-sc dc crcssao dolorosa,
rcousava a calca solrc a nao, quc, cn conco,
loniia, oluda c alacial, acalava nas onias dc dcdos
fcios, cIaios. Mas o quc nc cIanou a aicnao foi un
dcialIc da tocttc. Evidcnicncnic ncnina olrc
ncsno as naos dcnunciavan, naquclas onias dc
dcdos fcios, os csiragos do iralalIo nanual , olrc,
ois, nao icndo ialvcz un vcsiido dccoiado c qucrcndo
sair con un assin, dolrara a gola do casaco afogado
ara dcniro na aliura das csaduas. A coisa foi loa,
orquanio as suas csaduas cran das nclIorcs.
* * *
6 dc janciro.

Dia dc cIuva.
Trcs Ioras da iardc, O sol conca a aarcccr.
Esrciia or cnirc as nuvcns. Dcnirc as naias das
cncosias alias, crgucn-sc fiaos dc nuvcns. Parccc quc
clas naias Ia una cnornidadc dc caiciras dc vcrao. Os
fiaos sacn cono novclos dc funaa. O vcrdc varia dc
naiiz. Ondc naio grosso cscuro c; ondc ralo ou
canina, claro. Passa dc un ara ouiro naiiz
lruscancnic.
Mangucira.
A nonianIa c alia. O vcrdc vai csnacccndo c ara
cina Ia canlianics azulados. O Sol coa-sc airavcs dc
nuvcns na aliura da Tijuca. Ha nuliilos naiizcs
confundidos.
Ccniral.
O Sol nais foric. As nuvcns franjan-sc dc ouro.
Cono doidas corrcn ara as landas dc Pciroolis.
* * *
7 dc janciro.

A nanIa loniia. Dcso. O ar acaricia. Tudo azul. A
aisagcn c dc algun nodo curocia.
Praia Fornosa.
Scrra dos rgaos aarccc or cnirc os norros dc
Sao Diogo c os dc Darro VcrnclIo. Azul-fcrrcic con ions
dc ao novo. Os cuncs lcijavan as nuvcns; ncia
cncosia, condcnsavan cunulos. O nar aarccia
csclIanic, scnclIava dc nvcl nais alio do quc a icrra.
Cano dc Sani'Ana.
Ar olvilIado dc alcgria. Azul diafano. Tudo azul.
As arvorcs vcrdocngas do arquc dcsioan. O rolar das
carroas c azul; os londcs azuis; as casas azuis. Tudo
azul.
* * *
8 dc janciro.

Onicn, iardc, csiivc con o saloroso Carnciro, o
Manucl Oiavio, cngcnIciro dos csgoios dc Niicroi. Cosio
incnso dclc; c inicligcnic, c docc, c lon, nas Ia nclc
una oniinIa dc duvida, a ncu rcsciio, quc nc
aoqucnia. Voliando so con clc da Fua Princiro dc
Maro, fonos ionar rcfrcsco no Cascaia. A clc nc dissc.
Darrcio, sou dos icus anigos o unico quc qucr
ficar olscuro. Conicnio-nc cn csiudar a conduao da
ncrda dos niicroicnscs, c isso orquc clcs nc agan...
cic. cic.
Nisso, o Filoncno nos inicrronc; coniinuando a
sulir cla Fua do Ouvidor acina, Carnciro foi
dcscjando coisas dulias, frascs scn nco, quc cu
dccididancnic nao lIc conrccndi o csiado d'alna.
Anorcs... Alorrccincnio conigo... Falia dc
dinIciro... Quc scria? Quc dcsconforio lIc causaria isso,
a clc, iao jovial, iao calno scnrc?
Hojc, 8, doningo. Plcno Lcnc. Ccdio. Nada novo.
Nao Ia noas loniias. So vclIas c anafadas lurgucsas.
Turcos nascaics c suas nulIcrcs ianlcn. O Joao, un
inlccil do ncu gasio cssoal, o Joao T... D..., foi conigo.
Fonos ao foriin. CanIao do scculo airasado. Funas
oriugucsas. Esforo dos lusos. Povoancnio do Drasil.
Pcdro lvarcs Calral. Dandciranics. Jacolinos idioias,
lurros, ingraios. Iancna, ial qual o Mcicr. Duas vczcs,
clo caninIo, cnconirci o Scrrado a cavalo. CIacu dc
coriia inglcs. Dc lranco. Pcla rua, fazia o quc clc icn
fciio scnrc na vida, galoar c saliar iodos c quaisqucr
olsiaculos, fosscn quais fosscn. Honcn aguia.
Pavorosa voniadc dc urinar. Passcio con o Joao cla
avcnida a consiruir. Cais do lcira -nar. Travcssa do
Maia. Ei-la". Nuncro 22. Quc doura dc fisiononia.
Palida. Calna. Clios oucos. Nao Ia ncla ncn rcvolia,
ncn rcsignaao. Inicrcssa-nc. Qucria-a ara ninIa
nulIcr. Mas cu... AI! ncu Dcus! Ha dc scr scnrc isso.
Ha uns icnos a csia aric, vai sc dando una curiosa
coisa. Na rua, nos londcs, nos ircns, cu nc inicrcsso
or ccrias noas c s vczcs or cinco ninuios cIcgo a
ana-las. Procuro-lIcs a noradia. Passo duas, ircs vczcs
cla oria iinidancnic, guucIcncnt ondc nc lcvara
isso?
Tona icnio, Afonso! Nao ic rcciiics. OlIa lcn.
Noscc tc" ...
* * *
Fcflccs no Lcnc.
Divcriincnio quc, iirado dos colcgios, foi fazcr, no
Lcnc, as dclcias dos narnanjos o lalano.
* * *
Ha aqui alguns inglcscs, con naquinas
foiograficas, avorosos; (arodiando} orquc iodos os
inglcscs nao fican na Inglaicrra?
* * *
Quando sc qucr divcriir, dcvc-sc andar so. Os
inlccis ncsno criurlan.
* * *
Sc ioda a Iunanidadc dcssc asscios ao Lcnc,
icria nais fclicidadc.
* * *
A fclicidadc dccndc nais das nossas cogiiacs
inicriorcs, do quc ncsno das circunsiancias cicriorcs
quc nos cnvolvcn.
* * *
As nuvcns, ao corrcr, csgaran-sc nas onias das
nonianIas, ao jciio dc funaa nas loconoiivas.
* * *
10 dc janciro.

Onicn, dia norio. Nada dc novo. Ncn una noia,
ncn un cnsancnio. Airavcssci a cidadc, dci as ninIas
aulas. Escrcvi quairo aginas do ncu livro; nao foran
loas, ou anics, nao csiao firncs, vigorosas cono cu as
gosio. Farci o iralalIo novancnic.
Hojc, dia qucnic, cIcguci un ianio nais iardc na
sccrciaria. ninIa lanca, vcio-nc falar o najor Viial.
Essc najor c un rciinIo, fula, nagrinIo, dc cranio
dcrinido, olIos quasc sucrfcic da fisiononia, clc
dc saaio vclIo quc nunca foi cngraado. Essc rciinIo
usava farda dc najor Ionorario, c icndo csiado no
Paraguai, oliivcra unas Ionras niliiarcs. Dcois, con
succssivos aconiccincnios, as Ionras foran
auncniando c, un lclo dia, surgc un, cn Pcrnanluco,
dc igual nonc, lranco, quc ianlcn iinIa csiado na
cananIa. Pacis ra la, acis ra ca, o lranco foi
considcrado cono scndo o quc dc dirciio. O najor foi
dcscdido dc scrvcnic do Arscnal dc Cucrra, ccludo do
asilo, ficou na niscria. Vou-lIc dar alguna roua vclIa
c uns colrcs.
Nao icnIo alsoluiancnic a convicao dc quc scja
clc o vcrdadciro najor, ncn ianouco quc nao c o ouiro
ou un icrcciro; cnircianio, julgo quc a clc conciian as
Ionras; olrc c olscuro, clc rccisava qualqucr coisa
ara disfarar isso, c ainda nais ncgro...
Por falar nisso, o Dclo, rinciro oficial, quc foi do
galincic do Dcnjanin, coniou-nc quc a noncaao do
Hcncicrio (c un ncgro}, ara rofcssor do Colcgio
Miliiar, foi susiada na gavcia or ordcn do Lauro Sodrc,
quc scnrc lIc rcconcndava a clc ir lIc cdir ara
ccdir, quc cscrassc, quc cscrassc.
singular quc, fazcndo clcs a Fcullica, cla nao a
fossc dc ial forna lilcral, quc udcssc dar un lugar dc
rofcssor a un ncgro.
singular cssa Fcullica.
* * *
En gcral, os Ioncns noiavcis do assado sao
adnirados c rczados, nao clo quc afirnaran
crcnioriancnic, nas clo quc suuscran.
* * *
Da Piuca, a naravilIosa Piuca, a lclssina.
Un raaz rcciiou uns vcrsos, avisando anics quc
cran do Maccdo Paana. Acalando dc rcciiar, cla vai a
clc c lIc diz.
Cosici nuiio dcsscs vcrsos do SancIo Pana.
Coniou-nc o Aninio NoronIa Sanios, quc ouviu
do Carlos Silva, con qucn sc assou o caso.
* * *
12 dc janciro.

Onicn nao fui sccrciaria. Passo nal. Una
inrcssao dc cansao, una voniadc dc nada fazcr,
icnIo fadiga dc coro. Dcsccndo, vin Fua do Ouvidor.
Enconirci o Carnciro, o Mario Tilurcio Concs Carnciro,
quc sofrc dc lovarisno" rcvolucionario. un raaz a
qucn un dcsgraado acidcnic coriou-lIc as crnas;
cnircianio clc, cn cina das andas, c cono sc noniassc
un corccl dc gucrra. Maia, csfola, dcrroia ccrciios c
csquadras. Dcrrula govcrnos c conccria ascs. Ha nclc
a alna dc un alfcrcs do Ecrciio do Drasil c, sc nao o
foi, dcvc-o unicancnic a scu alcijao. Sc o fossc, clc ja sc
icria cnvolvido cn iodas as nil nazorcas quc icn Iavido
uliinancnic.
No fundo, c un lon raaz, algo inicligcnic,
cavalIciro, nas nanaco dc ossuir un ialIc dc Icroi dc
Pluiarco, quc o ridiculariza. Elc icn un rcvolvcr Nagani,
quc c nais un canIao, crfciiancnic caracicrsiico do
scu gcnio. nao disara, quando c aoniado ou acionado.
Ana a farda, os niliiarcs; salc o nonc dos oficiais dc
cor, scus coros, suas ariicularidadcs. As coisas dc
cascrna icnian-no. No fundo, clc c un alfcrcs quc sc
crdcu clas crnas.
Hojc. CIovc avorosancnic. Dia vazio, nao Ia
noias a ionar.
Do jornal dc Iojc.
A cura da iulcrculosc. No ncu consuliorio, rua
Mariz c Darros n. 35. Una consulia or scnana,
forncccndo o ncu csccfico 30$000. Na iulcrculosc
inciicnic, quairo consulias lasian 120$000. Na
iulcrculosc dcclarada crnica ou sulaguda, ara a
cura, dcz consulias 300$000, cn rinciro crodo. Na
iulcrculosc, scgundo crodo, nao fclril, quinzc
consulias, ara cura 450$000. Na iulcrculosc aguda,
rinciro c scgundo crodos, fclril, crniiindo o docnic
vir ao consuliorio, dc quinzc a vinic consulias 450
$000 a 600$000. Na iulcrculosc, cn conco do icrcciro
crodo un conio a dois, confornc a rcsisicncia da
nolcsiia. Havcra nais laraicza? Nao olsianic, roalan
quc sou un 'carciro'! E gasian con viagcns c ouiros
rofissionais 'conios dc rcis' ara icrcn a ccricza dc
'falcccr'.
Dr. Plaiao dc Alluqucrquc."
* * *
Vcio-nc idcia, ou anics, rcgisiro aqui una idcia
quc nc csia crscguindo. Prcicndo fazcr un ronancc
cn quc sc dcscrcvan a vida c o iralalIo dos ncgros
nuna fazcnda. Scra una csccic dc Gcnnu ncgro, con
nais sicologia csccial c naior soro dc cocia.
Aninara un drana sonlrio, iragico c nisicrioso, cono
os do icno da cscravidao.
Cono cija csquisa variada dc inrcsscs c cu
qucira quc cssc livro scja, sc cu udcr icr una, a ninIa
olra-rina, adia-lo-ci ara nais iardc.
Tcno nuiio r cn acl inrcsso a ninIa
liicraiura. Essas idcias quc nc crscgucn dc iniar c
fazcr a vida cscrava con os roccssos nodcrnos do
ronancc, c o grandc anor quc nc insira udcra! a
gcnic ncgra, vira, cu rcvcjo, irazcr-nc anargos
dissalorcs, dcsconosiuras, quc nao sci sc odcrci nc
r acina dclas. Enfin unc grandc vic csi unc cnscc
dc la jcuncssc rcalisc ar l'agc nur", nas aic la, ncu
Dcus!, quc dc anarguras!, quc dc dccccs!
AI! Sc cu alcano rcalizar cssa idcia, quc gloria
ianlcn! Enornc, ciraordinaria c qucn salc? -una
fana curocia.
Dirao quc c o ncgrisno, quc c un novo
indianisno, c a roinidadc sinlcsncnic aarcnic das
coisas iurlara iodos os csriios cn ncu dcsfavor; c cu,
olrc, scn forics aulios, con fracas anizadcs, cono
odcrci vivcr crscguido, anargurado, dclicado?
Mas... c a gloria c o incnso scrvio quc rcsiarci a
ninIa gcnic c a aric da raa a quc cricno. Tcniarci c
scguirci avanic. Alca jacia csi".
Sc cu conscguir lcr csia noia, daqui a vinic anos,
saiisfciio, icrci orgulIo dc vivcr!
Dcus nc ajudc!
* * *
14 dc janciro.

Onicn assci o dia cn casa. Un dia lon. FolIcci
os ncus livros, corici os ariigos dos jornais franccscs c
rcguci-os dc cnconiro ldina rosa dc Fui Darlosa. E
un crfciio rciorico cssc ial Fui, gloria do Drasil c Ionra
da Ancrica do Sul. Pclos dias 16 a 20 dc novcnlro, clc
ullicou una caria na TIunu, fazcndo considcracs
solrc os aconiccincnios dc 14 c 15. Havia o scguinic.
clc disscra quc a noiic dc 14 fora rcnIc dc ancaas,
nas quc a rovidcncia divina, roicgcndo o Drasil,
crniiira quc a nanIa dc 15 fossc clara, radianic c
azulada, cono convinIa a una nanIa cIcia dc loas
novas... Enircianio, cIovcu nuiio na ial nanIa, quc foi
fcssina, Iaja visio o icsicnunIo dos quc vivcran c
viran. Cono a rciorica cigia, la vai ura, azulada c
radianic.
Pois rcguci os ncus ariigos, funci nuiio c coni
voniadc.
Pcrdi a cscrana dc curar ncu ai! Coiiado, nao
lIc afroua a nania quc, cada vcz nais, c una so, nao
varia. vai scr rcso; a olcia vai naia-lo; sc clc sair
rua, irucidan-no. Coiiado, o scu dclrio crisializou-sc,
ionou forna. Polrc dc ncu ai! Una vida cIcia dc
iralalIos, dc afanosos iralalIos, acalar assin ncssc
nisicrioso sofrincnio quc nc conungc!
Hojc, 14, dcsci da casa, vin sccrciaria. O S...,
quc c o cIcfc, un curioso iio dc nolcza dc caraicr c dc
ignorancia, quis rcrccndcr-nc, alicrcanos c clc rciirou-
sc convcncido. Dcu-nc, cnircianio, un grandc iralalIo.
Coias dos aconiccincnios do Jurua. Esiou as iirando.
A cnfasc da linguagcn das arics dos oficiais arcccu
iraiar-sc dc conlaics na MancIuria. Palavras
lonlasiicas, frascs grandloquas, a rciorica, scnrc a
rciorica.
Havia nuna dclas a alavra da gria. corrciisno".
O dia acalou norno, scn novidadc.
* * *
16 dc janciro.

Un livro quc cnsci. Tilau, filIo dc una raariga
quc fugira da casa dc scu ai cn conanIia dc un
valdcvinos, quc ouco dcois a alandona, cduca con
grandc dificuldadc cssc filIo, quc cIcga a csiudar
ncdicina; nas, no icrcciro ano, scn o adulo quc cra
sua nac, a lania fcnccc scn arrino c, or fin, or
rcconcndaao dc un colcga, vai scr rofcssor dc
Hisioria do Drasil, nun colcgio cn Doiafogo; o dircior,
noiando quc cra un dcsar ara scu csialclccincnio icr
un rofcssor scn iiulo algun, arranja-lIc o dc najor
da Cuarda Nacional. Eis scnao quando o Major Tilau,
quc do scu av ouca noicia iivcra, vcn a salcr quc clc
acalava dc norrcr no Porio, dciando-lIc (c
rcconIcccndo-o cono ncio} ioda a sua foriuna. dois nil
conios. No curso das suas lics dc Iisioria, Tilau iinIa
adquirido un grandc anor do Drasil c acariciara o sonIo
dc una Socicdadc dc Folclorc, quc sc dcsiinava a
rccolIcr os canios, as iradics c a ocsia oular da
nossa icrra. Culiivar c fcsicjar as daias faniliarcs con o
saincic nacional c os rcscciivos nanjarcs. Possuidor
dcssa foriuna, funda a socicdadc, con a qual c
clorado or jornalisias, ocias, csiudanics, dclicado
clos ninisiros c funcionarios, a qucn sc dirigiu ara
cdir una sulvcnao. Morrc nuna csialagcn, s scic
Ioras da noiic, csialagcn a quc sc rccolIcra con un
rcio vclIo, o Nicolau, quc, fazcndo gancIos", ia-o
fazcndo vivcr; norrc, nandando quc sc lIc alran a
oria c a jancla, ara ouvir nclIor a caniilcna da
crianada ao luar.
* * *
17 dc janciro.

Dcsdc doningo quc nao iono noias. Hojc, 17, vou
rccaiiular csics ircs dias. Doningo, assci-o cn casa.
Coriando ariigos do Fguo do ano assado c os
rcgando solrc a ldina rosa do nosso Fui Darlosa.
EncIi o dia assin c cncIi-o agradavclncnic,
suavcncnic. Mcu ai frcqucnicncnic nc ia aoqucniar.
Polrc insano. Nao qucr concr c c rcciso fora-lo, c as
crscguics quc clc icn no csriio nao o dcian
sosscgar. s vczcs, c rcciso olriga-lo a concr, orquc,
diz clc, no csiado cn quc csia, cIanarian-no dc cnico,
orquc conc con saiisfaao. Tcndo rcqucrido una
ccriidao dc sua vida ao dclcgado, vcio, ncssc dia, o
inscior vcrificar. O olicial cnirou na ninIa casa dc
cigarro na loca c nao o iirou; nao airiluo isso
arrogancia, ois quc clc arccia un raazola sinlcs,
anics a sua alsoluia falia dc cducaao. Pcrcclcndo a
aiciicc dc ncu ai, clc arcssou o aicsiado c saiu un
ianio acanIado. Coiiado, nao cra nau!
Scgunda-fcira vin sccrciaria, assaran-nc cn
naos coias das coisas do |cguc|, conlaic cnirc
lrasilciros c cruanos. Nao foi conlaic, ois quc ccn
dos do Pcru c ccnio c ouco dos nossos, quc iiroicaran
duranic vinic Ioras, so odia Iavcr cscaranua. As
arics, consoanic o jciio nacional, vcn cIcias dc frascs
grandloquas, quc fazcn crcr quc sc iraia da rcndiao dc
Porio Ariur... A Fciorica! A Fciorica! Enircianio, clas nc
dcran una consolaao. c a cncrgia c a viialidadc quc os
lrasilciros arcscnian naqucla rcgiao. Nao scndo nova
cssa cncrgia, nc arccc quc cla scrvc unicancnic
Iunanidadc cono dcslravadora, cono laicdora,
scniinclas avanadas dc ouira gcnic quc Ia dc vir.
Ednundo Diiicncouri. Cono anosira, ois quc
nao c dos nais rinorosos, guardo cssc ariigo dcssc
jornalisia. Os scus roccssos cran invariavclncnic
csscs; cnircianio, con alguns ncscs dc ccrccio da
linguagcn, aurara-sc un ouco, crdcndo os icrnos
rcluscados c aniiquados, quc clc iinIa Ialiio dc usar.
curioso cono cu noici, cla rincira vcz, a fisiononia
dcssc Ioncn. O filIo do Casiagnino, Iojc Alcandrc,
fizcra canc c scu ai nos convidara a ir janiar no
Silvcsirc, nun rcsiauranic quc ficava or cina dos
londcs. No salao do Ioicl Iavia ouca gcnic, c cnirc
cssa ouca nc cIanou a aicnao un scnIor nagro, dc
ligodcs louros, dc olIar dc cao dc fila ao cio, quc cn
csanIol nacarronc crguniava a una raariga airada
dcssa rovcnicncia.
Quicrc usicd canaroncs con quialos?
Si, cono non.
AconanIci cssa fisiononia c, ouco dcois, na
Fua da Quiianda, ondc o Scrrado iralalIava cono
soliciiador, fui-lIc or csic arcscniado; assando or
clc c cono clc nao nc cunrincniassc, dccidi ianlcn
nao fazc-lo. Mcscs dcois, clc fundou o Coco du
MunIu, orgao da rcgcncraao nacional.
* * *
Hojc, noiic, rcccli un cariao-osial. Ha nclc un
nacaco con una alusao a nin c, cnlaio, con falia dc
siniac, Ia o scguinic.
Ncscios c lurlcscos scrao aquclcs quc rocuran
accrcar-sc dc rcrrogaiivas quc nao icn. M".
O curioso c quc o cariao cn si ncsno nao nc
alorrccc; o quc nc alorrccc c lolrigar sc, dc qualqucr
nancira, o inlccil quc ial cscrcvcu icn razao.
Prcrrogaiivas quc nao icnIo"...
AI! Afonso! Nao ic dizia...
Dcsgosio! Dcsgosio quc nc fara grandc.
* * *
18 dc janciro.

Vin no ircn con o Viana, ai c filIo, ncia c irna.
un iio curioso dc avcniurciro cssc Viana. Fundou
un jornal, a Hcustu du Eocu, do qual, or lalias
salias, olrigou-nc duranic ircs nuncros a scr
sccrciario, do quc nc dcscarici a nuiio cusio. A rcvisia
dclc c una csccic dc galcria dc rciraios dc varcs
olscuros. Quando lIc cscasscian os rccursos, clc
ullica un nuncro c, no dia scguinic, corrc aos
rciraiados ara luscar dinIciro.
Anda agora dc gorro con un russo. Curioso
vagalundo quc lusca foriuna. Saliou no cais dc
PIarou, arranjou un iiulo univcrsiiario, c douior,
assin cono, sc saliassc na garc dc Orlcans, scria condc
ou narqucs. Dcniro do codigo, cono o Calvcz c ouiros,
clc con ccricza rcicndc roular o Drasil. Ha ainda con
clc o Faoso, iraduior dc inglcs, un oriugucs quc foi
criado dc Ioicl cn Ncw Yorl. CIcgado aqui, insinuou-
sc, c dc ial nancira, quc cn lrcvc fcz-sc caninador dc
inglcs, cn cujo lugar fcz una ialcla dc arovacs, crcio
quc so. Disiinao duzcnios nil-rcis; lcnancnic
ccnio c cinqucnia nil-rcis; sinlcsncnic ccn nil-rcis.
Para nclIor cavar", casou-sc c, sc ainda nao fcz da
nulIcr un cIanariz, foi orquc as coisas nao
acriaran. Elc, con o Viana, csiao fazcndo un nuncro
cn inglcs. A rcvisia, aarcccndo cn duas lnguas,
nordcra" nclIor. Alcn dcsics, csoradicancnic,
surgcn la ouiros. gcnic Ioncsia, as vczcs, nas quc,
dcsaninada, sc aiira ali cono a una gancla dc orcos,
gcnic faninia. Eu, graas a Dcus, livrci-nc dclc.
* * *
19 dc janciro.

Dor dc dcnics avorosa. una coisa
solcranancnic inlccil, doi-nc a calca, as faccs. Eu
vcjo o nundo nau airavcs da ninIa dor. O nundo c
dccididancnic nau, orquc o vcjo coado na ninIa dor
dc dcnics. Ela vai assando. As lurriccs do 5...iivcran o
cfciio do crcosoic.
O Ednundo Diiicncouri foi rcso or causa do
ariigo dc quc falci Ia dias; alguns jornais, oucos,
roicsiaran, cnirc clcs a TIunu, a qucn o cIcfc dc
olcia nandou avisar, or un caiiao dc sua nilcia,
quc nao adniiia ccnsura sua adninisiraao. O
rcsidcnic da Fcullica (arccc} nandou quc o cIcfc o
soliassc, c csic soliou-o, fazcndo-o consiar quc o fazia
or scu livrc alviirc. Essc cIcfc dc olcia, Cardoso dc
Casiro, c a lcsia nais inlccil quc Ia no Drasil. Irriiado,
ignoranic, csfoncado dc dinIciro, laluja-sc iodo ara
ficar no lugar cn quc csia. O scu rclaiorio, quc c a coisa
nais inagavcl dcssa vida, rcicndc cnvolvcr nos
disiurlios dc novcnlro lainicos nonarquisias,
orquc, diz clc, fazcr roaganda da nonarquia c o
naior crinc ossvcl. A nonarquia Ia dc voliar, c cu Ici
dc vc-lo, cono cIcfc dc olcia, dizcr quc a roaganda
da Fcullica c ior quc naiar o scu rorio ai. ulico,
csfoncado, inlccil c ignoranic, scn caacidadc ara scr
lilcral. Dcsoncsio, orquc conscniia quc scus filIos, cu
os conIcci, rccclcsscn sulvcncs dc licIciros c
norasscn cn casa dc roricdadc dclcs scn agar.
Disso cu sou icsicnunIa.
* * *
24 dc janciro.

Dcsdc salado, ou anics, dcsdc scia-fcira (20}, quc
nao iono noias. A 20, dia sanio dc Sao Sclasiiao, scni-
fcriado, vin ara ninIa dcsgraa sccrciaria c dc ial
forna iralalIci ncssc dia, quc rcsolvi nao vir no dia
scguinic, cn quc fui Dillioicca Nacional ionar noias
ara o ncu ronancc. Pcdi naio dc 1888; vindo-nc, corri
o ncs, dcsdc 10 aic 16, ondc rcccli confirnaao do quc
cnsava. Li, or acaso, algunas aginas do Atcncu c as
acIci solcrlas; cnircianio c dc dcsaninar 'quc un livro
cono aquclc nao scja lido aos 10.000. O Ea, nc arccc,
cscrcvia infcriorncnic, c os scus roccssos dc graa sao
nuiio nais grossciros quc os dc Faul Poncia.
Enircianio... AI! O Drasil! iardc, nuiio convcrsci
con o Alcidcs solrc nossa airia, solrc nossas coisas,
nossa oliica. O Alcidcs, Alcidcs Maia, c un inicligcnic
raaz, inicligcncia dc lon quilaic, dcssas quc nao fazcn
coisas dc raio, nas narcIan lcnia, scgurancnic, a
dciar sulco cono una rclIa dc arado. Convcrsanos
nuiio c agradavclncnic. ranos cu, o Oiavio dc Sousa,
un lon naicnaiico, quc sc inironcic agora clas
coisas da aric c dc socicdadc, csircou no osiiivisno
nundano, cu cnso raaz dc ialcnio; cranos cu, Oiavio
c Alcidcs, dcois cIcgaran o Araujo Viana, nusico, c o
Cariicr, un lclo raaz do Fio Crandc, loniio c foric,
anlo dc gcsios c dc voz, sinaiico.
Cono ficassc iardc, rccolIi-nc ao quario do Tigrc,
arcdcs c ncia do Alcidcs. s duas Ioras, clc cIcgou c
nais dois ara luscar o Anaranic, ara o lailc dos
Dcnocraiicos.
un iio dc liicraio do Drasil, cssc ncu anigo
Tigrc, inicligcnic, ouco csiudioso, fcriil, quc usa da
liicraiura cono un conquisiador usa das rouas
adquirir nulIcrcs, dc ioda a casia c condiao.
Ia aos Dcnocraiicos con o Doningo, quc c
ianlcn liicraio, c daquclcs, quc cnsa quc o liicraio
dcvc scr o ininigo do casancnio, da noral, das coisas
csialclccidas, con iinias dc darwinisno c Iacclclisno,
vclIssinas coisas quc clc cnsa novas, cscrcvcu un
ronancc rclarlaiivo c idioia, ara fazcr consiar quc c
un voluiuoso, un lascivo, c c-sc nas ruas a fazcr os
nais laios concniarios solrc as nulIcrcs quc assan.
Quc ciao! Quc lunda! OI! A carnc!" Isso! Aquilo!
un inlccil.
Tanlcn o Migucl Ausircgcsilo, gasiador dos nais
vclIos aradoos quc sc conIccc. Passando scis ncscs
cn Paris, ou anics, cn Druclas, irazia os lolsos cIcios
dc canoncias quc nos conIccanos aqui dcsdc dois
anos.
O ouiro, Anaranic, c un lon ncnino.
rcciso salcr quc a iodos clcs cu dcvo valiosos
favorcs.
* * *
26 dc janciro.

Onicn, quaria-fcira, fui a casa do Sanios, Aninio
NoronIa Sanios, lacIarcl, irnao do Joao, cngcnIciro, c
Carlos. Convcrsanos anisiosancnic c inicligcnicncnic.
Volici ra casa, cis scnao quando dou con un lailc cn
forna. Eran dcz Ioras da noiic. Havia canio, dana, cic.
Ora, no csiado quc ncu ai csia, con os oucos
rccursos quc icnos, osiiivancnic aquilo nc alorrcccu.
Cono crniiia o ncu orgulIo quc cu rccclcssc gcnic,
scn ofcrcccr-lIcs loas coisas? Cono? Dcnais, ncu ai,
aluado, na salcia, c o lailc, a roncar na dc visiias. Nao
nc coniivc c nanifcsici logo o ncu dcsconicniancnio.
Isso, ao dcois das visiias sarcn, dcu lugar a un
dcsianaiorio faniliar.
A ninIa vida dc fanlia icn sido una airoz
dcsgraa.
Enirc cu c cla Ia iania dcsscnclIana, iania
cisao, quc cu nao sci cono adaiar-nc. Scra o ncu
lovarisno"?
* * *
27 dc janciro.

Onicn, ao sair da sccrciaria, assci cla Fua do
Ouvidor c nao vi a PalIarcs. AcIo-a curiosa or causa
do ncsiiancnio quc ncla Ia, disfarado clos cuidados
nciiculosos da tocttc. crfuncs, onadas, os, cic.
Isso alorrcccu-nc nais do quc csiava alorrccido c na
loiica iivc sono. Sai c ionci un londc c fui PrainIa. A
rua csia ouira, nao a conIcci lcn. Sc os rcdios fosscn
nais alios, cu nc acrcdiiaria cn ouira cidadc. Esiivc na
csquina dcla con a avcnida, a fanosa avcnida das
indcnizacs, suli-a a c, ionci clo quc rcsia dc lcco
da Fua da PrainIa, agora cn alargancnio, c scgui cla
Fua Larga dc Sao Joaquin, rolongada c alargada aic o
Largo dc Sania Fiia. A rua quclra un ouco do
riniiivo alinIancnio, nas ncsno assin ficara lcla.
Enircianio, cono vcn ja dc loa adninisiraao cssas
nodificacs, acrcdiio quc o Fio, o ncu iolcranic Fio,
lon c rclaado, lclo c sujo, csquisiio c Iarnnico, o
ncu Fio vai crdcr, sc nao lIc vicr cn iroca un grandc
surio indusirial c concrcial; con ruas largas c scn clc,
scra una aldcia rcicnsiosa dc galanic c disiinia, cono
c o ial dc Sao Paulo.
Tonci cla Fua Larga c fui falrica do Finl vcr la
o Joao, o Joao NoronIa Sanios, cngcnIciro c sulgcrcnic
la. Convcrsanos aic s novc Ioras. Carrcguci-lIc unas
caias dc aclao, icdosa nania, c uns nuncros do
Fguo. Tonci o ircn c fui ra casa, a ninIa cscciral
casa.
Ca csiou na sccrciaria; o larao, cn frcnic, vigia-
nc or cina dos livros quc acunulci nas ninIas vcnias.
O dia vai corrcr c cu vou iralalIar un ianio.
* * *
28 dc janciro.

Onicn iardc, fui ao lanco rccclcr un
cnrcsiino quc rous. una casa singular aqucla,
una csccic dc agioia rivilcgiado clo govcrno.
Dcnorci-nc la duas Ioras c s oiio fui janiar na Esirada
dc Fcrro; aguci ao CIanla o janiar.
Volici ara casa c li aic una Iora o lovarisno do
Cauliicr, un curioso livro quc sc roondo rcvclar una
coisa ja nuiio rcsscniida, cnircianio, c duna frcscura
dc lrisa fagucira dos ocias. Esiou lcndo c acIo
lisonjciro ara nin acIar nclc visias quc cu ja iinIa
scniido ianlcn. Dciici-nc c dorni lcn, sosscgado c
saiisfciio, orquc iinIa irczcnios c ianios nil-rcis cn
casa. Dcois dos grandcs sofrincnios or quc assou
ninIa casa, cu ando cla vida aavorado, icncndo
dcsgraas, nolcsiias c ial furia dc ial forna vai sc
aossando dc nin, quc nc vou azcdando, c as rusgas
quc icnIo naniido cn casa, nc arccc, sc clican
assin.
Hojc, ao cIcgar sccrciaria, fui iniinado a
cunrincniar o Argolo, quc fazia anos; la fui. Idioia cssc
larao c cssc Arglo.
O ncs vai sc cnccrrar c o ncu livro so icn ronio
dois caiulos, c qucn rojcia irinia, c ouco iralalIar.
Vou csforar-nc nais c crcio quc aic fcvcrciro icrci ircs
caiulos nais.
Enircianio, quc dc duvidas nc assolcrlan solrc
o scu ncriio, solrc o scu valor!
* * *
O Houusno dc Julcs Cauliicr.
Inrcsscs dc lciiura.
O lovarisno, diz scu auior, c un livro quc nao
visa insiiiuir ncnIuna rcforna, sc alica a naicria quc
os Ioncns, nais quc ncnIuna ouira csccic, acrcdiian
narcar, clcs ncsnos, una forna; iraia da cvoluao na
Iunanidadc, isio c, dos nodos dc nudana ncsia aric
do csciaculo fcnoncnal cn quc o faio da conscicncia
arccc airiluir ao scr quc sofrc a nodificaao, con o
odcr dc dar causa, o dcvcr dc dirigir. Sol cssa ilusao, a
voniadc Iunana acrcdiia inicrvir no iurlilIao dc causas
c cfciios quc a cnvolvcn. A consiaiaao, vcrificaao do
faio, icndc na linguagcn a sc fornular cn rcgra noral,
orquc a ilusao do faio, cngcndrada clo rcflco da
aiividadc na conscicncia, c iao foric quc donina as
fornas da linguagcn.
O lovarisno, livro, c un aarclIo dc oiica
ncnial. do rcfacio. O lovarisno c o odcr ariilIado
no Ioncn dc sc concclcr ouiro quc nao c. Prccisar o
acl do lovarisno cono causa c ncio csscncial da
cvoluao na Iunanidadc.
O nal, o lovarisno nos crsonagcns dc Flaulcri,
odc scr arcciado con una rigorosa olscrvaao.
auncnia con o afasiancnio quc sc forna cnirc o fin a
quc csia voluniariancnic assinalado c o fin ara quc os
inaniava naiuralncnic a sua vocaao naiural.
A cssoa Iunana
A inagcn quc, sol o incrio do ncio,
circunsiancias cicriorcs, cducaao
sujciao, a cssoa forna dc si ncsno.

Scr rcal, idcal, icndcncias Icrcdiiarias, cic.
As linIas sc coincidcn quando a inulsao, vinda
do ncio circunsiancial, agc no ncsno scniido quc a
inulsao Icrcdiiaria.
Nos casos dc Flaulcri, cssa convcrgcncia nao sc
roduz. O angulo dcssas linIas c o ndicc lovarico,
ncdc o afasiancnio cnirc o indivduo rcal c o
inaginario, cnirc o quc c c o quc clc acrcdiia scr.
Na Educuuo Scntncntu, dc Flaulcri, nnica dc
valor dcsigual.
Diz o Cauliicr quc, sc na Ena Dovary o lovarisno
foi ncgaiivo, dcvc-sc a sua falia dc criica.
* * *
Scn daia.

Dcn calvcl.
MalIcurcuscncni ii y avaii cIcz lc frcrc dc Mnc
Ponadour un anour-rorc onlragcu, unc
inquiciudc crciucllc dc l'csiinc qu'on faisaii dc sa
crsonnc, unc suscciililiic ioujours cn qucic ci cn
alarnc d'unc ironic ou d'un ncris, unc icndrcssc lcinc
dc ncfianccs ci dc souons, un lcsoin dc sc
iourncnicr ci dc sc rcndrc nalIcurcu dans lcqucl
faisani ioui cou irruiion unc noirc Iuncur
acconagncc dc rudcsscs ci dc lrusqucrics".
Mnc Ponudou. Concouris.
curioso vcrificar quc cssas linIas dcscrcvcn
inicirancnic o ncu caraicr c, sc dc qualqucr forna a
ncicnsicosc c vcrdadc, c cn ninIa alna Ia qualqucr
coisa do dcsvcniurado irnao da grandc favoriia.
* * *
30 dc janciro.

No salado, fui a casa do Alcidcs Maia lcr o ncu
livro; acrcdiio quc fosscn sinccros os clogios quc dclc
nc fcz, o quc nc anina a coniinua-lo; cnircianio, o
cnsancnio foi ainda ouco conrccndido, cu o crcio,
orquc clc nc icnia a r nclc un crsonagcn quc o
livro nao conoria. A lciiura dos dois caiulos
rinciros durou una Iora, c clc fcz cqucnas
olscrvacs, cncndando, quc cu acciici.
Cada vcz nais sinaiizo con cssc Alcidcs.
inicligcnic, ilusirado, csiudioso, dclicado dc
scniincnios. Elc c nuiio divcrso da naioria dos
jornalisias c raazcs dc lciras con qucn icnIo rclacs.
Nao c quc lIc falic orgulIo, aliancria, Dcus nos livrc quc
clc nao o iivcssc. Tcn-no, nais auiado, discrcio; c nclc
csscs scniincnios nodclan a sua nclIoria. AcIo nclc
dois cqucnos dcfciios. c jornalisia c c oliico. O
rinciro c sinlcsncnic un ncio dc vida, dcscula-sc;
o scgundo c quc nao. Enircianio, cono clc nasccssc
daquclc fcrncniado Fio Crandc c dc fanlia alasiada,
nao odcria cscaar a cla.
Doningo, fui ao Puu LcIonnud, drana cn quairo
aios dc Jcan Aicard. un drana dc noldcs vclIos, fciio
or un auior novo c dc ialcnio. A Lucinda, a ninIa
qucrida Lucinda, un gosio quc foi ncu ai qucn no
dcu, fcz o acl con una solricdadc, con una
clcvaao, quc adnira cn lngua oriugucsa.
A Lucinda nao icn cnfasc c con oucos rccursos
dc fisiononia cla iira un ariido ccccional. cono
un cscriior dc cqucno vocalulario, nas con grandc
conIccincnio da siniac c un grandc scniincnio da
lngua. O Crisiiano nao c la cssas coisas, csfora-sc,
iralalIa, salc, nas, cono dissc un oriugucs, nao icn
o icairo no ciio. O Fcrrcira c nclIor; cnircianio, con sc
scniir nclc un aior inicligcnic, vc-sc quc lIc falia a
olscrvaao do iio quc rcrcscniava, un nolrc, un
narqucs.
Don dia! CIovia a caniaros. A franccsa dc dcfronic
loiica coniinua a inicrcssar-nc. Louisc Lcon,
cosiurcira. Magra c alourada c cu... Afonso! Afonso!
Esiou na sccrciaria a alorrcccr-nc con os
dccrcios; lcvcnos a cruz ao Calvario, or anor ao ncu
ai.
Hojc vou agar ao J... P... o uliino dinIciro quc
ncu ai lIc dcvc. Proccdcu conosco cono un carrasco.
Alorrcccu-nc c acirrou-nc cono un agioia.
Craas a Dcus vou agar-lIc c quc Dcus nc dc
fclicidadc suficicnic ara agar iudo quc ncu ai dcvc.
E sc cu isso fizcr c sc conscguir ccrcar-lIc o rcsio da
vida da alundancia quc clc icn dirciio, cu so co ircs
coisas.
Un anor
Un lclo livro
E una viagcn cla Euroa c cla sia.
* * *
31 dc janciro.

liino dia do ncs cn quc, con ccria rcgularidadc,
vcnIo ionando noias diarias da ninIa vida, quc a qucro
grandc, nolrc, lcna dc fora c dc clcvaao. un nodo
do ncu lovarisno", quc, ara rcaliza-lo, solra-nc a
criica c icnIo alguna cncrgia. Lcva-la-ci ao fin, novido
or cssc idcal inicrcssado c, sc as circunsiancias
cicriorcs nao nc forcn advcrsas, icnIo cn nin quc
cunrir-nc-ci.
Onicn, saindo da sccrciaria, fui Fua do Ouvidor,
csiivc con alguns idioias c fui loiica. Enconirci o V...,
C..., un ncu aniigo colcga dc colcgio. Don raaz,
avarcnio, noc dc inicligcncia c scn ncnIun
lovarisno. Esia a sc fornar cn ncdicina c con isso
cncIc o scu idcal dc fazcndciro ncdico.
Dciando a loiica, fui Fua do Ouvidor; cono
csiava loniia, scni-agiiada! Era cono un Ioucuud dc
Paris visio cn foiografia.
Fui dc ircn, ncdiici duranic a viagcn solrc o ncu
livro, c cn casa conulsci as noias ara acalar o
icrcciro caiulo. Agora acalo dc acIar una cqucna
ccna ara o scgundo, con a qual dar-lIc-ci nais fora,
nais vida, nais vcrossinilIana.
Agiia-nc a voniadc dc cscrcvcr ja, nas ncssa
sccrciaria dc filisicus, cn quc nc dclocIan or causa
da ninIa rcicnsao liicraria, nao nc anino a fazc-lo.
Fa-lo-ci cn casa.
* * *
1 dc fcvcrciro.

No dia 10 dc fcvcrciro, con nais foric razao quc
nos ouiros, cu vin sccrciaria. Logo ao cIcgar, fui
cIanado a falar con un ial D..., quc aqui Ia. La fui.
Traiava-sc nao sci dc quc naada iinIa quc vcr conigo.
Essc D... c o iio nais curioso dc niliiar lurocraia, c
lurocraia fraco cn oriografia c na siniac conun.
EncIi-nc da rccisa aliivcz ara falar con clc, c la nao
foi rcciso usa-la, orquanio clc nada nc dissc quc a
rovocassc. Ainda lcn.
O S..., o cIcfc, airaalIou-sc dc ial nodo na folIa,
quc nao udcnos rccclcr dinIciro; rcccli, cnircianio, o
dc ncu ai, no Tcsouro, o quc consiiiui ara nin un
grandc alorrccincnio.
* * *
2 dc fcvcrciro.

No dia 2, dia das candcias, vin sccrciaria
rccclcr o dinIciro c or sinal quc ncla nc dcnorci aic as
duas c ncia Ioras da iardc. Saindo, fui igrcja da
Candclaria c, cono csiivcssc algun ianio oliuso, nao
rccolIi ncnIuna idcia, ncn qualqucr cnoao.
No cnianio, con o cnicrro do Pairocnio nao sc dcu
o ncsno. Proalado clos jornais quc cssc jornalisia
iinIa sido a alna da Aloliao, o oulacIo uliina
Iora agiiou-sc c fcz-lIc a nanifcsiaao dc uso. cocIc
uado a lraos, ululos clas ruas c discursos dc
cidadaos nais ou ncnos scquiosos dc rcnonc, quc
arovciian a ocasiao ara auncnia-lo un ouco. Qucn
conIcccu o Pairocnio cono cu o conIcci, lacaio dc
iodos os aioiciros, alugado a iodas as aiifarias, scn
una foric linIa dc conduia nos scus aios c nos scus
cnsancnios, nao acrcdiia quc udcssc icr sido, cono
dizcn, o aosiolo da Aloliao.
Ncccssariancnic, clc sc scrviu da coisa cono un
ncio dc arranjar facilncnic dinIciro, clorou-a cn scu
rovciio, na aric ccuniaria c na aric gloriosa. Isso clc
o fcz con o naino inicrcssc c a naina laicza. Eu sci
lcn quc laios novcis lcvan a alias coisas, nas isso
nao sc dcu con o Pairocnio.
A lci 13 dc naio vinIa dc longc, cra convicao da
naao a injusiia da cscravidao, nao rccisava
jornalisias ncn cvangclizadorcs ara nosirar-lIc a
injusiia. Qucn noiar lasia fazc-lo dc 1822 as
rcfcrcncias quc os nossos govcrnanics fazcn coisa,
scnic quc clcs o fazcn con vcrgonIa, con dcsazo,
scniian-no a ilcgalidadc, a injusiia; c cssc scniincnio,
quc sc foi csalIando clo as, auncniou
ciraordinariancnic dcois da gucrra do Paraguai c foi
cono, sc dando a lci dc 1871, nao icvc ara cncarna-la
scnao o funcionario quc a sulscrcvcu, o viscondc do Fio
Dranco, ninisiro naquclc icno. A lci dos scagcnarios
foi assin ianlcn. E, quando ja cra quasc univcrsal no
Drasil cssc anargo scniincnio, c quc aarcccu scu
Pairocnio, quc, scn Ioncsiidadc c scn grandcza,
arovciia-sc da Iisioria c, clo jornalisno", conscguc
scr clcvado aliura dc un aosiolo, dc un
cvangclizador.
Dcnais, Ia c Iouvc scnrc cnirc nos un grandc
scniincnio lilcral, con ccrias rcsirics, cn favor dos
ncgros.
Eu vi o cnicrro; conungido, do rcdaior do
Noududcs, o uliino jornal cscravocraia quc Iouvc aqui,
o Alcindo Cuanalara. Sc cra ao anigo quc clc ia ao
cnicrro, ncniia; clcs nunca o foran; sc cra ao iriluno,
ncniia, orquanio scnrc foran advcrsarios; iariufo c
jornalisia, o quc c una c ncsna coisa.
As ruas cIcias iinIan un asccio Ilrido, ardo,
c os discursos cIovcran dc iodas as sacadas da Fua do
Ouvidor. Soncios c nais longas ocsias ianlcn. E o
Fafacl, no Largo do Fossio, fcz un ciraordinario ois
fcz oularcs cIorar un ciraordinario discurso. Eu
nao ouvi; icnIo cna.
* * *
20 dc fcvcrciro.

Ha nais dc dcz dias quc nao iono noias. Nada dc
noiavcl nc Ia inrcssionado, dc forna quc nc olriguc
a rcgisirar. Mcsno nos jornais nada icnIo lido quc nc
rovoquc assinalar, nas cono cnircianio cu qucria icr
un rcgisiro dc cqucnas, grandcs, nninas idcias, vou
coniinua-lo diariancnic.
Onicn, csiivc cn casa do Tigrc, con Alcidcs Maia,
quc na vcrdadc c un raaz quc roncic.
* * *
Scn daia

Saiao, ananucnsc conigo cn 1904 c 5. Durro.
Polrc. Tonio dc sua fanlia Saiao Lolaio c Cosiallai.
Ignoranic. Funaas dc cscriior. Escrcvcu uns
cnsancnios c rcflccs quc cu dcvo icr cnirc os ncus
livros. Curiosos dc asnaiicos. Cono lIc cIcgasscn aos
ouvidos quc cu csiava cscrcvcndo un livro o Cuu
dos Anos dcu-sc ara csalIar quc csiava cscrcvcndo
ouiro. Solrc loianica c zoologia. Coisa iransccndcnic.
Dc agora cn dianic, csia no ncu iraio.
Fcgisirarci as suas alavras c as suas coisas.
* * *
incrvcl a ignorancia dos nossos liicraios; a
rcicnsao quc clcs ossucn nao c sccundada or un
grandc csforo dc csiudos c rcflcao. Prcsunidos dc
salcr iodas as liicraiuras, dc conIccc-las a fundo, icn
rcciido uliinancnic as naiorcs sandiccs solrc o Corli,
quc anda cncarccrado na Fussia, or noiivo dos
lcvanics oularcs la Iavidos.
Ha dias, convcrsando con o Tigrc, clc nc dissc
quc cssc Corli nada valia cscrcvcra uns conios, coisas
dc fancaria socialsiica. incrvcl, nas c vcrdadc.
Quando cu lIc dissc quc o Maino iivcra o Prcnio
Nolcl, clc sc adnirou nao salia.
Enircianio, Tigrc c una das cscranas da gcraao
nodcrna. Doningos, lon raaz, algo nais
ilusirado quc a naioria dos novcis liicraios, ccrclrino
auior do Sc Fcz, vai fazcr un discurso solrc o Dordalo
PinIciro.
Nao acrcdiio quc cssa coisa do Dordalo scja
sinccra. Cono caricaiurisia, clc cra un csadao, a sua
caricaiura cra alguna coisa larroca, con os noiivos
oriugucscs dcsgraciosos, folIas dc arra, ias dc
vinIo, sunos, cic. cic.
DcscnIisia, cu o nao conIco. O quc sc salva nclc
c o ccranisia, c cssc so alcana a Poriugal, con qucn,
cu cnso, clc nao Ia dc qucrcr rcariir a gloria. Scndo
assin, c osiiivancnic idioia c scn razao cssa
nanifcsiaao quc lIc vao fazcr.
Eu icnIo noiado nas rodas quc Ici frcqucniado,
cccio a do Alcidcs, una ncfasia influcncia dos
oriugucscs. Nao c o Ea, quc incgavclncnic qucn fala
oriugucs nao o odc ignorar, sao figuras sulalicrnas.
FialIo c ncnorcs.
Ajciia-sc o nodo dc cscrcvcr dclcs, coian-sc-lIcs
os cacocics, a csiruiura da frasc, nao Ia dcnirc clcs un
quc conscicnciosancnic rocurc cscrcvcr cono o scu
ncio o cdc c o rcqucr, rcsscniindo isso na iradiao
dos cscriiorcs assados, cnlora infcriorcs. una
liicraiura dc concctt, una liicraiura dc clulc, inlccil,
dc alavrinIas, dc coisinIas, nao Ia nclcs un grandc
soro Iunano, una grandcza dc analisc, un vcndaval
dc cocia, o cicio lrico quc Ia nclcs c nal
cncaninIado ara a liicraiura csirciiancnic cssoal, no
quc dc cssoal Ia dc infcrior c lanal. anorcs ricos,
norics dc arcnics c coisas assin. A ouco c ouco, vou
dciando dc os frcqucniar, alonino-lIcs a ignorancia
dclcs, a naldadc inicncional, a lassidao, a covardia dos
scus aiaqucs.
* * *
E cono icncionc fundar una rcvisia con o Alcidcs
Maia c nais ouiros, so nc cnconiro con liicraios aos
salados, c con csics do Alcidcs, quc, sc nao icn iodos
ialcnio, icn voniadc, cavalIcirisno c icnao dc qualqucr
coisa.
* * *
Juca FocIa cra un conIccido roriciario dc casa
dc jogo. Susicniando, dirigindo csialclccincnios dcssa
naiurcza, nanicndo a fanlia nun luuoso alaccic cn
Doiafogo, c frcqucniando cla a gcnic" Ios gnc dc la.
Suas filIas casaran-sc con varios nagnaias. un caso
curioso c dcnunciador do rclaancnio dos nossos
cosiuncs. Da sua casa dc jogo, na Fua dc Sao Josc, cu
vi sair scnadorcs, dcuiados, niliiarcs, cic. cic.
* * *
Coniou-nc o Lus.
Un oficial, quando cadcic, sc anigara con una
nulIcr, nadanc Carionanic; ao scu cnicrro, quando foi
cssc oficial, o carro, or nais quc o cocIciro fusiigassc
os cavalos, nao sc novia. O aconanIancnio ja ia
longc, quando o alfcrcs rcsolvcu nao aconanIar,
nandando quc o carro scguissc ouiro caninIo.
O carro, cniao, rolou lacidancnic.
* * *
Scn daia.

AnanIcci nal, iivc aic un sonIo croiico. Sa s
novc Ioras, fui nissa na igrcja da Cloria. Cono
csiivcssc cnloiado con a na noiic quc assci, nao udc
ionar una noia.
Vin cidadc, alnocci con os Daiisias, lons
raazcs. Fui ao Lcnc, alorrcci-nc. O Mciclo, un raaz
gago dc Maio Crosso, caccicou-nc cnorncncnic. O
Pcrcira, lurro c scn ncnIun rclcvo, cncIcu-nc dc sono
a volia.
Por dcscncargo dc conscicncia, fui casa do Ccsar
Vilarcs, un lon raaz, a qucn dcvo varios favorcs, nas
quc c ciraordinariancnic alorrccido cono conanIia,
ois or falia dc Ialiio c guucIc convcrsador.
En casa volici.
Esquccia-nc dc dizcr quc na scia fui con ninIa
irna casa do Ariur, dancci c loccjci.
o quc icnIo a rclcnlrar dcsscs quairo dias.
* * *
Scn daia.

Eran vulgarcs no icno cn quc norci nos
sulurlios os clulcs dranaiicos. En Cascadura Iavia
quairo; no FiacIuclo, un; no Mcicr, ircs; cn Todos os
Sanios, un. TinIan iiulos singularcs. Un cra, Cassino
do Mcicr; ouiro, Clulc Dranaiico Escrana.
En gcral, cran sordidos, laios, un sinlcs
larracao colcrio con iclIas dc zinco, c un jirau quc cra
o alco. As nulIcrcs sc vcsiian quasc visia dos
Ioncns. Mcnsalncnic davan rcciias. As anadoras,
alcn dc lIcs faliar lclcza, oric, granaiica, nao iinIan
voz, graa c jciio. Os raazcs ainda iorcs. Nos acis
dranaiicos ou iragicos, rcsos da cnfasc, iornavan-sc
ridculos.
Una vcz, no Escrana, quando un aior
invcciivava a csosa culosa, a laicia caiu na
gargalIada. Quando cn acis cnicos, caan na
alIaada, na csculIanlaao", cono sc dizia no icno.
Traduzia crfciiancnic o fundo lurro, incsiciico da
nossa gcnic. As cas cran avorosas scnsalorias,
vclIas c scn ncriio, coriadas aqui, ali, surgian
rilalia, rcrcscniadas or iais aiorcs, cono anioninas
idioias. Findo o csciaculo, un qualqucr dos socios
rcdigia una noicia c lcvava a un anigo dc un jornal
quc a ullicassc. Ecnlo.
* * *
Crcnio Juira Con o cncanio c lrilIaniisno dc
scnrc rcalizou, salado uliino, csia sinaiica
socicdadc nais una rcciia, scndo lcvada ccna a
cIisiosa concdia.
Os Anocs dc un Hotcuo.
Os disiinios anadorcs, a qucn csiavan confiados
os difccis acis, saran-sc corrciissinancnic, scndo
dignos dc ncnao as cnas sras d. Januaria Tcicira, d.
Hilda Nolding c d. Maria Azcvcdo, quc con
ciraordinario rcalcc iivcran cnscjo dc dcnonsirar os
scus conIccincnios do alco, c os srs Oscar Anazonas,
Jocl Draga, J. Julio, A. Draga c Filciro dc Sa, quc
lcnancnic as coadjuvaran no lon dcscncnIo da
ca.
Tcrninando o csciaculo, iivcran incio das
danas quc, scnrc aninadas, sc rolongaran aic alia
noiic."
* * *
Scn daia.

curioso conarar a nancira con quc o Dclrci
inia os ncgros c os lrancos. O onio dc vcrdadc dos
dois...
* * *
Scn daia.

Crisoliio Crisolcrilo Crisoraso.
* * *
Francisco dc Casiro Morais, govcrnador cn 1710.
Cuarniao dois rcgincnios dc infaniaria, duas
conanIias dc ariilIaria.
* * *
Arisionaran una sunaca, da DaIia.
* * *
Fosscn aiacar a forialcza da Praia VcrnclIa,
nandou ncsirc dc cano Joao Paiva.
* * *
Lci dc 24 dc janciro dc 1756 solrc ncgros c
nulaios.
* * *
Quilonlolas Lc-sc no alvara dc 3 dc naro dc
1741.
...... utus scqutu ucntcn.
* * *
Pca da ndia ncgro cscravo.
* * *
PriicIard, ciiado or Colincau, rcicndia rovar
quc o ncgro noanliquc iinIa aiidao ara grandc
crsonagcn.
Aic quc onio o livro do condc Colincau influiu no
Darwin?
Colincau diz quc Darwin c Ducllc oni crcc ainsi
lcs dcrivaiions rincialcs du ruisscau quc j'ai ouvcri".
* * *
Scn daia.

O nuncro da folIa dc agancnio dc aai c 46v.
* * *
10 dc julIo.

Cano dc Sani'Ana. Una nulIcr nc vcio ao
lanco cn quc cu csiava scniado, irazcndo una criana
no colo c cdiu-nc algun dinIciro. Dci-lIc irczcnios
rcis. Fico Drasil! Nao Ia niscria. Dissc-nc cla quc a
criana nao iinIa nac, nas cu crcio quc qucn lIc
faliava cra o ai.
* * *
Colincau ncio-nada.
* * *
Colincau dia 10. Cuizoi. a civilizaao c un faio.
A civilizaao ara clc nao c un faio, c una scric dc faios,
un cncadcancnio dc faios nais ou ncnos logicancnic
unidos uns aos ouiros, c gcrados or un concurso dc
idcias nuiias vczcs nuliilos, idcias c faios fccundando-
sc scn ccssar.
Civilisaiion csi un nilicu dans lcqucl cllc
(l'Iunaniic} a rcussi sc nciirc, qu'cllc a crcc, qui
cnanc d'cllc, ci qui son iour rcagii sur cllc".
Civilisaiions, un ciai dc sialiliic rclaiivc ou dcs
nuliiiudcs s'cfforccni dc cIcrcIcr acifiqucncni la
saiisfaciion dc lcurs lcsoins, ci raffincni lcur
iniclligcncc ci lcurs nocurs".
Princio-nacIo na civilizaao uiil; rincio-
fcnca sonIo.
* * *
Scn daia.

Scria una lcla olra un ronancc cn quc sc
iraiassc a aniiga fazcnda con cscravos...
* * *
12 dc junIo.

Facada do filIo do douior D ... S ... (quairoccnios
rcis}.
* * *
18 dc junIo.

Facada dc una olrc nulIcr no Cano dc
Sani'Ana (ccn}. Injusiia. ao filIo do alniranic nao iivc
cna dc dar quairoccnios, nas...
* * *
14 dc junIo.

Nada dc novo. Lolao nc conunicou quc csia no
MuIo. Crandc icrra csia!
* * *
Scn daia.

Eu nc lcnlrava dc icr lido nao sci ondc quc Dalloz
olscrvava quc, quando a dcsordcn anda nos csriios,
as lcis iornan-sc nuncrosas c sao scn ccssar as
rcclanacs dc novas lcis quc nada conscgucn, orquc
o indiscnsavcl c rcfornar os csriios, ara o quc clas
sao inoicnics.
Quc dialo ia cu fazcr cn casa dc jurisconsulio?
Quc iinIa clc dc ncicr-sc cn qucsiao iniclcciual? Por
acaso a gcnic quc incunlia dccidir a qucsiao, nao cra
suficicnicncnic csclarccida ara rcsolvc-la or si
ncsno?
Mas o icno cra lcgifcranic; c a oiniao iinIa fc no
nanianso da lci c nas coisas rclarlaiivas c, cn gcral,
falsas dos arcccrcs dos jurisias. As nclIorcs lcis foran
as quc roncran as anicriorcs. Ha qucn diga isio; c
csianos coincidindo a ial onio, quc a ccclcnic scra o
quc roncr iodas as dcnais.
O Cano dc Sani'Ana csiava scnrc iranquilo.
Aquclcs dois narnorcs dc cnirada, nuiio lrancos,
nascian da grana vcrdc, cono lrios...
* * *
9 dc julIo. Doningo.

AnanIa, Iojc, onicn, faidicas alavras con o
ncsno significado. Tcdio, conscqucncia da niscria.
Havcra dc faio ncccssidadc dc sulnissao? Ou scra
inuiil scnclIanic coisa, odcndo a socicdadc cisiir scn
cla?
Nanscn, Vugcn uo Po, lida cla quinia vcz, Iojc,
9 dc julIo, nuiio frio, ouco dinIciro, ncnIun c nclIor
dizcr. 1905. Encaniadora viagcn, salorosa cono una
ficao; cnircianio, aqui, ali, Ia coisas ucris, rcflccs
vulgarcs, quc, cnirc nos, ullicada aqucla olra, nao
Iavcria qucn nao nas airilussc ao ConsclIciro Acacio,
uugus ccus.
Dcois dc ircs ncscs dc inicrruao, dcu-nc
voniadc dc cscrcvcr, ou coniinuar a cscrcvcr ncu livro.
Pullica-lo-ci? Tcra ncriio? En uuunt.
Escrcvi un lilIcic ao Manucl Filciro.
* * *
17 dc julIo.

Dia 17 dc julIo dc 1905. Sccrciaria. Dcz c ncia da
nanIa. A sala da scao do ccdicnic csia conlcia.
Todos vicran. So falia o S..., o cIcfc, quc a faliar icn
lcvado quarcnia dias. Esiava docnic. Fui visiia-lo. AcIci-
o nal, alaiido, carconido. A fanlia, agradavcl, sinlcs.
Janici con clc, lon acolIincnio. Tcn una filIa quc
nao c fcia c ossui ncsno una disiinao dc lusio, un
quc-qucr-quc arisiocraiico quc nc agradou. a vida.
Dcn! Sccrciaria, dcz c ncia, scgunda-fcira. Lauriano,
un coninuo, cnira na sala. Pclas suas cosias, a oria
or ondc cnirou fcrc o laicnic con csircido. A dois
assos do rinciro oficial quc scrvc dc cIcfc, o Vaz dc
Darros, clc ara c diz.
Anuncio quc Scu" Silva norrcu.
Cada un, ao ouvir aquclas alavras, quc clc
ronunciara lcvcncnic, crgucu as calcas, cujas
fisiononias naus aiorcs! sc csforavan or icr un ar
dc conunao. Ningucn scnic. Acsar dc vivcrcn, ou
icrcn vivido con clc dcz, vinic, irinia anos, a anizadc
nao lIcs ligou as alnas. Nao Iavia afinidadcs cnirc os
csriios dclcs c os cqucninos airiios dc carrcira ainda
os scarou nais. Enircianio, clcs sc csforan or icr
conaiao c dos iraos do scu rosio nada sai c dos scus
lalios so un lanal.
Coiiado!
O Dclo c o nais acrfcioado dc iodos, cono cu ja
olscrvci algurcs, c o Ioncn nais scnsvcl s dorcs
fornalsiicas c dc olidcz. Logo dcrcssa sc arcssou no
lano das Ioncnagcns. quc sc dcvia fazcr isso, aquilo,
cic. cic. ircncndo cssc Dclo. dcsscs ccnlarcs dc
Ioncns quc sulsiiiuran or conlcio sua alna clo
acl cscriio. Un cariao dc csancs, no scu inaginar, c
algunas linIas ullicas, no scu cnsar, sao grandcs
lcniiivos ra dorcs, ra aflics. Un dia, norrcu a filIa
dc un najor, con qucn clc iinIa conIccincnio, or
iraiar cn inicrcssc dc scrvio con clc, aqui na
sccrciaria; ois lcn, logo quc soulc da noicia, cncIcu
dc una ou duas linIas un cariao c nandou-o. E a un
scu conanIciro quc lIc crguniou o quc cra.
Un cariao dc csancs, dissc, ao najor fulano
dc ial. Sou assin, ncus anigos, nas Ioras das aflics,
c quc vou cn lusca dos anigos.
Con o ial cariao, c clc nao gasiara nada, ncn
ccuniariancnic, ncn douira qualqucr forna.
Escrcvcra-o con arca siniac c lcla caligrafia, cnirc
risadinIas c concniarios alcgrcs, c nandara-o con o
carinlo oficial, rccclcndo-o graiuiiancnic da casa
forncccdora dc acl. Dcla alna!
E cu vou assin ianlcn ficando. O Dclo, Iojc, 18
dc julIo dc 1905, afianou quc, sc o Silva norrcu, foi
dcvido a cssa nossa carrcira (adninisiraao}. Porquc,
raciocina clc, a nolcsiia cra aniiga c clc nao sc iinIa
odido iraiar. CanIa-sc una niscria.
O Silva, Ioras anics dc norrcr, dissc a un
arcnic.
Siga o cacIorro c orco.
* * *
27 dc ouiulro.

Vin, Iojc, 27 dc ouiulro dc 1905, no ircn con o
Olivcira, un aniigo caiciro da loiica do Vilarcs, quc nc
arcscniou ao scnIor Cordciro, cnrcgado da Casa da
Mocda.
Scu" Cordciro c Ioncn vclIo, ardo scn scr
nulaio (?}, dc clc cncarquilIada, a loca cqucna
calcada ara dcniro c rojciando o quciinIo rcdondo
ra fora. Un ligodc ralo anarclao scnrc aarado,
con una cnugcn dc assaro, cnquadra-sc
nagnificancnic lcn cn scnclIanic rosio, a cuja
sucrfcic, c, scn cagcro, quasc no scu lano, lrilIan
uns olIinIos ardos, aurcolados con o Ialo da vclIicc.
Os calclos, nuiio lisos, iais cono sc fosscn falsos,
dcsccn uniados das lordas inicrnas do cIacu. , nc
arcccu, cono una cIncIu (aquclas nunias do Pcru}.
Scu" Cordciro c ciinologisia. Vai rocurar a caia
origcn da alavra cigano", quc, cinograficancnic,
scgundo a sua alalizada oiniao, sao judcus. Dissc-nc,
quando sc iraiava dc sucrsiics, quc, cnlora o
nciafsico fundancniado fossc una duvida, clc nao
acrcdiiava ncssas lolagcns. varrcr casa dc noiic, dialos
cn cncruzilIada.
Ha dias, foi da quc lIc vcio o scu cciicisno
asironnico, Ia dias, csiando na csiaao dc EngcnIo
Novo, o Sol caa con iania fora solrc un laniao dc
gas c a luz sc rcflciia con iania fora, quc cra cono un
asiro dc rincira grandcza (sc}. Assin concluiu clc,
nuiio logicancnic sao as disiancias calculadas dc
quarcnia nilIcs c nais dc lcguas daqui ao Sol.
Ao saliar, confcssou-nc quc iinIa csiudado iodas
as rcligics, c rofundancnic.
Vou clorar cssc filao. Dcvc scr dc una riqucza
dc csionicar.
* * *
Scn daia.

Ha dias, or noiivos dc ninIa rofissao, fui
olrigado a cnirar na Sccrciaria dc Esiado das Fclacs
Eicriorcs. Vcsiia-nc nal, c faio; nas cnirava ccrio dc
quc cra cidadao lrasilciro, Ioncn dc algun culiivo,
cunridor dos ncus dcvcrcs, c, solrciudo, roicgido da
crcna quc, icndo frcqucniado una dcssas nossas
cscolas sucriorcs, ncrcccria dos coninuos dc la o
iraiancnio quc sc da ao conun dos noriais. Enganci-
nc. Dirigi-nc ao coninuo, no rinciro avincnio, quc,
con a Ialiiual noguc dos alios c laios funcionarios,
aconsclIou-nc quc sulissc. Aic a isava no Drasil,
agora, arccia-nc, assava a fronicira. Dois coninuos,
cnfardclados cn anlas solrccasacas rcias con loics
dourados, ocuavan-sc acIorrcniancnic cn coriar
jornais, rcgando os rcialIos nun livro cn lranco.
Original ocuaao dos coninuos da Sccrciaria do
Eicrior!
Mcdroso do ncu aio, ousci inicrroncr-lIcs a
iarcfa.
Prccisava isso assin, assin; os scnIorcs odcn
cic.
Os dois rcsciiavcis funcionarios olIaran-nc dc
alio alaio c, cnirc conlaccnic c dcsdcnIoso, un dclcs
dissc-nc.
Enira.
Fiquci ainiio, nunca fora assin iraiado cn
dcariancnio da adninisiraao lrasilcira c dcnais
naquclc soiaquc csirangciro! Prudcnicncnic cnirci,
scnici-nc, confornc nc aconsclIava o nagnfico auiliar
das nossas rclacs cicriorcs. TinIa sol nin una
dclgada cadcira dourada ncio suja. En iorno, un salao
lusirado, anlo c ncio cscuro; c o icio dc csiuquc iinIa
clos canios o arnorial dc algun viscondc arcssado. O
csiuquc cncaniou-nc c, cnlora sol o cso daqucla
afronia, inicrcssou-nc o rclcvo dclc, as arnas do
cscudo, os florcs, os grifos, cic. cic. cic...Dc qucn fora
aquilo? Nao salia. O dinIciro quc o fizcra, cnircianio,
cra facil dc sc dizcr dondc vinIa. E, nao sci cono, cu vi
una grandc fazcnda. a scnIorial casa acaaada, nuna
ncia laranja dc norro lranco dc cal, cnrulcsccr sol o
lanIo da luz da aurora; as vacas nugian no curral
roino; o icrrciro froniciro cra cono vasio lcnol
csicndido. Da scnzala, scn quc scqucr ouvisscn o
gorjcio dos assaros, cn filas ccrradas, saan, sol o
cso do caiivciro, algunas ccnicnas dc ncgros. Aqucla
viva linIa ncgra a csicndcr, silcnciosa, Iunildc, iinIa a
cncrgia oculia dc un filcic quc sc infilira cla icrra
adcniro. Dcois dc furar ccn nciros, rclcnia aqui cono
una fonic crisialina; sc nais dcscc, nais rcssao c nais
icncraiura ganIa, c conlcidadc na conosiao;
voliando flor da icrra, c agora icrnal; sc nais laio
vai, nais foric fica, c la, nos rofundos rcccssos do
lancia, conlica, rcvoluciona, laralIa, c rovoca
vulccs. La ia a fila ncgra unida, ccrrada, or cnirc os
cafczais...
OlIci o cscudo, as faniasias Icraldicas, as arnas
dc galcs c, dc nin ra nin, cnsci.
Docc fila ncgra quc nourcjasic no cafczal, csias
ali ianlcn naquclc nvco cscudo; iu cnirasic nclc scn
qucrcr; fosic a cla faialidadc das coisas c cssa...
Nao c isso quc vocc qucr?, dissc-nc o coninuo.
E cu acalci dc raciocinar.
... c cssa, nao Ia larcs, viscondcs, duqucs c
rcis quc a dcsvicn.
* * *
Scn daia.

Vai sc csicndcndo, clo nundo, a noao dc quc Ia
unas ccrias raas sucriorcs c unas ouiras infcriorcs, c
quc cssa infcrioridadc, longc dc scr iransiioria, c cicrna
c inirnscca roria csiruiura da raa.
Diz-sc ainda nais. quc as nisiuras cnirc cssas
raas sao un vcio social, una raga c nao sci quc coisa
fcia nais.
Tudo isio sc diz cn nonc da cicncia c a colcrio da
auioridadc dc salios alcnacs.
Eu nao sci sc algucn ja olscrvou quc o alcnao vai
ionando, ncsia nossa lucida idadc, o rcsigio do laiin
na Idadc Mcdia.
O quc sc diz cn alcnao c vcrdadc iransccndcnic.
Por ccnlo, sc cu disscssc cn alcnao o quadrado icn
quairo lados scria una coisa dc un alcancc
ciraordinario, cnlora no nosso rasiciro oriugucs scja
una lanalidadc c una quasc-vcrdadc.
E assin a coisa vai sc csalIando, graas
fraqucza da criica das cssoas inicrcssadas, c nais do
quc fraqucza, covardia iniclcciual dc quc csianos
aossados cn facc dos grandcs noncs da Euroa. Urgc
vcr o crigo dcssas idcias, ara nossa fclicidadc
individual c ara nossa dignidadc sucrior dc Ioncns.
Aiualncnic, ainda nao saran dos galincics c
laloraiorios, nas, ananIa, csalIar-sc-ao, ficarao
nao dos oliicos, cairao solrc as rudcs calcas da
nassa, c ialvcz icnIanos quc sofrcr naianas,
afasiancnios IunilIanics, c os nossos lilcralssinos
icnos vcrao uns novos judcus.
Os scculos quc assaran nao iivcran oiniao
divcrsa a nosso rcsciio c vcrdadc; nas, dcsrovidas
dc qualqucr lasc scria, as suas scnicnas nao ofcrccian
o nnino crigo. Era o rcconcciio; Iojc c o concciio.
Esnagadoras rovas ccrincniais cndossan-no.
Sc F. icn 0,02 n a nais no cio naior da oval dc sua
calca, nao c infcrior cn rclaao a D, quc icn ncnos,
orquc anlos sao da ncsna raa; coniudo, cn sc
iraiando dc raas difcrcnics, csia a un criicrio dc
sucrioridadc.
As ncnsuracs nais idioias sao fciias, c, clo
conlaccnic criicrio do sisicna ncirico, os grandcs
salios csialclcccn sucrioridadcs c infcrioridadcs.
Nao conicnics con isso, luscan ouiros dados, os
squicos, nas narracs dos viajanics arcssados, dc
toustcs inlccis c dc avcniurciros da nais laia
Ioncsiidadc.
E Iojc c ara nin noiivo dc alcgria odcr cu dizcr
ial coisa, odcr iraiar iao solcncs insiiiuics con
scnclIanic dcscnlarao quc nao c fingido.
saiisfaao ara ninI'alna odcr ofcrcccr
conicsiaao, aiirar sarcasnos solcrlia dc iais
scnicnas, quc nc fazcn sofrcr dcsdc os quaiorzc anos.
OI! A cicncia! Eu cra ncnino, iinIa aqucla idadc,
andava ao ncio dos rcaraiorios, quando li, na Hcustu
Huscu, os scus csconjuros, os scus anaicnas...
Falavan as auiorizadas cnas do scnIor Doncio da
Cana c Olivcira Lina...
Elcs nc cncIcran dc ncdo, dc iinidcz, alaicran-
nc; a ninIa jovialidadc naiiva, a saiisfaao dc vivcr
ncssc faniasiico ncio iroical, con qucn icnIo ianias
afinidadcs, ficou criurlada clas nais dcgradanics
scnicnas.
Dcsvici a corrcnic naiural dc ninIa vida, cscondi-
nc cn nin ncsno c fiquci a sofrcr ara scnrc.
Mas, Iojc! Hojc! Ja osso alguna coisa c ananIa
odcrci nais c nais. Nao ararci nunca, nao nc dcicrci;
ncn a niscria, as crscguics, as dcsconosiuras nc
dcicrao. Sacudi ara longc o faniasna do ncdo; sou
foric, cnso, icnIo coragcn... Nada! Nada! Nada!
E quc scnii quc a cicncia nao c assin un cocIicIo
dc Dcus aos Ioncns da Euroa solrc a nisicriosa
organizaao do nundo.
Quando Ia dias li nuna das Iisiorias do Drasil do
scnIor Joao Filciro, ag. 234. Nao odcnos cnsar quc
o Ioncn dc cor, conscqucncia scni-Ilrida do coniaio
Icicrogcnco dc raas iao disianciadas quc, aic or
cnincnics cicniisias cono Hacclcl, sao considcradas
cono csccics divcrsas, scja a csic da culiura
ancricana, cono scnicncian os sociologos", ri-nc con
una csoniancidadc, quc aic cu ncsno nc adnirci.
Lolriguci no crodo, dclaio daquclc cnincnics
cicniisias cono Hacclcl" una cconunIao cn rcgra
ara os niscigcnicos.
Aic Iojc nao li Hacclcl c icnIo cna dc nao
conIcccr o invcnior dc aninais curiosos. Un dos iraos
do ncu csriio c a curiosidadc clas criacs Iunanas.
Nao sc nc da quc scjan vcrdadciras; o rincial, ara o
ncu csriio, c o csforo dc inicligcncia quc clas
rcrcscnian c quc cu ano. Lcio-as, conrccndo-as aic o
onio quc qucro, dcois fccIo livros ccrio dc quc o
nundo coniinua ainda | |

1906

Scn daia

Oinics c idcias dc J. Sa Dragana, rinciro
oficial da Sccrciaria dos Culios.
lacIarcl cn lciras clo aniigo Incrial Colcgio
don Pcdro II, ondc foi colcga do douior Joaquin Naluco.
ConIccc a sicologia classica c a nciafsica dc iodos os
icnos.
dc Iisioria scniincnial liniiada. Nao c casado c
so anou duas vczcs. a rincira vcz, a filIa dc un
viscondc, nun lailc dc un narqucs; a scgunda, sua
cozinIcira, nao salc cn quc ocasiao. Scguindo o scu
favoriio nciodo iniroscciivo, analisou as duas cnocs
c, ao calo dc analisc dcialIada, acIou-as idcniicas cn
si ncsnas c nas aarcncias.
Nunca icvc anlics. FilIo dc un gcncral c iiiular
do Incrio, odia icr sido nuiia coisa"; nao quis; cra
rcciso scr douior, fornar-sc, o quc lIc daria iralalIo,
anolacs...
Fcz-sc raiicanic c foi indo.
Con iao grandc salcr, Sa Dragana odia scr
oraculo dc sua rcariiao, c nao o c. As rcariics sao
cono a vida cn gcral anan os ncdocrcs.
Coniudo, clc c lon cnrcgado. A Fcullica vcio
cnconira-lo a osios, rcdigindo un dccrcio do Dcfcnsor
Pcrciuo; c, ao lIc avisarcn.
Scu Dragana, o Dcodoro roclanou a
Fcullica no Cano dc Sani'Ana.
Qual foi? crguniou
As suas rcninisccncias dc Iisioria nao lIc davan
dc ronio a idcia niida do quc fossc rcullica. Salia dc
ianias c iao difcrcnics, quc o scu cnlarao nao foi
afciado.
Fcullica! ... Honcssa! ... Covcrno dc iodos
nos, rcsondcu o scrvcnic.
E vocc ainda rcicndc govcrnar?
Eu, nao; nas ncus filIos...
dc cscrar, ncu anigo.
Agora, ouira coisa. vao rcsialclcccr a
cscravaiura?
Isso nao sci, scu" Dragana.
Dissc-nc clc quc, naqucla nanIa ncsno lcra o
scu Fusicl dc Coulangcs, a rcsciio da significaao
arisiocraiica do iraiancnio cidadao. Dcsido dc
anlics, acalado o scu curso, nao alandonou os
livros. Coniinuou a lcr c a conra-los ncnsalncnic,
roccdcndo a lciiura con a ordcn c o vagar dc qucn vai
cscrcvcr una icsc. Das rcvisias csirangciras, a Hcuuc
dcs Dcux Mondcs c a quc nais qucr c ciia.
a unica quc nao iraz figuras, dissc-nc clc.
Ana as lciras airias c aconanIa o scu
novincnio con inicrcssc, nas scn aiao. Quando
noo, adnirou Fagundcs Varcla c Laurindo Falclo;
Iojc, o scu dolo liicrario c o scnIor larao do Fio
Dranco.
Mas nao icn livros?
orquc nao qucr. Sc os fizcssc...
E a sua fisiononia sc conccnirou nun olIar quc
arccc csiar vcndo, ao longc, o iriunfo dc Tiio.
Nos dias dc lon Iunor, clc nc disiinguc con as
suas iadas criicas.
Na Canaa do Millau, do douior Craa AranIa,
cnirarao o Fclicssino c aquclc sinaiico canarada"
quc dana o niudinIo?
Nao lIc udc rcsondcr. A icrra dc ronissao do
ilusirc ronancisia fica iao na ncvoa c no vago c iao
alcna! quc nao nc aircvi a rcsondcr sin. Dcnais,
qucn c quc rccisa dc icrra dc jusiia c dc anor? Os
alcnacs, scn duvida!
Para Fclicssino c nos ouiros, o cncorajancnio.
Lcniziano con a caralina do vagalundo da Tijuca,
quc vcn a scr o ncsno.
Sa Dragana arccc quc adivinIou o ncu
cnsancnio, quando nc crguniou cn scguida.
Vocc ja rcarou quc os nossos |...|
* * *
Scn daia.

Aos canaradas do Eslcndor dos Ananucnscs
conunica Aff. H. dc Lina Darrcio, ananucnsc da
Sccrciaria da Cucrra, quc vai arcjar no Largo da
Carioca, ondc, duranic dois ncscs, ara ccrccios
variados dc ariilIaria... vcrlal, coniinuando, cnlora
con iao arduos iralalIos, a ionar noias ara o scu
Pcqucno Dconuo dos Suc-Honcns, iiulo cssc quc o
Fivarol, la do Infcrno ondc csia, Ia dc gosiar nuiio.
Mot dc u n.
Fua do Ouvidor. Passa o laialIao naval.
Quc ic arccc?
O quc? (ara danar o Fui}
O laialIao naiuralncnic...
Os oficiais sao dc un as c os soldados dc
ouiro.
Un rcgincnio dc ciangos.
Un laialIao dc sudancscs.
Eaio!
Tal c qual!
* * *
Alril

O ai dc Conzaga dc Sa dcvia icr nascido cn 1813.
Conzaga dc Sa, cn 1850, c cnirou na sccrciaria
dos Culios cn 1872; quando nasccu, o ai iinIa 37
anos, c a irna dcvc scr nais vclIa do quc clc 12 anos.
O conccrio do CoiiscIall.
O lcncfcio da Sioliz.
* * *
O ai dc Conzaga dc Sa dcvia icr norrido cn
1874, con, clo ncnos, 60 anos 1814. Fcz a
cananIa do Fio Crandc; cn 1845 voliou c fcz-sc
rofcssor.
C. dc Sa 1850 (40} Mac norrcu cn 12
(1866}
Ccncral {
1810
Escolasiica 1838 (26}..........Mac norrcu cn
24
Pai Conzaga
N. 1810 1850
1874 57
Dcncfcio da Sioliz - 1852 agosio - E. 14
CoiiscIall - novcnlro dc 1869.
* * *
Scn daia

Oinics c idcias dc J. Conzaga dc Sa, oficial da
Sccrciaria dos Culios.
Enconirci Conzaga dc Sa na Avcnida Dcira-Mar,
nuna iardc icida dcsics uliinos dias. VinIa alsorio,
con as naos airas das cosias, agarrando a lcngala, dc
calca cada, scn vcr as faniasiicas nuiacs nas
nuvcns alias.
Falci-lIc.
Passcando, Icin?
Eaio.
una lcla avcnida, csia!
O ncu anigo olIou-nc un ouco cono quc
ccrincniando a ninIa lcaldadc.
Nao acIo, ncu caro. Noici as ninIas scnsacs
c crcio odcr rcsunir o ncu canc iniroscciivo da
scguinic nancira. c o cais da Laa alargado. Os
ancricanos icn cono criicrio dc lclcza a aliura; c
ossvcl quc o nosso vcnIa a scr a largura...
Escolasiica Conzaga
dc Sa
Pai Mac
Dcncfcio da
Sioliz
14 anos 2 anos 42 27
CoiiscIall 31 19 69 Moria
Moric da nac
(1858}
20 8 58 0
Ainda nao csia acalada...
Quando csiivcr, a nais so Iavcra os asscios, o
quc c insignificanic.
As aisagcns? Os onios dc visia?
Nao sao a avcnida roriancnic, c ja o cais nc
ofcrccia o ncsno csciaculo.
Coniudo... quis rciorquir a ninIa nocidadc
cniusiasia.
Nao sc agasic... Lc lcau our lc craaud..."
vocc salc nao c? Profunda vcrdadc! ... ossvcl quc, sc
os Ioncns nao rccisasscn dc dois scos ara sc
crciuarcn, nao Iouvcssc surgido cnirc | nos | una iao
curiosa noao. Ja nao sou un Ioncn nais; a lclcza
ara nin c una fornula algclrica, or isso...
Crcio quc o scnIor nao naldiz os
nclIorancnios?
Alsoluiancnic nao! Pclo conirario, icnIo
rojcio dc novos.
Dizcndo isio, iirou da algilcira do vclIo alcio
algunas iiras quc nc dcu.
Lcia-as. AnanIa nc cnircguc.
Eu li cniao o scguinic.
Noia-sc quc cn gcral as grandcs cidadcs,
csccialncnic as curocias, nao icn un fundo dc
cordilIcira cono a nossa. Ora, sc as grandcs cidadcs
nao icn ial disosiao naiural c sc o Fio qucr scr das
grandcs curocia, dcvc arrasar as nonianIas. Nao Ia
rcjuzo algun con isso. A dcsvaniagcn unica scria a
surcssao do Corcovado, nonianIa inicrnacional c
nuiio rocurada clos csirangciros. En sulsiiiuiao,
odc-sc crgucr una iorrc scnclIanic Eiffcl, cn Paris.
Aic scra nuiio nclIor, ois ficara o Fio nuiio arccido
con a caiial da Frana. O aicrro, rovcnicnic do
dcsnonic dos norros, scrvira ara alicrar a laa, un
incnodo, sculcro dc crincs c cuja lclcza, no juzo dos
oliicos, c una vazia lanalidadc dc rciorica.
Para o concrcio, ficara una doca; c la ara as
landas dc Maua un lagozinIo dcsiinada aos ocias.
Noia-sc ianlcn quc as grandcs nciroolcs fican
solrc rios nais ou ncnos considcravcis (Paris, Dcrlin,
Londrcs, Ncw Yorl, Vicna, cic.} logo sc o Fio qucr scr
grandc nciroolc dcvc ficar nargcn dc un rio
rcsciiavcl.
Podcr-sc-ia iransfornar o Maracana cn rio
considcravcl. Con canalizacs sulcncniarcs s
nasccnics, o auncnio do scu volunc d'agua odcria scr
oliido; nas scria falsificar. O nclIor c un rio auicniico
c lcn caialogado nas gcografias.
NcnIun nais adcquado do quc o Parala, ara
rccncIcr un fin iao civilizador."
Acsar dc iudo, ncsno dcois das linIas acina,
ainda nao icnIo una oiniao scgura solrc o Conzaga dc
Sa doido ou ajuizado, inicligcnic ou arvo? Nao sci.
* * *
Scn daia.

XIII O afilIado. Princira convcrsa con o Alcio
Manucl, sua inicligcncia, sua vivacidadc. Sada ara o
colcgio, alcgrc, conicnic, cIcio dc vida. O Conzaga dc Sa,
cn scguida, ao ir nc dando livros, vai condo suas
idcias solrc a cicncia. Volia dc Alcio Manucl, nal c o
c na solcira da sala, c-sc a cIorar ncrvosancnic,
nuiio, nuiio. Conzaga dc Sa o inicrroga.
Quc c? Quc foi?
DindinIa, dindinIo, nc cIanaran dc nacaco,
diz clc.
Fin

XIV Escriios dc Conzaga dc Sa. Dia dc cIuva,
fico cn casa. MinIa irna ioca. Lcio c, folIcando livros dc
Conzaga dc Sa, cnconiro noias c cscriios dclc.
Miauana, ninIa gaia.
Princiro Nao Ia nulIcr, Ia sco fcninino.
1 O gcncral.
2 A rcssurrciao dc Darlarroa.
3 A acronavc c o consiruior.
4 Sao c saa
E alguns cnsancnios.

XV Moric dc Conzaga dc Sa. Vou visiia-lo. Esia
dc canisolao, a rasgar acis c noias. Muiio nagro, a
calca nuiio grandc, cic. Dc rccnic, sai do quario, vcn
sala dc visiias, griia cla irna, fa-la scniar ao iano,
olrigando-a a iocar a Danloula" c norrc nun
dcsfalccincnio, rccosiado nun diva, dizcndo.
Quc conlicaao... quc cso... foi-sc... afinal!
Esiou cu, a irna, o rcio vclIo c o Alcio Manucl.

190?

Scn daia.

Esccics arlancniarcs.
Augusio dc Frciias. uniuoso, gcsios lcnios, sorriso
flor dos lalios. Docc dc cco.
Darlosa Lina inrccacs, gcsios lruscos c
convulsos, voz ora cava, ora csirdula. Aocaliico.
Jancs Darcy nclfluo, longas nclcnas olcadas,
na voz ircnolos", aconanIados dc ouiros ircnolos na
nao, quc sc ala dcvagar. Manjar lranco.
Anisio dc Alrcu dcscngonado, dcsariiculado,
voz ioniiroanic, inaudvcl ncia voz c gcsios
dcsconassados, csios. Scrnao da quarcsna.
Fui Darlosa voz incrccivcl, ciiacs,
ciiacs... Tcnas arcaicos c aforisnas. Joao das Fcgras.
Ccrnano HasslocIcr. Sucr-Ioncn.
Augusio dc Vasconcclos, O silcncio c dc ouro.
* * *
25 dc novcnlro.

Pccs dc PItosoIc. / Fcdigc conforncncni au
rogranncs officicls. / Pour la classc dc IilosoIic./
D'arcs lcs lcons dc IilosoIic dc M. E. Falicr. / Par
Fcnc Worns... / Dcuicnc cdiiion rcvuc. / Paris,
Lilrairic HacIciic ci Cic. / 1903.
VIII-407.
Esic livro foi-nc dado clo Aninio N. Sanios, no
sclo" do Mariins, cn 1907.
Lina Darrcio.
25-11-1907.
* * *
Scn daia.

Mario Pcdcrnciras. Ariigo cn franccs, ullicado na
A Fcvisia, Fio dc Janciro, 1907.
Tolicc c lurricc ninIa.
* * *
Manucl Cainciro. Vcr do Darrcio. Houvc una
fonc. Esirada Fcal cic. Caso do cain. Ercsso csnaga
lois. Ai n gado! Anics fossc cu!"
* * *
A ciaao". Tio quc, scn icr assassinado,
acusa-sc cono scndo o assassino dc un caso nisicrioso.
* * *
A volia" (?}. Mocidadc. Carnaval. Dclcricos.
CIoro. Polrc CIico, quc qucr?, nao nc casci."
* * *
Solrc o Iunorisno. Pr iudo na Iisioria do riso
dc ScIocnIaucr.
* * *
O scniincnio do docnic nas ouiras criscs. Drigas
cic. Falia iudo.
* * *
MulIcr loniia c quc nao falia ncsia vida; o quc
falia c a nulIcr dc quc a gcnic gosic.

190S

5 dc janciro.

O ano quc assou foi lon ara nin. En gcral, os
anos cn 7 fazcn grandcs avanos aos ncus dcscjos.
Nasci cn 1881; cn 1887, ncii-nc no alfalcio; cn 1897,
nairiculci-nc na Escola Poliiccnica. Ncsic andci un
ouco, no caninIo dos ncus sonIos. Escrcvi quasc iodo
o Gonzugu dc Su, cnirci ara o Fon-Fon, con succsso, fiz
a Focu c iivc clogio do Josc Vcrssino, nas colunas dc
un dos Jonus do Concco do ncs assado. Ja conco
a scr noiado. Pclas vcscras do Naial, fui ao Vcrssino,
cu c o Manucl Filciro. Fccclcu-nos afciuosancnic.
Filciro falou nuiio, doidancnic, difusancnic; cu csiivc
calado, ouvi, dci una oiniao aqui c ali. Dcu-nc
consclIos, lcu-nc Flaulcri c Fcnan, aconsclIando aos
jovcns cscriiorcs. Falou da nossa liicraiura scn
sinccridadc, ccrclral c ariificial. Scnrc acIci a
condiao ara olra sucrior a nais ccga c nais alsoluia
sinccridadc. O jacio inicrior quc a dcicrnina c
irrcsisivcl c o odcr dc conunicaao quc iransniic
alavra noria c dc vivificar. Agora ncsno acalo dc lcr o
Carlylc, Hco VosI, no Icroi rofcia, Maonc, quc clc
diz scr un sinccro, acrcsccniando. I sIoud su
sncct, u dcc, gcut, gcnunc sncct s tIc st
cIuuctcstc o u ncn n un uu Icoc". O Vcrssino
dissc coisa scnclIanic, dizcndo-nos quc a gloria dos
scgundos ronaniicos, do Casiro Alvcs, do Fagundcs, do
Laurindo, do Casiniro, cra incrccvcl, iinIa-sc
incororado soric da naao, orquc clcs iinIan sido
solrciudo sinccros. Concordci, orquc nc acrcdiio
sinccro. Sc-lo-ci? s vczcs, cnso scr; nouiras vczcs,
nao. Eu nc ano nuiio; clo anor cn quc nc icnIo,
con ccricza anarci os ouiros.
A Focu vai nal.
* * *
No dia 2, fui casa do M... A... Elc vivc
anancclado con una raariga oriugucsa, dc vinic c
quairo anos, or a. TcnIo ido la varias vczcs, scnrc
cIcio dc susciias quc nc quciran arnar alguna cilada.
lcsia c infaniil ial suosiao. Eu nao conrccndo a
ligaao dos dois. Elc quasc nao dornc la, assa dias scn
la ir; sol os rcicios nais infaniis, assa as noiics fora.
Corrc quc icn ouira ananic; susciio quc icn un socio
na nulIcr. Eu julgo quc clc nao dornc cn casa, ara
dciar o ouiro dornir; cnircianio, clas convcrsas dos
dois, Ia noiics cn quc dornc. Ela nao o ana; cla o qucr
ara dcscansar da vida faiiganic, alorrccida, iralalIosa,
dc nulIcr ullica. Moran nuna casa dc duzcnios nil-
rcis dc alugucl, icn un ircn dc vida dc irczcnios; nao
sacn junios; sc sc cnconiran na rua, nao sc falan.
cnignaiico. Porquc sc nanicn junios, quc sona dc
inicrcsscs rcrcscnia ial ligaao? A nulIcr c ouco ara
o Ioncn quc c; c o Ioncn cic. cic.
Fui la, dizia, cnirci ara a sala dc janiar, scnici-nc
c cla vcio ao ncu cnconiro.
... nao csia.
TinIa ido a un janiar, dissc-nc cla. TinIa
csquccido o cndcz-uous cic. cic.
En conco, iivc una alcgria dc dcvasso qucn
salc? quc assou dcrcssa c fclizncnic. Ela scniou-sc
na ninIa frcnic, funci dcscscradancnic c convcrsci.
Nunca csiivc iao lcn. TcnIo vinic c scis anos c, aic
Iojc, ainda nao nc cnconirci con una nulIcr dc
qualqucr csccic dc nancira iao niina, dc nancira iao
crfciiancnic a sos; ncsno quando a ccrvcja, a infanc
ccrvcja, nc cnlriaga c nc faz rocurar fcncas, c un
cnconiro insianianco, raido, dc quc saio crfciiancnic
alorrccido c con a lclcdcira dininuda clo
alaiincnio.
A Ccclia, ial c o scu nonc, c cqucna, da-nc clo
ciio; c alida, con aqucla alidcz nutc das rosiiiuias
un ianio dininuda; sinlcs dc inicligcncia, nao icn
quairo idcias solrc o nundo, acciia o scu csiado, acIa-o
naiural, nao dciia arrccndincnios, icn voniadc dc
cnrcgar as clcgancias quc arcndcu con as franccsas
dos grandcs lordcis cn quc andou (Valcry, FicIard, cic.,
cic.}. Para nin, acsar da sua nancira dc acriar a nao
con as onias dos dcdos, cla nc fica scndo scnrc una
cacIoa dos arrcdorcs do Porio, nciga, sinlcs,
ignoranic c un ianio olsiruda dc inicligcncia, quc un
vcndaval dc niscria irouc ara csia frica disfarada,
dininuindo cn sua nac o scniincnio dc fanlia,
arovciiada cssa dininuiao cla concuisccncia dos
aircios quc lIc aiiraran grandc rosiiiuiao,
accnando-lIc con a riqucza c a foriuna, quc cla nao
alcanou, ialvcz orquc fossc fundancnialncnic loa. Eu
a icnIo olscrvado nuiio c, con grandc ncdo da ninIa
inccricncia, cu a qucro loa, docc, scn
arrccndincnio, nas a dcscjar un casancnio quc a
noliliic c clcvc. Quando saio dc sua casa, dcois dc sua
ingcnuidadc, dcois dc scniir quc a rosiiiuiao lIc
roou dc lcvc, osso dizcr con M. dc Voguc, a rcsciio
da Cusu dos Motos, dc Dosioicvsli. fico conicnic cn vcr
quc a nossa Iunanidadc c nclIor. Sinio or cla quc Ia
un crisial dc urcza inalicravcl cono nuclco cicrno da
cssoa Iunana, c quc rarancnic clc sc dcsagrcga,
ncsno sol o incrio das nais laias dcgradacs or
quc ossanos assar.
Essa raariga, quc viu lordcis, ladrcs,
csiclionaiarios, rufics c jogadorcs; quc sc ncicu cn
orgias; quc ccriancnic sc aiirou a dcsvios da
scualidadc, aarccc-nc candida, ingcnua c aic icdosa.
Esiou a vcr daqui os scus calclos casianIos, os scus
olIos dc un azul dcsnaiado, c nao sci orquc nc
lcnlran Maria Madalcna. Ha nao sci quc scaraao
cnirc o scu assado c rcscnic c a sua alna vcrdadcira,
quc icnIo un dclicioso lcn-csiar cn vc-la. cono sc
cla nc iroucssc una rcdona dc alalasiro cIcia dc
lalsano". Ncssa iardc, cu, con vinic c scis anos, c cla,
con vinic c quairo, ainda nuiio lcnlrada da vida
aniiga, convcrsanos, das scis c ncia s dcz Ioras,
inoccnicncnic, c crcio quc sa con os cs ungidos dc
nardo, nal cnugados clos scus lindos calclos. Eu a
olIava con o ncu olIar ardo, cn quc Ia o iigrc c a
gazcla, dc quando cn quando, c cla, scnrc,
consianicncnic, nc cnvolvia con o scu olIar azul,
nacio c scrcno, quc lIc iluninava o sorriso dc afcio,
cicrno c consianic, csccic dc riso da naiurcza fccunda c
anoravcl or una nanIa lnida c suavc dc naio,
quando as florcs dcsalrocIan ara fruios fuiuros.
Nunca nais Ici dc nc csqucccr dcsia sua frasc.
ScnIor Darrcio, M... nao csia. O scnIor jania c
dcois vai sc cnlora, nao c?
Essc dcois vai sc cnlora" foi diio con ial
singclcza, con ial csoniancidadc, cono sc
ronunciassc una donzcla ou una scnIora casada. E
quanias dcsias scrian caazcs dc dizcr isso con iania
candura?!!
Por quc razao o dcsiino ic-la-ia rosiiiudo c
airavcssado no caninIo da ninIa vida?
No janiar, nunca foi iao cordial a nossa alcsira.
Nao faa ccrinnia, scnIor Darrcio. Cosia dc
fcijao?
Muiio, c a scnIora?
Muiio ianlcn.
Adnira...
Os oriugucscs gosian...
O fcijao icn una coisa, dissc cu, c fcio...
Mas c gosioso, acrcsccniou cla alcgrc, c cono
nuiia gcnic fcia, nas gosiosa.
Dcois do janiar, convcrsanos longancnic; nao vi
cono a convcrsa concou c rcsvalou ara coisas dc jogo,
dc nulIcrcs.
Ela lclcu nais quc dc Ialiio, c Iouvc un
insianic quc cla nc dissc, ao ionar un coo dc vinIo,
cIcia daqucla csoniancidadc quc doninou a cnircvisia
ioda.
Eu nao osso vivcr scn gosiar dc algucn.
dc iardc, cIovc, cnlora assin olIo a jancla,
ara vcr sc dou no ccu con un ouco daquclcs scus
olIos dc azul lnido, con aquclc scu sorriso dc
florcscincnio da naiurcza... fcia a iardc, ncvoa
ccrrada, noinIa dc carvao no ar...
Cono a rosiiiuiao nc arccc sagrada; sc nao
fora cla, csia ninIa nocidadc, orfa dc anor, dc carinIo
dc nulIcr, nao icria rccclido cssc raio louro dc un
sorriso c dc un olIar, ara nc rccordar cssc nisicrioso
anor quc sc sofrc, quando sc o icn, c sc adccc, quando
sc nao o icn.
Alro o Cuntco dos Cuntcos, lcio un vcrsculo a
csno.
Aarcccran as florcs na nossa icrra, cIcgou o
icno da oda. ouviu-sc na nossa icrra a voz da rola"...
CIovc... Vou ara a cadcira dc lalano. Vou funar
c sonIar...
* * *
24 dc janciro.

A csquadra ancricana, foric dc quinzc navios
grandcs c nao sci quanias iorcdciras c dcstocs, ja
saiu. Trazia una iriulaao dc dczcsscis nil Ioncns,
quc, aos dois nil c ircs nil, cncIcran a cidadc
diariancnic. Era iriulaao variada. Trazia gcnic dc
divcrsas nacionalidadcs. franccscs, oriugucscs,
iialianos, iurcos, alcnacs; irazia ncgros c nulaios,
alguns dcsics lcn osios c forics. Tonci un ifao" una
noiic c andci ccrincniando o ncu inglcs con alguns.
Foi un fiasco. Olscrvci fisiononias. Algunas lindas;
nunca vi nas nais lindas nulIcrcs lrancas daqui o ion
docc dc una fisiononia dc narinIciro quc nc caiu sol
os olIos. Enirc nos, as fisiononias sao nais sccas,
coniradas, cIcias dc fogo, nas nao icn a linidcz
dcssas fisiononias sanicas, quc a gcnic vc nas
rcroducs dos quadros dos rc-rafaclisias. Ha alguna
coisa dc riniiivo nclas, dc un riniiivo scn sclvagcria,
un scniincnio do alcn, do dcsconIccido, visio or
anjos dclicados. Os sclvagcns sao scnrc gravcs; nos
sonos scnrc gravcs, quando nao, uns alandonados s
coniracs sagradas do urisno".
Mcsno a Ccclia c as oriugucsas quc conIco nao
icn cssc ar dc arcanjo quc o narinIciro nc fcz vcr. Por
falar ncla, volici la na cnuliina quinia-fcira. Nao irouc
ncnIuna convicao. A convcrsa foi falsa. M... csiava la,
con ioda a sua lurricc c falia dc ocsia.
Quaria-fcira uliina, cIcgando sccrciaria, dcran-
nc un conviic ara assisiir sada da csquadra dc
lordo dc un navio do Lloyd. Fui, dcois dc Icsiiar
nuiio.
* * *
Fui a lordo vcr a csquadra ariir. Muliidao.
Coniaio lcno con ncninas arisiocraiicas. Na rancIa,
ao cnlarcar, a ningucn cdian conviic; nas a nin
cdiran. Alorrcci-nc. Enconirci Juca Florcsia. Fiquci
ionando ccrvcja na larca c salici.
irisic nao scr lranco.
* * *
10 dc fcvcrciro.

Fui onicn a Sao Conalo. un nunicio
linirofc ao dc Niicroi. Fui casa do Uzcda. Uzcda c un
scgundo oficial da Sccrciaria da Cucrra, casado con
una rofcssora ullica do lugar.
Enlarquci s oiio c ncia no Largo do Pao; fazia
una nanIa qucnic c fcia, cnsonlrada dc nuvcns.
Enconirci o PinIo, un ncu aniigo colcga da Escola
Poliiccnica. VinIa dc ccrccios raiicos. Solcrlancnic
insuoriavcl. Indagando da roduao do nunicio, nao
nc soulc infornar con sinlicidadc. Airiluiu a falia da
lavoura indolcncia do ovo. Tivc voniadc dc crguniar
sc clc, cngcnIciro, icndo csiudado a qunica, fsica c
Iisioria naiural, dava un ccnlo saluiar, culiivando o
siio ondc norava. Calci-nc, c foi dizcndo lolagcns. Fcz
una criica scvcra s iarifas do Tranway Fural
Flunincnsc. isio una cqucna csirada dc fcrro, con
carros alcrios ao jciio dc londcs, quc liga as Ncvcs ao
nunicio dc Sao Conalo. E una coisa iosca,
ncccssariancnic cigindo ara a sua nanuicnao una
scric dc ncdidas cnricas, quc a raiica diia; o idioia
do PinIo qucr quc cla sc guic clos rincios iarifarios
quc rcgcn os frcics das grandcs vias-fcrrcas. Dissc-nc
coisas rovciiosas, quc, or ccnlo o csforo da
iraao cra o ncsno na dcscida quc na sulida.
rofundo.
As Ncvcs nao iivcran, ara os ncus olIos, nada
dc noiavcl. Tcn o asccio conun dos nossos osios
afasiados c cdificados. Casas laias, iniadas dc azul,
dc oca; janclas quadradas; cscssas cscadas dc iijolos c
cdras, quc dao accsso a orias laias; fisiononias
indolcnics dc Ioncns clas orias das vcndas;
nulIcrcs. ncgras, lrancas c nulaias irisics, dc longos
olIarcs, cn quc Ia dcscjos dc voluias c sonIos dc
fcsias, dc lailcs, faniasiicos, dc cnvolvcdoras agiiacs
dc iodo o coro, caazcs dc as fazcrcn csqucccr c
quclrar a nonoionia daqucla vida olrc c irisic quc
lcvan, iao arccida ainda con a scnzala, cn quc o
cIicoic discilinador dc ouirora ficou iransfornado na
durcza, na rcssao, na dificuldadc do ao nosso dc cada
dia.
Tonci o tunuu. Fui vcndo o caninIo. A linIa c
consiruda solrc a vclIa csirada dc rodagcn. En lrcvc,
dcianos ioda a ainosfcra urlana, ara vcr a rural. Ha
casas novas, os cIucts, nas Ia ianlcn as vclIas casas
dc colunas Icicrodoas c varanda dc araciio, a
lcnlrar a cscravaiura c o sisicna da aniiga lavoura.
Corrc o caninIo or cnirc colinas, Ia ouca naia,
laranjciras nuiias, algunas nanguciras.
Eu, olIando aquclas casas c aquclcs caninIos,
lcnlrci-nc da ninIa vida, dos ncus avos cscravos c,
nao sci cono, lcnlrci-nc dc algunas frascs ouvidas no
ncu anliio faniliar, quc nc davan vagas noicias das
origcns da ninIa avo naicrna, Ccraldina. Era dc Sao
Conalo, dc Culandc, ondc cran lavradorcs os Pcrciras
dc CarvalIo, dc qucn cra cla cria.
Lcnlrando-nc disso, cu olIci as arvorcs da
csirada con nais sinaiia. Eran nuiio novas;
ncnIuna dclas icria visio ninIa avo assar, caninIo
da coric, quando os scus scnIorcs vicran csialclcccr-sc
na cidadc. Isso dcvia icr sido or 1840, ou anics, c
ncnIuna dclas iinIa a vcncravcl idadc dc scicnia anos.
Enircianio, cu nao udc dciar dc rocurar nos iraos
dc un nolcquinIo quc nc coriou o caninIo, algunas
vagas scnclIanas con os ncus. Qucn salc sc cu nao
iinIa arcnics, qucn salc sc nao Iavia gcnic do ncu
sanguc naquclcs arias quc assavan cIcios dc
nclancolia, assivos c indifcrcnics, cono fragncnios dc
una odcrosa nau quc as grandcs foras da naiurcza
dcsfizcran c cujos cdaos vao clo occano afora, scn
conscicncia do scu dcsiino c dc sua fora inicrior.
Enircianio, cnlora cncIcssc-nc dc irisicza o scu
csiado, cu nao udc dciar dc lcnlrar-nc, scn algun
orgulIo, quc o ncu sanguc, arcnic do scu, dcois dc
volia dc ircs quarios dc scculo, voliava quclas aragcns
radianic dc nocidadc, saiurado dc nocs sucriorcs,
sonIando grandcs dcsiinos, ara scr rccclido cn casa
dc cssoas quc, sc nao foran scnIorcs dclc, duranic
algun icno, iinIa-o sido dc ouircn da ncsna origcn
quc o ncu.
Eu vi ianlcn clo caninIo una grandc casa
solarcnga, cn ncio dc un grandc icrrcno, nurado con
un foric nuro dc cdra c cal. Esiava cn alandono,
grandcs anos do nuro cados c as alcriuras fccIadas
con fragcis ccrcas dc lanlus. Eu nc lcnlrci quc a
grandc fanlia dc cuja cscravaiura sara ninIa avo,
iinIa sc ciinguido, c quc dclcs, dirciancnic, clos laos
dc sanguc c dc adoao, so rcsiavan un unIado dc
nulaios, nuiios, irinia ou nais, dc varias condics, c
cu cra o quc nais ronciia c o quc nais anlics iinIa.
Ela fora nais caiora do quc aquclc nuro solido,
orquc ciinguira-sc, cara dc iodo c nao dciara da sua
linIa dircia ncnIun rasiro.
CIcguci casa do Uzcda.
Anics vi a vila. Ha una grandc rua rincial, con
una incnsa nairiz a cavalciro dcla, c ioscas casas quc a
arruan. O ircn assa cnlaio c, junio ao ao
nunicial, c nacadanizada. A canara nunicial c un
caiao ignolil. Nao sci orquc nos nao salcnos fazcr
csscs cdifcios con o gosio quc os arquiicios da Idadc
Mcdia fazian os dos scus lurgos. Quc infania c a quc
vi! Enircianio, c nodcrna, icn ncnos dc vinic anos. A
cacla icn o acalancnio das iorrcs cn iranidc; c scn
gosio c soiurna; nao Ia una casa con scniincnio, c a
gcnic icn o quc vcr, acnas nas das colunas, cn quc a
cscravidao s scus sofrincnios c as suas rccordacs.
A nulIcr do Uzcda c raariga ancnica, dcssas
nossas quc a nocidadc salc dar un lrilIo singular con
a sua fragilidadc, nas quc a naicrnidadc c o icno
cnanan c csiiolan dc nodo lasiinavcl. norcna, dc
curios calclos. Fosio cn V, lon, ara un raaz
inicligcnic, c quc ncla, con scus Ialiios dc acicncia
quc o rofcssorado da, cnrcsia una singular
fisiononia dc frcira, quc o olIo dirciio nais csirciio faz
quclrar con ccria canalIicc.
* * *
15 dc naio.

Onicn fui casa do Coulari, Coulari dc Andradc,
ocia. Ja ullicou un livro viiorioso. Nao gosio dc sua
ocsia, nuiio salia, nuiio ccria, nuiio vcrlal, con
ouco dc sua cssoal, iocando ccrios icnas classicos;
cnircianio, clc c iralalIador, ocia agradavcl, lcgvcl c
vcrlal.
Lcu-nc una sua ca Incondcntcs. Traia-sc dc
Tiradcnics c os ocias da conjuraao. Ha vcrsos loniios.
Fraca dc csriio, ouca graa, nuiio ouca. O cnirccIo
nao odia icr nada dc novo. Os ocias falan con cnfasc
no rinciro aio. Tiradcnics vocifcra no scgundo; no
icrcciro, Darlara Hcliodora cnconira-sc con Marlia dc
Dirccu c Maria Ifigcnia, fala cono una nclancolica dos
nossos dias. O quario aio c na risao, novincniado,
nas nao dranaiico. A ca ioda icn cssc dcfciio. icn
novincnio nas nao icn drana. Coulari nao
conrccndc o drana, nao scnic a aiao. A aiao, ara
clc, cisic dcois da ocsia clc so scnic o vcrso. Iludc,
no drana, na ca, cssa sua fraqucza con o novincnio.
E un ocia, uro, un ocia dc scsscnia anos assados,
quc nao arccc icr arcndido nccanica, asirononia c
navcgaao. Eu nao acrcdiio alsoluiancnic na cficacia
da cicncia ara fazcr ocias c liicraios; s vczcs ncsno
a julgo nociva; nas icnIo ara nin quc o roccsso c o
ncsno na aric c na cicncia. un acordo cnirc o oculio c
o visvcl, una rclaao cnirc faios quc, so con os
insiruncnios do cnsancnio, ganIan una clicaao.
Pocia, anics da ocsia, cu dcvo icr as aics, as
cnocs ara crini-las cn vcrso; dranaiurgo,
concdiografo, ronancisia, da ncsna forna. os
cosiuncs, as aics, os sofrincnios, as cnocs, o
cnirccIoquc dclas no ccnario do nundo. O csiilo, na
frasc dc algucn, c un aconanIancnio.
Enfin, ara quc discuiir? Sc a ocsia agrada...
Lcu-nc o CoclIo Ncio Judn dus Oucus. Ha
algunas coisa loa, difcrcnic do Ncio conun, caniador
dc condcssas, laroncsas, nsscs cic. Essc Ncio dc
acoiilIa quc icn ncdo dc dizcr as suas anarguras
conira a socicdadc quc nos csnaga".
Conici-lIc o Isuus CunnIu. AcIou graa, nas
ficou arccnsivo. Nao iinIa razao. cu sou anigo dclc c
sci scr anigo aic uliina Iora.
E nunca, cnso cu, rocurci scr ininigo do ncu
c-anigo.
CIcguci cn casa s onzc c quarcnia c li un ariigo
dc Cauliicr solrc o lovarisno na Iisioria, a roosiio do
uliino livro dc NicizscIc. Considcracs inaiuais. Pclas
dozc c quarcnia aagava a vcla c dornia.
* * *
5 dc julIo.

Doningo. Lcvanici-nc s dcz Ioras, fiz a larla,
conccrici a gravaia, arranjci nclIor a ninIa roua
vclIa; us-nc lino c clcganic, cnfin. Ia visiiar unas
danas; isio c, ia casa dc duas raarigas dc vida
airada, quc vivcn cn scni-nancclia con dois aniigos
colcgas ncus, o A...,M...,c o C..., M... Hojc, anlos sao
cngcnIciros da Prcfciiura.
CIcguci la s duas Ioras da iardc. NcnIun dos
dois csiava. Fiquci a convcrsar con a aniga do A...
CIana-sc Maria, Ccclia, Cclina, ou coisa quc valIa. Eu
sinaiizo con cssa nulIcr, orquc cla nc insira
icdadc. E cu a icr icdadc!
Elas icn ouiros anigos, con o conscniincnio
dclcs. una coisa da noda, isio, Iojc. Os cosiuncs
csiao dcssc nodo, crniicn ja a oliandria. Ha nuiia
falia dc dclicadcza c lclcza nas nossas coisas.
Alorrcci-nc!
* * *
16 dc julIo.

Dcsdc ncnino, cu icnIo a nania do suicdio. Aos
scic anos, logo dcois da noric dc ninIa nac, quando
cu fui acusado injusiancnic dc furio, iivc voniadc dc nc
naiar. Foi dcsdc cssa coca quc cu scnii a injusiia da
vida, a dor quc cla cnvolvc, a inconrccnsao da ninIa
dclicadcza, do ncu naiural docc c icrno; c da ianlcn
conccci a rcsciiar sucrsiiciosancnic a Ioncsiidadc,
dc nodo quc as nninas coisas nc arcccn grandcs
crincs c cu fico alalado c sacolcjanic. Dcu-nc cssc
aconiccincnio, conjuniancnic con a vida naiuralncnic
scca c arida dos colcgios, una irisicza scn noiivo, quc c
fundo dc quadro, nas clo qual assan lacanics cn
csicriorcs dc grandc fcsia. Ouira vcz quc cssa voniadc
nc vcio foi aos onzc anos ou dozc, quando fugi do
colcgio. Arnci un lao nuna arvorc la do siio da ilIa,
nas nao nc solrou coragcn ara nc aiirar no vazio
con clc ao cscoo. Ncssc icno, cu nc acrcdiiava
inicligcnic c cra ialvcz isso quc nc fazia icr ncdo dc dar
fin a nin ncsno.
Hojc, quando cssa irisic voniadc nc vcn, ja nao c
o scniincnio da ninIa inicligcncia quc nc incdc dc
consunar o aio. c o Ialiio dc vivcr, c a covardia, c a
ninIa naiurcza dclil c cscranada.
Ha dias quc cssa voniadc nc aconanIa; Ia dias
quc cla nc vc dornir c nc sauda ao acordar. Esiou con
vinic c scic anos, icndo fciio una orao dc lolagcns,
scn salcr osiiivancnic nada; ignorando sc icnIo
qualidadcs naiurais, cscrcvcndo cn closcs; scn
dinIciro, scn fanlia, carrcgado dc dificuldadcs c
rcsonsalilidadcs.
Mas dc iudo isso, o quc nais nc anola c scniir
quc nao sou inicligcnic. Mulaio, dcsorganizado,
inconrccnsvcl c inconrccndido, cra a unica coisa quc
nc cncIcria dc saiisfaao, scr inicligcnic, nuiio c nuiio!
A Iunanidadc vivc da inicligcncia, cla inicligcncia c
ara a inicligcncia, c cu, inicligcnic, cniraria or fora
na Iunanidadc, isio c, na grandc Iunanidadc dc quc
qucro fazcr aric.
Mas nao c so nao scr inicligcnic quc nc alaic.
Alaic-nc ianlcn nao icr anigos c ir crdcndo os
oucos quc iinIa. Sanios csia sc afasiando; Filciro c J.
Lus ianlcn. Eran os nclIorcs. Carnciro (o Oiavio}, o
cgosia c frio Oiavio, csia fazcndo a sua alia vida, a sua
rcuiaao, o scu Ialo grandioso, c c rcciso nao nc
rocurar nais. Eu cscrava isso iudo; nas nao cnsci
quc fossc iao ccdo. Fcsia-nc o Pauslio, csic c o unico
quc sc arccc conigo c quc icn o ncu fundo, quc clc
dcsconIccc or conlcio.
Eu os salia dcssc fciiio, rincialncnic o O. C. Elc
iinIa un lusirc, un vcrniz dc indccndcncia c
dcsinicrcssc, dc sucrioridadc c dc grandcza, nas a
vida, a grandc vida, a foriuna, as fcncas c una csosa
assin, cdcn ouiras coisas nuiio difcrcnics.
sulnissao, rcsciio clo csialclccido, conanIias quc
nao scjan susciias, cic.
Eu fico so, so con os ncus irnaos c o ncu
orgulIo c as ninIas falIas.
Vai nc faliando a cncrgia. Ja nao consigo lcr un
livro iniciro, ja icnIo nauscas dc iudo, ja cscrcvo con
csforo. So o lcool nc da razcr c nc icnia... OI! ncu
Dcus! Ondc irci arar?
TcnIo un livro (irczcnias aginas nanuscriias},
dc quc falia cscrcvcr dois ou ircs caiulos. Nao icnIo
anino dc acala-lo. Sinio-o lcsia, inlccil, fraco, Icsiio
cn ullica-lo, Icsiio cn acala-lo.
or isso quc nc da gana dc naiar-nc; nas a
coragcn nc falia c nc arccc quc c isso quc nc icn
faliado scnrc.
* * *
26 dc ouiulro.

No Coco du MunIu dc Iojc, irccIo dc un ariigo
dc Carncn Dolorcs.
...... c ficanos a rclolar, scnrc a rclolar, irisics
lolas sociais"
Scn daia

Modificacs a fazcr no nanuscriio (12}.
1} Ondc csia. Figucircdo Pincnicl, no
Dinoculo", cic.(Ca. X ou XI}, cscrcvcr. Florcncio Silva,
no DcsacIo", cic. Adianic, sulsiiiuir Figucircdo
Pincnicl or Florcncio Silva.
2} Ondc diz. irczcnios nil oriugucscs, r
duzcnios nil (Ca. XI ou XII}.
3} Ondc diz. scnsaao incrscruiavcl da nusica,
cic. (Ca. XIII} r scnsaao inondcravcl, cic.
4} Ondc diz. as circnidadcs dos rcnos luzian
cono raia c a nossa csicira cra luninosa (Ca. XIV n
nc} r. "As as dos rcnos, caindo nas aguas cscuras,
alrian largos sulcos luninosos dc ninusculas csirclas
agruadas c iodo o larco vogava cnvolvido naquclc
csirclcjancnio, dciando una larga csicira
fosforcsccnic.
5} Alaio dcsia frasc dc dialogo no Ca. XII.
Honcn, vocc Iojc csia nuiio zangado! (Floc},
acrcsccniar. Elc nao conrccndia quc cu ianlcn
scniissc c sofrcssc.
* * *
2 dc novcnlro.

Scgunda-fcira.
Foi dia dc finados. A cosiao cono ja sc
cscrava, foi nuiio concorrida. Enircianio, alguns
avilIcs c alacios csiivcran fccIados, Icrnciicancnic
fccIados, cono iunulos. Era jusio.
* * *
3 dc novcnlro.

Tcra-fcira.
A cIuva rcaarcccu. Vcio fraquinIa,
dcliciosancnic fraquinIa; nas vcio. A cosiao csicvc
agradavclncnic vazia. Os dirciorcs, dc ondc cn ondc,
asscavan clas ruas dc cIacu-dc-sol alcrio, a olIar
sinaiicancnic os raros visiianics. O douior Aninio
Olinio ncsno a un quis scrvir dc guia. O Ioncn, quc
cricncia falangc jornalsiica, alcsinIou-sc con a
analilidadc do rcsidcnic. Pois nao o conIcccrcn! ...
O Fcsiauranic Pao dc Aucar scrviu janiar a scus
cnrcgados c a alguns da cosiao. O lar vcndcu
alguns cIocs ao cssoal da olcia.
* * *
6 dc novcnlro.

Scia-fcira.
Pouco sci do quc iivcssc sido o dia; nas a noiic foi
cIcia. Pclo ncnos, no icairo, foran lcvadas ircs cas.
Foi, orianio, una noiic dc naina icairal na
cosiao. NcnIuna dclas cra dc CoclIo Ncio; una cra
dc un auior falccido c as duas ouiras iinIan sido
cscriias or auiorcs jovcns c ja nuiio csiinados clo
ullico. Un dcsics uliinos c o nosso anavcl colcga
Agcnor dc Carvoliva, o gcniil Carvoliva dos noiiciarios,
quc icvc a fclicidadc dc vcr alaudido, cono ncrccia, o
scu dclicado iralalIo icairal quc iniiiulou. O Etcno
Honuncc.
O ouiro jovcn auior, quc sc fcz rcrcscniar cla
rincira vcz, foi dona Carncn Dolorcs. O ullico
conIccc solcjancnic o auior cla lciiura dc suas
crnicas c conios, cIcios scnrc dc alios consclIos
norais c aninados sucriorncnic clo scniincnio da
fanlia c da urcza do lar; nas a cssoa c ioialncnic
dcsconIccida da nossa oulaao.
una noa cslclia, dc ncnos dc vinic c cinco
anos, rcscrvada, vcsiida scnrc con discrcias tocttcs,
quc quasc nunca c visia nos lugarcs cn quc nos onos
nosira. Os scus grandcs olIos rcdondos sao ovoados
dc sonIos niinos c ioda cla, con scu coro csguio c scu
crfil csiriiualizado, arccc vivcr alsorvida na aric,
ouvindo a nusica das csfcras c as Iarnonias dos
arcanjos. Muiio noa, as iriviais coisas da clcgancia nao
a fascinan, ncn lIc sao a cogiiaao consianic. Dcsrcza
os vcsiidos, os iccidos caros, as rcndas, as nodas, os
cIacus. Pouco frcqucnia as salas c salcs; nao acIa
nclcs airaiivo algun, dc qualqucr ordcn ou naiurcza;
julga-os fuicis, dcsrovidos dc ainosfcra iniclcciual
rocia vida dc scu csriio c da sua alna.
Moa, c noa circunsccia, nao odcndo, cn
olcdicncia aos cosiuncs, vivcr a vida agiiada c dcsigual
dc un raaz do scu icncrancnio, cla sc alroqucla no
csiudo c na lciiura. Vivc quc ncn un lcncdiiino ou un
soliiario do Pori-Foyal, ioda cnircguc s olras c s
concccs. cla, cnirc nos, una das oucas cssoas
quc ossucn crfciio conIccincnio dc ioda a cvoluao
da lngua franccsa. A sua lillioicca c rica dos aniigos
docuncnios dcssa lngua, c qucn a visiia odcra vcr
alcn do Froissari, VillcIardouin, iodas as gcsias do ciclo
carolngio, Hcnuud dc MontuuIun, CIunson dc Hound,
cic., nas cdics nais auiorizadas.
Alcn dcssc conIccincnio, quc c valioso, dona
Carncn Dolorcs ossui una cicncia crfciia do inglcs,
iraduz CIauccr, cono sc fossc un auior dos nossos
dias; c Ia anos quc sc dcdica ao csiudo da nciafsica
alcna c dos icologos da Idadc Mcdia. un raro iio dc
auiora, cnirc nos. lcla, nao c coqucic; ilusirada, nao c
cdanic; gloriosa, nao sc cilc. A sua ca Dcscnconto
csaniou a criica nacional, clo rigor da conccao,
arrojo das idcias c louania do dialogo, qucnic c ncrvoso.
Foi nais una viioria ara o Crcnio Dranaiico
Ariur Azcvcdo, quc ianio icn concorrido ara o lrilIo do
ccrianc da Praia VcrnclIa, rcrcscniando rinorcs dc
auiorcs falccidos c olras-rinas dc alguns canaradas
nossos c dos organizadorcs da conanIia.

1910

Scn daia

iardc, un ucs nd dc vcrao, ussoussunt,
iodas as vidas aran c dorncn, ara quc o |...| dos
iroicos vcnIa aarcccr c agradca a fccundidadc quc
dcnorava clas suas icrras.
* * *
Discusscs liicrarias.
Esiilo.
Cranaiica.
Criicrio | ? | filosofia.
* * *
Fuzilancnio. IlIa das Enadas. O cnviado do
narccIal. Esic, aquclc. A lanicrna. A lcva. O laiclao.
Quarcsna. |... |. A rcscna do ocnic | ? |. Soluo. Scra
o nar?
* * *
Malaiala ou iclugo.
* * *
A convcnicncia do csiilo consisic cn cscrcvcr solrc
os ncsnos assunios quc o fizcran os cscriiorcs
classicos, con as ncsnas crcsscs c confornc o
ncsno lano.
Hcrculano |?|, 117.
* * *
Dissonancia do dcscscro.
* * *
PutIos.
* * *
Elc cnsava criar anlicnic, a sua casa. O scu
sonIo c iao foric!
* * *
Quando solc cn lalao c vc o Fio, clc rccorda as
lciiuras, cvoca a grandcza do Drasil c o scu sonIo volia
con fora, cic.
* * *
Elc nao crcclia quc via con os olIos do sonIo,
nao dcsconiava a rcfraao dcssa ainosfcra csccial,
ara avaliar a rcalidadc.
Anasiacio.
Olscrvacs.
* * *
Floriano rcguioso. Fraqucza. Fuzilancnios.
Paicrnalidadc | ? | con os alunos da Escola Miliiar.
* * *
Quarcsna c fciio rocurador do Anazonas clo
ariido da conccniraao. Os ariidos. Drasilciros,
cruano sc lolivianos |......|
* * *
A irana do ccu sc iinIa alargado.
* * *
Tilulo
Ouvc, ncu anjo, o canio ncu
Cono as coiovias solrc o nar
Quando cscuian os gcnidos
Das ondas dc Trafalgar | ? |
* * *
Esncralda.
O ccrciio. A naicnaiica. A luia con os | ... | A
MarinIa. Mongc c Lagrangc.
* * *
A Duqucsa, aia, arccc arrasiar un nanio dc
arninIo.
* * *
Os |...|
Na rciirada, iodos sc cn a griiar. nciafsicos. O
gcncral cIcga, rcrccndc scvcrancnic. sao fciicIisias.
* * *
Falar nas naias dcvasiadas.
* * *
E |.......| indaga dc Fclizardo. orquc nao lania
nas suas icrras?
* * *
Casa dc Maria Fiia. A ncia. CIaicaulriand. O
invcniario, cic. cic.
* * *
EscIwcgc
Cruiaras cascalIo aurfcro solio.
* * *
CIoros, folIinIas, rcgisiros, rciraios |......|
* * *
Caiulo VII Coniinuan os dcsgosios dc Ficardo.
Ca. VIII o 5o aniigo.
Ca. IX- o 6o
Caiulo X A rcvolia, cic. Casa dc Cavalcanii, cic.
Ca. XI o 7 aniigo.
Ca. XII A dcfcsa da lcgalidadc.
Caiulo XIII Moric c cnicrro dc Isncnia, cic. cic.
* * *
Ca. XIV Arnaao, gucrra, cic. Fcrincnio dc
Quarcsna. IlIa das Enadas. Fuzilancnio.
* * *
Ca. XV Fuzilancnio dc Quarcsna, or icr
roicsiado.
* * *
Dcsgosios dc Ficardo. Sulurlios sua noradia.
Fazao dos dcsgosios. A gloria. As rcocuacs. O scu
iriunfo cn casa do gcncral. Casancnio dc Ccnclcio.
Florcncio, Drcvcs, Caldas, Inoccncio Dusiananic.
Isncnia.
Acsar dcssc iriunfo, scnrc dcsgosio. Moiivos or
quc foi rocurar Quarcsna.
* * *
As unIas nacaradas dos scus longos dcdos
ncrgulIavan na nacicz dc calclos ncgros.
* * *
Ponlos, quando sai o cnicrro dc Isncnia, voan.
* * *
Isncnia vai casa da carionanic.
* * *
A lua. Ca. II 3a Paric.
No silcncio da noiic, a lvida lua dourava iudo, o
ccu c arvorcs c coisas, Ioncns c as casas, con a sua luz
cnrcsiada c fria.
* * *
Fciiiaria, cic.
* * *
As suas icrras cran dc soalIcira, cosias ao
ocnic, o quc nao conicniava Anasiacio, quc as qucria
olIando ara o lcvanic, dc norucga", nclIorcs.
Variavan nuiio quanio roorao dc argila, arcia,
Iunus c calcario, dc cdao a cdao.
En gcral, cran arcno-argilosas, ouco calcario c
olrcs cn Iunus.
* * *
Qucria o incrvcl. Taciio.
* * *
Hcuuc dc Dcux Mondcs, 1-8-08. Casion Fougcoi.
Solrc os rcsuliados da sicofisiologia.
* * *
Policaro Quarcsna.
Idcia quc naia.
A dcccao.
O rcnio.
* * *
As ainciras csiavan colcrias dc florcs, rosadas c
lrancas, quc, a csaos, caan con a doura dc avc
fcrida.
* * *
Dcrnardin dc Saini-Picrrc, ariigo solrc a sua vida
c caraicr. Nutuu cd Atc Scicnlro dc 1906 a ouiulro.
* * *
Ariigo solrc a vida, ccricncia dc rcnascincnio.
Nutuu cd Atc 5-12-06.
* * *
Os larcos assavan. Ora, cran lancIas
funarcnias; ora, cqucnos loics ou canoas, con as
suas vclas alvas, roando carinIosancnic cla
sucrfcic das aguas, cndcndo ara un lado ou ouiro,
cono sc as quiscsscn afagar un insianic. Os rgaos
vinIan suavcncnic norrcndo na violcia nacia; c o rcsio
cra azul, un azul inaicrial dc inclriar, dc cnlriagar,
cono un licor caiioso. Elc sc voliava, dcois, ara a
cidadc, quc cnirava na sonlra, aos lcijos sangrcnios do
ocaso.
VinIa-lIc cniao cnsar or quc fora nisicriosa,
or quc injunao irnica, clc sc iinIa nisiurado cn iao
icnclroso aconiccincnio, assisiindo ao sinisiro aliccrar
do rcgncn.
* * *
O roccsso da vida dcvia scr ouiro. Sc fossc dc
doura, dc londadc, ialvcz a Iunanidadc dcurassc |? |.
* * *
Iluscs quc norrcn.
Iluscs c faios.
Dcscnganos.
* * *
Un oficial no Ioscio cono dcvc scr considcrado?
Louco.
Douirina da solidao.
* * *
Consuliar a ioda a Iora o dicionario. Livros
cnrcgados.
* * *
Solrc os ncgros, cn gcral, c rincialncnic solrc
as oulacs coloniais da sia c Occania, c lon vcr a
Hcuuc Sccntquc, dc julIo dc 1906. M. Louis Laicquc.
* * *
Solrc a liicraiura cn gcral, lcr Drunciicrc, Hcuuc
dcs Dcux Mondcs Janciro c fcvcrciro dc 1892.
* * *
NicizscIc. Hcuuc dcs Dcux Mondcs Scicnlro a
ouiulro dc 1892.
Pascal. Hcuuc dcs Dcux Mondcs 15 agosio 1879,
Drunciicrc.
* * *
Cono sc dcvc cscrcvcr a Iisioria do Drasil, iono VI
da Hcustu do Insttuto Hstco.
* * *
Ariigo dc Liiirc solrc arias c scniias, 1 dc julIo
dc 1857.
* * *
O irisic fin dc Policaro Quarcsna.
* * *
Lcnc. Pcscadorcs scguian as ondas con a iarrafa.
* * *
OlIos cIcios d'agua.
* * *
El ncgro sc Ia ido cuando sc fuc la ficlrc, quc
cclua la concurrcncia doninanic dcl iralajador
curoco.
E Huz, M. Dcrnardcz, ag. 6.
* * *
FoucIc. L`At TIcutuc Modcnc.
* * *
Scn daia

I HISTOFIA DO MACACO QUE AFFANJOU VIOLA

Un nacaco saiu rua nuiio lcn vcsiido. As
crianas concaran a iroa-lo. OlIa o ralo! OlIa o
ralo do nacaco! Mcninos, dcicn-nc dizia o nacaco.
As crianas, orcn, coniinuaran. OlIa o ralo do
nacaco! Elc foi cniao a un larlciro c cdiu quc lIc
coriassc o ralo. O larlciro rccalciirou. Elc insisiiu c
ancaou-o dc lIc furiar a navalIa sc nao lIc coriassc a
cauda. O larlciro coriou-lIc a cauda c o nacaco voliou
rua nuiio conicnic. A assuada coniinuou. OlIcn o
nacaco coio! OlIcn! O nacaco voliou ao larlciro c
cdiu quc lIc uscssc dc novo a cauda. O larlciro
nosirou quc cra inossvcl. O nacaco furiou-lIc a
navalIa. Coniinuou o scu caninIo c vcio a cnconirar
una nulIcr quc cscanava cic con a nao. Porquc
vocc cscana cic con a nao? Porquc nao icnIo faca,
diz-lIc a nulIcr. -Tcns aqui una navalIa. A nulIcr
acciiou c anlos concran o cic con farinIa.
CIcgando nais adianic, arrccndcu-sc c foi dc novo
luscar a navalIa. A nulIcr rccusou, orquc lIc iinIa
dado o cic. AI! nao nc das, dissc o nacaco, cu ic
furio a farinIa! Diio c fciio. Furiou-lIc a farinIa c
scguiu adianic, vindo a cnconirar una rofcssora quc
dava lolos dc au s ncninas. Elc, cniao, ofcrcccu a
farinIa. A rofcssora acciiou c clc cnirou ianlcn nos
lolos. Tcndo andado un ouco, arrccndcu-sc c vcio
rcclanar a farinIa. A rofcssora nao a iinIa nais c,
orianio, nao a dc rcsiiiuir. Elc cniao arrclaiou una
ncnina. Con cla s cosias, foi indo, vindo a cnconirar
un iio quc iocava viola. Dcu-lIc a ncnina cn
scgurana c cdiu-lIc a viola. Arnado do insiruncnio,
foi a csno, ioando con un rio. Nao o odcndo
airavcssar, concou a caniar as suas roczas c,
acalado quc foi o Iino sua asiucia, aiirou-sc ao rio.
Macaco, con o scu ralo, arranjou navalIa; con a
navalIa, arranjou cic; con o cic, arranjou farinIa;
con a farinIa, arranjou ncnina; con ncnina, arranjou
viola".
(Coniado or dona Mincrva Corrcia Pinio, naiural
dc Valcna, rua do Piau, 64, Todos os Sanios}.
* * *
HISTFIA DO LINCUADO
O linguado icn a loca ioria, orquc, ccria vcz,
Nossa ScnIora, icndo cIcgado raia, crguniou.
Linguado, a narc cncIc ou vaza?
O cic arrcncdou a fala c gcsio dc Nossa
ScnIora.
Linguado, a narc cncIc ou vaza?
Por casiigo clc ficou scnrc con a loca ioria.
* * *
II HISTFIA DO DIADO QUE FOI AO DAILE

Ccria vcz, Iavia un lailc aninado nun lugarcjo
da roa. Danava-sc c caniava-sc, quando cnira un
noo nuiio loniio c cdc liccna ara caniar. Tona dc
una viola c cania. Encaniou. Todas as noas ficaran
clo lcicinIo c clc coniinuou duranic nuiio icno
iriunfando. Eis scnao quando una criana sc alaia c
diz.
Manac, cssc noo icn c dc aio.
Houvc un cIciro dc cnofrc c o noo dcsaarcccu.
Era o dialo.
(Esias duas Iisiorias nc foran coniadas quando
ncnino c sao corrcnics}.
* * *
III O MACACO E A ONA

O nacaco andava dc inlicancia con a ona c a
ona con o nacaco. Un lclo dia csia vcio a cnconira-lo
ircado na florcsia a iirar cio.
Quc fazcs a, conadrc nacaco?
AI, nao salcs, conadrc ona, quc csiou
fazcndo? a ninIa salvaao.
Cono?
Pois nao icns noicia dc quc Nosso ScnIor vai
nandar un c dc vcnio forissino c so sc salvara qucn
csiivcr anarrado?
A ona logo cdiu ancdroniada.
Eniao, conadrc, anarra-nc ianlcn ara quc
cu nao norra.
O nacaco oljciou quc cla lIc qucria fazcr nal;
nas, visia dos jurancnios c roncssas, aninou-sc a
dcsccr c anarrar lcn a ona. roorao quc
anarrava, crguniava ao fclino. Podc-sc nccr? A ona
fazia csforos c, logo quc cla nao dc fazcr o ncnor
novincnio, o snio dcu-sc or saiisfciio.
Vcndo-a lcn anarrada, o nacaco agarrou un
cio lcn grosso c dcu-lIc una surra.
Vcio una scca c a ona, ara vingar-sc do nacaco,
ficou dc scniincla no unico lugar cn quc Iavia agua.
Todos os aninais odian ir a lclcr, cccio o nacaco. O
nacaco inaginou cniao un csiraiagcna. Enconirou un
oic dc nclao, lcsuniou-sc iodo c dcois csojou-sc
nas folIas sccas... Assin disfarado, foi ara aguada.
A ona crguniou.
Qucn vcn la?
Fcsondcu o nacaco.
ara (?} (ourio}.
E vcn lclcr agua, no quc sc dcnora nuiio.
A ona adnira-sc nuiio.
Quc scdc!
O nacaco, icndo sc afasiado c fora do alcancc da
ona, rcsondc.
Adnira-sc! Pois dcsdc a surra quc ic ncii, agua
janais lcli.
(Coniado con ornografia clo A. Higino, coninuo
da Sccrciaria da Cucrra, naiural do Fio Crandc do
Noric}.
* * *
IV O MACACO E A FAPOSA

O nacaco c a raosa sc juniaran ara odcr vivcr.
O nacaco arranjou un lao, fciio dc una corda, furiada.
a una fazcnda; c a raosa lcvava una faca. Posiavan-sc
no irilIo do gado c o nacaco aiirava o lao, cuja onia
ficava anarrada a un ironco dc au. Logo quc a novilIa
cra laada c rcsa, a raosa aiirava-sc rcs c sangrava.
Aos conian, c assin foran fazcndo duranic nuiio
icno. Un dia, orcn, o nacaco, or rcciiiaao,
csqucccu-sc dc anarrar o lao ao ironco da arvorc.
Aiirou o lao c foi arrasiado. A raosa griiava.
Conadrc nacaco, fora na cacunda"!
Mas nao Iouvc ncio c clc assin foi arrasiado aic
ao curral. Houvc alvoroo cnirc o gado. Por fin o
roriciario vcio c dcscolriu qucn lIc dava calo das
rcscs. Para vingar-sc, concu o nacaco, quc csiava
gordo.
* * *
OS MACACOS QUE SALVAFAM A ONA

Andava una vara dc nacacos cn iroa or solrc
unas groias. Eis scnao quando, clcs vccn, no fundo dc
una arnadilIa, una ona quc la cara cn avcniura dc
caa. Pcnalizaran-sc c rcsolvcran salva-la. Para isso,
coriaran cios c, anarrando-sc s ciniuras, aiiraran
una onia ao fclino quc sc agarrou a cla c salvou sc.
CIcgado sucrfcic do solo, agarrou un dos nacacos
quc fora iardo cn soliar-sc da laada quc fizcra na
ciniura.
A ona dissc.
Conadrc, icnIa acicncia, csiou con fonc c
vocc vai scr conido.
O nacaco cIorou c afinal rcsolvcran sulncicr a
qucsiao ao juiz dc dirciio. Era csic o cagado, quc dava
audicncia no ccniro dc una lagoa, nun ilIoic. La foran
anlos. O juiz ouviu rinciro o nacaco, quc scnrc a
ona scgurava clo lrao. No fin dissc.
Daia alnas.
Acsar dc scguro, o nacaco dc laicr alnas.
Vcio a vcz da ona. Ela sc clicou c or fin o juiz
ordcnou.
Daia alnas.
Para o quc, icvc quc largar o nacaco, quc sc
arovciiou c fugiu, assin cono o juiz quc sc aiirou
n'agua.
(Coniadas clo Sanios, scrvcnic da Sccrciaria da
Cucrra, naiural do Ccara}.
* * *
V O PFNCIPE TATU

Esiando, una vcz, o rci c a rainIa jancla, viran
assar un caador con un iaiu s cosias. A rainIa, aic
cniao, nao iivcra a fclicidadc dc dar a luz a un filIo, c,
or isso, dissc ao rci. AI! ncu Dcus! Qucn dcra icr o
filIo, ncsno quc fossc cono aquclc iaiu.
Os scus dcscjos foran saiisfciios c, dcniro dc
ncnos dc un ano, a rainIa vcio icr un filIo, quc cra un
iaiu. Acsar dc scr assin, clc foi criado con iodos os
cuidados dc un rncic. cducado, insirudo, confornc a
sua icrarquia c nascincnio. Tcndo crcscido c cIcgado
coca do casancnio, clc dcnonsirou dcscjo dc casar-sc
con a filIa dc un condc, quc iinIa ircs.
A noa acciiou a coisa con rcugnancia c cdiu
quc a sua casa fossc guarnccida cono sc fossc luio, c
casancnio sc fizcssc dc rcio. Assin foi. Iora dc
rccolIcrcn-sc ao quario, o rncic Taiu, quc ja
cnconirara a nulIcr dciiada dissc.
AI! Tu quiscsic un casancnio dc luio, ois vais
vcr... Morrcras!
E csirangulou a nulIcr, assando un ano
dcsaarccido. Ao fin dcssc icno, voliou c nosirou
dcscjos dc casar-sc con a scgunda filIa do condc. Da
ncsna forna quc a rincira, cla quis quc o casancnio
fossc dc luio. Aconicccu-lIc o ncsno quc rincira.
Vcio a vcz da icrccira c csia, ao conirario das ouiras,
quis o casancnio fcsiivo. Fcalizado clc c cnirado Taiu no
quario, clc rciirou a casca c vcio a scr o Ioncn loniio,
quc o cncaniancnio fizcra iaiu. A noa ficou nuiio
conicnic c, nao saiisfciia dc salcr do scgrcdo, coniou-o
nac do rncic. Esia, salcdora do caso, vcio vcr o
rncic scu filIo c, nais a nora, lcnlraran-sc dc
qucinar a casca ossca do iaiu. Scniindo o cIciro, o
rncic dcscriou c dissc.
AI! Ingraia! Faliavan-nc so cinco dias ara
dcscncaniar... Agora, sc iu nc quiscrcs vcr, icras quc ir
icrra dos Canos Vcrdcs.
Saudosa do narido, a rinccsa faz a iroua c aric
rocura dc iais icrras.
Andou c vcio cnconirar una oria, junio qual
csiava una vclIinIa.
MinIa vclIa, crguniou cla, ondc fica a icrra
dos Canos Vcrdcs?
Honcssa, ninIa ncia, qucn dcvc salcr isso c
ninIa filIa, a lua. Escra quc cla vcnIa.
Escondcu-sc na casa c cscrou a lua. A lua vcio c
a vclIa crguniou. A lua dissc-lIc.
MinIa nac, c longc, nuiio longc, ianio quc
ainda nao cIcguci la.
A rinccsa saiu c coniinuou a andar, lcvando no
scio un aclzinIo quc lIc iinIa dado a nac da lua.
Vcio a cnconirar ouira vclIa c crguniou.
MinIa vclIa, ondc c a icrra dos Canos
Vcrdcs?
Nao sci, ninIa filIa, qucn dcvc salcr c o ncu
filIo, o Sol.
Vcio o Sol c csic ianlcn nao Iavia cIcgado la c
dissc quc so o vcnio odia salcr.
Con un aclzinIo quc lIc dcu a vclIa, ariiu a
rinccsa rocura do vcnio. Vcio a cnconirar a sua
nac, quc, cono as nacs da lua c do sol, lIc cscondcu
cscra do filIo.
O filIo cIcgou furioso c griiando.
Aqui, cIcira-nc carnc Iunana c a sanguc
rcal!
E rocurou or ioda a casa c nao cnconirou. Por
fin, a nac, usando dc csiraiagcnas, indagou.
Mcu filIo, cono c quc sc vai icrra dos Canos
Vcrdcs?
Hi! ninIa nac, ningucn odc ir...
Ningucn?
So qucn iivcr ircs cdaos da ninIa loca.
A nac, cniao, ara olic-los, dissc.
Mcu filIo, olIa un fiao no icu lalio.
Elc assou a nao na loca c aiirou o suosio fiao
no cIao. A nac aanIou logo o cdao da loca, c assin
fcz ircs vczcs.
Possuidora dos ircs cdaos, a rinccsa soulc,
ara cIcgar s fanosas icrras, iinIa quc airavcssar o
nar, con aulio dclcs. CIcgando raia, assin fcz, c,
quando as ondas sc qucrian fccIar, cla aiirava ouiro
cdao. CIcgou a Canos Vcrdcs.
O rncic Taiu nao o cra nais c sc cIanava don
Joao. Esiava casado. A rinccsa, salcndo disso, foi
norar a una casa nuiio olrc. Tirando un dos
acizinIos quc as vclIas lIc iinIan dado, viu-sc
colcria dc un vcsiido nagnfico.
A nulIcr dc don Joao soulc c nandou indagar sc
cla qucria vcndcr o vcsiido. Ela dissc quc sin, orcn, sc
cla conscniissc quc dornissc una noiic con don Joao.
Ela conscniiu, nas s oio no cIa quc clc cosiunava
ionar noiic. A rinccsa nao sc dc fazcr rcconIcccr,
c, icndo vcsiido, con aulio do scgundo acl, una
nova tocttc lrilIanic, olicvc da nulIcr dc don Joao o
ncsno canlalacIo.
Mas a coisa foi noiada clos criados c o rncic
dcicrninou quc o scu cIa noiurno fossc osio fora c
sulsiiiudo or ouiro, quando a ial noa vicssc. Fciio
isso, clcs sc rcconIcccran c Taiu nandou cIanar un
fcrrciro.
Fcrrciro, cu iinIa crdido a cIavc dc una ccria
fccIadura. Mandci fazcr ouira, nas agora acIci a quc
iinIa crdido. Dc qual nc dcvo scrvir?
O fcrrciro cnsou c rcsondcu.
Da vclIa.
Pclo quc, rcsolvcu ficar con a rinccsa c scarar-
sc da scgunda nulIcr.
* * *
A AFANHA

O rncic andava cn gucrra c crscguido clos
ininigos. Fcfugiou-sc nuna gruia. Una aranIa fcz a
icia na loca da gruia c os ininigos assavan c aravan,
nas rcsolvcran nao cnirar, orquc, sc o rncic ncla
iivcssc cnirado, icria csnigalIado a icia.
Assin, a avo nosirou ao ncio quc aranIa scrvia c
odia salvar a vida dc un Ioncn.
* * *
VI MACACOS NO FOADO DO MILHO

Ian os nacacos a una roa dc nilIo, quando
dcran na oricira con un cavalo dciiado. Julgaran-no
norio c, ara afasiar cssc olsiaculo, anarraran cios
na alinaria c dcois un no na ciniura c concaran a
funao.
O cavalo, quc so dornia, crgucu-sc c arrasiou-os.
O cIcfc, quc nao csiava anarrado, griiava.
Quclra o coro raaziada! Scnao vanos ra
casa do Ioncn do nilIo!
Elcs nao agucniaran c foran la cair lcvando una
surra.
* * *
VII O MACACO E O ALU

Macaco ionou cnrcsiado dozc aiilIos dc nilIo a
varios aninais c ianlcn ao Ioncn. Marcou o
agancnio ara o ncsno dia a iodos. Elcs vicran c clc
os aiirou un conira o ouiro, dando anics un coo dc
alua a cada un, ara rcfrcscar. clcs lrigaran c a ona
dcvorou os quc ficaran; afinal vcio o Ioncn, quc naiou
a ona, c o nacaco ficou livrc!
* * *
-
HISTFIA DO CASAMENTO DA PFINCESA
CHELMINAZA

O ai nanda cIanar a concorrcr iodos os quc a
dcscjan. Arcscnian-sc nuiios. Ha rovas dc
inicligcncia, dc dcsircza, cic. Dcz vcnccn iodas as
rovas c clc fica airaalIado. Afinal dcscolrc o ardil.
qucr salcr qual o nclIor. Para isso, osia no alacio, na
oria, una vclIa ncndiga, c nanda-os cIanar a iodos,
con rcssa, un or un. Quando cIcgan, a vclIa sc
osia aos cs dclcs; iodos a rcclcn, c so un dclcs ara.
Foi csic.
* * *
HISTFIA DO PFNCIPE DENALCAZA

Vivia irisic, cic. Tudo lIc alorrccia orquc qucria
vcr iudo o quc Ia no nundo, rovar, cic.
Vai asscar nos arrcdorcs do alacio c vc, na
raia, un Ioncn a afogar-sc. Corrc cn scu socorro c o
salva. o gcnio Cransar, quc iudo odc, ncnos con
agua, c, or isso, o scu ininigo Dcnsar, con ardis, o
airaiu c fizcra soolrar-lIc a cnlarcaao.
En iroco ofcrccc-lIc iudo quc dcscjar. O rncic
so cdc quc lIc faa rovar iodos os fruios do onar do
nundo. O gcnio nao lIc qucr dar cssc odcr. Elc insisic.
Da ao rncic cniao un cinio, iocando no qual, clc,
gcnio, odc ir cn scu socorro, nas so cn crigo dc
noric inincnic. Elc sofrc iudo; crdc a osiao; c fcrido;
c roulado clos gaiunos; sofrc anncsia; iralalIa cono
caniciro, c un lclo dia c cnccrrado nun alacio
cncaniado, ondc as iguanas sc cncdrcccn quando sc
as vai iocar.
Scniindo norrcr fonc, cIana o gcnio. Esic vcn
cn scu socorro c lcva-o dc novo aos scus donnios. Vcio
a scr un lon rci, orquc iudo sofrcu.
* * *
O ESCFAVO PEFSA

Harun Al-Faid iodo o dia quando saa dc scu
alacio cnconirava un raaz a olIar ara o avilIao da
valida Nocni. Elc, un dia, inicrrogou-o c Ialilncnic
vcio a salcr quc clc adorava Nocni c quc qucria scr
califa ara dornir con cla. Foi casa do scnIor, ois
cra cscravo, lilcriou-o c lcvou-o a ccar. A, dcu-lIc un
narcoiico. E lcvou-o a dornir con Nocni. Dc nanIa, clc
ananIcccu c dcvia scr norio. Elc, o califa, crdoou, cic.

1911

En 6 dc naro dc 1911.

Fcsciiavcis colcgas c concorrcnics.
Para sosscgo, ianio do ncu csriio c do dc voccs,
dcclaro quc nao sou candidaio ronoao quc nao nc
julgo con dirciio alsoluiancnic. Os noiivos sao niino
sc ariicularcs.
No nais sou dc voccs anigo c adnirador.
Afonso Hcnriqucs dc Lina Darrcio.
* * *
5 dc naio

Onicn, fui ao icairo. Ha nuiio icno quc nao ia.
Quasc Ia ircs anos. Fui con o Marqucs PinIciro,
irnao do Fafacl PinIciro. Fafacl c o iio do arrivisia, c
do quc fura, dc qualqucr nodo. Esiudou ncdicina c nao
sc fornou. Foi iido cono raaz dc nuiio ialcnio, orador,
cic., nas coisa alguna dc valor fcz, cn coisa alguna. Elc
nao nc csiina, nas ialvcz nc icna. O irnao c ncdroso.
rcdaior da Guzctu du Tudc, dc quc nc fiz colalorador
uliinancnic. Lcvou-nc ao icairo c fui caia. Nunca
iinIa ido a. inicrcssanic. Ha una dcsordcn quc
agrada. Daicn, sacodcn, arrasian anos. O conira-
rcgra griia con una airiz quc csia ao colo dc un
cavalIciro.
Aqui nao c lordcl, c una casa dc iralalIo.
As airizcs, scninuas, cncosian-sc a nos, nosiran
as csaduas, dizcn coisas naliciosas, caniarolan
cancs do Caiulo. Eu gosici da coisa. Houvc una dclas
quc gosici nuiio. TinIa una fcninilidadc dc gaio, olIos
isados sol a nuquugc. Danlolcava-sc ioda,
csfrcgava-sc cn nos, naiava. Ela cra oriugucsa, nas
ja iinIa ionado o soiaquc c o ar dc dclocIc nacionais, o
nosso rclaancnio, a nossa irisicza quc qucr rudo c
aquclc aclo ara o croiisno iruculcnio, quc ncn cssas
danas lascivas cn quc o riino da coula donina c c
noior. Havia cosiurciras. OI! Coiiadas! VclIas nulaias
con a niscria no rosio, nal vcsiidas; algunas cran
ninosas ainda; nas iodas iinIan un ar vclIaco. Elas,
na sua fcaldadc, na sua olrcza, olIavan a iodos nos,
noncs c airizcs, con una infiniia rcsignaao.
Nos nunca scrcnos cono clas c nao icrcnos
csscs coricjadorcs", ialvcz cnsasscn.
Enfin, fui arcscniado a dona CuilIcrnina FocIa.
una airiz dc fana, fana fciia anics cla sua lclcza,
quc ianio sacodc os jornalisias c os faz cscacIoar
rcclanos, do quc ncsno clos scus ncriios. Ela c
inicligcnic c caricIosa; nas o icairo nao c o scu foric.
Crcio icvc un ananic rico, quc a fcz cducar-sc. Ondc
csiaria clc? Quc icria sido fciio dclc? OI! Esscs ananics
ricos quc cducan as suas anigas, sao scnrc
olscuros...
Dc faio, cla c loniia c quasc lcla; falia-lIc, ara a
grandc lclcza, csaduas, onlros dc dcusa. Tcn un
crfil fino, crnas lcn fciias; nas o lusio nao c corrcio
c o colo c fraco.
O quc nais gosici dcla foi o olIar. Tcn un olIar
inicligcnic, nolil c scquioso, olIar quc, con as asas das
narinas, novcis c finas, da-lIc un grandc accnio dc
dcscjo, dc furia carnal, nais furia quc lascvia, nais
lascvia quc voluia, nais voluia quc anor. Fcdra c
Safo, una c ouira coisas.
Falci-lIc. Ela nc dissc quc nc conIccia. Dc faio,
cla norava na Fua das Marrccas c, or cina da sua
casa, no soiao, o Nicolau Ciancio. Fui la nuiias vczcs c a
vi con voluncs dc Facinc, Marivau, DcaunarcIais.
Ela, lcnlrou, csircara na E tu, una rcvisia, cono iodas
as ouiras. C'csi lc irisic rciour dcs cIoscs d'ici las"...
Dcvia scr dcliciosa, cssa CuilIcrnina.
* * *
Scn daia.

Pulliquci un ucu solrc a iiografia do Fio na
TIunu Pouu, quc o Dcoclidcs cdiiou, cn 6-6-1911.
* * *
Scn daia.

Vi Iojc, no ircn, una noa, con un grandc
nuntcuu dc icairo, scn cIacu.
* * *
Ouiulro (?}.

Quando Flaulcri csicvc no Egiio, cnconirou un
ccrio CIanas, franccs dc origcn, quc, dc avcniura a
avcniura, Iavia cIcgado a scr ncdico cn cIcfc do
ccrciio qucdival Essc ncdicasiro cnrcgava o scu ocio
cn rinar una iragcdia classica, iniiiulada AId-E-Kudc,
cn cinco aios, cujo vcrso nais ciiado or clc cra o
scguinic.
C'csi dc l, ar AllaI! qu'Ald'AllaI s'cn alla"!
Dizia clc quc isio cra o quc os aniigos cIanavan a
Iarnonia iniiaiiva. A sc crcclia crfciiancnic o
galoc do cavalo.
Alada lania fcnda as vasiidcs soiurnas,
Ou lruia aia assc c isc, rcssa, oas,
Cavada a un son, a noiic arrcdonda-sc cn
furnas."
* * *
Scn daia

Lc dangcr dc l'cducaiion liiicrairc csi d'insircr
un dcsir innodcrc dc la gloirc sans donncr ioujours lc
scricu norai 'qui fic lc scns dc La vraic gloirc." E.
Fcnan, L`AntccIst, 315
* * *
Scn daia

E ja na rua, ao longc, cono quc coniinuava a ouvir
os assos doidos daquclas danas lulricas...
* * *
E cla dissc, cIorou, convulsancnic; no salao, as
danas coniinuavan; nas, nuiios arcs sc dcsfizcran
ara fornar cn iorno dcla una roda Iunana cscssa.
Quc c Pciia?
Nada... Nada... Eu qucro casar... Nao qucro
nais vivcr ncsia vida.
E o cIoro a ionava, a ionava dc novo ara dcois
suscndcr, c cla ioda rclcnia naquclc scu dcscjo oculio.
Qucro nc casar!
* * *
Scn daia

L'Ionnc csi unc cordc icnduc cnirc la lcic ci lc
surIunain unc cordc sur l'alinc.
II csi dangcrcu dc asscr au dcl, dangcrcu dc
rcsicr cn rouic, dangcrcu dc rcgardcr cn arricrc, frisson
ci arrci dangcrcu". Lcs ccIcs du dcs ucs `uutc uc.
* * *
Scn daia

Caada cn Pciroolis. Houvc un cuI la dc caa.
Un dia arrunaran una grandc caada ona. Danas,
cavalciros, radaria. Cono nao Iavia ona, nascararan
un lczcrro c foi a clc quc caaran.
* * *
Scn daia

Ocaso da nulIcr do P...C...
Fora cdir un cnrcgo ara o narido ao Fodolfo
dc Miranda. Esic nao accdcu. Un dia, cla cnconirou o
ial C... A... c dissc-lIc.
Salcs, vou ao Fodolfo cdir un lugar ara o J...
CIoro c clc Ia dc arranjar.
Assin fcz c, quando saiu, cnconirou o Ponlio c
vicran nuna grandc andcga dc auionovcl.
Dias dcois algucn, falando ao ocia solrc a
noncaao, clc lIc dissc.
ccrio... Nao sci cono agradcccr ao Fodolfo...
Essa csoniancidadc... Nao cdi... Enfin, ialvcz clc scja
ncu adnirador.
* * *
Scn daia

Quiniino. A sua falia dc culiura, a anliiudc dos
scus lugarcs conuns. Fsico. duro, lalios conirados,
asccio Iisano-ancricano dclc. A sua incaacidadc.
PinIciro. Tcrror. Culiura do icrror. Escravo dc
divcriincnios sangrcnios. Toial incaacidadc dc ligar a
idcia alavra. Ignoranic, auscncia dc idcias conduioras
dc govcrno, ncccssidadc dc discursos.
Carlos Pcioio. Ilusiraao rclaiiva. Tinidcz dianic
das nulIcrcs dc alia roda, dondc gosio clas raarigas
airadas.
Eloi. Sagacidadc, ooriunisno, ncdo dc scr
cIanado nulaio ou ncgro.
Irincu. Anliao dc Ioncn Iunildc, fascinaao
cla Iisioria da rcvoluao, lruialidadc, violcncia
sangrcnia, cic.
Hcrncs Zcro. Jciio, donairc dc anjo clo inccnso
dos ouiros, convicao dc cncrgia, rcduzida caacidadc
niliiar a una dc rcgincnio, londadc aicrnal, agudo
scniincnio dc casia, suosiao dc iluninado, cic.
* * *
Scn daia

Scalra, dando infornacs dc coisas rcscrvadas
ao Coco.
* * *
Nao csqucccr Paca. Agioias. Fornccincnios.
* * *
A casa dc cnsao do Jcquiria
* * *
Caniigas da PcnIa, iranscriias cn jornal.

FancIos c gruos.
Vinos no arraial os scguinics.
'FilIos da Noiic', quc assou caniando a scguinic
quadra.
Os FilIos da Noiic
A noia vao dar
Na fcsia da PcnIa
Scnrc a lrincar.

A 'Lira dc Ouro', quc assin caniava.
OI ninIa lira...
Quc vai cIorar,
Povo do ouro
Nao odc ncgar.

Flor das Morcnas'. Aic nos faz lcnlrar os lons
icnos do Insiiiuio Profissional... PcnIa. O 'sanla' c a
'noia' alcgrc dos fcsicjos dc ouiulro, no arraial da
PcnIa.

Morcna, vai, vai
MinIa flor...
Morcna, vai, vai
Mcu lindo anor.
Mcu anor.
OI! flor!"
* * *
Prcciso dc ccn conios.
* * *
Scn daia

O auior dcsias carias, scgundo os jornais, dcflorou
onzc noas c scduziu una orao dc scnIoras.
Qucrida DoquinIa.
Fcccli a iua anavcl cariinIa na qual cdis-nc
quc cu nao nc dcdiquc a ouira nulIcr c quc nao nc
csquca dc ii, conscricza csiacs convcncida quc a
anizadc quc cu icnIo-ic c igual a quc nc icns, orio c
quc icns dcsconfiana cn nin; cnfin cu crdo orquc
qucn ana dcvc icr sciu1 ncs c dcsconfiana.
DoquinIa cu juro-ic or nais una vcz quc sou icu
cnquanio quizcrcs, or iua causa cu sofro iudo quc for
ossvcl, c ao ncsno icno co-ic quc iudo quanio
sulcrcs a nosso rcsciio cscrcvc ara ncu govcrno, c
quando quizcrcs falar-nc cssoalncnic cscrcvc quc
cunrirci cono sc fossc una ordcn.
Esiino as iuas nclIoras.
Tcu do coraao Asss."

QucridinIa confco-ic quc Ionicn quando rcccli
a iua caria fiquci iao louco quc confccci a nanac quc
lIc anava loucancnic c fazia or vocc as naiorcs
violcncias ficaran iodos conira nin, c a razao orquc
rivino-ic quc nao ligucs ao quc lIc disscrcn, or isso
co-ic quc czc lcn o ncu sofrincnio c cscrcva-nc
dizcndo o quc assou-sc duranic as uliinas vinic c
quairo Ioras, c co-ic crdao dc nao icr rcsondido a
nais icno c divido a falia dc icno.
Pcnsc lcn c vcja sc csiacs rcvolvida a fazcr o quc
nc dizscsic na iua anavcl cariinIa, rcsondc-nc con a
naior urgcncia sin.
Saudadcs c nais saudadcs dcsic infcliz quc ianio
lIc adora c nao c corrcsondido.
Asss. 17-6-911.
Quando acalar dc lcr faz o quc cu fiz con a sua,
rasga c qucina.
Adcus. Asss."

Indolairada Doquina. Saudadcs.
Tivc inncnsa saiisfaao quando a vi Iojc cla
nanIa quando assci no ircn csiavas scniada na ncza
c agora as 7 Ioras da noiic a vcr-ic crio da salla dc
janiar, orisso co a ninIa ingraia quc faa o ossvcl
dc falar conigo Iojc, nao c rcciso ullar a jancla c
lasianic alri-la quc cu vou falar con vocc, cscra-nc a
Iora do cusiunc isio c, sc vocc nao csiivcr con raiva dc
nin, odcs ficar crcnic quc iao dc rcssa soulc quc
csiavas dc canna fui ao Dr. Fona Sanios salcr o quc
vocc iinIa cllc dissc-nc quc vocc iinIa fciio a loucura dc
nolIar os cis na agua fria, ois quc vocc csiava con
inrcgularidadc no inconudo, foi ara nin una grandc
irisicza cn salcr quc o Dr. Fona Sanios salc dc icus
ariicularcs noral; cnfin quc cu dcvo fazcr sc uocc nuo
quc sc nnIu ntcuncntc nnIu cono cu sou icu.
DoquinIa faz o ossivcl dc nao faliar orquc cu
icnIo grandc novidadc a coniar-ic.
Tcu icu do coraao
A | ... | dc Asss."
* * *
Scn daia

Prcciso dcscolrir O Du do Alcindo a ncu rcsciio.
Vcio na A Incnsu, quando cu ulliquci no Jonu o
Pocuo.

1912

22 dc naro.

Vou conrar un lilIcic dc ccn conios...
* * *
Maio.

En scicnlro dc 1913 csia ago o nonicio.
* * *
Ha una consignaao quc acala cn alril dc 1913,
ouira cn naio dc 1913, ouira cn junIo. Prcciso vcr as
ouiras.
* * *
14 dc naio.

Vou conrar un lilIcic dc vinic conios.
* * *
Saiao volia dos Esiados Unidos, adnirado quc la
Iaja ianlcn noncs csiranloiicos. Ecnlos.
Houduu, csirada larga; Hcd Stu, csircla vcrnclIa, cic.
* * *
Incnsu, dc fins dc 1912.
Aucntuus do Douto Hogo
Lina Darrcio csia ullicando cn fascculos, quc
sairao scnrc s icras-fciras, unas narraiivas
Iunorsiicas s quais cIanou. Eisodios da vida dc un
scudo-rcvolucionario russo, dando-lIc aquclc iiulo
acina.
As Aucntuus do Douto Hogo nao sao acnas
aginas dc loa liicraiura, sao na rcalidadc caiulos c
caiulos iralalIados con sadio Iunorisno, visando
clarancnic criiicar os nossos cosiuncs, scn
rcocuacs infcriorcs dc agrcssao a qucn qucr.
O rinciro fascculo iraz una linda caa colorida"

1913

Fcvcrciro

No volunc II dos HctuIos(1}, Ia un ariigo do
Forjaz dc Sanaio; c no III, un dc Allcrio Olavo, Mario
Maios, solrc o Isuus CunnIu.
* * *
Scn daia.

J.F. (P. D.}

Quando clc caiu na cova
Fcnccu-sc lcn dcngoso
Os vcrncs logo rovaran
O gordo 'ioi' gosioso".

Nao sci dc qucn c.
* * *
14 dc scicnlro.

Mudci-nc onicn, 13-9-13, da casa cn quc vivi
quasc dcz anos, rua Doa Visia, 76, Todos os Sanios. La
cnirci con una noncaao no lolso c con nuiio ouco
dinIciro. Ncsia cnirci scn un vinicn na algilcira, icndo
rccclido anics scisccnios nil-rcis. Ja c rogrcsso. Major
MascarcnIas, 42.
* * *
Lia.
En nin, nao cisic alsoluio, ncn auscncia dc
alsoluio, orquc nao conIcci nunca clcncnio disiinio
do cu".
dc Kani! cclanou algucn.
* * *
26 dc scicnlro.

Dcsagradar c vcrlo iniransiiivo. Pcdc, orianio,
oljcio indircio. o nais gravc crro do ariigo, ois o
rononc dcvia scr lIc" c nao o". Quc classico! Todos
sao assin. Quanio nais falan cn granaiica, nais
crran or conia roria.
* * *
Scn daia.

FctcIsno dos Ncgos do Hus, clo adrc
Eiicnnc Drasil, Hcustu do Insttuto, iono LXXIV (Paric II,
ano dc 1911}.
Esic adrc c un nisiificador dc salcdoria.
ConIcci-o na Associaao dc Inrcnsa.

1914

20 dc alril

Hojc, us-nc a lcr vclIos nuncros do Mccuc dc
Funcc. Lcnlro-nc lcn quc os lia anics dc cscrcvcr o
ncu rinciro livro. Pulliquci-o cn 1909. Aic Iojc nada
adianici. Nao icnIo cdiior, nao icnIo jornais, nao icnIo
nada. O naior dcsalcnio nc invadc. TcnIo sinisiros
cnsa ncnios. PonIo-nc a lclcr; aro. Volian clcs c
ianlcn un icdio da ninIa vida doncsiica, do ncu
vivcr quoiidiano, c lclo. Una lclcdcira ua ouira c la
vcn a nclancolia. Quc crculo vicioso! Dcsco-nc dc
un or un dos ncus sonIos. Ja rcscindo da gloria,
nas nao qucria norrcr scn una viagcn Euroa, lcn
scniincnial c iniclcciual, lcn vagalunda c salorosa,
cono a uliina rcfciao dc un condcnado noric.
A ninIa casa nc alorrccc. O ncu ai dclira
consianicncnic c o scu dclrio icn a ironia dos loucos
dc SIalcscarc. Mcus irnaos, cgosias cono clcs,
qucrian quc cu lIcs dcssc iudo o quc ganIo c nc
curvassc Sccrciaria da Cucrra.
O quc nc alorrccc nais na vida c csia sccrciaria.
Nao c clos conanIciros, nao c clos dirciorcs. cla
sua anlicncia niliiar, ondc nc sinio dcslocado c cn
coniradiao con a ninIa conscicncia.
Nao osso suoria-la. o ncu csadclo, c a
ninIa angusiia.
TcnIo or cla un odio, un nojo, una rcugnancia
quc nc acalrunIa.
Qucria ganIar ncnos, nuiio ncnos, nas nao
suoriar aquclcs gcncrais do Haiii quc, arccc,
conandaran ou vao conandar cn Ausicrliiz.
Dcnais, o ncu fciiio c iao oosio qucla ainosfcra
dc violcncia, dc orcssao, dc lajulaao, quc nc cncIc dc
rcvolia. Nao sci o quc Ici dc arranjar ara sulsiiiuir
aquilo, c a ninIa gana dc sair dc la c iao grandc, quc
nao nc ronovcn, nao nc fazcn dar un asso frcnic.
Eu fiz aric do juri dc un Wandcrlcy, alfcrcs, c
condcnci-o. Fui osio no ndc.
Para os jornais daqui csiou inconaivcl. Podia
icniar a avcniura fora, nas nao icnIo lilcrdadc; cra
rcciso quc csiivcssc so, so.
Enfin, a ninIa siiuaao c alsoluiancnic
dcscscrada, nas nao nc naio.
Quando csiivcr lcn ccrio dc quc nao cnconirarci
soluao, cnlarco ara Lisloa c vou norrcr la, dc
niscria, dc fonc, dc qualqucr nodo.
Dcsgraado nascincnio iivc cu! CIcio dc aiidcs,
dc loas qualidadcs, dc grandcs c odcrosos dcfciios, vou
norrcr scn nada icr fciio.
Scria una grandc vida, sc iivcssc fciio grandcs
olras; nas ncn isso fiz.
* * *
13 dc julIo

Noio quc csiou nudando dc gcnio. Hojc iivc un
avor lurro. Esiarci indo ara a loucura?
* * *
Scn daia

Esiivc no Ioscio dc 18-8-14 a 13-10-14.
* * *
Dasilio Scias cra un raaz rcio iiografo, quc
conIcci na Tiografia Aliina cn 1902, quando fiz, con o
Tigrc, a unzcnu Acgc.
* * *
Scn daia

A Notcu dc 9-8-14. Afranio Pcioio, isio c
ncioninia", quando foi or sincdoquc.

191S

Maro.

Fiz o cnrcsiino no Monicio, cn naro dc 1915.
* * *
Scn daia.

A Notc concou a ullicar o ncu livro Nunu c u
Nnu, cn 20 dc naro dc 1915.
* * *
AIun dc Pcno.
Porquc a girafa icn o cscoo iao conrido?
Porquc icn a calca longc do coro.
* * *
Ha ncscs inaugurou-sc iluninaao clcirica cn
una qualqucr cidadc.
Para cviiar dcsasircs cssoais dou-vos o scguinic
aviso junio aos dnanos dc alia voliagcn, os
iransfornadorcs, cic..
Pcrigo! Qucn iocar ncsscs fios scra fulninado.
Pcna dc risao c nulia ara os coniravcniorcs."
Fazcr un conio. Pclino, quando vc un sujciio scr
fulninado clo fio clcirico ...
* * *
Scn daia

Danco, consignaao, a concar a 1 dc janciro dc
1916.

1916

Fcvcrciro.

O Pocuo uucsnu aarcccu cn 26 dc fcvcrciro
dc 1916. A cnircvisia conigo na Eocu saiu cn fins dc
fcvcrciro, 20.
* * *
Fciirci ircs ccnlarcs. un ara Jaclson, ouiro
VinIais c ouiro Milancz.
* * *
Fciirci quairo voluncs. dois lrocIados c dois
cncadcrnados, scndo ara o Concco c a Notc.
* * *
CasiilIos / 50.
* * *
DrocIado, 1. Pcrcira da Silva.
* * *
Mandci.
1 Joao Filciro.
1 Alcindo Cuanalara.
1 Alcidcs Maia.
1 Laci.
* * *
Dci.
1 Aninio
1 Dcncdiio.
1 Lina.
1 MinIa irna.
* * *
Ja dci quinzc ccnlarcs.
* * *
Pus. 1 volunc. Dci.
Guzctu. 2 voluncs. Dci.
Viriaio. Un volunc. Dci.
Pcnsu. Un volunc. Dci.
TIunu. Un volunc. Dci.
Notcu. Un volunc. Dci.
Draulc. Un. Dci.
Fui. Un Dci.
Afonso Cclso. Un. Dci.
Coco Puustuno. Un.
Anadcu Anaral.
Estudo dc Suo Puuto. Un.
Tcicira (Lisloa}. Dois.
Couio. Un Dci.
Falio. Un. Dci.
Dillioicca. Dois.
* * *
Saiao. Hilario dc Couvcia, 54. Coacalana.
* * *
Adriano dc Alrcu 1.
Caisirano dc Alrcu 1.
Mario DcIring 1, dci.
Carlos Maul 1, dci. (Jonu dus Mous.
Asscnllcia}
* * *
Noicia da Eocu solrc Pocuo. 28-2-16.
* * *
Doningos 1, dci.
A Aguu 1 (Porio}, dci.
Dci 25 ccnlarcs.
Osino 1, dci.
Enlio 1 dci.
Dci 28 ccnlarcs.
* * *
Coco dc Vussouus. douior Soarcs FilIo 1.
* * *
Ariur Moia. Sao Paulo.
* * *
Francisco Calnon. Farnacia do Arisiidcs Cairc.
* * *
Fui Darlosa, dci. Sao Clcncnic, 184.
* * *
Cosia Maccdo 1, dci.
Jacol 1, dci.
Cilla 1, dci.
Dci 33 ccnlarcs.
Lanlcri 1, dci.
Dilac 1, dci.
Malaguiii, dci.
* * *
Carlos Fcsiicr 1, dci.
* * *
Paulo HasslocIcr. Nossa ScnIora dc Coacalana,
72
* * *
Dci 36 ccnlarcs.
Dci un ao iiografo.
Dci 37.
* * *
Arnaldo Pcrcira. Arquivo da Prcfciiura.
* * *
Moia -? Fcis 1.
Dci 38 ccnlarcs.
* * *
Dasios Tigrc 1.
Aninio Torrcs 1.
Araujo Jorgc 1.
* * *
Douior Afonso MacIado. Largo da Laa, 106.
* * *
Alfrcdo Morais Fcgo 1.
* * *
Dci scic nais 45.
* * *
Pcnsu.
* * *
Cariicr.
48 livros.
* * *
Dci 49.
P. Curio 1.
* * *
Nos nossos niliiarcs (cccio a MarinIa}, a
ncccssidadc dc nudana dc uniforncs cquivalc da
noda nas nulIcrcs.
* * *
1 Hcnriquc MagalIacs.
Dci 51.
Dcrncval 1, dci.
52.
* * *
Cardin. Fua Fcrnandcs, 91.
* * *
Maro

Mcu livro, o Pocuo, saiu Ia quasc un ncs. So
un jornal falou solrc clc ircs vczcs (dc solra}. En una
dclas, Falio Luz assinou un ariigo lcn agradavcl. Elc
saiu nas vcscras do carnaval. Ningucn cnsava cn
ouira coisa. Passou-sc o carnaval c Poriugal icvc a cisna
dc rovocar gucrra con a AlcnanIa. As folIas nao sc
inoriavan con ouira coisa scnao con o gcsio
conicancnic davidincsco dc Poriugal. EncIian colunas
con noiicias cono csia. A csquadra oriugucsa foi
nolilizada. AcIan-sc cn c dc conlaic o couraado
Vusco du Gunu, o cruzador Adunusto, a corvcia donu
Muu du Gu, a nau Cutunctu, a caravcla Nossu
ScnIou dus Docs, o lriguc Voudo c o lcrganiin
Hcunugo". E nao icn icno dc falar no ncu livro, os
jornais, csics jornais do Fio dc Janciro.
* * *
O Pocuo uucsnu foi cscriio cn dois ncscs c
ouco, dcois ullicado cn folIciins no Jonu do
Concco da iardc, cn 1911. Qucn o ullicou foi o Josc
Fcli PacIcco. Encndci-o cono udc c nunca cnconirci
qucn o quiscssc cdiiar cn livro. En fins dc 1915, dcvido
a circunsiancias c noiivos olscuros, cisnci cn ullica-
lo. Tonci dinIciro daqui c dali, inclusivc do Sanios, quc
nc cnrcsiou irczcnios nil-rcis, c o Dcncdiio inriniu-
o. Os criicos gcncrosos so sc lcnlravan dianic dclc do
don Quioic. V. Olivcira Lina c Afonso Cclso. Auduccs
otunu uuut.
* * *
O Nunu c u Nnu foi cscriio cn vinic c cinco dias,
logo quc sa do Ioscio. Nao coici ncn rccoici scqucr
un caiulo. Eu iinIa rcssa dc cnircga-lo, ara vcr sc o
MarinIo nc agava logo, nas nao foi assin c rcccli o
dinIciro aos oucos. Escrcvi-o cn ouiulro dc 1914. O
MarinIo cra dircior da A Notc.
* * *
Enconirci, na csiaao, T. S., un vagalundo,
conanIciro dc P. Dissc-lIc quc iinIa csiado docnic, c
clc nc confcssou quc ianlcn, guisa dc qucn faz una
confidcncia, clicando-nc, ao ouvido, quc iinIa lcvado
una navalIada na larriga da crna. Pcnso quc clc iinIa
crclas.
* * *
W., caniora, inicrclou o cscciador or icr osio
a nao cn concIa no ouvido.
* * *
Nuna dccndcncia do quaricl-gcncral, divcrsos
soldados convcrsavan; diz un a ouiro.
Foi rcso cssc Paiva Coucciro.
Qucn c?
un anarquisia a.
* * *
O Isuus, os rinciros quairo caiulos, cscrcvi-os
lcniancnic; o rcsio cn dias, nas coiando-os, logo quc
os acalava.
* * *
Os jornais quc nao noiiciaran alsoluiancnic o
aarccincnio do ncu scgundo livro foran. o Coco du
MunIu c a TIunu, do Fio dc Janciro.
No Coco sou cconungado; c c jusio. Na
TIunu, nao sci orquc, ianio nais quc o nandci ao
Lindolfo Color.
* * *
Scn daia.

VilarinIo norrcu cn 8-4-1916.
* * *
JunIo.

Enconirci cn Ouro Fino na loca do ovo o
ncologisno funal", ara dcsignar laniaao dc funo.
E o vcio dc dizcr onIar" cn vcz dc r", cn
iodos os icnos c nodos.
* * *
Scn daia.

Manucl dc Olivcira norrcu a 8 dc novcnlro dc
1916, dia dc anos dc ninIa irna.
Eu o conIco dcsdc os onzc anos c crcio quc clc foi
ara casa, quando cu iinIa dozc ou irczc anos. Vivcu
conosco ccrca dc vinic c dois ou vinic c ircs anos c
nuiio nos scrviu c foi uiil. Era rcio calinda c iinIa dc
sua naao un orgulIo inglcs. Hci dc cscrcvcr-lIc un
ariigo
* * *
Anlius!, A Eocu, dc 10-9-16.

191?

Maro.

Dcvo unicancnic ao Lina, cla inrcssao do
Pocuo, a quaniia dc quairoccnios c quarcnia c dois
nil rcis.
* * *
7 dc naro.

Hojc, 7 dc naro dc 1917, csiivc na Carnicr, cono
onicn, cono aniconicn. Vou agora la scnrc rondar.
Troquci alavras con csic, con aquclc, c cada vcz nc
caaciio nais dc quc clcs nao icn ncnIun idcal dc Aric.
Sao nuiio inicligcnics, cscrcvcn c falan cono Fui dc
Pina, nas idcal cn Aric nao icn ncnIun. Nao nc
cnicndcn ao ccrio c rocuran nos ncus livros
landalIciras, aclos scuais, coisa quc nunca foi da
ninIa icnao rocurar ou cscondcr.
CIanan-nc dc udico. Ora lolas!
* * *
Eu vcndi ao Jacinio quairoccnios Policaros or
duzcnios nil-rcis. Vcndi ao Carnicr a nil-rcis ccn, or
ccn nil-rcis. Vcndi ao Alvcs scicccnios a oiioccnios rcis,
quinIcnios c scsscnia nil-rcis 1200 860 nil-rcis.
Dcvo icr rccclido uns scisccnios nil-rcis dc
consignacs. 860 + 600 + 1.460$000-
Dci ccrca dc.nil c duzcnios ccnlarcs. TcnIo
ainda a rccclcr ccn nil-rcis, sc ianio.
* * *
Enquanio quc Laiino CoclIo livro solrc o
Marqucs dc Ponlal, divcrsas vczcs, nas aginas 357
|......|
* * *
Luicro ianlcn condcnou o sisicna dc Cocrnico.
Vcr Laiino CoclIo, Muqucs dc PonIu, agina 371.
* * *
dona Luisa dc Olivcira Cosia, ociisa das Mugous
Sccctus, Fua da Candclaria, 92A.
* * *
Paguci a Guzctu aic 14.
* * *
Prco ncdio do aucar coriado c dc 462 rcis o
quilo.
Vidc Coco du MunIu, dc 15-9-17
O uliino da Huzundungu vcio no A.D.C., dc 5-5-
17.
* * *
7 dc junIo.

MinIa irna acala dc cIcgar da rua (scic c ncia da
noiic} c nc iraz a noicia dc quc un grandc rcdio cn
consiruao no Largo do Fossio acala dc dcsalar,
naiando quarcnia ocrarios. O aniigo rcdio cra una
arauca colonial, nas quc, acsar da iransfornaao, dc
icr iido as arcdcs cvcniradas, rcsisiia inavidancnic.
O novo ia scr una lruialidadc ancricana, dc scis
andarcs, dividido cn quarios, ara scr Ioicl. Hoicl Ncw
Yorl (quc nonc!}, un onlal, ou nclIor. una calca-
dc-orco.
Sonos dc una csiuidcz fornidavcl. O Fio nao
rccisa dc scnclIanics cdifcios. Elcs sao
dcsroorcionados con as nossas ncccssidadcs c con a
oulaao quc icnos. Con ouco nais, o scu consiruior
adquiria os rcdios vizinIos c faria coisa dcccnic,
roorcional, Iarnnica con a nossa vida c os nossos
gosios. Mas a nania dc iniiarnos os Esiados Unidos
lcva-nos a iais ioliccs. Una casa dcssas, scrvida or
clcvadorcs, ovoada quc ncn una vila ovoada, c
scnrc una ancaa ara os quc a Ialiian. En caso dc
dcsasirc, dc acidcnic, os cqucnos clcvadorcs nao a
odcrao csvaziar, a sua oulaao. Mas os ancricanos...
o quc clcs cIanan rogrcsso. Frcsco rogrcsso!
* * *
Scn daia.

Ha dois acrcscinos a fazcr no Pocuo. o
rcqucrincnio do nanaco quc qucr scr najor or icr dois
galcs, cono icncnic Ionorario, c ouiros dois, cono
icncnic rcfornado, ois a sona 2 t 2 4 da o nuncro dc
galcs dc najor; c falar nas colras a noric do
Diconaric.
* * *
Scn daia.

Para Cuu dos Anos. Vcr Coco du MunIu, dc
31-5-17.
* * *
Piranidancnio. Piranidar colocar cn iranidc.
* * *
Solrc a vida dc Joao Lajc, vcr Coco du MunIu,
ariigo do Ednundo c dc 6-9-17
* * *
Scn daia.

Un ccrivain nc doii songcr, quand il ccrii, ni scs
naiircs, ni ncnc son siylc. S'il voii, s'il scni, il dira
quclquc cIosc; ccla scra inicrcssani ou non, lcau ou
ncdiocrc, cIancc courir." Fcny dc Cournoni. Lc
oIcnc du Stc. . 31.
Voluic c'csi our lcs cocurs lilrcs quclquc
cIosc d'innoccni ci dc lilrc, lc lonIcur du jardin dc la
icrrc, la dclordanic rcconnaissancc dc l'avcnir our lc
rcscni." NicizscIc. ZuutIustu.
* * *
Louc ar ccu-ci, llanc ar ccu-l, nc noquani
dcs sois, lravani lcs nccIanis, jc nc Iaic dc rirc dc
ioui, dc cur d'circ olligc d'cn lcurcr." Fguo,
DcaunarcIais.
* * *
Caria rcgia dc 30-7-1766, roilindo as falricas.
Vidc Maioso Maia, agina 222, c a quc rolc a culiura
da cana-dc-aucar no MaranIao, dc 19-6-1768, no
ncsno auior.
* * *
Quando sc csia crio dc una nulIcr, ou dizcnos
asnciras, ou nos calanos.
* * *
Scn daia.

O Parana (quc cn iui significa nar} iona csic
nonc... Scrvc dc liniics s rovncias dc Minas, Coias,
Sao Paulo c Parana; dividindo ouirossin o Drasil do
Esiado Oricnial c da Confcdcraao Argcniina. Fccclc
cniao o Paraguai c o Uruguai, adquirindo o nonc dc Fio
da Praia.
Noia do Cncgo Fcrnandcs PinIciro Hstu do
Hus, dc Folcri SouiIcy, volunc III, agina 433.
Ha aqui un cquvoco do SouiIcy. incaio quc o
rio Uruguai... scrvc dc liniics do Incrio do Drasil
Fcullica Oricnial.
* * *
Cciic qucsiion dc savoir si son (du Crcc} ioujours
grandissani dcs dc Icuutc, dc fcics, dc rcjouissanccs,
dc culics nouvcau, n'csi as faii dc vicc, dc niscrc, dc
nclancIolic, dc doulcur?" NicizscIc, L`Ognc dc u
Tugcdc. En quc fica a oc dc uuc dos grcgos? Ora
lolas!
* * *
So cn Ciudad Fcal, a Inquisiao, cn 1486,
roccssou nais dc ircs nil cssoas; cn ScvilIa, dcsdc
csic ano aic o dc 1489, calcula-sc cn ircs nil
scnicnciados, dos quais crio dc quairoccnios foran
qucinados vivos. Hcrculano, Hstu do EstuIcccncnto
du Inqusuo, agina 71 (2a cdiao}.
* * *
3 dc junIo.

Hojc, dcois dc icr lcvado quasc iodo o ncs
assado cnircguc lclida, osso cscrcvcr calno. O quc
nc lcva a cscrcvcr csias noias c o faio dc o Drasil icr
quclrado a sua ncuiralidadc na gucrra cnirc a
AlcnanIa c os Esiados Unidos, dando azo a quc csic
nandassc una csquadra odcrosa csiacionar cn nossas
aguas.
A dolorosa siiuaao dos Ioncns dc cor nos
Esiados Unidos nao dcvia crniiir quc os nossos
iivcsscn alcgria con scnclIanic coisa, ois icn.
Ncscios. Eu nc cnirisico con ial coisa, ianio nais quc
csiou anordaado con o ncu vago cnrcgo ullico.
A cscolIcr, sin scnIor, cu rcfcria nil vczcs a
AlcnanIa. Nao osso dizcr nada c nada dirci; nas aqui
fica o ncu roicsio nudo. Coisa curiosa, o Lauro nao
quis dar o scu asscniincnio a ial coisa; o Nilo dcu. Ao
rinciro, cIanan dc alcnao; c ao scgundo, dc
nolcquc?
En quc arara isio? Nao sci lcn, nas sc a
sangucira ja c grandc, julgo quc cla vai scr ainda naior
dcois. Tudo o quc c rcvolianic c grossciro vai or laio
disso iudo, sol o rcicio dc airia. dc causar Iorror,
ianio nais quc os forics lurgucscs qucrcn,
arovciiando o csiado dos csriios, naiar o indivduo
cn rovciio do Esiado, quc sao clcs.
Scnccr iinIa razao. o nundo rcirograda. O
cscoo uiiliiario naiou iodo o idcal, ioda a caridadc c
qucr cada lcsia" na sua nanjcdoura.
Anics o fcudalisno!
Anics a nolrcza!
* * *
18 dc junIo.

Nada nais dcvo da inrcssao do ncu livro. O
ulIa do Vasconcclos, cnrcgado na Sccrciaria do
Eicrior, no ncio dc ouiros ulIas, cnsulcs ou coisa
quc o valIa, icvc o iocic dc crguniar-nc ondc fui
luscar un conio c oiioccnios nil-rcis. Ccriancnic nao
foran nas graiificacs quc na rcariiao dclc sc
disirilucn a nancIcias. F. da .!
* * *
Hojc nc coniaran quc o Cciulio das Ncvcs, lcnic
da Escola Poliiccnica, dcniiiu-sc dc dircior da Caricira
Canlial do Danco do Drasil, orquc, cnconirando o
canlio, or ccnlo, a 11 1/32, no dia scguinic,
julgando quc o fazia sulir, nandou quc o Danco o
coiassc a 11 3/32. As cifras nao sao caias, nas o faio
cn si c.
* * *
O Faul Pcdcrnciras fcz concurso dc anaionia
arisiica, dc quc dcvc cnicndcr nuiio ouco. Agora, csia
iraiando dc fazcr dc grcgo, dc quc csiudou unas
coisinIas no Cinasio.
Quc Ioncn c quc as!
* * *
Scicnlro.

A scgunda cdiao do Isuus aarcccu cn scicnlro
dc 1917.
* * *
5 dc scicnlro.

Dc Ia nuiio salia quc nao odia lclcr cacIaa.
Ela nc alala, conlalc, alaic iodo o organisno, dcsdc os
inicsiinos aic cncrvaao. Ja icnIo sofrido nuiio con a
icinosia dc lclc-la. Prcciso dciar inicirancnic.
No dia 30 dc agosio dc 1917, cu ia ara a cidadc,
quando nc scnii nal. TinIa lcvado iodo o ncs a lclcr,
solrciudo araii. Dclcdcira solrc lclcdcira, dcclarada
ou nao. Concndo ouco c dornindo salc Dcus cono.
Andci orco, inundo.
Ia ara a cidadc, quando nc scnii nal. Volici ara
casa, nuiio a coniragosio, ois o csiado dc ncu ai, os
scus incnodos, junio aos ncus dcsrcgrancnios,
iornan-nc a csiada cn casa inossvcl. Volici, orquc
nao iinIa ouiro rcncdio.
Dciici-nc, voniici c andava con fluo dc sanguc,
quc nc lcvava lairina frcqucnicncnic. Nuna das vczcs
cn quc fui, ca c fiquci cono norio. Mcus irnaos
acudiran-nc c iroucran-nc a lraos, inclusivc o Eloi,
o filIo da Prisciliana, ncu afilIado c dc ninIa irna. Nao
sci o quc sc assou; o quc sci c quc as scnIoras da
vizinIana acudiran c cu dcscrici duas Ioras dcois
con cquinoscs nos iornozclos c ccrcado or clas, cIcias
dc susio.
CIanaran ncdico, o Cairc, csiudanic do ncu
icno; c csiou sofrcndo a ncdicaao nais cnosa quc
nc odia scr inosia. Esiou cn dicia dc fruia c agua dc
arroz, ois o ncu organisno icn dcct.
Sc nao dciar dc lclcr cacIaa, nao icnIo
vcrgonIa. Qucira Dcus quc dcic.
* * *
Ouiulro.

Enos Srs.
Tcndo nos noiado quc ariigos dc ccrios dos nossos
auiorcs, quando aarcccn cn ullicacs difundidas,
sao lidos con inicrcssc c avidcz; c noiando ianlcn quc
nuiios cscriiorcs nao ossan fazc-los con
indccndcncia c ncccssaria auiononia iniclcciual, ara
nao fcrir inicrcsscs c suscciililidadcs das grandcs
cnrcsas dos nossos quoiidianos, rcvisias c nuguzncs;
rcsolvcnos cdiiar una cqucna rcvisia quinzcnal cn
quc coulcsscn ariigos dc scnclIanic naiurcza c ondc
ianlcn fosscn fciios, scn a dccndcncia dc cqucninos
inicrcsscs do noncnio, largos c francos concniarios aos
succssos da nossa aiividadc, cn iodos aquclcs
dcariancnios ondc os nossos colaloradorcs
cnicndcsscn luscar assunio.
Nao sc iraia dc una rcvisia dc dcsconosiura,
nao sc iraia ncla dc insuliar csia ou aqucla crsonagcn
cn cvidcncia. Nao rccisanos disio. O quc nos
dcscjanos c csclarcccr faios c oinics, sol a luz dc una
livrc criica, dc forna quc aquclcs lciiorcs, ouco
cnfronIados nos lasiidorcs dc ccrios asccios da nossa
vida c dclcs so icndo dianic dc si o faio lruio, ossan
nclIor julgar o dcscnrolar dos aconiccincnios oliicos,
liicrarios c ouiros, assin ianlcn as individualidadcs
cnvolvidas ncsscs aconiccincnios.
Un rograna dcsics c ncccssariancnic
assinioiico. Concanos nodcsiancnic c, con o icno,
a curva ira sc aroinando gradaiivancnic,
inscnsivclncnic, da assnioia, ara nunca aiingi-la. da
dcfiniao.
Con cssc csriio, rcsolvcnos r, na dircao
iniclcciual da ullicaao, o scnIor Lina Darrcio, noo
auior, cujos livros, or dcnais conIccidos, sao fiadorcs
da dirciriz quc clc inrinira a Mugnuu, dc acordo
con o quc dcscjanos.
Procurarcnos o nais lrcvc ossvcl organizar o
nosso quinzcnario, dc forna a iorna-lo o nais airacnic
ossvcl. Na ncdida do razoavcl, nao fugircnos aos
noldcs das ullicacs nais rocuradas. Scn fazc-la
scnclIanic aos cIanados scnanarios Iunorsiicos,
ncn ianouco aos nodclos das grandcs rcvisias
classicas o quc no nosso ncio c quasc inossvcl ,
csforar-nos-cnos or cdiiar a Mugnuu dc nodo quc,
ariiciando dc un c ouiro gcncro dc ullicidadc, cla
ossa saiisfazcr o gosio dc qualqucr csccic dc lciior,
scn dccndcr dc ncnIuna dclas.
nais una icniaiiva quc cnirc nos sc faz ncssc
gcncro dc inrcnsa dc crodo longo; c, scja qual for o
scu fuiuro, ficarcnos saiisfciios so cn icnia-la.
Escranos, ois, a loa voniadc dos scnIorcs ara
a ullicaao quc cnccianos agora c, dcsdc ja,
agradcccnos o acolIincnio quc dcrcn a Mugnuu.

Fio dc Janciro, 28 dc ouiulro dc 1917.
Os Ediiorcs.

P.S. Nao acciianos, or ora, assinaiuras."
* * *
Scn daia.

Oiaclio Sanaio dc Maccdo. Ensuo dc unu
Pscoogu Nuconu. Caiulo II. Ciia Pocuo.

191S

21 dc janciro.

Eu lcijci or una ou duas vczcs E., cunIada do
H.M. Isio foi Ia dias c cu csiava csqucniado. Sc aqucla
ocasiao fossc rocia, ialvcz consunasscnos o aio. Ela
c casada con un dcnnio dc un infcrior da MarinIa,
csiuido a roar na idioiicc. Tcn iodas as nanifcsiacs
da conrcssao niliiar, cn quc o uscran dcsdc a
ncninicc. Tcn dois filIos.
A E. nao c una lclcza, nas c faria dc carncs c icn
aquclc caiioso das caloclas, quando noas. Foi scnrc
cla qucn nc rovocou. Naquclc dia, cu fui adianic... O
C. a ronda ianlcn, nas cnso quc nao cIcgou iao
longc...
O quc cu qucria dizcr c quc, agora, quasc un ncs
assado, cu nao icnIo ncnIun inicrcssc cn coniinuar a
avcniura. Nao lIc icnIo anor, nao nc sinio airado or
cla, or isso nao cnconiro jusiificaiiva cn nin ncsno
ara arrasia-la, cono sc diz, a un nau asso. Havcnos
dc vcr...
(Morrcu no fin do ano c o C. ianlcn. Cric}.
* * *
AIun dc Pcno Gucdcs

IDA E VOLTA"

A Osorio Duquc Esirada

Quando cIorosa ariisic,
No dorso do nar lravio,
Solrc a iolda do navio
Vi-ic, dolcnic, a cisnar...

No ocaso o Sol sc cscondia,
Ccnia o nar nos alrolIos
CIorava a dor cn icus olIos
Tudo cIorava no lar...

Hojc quc volias conicnic,
Do icu sorriso inoccnic
Dc luz doura-sc o arrclol...
Onicn ariias cIorando,
Hojc sorrindo c caniando
Dcijan-ic as florcs c o Sol!

Por nais quc ic cscarafuncIcs
Por nais quc rinas arranjcs
Scras scnrc un olrc DunsIcc
Un olrc DunsIcc dc AlrancIcs."

Ariur Azcvcdo, vidc A Luntcnu, dc 30-10-17.
* * *
Aucun agc n'a lc droii d'inoscr sa lcauic au
agcs qui rcccdcni; aucun agc n'a lc dcvoir d'cnrunicr
sa lcauic au agcs qui rcccdcni. II nc faui ni dcnigrcr
ni iniicr, nais invcnicr ci conrcndrc." Tainc, Essus,
agina 255.
* * *
HclnIoliz, ciiado or McicIinloff. La Naiurc. a
connc crcs accunulc lcs coniradiciions dans
l'inicniion dc rccicr ious lcs fondcncnis d'unc iIcoric
d'Iarnonic rccisicnic cnirc lc nondc cicricur ci lc
nondc inicricur" agina 100.
* * *
O conio ncu Sua Ecclcncia" foi iranscriio na
Putcu, dc Sao Paulo, cn 24-1-18.
* * *
O douior Lus Filciro do Valc, na sua icsc dc
douiorancnio cn 1918 (ano lciivo dc 1917}, rcfcrc-sc ao
ncu livro Pocuo uucsnu. O iiulo c Pscoogu
MIdu nu OIu dc MucIudo dc Asss.
* * *
Lcninc, Troisli, Koloniai. (nulIcr?}.
* * *
Paginas 146, 147, So Muunu Acooudo,
Luciano Cordciro, solrc adornos agaos nos convcnios
dc Concciao dc Dcja c no dc Odivclas.
* * *
Mariana Alcoforado
nasccu 22-4-1640
norrcu 28-7-1723
83 anos
Convcnio Concciao (da Nossa ScnIora da
Concciao} dc Dcja (Alcnicjo}.
* * *
Daqui a oucos dias vai fazcr un ano quc ioda
nc cnircguci scn cscruulos". Caria II.
Fcccava nuiias vczcs quc a afciao quc arccia
icr or nin udcssc dc algun nodo rcjudica-lo (a
CIanilly}". Caria V.
En nada nais fao consisiir a ninIa Ionra c a
ninIa rcligiao do quc cn anar-ic crdidancnic ioda a
vida ja quc conccci a anar-ic". Caria IV.
Tanlcn (Dcus?}, scarando-nos, arccc-nc quc
nos fcz iodo o nal quc odcranos rcccar dclc. Nao
conscguira scarar os nossos coracs. o anor quc odc
nais do quc clc uniu-os ara ioda a vida". Caria 1.
O quc nc fazcn or aliviar-nc, acirra a ninIa
dor, c nos rorios rcncdios acIo razao ariicular ara
nc afligir." Caria II.
Fizcras a sanguc frio o roosiio dcsic inccndio
cn quc nc alrasasic ioda." Caria III.
* * *
Ha dcz anos cu nao conrccndcria csias carias
(1918}.
* * *
Trisic dc nin! quc sinio vivancnic a inosiura
dcsia idcia (nunca ic-lo visio}, conIco, nal a crino,
quc csiino lcn nais scr dcsvcniurada, anando-ic, do
quc nao ic Iavcr visio janais." Caria III.
* * *
Hclosa diz coisa scnclIanic.
* * *
Mas agradco-ic, do fundo do coraao, as
noriificacs quc nc causas, c alorrco a iranquilidadc
cn quc vivia anics dc conIcccr-ic." Caria III.
Vi quc (o scnIor} cra ncnos caro do quc a ninIa
aiao c iivc nagoas dcsconforncs cn conlaic-la,
dcois ainda quc os naus roccdincnios do scnIor o
iornaran ara nin odioso." Caria V.
Dcsconfio nuiio dos scniincnios violcnios ara
quc nc avcniurc a cssc." Caria V.
Parccc-nc coniudo quc sc os Ioncns udcsscn
icr nao na razao quando cscolIcn os scus anorcs, nais
sc inclinarian a clas (rcligiosas} do quc a ouiras
nulIcrcs. Caria V (1}.
* * *
Scn rival, CIanilly. Eu sou scu rival.
* * *
O indcfcrincnio do ncu rcqucrincnio dc nonicio
cn 1916.
* * *
Nao colra nada clas ninIas rccciias, ois so
rcscrcvc rcncdios ara os anigos.
Scria nuiio nclIor quc o fizcssc ara os scus
ininigos.
* * *
O filIo do Lcao Vcloso acciiou a Lcgiao dc Honra.
Vidc Coco du MunIu, dc 5.5.1918.
O Julio Novais agrcdiu o lvaro dc Olivcira, cn 8-
5-96, cn frcnic igrcja dc Sao Francisco, or causa dc
rcrovacs.
* * *
Fin do govcrno.

Ocuar-sc das sulsiancias
Forncccr a alundancia
Cuidar da scgurana
Favorcccr a igualdadc.

DcniIan Filon Ltcutuu ngcsu.
* * *
Un ciiafio dc un narinIciro grcgo quc
naufragou.
O nariino quc aqui jaz diz-ic. Vclcja! O golc dc
vcnio quc nos fcz naufragar aqui, fazia vogar ao largo
ioda una floiilIa dc larcos fclizcs c conicnics".
* * *
A rorrogaao do coniraio da Sao Paulo Failway foi
no govcrno do Prudcnic. O Adolfo Cordo foi o
inicrncdiario.
* * *
Frasc dc Nilsa Facciro (caso da casa do Faria
rcialIos cn noias ooriunas}, iraiando do filIo quc icn
no vcnirc. Sin, c dclc; c so a clc (o ananic} c quc cu
ano".
* * *
DolcIcvisno.
* * *
Condc dc Dclfori, Viscondc dc Curuari norou
na Fua Fornosa, crio do vclIo Aninio Lourcno, nun
solradao junio ao Colcgio dc Sania Candida.
* * *
Scn daia.

O ariigo do Anaral icn o ncsno lano quc o do
Migucl Mclo; o do Aninio Torrcs o ncsno quc o daquclc
uliino; o do filIo dc Lcao Vcloso o ncsno quc o do
Torrcs.
Parccc quc o lano foi diiado clo cIcfc dc olcia,
dcvcndo iocar nos scguinics onios.
a} acoinar dc csirangciros os anarquisias, c
cloradorcs dos ocrarios lrasilciros;
l} dclocIar os scus roosiios c invcniar ncsno
alguns lcn rcugnanics c infancs;
c} caliar a doura c o airioiisno do ocrario
lrasilciro;
d} julgar quc clcs icn razao nas suas
rcivindicacs; quc a dinaniic nao dcvc scr cnrcgada,
cic.; quc dcvcn cscrar, ois a canara vai voiar o codigo
do iralalIo, cic., cic.
Scria nclIor nandar o Cclso Vicira rcdigir una
circular, cn acl da cIcfaiura dc olcia, c, ncdianic
agancnio razoavcl, ullica-la cn iodos os jornais.
Vivcr s claras.
* * *
Hclio Lolo, sua dcfcsa, cn A Notc, dc 1-12-18.
* * *
Quando cu asso, noiic, clo Flancngo, quc as
gcnics clcganics, con as suas Iorrvcis casas, fizcran
lanal, lcnlro-nc do Hclcsonio, dc Lcandro c dc Hcro,
quc dcvc csiar la, cn Icara. Infclizncnic, cu nao sci
nadar.
* * *
A Guzctu, dc 1 c 2-12-18, dcnuncia una violcncia
do dclcgado da 17a sol o rcicio dc anarquisno.
* * *
Joao Francisco conrou un aiio c una gaiia,
ara airair os ardais.
* * *
27 dc dczcnlro

Hojc, aqui, no Hosiial Ccniral do Ecrciio,
csiando na varanda, das scis ara as scic, cu vi un
gruo dc irnas airavcssar o jardin, cn dcnanda a una
ouira cnfcrnaria. Una dclas, ao isar nas icrras,
rcccnicncnic irazidas ara un caniciro, assou
lcvaniando os cs, cono sc csiivcssc a airavcssar un
icrrcno cncIarcado, c lcvaniou a laia con os adcnancs
lcn fcnininos, con anlas as naos. Tarda nuiio a
norrcr na nulIcr a coqucttcc. A ncnina lurgucsa,
nais ou ncnos rica, surgiu dclaio da irna.
* * *
Joao Francisco FilIo coniinua a cIanar os ardais
c a ouvi-los caniar ocras, valsas, cic.
* * *
No rciraio dc Joscfina, quc ilusira as ninIas
ncnorias dc Darras, conradas cn scgunda nao, Iavia
a scguinic noia, da nao naiuralncnic do rinciro
ossuidor.
Vcja o rciraio na olra dc J. Turquan, ag. 1."
* * *
Escrcvcr alguna coisa solrc o Joao Francisco c os
ardais. Foi ncu conanIciro no Hosiial Ccniral do
Ecrciio.
Joao Francisco, alfcrcs rcfornado, iio utc da
Escola Miliiar, as suas nanias naicnaiicas, a sua
icrninologia, ncgalnano cic.
Enconirci no Hosiial Ccniral do Ecrciio.
Escrcvia carias a iodos os rcis c oicniados,
aconsclIando isio ou aquilo.
TinIa un iraiado dc nccanica, cic. Caso
aiologico das nanias dos niliiarcs sados da Escola
Miliiar Ia irinia anos.
* * *
CIagas locnio.
Nczunano osiiivisia.
Nconuccno caricaio.
* * *
Scn daia.

Fui aoscniado or dccrcio dc 26-12-1918.
Prcsidcnic da Fcullica, vicc cn ccrccio, Dclfin
Morcira c ninisiro da Cucrra, Allcrio Cardoso dc
Aguiar.
* * *
Scn daia.

No Pcuu dc CIugn, dc Dalzac, Ia o scguinic
cnsancnio nuiio scnclIanic a un dc NicizcIc.
L'Ionnc csi un louffon qui dansc sur dcs rcciiccs.

1919

Janciro

Esiivc no Hosiial Ccniral do Ecrciio, dc 4 dc
novcnlro dc 1918 a 5 dc janciro dc 1919.
* * *
25 dc fcvcrciro

O ncu Gonzugu dc Su, cdiiado cn Sao Paulo,
aarcccu no Fio dc Janciro cn 25 dc fcvcrciro dc 1919.
* * *
Mais quc diallc allaii-il fairc dans cciic galcrc?"
Molicrc, F. dc Scun.
* * *
Maro

O ncgocio do Aninio Claro, dircior da falrica dc
iccidos, csia no ariigo dc Fanos da Paz, Jonu do
Concco, dc 10 ou 11 dc naro dc 1919.
* * *
Lc Laiin, qui dans lcs nois lravc 1'Ionncicic"...
* * *
A nulIcr do H., con qucn csiivc cn avanadas
iniinidadcs, narrou-nc Ia icnos quc o ai gasiava
razoavcis dinIciros ara lcvar ioda a fanlia a Pciroolis.
Falando-nc cn asscar con cla, lcnlrci-lIc a Tijuca, o
Jardin, o Pao dc Aucar, as Painciras, o Corcovado. O
ai c ficl da Arnada c sc icn cn grandc conia. Elcs c cla
saran iodos assin.
* * *
Eu vcria a Viioria dc Sanoiracia con o ncsno
olIar c a ncsna cnoao con quc vcjo un nanianso
africano. Sao docuncnios sociais anlos.
* * *
13 dc naro

A Liga conira o ootIu."
Lina Darrcio, cnircvisiado clo Ho-Jonu cc os
inconvcnicnics do ootIu.
Un jogo dc cs quc concorrc ara a aninosidadc c
a nalqucrcna cnirc os filIos dc una ncsna naao.
A noicia dc quc Lina Darrcio c alguns
conanIciros iraiavan dc fundar una 'Liga conira o
FootIu', lcvou-nos csia nanIa sua casa, ara olicr
nais csclarccincnios solrc os dcsiinos c fins da liga.
Lina Darrcio rcsidc, Ia dczcsscis anos, na acaia
csiaao sulurlana dc Todos os Sanios. A sua casa c
nodcsia, orcn clara c anla, ccrcada dc fruiciras c
rcsirando sosscgo. A sua sala dc iralalIo, ao ncsno
icno dorniiorio, c ianlcn clara c anla, icndo livros,
novcis, quadros iudo cn ordcn. A dcsorganizaao dc
Lina c ara uso cicrno. Esiava lcndo os jornais
naiuiinos, quando cIcganos.
Vocc or aqui! cclanou clc logo ao vcr-nos.
vcrdadc. Qucro salcr lcn cssc ncgocio da
'liga' quc vocc fundou.
Nos ja nos Iavanos scniado c o Lina, na cadcira
dc lalano, dciou os jornais c rcsondcu.
O ncgocio c sinlcs. Ha ccrca dc un ano cu c o
Valvcrdc... Vocc nao conIccc o Valvcrdc?
ConIco.
Dcn. Eu c clc, convcrsando solrc os sots, cn
una confciiaria do Mcicr, Valvcrdc nc cs, con a sua
concicncia csccial dc ncdico quc conIccc o scu
ofcio, os rcjuzos dc ioda a ordcn quc o aluso
inodcrado dos sots, solrciudo o ootIu, irazia
nossa ccononia viial. Elc nos clicou singclancnic,
scn cdaniisno, ncn suficicncia douioral.
Inrcssionci-nc. Dias dcois, clc nc lcnlrou a
fundaao da liga. Passaran-sc dias c ncscs c nao nais
falanos nisio; uliinancnic, orcn...
Con a dccisao da congrcgaao do Pcdro II,
roilindo o ootIu?
Nao; anics. Eu clico a vocc. Nos uliinos
ncscs do ano assado, csiivc no Hosiial Ccniral do
Ecrciio, iraiando-nc. La, scn icr quc fazcr, ncn
disiracs, cu, or dcsfasiio, lia iodas as sccs dos
jornais, inclusivc as csoriivas quc sao as unicas
cnfaiuadas c cnfaiicas. Vcrifiquci quc Iavia una
irriiaao inconvcnicnic cnirc os ucs.
Vocc ja salc a iccnica do ootIu?
Isso c iccnica? Playcr csia ali no Valdcz.
Vanos adianic.
...cnirc os ucs, anadorcs, iorccdorcs, cnfin
cnirc o ullico do lola-c dc la c o daqui. Vocc salc
disso?
Sci.
Saindo do Iosiial, iivc noicias nais
conlcias. Enirc a gcnic do ootIu dc la c a daqui Ia
una rivalidadc fcroz quc sc nanifcsia cn cIufas, vaias,
aclidos dcrincnics, aic cn rolos. A cssc rcsciio
cscrcvi dois ou ircs ariigos...
Ondc?
No A.H.C. ... Mas, a coisa nao scria iao
inorianic, sc ncsics uliinos dias, rcalizando-sc no
Fccifc, un nutcI cnirc un cuI dc la c un daqui, nao sc
rcciissc as cIufas, as vaias c os rolos.
Concluiu vocc, da...
Conclu quc, longc dc ial jogo coniriluir ara o
congraancnio, ara una nais foric cocsao noral cnirc
as diviscs oliicas da Uniao, scarava-as.
Nao scra cagcrado, Darrcio?
Julgo quc nao. Enirc Sao Paulo c Fio foi assin;
cnirc Fio c Fccifc ianlcn; c o logico c rovar quc as
coisas sc rcciirao cnirc Fio c Dclcn, cnirc Fio c Porio
Alcgrc, cic. cic.
un arguncnio.
E nao c so csic. Os grandcs oclulcs daqui,
aquclcs quc icn ara ccrinoniais o caucasico CoclIo
Ncio, sao oriadorcs dc una rcicnsao alsurda, dc
classc, dc raa cic., vocc nao odc ncgar isio!
Nao ncgo; c vcrdadc.
Esia a, una grandc dcsvaniagcn social do
nosso ootIu. Nos nossos dias cn quc, ara naior
fclicidadc dos Ioncns, iodos os cnsadorcs rocuran
aagar cssas difcrcnas acidcniais cnirc clcs, no iniuiio
dc olicr un nuiuo c rofundo cnicndincnio cnirc as
varias arics da Iunanidadc, o jogo do oniac roaga
a sua scaraao c o govcrno o sulvcnciona.
Sulvcnciona?
Sin. Parccc quc a Liga c a ial Confcdcraao
csiao inscriias no orancnio da dcscsa da Fcullica.
Nao csiou ccrio, vou vcrificar; nas, favorcs c
favorczinIos, clas icn rccclido do govcrno ara lanar
cizanias cnirc Esiados da Uniao c criar disiincs idioias
c anii-sociais cnirc os lrasilciros.
Quc favorcs sao csscs?
Os odcrcs govcrnancniais rcconIcccran dc
uiilidadc ullica a ial Confcdcraao, o quc naiuralncnic
rcdunda cn alguna vaniagcn dc ordcn adninisiraiiva;
c aqucla casa dc csanios, quc c o Iianaraii, quando Ia
os iais nutcIcs inicrnacionais, sulvcnciona
clandcsiinancnic as cqucs quc vao ara as rcullicas
vizinIas 'dcfcndcr as nossas corcs', cono dizcn clcs
infaniilncnic. Dc nodo...
Vocc c caaz dc rovar quc rccclcran cssas
sulvcncs?
Ncn cu ncn ningucn. O Iianaraii, dcois dc
Fio Dranco, fcz-sc a caia dos scgrcdos c das
nisiificacs da nossa adninisiraao. Nao Ia qucn
arranquc dc la a nais sinlcs ccriidao...
Eniao, cono vocc?
Cono? Digo, sol a rcsonsalilidadc dc ncu
nonc, dcnuncio, c cIancn-nc a juzo. Escro.
Coniudo...
Mas, Darrcio, cnso cn quc voccs nao ficarao
ncssc asccio oliico-social-adninisiraiivo do ootIu
nao c?
Nao ficarcnos a. Esia c a ninIa aric, nas a
quc sc rcfcrc Iigicnc cssoal, ao funcionancnio da loa
saudc, s rcacs dc ordcn sicologica, s criurlacs
ao dcscnvolvincnio ncnial quc clc ossa irazcr, csia
aric difcil, ardua c iccnica c con o Valvcrdc. Eu
iraiarci da ninIa, no quc icnIo o aoio dc iodos, ois
ncnIun dc nos csia disosio a adniiir quc o Drasil
aguc inosios, ara o govcrno olicr dinIciro c clc
vcnIa a dar un ouco dcssc dinIciro socicdadc dos
quc cavan a scaraao, nao so das diviscs oliicas da
naao, nas cnirc os rorios indivduos dcsia naao.
Vocc odc dizcr quc nos nao csianos disosios a
conscniir quc sc fornc, cusia dos coniriluinics, una
arisiocracia quc sc lascia nas Ialilidadcs dos cs...
Fcrcscniarcnos ao Congrcsso...
A convcrsa ancaava cicrnizar-sc, dcscdino-nos,
ois; o scrvio do jornal nos cscrava.

1920

Scn daia.

A scgunda vcz quc csiivc no Ioscio dc 25 dc
dczcnlro dc 1919 aic 2 dc fcvcrciro dc 1920.
Traiaran-nc lcn, nas os nalucos, ncus
conanIciros, cran crigosos. Dcnais, cu nc iniscua
nuiio con clcs, o quc nao aconicccu daqucla vcz quc
fiquci dc aric.
* * *
TcnIo un conio no MuIo, scgundo scncsirc dc
1919, quc nao guardci. Nao sci o nuncro.
* * *
Scn daia.

O calculo do valor das icrras dc Sao Paulo,
scgundo o Cincinaio Draga. Fazcr una cIugc a rcsciio.
* * *
Hcustu du Scnunu, dc 7-8-20. Logo no rinciro
ariigo aconsclIa rcfornas suniuarias na cidadc. En
scguida sol o iiulo Un rado dc corridas no Lcllon"
cdc quc a Prcfciiura c o Minisicrio da Agriculiura o
consiruan, visio gasiar-sc nuiio dinIciro cn coisas
inuicis" (iciual}.
Por a vai nas suas clcgancias.
* * *
A ordcnaao do Fcino (nanuclina} quc cquiara as
lcsias aos cscravos c cnconirada no livro IV, iiulo vi.
* * *
A saudadc cscrcvc cniranIado." Cancs, Ecgu.

1921

Scn daia.

Nun doningo dc fcvcrciro dc 1921, Iouvc un
grandc rolo, quando, na Praia dc Doiafogo, jogavan una
ariida dc uutc oo os clulcs Naiaao c Sao Crisiovao.
Foi ircncndo c dcniro d'agua.
* * *
Scicnlro.

Joao Hcnriqucs dc Lina Darrcio. Nasccu cn 19 dc
scicnlro dc 1853. Foi cIcfc dc iurna das oficinas dc
conosiao da Inrcnsa Nacional, dcois dc iralalIar
cono iiografo cn varias oficinas ariicularcs c dc
jornais do icno; nais iardc, cIcgou a ncsirc da
rcfcrida oficina da ncsna Inrcnsa, dondc foi dcniiido
con o csialclccincnio da Fcullica, cn 1889.
Pouco dcois, foi noncado ara as Colnias dc
Alicnados quc o Covcrno Provisorio acalava dc fundar,
na ilIa do Covcrnador, cono cscriiurario; anos aos, foi
alnoarifc, adninisirador, aoscniando-sc, cn 1902,
dcvido a criinazcs sofrincnios quc o inossililiiaran
dc ioda c qualqucr aiividadc aic daia do scu
falccincnio.
Era viuvo c dcia ircs filIos c una filIa, soliciros,
iodos os quairo, c o nais vclIo c o cscriior Lina Darrcio.
Traduziu c ullicou un volunc, o Munuc dc
`ucnt conostcu, do cclclrc inrcssor franccs
Julcs Clayc.
* * *
21 dc scicnlro.

(Coia}.
JoIn C. Dranncr Sianford Univcrsiiy
Prcsidcni Encriius
July 27, 1921. California

Ilno. Sr. Caisirano dc Alrcu. c/o F. Driguici &
Cia. Fua Nova do Ouvidor.
Fio dc Janciro, Drazil.

My dcar Caisirano. I rcccivcd your lciicr of Aril
26, and iIc lool and acrs you lindly scni, lui I Iavc
lccn in oor IcaliI for norc iIan si noniIs on
accouni of ny Icari, and ny corrcsondancc Ias
ncccssarily lccn vcry nucI ncglccicd.
Only a fcw days ago was I allc io rcad Lina
Darrcio's Vdu c Motc dc M. J. Gonzugu dc Su. I an
dcligIicd wiiI ii. I iIanl you vcry nucI for scnding ii.
I don'i rcncnlcr wIciIcr I cvcr iIanlcd you for
calling ny aiicniion io sonc of iIc wriiings of Moniciro
Lolaio. Sonc of iIcn sccn io nc rcnarlally wcll donc.
TIougI I an siill sIui u indoors ly iIc
Iysicians, sucI sircngiI as I Iavc is scni in iIc
rcaraiion of an auioliograIy. Naiurally iIcrc is a
good dcal aloui Drazil in ii.
Fcncnlcr nc lindly io ny fricnds.
FaiiIfully yours,
(a} Dranncr."

Olscrvaao.
O original o Caisirano dciou ara quc cu o vissc
na livraria ScIciiino, SacIci, 18, con o Francisco
ScIciiino, cn concos dc scicnlro dc 1921. Mandci-o
iraduzir oficialncnic clo Cuarana.
* * *
13 dc dczcnlro

Hojc, 13 dc dczcnlro dc 1921, rcccli dc dona
Fafaclina dc Darros, quc vivcu con Enlio dc Mcncscs,
un icrno dc fraquc, un dc casaca, quairo canisas,
gravaias, cic., cic., quc foran dclc. Olrigado dona
Fafaclina c quc Dcus falc n'alna do Enlio. Ancn.
* * *
Scn daia

As alfaccs dc Dcoclcciano Dioclcciano.
* * *
Quando a naiurcza nos dcu lagrinas, foi ara
nosirar quc nos criou ara a icdadc. Juvcnal, Duogo
dos Oudocs.
* * *
Criionncsia confliio do inconscicnic con o
sulconscicnic. Vidc Dclrio cn Ccral, Franco da FocIa,
cadcrno VIII.
CI. Laliiic Dunc Concdc uuunt Duntc. Arou.
Danic Icrciiquc, rcvoluiionnairc ci socialisic."
* * *
Maus quarios dc Iora dc un laniador dc
nangas, o laniador dc nangas.
Jurujula + cscoo louro, anarclo. Paagaio
louro. Tanoios assin cIanavan os franccscs. Vi no
Dcncio.

CLARA DOS ANJOS

Princira vcrsao inconlcia
1904
L'ocuvrc d'ari a our lui dc nanifcsicr quclquc
caracicrc csscniicl ou saillani, lus conlcicncni quc
nc lc foni lcs oljcis rccls (Tainc}

I

A cidadc do Fio dc Janciro c rcgularncnic
cdificada.
Nao sc infira da quc cla o scja confornc o
csialclccido na icoria das crcndicularcs c ollquas;
anics sc conclua quc a cidadc sc icn crguido, acordc
con a ioografia do local ondc sc asscniou c con as
vicissiiudcs Iisioricas quc sofrcu.
Sc nao c rcgular con a csirciia gconciria dc un
agrincnsor, c, cnircianio, con as colinas c cncosias,
quc a disiingucn c fazcn-na fornosa. Enquadra-sc
garridancnic nclas, clicando-as c coniinuando-as.
Ao nasccr, no ioo do Casiclo, nao foi nais quc
un cscolIo lranco, surgindo no rcvolio nar dc florcsias
c lrcjos. Auncniando, dcsccu cla vcncravcl colina
alaio, colcou-sc, clas varzcas, cn ruas csirciias. A
ncccssidadc dc dcfcsa cicrna olrigou-as a scr assin, c
a olcia rccroca dos Ialiianics conira nalfciiorcs
rovavcis fcz con quc clas coniinuasscn do ncsno
nodo, quando dc iraias ouco iinIan a icncr.
O quilonlola c o corsario rojciaran a cidadc.
Surrccndida cla fcrcza das lavras dc Minas, quc
fizcran dcla scu cnircosio dc coriaao, a vclIa Sao
Sclasiiao aicrrou arcssada alguns lrcjos; c iodo c
qualqucr naicrial foi-lIc uiil ara ial fin. A oulaao,
rcguiosa dc sulir dc novo norros, consiruiu solrc un
solo dc cisco, c o rci don Joao vcio dcscolrir raias c
arrcdorcs cIcios dc cncanios, cuja cisicncia cla
ingcnuancnic ignorava. Una coisa concnsou a ouira;
c logo quc a Coric quis sc firnar c ionar adcnancs
solcncs...
Qucn olscrva una caria do Fio c icn dc sua
aniiga ioografia nodcsias noicias, dcfinc lcnancnic
as rcguiosas sinuosidadcs das suas ruas c as
inrcvisias dilaiacs quc clas ofcrcccn. Ali, una onia
dc nonianIa cnurrou-as; aqui, un alagadio dividiu-
as cn duas azinIagas sinciricas, dciando-o iniacio,
cscra dc un lcnio aicrro.
Na fisiononia das casas csicrcoiian-sc as coisas
da nossa Iisioria. Un olscrvador anoroso c crsicaz
nao rccisa lcr, ao alio, a daia, cnirc os ornaios dc
csiuquc, ara salcr quando una dclas foi cdificada.
Essc casarao dc dois andarcs quc vcnos na Fua do
Salao ou da Alfandcga, c dos rinciros quinzc anos da
Indccndcncia. Vcdc-lIc a scgurana afciada; a fora
dcnasiada das arcdcs; a valcniia dos aliccrccs quc sc
adivinIa... Qucn a fcz, salia das luias do Princiro
Fcinado, vinIa scguro dc ossuir una icrra sua ara
vivcr a vida cicrna da dcsccndcncia. O irafico dc
cscravos inriniu ao Valongo c aos norros da Saudc
alguna coisa dc culaia africana, c a irisicza do cais dos
Minciros c saudadc das ricas faluas quc nao cIcgan
nais dc InIonirin c da Esircla, cjadas dc ncrcadorias.
O londc, orcn, criurlou cssa nciodica
sucrosiao dc canadas. Hojc, o gcologo dc cidadcs
aiorncnia-sc con o asccio iransiornado dos lairros.
Nao Ia nais icrrcnos aralclos; as csiraiificacs
inclinan-sc; os dcosiios laralIan-sc; c a divisao da
riqucza c novas insiiiuics sociais ajudan o londc
ncssc iralalIo luinico.
No cnianio, csic vcculo alasira a cidadc; cria nas
onias dc scus irilIos nuclcos dc condcnsaao urlana.
Ondc clc cIcga, dcscnIa-sc una vcnda, surgc un
loicquin, un quiosquc; cn iorno, cdifican-sc casclrcs.
Ondulacs conccniricas a cssc nuclco cnconiran as dc
ouiro roino, dando nascincnio a una iravcssa nal
ovoada, irisionIa, csquccida das auioridadcs
nuniciais, c quc vivc anarquizadancnic, fora dc ioda a
csccic dc lcgislaao, a oucas ccnicnas dc nciros dc
ouiras, acriadas nun cinio dc osiuras.
Por clas, o cain ncdra viril c orgulIoso; os
calriios dcscnlaraadancnic asian; as lavadciras
scn ccrinonia coran as rouas; c as oucas casas quc
Ia, Icsiian cnirc casa c casclrc c dao-sc ao luo dc icr
jardin na frcnic. As casas sao cn gcral isoladas,
scaradas, unas das ouiras, or ccrcas dc csinIciros
ou lanlus; nas, s vczcs, junian-sc cn gruo,
cavalgan-sc unas s ouiras, dc jciio quc, qucn as vc,
considcra a cicnsao da icrra c a nuiia quc or aquclcs
lugarcs solra.
A oulaao quc as ovoa c Icicrocliia. Na
gcncralidadc, ocrarios c cqucnos cnrcgados; nas, sc
algun dcscuidado sc avcniura or una dcssas iravcssas
adcniro, surrccndcr-sc-a scn razao ao cruzar con
algun clcganic da Fua do Ouvidor.
CavalIciros dc ciraordinaria culcrancia
anorosa, c dc aoucados rcndincnios, rcsolvcn o
rollcna dc sua naiurcza, gasiando con a fanlia o
nnino, nun dcsscs corrcdorcs, c o naino, nos
alfaiaics c acriiivos lainicos con as cocottcs nas
confciiarias.
Enirc Fio Conrido c Caiunli, nuna iravcssa
dcssa csccic, rcsidia, cn 1886, con sua fanlia,
Manucl Aninio dos Anjos, coninuo da Sccrciaria da
Agriculiura. Era cqucna a fanlia. ao coninuo c
nulIcr sc juniavan unicancnic una filIa, a orar, or
cssc icno, clos dczcsscis anos, c una vclIa rcia, a
lala, quc, ja cscrava ja livrc, rolara aic aos cinqucnia c
ianios anos, quando vicra arar s naos dclcs.
Dcsdc 1882 quc sc csialclcccran ali c, cono
gosiasscn do lugar c a casa fossc cn conia, ficaran.
Vivian lcn. Os Ialiios rcgularcs do narido c a sagaz
ccononia da nulIcr ciraan do ncsquinIo ordcnado
do coninuo o lasianic ara un assadio ncdocrc c
igual, quc saiisfazia a iodos. Scnrc quc iinIan ocasiao
dc sc rcfcrir ao scu fcijao quoiidiano, dona Florcncia ou
scu narido rcciian.
Dcus nos dc scnrc isso! E qucn dcra,
acrcsccniavan, quc iodos o iivcsscn!
Dc nanIa, s oiio c un quario, o Manucl Aninio
dcscia ara a cidadc cn londc ccrio; nuna-sc, na curva
da Fua do Condc, dc un jornal, lia-o aicnio aic Fua da
Consiiiuiao, ondc, ao acalar a lciiura, dolrava-o
cuidadosancnic, a fin dc quc sua filIa udcssc lcr o
folIciin. Findo o ccdicnic, volicava clas ruas
ccnirais da cidadc; dava dois dcdos dc alcsira aqui, ali;
c, clas quairo Ioras, sulia a janiar c a dcscansar cn
fanlia. Era assin a sua vida. Dos irczcnios c scsscnia c
cinco dias do ano, ccciuando os dc gala c os dc
dcscanso, quc ficava cn casa, ncnIun ncrccia do
ausicro coninuo a Ionra da ncnor discrcancia
naquclc rograna. Sua nulIcr, ianlcn, ouco saa; cn
un ou ouiro doningo, ccccionalncnic, assisiia
nissa cn Sani'Ana c dos fcsicjos fugia con rcsignaao
saiisfciia. Nao cra dc fcsias, dizia, c o quc dc
divcriincnio ainda lIc udcssc calcr, cla, dc lon grado,
lcgava Clara, quc, con cfciio, nao so rccclia cssc
lcgado, cono ianlcn conccnirava iodas as forics
cncrgias dc scu ai. Duranic a sua scgunda infancia, clc
dc nodo dccisivo sc csforara or lIc ninisirar una
nclIor cducaao. Para isso, aduziu, ao iralalIo
Ialiiual, ouiros ciraordinarios, quc lIc dcran con quc
cusicar a csiadia da filIa no Eicrnaio dc Nossa
ScnIora do Anaro, no Esiacio dc Sa. Ha uns icnos
airas, cono sc scniissc faiigado con aqucla dula
laluia, rciirara-a do colcgio, cnlora, ara conlciar o
csiudo dc oriugucs faliassc, a Clara, a siniac, c do
iano iroucssc alguns rolcgncnos, suficicnics ara
fazc-la iocar as valsas cn voga o quc cla dcsandou a
fazcr sofrcgancnic, furiosancnic. FccIado cssc
arcnicsc da cducaao da filIa, o vivcr dc Manucl dos
Anjos voliou a scr aquclc cquililrado dc aniigancnic.
Para Clara, orcn, a vida nao cra iao nonoiona c
cncarrilIada, cono ara scus ais. Havia scnrc una
divcrsao, un dcsvio. or novcnlro c agosio, c algunas
vczcs cn ouiros ncscs, ia s fcsias cn casa do
adrinIo, ondc as suas Ialilidadcs dc ianisia cran
galadas c rcqucridas. Consiiiuan csscs fcsicjos a sua
foric rcocuaao. En scicnlro, cIcgava-sc ao ai c
dizia.
Paai, rcciso dc loiinas ara ir ao anivcrsario
do ncu adrinIo, cn novcnlro.
En alril cra cosiunc cla rcconcndar.
OlIc, aai, cn agosio c anivcrsario dc casancnio
dc ncu adrinIo, c ainda nao icnIo un vcsiido ara ir.
Afagando a facc do vclIo nulaio, a filIa lIc cdia
cloqucnicncnic o quc as alavras so dciavan crcclcr.
Scu adrinIo cra o scnIor Carlos Alvcs da Silva,
rinciro oficial da Sccrciaria do Incrio, a qucn o
Manucl dos Anjos, quando voliou do Paraguai, cn 1869,
conIcccra ainda ananucnsc. Pariindo ara o Fio da
Praia, logo cn conco da conanIa, o coninuo a fizcra
aic ocuaao dc Assunao, ondc dcu laia dc un
laialIao dc voluniarios. Dc volia Coric, oliivcra con
alguns cncnIos c aquclc scu iiulo dc voluniario un
lugar dc coninuo inicrino da Sccrciaria do Incrio c
ouco dcois cfciivo na da Agriculiura.
Duranic a inicrinidadc, o aniigo voluniario iravou
conIccincnio con o Alvcs da Silva, ainda ncssc icno
un raazola franzino, iagarcla, dc qualqucr nodo ocia,
alolicionisia, c quc vicra icr lurocracia con un curso
gorado dc Dirciio c o cso da nanuicnao da nac, ois
quc scu ai, najor do Ecrciio, norrcra cn Lonas
Valcniinas, lcgando-lIcs una vclIa cscrava, una
casinIa cn Sao Crisiovao c o cguo ncio soldo.
A cniranIada sinaiia do coninuo clo Alvcs da
Silva nao nasccra, orcn, do iraio diario da rcariiao,
quc cra scvcro c nao crniiia dcnasias. Essa afciao
nasccra-lIc foric cn una iardc, quc ficou cclclrc na sua
vida.
Havia ouco quc o Drasil dcfiniiivancnic donara o
Paraguai. con cssa viioria o as iinIa ionado
conscicncia dc si ncsno cra cono un inido quc,
sucrada gravc dificuldadc dc sua vida, acrcdiia na sua
cncrgia, no scu valor c, quia, na cfciividadc dc sua
cisicncia. Un ial scniincnio quc naqucla coca sc
aodcrara foricncnic da naao, iraduzia-sc nun
closivo dcscjo dc rogrcsso, dc cngrandccincnio.
qucla cIuva dc lorrasca, quc foi a gucrra, clo Drasil
rclcniaran iunuliuariancnic novos c vigorosos lroios.
Conjuniancnic, vicran agiiar-sc as grandcs qucsics dc
ovoancnio, dc insiruao c viaao.
Mas o quc vcio a consiiiuir, dcois dcla, a
vcrdadcira qucsiao aliianic dc noric a sul do Incrio
foi a quc sc cIanou a do clcncnio scrvil. A gucrra,
ondo cn acriado coniaio scnIorcs c rcccnics
cscravos, fazcndo-os sofrcr os ncsnos crigos c as
ncsnas agruras, aroinou-os, dando nascincnio a
una nuiua sinaiia cnirc clcs c a una nclIor
conrccnsao das suas ncccssidadcs. Con o lcno
succsso das arnas incriais, csalIaran-sc or iodos
os rccanios do as gcnic ionada dc gcncrosos
scniincnios clos cscravos, c cssa foi a scncnicira
dondc lroiou nais iardc a arvorc da aloliao.
Enircianio, a ocsia nacional, quc nais ou ncnos ja
colalorara cn algunas das nossas iransfornacs
oliicas, nuiio anics, ja concava a rcarar os ariigos
dc fundo dc alguns anos dcois. As cscolas dc Dirciio
cran o scu ccniro dc irradiaao c o Carlos Alvcs da
Silva, cIcgado do Fccifc, vinIa inrcgnado dcla, c
ncsno ara o scu gasio cssoal irazia alguns iroos
cscolIidos c cinco ou scis arguncnios irrcsondvcis,
quc, ao scu julgar, scrian as cdras con quc o
ninusculo David Iavia dc naiar o Colias ncgrciro...
Fora o Manucl dos Anjos, cono lon coninuo quc
cra, ajudar a scrvir na fcsia quc o scu cIcfc dava clo
laiisno do scu rinciro ncio.
Dailara-sc c ja o lailc ia cn ncio, quando, no fiio
dc dcscansar os arcs infaiigavcis, algucn lcnlrou quc
sc rcciiassc. dona Adclaidc, a filIa nais noa do dono
da casa, convidara ja a quairo raazcs, quando convidou
o ananucnsc Alvcs da Silva.
Scu Carlos, rcciic qualqucr coisa, dissc a noa.
OI! MinIa scnIora, csiou consiiado (iossiu.},
rouco c nao icnIo ioda a ocsia dc cor, rcirucou,
dcsculando-sc.
Nao faz nal. Fcciic o quc soulcr, oljciou dona
Adclaidc, logo inicrrogando, indagou.
Qual cra?
As Vozcs d`Acu... ConIccc?
Sin, scnIor! Nao c dc Casiro Alvcs?
Polrc raaz; rcflciiu o cIcfc, quc csiava cn
frcnic scniado nun sofa. Na flor da idadc, con aquclc
ialcnio, coniinuou clc, alanando dcsconsoladancnic a
calca, norrcr assin foi una cna! Dc quc norrcu clc,
scnIor Silva? crguniou, fccIando a rcflcao.
O ananucnsc nao icvc icno dc rcsondcr, ois,
cono cssa convcrsa arcccssc qucrcr sc rolongar c
dcsvia-lo rcciiaiivo, algunas noas rcssurosas vicran
rciicrar o cdido dc dona Adclaidc.
Insiado, o Alvcs da Silva accdcu. Encosiando-sc ao
iano, ondc ja Iavia qucn aconanIassc, concou.
Dcus! o Dcus, ondc csias..."
Coniinuando, as csirofcs voavan cla sala,
inciuosas, guindadas, cnquanio o iano rcsondia
con noias vcladas c dolcnics. En ncio do rcciiaiivo, o
Carlos csiava ciraordinariancnic aninado. A
gcsiiculaao nao corrcsondia lcira do ocna, c, con
un nurro crguido ao icio, foi quc clc sullinou.

O univcrso, aos cla doido ananic
Scguc caiivo" cic.

A assisicncia nao noiava as discordancias.
Hinoiizada, lclia as suas alavras cono sc
coniivcsscn grandcs c novas vcrdadcs. Pcrcclcndo o
cfciio, o Carlos Alvcs dolrava a sua incongrucnic
dranaiizaao, coniinuando.

Ncgro, sonlrio, alido" cic.

No fin, con ioda a cnfasc dc quc cra caaz,
inrccou, crgucndo as naos csalnadas aliura do
olIos.

Escuia o lrado ncu la no infiniio,
Mcu Dcus! ScnIor, ncu Dcus!"

A sala rccclcu o final con un irilicado lravo, c o
Carlos, agradcccndo c cnugando o suor, ariiu cn
dircao sala dc janiar.
Foi duranic cssc rcciiaiivo quc a alna do Manucl
dos Anjos sc scniiu invcncivclncnic rcsa do
ananucnsc. Da oria quc ligava a sala dc visiias ao
corrcdor, clc ouvira-o iodo c quando, con ircnulos na
voz, o ananucnsc Alvcs dissc. Sc cIoro... lclc o ranio
a arcia ardcnic!" o olrc do coninuo quasc cIorou,
alrangcndo dc un so lancc dc visia o Icdiondo c vazio
csciaculo das fazcndas. O ciio, o ironco, o lanzo
aavoranic, a cncIcr dc aluados as nclancolicas
scnzalas, ara clc, naquclc insianic, iivcran cisicncia
concrcia. Elc os scniiu cn si c alou-os; c, conquanio
nao Iouvcssc sido cscravo, sc julgava rcso soric dos
caiivos or forics laos dc sanguc c raa.
Saiu ja alia nadrugada. PariilIando o adcccr do
caiivciro c culcranic dc afciao clo Alvcs da Silva, o
coninuo Manucl vinIa dcsccndo o norro
vagarosancnic. Aquclas rciunlanics alavras,
conrccndidas a ncio, iinIan-lIc rcvolvido a alna c a
ncnoria. Tcnucs scniincnios olscuros afloravan;
ronian con rcninisccncias fugaccs a foric couraa dc
sua rudcza. Quis cnirar na causa das coisas, na logica
oculia da vida, no solrcor faial dos aconiccincnios.
O dia surgia. O Sol, ainda cscondido or dciras
das nonianIas, anunciava a aurora con un fcic dc
claridadc alcrio cn lcquc ara as nuvcns. Aos oucos
vinIa; c anics quc o rosiclcr iingissc dc ouro c sanguc as
franjas do ccu, a luz oalcsccnic csalIava-sc,
csgarava-sc clos alios norros, cujas curvas doccs c
caricIosas cran cono dolras dc crnas, arrcdondados
dc colos, anfraciuosidadcs dc iora cncrgindo dc un
lcnol dc gazc. Parcccu-lIc quc, cla noiic, csirciiados,
dornian os dois, aos casais, irocando lcijos dc aiao,
dclirando cn csasnos, c quc, nal vinIa a alvorada,
dcscriavan lruscancnic ara dc novo scr os rudcs
ccrros do dia claro. Quanias vczcs nao vira ja o
ananIcccr? Quanias! Pclos quairo anos dc cananIa, o
sol nasccnic cnconirara-o nil vczcs dc olIos alcrios nas
scniinclas rcgincniais. Mal aoniava, as corncias do
Ecrciio csiridulavan cla anlidao cn fora. Una
scguia ouira; as noias dclas sc crdian, csvaan-sc
ondulando, as da rincira cnurrando as da scgunda, c
or fin un rciinido airava no ar, logo alafado cla
agiiaao da iroa, quc sc novia dcsordcnadancnic,
cono un forniguciro aiacado. Minuios dcois, iudo cra
ordcn. Os coros fornavan. Cuardas quc ian, guardas
quc voliavan...
Fora una vcz lcnlrava-sc cono sc fossc Iojc
nas vcscras da laialIa do Esialclccincnio, quc cssc
caso sc dcra. Ia clc con ouiro soldado fazcr nao sci o
quc... O ccrio c quc ia con o Urlano... Un ncgro, alio,
dclgado, dc clc nacia c rcluzcnic, vindo do Noric, ondc,
cscravo, lilcriado, fora dado cono sulsiiiuio do filIo do
larao dc Caja... Ian os dois dc nanIa, caninIando.
Madrugada ainda. Frio quc Dcus dava. Nun cnconiro dc
caninIos, una nocda dc ouro no cIao airaira a aicnao
dc Urlano. Un soldado oricnial, quc a vira ianlcn,
corrcra ao ncsno icno quc o noriisia. O lrasilciro
agarrou-a anics do uruguaio, quc nao sc saiisfazcndo
con cssa rova dc roricdadc, alicrou-o.
Es no. Yo o u nco (?}.
Qual icu o 'quc! ninIa, csia aqui, c nosirou
a nao fccIada.
O nonicvidcano olIou Urlano dc alio alaio c,
dcsdcnIoso dc lalios c onlros, dissc.
Suo... ncgo... Vu-tc (?}.
Muiias ocasics dcois lcnlrou-sc dcssc faio.
Scnrc quc o Ecrciio fornado sc lIc arcscniava aos
olIos, considcrava un a un os Ioncns quc o
conunIan. Via-lIc os naiizcs da clc c con anargura
rccordava a frasc do gringo. Alguns nilIarcs dc suos
lcvavan clos anianais do Paraguai o rcsigio do
Incrio c un cnanc igual lorrifava no as con
sanguc a sua riqucza! Fazian jus a un fuiuro nclIor,
cniao o gringo...
A rua a quc cIcgara concava a sc aninar. Vacas
dc lciic arrasiavan lczcrros, langcndo conainIas. As
iavcrnas sc alrian, c os sacolcjos dos jacas dc una
iroa, voliando do ncrcado, dava un ion dc roa
aisagcn urlana. Prcios do ganIo, quiiandciros, ainda
rcios, assavan. Dc rccnic, dc una csquina adianic,
vcio icr rua una lcva dc cscravos, cn narcIa ara a
casa dc conissao. Eran oucos. Dois ou ircs guardas
lasiavan. Una anafada crioula", con o lanlolcio dos
quadris, olvilIava dc scnsualidadc o gruo a andar.
Insidiosancnic vcio-lIc ncnic os vcrsos do rcciiaiivo.
Esforou-sc rccorda-los. A ncnoria rclcldc rcsisiia.
CIcgavan duas alavras, as anicccdcnics nao vinIan, c
as scguinics, arrancadas, nao fazian scniido con as quc
ja acIara. Por fin, ja o gruo sc cslaiia no fundo da
crscciiva, quando na ncnoria loiou-lIc csforado un
vcrso iniciro.
Quando o cIicoic do sinun dardcja"...
A ccna da sala sc lIc rcrcscniou novancnic.
Inaginou, cniao, o Alvcs da Silva, arnado con nilIarcs
daquclas ocsias, dcrrulando scnIorcs dc fazcnda con
a ncsna facilidadc quc as lalas do DaIia dcrrulavan
as crisias dc Hunaiia. A inagcn do ananucnsc lrilIou-
lIc rcslandcccnic dc saniidadc. Era cono un aosiolo
c doravanic qucria a sua lcncvolcncia; os scus ncnorcs
gcsios, Iavia dc inicrrcia-los cono os dc un orago,
cono os dc un sanio adrociro...
Quando cIcgou cn casa na casa cn quc norava
con sua nulIcr iinIa dccidido quc o ScnIor Carlos
Alvcs da Silva scria o adrinIo do scu filIo a nasccr.
O aaionado dcclanador das Vozcs d`Acu
cnirara cn casa noncnios anics c, ao cnirar, nal
salcndo quc a sua filaniroica iirada lIc valcra un
conadrcco, rcrccndcu scvcrancnic a vclIa cscrava,
orquc, aqucla Iora, ainda nao iinIa aroniado o cafc
naiinal. Eran os rcsios qucn salc? das inflanadas
csiancias dc Casiro Alvcs.
Fccclcndo o conviic do coninuo ara lcvar ia
laiisnal un filIo dclc a nasccr, Alvcs da Silva nao lIc
dcu rcsosia dcfiniiiva. Sorriu, iniinancnic lisonjcado,
c risonIo, con un vcrcnos" cnirc os dcnics, cncarcccu
a disiinao quc Iavia no acciiar. Pcla scgunda vcz,
dcois dc nasccr-lIc a filIa, quando novancnic Manucl
dos Anjos foi lcnlrar o conviic, o Carlos da Silva lIc
dissc.
FilIo, icria nuiio razcr, nas, iu salcs, con
cssa canalIa dc adrcs nao qucro convcrsa.
Scu Silva, olicncrou-lIc o coninuo, a coisa
dura insianics, c raida, nun scgundo a ncnina csia
laiizada. O scnIor narca un doningo, nos vanos
igrcja, c cn ncnos dc ncia Iora csia rcalizada a
ccrinnia.
OI! Manucl! Nao c la cla dcnora, rcirucou o
ananucnsc. Sao ouiros noiivos. Indo laiizar, icrci quc
nc ajoclIar, quc rczar, nao c?... c isso consiiiui una
quclra dc oiniao. Sou conira adrcs, cono iu lcn
salcs, foi dizcndo clc, crgucndo un ianio a voz c
conrccndcs quc, Ioncn dc rcsonsalilidadcs fuiuras
cono sou, dcvo icr una inflcvcl linIa dc conduia. Dcvo
r dc acordo os ncus aios con os ncus cnsancnios.
Nao, filIo, nao. Quc dirao os ncus ininigos nais iardc,
salcndo quc fui rczar a una igrcja? Quc dirao? Hcin?
O sinlcs do coninuo, na sua sania sinlicidadc,
nao conrccndia quc algucn jogassc scu fuiuro so
orquc fossc rczar un Crcdo, c una Salvc FainIa, a
surdina. Nao crcclia, c, cono nao rcsondcssc, Alvcs
da Silva ascrancnic falou.
Nada... Nada... Prccisanos icr firncza dc
oinics. O Drasil nada c or causa dcssa nossa
nudana coninua dc crcnas. Hojc lilcral, ananIa
conscrvador, dcois rcullicano. Nada... Prccisanos dc
caraicr... Nao osso...
O Iunildc voluniario ficou csiaiclado. Todos os
scus casiclos, iodas as suas cscranas dcrruan-sc. O
adrociro nao o qucria c clc ia andar clo nundo scn
anjo da guarda. As rugas dc scu rosio aralisaran-sc c,
fazcndo csforo or falar, calou-sc, orquc lIc arccia
quc, falando, sc ia alrir cn ranio. Con voz nciga dc,
ninuios dcois, dizcr.
Mas, Scu" Silva, cu ja dissc a ioda a gcnic quc
o scnIor cra o adrinIo. Ja rcarci iudo. Cono Ia dc
scr? Con quc cara vou ficar, Scu Silva?
A isso, scn ronunciar alavra, clcs ficaran ao
lado un do ouiro. Alvcs da Silva ia dcvagar cscrcvcndo
no acl iinlrado S. Ea, o Eno Sr Minisiro...",
cnquanio o Manucl dos Anjos, cncosiado ncsa, olIava
anorosancnic as lciras, una a una, cscorrcndo da
cancia. Por fin, o Silva lcvaniou a calca c icrnancnic
indagou.
Qucn c a nadrinIa?
Nossa ScnIora da Concciao.
Qual Nossa ScnIora da Concciao! noicjou o
Carlos da Silva. Pois Nossa ScnIora odc la scr
nadrinIa dc algucn!
un nodo dc dizcr, Scu Silva. Nossa ScnIora c
a roiciora, nas qucn lcva ia c una aniga dc ninIa
nulIcr.
Dcn. 'Esia dirciio. Pclos rcis... iardc?
Nao scnIor.
Pclos rcis laiizarci iua filIa.
E, dcois dc una cqucna ausa, o ananucnsc
Silva inquiriu.
Ja icn nonc a iua filIa?
Ja, sin scnIor. Clara foi o quc lIc uscnos. Sc
nao lIc agradar, o scnIor odc cscolIcr ouiro.
Nao. Nao rccisa. Fica cssc ncsno.
O laiizado rcalizou-sc na coca narcada, c, cono
Alvcs da Silva ficassc noivo, algun icno anics, foi sua
noiva a nadrinIa. O coninuo rcluiou cnirc a noiva do
ananucnsc c Nossa ScnIora da Concciao, ja cscolIida
ara nadrinIa; c, dcois dc nadurancnic rcflciir,
dccidiu acciiar a noiva do ananucnsc. Era nais ronia
a roicao, nais facil dc soliciiar-sc convcio.
Dcois dc casado, o Alvcs da Silva c sua nulIcr
assaran a iraiar a fanlia do coninuo con una
lcncvola roicao. Fccclian ao Manucl c nulIcr, cn
sua casa, scniavan-sc con o Iunildc ar ncsa, nas
scnrc, con un nnino qualqucr, fazian scniir a
disiancia quc os scarava. Longc dc sc agasiarcn con
cssc iraiancnio, o coninuo c a csosa acolIian-no con
orgulIo. Cuardando a convicao dc sua rcal
infcrioridadc, un ial iraiancnio cra ara clcs, cono un
rcnio confcrido rciidao dc sua Ioncsia vida dc casal.
En conco, o casal Silva lcvou una vida
iralalIosa. O ananucnsc, ara fazcr facc s dcscsas
do ncnugc, foi olrigado a rocurar iralalIos fora da
sccrciaria. Pclas casas dc concrcio, lcvava as iardcs a
cscriiurar c, ao cIcgar ao lar faiigado, alorrccido, os
lcijos da nulIcr csiavan longc dc lIc iirar o azcdunc
dc quc vinIa forrado. Dois anos dcois, orcn, dcvido a
influcncia dc arcnics dc sua csosa, fora ronovido c,
alguns ncscs cn scguida, rccclcra, or noric dc un
arcnic scu, una cqucna Icrana, quc lIc dcu con
quc conrar una casa rcgular no EngcnIo Novo.
Fccniinancnic a dcrcssao fugiu-lIc, c a oniinIa dc
arrccndincnio, quc ja concava a icr do scu novo
csiado, aarccia-lIc agora cono un grandc crinc.
Dornia ccdo, saiisfciio, convicio dc ossuir una vida
inalalavcl; c dc nanIa, logo aos rinciros allorcs da
nadrugada, crguia-sc c olIava o sol a cscalar o
nasccnic, anaciando o sonIo da cIcfia da sua scao c
un lon casancnio ara a filIa quc ja iinIa. Crcsccndo-
lIc a filIa, Alvcs da Silva rocurou dar rcunics. Elc or
si nao gosiava, nas cra rcciso quc, dcsdc ncnina,
Olnia sc acosiunassc socicdadc, orquanio, con o
fuiuro quc lIc rcarava, inunIa-sc quc, dcsdc ja, cla
sc fossc Ialiiuando.
EscolIcu alguns dias nos anais da fanlia c ncsscs
dias fcsicjava con rudo os olscuros aconiccincnios
quc sinlolizavan. Aos rinciros fcsicjos, o Manucl dos
Anjos c a nulIcr nao foran, cnlora convidados, nas,
or fin, aninados or conviics rciicrados, foran
scnrc. CIcgavan ccdo, anics dc iodos; c o coninuo
iirava o alcio c ajudava nos uliinos rcaraiivos.
OI conadrc! Vocc nc faz un favor, dizia dona
Adclia da Silva razcnicirancnic.
Pois nao, conadrc.
Vocc nc vai ali na adaria luscar un quilo dc
farinIa dc irigo.
Ou scnao.
Florcncia!... Florcncia! griiava o Alvcs da Silva
da sala dc visiias.
ScnIor, conadrc, rcsondia.
Faz-nc a una linonada c nc nanda irazcr.
Esia ouvindo?
Dc iardc, orcn, vcsiian-sc convcnicnicncnic c,
cIcios dc rcsciio, ficavan na sala dc janiar assisiindo a
fcsia quc ia na dc visiias. Mais iardc, con o crcscincnio
da filIa, a nancira do casal dc Caiunli cunrincniar
os scus conadrcs do EngcnIo Novo nudou. O ai
lcvava a filIa, dciava-a la, vinIa-sc, c no dia scguinic ia
luscar.
* * *
Ncssc ano, o anivcrsario naialcio do adrinIo dc
Clara ronciia icr un lrilIo dcsusado. Caindo cn
doningo, cra olrigaiorio quc a fcsia concassc salado c
durassc sc rolongando, aic scgunda-fcira dc nanIa. Ao
conirario, orcn, dc ioda a ccciaiiva, o salado
ananIcccra cIovcndo. O ccu cnfarruscado cra
airavcssado or grossas nuvcns a galoar dc un
quadranic ara ouiro. Dc quando cn quando, una foric
ancada dc cIuva dcsalava, inicrroncndo qualqucr
cscrana dc nclIor dia. dona Adclia nao ccssava dc sc
lasiinar.
OI! os doccs! Mcu Dcus! Tania coisa... c nao
vcn ningucn! Quc dialo!
E anics do narido sair, rcconcndou nuiio quc
fossc luscar Clara. O Manucl csiava adocniado c con
ccricza cla nao iinIa con qucn vir, dizia dona Adclia.
Dcnais, acrcsccniava, vocc salc, Carlos, nao
icnos ningucn ro iano. O Zczc ioca duas
coniradanas c nais nada. Scn Clara, filIo, nao icnos
fcsia. OlIa lcn. Vai aic la.
O Silva, cIcio ainda das rcconcndacs da
nulIcr, cnirou clas quairo Ioras cn casa do Manucl
dos Anjos. O dia coniinuava cIuvoso, c, dciando o
guarda-cIuva a cscorrcr na nodcsia sala dc visiias da
casa, clc foi cnirando ara a sala roina, ondc o
coninuo rcousava nuna cadcira dc lalano.
Vcndo o Silva, o vclIo nulaio lcvaniou-sc a cusio
c csicndcu-lIc a nao ara cunrincniar. O aniigo
ananucnsc dirigiu-lIc con analilidadc cqucnas
crgunias dc loa cducaao.
Nao c nada, conadrc. Unas dorcs... O
rcunaiisno quc nao nc dcia.
Tcns ic iraiado, Manduca?
Sin, scnIor. Fui a a un ncdico, rccciiou-nc
unas fcrncniacs, nas, con cssa nudana dc icno,
iorci. Nao Ia dc scr nada con ajuda dc Dcus.
Assin cscro. Vocc sc dcvc agasalIar nclIor,
Manucl. OlIa, csias scn ncias c quasc dc cosias ara o
vcnio.
Nao c o quc ic digo, Manucl? inicrroncu dona
Florcncia. Ha quc icno, conadrc, csiou dizcndo ao
Manucl. cala as ncias, nuda cssa cadcira dc lugar, c
clc icina cn ficar; dcois...
Qual o quc! Aqui nao Ia vcnio ncnIun,
oljciava o coninuo.
Convcncido, afinal, dc quc Iavia corrcnic dc ar no
lugar, o coninuo nudou a cadcira ara un canio da
sala nais alrigado.
A Dala iinIa concado a r a ncsa c, scndo
convidado ara janiar, o Silva rcsondcu.
Nao, olrigado. Eu vinIa luscar ClarinIa. Vocc
csiava docnic, dirigiu-sc ao Manucl, c or nao icr cla
con qucn ir, ialvcz nao fossc la cn casa, o quc
cnirisicccria a nulIcr c Olnia.
Mas, conadrc, oljciou dona Florcncia, con
cssc icno... c Manucl assin...
Quc dialo! Florcncia, cu nao csiou noric.
Dcic a raariga ir... dissc agasiado o coninuo.
Nao c isso quc qucro dizcr. O conadrc lcn nc
conrccndc. Podc-sc rccisar qualqucr coisa, dc noiic.
Dala csia vclIa...
Qual nada! Dcia-ic disso, Florcncia. Clara,
dissc o coninuo con incrio, vai ic vcsiir ara ir con
icu adrinIo.
O Carlos da Silva quc aic ali sc naniivcra calado,
dissc afinal.
Eu nao qucro olrigar. Mas sc a conadrc nao
acIa lon, cla nao vai; cnircianio...
Nao... Nao... Porquc nao Ia dc ir? Nao csiou
noric. Anda Clara.
Dcniro dc ncia Iora, Clara voliava vcsiida c,
quando cla sc dcscdiu do vclIo ai, clc lIc dissc.
Divcric-ic. Divcric-ic, ninIa filIa, cnquanio sou
vivo.
O dia coniinuava cIuvoso.
Crandcs nuvcns ncgras csgaravan-sc aqui,
coniraan-sc ali c or vczcs laiavan ianio, quc
arccian roar na colcriura do vcculo cn quc ian a
afilIada c o adrinIo. Alrian una frcsia cnirc clas, cn
ouiras, c un cdao dc sol ronia lruscancnic aqucla
cscssura nacia. A luz, cniao, rcsigava clas cncosias,
c fracas nancIas dc ions claros nosqucavan o vcrdc
cscuro quc as aiaciava. Dcois, coniinuavan a agiiar-
sc. Acunulavan-sc nas dolras das nonianIas c
vinIan dc vo, cono grandcs avcs agourciras, roar dc
novo o carro dc fcrro. Clara cla rincira vcz sus
gravc a nolcsiia do ai. Quc scria? Tanias dorcs, c ainda
a noiic assada gcncra ianio! O adrinIo virara-sc c,
olIando as landas da Tijuca, rognosiicou.
AnanIa nao icrcnos cIuva. Aosio aic.
Clara cnirou cn casa do Alvcs da Silva saiisfciia c
alcgrc, c rccordando nuiio a rcconcndaao do ai.
Divcric-ic, ninIa filIa, divcric-ic cnquanio sou
vivo.

II

OI! cono csia lindo, nadrinIa! dissc Clara ao
cIcgar jancla da sala dc janiar. VcnIa vcr so...vcn
Olnia. OlIa cono sc vccn os rgaos daqui,
coniinuava a ncnina cniusiasnada.
Dcia-ic disso, Clara, vcn ionar cafc c dcois
cniao ic fariaras dc vcr. Anda.
E as ircs roda da ncsa, scniadas, concaran a
nasiigar a rcfciao naiinal. A sala csiava clara, dc una
luz azulada, cnciranic c nacia; c o rudo do ao cnirc
os dcnics cra cono un caniar dc cigarras. Tcndo
acalada a rcfciao, iodas as ircs sc uscran na jancla,
olIaran cn roda; no conco, irocaran algunas
alavras, nas dcois ficaran ninuios a fio caladas,
rccolIidas, a olIar difcrcnics onias dc Iorizonic.
Tivcra razao o Alvcs da Silva. ananIcccra fazcndo
lon icno, c nais do quc lon icno surgira un lclo
dia. Pclo ccu nao Iavia nais ncn una nuvcn. Era
lnida, iranquila, azul, a alolada quc sc cngasiava nas
colunas vcrdc-ncgras dos norros. Dava gosio olIar; a
claridadc jorrava; nao Iavia clo ccu alio un canio
cscuro; c o olIar, asscando vagaroso, dciinIa-sc
irisionIo anic aqucla nassa dc nonianIas. Ela
nancIava nclancolicancnic o cslcndor da nanIa c
csalIava clo anlicnic una vaga sonlra. Dir-sc-ia
quc, acsar dc lnido, o ccu ainda iinIa nuvcns c quc
cssas nuvcns cscondidas dcluavan nas coisas una
fugacc irisicza, rcsics a fugir a un suliio arrcio dc
conicniancnio.
Na casa do aniigo ananucnsc sc crgucran ccdo, c
a canianic lclcza do dia csiinulou-lIcs a cscra dos
convidados. Escravan con ansia c inacicncia. Pclas
duas Ioras, foran cIcgando aos oucos.
Quasc nao vnIanos, dizia dona Eugcnia
Concnsoro, ao cIcgar, aconanIada dos filIos.
Inaginc, dona Adclia, quc o Zczc, o cqucnino, icn
assado nal...
Quc c quc clc icn?
Nada. Una oniinIa dc fclrc, quc csia icinosa.
Coisa dos dcnics. Dcnais, cssa sua noradia, aqui, iao
longc, c con aquclc icno dc onicn. Dcois, o CIico
anda iao aiarcfado. cIanado r'aqui; c cIanado
r'ali. Inda sc agasscn! Nao agan, iodos cnsan quc
o ncdico vivc dc lrisas"; quc nao icn nulIcr c filIos.
Un infcrno!
O CIico, dc qucn dona Eugcnia falava, cra scu
narido, douior Francisco Concnsoro, ncdico clnico cn
Sao Crisiovao, quc cla nonoionia do scu rccciiuario
arccia icr dcscolcrio a anaccia univcrsal. No cano
dc sua visao clnica, so Iavia una nolcsiia; ara cssa
nolcsiia una unica ncdicaao. un urganic c sulfaio
dc quinina. Era invariavcl. Un docnic ircnia dc sczcs,
la ia o csccifico; cscarrava sanguc, o ncsno. Cozava no
cnianio dc loa rcuiaao. LIano, afavcl, iodos
csiinavan. cIanavan-no. s vczcs, agavan, cn gcral,
nao. Elc nao sc inconodava. Coniinuava a iraiar do
ncsno jciio c con a ncsna soliciiudc. Fccciiava clos
londcs c da onia dc un lanco inquiria, na jancla, do
csiado dc un clicnic.
Vai nclIor?
Sin, scnIor douior.
Fciia.
E, o londc afasiando-sc, clc sc voliava ara o
conanIciro nais roino, coniinuando a discuiir a
qucda do galincic. Nao vicra con sua csosa, nas clas
quairo Ioras, quando a casa csiava cIcia, acIava-sc la,
na varanda, a convcrsar con o rinciro oficial Alvcs da
Silva, scu aniigo colcga dc colcgio, c alguns ouiros
convidados.
O Alvcs da Silva ccniralizava a alcsira. Scniado
cn una cadcira dc vinc, iinIa ao scu lado o douior
Concnsoro, junio ficava-lIc o scu" Moniciro, un vclIo
oriugucs, calvo c gordo, laio c sangunco, cn qucn
un rosio cIcio scnrc larlcado dava un csquisiio
rcalcc aos ligodcs lrancos, cingindo uns lalios
oludos c jovcns, O ScnIor Moniciro cra Ioncn dc
foriuna, ganIa nuiio, nuiio Ioncsiancnic, cn
cnrciiadas dc csiradas dc fcrro. No inicrior do Incrio,
ondc vivcra os rinciros anos, a consiruao dc una via
dcssas vicra surccndc-lo con una cqucna iavcrna.
En falia dc lugar nclIor, o cngcnIciro cncarrcgado da
consiruao ionava rcfcics cn suas casas c aninara-o
a acciiar a cnrciiada dc un irccIo. CanIara dinIciro
na icniaiiva, ccrincniara una scgunda. Fora fcliz, c
da or dianic a foriuna crcsccu-lIc con scgurana. Ha
oiio anos cnviuvara, c os scus filIos cducavan-sc na
Euroa, cn conanIia dc arcnics dc sua nulIcr.
Alvcs da Silva aninava cssa anizadc, nais do quc
a do douior AlfrcdinIo, con qucn ianlcn convcrsava,
lacIarcl novcl c filIo do viscondc da Mcia Ponic,
scnador or Coias. Douior Alfrcdo csiava cn c,
cncosiado ao gradil da varanda, icndo ao lado o alfcrcs
Doavcniura, un conIccincnio do Fcliciano, solrinIo do
aniigo ananucnsc, quc ianlcn fazia aric da
socicdadc. Doavcniura, Doavcniura Icroig da Silva,
alfcrcs-aluno, cra un raaz dc csiaiura nca, quc roava
cniao clos vinic c ircs anos. Con as locIccIas
foricncnic salicnics, o scu rosio rcdondo c acolrcado
rcousava, aiorncniado, solrc un cscoo dcnasiado
dclgado ara o volunc da calca, quc cra grandc c
colcria dc grossos calclos, lisos c nuiio ncgros.
Acalava na Escola Miliiar da Praia VcrnclIa o curso dc
cngcnIaria niliiar, gozando ncssc csialclccincnio dc
una fana dc gcncira quc o rorio Ncwion invcjaria.
Sc solrc o Doavcniura, dc qualqucr scu colcga sc fossc
ouvir a oiniao, scria cssa so.
Doavcniura! Ialilssino. Tcn ialcnio, salc
nuiio lcn naicnaiica. O curso iodo c so disiinao c
qucn iira disiincs no icnlo da Cicncia c orquc c
coisa cono dialo!
Dc faio, Doavcniura iinIa un curso
lrilIanicncnic disiinio. Scus aios anuais congrcgavan
una larga assisicncia.
Hojc, cra do zunzun" dos corrcdorcs,
Doavcniura faz canc vocc nao vai assisiir?
A rincio, isso acanIou-o; con a coniinuaao,
orcn, clc sc foi Ialiiuando c, cono iivcssc grandcs
sonIos dc nando, arovciiou ara cnsaiar cfciios
oraiorios. Prcarava-sc ara as iruculcnias scsscs das
asscnllcias oliicas.
Dcsdc nuiio quc alraara o osiiivisno cicnifico
c filosofico, nas, Ia alguns icnos airas, convcricra-sc
rcligiao da Iunanidadc. Daniu dos scus Ialiios o
cafc, o funo c o alcool. ara o qual, jusiia lIc scja fciia,
fora scnrc rcnisso.
Transfornara-sc cn quasc osiiivisia oriodoo c a
ioda a gcnic sc lasiinava dc ainda nao sc odcr
considcrar cono ial. Con csiar ja dcnasiadancnic
avanado na douirina rcgcnadora", Doavcniura,
cnircianio, nao lIc scniia csar na conscicncia a sua
osiao dc cicniisia oficial c, solrciudo, a dc niliiar.
AcIara (clc ou ouiro iluninado} cqucnos
aconodancnios con as suraias" da Potquc; c o
aosiolo da ciinao dc iodas as acadcnias os
cniravcs ioial rcgcncraao coniinuou a fazcr
lacidancnic os scus aios cscolarcs. No canc dc
Mccanica, ja conlciancnic assinilado ao rcgncn
dcfiniiivo", cono incidcnicncnic un caninador sc
rcfcrissc ao icorcna dc Siurn, raivoso c solcnc,
Doavcniura conicsiou dcsalridancnic.
O icorcna c dc Fouricr, orquc, na scric dos
grandcs scrvidorcs da Iunanidadc, Fouricr fica nuiio
nais alio quc Siurn, quc foi un uro algclrisia.
O vclIo doccnic olIou-o c sorriu con lononia; c,
arovado grau dcz, disiinao, cla cscola corrcu, ara
sua naior gloria, quc csicIara" o lcnic F.
Vogava assin o disiinio Icroig da Silva cnvolvido
na ncvoa acariciadora quc da a fana; c ao scu orgulIo
dc oficial (cra alfcrcs-aluno}, dc lon grado juniou o dc
cicniisia c filosofo. Era dc vcr cono clc sc rcfcria aos
scnadorcs, ninisiros, gcnic cn cvidcncia cnfin. Uns
liicraios! Mciafsicos! Ignoranics!
Liicraio cra na sua loca una ciraordinaria
infania. O quc dc injurioso Iavia ncssc vocalulo
cnrcgado or clc, solrcvalia aos nais soczcs quc un
carrocciro da Saudc cnrcgassc. Nao c quc Doavcniura
dcicsiassc a liicraiura; nuiio ao conirario, rczava-a,
disiinguindo soncnic a alia c a quc anda or a". E
ianio Doavcniura rczava a alia liicraiura c quc, s
cscondidas, sacrificava as nusas. Lia o Cucrra
Junquciro c dcois ingava cn quaiorzc vcrsos a sua
rofundcza salicIona. A lci dos ircs csiados ncrcccra-
lIc novc soncios; c a Fcvoluao Franccsa, concnorada,
daia daia, iio a iio, una rofusao dclcs.
Os cisodios da Iisioria airia csiinulavan a sua
nusa. Tiradcnics rovocava-lIc un ocna.
Ccria vcz, fundaran na cscola una rcvisia c
Doavcniura, convidado a colalorar, aarcccra clas
aginas dcla, assinando un soncio Augusio Conic." A
olra foi lida c rclida, c un vcrso, crcio quc o uliino
nosirando aos Ioncns o dcvcr do jusio foi ciiado,
galado, c vivcu duranic nuiio icno na ncnoria dos
scus condisculos. Cono lIc arcccssc quc a sua fana
cigia un iralalIo dc cicncia ou filosofia, no quinio
nuncro, o Doavcniura ullicou A classificaao das
cicncias"
Esics dois iralalIos nuiio ajudaran a cincniar a
alia auioridadc cicnifica dc quc clc vcio a gozar.
Doavcniura Icroig da Silva foi scnrc, cono
dcssa vcz, cocrcnic con a sua icoria rczou a alia
liicraiura.
Danic, Pcirarca, SIalcscarc... csscs, sin!
cono clc dizia.
Con iodos csscs rcdicados, Doavcniura iinIa
una convcrsa dcsagradavcl. O scu csriio rgido falava
or dognas; c nao ossua a flcililidadc rccisa ara
lorlolcicar clos cqucnos assunios.
En convcrsa solrc coisas alias, sc cra foricncnic
coniradiiado, fraqucava; c ouco c ouco sc acasiclava
cn lrcvcs aionas invariavclncnic os ncsnos. Scu
csriio nao anava analisc. Discuiindo, do nais
insignificanic arguncnio, rcirucava con una suniuosa
gcncralizaao salida c dccorada.
s vczcs, no alcsirar, sc cnfurccia; c or scus
olIos crassavan os ncsnos rclanagos quc
fuzilaran nos dos cIcfcs aralcs, ao icno da cansao
islanica. Uioisia, clc iinIa un grandc
dcsconicniancnio da rcalidadc, a sc nanifcsiar nun
consianic azcdunc, agrcssivo c insolcnic ara iudo c
ara iodos. Tudo o irriiava. O quc, a qualqucr dc nos,
arcccria coisa dc nonada, aos scus olIos ganIava a
roorao dc un sacrilcgio. Dasiava a fornula dc un
dccrcio, o conarccincnio dc un govcrnanic a una
fcsia anodina, una condccoraao confcrida ou rccclida.
Azcdo, quasc scnrc, c Iosiil, scu gcnio lIc valcra
nuliilas dcsavcnas cnirc os colcgas; c, sc nao fora o
scu rcsigio dc inicligcnic c csiudioso, icria iido
cssinas conscqucncias. Sua irriialilidadc cra una
furia a lIc crscguir, iurvando-lIc os nclIorcs
noncnios da vida; cnircianio, na casa do Alvcs da Silva,
sc iransfornava un ianio. Palcsirando olidancnic,
quasc quc sc nao adivinIava nclc o fcroz dilaiador da fc
osiiivisia na Praia VcrnclIa.
A alcsira, quc, na varanda, aic ali sc naniivcra
fria, concava a sc aninar. O vclIo oriugucs, quc, con
scus Ialiios dc viuvo vagalundo, lislilIoiava a vida dc
ioda a gcnic, rcarava-sc ara coniar un caso
cscalroso, aconiccido Ia dias. A criada vcio
inicrroncr-lIcs ofcrcccndo vcrnuic.
O vclIo Moniciro ja Iavia ciiado os noncs c a
arcnicla das cssoas cn jogo, quando dc novo foi
inicrronido or un lando dc noas, cnirc as quais ia
Clara. Elc lanou un olIar furiivo solrc o gruo c,
quando afasiado, rcconcou. Fclaiou-o cn oucas
alavras.
Una noa c un raaz, casados dc ouco, sc
scararan, Iavia dias, con grandc cscandalo, irazcndo
a noa una nolcsiia Iorriilanic.
Enirc risoias, concniou-sc conadccidancnic o
caso. Doavcniura fccIou o rosio c nada dissc. Fcz
cccao.
O Alvcs da Silva avcniou un rcncdio ra cviiar no
fuiuro casos idcniicos.
O ai, dizia clc, ao sc lIc cdir una filIa cn
casancnio, dcvc csquisar nao so a lincza da fanlia
dc quc roccdc o noivo, cono ianlcn lIc incunlc
dcscolrir os cosiuncs niinos do raaz, os scus
dcfciios, cic. So assin, so assin, rcciiu, sc cviiarian
dcsgraas dcssa naiurcza.
A oiniao do Alvcs da Silva foi ouvida con
acaiancnio, nas o douior Alfrcdo avcniurou-sc a
coniradiia-la.
Qual, Scu Silva. Isso cra inuiil, crfciiancnic
inuiil.
Cono inuiil, douior? Eniao, sc...
Inuiil, rcirucou o lacIarcl. Inuiil. A un noivo
cscrio scria facil cnlair o ai; ncsno orquc, ao ai, a
ncnos quc nao fossc un rofissional, faliaria a
concicncia cicnifica, lcgal, or assin dizcr. Nao acIa,
douior Concnsoro?
Pcrfciiancnic. Sou da sua oiniao.
Eniao, nao Ia rcncdio? crguniou o dono da
casa.
Ha. Cono nao Ia! Na lcgislaao solrc os
casancnios, odc-sc csiaiuir quc clcs nao sc rcalizcn,
scnao dcois dos noivos arcscniarcn ccriidcs
conrolaiivas dc quc nao csiao afciados dc nolcsiias
iransnissvcis.
O douior Alfrcdo falava dcvagar, csando lcn as
alavras, a sua jusicza c a roricdadc dclas. Parccia
csiar rcdigindo un ariigo dc lci; c, quando acalou dc
cor, dissc con firncza, sacudindo o cigarro na nao
csqucrda.
o unico rcncdio lausvcl, no ncu fraco
cnicndcr.
Prcguiosancnic o douior Concnsoro aoiava-o
con frcqucnics. dc acordo, dc acordo; c logo quc o
lcgisia acalou dc falar, dissc con indolcncia.
Eu ja iinIa cnsado nisso.
Fccosiou-sc na cadcira cn quc csiava scniado
uando una foric funaa.
O Alfcrcs Doavcniura julgava a ncdida una
corliiancia do Esiado, orquanio, afirnou clc, na
coca dc iransiao cn quc csiavanos, a sindicancia, a
Iavcr una, conciia s fanlias; c quando cIcgasscnos
ao rcgncn nornal, cn lcna sociocracia cniao sin! a
siiuaao rcgular-sc-ia crfciiancnic con os casancnios
casios".
O audiiorio ficou surrcso c sc cnircolIou,
rcndcndo una gargalIada. Quiscran ncicr lulIa a
Iisioria" dos casancnios casios, nas lcnlraran-sc
logo da furia con quc o alfcrcs rccclcra a iroa, fciia, Ia
icnos airas, nuna das suas idcias.
Afinal o douior Concnsoro indagou.
Adniic, cniao, o scnIor quc, cnquanio nao vcn
cssa coca nornal, o govcrno dcvc conscniir ncssc
coninuo aodrccincnio da raa?
Adniio, ois nao.
O scnIor adniic isso? inquiriu adnirado o
vclIo cnrciiciro.
O acl do Esiado nodcrno dcvc unicancnic
consisiir na nanuicnao da ordcn inicrna, nao
inicrvindo na csfcra csiriiual dc forna alguna, qucr
scja rcligiosa, cicnifica, ou ncsno arisiica, dissc
Doavcniura ial qual cono sc rcciiassc un irccIo dc
caiccisno.
Dir-nc-a o scnIor cono clc dcvc nanicr cssa
ordcn, sc?... ia inicrrogando o Alvcs da Silva.
Muiio sinlcsncnic, coriou-lIc a alavra o
Doavcniura. Manicndo lcnancnic a roricdadc c...
Sc assin c, olscrvou o lacIarcl, o icncnic
cIcga conclusao quc a cscravaiura dcvc scr naniida.
Manicndo lcnancnic a roricdadc, rcisou
lcniancnic o douior AlfrcdinIo, cono qucrcndo fazcr
nclIor conrccndcr o scu raciocnio.
un sofisna. A cscravaiura c nos icnos
nodcrnos inoral c crininosa. Fcsialclccida na Ancrica,
foi un rciroccsso na Hisioria. A influcncia do
caiolicisno, lcncfica quando a fcz dcsaarcccr da
Euroa, foi crininosa aoiando-a na Ancrica. Porianio,
nao Ia fundancnio na sua oljciaao.
Cono nao, icncnic? Dcn caninando, nas suas
origcns, nos scus rinordios, qualqucr csccic dc
roricdadc c inoral c crininosa, rcirucou con
scgurana o lacIarcl novaio.
Ora! Ora! ncu caro, cclanou o Doavcniura.
Isso c divagaao nciafsica nuiio csiinada dos
cdaniocraias acadcnicos. Nao fornc oiniao or clcs. A
sccura dc suas alnas, os laios cndorcs quc os
novcn, iudo isso nao crniic quc clcs icnIan un
vcrdadciro cnsancnio social, Iunano c alirusiico, ois
quc, cono ja rcsuniu nuna adniravcl naina un
noralisia nodcrno, os grandcs cnsancnios vcn do
coraao".
Esias alavras foran diias con calor, cIcias. A
fisiononia do alfcrcs, ao dizcr as uliinas, iinIa una
csiranIa crcssao dc lcaiiiudc.
Os vcrnuics, nos scus coos, solrc una cadcira,
acicnicncnic cscravan lalios quc os lclcsscn. O
douior Concnsoro foi o rinciro a scrvir-sc, os ouiros
iniiaran-no, cccio o Doavcniura, quc nao lclia.
O solrinIo do Alvcs da Silva, quc aic ali nada
disscra, aninou-sc a cnirar na convcrsa, crguniando.
Vocc c alolicionisia, Doavcniura?
Nao sou alolicionisia ncn cscravocraia, cono
nao sou ncn a favor ncn conira os ccliscs. Os
aconiccincnios sociais rcgidos cono quaisqucr ouiros
or lcis invariavcis, dcsvcndados clo naior dos filosofos
dc scnrc, rcalizan-sc indccndcnicncnic da nossa
voniadc. cn vao qucrcr ou nao qucrcr, rcsondcu o
alfcrcs.
Eu, ca ara nin, scnrc qucro alguna coisa,
aircvcu-sc a noicjar o aniigo ananucnsc. Nao qucro a
aloliao, ois irara dcsasiradas conscqucncias
cconnicas. Dcici os lilcrais...
Nao sc rcocuc con lilcrais c conscrvadorcs,
inicrroncu con fogo o alfcrcs. Qucr uns, qucr os
ouiros, sao incaazcs dc nos dirigir. Ignorando or
conlcio as lcis quc rcgcn a aiividadc do Ioncn no
lancia, sao crfciiancnic inalcis ara rcsidir a
assagcn do rcginc nciafsico ara o osiiivo,
orquanio, scgundo afirna una lci dc filosofia rincira,
iodo inicrncdiario dcvc sc sulordinar aos circnos,
cuja ligaao clc ocra.
Doavcniura falara ciraordinariancnic aninado.
Ecccionalncnic sc conduzira olidancnic na
convcrsa. Mais ou ncnos, os convidados do Alvcs da
Silva conIccian o gcnio do alfcrcs; c, salcndo a
considcraao cn quc o iinIa o dono da casa, cviiavan
agasia-lo; c nuiio a ncdo aninavan-sc a discuiir-lIc as
idcias. Elc ionava a fraqucza da rclica cono una rova
dc infcrioridadc ncnial dos ouiros, cIcgando a adivinIar
cn alguns una onia dc convcrsao sua nagnfica
douirina. O alfcrcs iinIa ianlcn a nania da caicqucsc,
c nao c dc adnirar quc a iivcssc, quando scn nuncro
cran os incrcdulos.
Ja un ianio anavcl, o Doavcniura rcarava-sc
ara coniinuar, quando a rcscna dc una cssoa no
oriao coriou-lIc as rinciras alavras.
Quc c conadrc? dissc o Alvcs da Silva,
lcvaniando-sc.
O Manucl icn assado nal; arqucja; crgunia
or Clara. E cu vinIa cdir liccna ao scnIor ra lcva-la.
O aniigo ananucnsc coou a calca c or fin,
con alguna rudcza, dissc.
Liccna! Pois c sua filIa lcvc-a.
O conadrc Ia dc nc dcscular, nas o Manucl
cdc... cIora, fcz dona Florcncia con Iunildadc.
Dcic csiar, ninIa scnIora, inicrroncu o
douior Concnsoro, ananIa irci vc-lo. Ha dc scr una
forna dc inaludisno c nais nada.
Clara saiu cn ncio dc una irisicza gcral. Lcvava
nciadc da fcsia, c con cla o iano ianlcn arccia ir.
Anunciado o janiar, o Carlos Alvcs da Silva s-sc
a carrcgar cadciras ara a sala dc janiar; c, cono una
sc airavancassc no corrcdor c rcsisiissc os scus
arrancos, o dcsciio coniido roncu-lIc.
isso! Essa gcniinIa ilIa-sc assin, assin,
julga-sc gcnic... Tcn uns dcngucs, uns dcrrios...
A ncsa cscrava-o. Coniados anics
cauiclosancnic, os convivas cran quaiorzc. A soa
funcgava cn frcnic ao anfiiriao, na calcccira. O orco, o
assado, o cru, airavancavan a ncsa con o arroz dc
forno, a salada cic. cic.
Discuiiu-sc aloliao; c a rcullica ianlcn.
Doavcniura acIava a rcullica faial, orquanio, dizia
clc, no Drasil nao Iavia iradics, ncn nolrcza, c or
isso...
Nao Ia nolrcza! conicsiou o Alvcs da Silva. Ha,
sin scnIor. Esia aqui un quc c. Sou nolrc; or aric dc
ninIa nac, dcsccndo dos narqucscs dc La FocIari,
fidalgos franccscs. Ha, sin scnIor! Cono nao?
O niliiar cviiou a qucsiao c, cla solrcncsa, cn
scguida ao lacIarcl Alfrcdo, quc lrindara ao dono da
casa, saudou o lclo sco a rovidcncia noral do
Ioncn na frasc do grandc filosofo Augusio Conic.
Pouco dcois dc findo o janiar, o ncdico caridoso
dcscdiu-sc, saindo cn conanIia da nulIcr, as filIas
c a ana. A viagcn foi fciia no nais alsoluio silcncio. A
ncgrinIa, a cocIilar, lcvava ao colo o cqucno Zczc a
dornir. O Oscar, o nais vclIo, dc dcz anos, scniado,
dornia rccosiado nos joclIos da nana. O douior vinIa
alsorio, cogiianic. OlIava fiancnic una frcsia do icio.
SonIava... Cisnava. Dc ondc cn ondc, asirava
foricncnic o cigarro; c, cnirc duas funaas, sua
fisiononia vincava-sc, coniraa-sc rudcncnic. Sua
nulIcr olIava-o dc csguclIa, con a fisiononia alcria dc
saiisfaao. Scguia dolra a dolra as coniorscs do scu
rosio; arccia qucrcr cnirar na sua cogiiaao, no alio
cnsancnio quc o dcvorava. Logo, ao cIcgar ao lar,
ncsno anics dc dcsir-sc, o douior corrcu lillioicca,
iirou un volunc, consuliou-o ncrvosancnic, cn scguida
ouiros, c dcois vcio ara sua nulIcr, cclanando.
FilIa! Quc dcsgraa, ncu Dcus! Quc dcsgraa!
Tanios anos crdidos cn vao!
Soluando, cncIia o quario con as suas longas
assadas. Passado o csanio, sua nulIcr, cnicrnccida,
crguniou con doura. Quc c, CIico? Quc c
quc vocc icn? Diga, quc c...
Concnsoro nada dizia. Masiigava nonosslalos.
Dciou-sc ficar nuna cadcira c, con as naos na calca,
curvara-sc solrc una cqucna ncsa. Sua nulIcr
insisiia; afinal, arrancou a causa do scu incnodo.
a lngua, filIa! a lngua!
Mas quc lngua c cssa?
A lngua cn quc Ici dc cscrcvcr a ninIa olra.
Uc! Pois nao c oriugucs?
En oriugucs, sin; cu nao sci oriugucs...
Cono? Vocc nao fala, ja nao cscrcvcu alguna
coisa, cono c, cniao?
Falo, cscrcvo, Ccnica. Mas a lngua quc falo nao
c oriugucs, nao c nada. un vazadouro dc inundcics,
cIcio dc galicisnos, anglicanisnos, africanisnos,
indianisnos, cacofaions, cacoicnias, crros dc rcgcncia, o
dialo, filIa. A olra incrccvcl dcvc scr cscriia no
oriugucs dc Darros, dc Vicira. Cono Ia dc scr? Quc
iralalIo! dissc o ncdico con angusiia.
Sua nulIcr, con quinzc anos dc casancnio, ja
csiava Ialiiuada quclas dcliqucsccncias. Elas
auncniavan-lIc o orgulIo quc iinIa do narido. Casada
ouco dcois dc sair do colcgio das irnas, Ccnica so
conIcccra dois salios. o caclao do colcgio, un adrc
franccs, salido nos nanuais do lacIarclaio; c scu
narido. Pclos scus scic anos, sua nac fugira dc casa c
con un caiciro janoia do ai, un rolo ncgocianic
oriugucs da Fua da Quiianda. Scu ai, quc sc casara
or anor, rccclcu a injuria con una solranccria
sucrior. Mcicu a filIa no colcgio da Inaculada. Fugiu
do nundo. Fcz-sc rovcdor, andador, lcnfciior dc varias
ordcns icrcciras, c, quando sua nulIcr lIc cscrcvcu
dizcndo-sc na niscria, cnviou-lIc una cnsao ncnsal
aic quc cla sc vcio a findar dc iulcrculosc no Porio. Aos
doningos, invariavclncnic, clc ia luscar a filIa ara
asscios. Andavan clos arralaldcs silcnciosos, cada
un cnircguc aos scus cnsancnios; janiavan junios cn
Ioicl, c cla iardinIa cnircgava a ncnina irna
sucriora. Duranic os oiio dias, Ccnica vivia no colcgio a
dccorar frascs do nanual dc convcrsaao franccsa c a
fazcr iralalIos visiosos dc lordado c dcscnIo. Aos
locados, o icncrancnio da ncnina sc firnou frio,
cauicloso, nas docc c rcsignado. E, quando ao sair do
colcgio, scu ai a aroinou do Francisco Concnsoro,
ainda quinianisia, cla ingcnuancnic sc ionou dc
anorcs clo raaz con qucn vcio o casar. Dcniro dc un
ano, aos o consorcio, scu ai norrcra. O vclIo
ncgocianic conIcccra o ai dc Concnsoro, dc qucn fora
anigo. Era clc un csanIol quc, icndo fugido dc
EsanIa or ocasiao dc un onuncuncnto aloriado,
rcfugiara-sc cn Poriugal. Casado a, vcio ara o Fio
cono guarda-livros dc una casa dc oljcios cirurgicos.
As lojas ficavan crio c os dois, iardc, con nais ouiro
conanIciro, jogavan o solo acIorrcniancnic. En
oucos anos, o rcvolucionario csanIol iornara-sc
roriciario da loja, c o filIo quc aqui nasccra-lIc,
iraiando diariancnic con ncdicos c csiudanics, ionou-
sc dc gosio cla aric dclcs.
O vclIo Concnsoro norrcu logo aos o ncnino
cncciar os rcaraiorios; c a viuva ficou con a casa,
dirigindo a cducaao do orfao, aic o icrcciro ano, quando
norrcu.
O rolo ncgocianic oriugucs, ai dc Eugcnia,
liquidara a casa na nclIor forna, iuiclou o jovcn
Francisco con nunificcncia; c, ao norrcr, scniindo-os
casados c fclizcs, foi lcvc c sorridcnic arcscniar-sc a
Dcus.
Fizcra una fclicidadc c a rcgara con algunas
dczcnas dc conios.
Tcrninadas as fornalidadcs do luio, o casal ariiu
ara o vclIo nundo. O douior frcqucniou clnicas,
noialilidadcs, Iosiiais, c a dona Eugcnia viu as cidadcs
clas oriinIolas da carruagcn c das janclas dos Ioicis
cn quc sc Ioscdara. En vao scu narido cIanava-lIc a
aicnao ara as naravilIas. Ela nao qucria. TinIa
ncdo, acanIava-sc. Tania gcnic, iodos a olIavan; c
incriincnicncnic cdiu a volia. Esialclcccndo-sc dc
vcz na cidadc naial, Concnsoro concou a arofundar a
icoria concclida dcsdc os icnos dc csiudanic. o
aludisno c o fundo dc iodas as nolcsiias nos ascs
qucnics. A sua lillioicca dc raaz dcculicou. Lia olras,
iraiados, ncnorias, rcvisias, cn ircs lnguas.
Ncrvosancnic ionava noias cn aclinIos c, cono sc
fossc csqucccndo das noias, or fin dcu ara ionar
noia das noias. Lia, lia, doidancnic, dcsordcnadancnic.
Fugia scnrc dc cscrcvcr, orcn Ia oiio dias concara
a assar ara o acl o rcsuliado dc suas ncdiiacs. E
foi or isso quc a qucsiao da lngua surgira-lIc.
Sua nulIcr iinIa or clc un rcsciio rcligioso.
Era o salio, o Ioncn quc conIccia un ouiro nundo
quc rcgc csic. Era o douior, o lonzo-Ioncn, fornado,
rcsciiavcl c grandioso; c, ao lIc vir un dcscscro
daquclcs, cla o aninava, dizia-lIc cqucnas lisonjas
sinccras. O CIico sorria, acalnava-sc c lcijava-a nuiio.
No dia scguinic, coniinuava. lia, lia, dcsordcnadancnic
c doidadancnic.
O airinnio dciado clo oriugucs filaniroico
ja csiava gasio a ncio. Concnsoro nao sc inconodava
con a dircao dos scus lcns. Sua idcia ccgava-o c a iola
cducaao quc sua csosa rccclcra nao lIc crniiia
corrigir as dcsnandadas dcscsas do ncdico. Una vcz,
clc lcra, nuna rcvisia franccsa, a noicia dc un livro. As
Fonus Puustcs nus ndus Nccundcsus, do douior
Van Drcc. Incdiaiancnic nandou luscar un ccnlar;
c, cono nao conrccndcssc o Iolandcs, corrcu a cidadc,
foi ao consulado, ao cais; c arranjou un narinIciro quc
o iraduzissc, ncdianic oiio lilras or caiulo, c ara
ncio oriugucs. Fccclcndo o csiiulado clo rinciro
caiulo, o narinIciro saiu. Logo adianic ionou una
grandc lclcdcira; csfaqucou un olcia c foi rccolIido
dcicnao.
Concnsoro cnrciiou advogados; agou-lIcs
rcgiancnic, c o nariino norrcu dc lcrilcri anics dc
cnirar cn julgancnio.
O aludisno iudo cigia.
Fora dcssa idcia, ouco lIc rcocuava o rcsio da
aiividadc ncnial. Nao lia filosofias, ncn icorias sociais c
nuiio ncnos liicraiuras; c, sc or acaso cra cIanado a
falar solrc csscs assunios, a sua lucidcz cra scgura,
crfciia, roria, con algo dc aradoal, o quc o
adnirava or suor a dc ioda a gcnic.
Nao conIcccndo as icorias a rcsciio, so via os
faios, dos quais iirava concluscs cssoais c
inrcvisias. Cono dc cosiunc ao vc-lo cn
diluincnio, sua csosa iraiou dc o consolar. Aninando-
o, inicrrogou-o.
CIico, cssa lngua c difcrcnic da dc Iojc?
Muiio, qucrida. Muiio... Ncn sc conara.
Eniao c cono sc fossc ouira, coniinuou a dona
Eugcnia.
... ... cono sc fossc ouira, acalou, afinal, o
Concnsoro or dizcr.
Eniao vocc nao icn nais quc conrar una
granaiica c csiuda-la, concluiu iriunfanicncnic a
csosa do ncdico.
Mas c vcrdadc, Ccnica, fcz adnirado o CIico
Concnsoro. Mas c vcrdadc! AnanIa scguirci o icu
consclIo.
E nun afluo dc icrnura, clogiou-lIc o ialcnio,
lcijando-a nos olIos, no rosio c na loca. Sosscgou,
dornindo quicio.
No dia scguinic, logo cla nanIa, viu alguns
docnics, c dcois do alnoo dcsccu cidadc, dondc
dcois iria vcr o coninuo Manucl cn Caiunli. O
ncdico, crscguido cla idcia icnaz dc una lngua
ldina, andou clas ruas dc concrcio, luscando nas
livrarias a fanosa granaiica do scculo XVI. Nun sclo da
Fua dc Sao Josc, cnconirou, sosscgadancnic csquccido,
un vclIo ccnlar da Enssnunu dc Icn cuuugu, d'El
Fci don Duaric c adquiriu-o, ara scrvir dc lciiura da
nova lngua quc ia csiudar, cnlora o livro fossc do
scculo XV.
Eran ircs c un quario quando rocurou o onio
dos londcs da conanIia dc Sao Crisiovao. A vcio a
cnconirar o douior AlfrcdinIo, filIo do viscondc da Mcia
Ponic, scnador or Coias.
OI, douior! Por aqui?
vcrdadc! Vou vcr un docnic. E o douior, ondc
vai?
Vou ao Fio Conrido, rocurar o consclIciro
Foscniro. Essc ncgocio da lcgaao icn nc dado un
iralalIo, quc o scnIor nao inagina... Quc londc iona?
Eu? Iiairu. Porquc?
En quc rua vai? crguniou o lacIarcl, scn
rcsondcr a crgunia.
Na Travcssa do Lajc.
Podcnos fazcr una coisa, douior. vanos junios
no londc na Esircla, quc lIc dcia roino, ros o
advogado. O ncdico rcluiou un ouco; c, concordando
afinal, os dois cnlarcaran, quando o vcculo sc unIa
cn novincnio ara as ruas csirciias da vclIa cidadc.
Logo asscniados, rclcnlraran o dia anicrior, a
alcsira, o janiar, as cssoas; c as coisas" do
Doavcniura vicran laila.
Douior, crguniou o ncdico ao advogado, cssc
Conic cra niliiar ou nongc?
Ncn una ncn ouira coisa. Porquc?
A sua douirina c fcrrcnIa, cIcia dc rcgrinIas,
dc discilinas csirciias, ncdidas. Parccc una ordcnana
niliiar ou una rcgra nonacal.
Nao Ia duvida; nas aic, ao conirario, o Conic
rcga a iransfornaao dos ccrciios cn nilcias c qucr a
az univcrsal, dissc o lacIarcl, aos curia ausa.
Adnira cniao quc, rcflciiu o Concnsoro, adnira
quc os nossos niliiarcs, dc uns icnos ara ca,
convcrian-sc c roagucn-na.
sinlcs. Una qucsiao dc vaidadc rofissional.
A naicnaiica c a cdra angular do sisicna, c os
niliiarcs csiudan un ouco dcssa cicncia, dai...
Dcnais, o rcsigio do Dcnjanin concorrc.
OI! o Dcnjanin, o Dcnjanin, dissc o ncdico,
con un risinIo dc cscarnio.
un gcncira, douior.
Ccncira c nuiio, ou anics c ouco.
Dcnjanin, ara gcncira, falian-lIc olras, docuncnios
quaisqucr dc sua salcdoria. anics.....
E A Tcoria das Quaniidadcs Ncgaiivas"?
indagou o filIo do viscondc.
Un ariigo dc csiudanic furao", c nais nada.
Para nin, cono ia lIc dizcndo, fcz o Concnsoro,
Dcnjanin c un visionario, un uioisia crigoso. En
rcsuno. lon Ioncn c anigo do Pcdro II. E riu dcvagar,
conccriando os oculos, ao icno quc o londc arava na
cauda dc ouiros cnfilcirados na rua.
Os oucos assagciros lcvaniaran-sc.
Quc Ia? Quc foi? Nao anda? indagaran.
Nada, rcsondcran o cocIciro c o conduior, ja
acIorrcniancnic scniados no ncio-fio da calada. Un
caninIao quc csia dcscarrcgando uns fardos nuna loja,
c nao dcia o carro da Tijuca assar.
O lacIarcl s-sc inacicnic. Erguia-sc, olIava
raivoso, cofiava os cqucnos ligodcs c, or fin, dissc
ara o ncdico con lancinanic dcsrczo.
Isso nao c icrra, douior. una droga"...
Porquc, orquc Iouvc una cqucna inicrruao
no irafcgo dos londcs?
Nao. iudo! iudo! Una cidadc fcia, suja,
csluracada, scn csiciica, scn arqucs. Un
rclaancnio... naldiia colnia...
O ncdico nao iinIa o quc rcsondcr c scniia-sc
consirangido disso. Calou-sc. O lacIarcl, adivinIando-o
nagoado, virou-sc ara o Concnsoro c lIc dissc
confidcncialncnic.
Salc o quc nos naiou?
Nao, rcsondcu con sinlicidadc o acicnic
csculaio.
Foi o ncgro.
O ncdico arcccu nao sc adnirar nuiio do
scgrcdo c con alguna ironia rcirucou.
Pois olIc, douior. Eu julgava o conirario. Elcs
fizcran o Drasil. Lavraran as ninas; laniaran a cana;
gucrrcaran; c Iojc colIcn o cafc c cavan csiradas.
CIcgava a cnsar quc fizcran a nossa unidadc. Vcjan
cono sao as coisas, douior Alfrcdo?
Dc faio fizcran alguna coisa disso, nas sao
infcriorcs, incaazcs ra civilizaao. Nao sao arias,
douior Concnsoro, nao sao arias.
Quc dialo c isso?
OI! douior. Nao conIccc a icoria dos arias?
inicrrogou csaniado o noo advogado.
rias, arias... AI! Escrc... Fccordo-nc...
Quando csiivc na Euroa, algucn nc falou nisso. , sc
nao nc cngano, una Iioicsc alcna nuiio cngraada,
quc cli...
Hioicsc, nao, douior. Una conquisia da
cicncia. A Filologia, a Lingusiica, a Arqucologia, a Prc-
Hisioria conrovan-na, c os rcccnics csiudos dc
rcligics conaradas afirnan-na solcranancnic. Nao c
una Iioicsc, alsoluiancnic.
Nao inoria, rcirucou o ncdico. Scja una
vcrdadc... va... ncsno orquc o quc c Iioicsc na
Euroa c ccricza aqucn da linIa cquinocial. Diga la a
icoria, douior Alfrcdo.
O noo lacIarcl aiirou fora o cigarro quc funava,
cnquanio o ncdico dava duas olIadclas a un assagciro
roino. Dcois, cs a icoria.
En una coca anicrior a iodo o icsicnunIo
Iisiorico, c quc sc cscondc na noiic dos icnos, una
raa crcsccu no utcuu dc Panir, na aniiga Daciriana,
sia Ccniral. En nigracs succssivas c cn insianics
divcrsos, irradiou cla Euroa c foi ao noric da ndia. Ja
no utcuu originario, iinIa una lngua adniravcl, ondc
sc vinIan rcflciir suas afcics ncigas, suas adniracs
ingcnuas c arroulos ara un nundo sucrior. Eran
asiorcs, crc-sc quc ianlcn agriculiorcs. ConIccian o
ouro, a raia, o lronzc, cccio o fcrro, quc nao
conIccian. Cono sc fosscn raios do sol un dos focos
da clisc dc iranslaao da icrra os arias, ncsircs,
scnIorcs cniiidos do laicau dc Daciriana scguiran
vciorcs c araran aqui, ali, cla Euroa, cla sia, ao
noric, ao norocsic, a ocsic c a sul, con os noncs dc
liiuanos, cslavos, gcrnanos, cclias, grcgos, laiinos,
crsas c Iindus, quc quasc fccIaran a clisc alongada.
O quc caracicriza o aria c a caacidadc ara a
civilizaao. Faidancnic cvoluran c vao ficando
scnIorcs do nundo. o quc vcio rcvclar as afinidadcs
do laiin con o grcgo, do grcgo con o alcnao, do alcnao
con o crsa, c dcsic con o sanscriio... Eis, douior,
csloada a icoria dos arias, a icoria da raa civilizadora.
Doniio! cclanou scn qucrcr o calno douior
Concnsoro.
Do grcgo-laiino, coniinuou o filIo do iiiular, do
iraniano c do rano Iindu surgiran civilizacs
odcrosas, o quc...
E dos liiuanos, cslavos, gcrnanos, cclias, nao?
dissc dc rccnic o ncdico.
Esics ovos naniivcran un rclaiivo csiado dc
culiura aic quc foran alsorvidos na civilizaao ronana,
oljciou o filIo do scnador or Coias.
Esiado dc culiura, fuzilou Concnsoro, quc dc
forna alguna c una civilizaao...
Sin... concordo, nas c culiura...
Dc nodo quc dos arias, a raa da civilizaao, so
os grcgos criaran una civilizaao. Os quc ficaran no
nagico utcuu nada fizcran c os da ndia, inolilizados
nas casias, csiao sc dciando roular clos rinos da
Euroa?
Con os da ndia aconicccu isso, dcvido s
condics do ncio c a rcscna dc raas infcriorcs,
rcirucou o douior Alfrcdo.
O ncdico calou-sc, cnsou, olIou o assagciro quc
o inicrcssava c lcvaniou a oljcao.
Con as condics favoravcis da Frana nada
fizcran, cnircianio os da ndia...
Foran as raas infcriorcs, oljciou arcssado o
douior Alfrcdo.
Faas infcriorcs, rcsondcu, dcois dc una
ausa, o ncdico. Cono cssas raas sc influirian
nalcficancnic? Por aao dc rcscna, so? Nao c
ossvcl? Na Iunanidadc, as rcacs sc fazcn or via
scual, c csia, icrninanicncnic, nao ocrou nos
Cangcs, ois a rcligiao roilia, c os cosiuncs ianlcn,
quc os casancnios c aic a nais sinlcs uniao scual sc
fizcssc cnirc indivduos dc casias, c, solrciudo, raas
difcrcnics.
O lacIarcl nao scniia a arguncniaao valiosa.
Parccian-lIc arguncnios dc un sinlorio c, cnircianio,
nao salia conlaic-los. Para fccIar a convcrsa dissc.
O quc lIc acalo dc dizcr c rcsuliado dc
acicnics iralalIos. Ma Mullcr, Picici, Juin c ouiros
salios criaran cssa icoria, dcscnvolvcran-na c
dcnonsiraran-na. Dcnais, douior, ligou clc
raidancnic, sc iodos os ouiros ranos nada iivcsscn
fciio, lasiava Crccia c Fona.
Concordo, dissc frouancnic o ncdico, c
concluo quc a civilizaao nao c inirnscca na raa, nao
dccndc... AI! Escrc... E sofrcgancnic corrcu o lanco
vazio aic a onia c da falou ao assagciro quc ia na
frcnic.
Dcsculc-nc..., dcsculc-nc... Sou ncdico c o
scnIor vai crdoar-nc... Nunca icvc nalciia, sczcs,
fclrcs?
O dcsconIccido voliou-sc con ar csiuido c
olcdicnicncnic rcsondcu.
Nunca.
Tcn csiado docnic?
Algunas vczcs. Tivc saranao, lcigas doidas c
quc nc lcnlrc nada nais.
Sofrc dc risao dc vcnirc?
Nao, scnIor.
curioso, insisiiu o ncdico. E dorcs dc calca
icn iido?
s vczcs, icnIo, rcirucou o dcsconIccido un
ianio inacicniado.
Scnrc?
Nao, douior. Una vcz ou ouira.
E scu ai?
Mcu ai, fcz alorrccido o inicrrogado, ncu ai
icvc fclrcs, sczcs, nalciias, riscs dc vcnirc.
AI! cclanou o ncdico saiisfciio. Tonc quinino,
anigo; ionc quinino.
E, dcois dc cdir nuiias dcsculas, voliou ao scu
lugar c dissc laio ao lacIarcl.
un caso dc aludisno Icrcdiiario, crfciio,
iacIado. Aquclas orclIas dc alano" nao ncgan. O
douior Polycncsly, dc Varsovia, vcrificou scisccnios c
vinic c scic casos idcniicos na Dcssaralia, c cu...
O londc corria cclcrc clo Fio Conrido, c o
AlfrcdinIo, quc iinIa consuliado o rclogio, vcrificou quc
cIcgava Iora dc janiar cn casa do consclIciro.
Douior Concnsoro, ondc vai?
Eu ja nao lIc dissc? Vou vcr o conadrc do
Carlos.
Aquclc coninuo? Agora nc lcnlro... Sua
nulIcr csicvc onicn la. Eu conIcci-o. Era un lon
Ioncn. Olcdicnic, Ioncsio, iralalIador, lon cIcfc dc
fanlia... Quando ncu ai foi ninisiro, ia scnrc la cn
casa lcvar acis. Una coisa. Vou con o scnIor, douior.
Ha inconvcnicnic?
NcnIun.
E, logo ao cIcgar no lugar rocio, os dois
saliaran c sc cnlrcnIaran clo lalirinio dc ruas ainda
nal ovoadas.

III

A ncdicaao do douior Concnsoro nao fora
nilagrosa.
O docnic ouco nclIorou c, lcvaniando-sc dias
dcois, rccaiu cn scguida nais gravcncnic. Dc rccada
cn rccada, ora nclIor, ora ior, o c-voluniario norrcu
nuna quaria-fcira dc fcvcrciro, fulninado or nolcsiia
do coraao.
Prccavido, clc sc fizcra inscrcvcr cn algunas
socicdadcs dc socorro nuiuo, as quais, dando cqucnas
quaniias ara o cnicrrancnio, ouaran fanlia
dificuldadcs con cssc icdoso aio. A viuva ccononizou
alguna coisa dos aulios; c os cuidados con a vida
fuiura aicnuaran cn alguna coisa a dor da crda quc
sofrcra.
Duranic os rinciros icnos, icndo dclincado un
lano a scguir, iraiava dc cunri-lo. Para cla, qucria
roua a lavar, c a filIa iria iralalIar cn un utcc dc
cosiuras, ondc a sua viriudc corrcria ncnor crigo. A
rcia vclIa cncarrcgar-sc-ia da casa; c assin lcvarian a
vida aic quando Dcus quiscssc.
Diariancnic saa c dava os asscs quc julgava
rccisos. Pcdia a un, cdia a ouiro c, cla iardinIa,
voliava casa, naqucla iravcssa csquccida, s vczcs
dcsaninada, cn ouiras cscranada dc cnconirar no dia
scguinic o iralalIo dcscjado.
No fin dc alguns dias, arranjou alguna roua,
nas cra a dc una fanlia rcsidcnic no Caicic, c, lavada
quc cla fossc, as dcscsas dc iransoric alsorvcrian o
lucro ossvcl. Nao accriou. O lano lIc arcccu nau,
cnsou ouiro.
Alugar-sc-ia cono criada; colocaria a filIa cono
ana" cn alguna casa. Mas a lala? Quc Iavia dc fazcr
dcla? Enrcga-la? Esiava iao vclIa, cnfcrna, rcunaiica,
nun csiado dc saudc quc nao crniiia rcsiar iralalIo
fio, ccrio... Alcn do quc, Clara inquicia-la-ia, sc o
cccuiassc. Moa ainda, con finura dc nac, adivinIava
os crigos quc ia corrcr. Fora dc suas visias csiaria
cosia a scr dcsviada do lon caninIo. ConIcccra
ianias quc cono ana"... Coiiada da filIa! Tao noa!
Tao loa!
E, ioda a vcz quc cla cvocava iais coisas, rcdolrava
dc cncrgia cn scguir o scu riniiivo lano. Ao sair,
olIava Clara, ulcrc ainda, dc scios iunidos ncio
fornados, conicnlava-a cn insianics cncIcndo os
olIos d'agua, c, con a visia cnanada, jogando o alc
aos onlros, anics quc a filIa lIc crcclcssc a conoao,
unIa-sc cn cano con anino. Dcus Nosso ScnIor
Iavia dc ajuda-la! Casaria a filIa, csiava ccria, olrc
naiuralncnic, Iunildc ianlcn, nas scria Ioncsia,
Ionrada. Enircianio, os scus csforos cran vaos; os
dczcsscic anos dc casada, scn icr quc rovcr a
sulsisicncia, nao lIc iinIan dado a raiica, o faro dc
vivcr. Os conIccincnios cran oucos c dcsvaliosos; c,
ncsno da fanlia dc quc fora cria, ncnIun rcsiava
caaz. Scncados clo Drasil, aqui, acola, arrasiavan
una vida dcsgraada dc inforiunados. As rclacs do
narido csquivavan-sc dclicadancnic; c, ja scn crcdiio
qualqucr, na vida das ircs nulIcrcs Iavia fonc. As
coisas dc algun valor foran vcndidas c a casinIa csiava
quasc nua dc irasics. Airasada nos alugucis, cran
diarias as ancaas do roriciario ou scu rcosio.
Dcscnvolvia un iaio cnornc ara conic-los. Ncn scnrc
cra fcliz; suas alavras or vczcs crravan o alvo c, longc
dc aazigua-los, cnfurccia-os nais. Cono ccria vcz cla
lcnlrassc a oniualidadc do falccido Manucl, o colrador
sc cncIcra dc raiva c raivoso disscra quc, assin fazcndo,
nao fizcra ncnIun favor algun; cra olrigaao dclc
unicancnic.
Dona Florcncia, cn dcscscro dc causa, rcsolvcu
rocurar o Alvcs da Silva. Una nanIa, na csiaao
inicial dc Pcdro II, s-sc a aguarda-lo, cIcia dc
angusiia. TinIa oiio dias ara nudana, assin a
iniinava o rocurador a ncnos quc nao quiscssc sofrcr
dcscjo judicial. Iavia quasc ircs ncscs dc airaso, c nao
csiava ra isso... nada iinIa con dificuldadcs... nao cra
ai dc ningucn, disscra fcrozncnic, nuna ccna violcnia,
quc a rcsignada dona Florcncia ouvira ioda con cjo c
odio. A viuva saiu ccdo. CIcgada csiaao,
cncosiou-sc lcn crio do lugar dc dcscnlarquc c, cnirc
os assagciros quc cIcgavan, con o olIar, caiava
sofrcgancnic o conadrc. O calor cra sufocanic. O dia
dc nornao, lao, irisionIo, cncIia as alnas dc
orcssao. Todos andavan calislaios; nao Iavia un
riso. Escrando aic s onzc Ioras, nao via cIcgar o
Alvcs da Silva, coniudo clc nao lIc icria odido cscaar.
Dcvorava angusiias. Figurava rcsolucs. Talvcz fossc
nclIor dar un ulo aic casa do conadrc. Ia
inconoda-lo. Nao Iavia dc gosiar; c iinIa razao quc
iinIan os nais con sua sina? Nada. Dcvia agucniar-sc
so; nao iinIa nada quc inoriunar os ouiros...
Vcio aic oria do cdifcio. O jardin cn frcnic
iinIa as arvorcs alaiidas icncraiura do dia; una
ncvoa qucnic crcsiava iudo. Era cono un lafio dc forja.
O rolar dos vcculos lcvaniava nuiio o; c a ocira ficava
airando ncia aliura, solrccarrcgando ainda nais o
anlicnic ja or si csado.
Algucn cIcgou c lIc falou.
dona Florcncia, cono vai?
OI! o scnIor, scu douior? rcsondcu ao dar
con a cssoa.
Eu ja lIc iinIa visio, nas nao a conIcci logo.
Agora, ao sc virar, c quc lIc udc vcr lcn as fcics.
Soulc, acrcsccniou, soulc quc scu narido
norrcu...Mcus csancs. Dc quc foi? Muiio
olrigada. Do coraao. O Manucl nao sc iraiava; cra
icinoso..., foi una dcsgraa, dissc a viuva con un
susiro.
Coiiado! Era noo? crguniou o inicrlocuior.
Quarcnia c cinco anos, scu icncnic.
Moo... Vai ionar o ircn ou vcn dc cina?
crguniou o Alfcrcs Doavcniura.
Nao, scnIor. Escrava o conadrc, nas...
O scnIor Alvcs da Silva?
Sin, scnIor.
Esia docnic, afirnou o niliiar.
Dc quc, scu douior?
Nada, una coisa ligcira. Una consiiaao, un
ouco dc fclrc. Nao Ia gravidadc.
Doavcniura iinIa sc cIcgado Iunildc nulIcr
nuiio naiuralncnic. Ao scu icncrancnio fundancnial,
accssvcl c conassivo, scn rcconcciios a nao scr o
dc niliiar c salio as douirinas uioicas quc
rofcssava, c con as quais csiava falricando dc si
ncsno una inagcn divcrsa, sc soldavan ara quc fossc
nais cIao c nais ancno dc iraio con os olrcs. Con
csics, o scu azcdunc Ialiiual sc aagava c falava-lIcs
con doura ncsclada dc icdadc.
Nao icnia quc o visscn na rua a discrcicar con
clcs, ois a ningucn fazia nisicrio dc suas idcias
igualiiarias c da sua sinaiia clo sofrincnio do ovo.
Scnrc quc iinIa dois ninuios dc rcflcao, roccdia dc
acordo con clas.
Dcicsiava a riqucza, a lurgucsia, o fausio; qucria
a az univcrsal, nas iinIa as cqucninas idcias dos
scus conanIciros dc rofissao. O Ecrciio cra una
coisa sagrada, iniangvcl a arca sania da airia na
sua frasc. As conccsscs cscciais dc foro, dc risao, dc
insiruao scarada, ara filIos c ncios dc niliiarcs, clc
as acIava lcgiinas, naiurais, dcfcndia-as
circnancnic. Dcssc nodo, dc un salio, assava das
inovacs gcncrosas, ara adnirar a AlcnanIa niliiar.
Os icorisias da gucrra dcssc as juniava s rcdicas do
fundador da rcligiao da Iunanidadc. E, cono os
Iunildcs nao crcclcsscn cssas coniradics c sc
curvasscn ianlcn ao scu salcr naicnaiico,
Doavcniura junio a clcs crdia o azcdunc nascido da
conaraao da grandcza do scu sonIo con a zonlaria
quc cra rccclido. Era noiavcl quc, considcrando o salcr
naicnaiico a unica forna dc salcdoria, condcnassc, no
cnianio, ioda a cloraao ja fciia ou nova, icndcnic a
alargar o donnio dcssa cicncia. Afora dcicrninadas
clanacs solrc icorias clcncniarcs, qualqucr ouira
incursao no cano da analisc naicnaiica cra ara clc,
alcn dc scn significaao, inoral. A cicncia csiava
conlcia, o nais cra algclrisno acadcnico dizia.
Vicra, confornc disscra viuva, consuliar o
Iorario c voliava ao quaricl-gcncral, indo iardc fazcr
una visiia ao Alvcs da Silva.
Dcois das rinciras clicacs irocadas, dona
Florcncia inscnsivclncnic foi lIc fazcndo confidcncias.
Doavcniura ouvira-a aicnio c irisic, sinccrancnic irisic.
Enicrncccu-sc. O scu fundo cnoiivo, cagcrado con
sonIos Iunaniiarios, inicrcssou-sc or aquclc adcccr.
Mcsno scn salcr cono, ofcrcccu-sc a ajuda-la,
roncicndo-lIc quc a rocuraria no dia scguinic cn
casa.
Coniudo, dissc ao dcscdir-sc, nao c nau ir vcr
scu conadrc. Va.
Quando a cnvclIccida Florcncia cnirou cn casa dc
scu conadrc, o douior Alfrcdo saa. Saudou-a
ccrinoniosancnic, ao cnconira-la na cscada dc cdra,
cnquanio da oria a ncnina Olnia dava grandcs
nosiras dc agrado. Mal falou con a noa, foi icr con o
conadrc.
Convcrsava Alvcs da Silva, na sala dc janiar, con
o douior Concnsoro. Vcsiia dc linIo lranco c iinIa
cIinclas dc iacic. A fisiononia csiava algo alaiida. O
rosio anguloso iinIa un ion naic, c o nariz adunco c
firnc crdcra un ouco dc sua durcza Ialiiual. Os
calclos grisalIos saliavan da noldura azul quc un
gorro ofcrccia, colrindo-lIc a calva. A larla csiava
crcscida. As rinciras alavras quc dirigiu conadrc
foran caiancnic as ncsnas quc lIc disscra no dia do
cnicrro.
Pacicncia, conadrc. Pacicncia. As coisas Iao dc
sc arranjar con o icno. irisic, cu sci, a noric dc un
cIcfc dc fanlia, nas o quc sc Ia dc fazcr?
O ncdico nanaco naniinIa-sc calado. Dc vcz cn
vcz, firnava nuiio o scu olIar vivo, dc cosiunc inquicio,
solrc a viuva, ncdindo-a dc alio alaio. Logo quc cra
crcclido, disfarava, fugia con olIos, asscando-os cn
iorno clos quadros cndcnics das arcdcs. Fcarava a
rcroduao da Ccia cn olcogravura, a lagosia nuiio
vcrnclIa, o quadro das fruias, dcois dcscia a visia
alando o ctugcc, o guarda-louas c o ano da ncsa
con guarnics cncarnadas. Faiigado, nirava as onias
dos cs scarados, c con os dcdos nodosos iiliniava
solrc a lcirada da cadcira.
O oficial dc sccrciaria coniinuava a rcciir
consolos. A conadrc, nal scniada na cadcira,
conicnlava-o rcsciiosancnic. O scu rosio niudo, dc
iraos cnasiados, con rugas rccoccs, nao iinIa una
crcssao dcfinida. Havia rcsciio, dcscscro, duvida c
cscrana a un so icno.
O quc cu sinio, conadrc, dizia con fadiga o
Alvcs da Silva, o quc sinio c quc a ninIa casa nao icnIa
cnodos, scnao.
O ncdico quis dar volia convcrsa. Pcrguniou ao
Carlos sc ia cidadc no dia incdiaio. Fcsondida
afirnaiivancnic, os ircs csiivcran or algun icno
nudos. A viuva, aninando-sc, con a voz cnlargada,
falou nas dificuldadcs, na nudana, na ncccssidadc dc
dinIciro... Alvcs da Silva, coando a calca, cncosiou-sc
nclIor na cadcira dc lona c nurnurou.
, conadrc. As coisas csiao iao ruins. Ainda
agora, cssa nolcsiia...
Ncssc onio, cIcgou do inicrior a nulIcr. VinIa
dc nutncc dc cassa, scn colcic c con una saia dc
ranagcns claras.
OI! Florcncia, cono csia vocc? Pcnsci quc vocc
csiava zangada!
Dc rccnic, scniindo quc o scu acolIincnio
lcncvolo surrccndia o gruo, dona Adclia fccIou a
fisiononia, fcz quc rocurava un oljcio nun novcl,
aanIou-o c, olIando o narido dc soslaio, saiu da sala
dizcndo.
Florcncia, anics dc vocc ir, falc conigo.
O Concnsoro, cniao, indagou.
Mas quais sao as dificuldadcs, dona Florcncia?
A viuva as clicou rcdundanicncnic. Coniou as
dialruras do roriciario, as vcrgonIas quc csiavan
sofrcndo.
TcnIa acicncia, cscrc Iojc c ananIa, dcois
va, ou nandc sua filIa la cn casa, quc lIc odcrci fazcr
alguna coisa.
A fisiononia aalcrnada da nulIcr iluninou-sc.
Os scus olIinIos dc conia nuiio alcrios agradcccran
nclIor do quc os rcciidos. olrigada douior, olrigada
quc cla dizia.
isso, concniou no fin o Alvcs da Silva, vocc
sc sofrcu iudo o quc coniou, foi orquc quis; sc nos
iivcssc rocurado Ia nais icno iinIa cviiado csscs
dcsgosios.
A nac dc Clara cdiu liccna c foi ao inicrior falar
con dona Adclia. Olnia fazia crocIci na salcia, ao lado
dc sua nac, quc lia un jornal. CIcgando a viuva,
arrcdou un ouco a folIa c indagou.
O quc irouc vocc aqui, Florcncia?
Anics quc udcssc rcsondcr, Olnia or sua vcz
crguniou.
Cono csia Clara? Porquc nao vcio?
Florcncia rcsondcu ncnina c clicou a dona
Adclia os noiivos quc a irazian.
E vocc arranjou o quc qucria?
Sin, arranjci.
Foi o Carlos qucn ic ofcrcccu?
Nao. Foi o douior.
AIn! fcz a dona Adclia.
Qucn ic dissc quc o Carlos csiava docnic?
crguniou cla logo cn scguida.
Foi scu alfcrcs Doavcniura.
vcrdadc! cclanou dona Adclia...
Dcois, rcflciindo un ouco, dissc ara a filIa.
Olnia, fica a, cnquanio cu vou con Florcncia
aic ao quinial.
A dona da casa, logo quc ficou fora dos ouvidos da
filIa, dissc ara a viuva.
Florcncia! cu qucria salcr una coisa. Mas fica
cnirc nos olIc la!...
OI! conadrc! Eu sci guardar scgrcdos; sou dc
caia cncouradas...
Asscgurada da discrcao da conadrc, dona Adclia
crguniou.
Clara nunca ic dissc sc o Doavcniura gosiava"
dc algucn?
Nunca. E cono cla nc odia dizcr, sc ouco
convcrsava con scu" Doavcniura?
Nao... Sin... ...
E dcois dc una scric dc volicios c ncias alavras,
a nulIcr do Alvcs da Silva coniou sua Iunildc
conadrc quc, clo scu solrinIo Alio, soulcra quc o
alfcrcs gosiava" da filIa. Por cla, dona Adclia acIava
un lon casancnio, nas, sondando o narido, csic lIc
oljciara.
Nao lIc conIcccnos a fanlia. Elc diz quc icn,
nas nunca fala dcla.
E figurando nais o caso cono scndo ossvcl, dona
Adclia Iavia ja inicrrogado o narido assin.
E sc clc ic cdir a ncnina cn casancnio?
Sc clc na cdir, rcirucou o Alvcs da Silva,
cigirci un razo c invcsiigarci os scus rcccdcnics dc
lar. Sc forcn lons, sin; scnao, nao. coisa nuiio
dclicada.
O scgrcdo conunicado, nuiuas roncssas dc
guarda-lo foran fciias; c a viuva do coninuo, cnlora
nuiio adnirada quc sua conadrc, visia das suas
dificuldadcs, so acIassc valioso falar-lIc dos nanoricos
da filIa, roncicu, iodavia, indagar dc Clara alguna
coisa dc osiiivo.
Enirando na sala cn quc o ncdico c o scu aniigo
conanIciro dc colcgio convcrsavan, Florcncia nao
cnconirou o Alvcs da Silva. Fccclia, na sala da frcnic,
una visiia dc ccrinnia. E, cnquanio csicvc so con o
ncdico, Concnsoro lIc rciicrou a roncssa, dando-lIc
consclIos.
nudc-sc. Va norar ra Laranjciras ou
Doiafogo. Por la arranja iralalIo facilncnic. Ha nuiias
fanlias ricas. MinIa nulIcr odcra ncsno lIc
rcconcndar a algunas dc suas aniigas colcgas lcn
casadas. ConIccc o cIcfc dc csquadra Valadao? Sua
nulIcr foi colcga da ninIa. Mora na Dica da FainIa, c
assin nuiios ouiros.
* * *
Andanos cla vida aavorados, ircnulos dc ncdo
do fuiuro c, quando o quc sc conia no dia scguinic c no
dc Iojc c ncdiano, nos nos onos quicios, a olIar os
asiros, c na nossa alcgria Ia ncnos alavras quc na
nossa dor.
O julilo c inicrno c icncnos quc o cicriorizando
clc sc cvolc cono un crfunc suiil, coniido cn frasco
fragil. Clara, sua nac, c a rcia vclIa, acalados os
arranjos doncsiicos, sc uscran sosscgadas na oria da
cozinIa. As fraldas dc Sania Tcrcsa colriu-as con a sua
sonlra c as ircs, scniadas no cIao, oucas alavras
irocavan. Anics, no icno do coninuo vivo, clc ianlcn
sc scniava c cono Ioncn, andava clas ruas c lia
jornais iinIa scnrc o quc coniar...
* * *
Naqucla iardc, cla rincira vcz, dcois da noric
do Manucl, clas voliavan ao scu aniigo Ialiio. Scn
acordo algun, as ircs, una a una, sc foran cIcgando,
scniando-sc, con as suas rcscciivas iarcfas.
A vclIa Florcncia, dc ondc cn ondc, soliava un
longo susiro, olIava a onia do Corcovado, unIa-sc
dc olIos arados ara o norro, csiuidancnic. Parccia
icncr quc clc dcsalassc...
Confornc o cosiunc, ao anoiicccr, a convcrsa sc
aninou. Clara iinIa vindo dc inicrrogaao cn
inicrrogaao, ncssc salicio caricIoso dc dialogo, aic
crguniar rcia vclIa cono vicra aic nos...
* * *
A lala, ao salcr quc a cscravaiura vai acalar, sc
adnira, nao acrcdiia, acIa inossvcl c diz quc o nundo
vai acalar. Clara rciruca-lIc quc nao, c orquc cla (a
lala} indaga qucn vai iralalIar nas fazcndas.
Os livrcs, os quc quiscrcn.
Qual! Qual!
Mas orquc? Na Inglaicrra, na Frana, nao Ia
cscravos c Ia fazcndas!
Mas c quc la nao Ia ncgros (lala}.
* * *
A visiia do alfcrcs foi o assunio do dia scguinic.
dona Florcncia csiava ccria quc clc viria, nas quc clc lIc
odcria scr uiil nao aiinava. Sc fossc dinIciro, clc lIc
icria dado onicn, c, cn iodo o caso, lcn odia scr quc,
nao icndo, fossc adquiri-lo c dclicadancnic lIc
iroucssc. Incaaz dc conrccndcr csonianco o aio do
oficial, a viuva rocurou inuiilncnic un noiivo, nas,
quando conarou o novincnio dclc con as confidcncias
da conadrc. nun clarao lIc vcio clicada a sua
gcncrosidadc.
En conco, aquilo lIc arcccu laio,
naiuralncnic clc lIc iria cdir cqucnos scrvios dc
aaionado, carias a lcvar, carias a irazcr, florcs, c sc
nao fossc a cla, scria filIa. Mas nao iinIa razao dona
Florcncia. Doavcniura, lIc ofcrcccndo aulio, roccdcra
nuiio gcncrosancnic c dcsinicrcssadancnic; c, cnlora
clc ja sc scniissc ionado dc anorcs cla filIa dc Alvcs
da Silva, dcsrczando os conczinIos ncios dos
nanorados dc rofissao, nao qucria dc Florcncia ncn da
filIa os scrvios quc aqucla susciiava.
Saindo da csiaao ccniral, clc sulira ara una
das orias do quaricl-gcncral, aic o avincnio sucrior
c, logo ao sair, dcra con o caiiao Mcirclcs. Era dc
infaniaria, nas iinIa suas lciras. Fora julilado no
scgundo ano do curso da Praia VcrnclIa, quando
icncnic, c voliara a scrvir na sua arna. Nas rodas
niliiarcs, falava-sc nuiio do scu nonc, a sua rofusao
dc ancdoias icarcscas, a sua jovialidadc
inquclraniavcl, c o scu csiro dc ocia sairico cran os
noiivos da sua oularidadc. Con ja csiar na casa dos
quarcnia, dcssc scu gcnio colcgial ouco crdcra;
coniudo, dc alguns anos ara ca, cnlora nao sc
fccIassc cn grandc iaciiurno, andava calado c
nasiigando idcias uliinancnic sc soulcra o quc o
crscguia. Era ncn nais ncn ncnos quc a adoao dos
onlos corrcios no Ecrciio. Una onia dc invcja o
novcra a isso. Vcrificando quc una scric dc oficiais, or
gcnio iunuliuario ou or csiudos, airavcssavan o
anliio csirciio das conanIias c csialclccincnios, ara
vivcr na fana da lcna rua, clc ianlcn sonIara icr un
nonc assin. E csiudara ara isso os onlos corrcios,
iao inorianics na organizaao dos ccrciios curocus.
Assinilara ligcirancnic nocs dc anaionia c
fisiologia das avcs; lcra iraiados c ariigos Iisioricos c,
jusiancnic naqucla ocasiao cn quc cnconirara o
Doavcniura, irazia o ncnorial cn quc lcnlrava ao
ninisiro da Cucrra a convcnicncia dc adoiar aquclcs
ncnsagciros no Ecrciio.
Era un calIanao dc cinqucnia aginas
nanuscriias cn acl alnao, c clc ia lc-lo do conco ao
fin, quando o Doavcniura oljciou-lIc quc iinIa rcssa.
AI! lIc rcsondcu ouvc so una aric da
iniroduao. Ouvc. A colonlofilia niliiar cvidcnciou sua
uiilidadc no uliino ccrco dc Paris, c ncnIuna naao
curocia dcsncrcccu dos scus ncios dc dcfcsa a
iclcgrafia acrca. Essc faio vcio dcscriar as grandcs
nacs gcrnanicas c, cnquanio csias sc arcsiavan
ara dcfcndcr, os ascs laiinos, rcnunciando o rorio
dcsdcn, suicidan-sc. A cicncia da gucrra c ianlcn
una ncccssidadc incrcnic conscrvaao social. Diz un
insignc iniclcciual. 'nao crcdc scnao na fora icncrada
or una longa discilina'.
A fora c a grandc lci da naiurcza, indiscuivcl c
insurnvcl. O nundo icn or lasc a fora, nas o
olIar dos ovos, rincialncnic os da raa laiina, nas
criscs da sua Iisioria, so vc o noncnio rcscnic.
Daldado c o inicnio dc fazc-lo alcanar nais longc.
Dcsninianos csias asscrcs. Enirc os auiliarcs do
ccrciio sc dcvc coniar cono un dos nais rovciiosos os
onlos corrcios.
Dcn! Mas vocc c airasado, Mcirclcs. A nissao
do Ecrciio nao c nais csia...
Qual c cniao?
a rcgcncraao da socicdadc. Fornados cono a
cliic do ovo, a nossa foric culiura cicnifica nos rcara
ara govcrnarnos no crodo cicnifico-indusirial.
Esianos dcsiinados a sulsiiiuir os lacIarcis cn
Dirciio. Aic logo...
E saiu, dciando loquialcrio o caiiao, con o
calIanao dcscansando solrc o ciioril da jancla.
* * *
Cono Iouvcssc fogos cn varios irccIos da cidadc,
c un sc qucinassc cn Vila Isalcl, no Doulcvard, lcn
crio da sua casa, Clara, con algunas ouiras raarigas
da vizinIana c un irnao dc una dclas, foi vc-los.
A rua cra cIcia, c, sc lcn quc larga, a nuliidao sc
csrcnia, coniida cnirc os dois lados. Arovciiando os
largos icrrcnos vazios quc Iavia nas nargcns, o ovo
dcrivava or clcs, cncIcndo-os. Clara c os
conanIciros, nuiio a cusio, avanaran or cnirc o
ovo aic aliura da Fua d'Aldcia Canisia c, a, scndo
loa a osiao ara vcr os fogos, ficaran.
Tudo ofcgava. A noiic fcia ancaava cIuva;
cnircianio, ningucn dcsaninava. Dcsdc quinzc...
* * *
Quc c?
Un rolo...
Ondc?
Escra, cu vou vcr dissc o raaz quc
aconanIava as noas.
Pouca coisa dissc clc, voliando. Ali, junio
confciiaria, Iavia un gruo. un raaz, filIo, arccc-nc,
dc un caiiao dc nar c gucrra, aconanIava unas
noas, scndo, nc arccc, una dclas nanorada dclc, c
cono un sujciio a olIassc nuiio insisicnicncnic, clc
ionou saiisfacs; o ouiro, quc nao cra nolc, rcsondcu
no ncsno ion, c o final foi quc o ial raaz das noas
saiu fcrido con a calca quclrada...
Coiiado! fizcran as raarigas.
Nao, ouca coisa. una racIa aqui c aoniou o
aricial csqucrdo.
Elc dcsnaiou... Foi ra loiica? inquiriu Clara
dc rccnic, nosirando nuiio inicrcssc.
Dcsnaiou c foi ra loiica.
Mas nao icn novidadc o fcrincnio? crguniou,
ainda, Clara.
Nao. Alguns onios falsos c daqui a dias csia
curado, nao foi nada.
Quc dialo! Quc inicrcssc! Vocc conIccc o
raaz?
Nao conIco, nao. Nunca o vi.
Pois nao arccc, rcirucou a ouira con nalcia.
Esia scnrc con cssas coisas, Adclaidc. A gcnic
nao odc icr cna, do, dc un raaz quc sc fcrc, quc vocc
nao vcnIa con coisas", dissc Clara, ncio zangada.
Nao ic zangucs, ClarinIa. Esiou lrincando,
dissc a ouira, aninando a raariga.
Quando clcs vinIan ra casa, Clara ouviu un
gruo, quc acaso arara junio dc ondc clcs araran, a
narraao do caso. Adquiriu ccricza dc quc o caso sc
assara con o adolcsccnic, nas ao fin da convcrsa
cIcgou un laiagao foric, un dcsscs rufics dc
arralaldc, quc foi indagando orncnorcs.
AI! Sc cu csiou la... O sujciio conIccia o jogo?
Nao sci. A vcrdadc c quc lIc foi asscsiando a
lcngala c o Alfrcdo caiu.
E a noiva, a nanorada?
A noiva dcu un faniquiio c foi lcvada ara o
inicrior da confciiaria.

IV

A casa dc Clara cra una cqucna Ialiiaao dc
iclIado coriado ao jciio dc cIalci, cdificada ao lado dc
ouiras iguais, a corrcr nuna so linIa, cono o quc sc
dcnonina aiualncnic una avcnida... Na frcnic, un
corrcdor conunicava-as con a iravcssa, quc ia icrninar
na Fua dc Sao Francisco Xavicr. Aos fundos, un
cainzal colria un grandc laiado. Essa uliina rua, or
cssc icno, csiava arcancnic ovoada; dc cicnsao a
cicnsao, alguns gruos dc casas oniuavan vasias
orcs dc icrrcno, colcrio dc cain laniado. Na
csquina da iravcssa cn quc cla norava con a Fua dc
Sao Francisco, Iavia una grandc cIacara, vasia cono
un siio, quc, nurada do lado da rua rincial, cra na
orla da iravcssa ccrcada or una sclc conacia dc
lanlus. Quando Clara dcscnlarcava do londc,
cosiunava cnconirar a lala ou sua nac quc a vinIan
cscrar; nas noiics dc vcrao, orcn, as duas vclIas sc
ouavan dcssc iralalIo.
Na iardc dc scgunda fcira, ncnIuna das duas
vicra, c Clara, dc volia do utcc, andando
vagarosancnic, nuiio conccnirada nos scus
cnsancnios, foi surrccndida, logo ao dar os rinciros
assos, con o cnconiro do adolcsccnic quc a cscrava. A
lua lrincava nas onias dos lanlus quc lalouavan, c
a rojcao da iouccira dividia a rua cn duas arics,
ncgra c lranca, quasc iguais. Era cono una landcira
licolor csicndida c, aos ncncios da sclc, cla sc agiiava
ial qual una landcira quc csiivcssc dcsfraldada.
A angusiia daquclcs ircs dias dc scaraao aiirou-
lIc frcncnic ara o raazola c sc clicaran con
alavras cnirccoriadas cla conoao. Sua nac,
jusiificava o adolcsccnic, quiscra dclc una conissao cn
Sania Cruz, no curaio, c clc fora scn odcr avisa-la.
Una caria dcscriaria susciias; nao iinIa cono
rcvcnir; o ircn ariia ccdo, dc nadrugada, clc foi.
Sc ic vin cscrar aqui, dizia clc, foi orquc icni
quc nc rccclcsscs nal, c sc isso sc dcssc no londc scria
un dcsicncro.
OI! Qual! Eu gosio ianio dc ii...
E cu, ncu anjo, ianio, ianio... quc nao sci
ncsno...
Mcu Dcus, cono cu ic gosio, iu nao nc anas
ncsno, Icin?
Muiio! Muiio!
Inscnsivclncnic os dois sc foran aroinando, dc
ial jciio o fizcran quc nao sc odcria dizcr lcn qual dos
dois lcijou o ouiro rinciro. Por alguns ninuios
csiivcran aos lcijos, c alavrinIas doccs, diias cla
nciadc, cnircncavan-nos.
Por fin, o raazola, icncndo quc algucn vicssc a
assar c o vissc ali con cla, rcnaiou.
Adcus! Aqui nao c lon lugar ara nos clicar-
nos. Escra-nc ananIa... Sai un ouco anics c vai-nc
cnconirar no Largo dc Sao Francisco, airas da Escola
Poliiccnica. Qucro-ic falar.
Saindo dali, o raazola conicvc a conoao, ois
quc scria fcio clc sc arcscniar aos ouiros conovido or
icr dado uns lcijos nuna nulaia, c foi ao cnconiro da
roda.
Eniao? indagaran cn coro.
OI! Nao conio nada! A nulaia csia cnlciada"
or nin... Quando nc viu... Da-nc un cigarro?
Tona.
Quando nc viu quasc cIorou. Caiu quc ncn
un aiinIo. Qucn icn fosforos?
Eu!
AnanIa nc vai cscrar. Esia iudo arrunado.
OlIa la!
Qual! Nao Ia nada. Sc a coisa arrclcniar, aai
nc assa un carao" c alafa a coisa. Vocc cnrcsia-nc
a cIavc do cIutcuu? Sin? Esia ouvindo, Frciias?
Ao sair dc casa, Clara cdiu a sua nac quc a
nandas-sc cscrar, ois, cscrando scrao, viria nais
iardc.
No utcc, Clara, rcicsiando nolcsiia, olicvc da
conirancsira crnissao ara sair nais ccdo. PilIando-
sc na rua, cla arcssou o asso cn dcnanda do onic
dc cnconiro. Ia cnirc sfrcga c inquicia. Quc qucria clc?
OI! Sc fossc isso, nunca! Ela rcsisiiria. Dcus a livrc
guardc. Coiiada da sua nac, sc soulcssc, norria.
Dcois cla csiaria dcsgraada ra scnrc. Ainda sc...
qual... filIo dc qucn clc cra, nada aconicccria. O caiiao
dc nar c gucrra nao dciaria quc fossc ananic. Havia dc
r cncnIos, dinIciro, c a coisa ficaria cn nada. Na
aliura da Fua dc Uruguaiana, quis voliar, ionar logo o
londc. Arrccndcu-sc c coniinuou. Dc nais a nais, cla
iinIa ronciido, c cn ir nao Iavia nal algun. Quando
dolrou a csquina, cnconirou o cnrciiciro.
OI, dona ClarinIa, ondc vai con iania rcssa?
Nao... Nada... Vou aqui fazcr una conra c
ainda volio ao utcc. Doa iardc.
Doa iardc.
O Largo dc Sao Francisco, qucla Iora, ainda
csiava novincniado. Crandcs nagoics dc ovo
airavcssavan-no cn varias dirccs. Da Fua do
Ouvidor, a onda a cIcgar cra volunosa, c ara la
narcIava a naior aric. Nas ouiras ruas c iravcssas, o
csciaculo cra o ncsno. Dclgados filcics dc gcnic ian c
vinIan, cruzavan-sc, laralIavan-sc. O largo naniinIa
inalicravcl a ncsna quaniidadc. cra cono un
rcscrvaiorio a sc cncIcr c a sc csvaziar cquiiaiivancnic.
Clara airavcssou-o aos uliinos raios do sol dc
vcrao, cn rocura da iravcssa airas da Poliiccnica.
Tardci?
Nao. CIcgasic a icno.
O quc c quc vocc qucr conigo?
Disscran os dois ao sc cnconirar.
Quc rcssa; sc c con cla quc vicsic, vai
i'cnlora, quc nao c coisa ra ninuio, dissc o raazola
azcdancnic.
O adolcsccnic iinIa crcclido quc Clara csiava
arisca" c, ccrio disso, aiirou fora o ar dc iinidcz con
quc sc colrira duranic o nanoro iodo c arnou-sc dc
aiiiudc firnc, quc nclIor lIc arccia scrvir aos scus
fins, Clara, rccclcndo aqucla rcsosia, ficou
raidancnic cnicrnccida. Para quc aquilo? Aquclc
dcsalrincnio? Ela nao iinIa razao c ncigancnic
rcsondcu.
Vocc sc zangou?
Nao... Nao nc zanguci... Mas iu vcns assin,
dcssa nancira. Una cssoa fica csaniada. Parccc quc
vou ic cngolir...
Vocc salc, sc cu dcnorar... Sc algucn assa
or aqui..., rcirucou Clara con a voz ncio cnlargada.
Tcn razao. Saianos daqui.
Clara cono un cacIorrinIo aconanIou-o. Os
dois foran andando calados. A noiic caa
vagarosancnic. As uliinas csiavan no Largo do
Fossio...
Enira, dissc o raazola. Enira.
Era una cqucna confciiaria ouco frcqucniada.
Nas oucas ncsas, quasc ningucn Iavia.
Quc qucrcn?
Ccrvcja, nao c? indagou o adolcsccnic. OlIc,
iraga ccrvcja c uns doccs, rcconcndou clc ao caiciro.
Ccrvcja c doccs?
Sin.
Enquanio ia luscar o caiciro, o adolcsccnic
concou a aninar Clara. Ela, inquicia, olIava dc un
lado a ouiro. Nada dizia; so cla sua fisiononia
iransiornada sc crcclia o dcscnconirado dos scus
scniincnios.
Salc orquc c isso, Clara?
Nao.
Fao anos Iojc c quis ic ofcrcccr un
lanquciczinIo.
Paralcns. Paralcns.
Tanio nais quc cu, dando una fugida dc casa,
arovciici a ocasiao ara ic dcclarar quc sou, dc Iojc cn
dianic, o icu noivo; cnircianio, cono nao qucro quc sc
saila ja, co-ic quc nao o digas a ningucn.
Con csias alavras, Clara sc acalnou un ouco, c
o coo dc ccrvcja quc lclcu vcio lIc dar una lassidao,
una voniadc dc dornir quc a doninou. Esiivcran algun
icno calados c dcois saran; os conlusiorcs ja
lrilIavan accsos. Dc lrao dado, clcs scguiran ao longo
da gradc do jardin. Ao airavcssar dc novo a raa,
nuna olIadcla, cla crcclcu o vclIo cnrciiciro, quc a
vigiava. Lcnlrou-sc dc sua nac. OlIa, ninIa filIa,
csscs Ioncns...
Ondc c quc vanos? dissc cla, csiacando
suliiancnic.
Vanos aqui. Quc dialo, nao sou icu noivo?
Vanos, dissc o cfclo incriosancnic.
Clara sc iinIa dciado ionar dc incrcia.
Alcoolizada, con as roncssas do raaz c solrciudo
aquclc scu icncrancnio dc iorrao dc aucar, nao lIc
ajudavan a rcsisiir ao foric qucrcr do adolcsccnic. Ela
sc scniia arrasiada, uada. Qucria dcscdir-sc, nas
nao odia. O lafo qucnic do raaz, a csqucniar-lIc a
carnc aliianic c scquiosa dc ouira, inclia-a a ir con
clc, ao scu lado, a dar-lIc lcijos, alraos; nas, lcn
dcrcssa, coriando-lIc o frcniio quc lIc rcsolvia as
cniranIas, surgian-lIc as rcconcndacs dc sua nac.
Eniao, aicnorizada, csforava-sc or dcsrcgar-sc, or
fugir dclc, quc a rcndia nagnciicancnic. Nao iinIa
foras c, anolcniada, scguiu-o. Dolrou una csquina c
acIou-sc nun lcco. Enirou or una casa cscura, ncio
suja c, cn c, cirificada, cscrou uns insianics quc o
scu conanIciro acIassc a cIavc na algilcira, con a
qual alriu a oria do quario, ondc os dois cnciraran.
Pclas arcdcs, algunas figuras croiicas dcscriaran-lIc
logo idcias sinisiras. OlIou dcsvairada cn roda c na
rclcs cana dc fcrro, quc guarnccia o aoscnio, scniou-sc
cIorando. CIorava dc un cIoro ncrvoso, dc quando cn
quando inicrronido; quando assin, con os olIos
alcrios, a lacrincjar, olIava o adolcsccnic cn c, quc
rocurava sosscga-la.
Quc c isso, Clara? Dcia-ic disso! OlIa sc
ouvcn c sc vcn a olcia.
O adolcsccnic, icncndo quc a ocasiao cscaassc,
ancigava a raariga, ora icrno, ora ascro, ia
cnrcgando o vclIo arscnal da scduao. AjoclIou-sc,
jurou or Dcus, sol sua alavra dc Ionra, quc sc
casaria, quc nao faria a infclicidadc dcla, c ara quc
cscrar nais un ncs, un ano, dois, quando cla, agora,
odcria fcliciia-lo, rovar o scu anor or clc. Ja faiigada
c anaciada con aquclas juras, quc lIc saan lcn ao
aladar, a nulaia scniada na cana ficou scn aao. O
raazola, ncio inclinado, lcijou-a no rosio cla rincira
vcz, na scgunda no cscoo, dcsaloioou-lIc o casaco,
con un fraco roicsio dcla, lcijou-lIc os scios. A
raariga arccia ouira. Nao arqucjava, ircidava dc
voluia, cono una caldcira dc vaor. Os olIos cIcios
lrilIavan, arcccndo qucrcr vcr longnquas rcgics,
saiisfacs nao visias c nuiio dcscjadas. Enioniccida dc
anor c dc dcscjo, foi dciando, dciando. Quando os
lcijos dciaran dc csialar no quariinIo, ja cran quasc
dcz Ioras. Clara, nais lcvc, lcidancnic ionou o londc
ara o lar. A lala cscrava-a c sua nac angusiiada
ianlcn.
OI! nanac! Foi o scrao, adianiou-sc. Ha nuiias
cnconcndas. Con as fcsias quc dcvcn Iavcr, icn
Iavido nuiio scrvio. Foi or isso so.
AnanIa Iavcra ainda?
Crcio quc nao. Sc Iouvcr, cu nao farci. Ja dissc
la quc noro longc c quc ninIa nac c docnic c sozinIa.
Os cnconiros no lcco sc rcciiran; agora ncnos
dcnorados, nas nais gosiosos. Clara, Ialiiuada c
scgura quc nada sc susciiava, ia ara la conicnic c dclc
voliava iranslordando dc saiisfaao.
* * *
Clara, dc icncrancnio ardcnic, arcciava
aquclcs cnconiros, nas o adolcsccnic, saiisfciio, c
icncndo as conscqucncias judiciarias, rocurava fugir.
Ccria vcz, cla la indo, cn vcz dc cnconira-lo, cnconirou
un ouiro. Convidando-a a cnirar, cla rccusou c, ao sair,
nal iinIa dado alguns assos, dcu con o Moniciro.
Dissinulou, nas or nclIor quc o fizcssc, cla nao dc
dciar dc irair-sc. Sua nac ia aos oucos dcfinIando,
aaiciara-sc c dcniro dc scis ncscs dcfinIou dc ial
forna, quc...
* * *
O lugar dos cnconiros cra ainda no ial lcco c no
ncsno quario ncio sujo, ncio cscuro, ara ondc,
naqucla iardc, o adolcsccnic a lcvara. Con o gcnio
ordciro dc Clara, o aoscnio, cnircianio, iinIa ganIo
nais lincza, c una arrunaao nais cuidada disfarava
a ciguidadc dc scus novcis. A cana dc fcrro, calada,
iinIa o colcIao dc cain colcrio dc lcnois linos,
alvos, c una colcIa dc cIiia dc ranagcns colria-a or
dois icros. As figuras croiicas das arcdcs sulsiiiura
Clara or cronos dc folIinIas, c, disonIo-os
ingcnuancnic sinciricos, o ar do quario cra dc un
aoscnio dc noa olrc.
As suas rclacs duravan Ia oiio dias, c, con scr
ainda rcccnics as rclacs, o adolcsccnic arccia Clara
un ianio alorrccido. Nao nais carinIos, cdidos, coisas
nninas, quc cla ianio csiinava. Dc iardc, ao sair, cla
dirigia-sc raidancnic ao lcco. Sulia, ja o cnconirava,
scniado, cscrando-a. Mal cIcgada, anics ncsno dc
rcousar os cnlrulIos, cla ia nuiio Iunildc, nuiio
docc, anina-lo. Os carinIos cran quasc
indifcrcnicncnic rccclidos clo raaz, rcsondia a un
lcijo ou a una carcia c, cono faiigado, dizia nal-
Iunorado.
Dcia-ic disso... Dcia-ic disso...
Clara nurnurava una qucia, nas coniinIa-a c
ficava cn c con as naos nos cadaros da saia, a olIa-
lo, con os scus olIos rcdondos, Iunildcs, arados,
csaniados. O adolcsccnic, cniao, inicrvinIa c con
incrio nandava.
Dcsc-ic. Anda.
Saiisfciio, clc sc lcvaniava raido, alorrccido,
rcsondcndo nonossilalicancnic s crgunias da
raariga, olrigava-a a vcsiir-sc dc novo, fazia-a sair, c
cla, logo quc o inaginava longc, saa a sc coscr clas
arcdcs, cnvcrgonIada, vcada, arccnsiva.
Dcniro dc dias, Iavia ja nclc un grandc
arrccndincnio, nascido do scniincnio confuso do
icnor das lcis, da socicdadc, da Ionra, dos rcconcciios.
Aquclas carcias, aqucla iniinidadc da raariga nao
cran rorias, nao conciian a clc, cra una confiana.
E cono ncsno lIc fora iao foric o dcscjo dcla quc lIc
cIcgara a roncicr casancnio? Elc c cla, casados... OI!
OI! E coniinIa a risada. A risada quc qucria clodir cra
coniida clo icnor do codigo, do cscandalo, da olcia.
Mas da nao Iavia scnao crigo assagciro.
Scu ai rcrccndc-lo-ia, anarraria a cara, cviiaria
o codigo, a olcia c, afinal, Iavia dc acIar coisa dc
soncnos, andcga dc raaz. Enircianio, o quc nais
alorrccia-o cran as carcias dcla. A dcnasiada doura
con quc o iraiava, os afagos dc noiva, una criada,
quasc. ConvinIa r un icrno quilo; ja iinIa o quc
qucria, c sc a coisa coniinuassc odia cgar", cra o
dialo!
Na uliina vcz quc csiivcran junios, no salado; clc
cdira Clara quc vicssc scgunda-fcira ccdo,
alnoarian junios no cIutcuu, assarian o dia c a
iardc, irian vcr as fcsias, ncsno orquc, acrcsccniou
clc no fin, iinIa nuiia coisa a dizcr-lIc, rclaiivancnic
ao fuiuro dc anlos.
Naquclc dia, Clara, dizcndo sua nac quc ia con
sua conanIcira assisiir as fcsias da Lilcriaao, saiu
dc casa or volia das novc Ioras c foi dirciio ao
quariinIo do lcco. As ruas cIcias cran airavcssadas
clo londc cnirc ululos, a nuliidao nao saiisfciia con as
rovas ullicas dc rcgozijo coniinuava a cncIc-las,
crcorrcndo-as aninada, a arcccr quc, scn dcsiino
ncn fin, icinava a andar cla via ullica dc laio ara
cina. No quariinIo, cono dc cosiunc, a raariga
cnconirou o adolcsccnic c dc conirario do Ialiiual clc
aarcniava nais gcniilcza c sc csforava or scr
razcniciro. O alnoo, quc fora frugal c lrcvc, vcio -
los cn naior iniinidadc.
Clara, dissc o raazola, cu ic qucria dizcr
alguna coisa, nas cscro quc, con o quc ic vou dizcr,
nao ic onIas a a fazcr un cscarccu, ncsno orquc
nao Ia razao ara isso...
Quc c?
Vou ic dizcr, nas rinciro Ias dc nc roncicr
quc iu nao faras nada, isio c, nao ic surrccndcras, ncn
ic iras r a cIorar c a dizcr lolagcns... Proncics?
O quc c?
Proncic, rinciro, scnao...
Proncio. Quc c, cniao?
Vc-la. Proncics? Juras?
Juro. Juro. Diz la.
Dcn. Cono vocc salc, cu csiou csiudando, vivo
da cnsao quc ncu ai nc da, icnIo quc lIc dar conias
dc nin c, ncssa coca dc cancs, cu fui rcrovado nos
uliinos quc nc faliavan ara nc nairicular; scndo a
scgunda vcz, ncu ai zangou-sc, rcrccndcu-nc,
alorrcccu-sc, nas aconiccc quc agora, nun dos Esiados
do Noric, Iavcra cancs ara o ncs quc vcn, una
scgunda coca, c ncu ai, quc c anigo do rcsidcnic da
rovncia c icn nuiias rclacs la, con os rofcssorcs
do liccu, vai nc nandar la conlciar os rcaraiorios.
Mas o quc c isso? Quc cara! Dcia-ic disso. Vocc nc
roncicu...
Vocc volia?
Volio. A coisa c scgura, os cancs la sao faccis,
ncsno con cncnIos quc lcvo ncn quc fosscn difccis,
c, dcniro dc un ncs c ianio, csiou aqui c nairicular-
nc-ci cn ncdicina. Porianio, cono vocc vc, c una
scaraao lrcvc, cu voliarci c cniao iu ja salcs.
A raariga iinIa ouvido o adolcsccnic, conicndo a
naina angusiia. Dc quando cn quando, cla qucria
dizcr qualqucr coisa, oljciar quc cla scniia a vcrdadc,
quc clc nao ia so rcsiar aquclcs cancs, nas scarar-
sc dcla, coriar as rclacs quc ia nanicndo, rciirar-lIc a
roncssa c dcia-la or a, dcsonrada, isolada,
dcsgraada, ianio nais quc lIc cra agora a coisa
aloninavcl, ois quc ja sc susciiava, c ja, cnirc dcnics,
cla ouvia rcfcrcncia indircias c aroinacs.
O iralalIo do cnrciiciro nao fora cn vao c, sc
lcn quc cla nao o vissc nas roinidadcs do quario,
ncn ianouco clc lIc Iouvcssc diio qualqucr coisa, cla
scniia quc clc salia, iinIa ccricza quc cla vinIa ali
naquclc quario rcunir-sc con un raaz. E, clc salcndo,
salcria scu adrinIo, c cla crdcria con isso a unica
roicao. Quc ia cla scr, dcsonrada, scn ajuda dc
ningucn, dcsroicgida? E lIc assou, cniao, clos
olIos, a visao raida, dranaiica, dc un fuiuro doloroso.
Scria assin cono aquclas quc, na jancla, assan dia c
noiic, a cIanar Ioncns, a arrclaia-los clo casaco,
vivcria assin dc ianancos ao ncio do c, vcsiida con
cIiias ralas, a sc vcr a nciadc do coro, a lclcricar, aic
quc un dia o ciunc dc un clrio, dc un nau, con qucn
naqucla vida cla csiava arriscada a iravar conIccincnio,
a naiassc coscndo dc facadas, no fundo Iorriilanic dc
una daquclas alcovas. Nao dc cniao incdir dc
cIorar. CIorava, con un cIoro scco, cn conco, c
dcois, cono sc o cIoro coniido iivcssc alcrio iodas as
valvulas, cla cIorou alundanicncnic c livrcncnic. O
adolcsccnic, scniado, afagava-a, fazia-sc icrno,
aninava-a, c cla, cnirc soluos, dissc-lIc.
Vocc volia? Vocc vai nc dciar?
Volio, Clara, volio, qucn ic dissc...
Vocc qucr nc dciar. Eu sci. Eu sci. Sc vocc nao
nc qucria, orquc cniao nc nanorou, nc dcsviou? AI,
cu logo vi! Logo vi. Dcn nc dizia ninIa nac.
Mas, Clara, ouvc. Aicndc. Sc cu ic quiscssc
alandonar, viria ic dizcr? Eu nao odcria ir nc cnlora,
scn nada avisar, Icin?
... ... Mas, fcz Clara, alalada con a
arguncniaao do raazola, nas, coniinuou, nas nao
sci, cu cnso quc vocc nao volia, quc vocc vai nc dciar.
Mas quc inicrcssc iinIa cu cn ic avisar? Para
quc? Diz?
Nao sci. Nao sci.
Ouvc, Clara, cu volio dcniro cn lrcvc, c nos
Iavcrcnos dc scr fclizcs, vanos norar nuna casinIa,
cu, vocc c iua nac; cu nc cnrcgarci, cnquanio iirar
ncu curso. Eniao...
Clara, ouco a ouco asscgurada, acalnou-sc; o
cIoro nao lIc vinIa nais, c, quando dc ioda sosscgada,
o raazola dissc-lIc.
Lava o rosio. Endirciia as iuas rouas. Sao
quasc ircs Ioras c cu rcciso sair.
Olcdcccndo, Clara s-sc a conccriar o vcsiuario c
a iirar da fisiononia os vcsigios da ccna quc vinIa dc
icr. Scrvia-sc ra isso dos oucos oljcios dc tocttc quc
Iavia no cIutcuu c rocurava o cnic, quando na oria
scvcrancnic laicran.
Quc c?
Nao sci, Clara. Eu vou vcr, dissc clc, alrindo a
oria c saindo.
Foi un sujciio, dissc clc, cn lrcvc, voliando,
quc, or cngano, julgou quc norava aqui un ial dc
Cosia.
Clara olIou-o algo dcsconfiada, nas dc ial forna a
sua fisiononia cra lcal, quc cla coniinuou lacidancnic
a cnicar o calclo.
Clara, dissc o adolcsccnic dc rccnic, vocc
cscra a un ouco, quc cu ja volio, vou aqui Fua do
Scnado lcvar cssa caria, quc ncu ai cdiu-nc quc
lcvassc c ja volio.
Saindo o raazola, Clara ncn scqucr lcnlrou-sc
dc fccIar a oria, s-sc cn frcnic ao csclIo do
lavaiorio dc fcrro a dar a uliina nao no cnicado.
Quando cla unIa o uliino grano, cla scniiu quc lIc
cniravan no quario, virou-sc c dcu con un raaz na
sua frcnic.
Nao sc assusic, lcnzinIo. Nao sc assusic.
Nao rcsondcndo, Clara foi olIando o raaz. Era
alio, ncnlrado, dc icsia quadrada c curia dc csiuido
olsiinado. Dc rccnic, cono sc virassc un ouco, cla
viu quc, clo cscoo dclc, airas da orclIa, lIc saa una
nancIa vcrnclIa, c lcnlrou-sc logo quc o Iavia visio.
Ondc? Quando? AI, foi na noiic dos fogos, con o
raazola quc ali a iroucra. E conrccndcu, cniao, a
arnadilIa quc lIc fora arnada, c niiidancnic sc lIc
dcscnIou a sua siiuaao.
DcnzinIo, nao sc csanic. Sou cu, quc lIc
qucro nuiio lcn.
O scu andar ioriuoso, canlalcanic, dcnunciava-
lIc a cnlriagucz, c o scu olIar dc crauloso dcsfcria
cIisas.
Clara nao salia o quc dizcr, calada, olIava o raaz
cn frcnic c rccuava aic a jancla. O raazola ia cIcgando,
alorrccido con aqucla rcsisicncia, concava a sc
cnfurcccr, as suas alavras nao cran as ncsnas,
nclosas, dc ainda cniao; un vocalulario dc injurias
soczcs saa dc sua loca.
Va, sua ncgra. Dcic-sc disso.
Clara, arovciiando una ocasiao cn quc irocara
no lavaiorio, cnurrou a vclIa cncrga dc fcrro ara o
ncio da sala c, dc una das guardas, sulicava.
Dcic-nc, clo anor dc Dcus. Dcic-nc.
O laiagao do ouiro lado arnava o salio ara un
lado c ouiro, no fin dc cngancIa-la. Por fin, dc un
salio, agarrou-lIc cla ioalIa, quc cla iinIa ao rcdor do
cscoo, quc lIc ficou nas naos. Enfurccido, clc corria
da dirciia ara a csqucrda, airas dc Clara, saliava a
cana, cnganava-a, c scnrc a raariga, nurnurando
cdidos, cscaava dos scus loics, con un scguro
insiinio dc conscrvaao. Por fin, ja scniindo quc as
foras lIc ian faliar, Clara s-sc a griiar or socorro;
griiou una, duas, ircs, scis vczcs, ao fin das quais,
violcniancnic cnurrada, a oria do quario sc alriu, c
algunas cssoas cniraran c lcvaran os dois aic o
rondanic c da ara a suldclcgacia. O raagao, a qucn o
ccrccio curara dc algun nodo a scni-cnlriagucz con
quc cnirara, ionara acordo dc si c, ordcn dc risao
rccclida, quis rcsisiir a rincio, dcois dissc quc iria
so, nao con olcia, quc cra csiudanic, filIo dc loa
fanlia. Afinal, icndo olcdccido, os dois foran
suldclcgacia.
* * *
Vossa Ecclcncia conrccndc quc a siiuaao c
dclicadssina. Eu, quc o conIccia nuiio dc nonc, vcndo
quc clc vinIa iona cn scnclIanic coisa, arci, cnla
un ouco c oliivc quc a coisa ficassc nisso ncsno.
Enircianio, nao foi ianio quc os jornais nao udcsscn
cgar, c agora, dc nanIa, ao lc-los, foi con surrcsa quc
vi o nonc da raariga or cicnso c o dos raazcs clas
iniciais, con o scu ianlcn dcssc nodo, dcnunciando a
filiaao... Eu sou vclIo, icnIo crio dc scsscnia anos, c
nos ncus icnos dc raaz cssas coisas nao iinIan
ncnIun valor, cran andcgas dc raazcs, nuiio naiural
na sua idadc, c ncsno con o scu filIo a coisa ialvcz nao
iivcssc ncnIuna rccrcussao, sc nao fora cssc
csiouvado anigo dclc, quc, scni-clrio, c dc un
conoriancnio alaio dc qualqucr csiina, sc nao fossc,
dizia, sc nao fossc icr conscniido quc clc sc iniroduzissc
no quario c quiscssc violcniar a raariga, nas...
ScnIor najor, Ia rovas conira ncu filIo?
Muiias. O dcoincnio da viina, da nulaiinIa,
dissc clc, cncndando logo, a dcnuncia do valcniao, scu
anigo, quc foi rcso quasc cn flagranic, coniou a coisa
or niudo, c o cncarrcgado da casa dc cnodos, quc,
dcondo, afirnou quc dcsdc un ncs cla, a viina, digo a
nulaiinIa, c un raaz, con os sinais dc scu filIo, sc
rcunan ali, cnircianio...
E qual c a cna quc o codigo crinina ara
isso"?
A nao scr quc o indiciado qucira roccdcr
casancnio...
OI! isso alsoluiancnic nao, dissc clc con un
incrccivcl isso". Nao sc conrccndc quc a lci
olriguc a sc casar gcnics dc siiuacs difcrcnics, dc
corcs, dc cducaao, so orquc sc cnconiraran...
Vossa Ecclcncia...

Lina Darrcio
Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

__________________
Fcvcrciro 2001

Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos
CFTIS
dircio na fonic.
cDoolsDrasil.org

Edics cn df c cDoolLilris
cDoolsDrasil.org
__________________
Alril 2006

Вам также может понравиться