BOURDEU SOSYOLOJSNN ANA HATLARI CRAG CALHOUN* eviri: Gney ein Durkheimden bu yana en etkili ve en zgn Fransz sosyolog

Pierre Bourdieu, nde gelen bir kuramc ve olduka farkl genel ilgiler ve zel tarza sahip bir ampirik aratrmacdr. O, Cezayirdeki emek piyasalarn, Kabil kyllerinde takvim ve ev sembolizmini, doduu Barne blgesindeki evlilik kalplarn, bir sanat biimi ve hobi olarak fotorafl, mze ziyaretileri ve beeni kalplarn, modern niversiteleri, edebiyatn bamsz bir alma alan olarak ortaya kn ve modern toplumlarda zenginlik ortasndaki ac ve yoksulluun kaynaklarn analiz etmitir. Bourdieu teori ve aratrmann sosyolojik giriimin ayrlmaz ikilisi olduunu savunur ve onlar birbirinden ayrmaya kar kar. O asla kendi bak asn zet bir biimde sunacak tamamen soyut teorik bir elkitab yazmamtr. Bununla beraber, Bourdieu yazma srecinde temel nemde bir dizi farkl tema ve kavram gelitirmitir. Bu yazda onlara odaklanacaz. Oyunlar Ciddiye Almak Eski bir rugby oyuncusu olan Bourdieu kendi sosyal hayat anlayn aktarmak iin oyunlar metaforuna bavurur. Ancak Bourdieu oyunla salt oyalayc eyleri veya elenceleri deil, daha ziyade ciddi bir atletin oyun anlayn kasteder. O, kendini oyuna kaptrmay, (bir an iin bile olsa) dl kazanmak iin bakalaryla ve kendi snrlarmzla mcadeleyi ve youn rekabeti kasteder. O, bize, kendimizi oyuna kaptrdmzn, her ne kadar bireysel olarak mcadele etsek de, kendimizi akna kaptrdmz daha byk bir eyin sadece takmn deil ayn zamanda oyunun bir paras olduumuzun srekli farknda olmamz gerektiini hatrlatr. Amerikan futbolundaki gibi hzl koma, rakibi ama, tekmeleme ve onu durdurmay gerektiren, ancak daha srekli hareket ieren, bir lde futbola benzeyen rugbinin dnyann fiziksel olarak en youn oyunlarndan biri olduunu belirtmekte fayda vardr. Bourdieu oyundan konuurken gerekte kendini anlatmaktadr. Bourdieuye gre, sosyal hayat, dllerin daha byk olmas dnda, bir oyuna benzer. Sosyal hayat sadece bir mcadele alan deildir, srekli doalamay gerektirir. Hibir oyun basite onu tanmlayan kurallar kavranarak anlalamaz. Oyun sadece kurallara uymay d e il, bir oyun anlayna, oyunun nasl oynanmas gerektii anlayna1 da sahip olmay gerektirir. Bu toplumsal bir anlaytr, zira oyuncunun rakibin (ve baz durumlarda takm arkadalarnn) oyununu dikkatle izlemesini v e gereken zamanda uygun tepkiyi verebilmesini gerektirir. yi bir rugby, futbol yahut basketbol oyuncusu, bir btn olarak alann srekli farkndadr v e takm arkadalarnn hamlelerini nceden sezer; n e zaman pas atlacan, ne zaman mola verilmesi gerektiini bilir. yi bir basketbol oyuncusu sadece at yapabilen biri deil, ne zaman at yaplmas gerektiini de bilen biridir. Oyunlar stratejiktir. Her mcadeleye v e her mcadele anna zel muhtemel farkl yaklamlar vardr. yi bir stratejiyi neyin oluturduunu, phesiz, oyunun kurallar kadar,

* Pierre Bourdieu, Craig Calhoun, The Blackwell Companion to Major Social Theorists, Edited by George Ritzer, 2000, s. 705-726. 1 Bourdieunn bir eylem aklamas olarak kural-izlemenin snrlarn aklamas ve bu aklamann Wittgensteinla ilikisi iin bkz. Taylor, 1993

kiinin rakibinin gl ve zayf yanlarn deerlendirebilmesi de belirler. zgnlk veya ilham gc sonucun belirlenmesinde etkili birok faktrden sadece biridir. Bir tenis oyuncusu ne kadar iyi oynarsa oynasn, skor basit, bilinli bir kararn sonucu deil, birok faktrn karmak bir rndr. Gerekte oyun basit bilinli bir karar olduunda oyuncu zaten muhtemelen ok ge kalmtr. Tenis oyuncusu kendi servis atnn gc konusunda fiziksel, bedensel bir duyguya ve (genellikle kelimelerle ifade etmese de) rakibinin kar atlar hakknda bilgiye sahiptir; dnce ve bedensel eylem birbirinden keskin izgilerle ayrlamaz. Ayrca o, oyuna daha az veya daha sk aslma, riskli veya temkinli oynama, kendi fiziksel gc ve hzn ayarlama veya rakibinin gl kar vurularn savuturacak uygun alar veya ksa utlar gzleme eilimindedir. Bu bir lde yllarn deneyiminin, bir lde profesyonel ve disiplinli almann sonucudur. Hatta antrenr oyuncunun oyununun gl ve zayf yanlarn analiz etmek iin teoriye bavurabilir; rnein, oyuncuyu fileye daha yakn durmaya, at izgisinde daha az oyalanmaya tevik edebilir. Bu tevik uzun vadeli, genel tavsiye biiminde veya aksine zellikle oyuncunun o gn karlaaca rakibe ynelik olabilir. Ancak oyuncunun iki hareketi de teorik kurallara indirgenemeyecek davranlardr. Bunlar doalama gerektiren hareketlerdir. Bu hareketler bazen ilham dolu srprizler, bazen de feci hatalardr. Ancak iyi bir oyuncu iin, bunlar ayn zamanda olduka tutarl bir oyun stilinin cisimlemeleridir. O, Bourdieunn habitus olarak tanmlad eydir: yani, bir oyundaki her oyuncunun bir sonraki hareketi, bir sonraki oyunu, bir sonraki vuruu sezgileriyle kavrama kapasitesi. Genetik potansiyelimiz daha yksek veya d a h a dk olabilse de, bir habitusla domayz. Kelimenin de artrd zere, habitus alkanlk gibi tekrarlar sonucunda edindiimiz, sadece zihnimizle deil bedenimizle de tandmz bir eydir. Profesyonel bir basketbol oyuncusu sahaya admn atmadan nce pek ok serbest at yapar. Bu atlarn bir blm oyunun basks ve risklerinden uzak bir ortamda, oyuncunun teknik becerilerini gelitirmek iin plnlanm antrenmanlarda yaplr. Ancak oyuncunun pratik deneyimi ve bilgisi gerek mata, kalabalklarn nnde, zafer umudu ve takm arkadalarn hayal krklna uratma korkusu iinde sergilenir. Atlarda kendinden emin bir rahatln ve stattaki grltler ve tezahratlardan etkilenmeme yeteneinin geliip gelimemesi onun nceki deneyimleriyle ilgili bir husustur. Bu yetenek, oyuncunun habitusunun bir parasdr. Mkemmel ve vasat bir atlet arasndaki fark, ou kez, sadece fiziksel yetenekleri deil, ayn zamanda gven, konsantrasyon ve uygun frsatlar yaratma yeteneini de gerektiren bir araya getirilmesi zor bir karm ierir. Bourdieuye gre, bykl tanmlayan gven byk lde renilir. O daha nceki bin oyunda renilir. Oyun sahalarnda, liseler veya niversitelerde, basketbol oyuncular Michael Jordan olduklarn hayal ederler ancak aslnda bir Jordan olmadklarn da renirler. Onlar yeterince yksee srayamaz veya onun gibi szlemezler; onlarn ou kez srpriz bir biimde potaya giren rasgele atlar ounlukla isabetsizdir. Bourdieunn vurgulad en nemli noktalardan biri, mkemmel olma mcadelesiyle ilgili deneyimlerimizin bize toplumdaki eitsizlii kabul etmeyi rettiidir. Biz mantken neyi bekleyebileceimizi renir ve habitusumuza katarz. rnein, bir tenis oyuncusu olmak houma gider, ancak yle biri olmadm kabul ederim. Daha temelde, tenise sadece bir elence olarak bakmaya balarm. Hoa vakit geirmek iin, kimi zaman da agresif oynarm, ancak tenisi ciddi kazanlar iin oynamam. Daha ciddi olarak oynadm oyunlar, daha iyi oynadm rendiim oyunlar, yani toplardan ok kelimeleri ieren, daha hzl dnme ve daha az ayak hareketi gerektiren oyunlardr. Bu oyunlar daha byk dller iin oynarm: kazancm, kariyer duygum, iimle dier insanlara bir katkda bulunduum inanc. Ayrca, oumuz iin, iyi olsak da olmasak da oynadmz, bizim iin daha byk nem tayan oyunlar vardr; ak v e evlilik, ocuk yetitirme ve ocuklarma baarl olmalarnda
2

yardmc olmaya alma, maddi servet elde etme veya dinsel kurtulu aray. Oyuna ballmz salayan onun getirecei dllere sahip olma arzumuzdur. Fakat oyunlar kendimiz icat etmeyiz. Onlar tarihin, toplumsal mcadeleler ve daha nceki doalamalarn ve ak yapma, aile kurma, ocuk yetitirmenin doru yolunu syleme kapasitesine sahip gl aktrlerin dayatmalarnn rnleridir. Bourdieuye gre, bir sosyal durum veya etkileimi anlamak iin aktrlerin hangi oyunu (veya oyunlar) oynadklarn sormak gerekir. Bu, byk lde modern hayatn farkl kurumsal alanlarn belirlemeye benzer rnein, eitim, hukuk, aile. Bu oyunlarn getirisi nedir? dller neyin kazanma veya kaybetme olarak alnacan belirler. rnein, oyun edebiyat oyunu ve oyuncular hret ve lmszlk (tannm byk eserler klliyat iinde tanmlanma) peinde olabilir. Oyun i dnyas olabilir ve oyuncular servet peindedir. O siyaset olabilir ve oyuncular g aray iindedir. Farkl oyunlarn dlleri, ayrca, oyuncularn alan snrlandrma v e alann zerkliini koruma yollarn d a biimlendirir. nemli kitaplarn yazarlar, aslnda edebi hretlerini koruma kaygsyla, alanlarn salt gazetecilikten ayrmaya alrlar. Bilim de bir oyundur, burada ksmen metaforik bir anlam vardr. Bilim stratejiktir. Onun da kazananlar ve kaybedenleri vardr. Bilim zel kaynak trlerine ve oyun kurallarna tbidir. Ve bilimin, en belirgini hakikat olan kendine ait dlleri vardr. Bilim insanlar basit bir zgeci hakikat aray iinde deillerdir. O bir kardr, karszlk deil. Geree ve zellikle bilimsel olarak hakikt arayna (rnein, kutsal bir ilham beklemek yerine ampirik aratrmaya) ballk bilim alannn tanmlayc bir zelliidir. Ancak, bilimsel alann katlmclar gerei basite bar bir biimde paylamaz, onun iin mcadele ederler. Bu katlmclar, rnein, niversiteler ve aratrma kurumlarnda kimlerin alabileceini, ulusal bilim kurulularnn hangi projeleri destekleyeceini, en nl dergilerde hangi almalarn yaynlanacan kontrol altna alarak gerei ynlendirmeye alrlar. Ayn zamanda rakip teoriler gelitirir, rakip kariyerler gelitirmeye alrlar. Bilim geree adanm bir alan olarak iler, zira bilim oyunculara gerek bilgiyi ortaya kartmaya ve aktarmaya gdleyecek dller zaferler vaat eden rgtl tevikler salar. O, iyi aratrma yntemlerini kullanmama veya bulgular aktarmay reddetme durumunda rgtl engeller sunar. Her oyunun kurallar, oyuncular ve onlarn davran biimlerini kstlar. Oyuncular genellikle bu kurallar sabit ve deimez olarak grrler, gerekte kurallar tarihsel olarak retilmilerdir. Bu, kurallarn srekli deiime urad, hatta alanlarn mevcut organizasyonuna birok yatrm yapld anlamna gelir. Eylemler gelitirirken kendimizi iinde bulduumuz ve nceki deneyimlerimizi biimlendiren sosyal ve kltrel yaplara tepkiler veririz. Gerekte sadece bu deneyimlerden bir eyler rendiimiz iin byle davranabiliriz, ancak rendiklerimizin ou mevcut kltrel pratiklere nasl etkili bir biimde uyum salayacamzla ilgilidir. Bizi sadece d snrlar kstlamaz, baka deyile, yapabileceimizi dndmz eylerin snrlarn iselletirerek kendimizi kstlarz. Bu snrlar basite ifade edemeyiz, bunun nedeni snrlarn iimizde derinlerde yer almalar deil, ayn zamanda oyunun nasl oynanmas gerektii konusundaki dncemizin bir paras olmalardr. Dier bir deyile, onlar bizim oyunu iyi oynamamz, fiilen eylemler gelitirmemizi ve oyunun dllerine ballmz srdrmemizi mmkn klan bilgilerin bir parasdr. Kii ve Kariyer Hibir kltr, entelektelleri Fransadaki kadar dllendirmez; hibir lkede aydnlar benzer byklkte bir ne sahip deildir. Pierre Bourdieu meslek hayatnda bu duruma srekli ierlemi ve doruluunu sorgulam (ayrca, bu frsattan ve ayrcalktan yararlanmtr). O, her konuda bir fikri olan ve TV kameralarnn peinden kotuu eksiksiz aydn3

larn meruiyetini sorgulamtr. O, bilimselliin popler mzikmi gibi sunulmasyla alay etmi, entelektel hit gsterilerin eletirel bir analizini yapmtr. Bourdieu, niversite atamalar ve aratrma enstitlerini kontrolleri altna geiren akademik mandarinlerin sahip olduklar ve kullandklar gc eletirmitir. Fakat o da, kendi kuann en nemli ve kesinlikle en etkili ve en ok tannan bir sosyal bilimcisi oldu. Popler dergilere kapak, televizyon belgesellerine konu ve yeni hikyelerin bir kahraman oldu, kitaplar oksatanlar listesine kt ve akademik dnyada (bu alann sadece belirli ksmlarnda) egemen bir g haline geldi. O bizzat entelektel bir mandarine dnt. Fransadaki en itibarl akademik konuma, College de Francede bir krsye aslnda Durkheimin kurduu sosyoloji krssne sahip olan Bourdieu, nde gelen bir aratrma merkezinin bana geti ve iki derginin editrln yapt. Onun almalar, alma arkadalar ve asistanlardan oluan kk bir ordu tarafndan desteklenmektedir. Bourdieu btn bunlarn ortasnda yine de kendini hep yabanc biri olarak hissetti, paradoksal olsa da, bu konuda kendince sebepleri vard. Paris, Fransz dnce hayat zerinde New York, Boston, Chicago ve San Francisco karmasnn etkisini fazlasyla aan bir gce sahipti. Paris g yaps elit kurumlardan aldklar diplomalar ve belgeleri kibar, kentsel kltrel bir tarzla birletiren insanlarn hkimiyetindedir. Onlarn politika, gazetecilik ve niversite izgileri tam olarak rtr. ok fazla yaratc birey, kken olarak yabanc olsa da, g yaps elit snfsal kkenlerden gelen Parislilerin hkimiyetindedir. Onlar, ocukluklar olduka sekin okullarda getii iin birbirlerini hemen tanr, kolayca benimser ve yabanclar dlarlar. 1950lerin ortasnda yeni yetme Pierre Bourdieu byle bir ortamda Parisli byk okullarn en sekini Ecole Normale Suprieurede (ENS) eitime balad. Bourdieunn babas gneybat Fransa Barne blgesinde kk bir kasaba olan Deguinde posta mdryd.2 Buras, kabaca Appalachia Dalarnn Fransz bir rneidir veya Idahonun uzak bir blgesine benzer. Yresel az gl ve zeldi; Barnaise Fransz hkmetinin homojenletirme abalarna kuaklar boyu direnmitir. Zeki ve ok alkan biri olan Bourdieu, olduka sekin bir liseye (Lyce de Pau) ve daha sonra Parisin en nl ortaretim kurumlarndan biri olan Lyce Louis- le-Grande kabul edildi. Oradan 1951 ylnda cole Normalee geti. ENSye kabul edilmek Fransann aydn snfa yeliin bir teminatyd. renciler kabul edildikleri andan itibaren kamu grevlisi olarak kabul ediliyor ve onlara Bourdieunn sonraki deyimiyle devlet soylusu olarak dnmeleri retiliyordu. Yabanclar olarak balayanlarn bir blm, zellikle yetenekleri vasat dzeyde olanlar zamanla onlara ayak uydurdular. Bourdieu ne geti ve ayrca sisteme kar kt. ENSden adalar (dnr ve edebiyat-bilimci, yap bozumculuun kurucusu) Jacques Derrida ve (dnce tarihisi ve kltr eletirmeni, lmnn zerinden on yl kadar gemesine ramen bu kuan nde gelen aydn) Michel Foucault da aynsn yapt. Gerek Derrida gerek Bourdieu ENSden en yksek dereceyle mezun oldular ve ikisi de dnya apnda n kazand. Ancak ikisi de Parisli sekin aydnlar iin byk lde birer yabanc olarak kald. kisi de hemen temel akademik konumlara seilmedi. Derridann nemli felsefe krslerinden birinde almas on yllarca engellendi; o dnyann en nl ve etkili bilginlerinden biri olduktan sonra bile ikincil konumlarda hocalk yapt. Bourdieu sadece tesadf durumlar sayesinde daha fazla kurumsal kariyer yapabildi. Bourdieu kariyerinin balarnda tannm bir sosyolog ve gazeteci Raymond Aron gibi gl kiiler tarafndan desteklendii iin anslyd. te yandan, belki de daha nemlisi, geleneksel niversite yapsnn dnda sosyal bilimler iin kurumsal bir temelin yara2 Bourdieu ile ilgili biyografik kaynaklar snrldr. Onun hayatyla ilgili mevcut en iyi genel tartma ve eser Swartza aittir (1997); ayrca bkz. Robbins (1991) ve Jenkins (1992). Bourdieunn yakn alma arkada Loic Wacquantn farkl makaleleri faydal yorumlar salar; zellikle Bourdieunn kendi katklar iin, bkz. Bourdieu and Wacquant (1992). Fowler (1997) Bourdieuy kltr teorisiyle iliki iinde konumlandrr. Shusterman (1999) ve Calhoun vd.nin (1993) yazlarnda Bourdieunn eserlerinin farkl yanlar ele alnr.

tlmasyd. cole des Hautes tudes en Sciences Sociales (EHESS) daha eski bir kurumun dntrlmesiyle oluturulmutu. Bourdieu niversite kariyerinde dzenli resmi atama basamaklarndan gemedi rnein, asla bir doktora tezi yazmad, profesrln allagelen temeli olan bu zel daha yksek dereceden gemedi. Ayrca Bourdieu, byk lde eski bir entelektel dzeni (ve kendi gcn) savunmaya odaklandn ve ok az aratrmaya dayal bilgi rettiini dnd profesrler elitine gl eletiriler yneltti. Bourdieu, basite eski bilgileri edinmekle yetinmek yerine, kendini aratrmaya, yeni bilgiler kazanmaya adad. Bu tutum, niversite elitlerinden ounun muhtemel honutsuzluuyla karlat, fakat EHESSin varl Bourdieuye 1960larda alternatif bir aratrma merkezi ve yayn program oluturmas iin bir temel salad. Fransz yksek reniminin sorunlar zerine yazlar (zellikle Bourdieu ve Passeron 1964) 1960lardaki renci protestolarn etkilese de, Bourdieu bu eylemlerin merkezinde yer almad. Onun politikaya yaklam daha ziyade yeni bilgiler reterek mdahale etmek biimindeydi: bu tr bir mdahaleyle kurumlarn ileyi biimlerini gizemlerinden arndrmay, ortak merulatrmalarn snrlarn ve frsatlar dalmn liyakatten ziyade gcn nasl ekillendirdiini ortaya karmay umuyordu. Onun eitim sistemiyle ilgili grleri kendini byk lde eitime adam birinin hayal krklnn bir yansmasyd ve bu grlerde Parisin okulda baary ne kartan taral dar kafallndan kurtulmasnn pay bykt. Bourdieu, 1968 krizlerinin ortasnda yazmaya balad yksek renim zerine nl kitab Homo Academicusda aklad gibi, ilhi bir greve inanan, sonradan kilisenin yozlatn fark eden birine benziyordu. niversite kurumunun benim almamda igal ettii bir lde zel yer, phesiz, kendini adam birinin (dinsel bir fanatiin), nceden belirledii ve kendini adad deerler ve gereklerin yok olmas karsnda, kendine zararl bir fkeye snmaktan ziyade, yaad hayal krkl zerinde mantkl bir kontrol salama ihtiyacnn yaratt zel bir gle aklanabilir (Bourdieu 1988:xxvi). Bu hayal krkl yaanmayabilir, aksine anlamaya ve bu anlama sayesinde olumlu bir deiime yol aabilirdi. Eitim kurumlar Bourdieunn ilgi merkezini olutursa da, onun hayal krkl ok daha byk ve eletirel analizleri ok daha kapsamldr. Btn modern kurumlar, kapitalist piyasa ve bizzat devlet dhil, verebileceklerinden fazlasn vaat etme eilimindedir. Onlar, kendilerini halkn ortak iyilii iin alyor gibi sunsalar da, gerekte sosyal eitsizlikleri yeniden retirler. Daha zengin, daha zgr bir yaant isteyenlere ilham kayna olur, fakat dayattklar snrllklar ve bavurduklar iddetle onlar hayal krklna uratrlar. Bununla beraber, moderniteye saldrmak Bourdieunn uzak durmaya alt kendine zararl bir fkeye kaplmaktr. Aslnda, ilerlemenin en iyi yolu kavramaktan, daha derin gereklere ulamaktan v e g yapsnn kendini gizemliletirdii pratiklerin meruluunu ykmaktan geer. Bu yolla, sunduklar umutlara dman olmadan, modernleme, aydnlanma ve uygarln mitler ve aldatmalarna kar klabilir. Bourdieunn bak asn ve yaklamn byk lde Cezayirdeki bilimsel almalar ekillendirmitir. O, Kabil kyl hayatn ve onlarn kendi hayat tarzlarn tehdit eden ve deitiren yeni bir para ekonomisine katlmlarn aratrd (Bourdieu ve Sayad 1964). Bourdieu, modern ekonomi iinde almay seenlerin ve Fransz smrgecilerin etnik-ulusal nyarglar nedeniyle tam bir proletere dnmeseler bile, kendilerini alt snflar iinde bulanlarn zor durumlarn aratrd (Bourdieu vd., 1963; Bourdieu, 1972). Ve Bourdieu, alan aratrmalar srasnda Cezayirdeki bamszlk mcadelesinin Franszlar tarafndan zorla bastrldna tank oldu. C ezayirdeki kanl sava, devletlerinin her zaman iddia ettii zgrleme ve uygarlk misyonuna ihanet ettiini, kendini ilerleme ad altnda merulatran smrgeciliin, kendi altnda yatan plak iddeti sergilediini gren bir Fransz aydnlar kua iin biimlendirici bir deneyimdi.
5

Bourdieu felsefe eitimi almt, fakat o Cezayirde kendi kendini eitmi bir etnografa dnt (Honneth, 1986: 39). O, Kabil toplumunu anlamaya alrken nesnel yaplarn znel anlam ve eylemle karlkl etkileimi konusunda zel bir perspektif gelitirdi. Bourdieunn alan aratrmas deneyimi glyd ve onun bilgiye ynelimini biimlendirmeye katkda bulundu. Bir etnograf olarak Bourdieu, bir baka sosyo-kltrel dnyaya girdi, yabanc bir dili konumay rendi ve olanlar aratrd dnyaya nemli alardan byk lde yabanc kalarak anlamaya alt. Bu, ona i ve d sosyal hayat perspektiflerini uzlatrmann nemini gsterdi. Kabile tamamen yabanc kalmak kesinlikle onu anlayamamaktr, etnograf onu doru olarak kavrayabilmek iin hem kendisinin hem de grme yapt kiilerin alg kategorilerinden kopmak zorundadr. Onun ii ne kendi dncelerini dayatmak ne de basite aratrd insanlarn dncelerini aktarmaktr. Aratrmac, filozof Bachelardn ifadesiyle, aratrmasnn olgularn ele geirmek zorundadr. Bu tarz almalarn Bourdieunn farkna vard en temel glklerinden biri, yerlilerin kendi eylemlerine ilikin szl aklamalarna ne kadar nem verilecei sorunudur. Antropolog bir yabanc olduu ve haklarnda bilgi sahibi olmadan aratrmaya balad iin, yerliler olanlar aklamak zorundadrlar. Fakat bu aklamalar basit gerekler olarak kabul etmek hata olacaktr, yalan olduklar iin deil, aksine kesinlikle, kltr iinde yaayanlarn pratik becerilerine tamamen hkim olmayan birine sunulabilecek bilgi snrl olduu iin ( Bourdieu, 1977: 2). Aratrmac dikkatli olmad takdirde ilgisini etrafndaki gerek hayata deil, kendi bilgi kaynaklarnn beyanlarna younlatracaktr. Antropologun kendi aratrma-nesnesiyle zel ilikisi, onun gzlemi yaplan sistem iinde (seilme veya bir oyuna katlma dnda) bir yere sahip olmad ve iinde kendine bir yer aramad gerek toplumsal etkinlikler oyunu dndan bir gzlemci olarak konumu, pratiklerin tm toplumsal ilikilerin iletiimsel ilikilere ve daha kesin olarak ilemlerin kodzmne indirgendii yorumsamac bir sunumuna ynelttii srece, teorik bir arptmann zelliklerini ierir (a.g.y.: 1). Bu tarz bir yaklam sosyal hayat gerekte olduundan daha fazla bilisel bir ak kurallar sorunu olarak alacak ve pratik etkinliin bu ak kurallarn belirleniminin tesinde retilme biimlerini gzden karacaktr. Bu adan, Bourdieu antropolojik alan aratrmasn genelde sosyal aratrmann paradigmatik dzeyi olarak almtr. Birok farkl yaam biimiyle yzlemek hem yabanc hem de i perspektiflere ihtiyac aa kartr. Bourdieu, Cezayirdeki almasnn t amamlanmasnn zerinden ok gemeden, gelitirdii bu yntemi kendi yerli blgesi Barnede uygulayarak kendine meydan okur. Yaplacak i, tavsiyelerde bulunarak ve btn almalarndan rnekler sunarak balamak ve pratik etkinliin ayrntl bilgisini nesnel kalplarn daha soyut bilgisiyle bir araya getirmek ve ikisi arasnda diyalektik iliki kurarak, insanlarn kendi gndelik eylemlerini anlama biimlerinden kopmaya almaktr. Bu gndelik aklamalar her zaman ilerinde farkl trde ideolojik almalar barndran arptmalar ve yanl-tanmalar ierir. Bunun klsik rnei, karsz ve iradi bir eylem olarak anlalan ve kesin hesaplla bal olmayan, aksine insanlarn gerekte kendilerini anlamalarna yardmc olmaktan ziyade daha stratejik amalarla gerekletirdikleri armaan verme olgusudur. Bourdieunn projesi insanlarn kullandklar pratik stratejileri, bu stratejilerin onlarn (bakalar kadar kendilerine de) yaptklar aklamalarla ilikilerini ve insanlarn kendi karlar peinde koarken yine de semedikleri ve hatta farknda bile olmayabilecekleri nesnel kalplarn yeniden-retimine nasl katkda bulunduklarn aklamakt. Bu proje Bourdieunn entelektel balama kapsaml bir mdahalesiydi. 1950ler ve 1960lardaki Fransz dnce hayat insan bilimlerinde gl ancak kart iki perspektif retti: yapsalclk ve varoluuluk. Bunlardan ilki tm gerekliin altnda yatan biimsel kalplar vurgulamaktayd (burada gelitirilen fikirler sosyolojiye Durkheim ve Mauss araclyla girdi). kincisi, anlamn bireyin dnyada varolma deneyimine ve zellikle zerk
6

eyleminin doasna ikin olduunu vurguluyordu. Dnemin Fransz dnce hayatndaki en etkili ve en byk iki kiisi (yapsalc antropolog) Claude Lvi-Strauss ve (varoluu filozof) Jean-Paul Sartred. Teorik ilgileri Lvi-Straussa daha yakn olsa da, Bourdieu ikisinin de tek tarafl olduunu dnyordu. Varoluuluk znel seimin roln ok fazla abartrken, yapsalclk faillii ihmal ediyordu. Bir anlamda, Bourdieu yapsalcla kar bir i mcadele balatt: bir yandan yapsalcln kavraylar ve entelektel yaklamn byk lde benimserken, te yandan, stratejik pratikler iinde yer almaktan ziyade bir kurallara uyma meselesi olarak alarak, toplumsal hayat olduka bilisel ve statik terimler iinde betimleme eilimini reddetti. Bourdieu, bir lde benzer nedenlerle, kendi teorisini zetleyen soyut teorik bir elkitab yazmamay tercih etti. O, teorinin en iyi ekilde ampirik analizler iinde gelitirilebileceini dnyor ve bunu pratik bir sorgulama olarak gryordu. Bourdieu, nceden gelitirilen ve soyut bir teoriyi uygulamaktan ziyade, kendi zel teorik habitusunu birok farkl zmleyici soruna tad ve bu problemleri ele alrken ayrca kendi teorik kaynaklarn gelitirdi. Bu alma srasnda gelitirilen kavramlar analojilerle bir ortamdan baka bir ortama aktarlabilir ve farkl ortamlara uyarlanabilirdi. Teori, genelde habitusa benzer biimde, sabit bir kurallar seti olarak deil, karakteristik bir doalama biimi olarak hizmet eder (Brubaker 1992). Bourdieu, felsefenin Fransz sosyal bilimi zerindeki egemenliiyle ilgili dolayl bir eletirisinde, sosyolojik bir projenin deerinin gerek bir kantnn soyut sistemsel yapda deil onun ampirik bulgular iinde gsterilebileceini savunuyordu. Bourdieu Cezayirden ayrldktan sonra Princeton leri Aratrmalar Enstitsnde bir burs kazand ve ardndan Pennsylvania niversitesine geti; ABDde iken, soyut sistem kurmaktan kanarak ampirik pratie dayal bir teori biimini tercih eden bir baka parlak (Amerikan) sosyolog Erving Goffmanla tant. Goffman, Durkheiminki gibi, ahlk dzenle ilgilenen, ancak bu ahlk dzenin bireyler arasndaki kiisel ilikiler iinde, eyleme stratejik yatrmlarla yeniden- retilme biimlerine odaklanan bir sosyoloji gelitirmeye balamt. Goffman (1959), rnein bireyleri zerk veya aksine basite sosyal olarak ina edilmi varlklar olarak ele almaktan ziyade, benliin gndelik hayatta sunuluunu yazarak strateji unsurunu literatre soktu. Onun vurgusu Bourdieunnkine benzer: basit kurala uyma unsurunun varlndan ziyade doalama ve uyum unsurunun varln gstermek ve bylece aktrlerin toplumsal dzen iinde dinamik figrler olduklarn gstermek. Bourdieunn gzde metaforu oyunlar iken, Goffmannki dramadr, ancak ikisi de oyuncunun daha iyi veya daha kt oynayabilecei ve bireylerin, kendi yaantlarnda yeni ve farkl eyler yapmaya altklarnda bile, hemen her zaman toplumsal dzeni yeniden retme eiliminde olduklar bir performans olarak sosyal hayat dncesini paylayordu. Goffman, Bourdieuy Pennsylvania niversitesinde kalmas iin tevik etti, fakat o ABDde kalrsa yaratmak istedii eletirel sosyoloji biimini gelitiremeyeceini dnyordu. 3 Aslnda onun yapmak istedii ey, ABDden ziyade Fransz toplumunu eletirmek, eletirel mesafeyi korurken ierdeki bilgiden yararlanmakt. Bu bir meydan okuma olarak ortaya kabilirdi, ancak bu meydan okuma bizzat teorik bir kavray kaynayd: inde bulunduumuz sosyal dnyay aratrrken, hepsi pratik bilgi ve bilimsel bilgi arasndaki farkla ilgili, bilhassa ncelikle i deneyimden koparken, ardndan bu kopma sayesinde ulalan bilgiyi yeniden inada karlalan zel glklerle ilikili baz temel episte3 Bourdieu Fransaya dndkten sonra Goffmann almalarn tantma ve kitaplarndan ounun evirilerini dzenleme sorumluluunu stlenmiti.

molojik problemlerle, deyim yerindeyse, dramatize bir biimde yzlemek zorundayz (Bourdieu 1988a: 1). Fransaya dnen Bourdieu Raymond Aronun bakanlndaki Avrupa Tarihsel Sosyoloji Merkezinde almaya balad. Aron, Bourdieunn en nemli ilk destekisiydi ve onu Aratrma Merkezine mdr yardmcs olarak atad. Onlar, balangtaki karlkl saygya ramen asla yakn alma arkada olmadlar ve Bourdieunn Fransz yksek eitimine eletirileri arttka aralarndaki anlamazlklar da artt. Aron siyasal adan lml muhafazakrd, Bourdieu ise sol izgideydi. Belki de daha nemlisi, Aron Fransz akademik evresinin bir savunucusuydu, Bourdieu ise akademinin snfsal eitsizliin srdrlmesindeki roln eletiriyordu (Bourdieu ve Passeron 1964).4 1968 renci ayaklanmalarnn ardndan aralarnda atmalar balad. Aron, problemin ncelikle rencilerden kaynaklandn dnyordu ve onlarn niversite hayatna katlmlarn geniletmek yerine kstlamaya alt. Bourdieu rencilere scak baksa da, onlarn olduka saf bir iradecilik iinde olduklarn ve snfsal eitsizliklerle ve bir kurum olarak niversitenin yeniden-retimini mmkn klan derin yaplarla ilgilenmediklerini dnyordu (bkz. Bourdieu ve Passeron 1970)5. Bourdieu protestolarla ilgili ok az gr aklad. Arondan ayrlmak iin bu olay bahane eden Bourdieu kendi Avrupa Sosyoloji Merkezini kurdu ve ayrca Luc Boltanski, Jean-Claude Passeron, ve Monique de Saint Martin dhil nemli bir alma ekibini etrafna toplad. Bu grup (ve yeni yeler) birlikte dikkate deer birok ampirik aratrma srdrd. Onlar Bourdieunn gelitirdii perspektiften Fransz toplumsal hayatnn birok farkl yann zmlemekte yararlandlar. 1975de Bourdieu ve alma arkadalar yeni bir dergi kurdu: Actes de la Recherche en Sciences Sociales. Onlar bu dergide sadece ampirik konular ele almayp, yeni fikirler ve teoriler gelitirdiler, ayrca bunlar snadlar. Actes, baka dillere evrildi ve ayrca dier lkelerdeki ayn ilgilere sahip aratrmaclarn almalar da bu dergide yaynland. Bourdieu, Merkezin kurulmasnn hemen ardndan sosyoloji yapma konusunda bir tr elkitab yaynlad (Bourdieu, Chamboredon ve Passeron 1968). Bu elkitab, bir olgular derlemesi ve bir teoriler zetinden olumayp, toplumsal olgular ele geirme ynnde sregelen bir aba olarak bir sosyoloji anlay sunmas bakmndan, tipik ders kitaplardan farklyd. Sosyoloji Zanaat, soyut bilgi kodlama giriimini bir yana brakarak, rencilere sosyologlarn pratik becerileri ve entelektel habituslarn kazandrmay hedefliyordu. Bourdieu ayrca kendi alma sanatn allmam eitlilikte bir dizi kitap ve makalede uygulad. Onun (Passeronla ortak) Yeniden-retim: Eitim, Toplum ve Kltr adl almas ilk yaynland dnemde ngilizcede en ok tannan eserdi. Bu kitap, eitimin toplumsal eitsizliin yeniden-retimine nasl katkda bulunduunu aratrma konusunda bir alma tarznn kurulmasna katkda bulundu. Ancak teorik anlamda, Bourdieunn bu dnemde yazd en nemli, muhtemelen teorik adan tek nemli alma Bir Pratik Teorisi Tasladr (1972/1977). O hemen hemen ayn dnemde Fransz kltr kalplar zerine en kalc almas olan Ayrm (1979/1984) ve iki makaleler derlemesi yaynlad. Bu olaanst klliyat Collge de Francedaki sosyoloji krssne s e ilmesini salad. O bundan sonra da olaanst retken almalarn srdrd. En nemli kitaplar arasnda Dil ve Sembolik G (1982/1991), Homo Academicus (1984/1988), Devlet Soylular (1989/1995), Martin Heideggerin Siyasal Ontolojisi (1988/1991), Sanatn Kurallar
4 Bu konuda Bourdieu kendi kuann en nl ve ayrca Aronun Merkezinin bir yesi bir baka Fransz sosyolog Alain Tourainele farkl grteydi. Touraine renci ayaklanmasn btn kalbiyle desteklese de, sosyolojisi ok daha iradeci bir kalp sergiliyordu. Touraine de Arondan ayrld ve kendi aratrma merkezini kurdu (bkz. Colquhoun, 1986). 5 Kavramn klsik kkleri vardr ve Bourdieu kadar sosyolog Norbert Elias tarafndan da yeniden canlandrlmtr; Eliasn kavram iin, bkz. Charter (1988).

(1992/1996) ve Dnyann Sefaleti (1993) vardr. O ayrca baz makaleler derlemesi yaynlad ve Bourdieunn sosyoloji konusundaki perspektifinin en iyi genel ifadeleri arasnda Loc Wacquantla yapt nemli almas Dnmsel Bir Sosyolojiye Davet (Bourdieu ve Wacquant 1992) bulunmaktadr. zetle, kendi eitim deneyimleri Bourdieuye olaanst kaynaklar rnein, felsefe tarihine hkimiyet, eitli diller ve eletiri ve tartma becerileri salad ve kendisini bir yldz yapmaya yardmc olan kurumlardan, deyim yerindeyse, yabanclatrd. Bu kaynaklar entelektel yeteneklerle snrl deildi, aksine diploma ve benzeri belgeleri, balantlar ve sadece nl olmasn deil yeni kurumlar yaratmasn salayan oyun duygusunu ieriyordu. Bu yabanclama Bourdieuye, statkoyu basite onaylamak yerine eletirel bir yaklamn ncs olma motivasyonu salad. Yanl kilikler Bourdieu entelektel almalarnn ardndaki temel gdlerden birini yanl ikiliklere kar kmak olarak aklar (Bourdieu, 1988a). Bat dncesinin yaygn dalist bak as olduka yaygn bir zihin-beden kartl iinde ifade edilir. Bu kartlk ayrca sosyal bilime zg temel ikilikler, yani yap/eylem, nesnel/znel, teori/pratik kartlklar biimini kazanr. Gaston Bachelard ve dier dnrlerin bu dalist bak asna getirdikleri eletirilerden yararlanan Bourdieu onu amaya alr (bkz. Vandenberghenin [1999] eletirel tartmas). Ona gre, sadece her iki taraftan bakmak deil, onlarn ayrlmaz bir iliki iinde olduklarn grmek de nemlidir. Grnte nesnel sabit yaplar yaratlmak ve yenidenretilmek zorundadr; grnte iradi znel eylemler nesnel koullar ve snrlamalara tbidir ve onlar tarafndan biimlendirilirler; teori pratie sabit bir kurallar setine gre yn vermek yerine, bilgi ve eylem birbirini srekli olarak biimlendirir. Bourdieu sosyolojiyi (sosyal hayat tamamen dsal ve nesnel olarak gren) sosyal fiziin ve (toplumsal hayata znel deneyimler araclyla bakan) sosyal fenomenolojinin tesine tamaya alr (Bourdieu ve Wacquant, 1992: 7). Teori-pratik kartln alrsak. Bu, Aristotelesin felsefi yazlarna kadar uzanan antik, merkezi bir temadr. O bilmeyi, yapmann, zihinsel etkinlii fiziksel etkinliin karsna koyar. Bu kavramlatrma baz sorunlar ierir. lk olarak, burada pratik becerilerde rtk halde mevcut teorik-olmayan bilgi tr gz ard edilir. Suyun kaldrma kuvvetini, kas ve kemik hareketinin mekaniklerini ve hatta serbest stilde yzmeyi kurbaalamadan daha hzl klan dinamikleri ok azmz biliriz, fakat yine de yzebiliriz. Benzer bir anlamda, usta iiler birok farkl renilmi bilgiyi sergileyerek, ancak onlar biimsel olarak veya szcklerle ifade etmeden de mlek ve dokuma retimi (ve baka birok ey) yapabilirler. Pratik bilgiyi bu ihmal, zihinsel iin bedensel emekten daha iyi olduu deer yargsn yanstr ve pekitirir. Bu anlay, aristokrat insanlarn zamanlarn felsefeyle geirirken, kleler, halk tabakas ve kadnlarn daha ziyade madd retimle uratklar antik Yunann snfsal yapsnda rtk olarak mevcuttur. kinci olarak, teori/pratik ikilii pratii teoriye uygulamann bir kurala uyma biimi olduu dncesini pekitirir. Bu dncenin arkasnda, bedeni bir kukla gibi hareket ettiren, kukla ustas gibi iplerle kaslara hareket kazandran (beyinden bir lde bamsz) bir zihin tasavvuru yatar. Bourdieu (birok filozof, zellikle Wittgeinstein gibi) bunun yanltc olduunu ne srer. Pratik iler yaparken her zaman kurallara uymak zorunda deiliz. Bilgisayarlardaki zihinsel ilem modelleri genelde kurallara gre iler, zaten bilgisayar programnn tipik doas buna dayanr. Ancak insan etkinlii bir szel bilin ve bilinsiz beceriler karmn gerektirir. Bir gmlein dmesini dikmek gibi basit bir i bir kurallar dizisine bilinli olarak uymay gerektirmez ( isterseniz bunlarn nasl yaplmas gerektiini ifade etmeye aln!); o daha ziyade disiplinli tekrarlarla rendiimiz pratik bir et9

kinliktir. Onu sadece alkanla dntnde ok iyi yapabiliriz. Ayns, Bourdieuye gre, sadece fiziksel iler iin deil, evlenecei ei seme veya armaan verme gibi ok daha karmak toplumsal iler iin de sz konusudur. Bu eyler hakknda kurallar vardr, ancak Bourdieu, Cezayir ve Fransadaki dikkatli ampirik gzlemler ve zmlemeleri temelinde, kurallarn gerekte olanlar yeterince aklamadn grr. Kurallar hikyenin sadece bir parasdr, onlar insanlar neyin arzulanr olduunu tarttklar zamanlarda nem kazanrlar, pratik etkinlikleri insanlar bu kurallarn dna karak srekli koullara ayak uydurmaya zorlar. Ancak bu tespit bizi, evlenecei e konusunda doru bir seim yapan insanlarn bu konularda kurallarn bilgisinden yararlanmadklar sonucuna ulatrmamaldr. nsanlar mutluluk, ekonomik baar, ebeveynlerin onay gibi konularda potansiyel yarglarda bulunurlar. Ancak bu yarglar, szgelimi, bir mhendisin bir kprnn daha fazla yapsal destee ihtiya duyabilecei eklinde kararlar vermesine benzer biimde, bilimsel teorilerden elde edilmez. Benzer ekilde Bourdieu, Kabil kyllerinin anlamazlklar nasl zdklerini aklar: onlar anlamazlklar, resmi hukuk kurallarn kat bir biimde uygulayarak deil, neyin adil veya onurlu olduu konusunda kararlara vararak paylalan kabuller temelinde, karlkl konuarak zerler. Pratii ciddiye almak, nc olarak, topluma ilgili aktrlerin gzlkleriyle bakmaya almamz gerektiini anlatr. Sosyal bilim tipik olarak genelletirici bir baka dayanr. Bu, bilim insanlarnn genellikle zmledikleri toplumsal durumlara yabanc k a lmalaryla ve tarihsel olaylarn nasl olutuklarn grebilmeleriyle mmkndr. Bu tutum bilim insanlarna baz byk avantajlar salar. Aratrmaclar, istedikleri gibi seim yapabilme ihtimalleri ve eylemlerinin niyetlenilmemi sonular hakknda (Merton, 1936) somut toplumsal aktrlerden daha fazlasn bilebilirler. Ancak bilim insanlar, tm gerek insanlarn davranlarnn altnda yatan belirsizlii unutmamaldrlar. Oyun benzetmesini anmsayn. Topu eline geiren bir basketbol oyuncusu 25 admdan at yapma olaslklarn bilimsel olarak zmlemekle ilgilenmez. Burada oyuncuyu karsndaki seenekler kime pas atabilecei, ne kadar srenin kald kadar, kazanma arzusu ve bir kahraman olmak yerine utan yaama riski de ilgilendirir. Oyuncular farkl tepkiler sergileyeceklerdir. Fakat Bourdieu, onlarn sadece kurallara gre deil, stratejik olarak da hareket ettiklerini ne srer. Onun ifadesiyle, kural yerine stratejiyi geirmek, zaman, zamann ritmi, ynelimi, tekrarlanamazln yeniden devreye sokmaktr (Bourdieu, 1977: 9). yi bir oyuncu benzer artlar altnda her zaman 25 admdan at yapmak yerine, bazen alm yapp ardndan pas atacak, bazen de basket yapmaya ynelecektir. Stratejiyi anlamann anahtar, sadece aktrn bir eyi baarmak istemesi deil, ayn zamanda bunu belirsizlik koullar altnda yapmaya altdr. Gelecek henz ortaya kmamtr, ayrca aktr toplumun btnn gremez, bir oyuncu oyunu sadece onun iindeki zel konumundan grebilir. Drdnc olarak, geleneksel teori anlay bilgiyi dnyann pasif kavran olarak sunar. Burada anlatlmak istenen ey, toplum veya kltrn arkasnda zaten tam ve muhtemelen srekli bir mantksal dzenin bulunduu ve sosyolog veya antropologun grevinin sadece bu mantksal dzeni deifre etmek olduudur. Aksine Bourdieuye gre, bunun nedeni her kltrn eksik olmas ve i elikiler barndrmas deildir. O nispeten yaplanmtr, yzde yz deil. Sonu olarak, sosyal bilimci, kltr, basite insanlarn uyduklar kurallar olarak deil, renilen hibir kuraln tam u y mad yerlerde insanlarn farkl eylemler gelitirebilmelerini mmkn klan pratik eilimler olarak sunmaldr. Bunlar bir toplumda tekbiimli olmayacak, aksine insanlarn ilgili toplumdaki farkl deneyimlerinin yerine gre deiecektir. Daha fazla kaynaa (sermayeye) sahip olanlar paylalan deerleri daha fazla gerekletirebilirler. Basit bir rnek verirsek, yldz atletler lisedeki en ekici ve en popler kzlarla buluabilirler. Ancak onlarn davranlar ve frsatlarn hemen herkesin sapt kltrel kurallar olarak sunmak hata olacaktr. Ayrca, lise kltrnn ileyi-

10

ini kavramak iin dier insanlarn farkl toplumsal mevkilerini nasl yaadklarn ve bu durumun onlarn kimin randevu alabilecei konusundaki dncelerini nasl etkilediini, neyi cazip olarak grdkleri, vb.ni anlamamz gerekir. Greceimiz ey, basite bir kurallar sistemi deil, kaynaklar, pratik eilimler ve stratejiler sistemidir. Bylece bilgimiz daha eletirel olacaktr daha geleneksel bir kltr kuramcsna gre lisedeki eitsizliklerin daha fazla farknda olur, toplumsal cazibeyle ilgili geleneksel kurallarn aslnda nasl bir ayrmclk temeli olduklarn grebiliriz. Bourdieunn yaklam yapya odaklanan bir sosyolojiye kar eyleme odaklanan bir sosyoloji rnei deildir. Aksine Bourdieu, gemite sosyolojiyi snrladn dnd bu ayrm amaya alr. Onun abas, bir genetik yapsalclk, yani yapsal analizin entelektel kaynaklarn kullanan, ancak yaplara onlarn eylemle retilme ve yenidenretilme biimleri temelinde yaklaan bir sosyoloji gelitirmektir. Bourdieu zaten 1960lardaki baz almalarnda yeniden-retimin dinamiklerini aratrmt, ancak onun gelitirdii teorik yaklamn en etkili ifadesi 1972de yaynlanan Bir Pratik Teorisi Tasla ile gelir. Bourdieu almasna ou sosyal bilimcinin eylemden ok yapy ne kardn vurgulayarak balar, nk burada, nesnel sosyal bilimi gndelik znel bak alarndan ayran eyin toplumsal hayatn dzenli, tekrarlanan ve sregelen zellikleri olduu vurgulanr. Her sosyolojiye giri dersi rencisi kiisel ve bilimsel bak alar arasndaki, bireysel deneyimler veya seimler ile bu deneyimler ve seimlerde etkili olan toplumsal kalplar arasndaki fark renir. rencilere ou kez Emile Durkheimin (1895) toplumsal olgular eyler olarak baka deyile, kat, nesnel gereklikler olarak alnmaldr zdeyii retilir. Sosyal bilimin olgular, Durkheime gre, bireylere dsaldr, onlardan daha uzun mrldr ve bireyler zerinde zorlayc bir gce sahiptir. Bourdieunn Tasla yazd dnemde Fransz sosyal biliminde Durkheimc gelenek ve bu toplumsal olgular yaklamlar eilimi egemendi. Bourdieunn Taslaktaki ilk grevi nesnelciliin nesnel snrlarn gstermektir. Sosyal bilimde gerek nesnellik daha derin bir gereklii kavramak iin bilinen hikyeler ve anlaylardan koparak balar. Gerek nesnellik (saf empirist grte ne srld gibi), basite, zet olgular toplam deildir. Daha ziyade, gerek nesnellik her tr olgunun varolmasn salayan temel koullardr. Bu dnce genetik ile fiziksel grn arasndaki fark kavramaya benzer. Bir erkek ve kadn doacak ocuklarnn zellikleriyle ilikili az ok sabit olaslklar zerlerinde tarlar. Fakat bu sabit zelliklerden hangilerinin ocuklarnda ortaya kaca bir istatistiksel olaslk sorunudur. Bu yzden, bir veya birka ocuun somut zelliklerinden basit genellemeler yapmak temel genetik belirlenim kalb bakmndan yanltc olacaktr. Benzer bir anlamda, toplumsal hayatta en derin nesnellik, etrafmzda grdmz yzeydeki olgular deil, bu olgular mmkn klan yapsal zelliklerdir. Sosyolojinin nesnelci grevi bu temel yapsal zellikleri kavramaktr. rnein gelirin dostlarmz veya tandmz dier kiiler arasndaki varl veya yokluu bir kenara braklrsa, gelirin retimi ve dalmn belirleyen temel koullar nelerdir? Ancak burada ayrca kat nesnelciliin snrllklarn grrz. Nesnelcilik, tek bana, temel koullar olaslnn somut bir gereklie nasl dneceini anlayamaz. Bu dnm sadece onlar insan eylemlerinin tamamen nesnel olmayp, ayn zamanda toplumsal dnyann pratik znel bilgisine dayanan temelleri haline geldiklerinde mmkndr. Sosyal teori, bu nedenle, hem nesnel yaplar hem de insanlarn davran biimlerini aratrma gerei duyar. Bunlar diyalektik bir ilikinin iki yandr, basite iki bamsz olgu deil, zira insanlarn davran biimleri nesnel yaplara ilikin deneyimleriyle gelitirdikleri pratik eilimlerin sonucudur. Bu nedenle, ou eylem yaplar yeniden- retme eilimindedir ve toplumsal

11

kurumlardaki deiim nispeten tedricidir. Toplumsal eylemin yaplandn kavrayamadmzda eylemin tm kurumlar niin kaosa itmediini aklamak zor olacaktr. Nesnelci sosyoloji, eylemin yaplanmasn sadece d glerin sonucu olarak aklama eilimindedir. Biz bir yne itilebilir veya bir baka yne gitmeye zorlanabiliriz. Eylemimiz g, kurallar veya engeller tarafndan ynlendirilir. Burada gzden kaan ey, Bourdieuye gre, toplumsal yapnn her birimizin iinde olma derecesidir, nk biz nceki deneyimlerimiz sonucunda rendik. Toplumsal yaplar dikkate alarak eylerin nasl yaplaca konusunda pratik bir hkimiyete sahip oluruz. Bylece, zaten eylemlerimizi retme biimimiz toplumsal yaplara uygundur ve bu yaplar yeniden- retir, nk etkili olarak hareket etmemizi mmkn klan ey budur. Biz yaplar bizzat onlar yaarken iselletiririz onlar soyut nesnelci bir modeldeki gibi varolmazlar. Kltrmzn bize salad renme kategorileri sayesinde, ancak ayn zamanda anlaymzn aktif bir biimde geliimiyle, toplumsal yaplara ilikin pratik anlaylar gelitiririz. Bu deneyim ve bilme bileimi temelinde, her birimiz belirli biimlerde davranmamz salayan pratik bir eilim gelitiririz. Eylem ve tarih, yaplarn korunmas veya dnm sz konusudur; nk failler, ancak eyleyen ve etkili failler olarak vardr; nk onlar sadece, basit bir yaklamla birey kategorisi altna yerletirilen eye indirgenemeyen ve sosyallemi organizmalar olarak hem oyunu renme hem de oynama eilimi ve yeteneine sahip olmay ima eden bir doal-eilimler setiyle donanmlardr (Bourdieu, 1989b: 59). Bourdieunn toplumsal yapnn aktrn iinde bulunmasna vurgusu, sadece nesnelcilie deil ou znelcilik biimine de bir itirazdr. Onlar birbirlerinin aynadaki yansmalardr. znelciler iki temel hata yapma eilimindedir. Onlar, ilk olarak, toplumsal aktrlere daha ok iradecilik yklemeye yatknlardr. Yaratclk ve yeni bir gerekilii ina frsat gibi grerek her zel duruma odaklanan znelciler, insanlarn anlama, seme ve eylem yeteneklerinin nesnel olarak yaplam ve toplumsal olarak retilmi renme sreleri tarafndan biimlendirilme derecesini gz ard ederler. kinci olarak, znelci yaklamlar genelde toplumsal hayat gerekte olduundan daha az yaplanm, daha fazla olumsal tarzda sunarlar. Bourdieu yle yazar (1989b: 47). Belirli mekanist eylem anlaylarna kar, toplumsal faillerin sosyal gereklii bireysel ve kolektif olarak ina ettiklerini hatrlamak ne kadar nemli ise, ou kez sembolik etkileimciler ve etnometodologlarn yapma eiliminde olduklar gibi, onlarn bu ina faaliyetinde kullandklar kategorileri ina etmediklerini de unutmamamz nemlidir. Baka bir deyile, gereklik hakknda nasl dndmz onun bizim iin ne anlama geldiini biimlendirir, ancak onun hakknda nasl dndmz, basite bir irade sorunu deil, kltr iinde ve deneyimlerimizle rendiimiz eylerin bir sonucudur. Bourdieu toplumsal eylemin yaplar hangi yollarla biimlendirdiiyle ilgilenen ve hatta etkileimin aktrlerin kim olduklarn ve hangi stratejileri izlediklerini nasl biimlendirdiini vurgulayan (George Herbert Mead, Harold Garfinkel ve Erving Goffman gibi) sosyologlardan yararlanr. Ayrca o, sanki bireysel varolu toplumdan nce geliyormu gibi yazan (Sartre gibi) filozoflar da sert bir dille eletirir. Bourdieu yap ve eylem diyalektiini srarla vurgular, ancak ayn zamanda Bourdieunn, sosyal bilim iin ilk temel admn nesnel yapnn ortaya kartlmas ve bunun gerektirdii gndelik bilgiden kopmakla atldn dnd aktr. Sosyal Olguyu Ele Geirmek Toplumsal hayat oyunlara aktif katlm gerektirir. Tarafsz kalmak imknszdr, d gzlemcinin mesafeli, yansz perspektifiyle yaamak imknszdr. Sonu olarak, toplumsal hayattaki btn katlmclar onun hakknda bilgiye sahiplerdir, kendi zel yerleri ve toplum
12

iindeki yrngelerinin koullandrldn bilirler. Anne-babalar ve ocuklar arasndaki ilikilere bakabiliriz. Katlmclar olarak bizler ilikilerin farkl taraflarn grrz. Onlar hayatn farkl evrelerinde ve dier farkl koullarda olaylara farkl biimlerde bakarlar szgelimi, anne-baba byk anne-baba olduunda. Bu ilikilere katlmmz gldr, ancak bu katlm nesnel deil, byk lde zneldir. Birok ey biliriz, ancak bildiimiz eyler iinde bulunduumuz zel ilikiler ve zel kltrel anlaylar iinde ina edilir. Bu bilginin byk bir ksm nasl bir ebeveyn veya ocuk olunabileceine pratik hkimiyettir. Bu bilginin gerek biimidir ve bilimsel bilgiyle kartrlmamaldr. Gndelik hayata katlmlarmz, Bourdieuye gre, bize birok pratik bilgi salar, ancak bu katlm bizim ve dier insanlarn yaptklar eylerin ounu yanl-tanmamz gerektirir. Yanl-tanma basite bir hata deildir; gerekte pratik katlm tarznda her tanma yanl-tanmadr. Bunun nedeni, kesinlikle, nesnel olamamamz ve kendi ilikilerimiz dna kamamamz, muhtemel btn alardan bakamamamzdr. Onlarn bildiimiz yanlar ve pratik eylemlerimiz hakkndaki dncelerimiz ve ayrca katlmclar olduumuz oyunlar etkileyen koullar nemlidir. Bourdieunn yazd gibi (1980: 68), Pratik ballk, her alann, sadece oyunu bozanlara kar yaptrmlar uygulayarak ve yoksun brakmalarla deil, ayn zamanda pratikte eyleri dzenleyerek de zmnen empoze ettii giri kouludur: bu dzenlemelerde, yeni girenleri seme ve biimlendirme ilemleri (gei trenleri, snavlar, vb.), rnein, alann doxann asl tanmn oluturan temel n-kabullerine tartmasz, dnmeden, safa, kendiliinden itaat salamak iin yaplr. Doxa, Bourdieunn, dnya ve onun iindeki yerimizle ilgili daha bilinli dncelerimizi biimlendiren, gereklii sorgulanmayan, bilin-ncesi anlaylar anlatan terimidir. Doxa ortodoksiden veya (bakalarnn farkl grlere sahip olabileceklerinin bilincinde doru olduunu iddia ettiimiz) inanlardan daha temeldir. Ortodoksi rgtl dinin retilerine uymak kadar, inancn dayatlan doruluudur da. Doxa hissedilen gereklik, itiraz kabul etmediimiz, aksine olas bir itirazdan nce gelen bir eydir. Ancak doxa bize basite eylerin olma biimi olarak grnse bile, gerekte toplumsal olarak retilen bir anlaytr ve doxann ne olduu kltre ve alana deiir. Yaayabilmemiz ve bir eyi kabul edebilmemiz iin, doxann sunduu bir eylem ve farkndalk ynelimine sahip olmamz gerekir. Ancak doxa bu yzden yanl-tanmay, ksmi ve arptlm bir anlay ima eder. Dnyann dz olduu dncesi yzyllardr Avrupallarn bir doxasyd. Baka trl dnmek bilimsel aklcln deil deliliin kantyd. Doxa veya yanl-tanma dnceleri Bourdieunn genelde ideoloji bal altnda ele alnan sorunlara kavrayl bir yaklam gelitirmesini salamtr. Marksist ve dier analizciler, insanlarn inanlarnn g/iktidar yaplar tarafndan veya bir toplumsal dzenin sregelen ileyiiyle nasl biimlendirildiklerini vurguladlar. deoloji yaygn biimde bir lde ksmi ve arptlm olan ve baz zel toplumsal karlar btnne hizmet eden bir inanlar topluluu olarak anlalr. Bu yzden, bireysel abann insanlarn snfsal hiyerari iindeki yerlerinin belirleyicisi olduunu ne srmek ideolojiktir. O sadece yanl deildir, ayn zamanda eitsiz bir toplumsal dzeni merulatrmaya ve katlmclar gdlemeye hizmet eder. Bununla beraber, ideoloji kavramnn yaygn kullanm, ideolojinin olmamas imknn, nesnel bakmdan doru veya arptlmam nesnel bir toplumsal dnya anlayna sahip olmay ima eder. Bourdieu bunu reddeder. zel ideolojilerin etkileri sarslabilir, fakat hi kimse doxa olmadan yaayamaz ve yanl-tanmalar olmadan hayat oyunlarn oynayamaz. Yanl-tanma eylemlerimizi etkili klan pratik hkimiyet iinde ina edilir. Yine de, sembolik g ortodoksi kadar doxann oluturulmasyla da uygulanr. Her toplumsal katlm alan onun ileyi biimine bir tr n-bilinli ballkla katlanlar gerektirir. Bu katlm, eyleri farkl deil, belirli biimlerde grmeyi gerektirir ve bu durum ba13

kalarndan ziyade baz katlmclarn karna ileyecektir. Modern bir irketi alalm. irketler iin alan veya onlarla szlemeler yapan yahut onlar mahkemelerde temsil eden insanlarn bu irketlerin varolup olmadklarn sorgulamalar nadirdir. Peki, bir irket nedir? O kesinlikle madd bir nesne deildir ve gndelik anlamnda bir kii de deildir. st Mahkeme Yargc Marshalln nl bir sznde olduu gibi, irket hibir lnet ruha, hibir tekmelenecek bedene sahip deildir. Ancak, irketler mlk sahibi olabilir, szlemeler yapabilir, mahkemelerde dava aabilir ve haklarnda dava alabilir. irketler byk lde mevcutturlar, nk hukuk sistemi ve hkmet birimleri dahil, birok insan tarafndan onlarn varolduklar kabul edilir. Modern bir toplumda herhangi bir i trn yapmak iin irketlere inanmak gerekir. Ancak onlar ayn zamanda bir anlamda kurgulardr. irketlerin arkasnda mlk sahipleri ve yneticiler vardr ve ounlukla onlar irketin yapt eylerden sorumlu tutulurlar. irkete inanmak belirli karlara daha fazla hizmet eden bir sistemi desteklemektir, aksine ona inanmamak i dnyasnda etkili pratik eylemlerde bulunmay imknsz klar. Bu yanl-tanmann nasl ilediini gsterir. Bourdieu bize, yanl-tanma ve doxann, ayrca nesnelerin analizine ek olarak, onlarn metodolojik nemlerini hatrlatmak ister. Bu nedenle, gndelik hayat toplumsal aratrmaya hatal bir klavuzluk yapan en azndan bir lde yanl-tanmalardan oluan bilin-ncesi anlaya nem vermemizi gerektirir. Her sosyolog iin ilk temel adm, gndelik hayatn bilinen, kabul gren anlaylarndan kopmaktr. Sosyal olgular ele geirmek dnyay daha nesnel olarak grmenin tekniklerini bulmaya baldr. Bu her zaman bir mcadeledir ve aratrmacnn her projede aklnda tutmas gereken bir noktadr. Gndelik, doxa tr anlaylarn destekledii grme biimlerine kayma ihtimali her zaman yksektir kiinin kendisi kadar ve bilgi kaynaklar bunda etkili olabilir. statistiksel tekniklerin baz avantajlar, szgelimi, aratrdmz toplumsal hayatla araya mesafe koymamzda yardmc olabilir. Ancak ayn zamanda, yanl-tanmann retildii sreleri anlamaya, onun basit bir hata olmadn kavramaya almamz gerekir. Sadece nesnel olgular grmek yeterli deildir. Bir paras dllerden oluan oyunu grmemiz gerekir. Habitus Toplumsal oyunlara katlmak salt bilinli bir seim deildir. O, zerinde dnmeden yaptmz bir eydir. Biz bir anlamda zaten srekli onun iindeyizdir. ocuklukta yetikin rollerine hazrlanrz. Byrken bizden bir meslee sahip olmamz gerektiini renmemiz istenir. Dzgn oturmamz ve sorulduunda cevap vermemiz istenir. Ailelerimizin kiliseye ebeveynlere bal olarak, para veya hrete sayg duyduklarn grrz. Neyin onaylanp onaylanmadna, neyin ie yarayp yaramadna bakarak, kendimize zg yeni eylem biimleri, yaantlarmzdaki oyunlarla ilgili karakteristik bir davran biimi gelitiririz. Kendine gveni veya utangal reniriz. Her iki rnekte de, sosyalleme srecinin gc, byk lde bedensel olarak, basite kim olduumuzun, dnyada nasl varolduumuzun bir paras olarak yaanr. Bu duygu habitustur. Bir karara varmak ok zor olsa da, habitus terimi esasen yaplam doalamay mmkn klan somut duyarllk anlamna gelir. Cazclar kurallar bilinli olarak u y gulamadan da birlikte alabilirler, nk onlar iitme ve dierlerinin rettikleri eylere uygun tepkiler verebilme yeteneini ve bizzat dierlerinin hissederek dinleyebilecekleri ve tepki verebilecekleri fiziksel kapasiteler gelitirmilerdir. Veya Bourdieunn benzetmesiyle, bir oyunu etkin biimde oynamak sadece kurallarn bilgisini deil, oyunla ilgili pratik bir duyguyu ( sense) gerektirir.6 Bu, yapsalcln statik biliselciliine olduu kadar varoluu

6 Sense kavram ngilizcede olduu gibi Franszcada da, hem bilisel hem de bedensel anlamlar tar. Bourdieu, 1970lerin sonlarnda yaklak ngilizcede ilk tannmaya balad dnemde Tasla yeniden yazp bir lde geniletirken, Franszca Le sens pratique

14

znellik anlayna da bir itirazdr. Sartre, nl varolusal ikilem aklamasn, zne ve dnya arasnda bir tr beklenmedik yzlemeden sz ederek yapar (Bourdieu, 1972: 73). Ancak bu toplumsal hayatn nasl ilediini yanl olarak aktarr, nk habitusun uzun mrl eilimleri dikkate alnmaz. Bir baka deyile, kii bir zne olmadan nce zaten kurumsal bilgilerle doludur tanma ve yanl-tanma. Habitus bir anlamda bireyin karakteristik eylem eilimleri seti olarak ortaya kar. Bu eilimleri toplumsal dzen iindeki konumlara uygun klan bir sosyal sre vardr (baka bir ifadeyle, kii statlerine uygun rolleri oynamay renir). Ancak habitus bundan daha fazlasdr. O kurumlar ve bedenler arasndaki buluma noktasdr. Yani o, biyolojik bir varlk olarak her bireyi sosyo-kltrel dzene farkl hayat oyunlar anlamlarn koruyacak, oyunu srdrebilecek biimlerde balayan temel formdur. Kolektif tarihin rnleri olan nesnel yaplara uygun ve gerekli eylerin alanmas ve iselletirilmesiyle retilen, bu nesnel yaplarn ileyi koulunu oluturan uzun mrl, adapte eilimler biiminde yeniden-retilen, aktrler kurumlar iinde nesnellemi tarihi paylarlarken ina edilen habitus, kurumlarn yaamasn, onlar pratik olarak iselletirmeyi ve bylece l szckler durumundan kartarak, ilerinde tortulam anlam yeniden canlandrarak, ancak ayn zamanda bu yeniden canlandrmann gerektirdii revizyonlar ve dnmleri empoze ederek onlar aktif halde tutmay mmkn klan eydir (Bourdieu, 1990: 57)7. Bir rnek verirsek, Hristiyan kilisesi yelerinin yaatt iki bin yllk bir kurumdur. Onlar kiliseyi bir canl gibi yaarlar, ancak ayn zamanda onu kendi ritelleri, birbirleriyle karlkl ilikileri ve inanlar iinde yeniden yaratarak yaatrlar. Kilise iinde bymek yeleri inanca hazrlamaya yardmc olur (alama), ancak o ayn zamanda bu yelerin aktif olarak talep etmeleri gereken bir eydir (iselletirme). Kurum ve kii arasndaki balant noktas yelerin kendi eylemlerini retme biimidir. Her aktr, bilinli veya bilinsiz, ister istemez nesnel anlamn bir reticisi ve yeniden- reticisidir. Onun e ylemleri ve almalar aslnda kendi retmedii ve bilinli olarak farknda olmad zel almann rnleri o lduu iin, bu eylemler ve almalar, Skolstiklerin ifadesiyle her zaman onun bilinli niyetlerini aan bir nesnel niyet ierirler (Bourdieu: 1972: 79). Bir nceki rnee dnersek, her birimiz, bilinli niyetimiz bu olmadnda bile, alverilerimizde mal sahibi olduumuz, apartman dairesi kiraladmz zaman, ie gittiimizde irket dncesini yeniden retiriz. Bourdieu habitusun sadece bireysel bir kapasite olmayp, ayn zamanda kollektivitenin bir baars olduunu vurgular. O her yerde karmza kan kolektif alama giriiminin sonucudur. Stratejilerin bilinli stratejik varlklar olan bireyler olmadan da ileyebilmesinin nedeni, bir yanda bireylerin olduklar kiiler haline gelmeleri ve te yandan, toplumsal kurumlarn bu eylem, deerlendirme ve anlama ynelimlerini alama gcnde olmasdr. En temel toplumsal deiimler sadece formel yaplardaki deil, ayn zamanda allagelmi eylem ynelimleri iindeki deiimler olarak da ortaya karlar. Bourdieu bylece, gnmzdeki ou sosyolojiyi karakterize eden kltr, toplumsal organizasyon ve somut birey ayrmn amaya alr. Alanlar ve Sermaye Yukarda grdmz gibi, ayrca Bourdieu oyunlar benzetmesini sosyal etkinliklerin organize edildii farkl alanlar betimlemek iin kullanr. Her alan, rnein hukuk veya edebiyat, kendine zel oyun kurallar ve dllere sahiptir. Birindeki baarlar bir babaln seer. Taslan (asla fazla etkili olmayan ve hak ettii kadar okunmayan) bu ikinci basksnn ngilizce bal, ikili anlamdan biri feda edilerek The Logic of Practice olarak konmutur. 7 Bu tr cmleler yazmak Bourdieunn habitusunun bir paras, onun akademik alanla balantsdr. Bu yazm tarznn nedeni, en azndan, kompleks ifadelerle bizi baz fikirleri aklda tutmaya zorlamak deil, gndelik oluumlarn grnr basitliine direntir. Yine de, onlar dzgn bir biimde tercme etmek veya kolayca okumak mmkn deildir.

15

kasnda dorudan ayn prestij veya dllerle deerlendirilmez. Nitekim romanc genellikle yarg deildir ve yasa yazm nadiren edebiyat olarak alnr. Aslnda alanlar farkl oyunlar ierseler de, onlar arasnda dntrmeler yapmak mmkndr. Bourdieu bunu aklamak iin sermaye kavramn kullanr. Sermaye biimlerindeki farkllklar ve onlarn dntrlme dinamikleri analizi Bourdieunn teorisinin en zgn ve nemli zelliklerinden biridir. Terim, hem farkl alanlardaki mcadeleleri kazananlarn biriktirdikleri zel kaynak trlerini, hem de bu kaynaklar birbirine dntrmeyi salayan para ve prestij gibi daha genel sermaye biimlerini anlatr. Bir sermaye bir alanla ilikisi dnda varolmaz ve ilemez (Bourdieu ve Wacquant, 1992: 101). Ancak hem baarl hukukular hem de baarl yazarlar, baarlarn hayat standartlarn ykseltmeye ve ocuklar iin frsatlara dntrmeye alrlar. Onlarn bunu yapabilmek iin kendi giriim alanlarna zg sermayeyi baka sermaye biimlerine dntrmeleri gerekir. Aileler, madd sahipliin (ekonomik sermaye) yan sra, ocuklarn yetitirme ve evliliklerini plnlama biimleriyle balant alarnn (sosyal sermaye) geniletebilir ve prestijlerini (kltrel sermaye) artrabilirler. Her bir rnekte, birikim her kuakta yeniden retilmek zorundadr, aksi takdirde yok olur. Ksaca, bir sermaye biiminin bir bakasna dntrlebilmesi iki anlama sahiptir. lk olarak, bu dntrme sreci sermayenin kuaklar-aras yeniden-retiminin bir parasdr. Zengin insanlar kendi ocuklarnn iyi okullara gerekte, ou kez (en azndan Amerikada) pahal zel okullara gndermeye alrlar. Bu, paray kltrel sermayeye (eitsel yeterliliklere) dntrmenin yollarndan biridir. Sermaye bu yolla aktarlabilir ve potansiyel olarak yeni, ekonomik bir biim kazanabilir. kinci olarak sermayenin dntrlmesi daha dolaysz bir anlama sahiptir. nl bir atletin baars ve bu alana zg sermayesi, mterileri cezbedecek belirli rnlerin arkasna imza atlarak veya araba satcl yahut sigorta irketi gibi i alanlarna alarak paraya dntrlebilir. Bourdieunn sermaye aklamas ou Marksist yaklamdakinden farkldr. O zel bir toplumsal formasyon olarak sermaye teorisine dayanmaz (Calhoun, 1993). Ne de sermaye ekonomik determinizmin temelidir. Bourdieu, insanlarn her zaman abalarn geniletme ve kt kaynaklara ulama stratejileriyle ilgili kararlar vermeleri gereken ilerlikte bir pratikler ekonomisi grr. Ancak Bourdieu, zellikle ekonomik mallarn her zaman eylemin ana veya temel gdleyicileri yahut genel sistemin temeli olduuna inanmaz. Sermayeyi her biri farkl bir eylem alanyla iliki iinde farkl biimler kazanabilen bir ey olarak gren Bourdieu: (a) insanlarn elde etmeye alacaklar birok farkl mal ve biriktirebilecekleri birok fark kaynak olduunu, (b) bunlarn, anlamlarn (basite kendi iinde ve kendi bana deerli baz madd eylerden ziyade) farkl alanlar meydana getiren toplumsal ilikilerden aldklar iin, kanlmaz olarak toplumsal olduklarn ve (c) sermaye birikimi mcadelesinin nadiren hikyenin tamam olduunu vurgular sermayenin yeniden-retimi mcadelesi ayn lde nemli ve farkl sermaye dntrme biimlerine baldr. Ayrca Bourdieu, ekonomik karlar nemsemez veya onlara kaytsz grnen alanlarn (rnein, sanat, edebiyat ve bilimin) bile sermaye birikimi ve sermayenin yeniden-retimi mantna gre ilediini gsterir. Din, sanat ve bilimin ekonomik hesaplla ve sermaye birikimine znde ters dt dncesi y a ygndr. Hukuk gibi alanlar bile (her ne kadar avukatlar kazanlarn yksee karabilseler bile) basite ekonomik sermayeye referansla deil, aksine hkm vermede adalet ve teknik uzmanla referansla ina edilir. Bu faktr, baka nedenlerin yan sra, her alann belirli bir zerklik iddiasnn temellerinden birini oluturmas bakmndan nemlidir. Bu, Bourdieuye gre (1992: 47 ve devam), bir alann ortaya knda kritik evredir. zerklik, alann kendine zel bir oyun alan iinde yer alabilmesi, kendine zel bir sermaye yaratabilmesi ve bir baka alana dorudan bamlla indirgenememesi anlamna gelir.
16

Bourdieunn byle bir alann geliimiyle ilgili en srekli analizi edebiyat alannn ortaya k ve yapsna odaklanr. Ona gre, ondokuzuncu yzyl gereki roman yazmnn ayn anda hem genel kltrel alandan hem de yakn rakip gazetecilikten ayrld dnemdir. Sanatn Kurallar (1992) zel bir rnek olarak Gustave Flaubert ve onun kariyerine ve aslnda edebiyat alanna zg kalplara odaklanr. Flauberte vurgu, baka eylerin yan sra, Sartren nl byk lde psikolojik analizine bir cevap ve (ou kez st rtl) bir eletiridir. Sanatn Kurallarnda yansz bir giriim olarak sanatsal baar anlay ve sanatn basite bireysel deha ve yaratc gd sorunu olduu dncesi eletirilir. Kitap, dehann estetik yaratc hayal gc veya zgnlk kadar, bir alan tanmlayan oyunu oynama yeteneinde de yattn gsterir. Flaubert, Baudelairei bir tarafa brakrsak, zerk edebi bir alanda alan sanatsal bir yaratc olarak rnek yazar imgesi yaratan ondokuzuncu yzyl ortas bir yazard. Yazar sadece baka karlar, szgelimi siyaset veya para iin alan biri deildir. Gazeteci kendine maan deyen patronlarna kar sorumlu cretli bir yazardr. Yazar aksine bir sanatdr. Bu, Flaubert ve onun etrafnda ve daha sonra gelien edebiyatn kilit noktasyd. Sanatsal alann talep ettii ey sadece yetenek veya yaratc hayal gc deil, ayn zamanda sanat iin sanat ilkesine ballkt. Bu, almalarn zellikle sanat alan iin retilmesi anlamna geliyordu. Flaubert ve Baudelaire gibi yazarlar kendi zel bak alarnn deeriyle ilgili gl tezler gelitirdiler. Bu dnce onlarn rnlerinin psikolojik bireyselliklerinin somutlamasndan ibaret bir ey olarak zmlenmesini tevik etti. te yandan, dnemlerinin toplumsal sorunlaryla yakndan ilgilenen bu yazarlar, yoksulluktan 1848 Devrimine kadar birok konuda gereki romanlar yazdlar. Bu durum, baka yazarlar, rnein, toplumsal eletirmenler veya ykselen orta snfn szcleri olarak yorumlayarak, onlarn belirli bir taraf nasl yansttklarn aratrmaya yneltti. Bourdieu, bu tutumun bir sanat olarak edebiyat alannn yaratlmasnn nemini nasl gzden kardn gsterir. Bu, ilk olarak, Flaubert ve Baudelairein gnn sorunlaryla ilikili yazdklarnda bir sanat olarak zel bir otorite iddiasnda bulunmalar anlamna geliyordu. Gerekte onlar, sanatlarn kendi tarafszlklarn yanstan baka deyile, basite siyasal aktrler olmadklarn gsteren zel bir toplumsal bilin biimi gelitirebilecekleri grne nclk ettiler. kinci olarak, Bourdieu, aslnda bu grnte tarafszln yanltc olduunu gsterir: sanatlar gdleyen ey, sanatsal alana zg karlar ve onlarn bu alan iindeki yerleridir, onlar sadece baka toplumsal konumlarn szcleri olarak hizmet etmezler. Bir baka deyile, sanatlar, sanat alanyla ilgilendikleri lde, dier baz alanlarda tarafsz kalrlar. Bu alann zerklii, dolaysyla, sanatlarn retimi iin bu anlamda temel nemdedir. Modern bir sanat alan olarak resim, Ortaa kiliselerinin dekorasyonlarnda olduu gibi din iin sanat yapma veya baz portre izimlerinde olduu gibi hatra ve para iin sanat yapma ile sanat iin sanat retimi arasndaki farka gre tanmlanr (Bourdieu, 1983). Son yaklam ressamn karnn doyurma, nl olma veya rahata erme arayndan vazgemesi anlamna gelmez ressam bu arzularnn ne kadar etkisinde olduunun bilincinde olmayabilir. Daha ziyade, onun yapt ey kendi yaratc almasn zellikle sanat alanna ve bu alandaki dierlerinin yarg standartlarna yneltmektir. Sanat bu anlamda sadece daha ziyade piyasalarn istedii eyleri retmez, ayn zamanda kendi zgn yaratc gc ve bu alandaki yerini somutlatran eserler retmeye alr. O dier sanatlar tarafndan kabul grmek ister ve almalarnda sadece onlara borlarn deil, onlardan farkllklarn da sergiler. Bylece resim, bu ekilde, sanatsal retimin popler ve hatta elit beenilerden ksmen zerklik kazand, zellikle sanatsal sermayenin isel iletiimi ve birikimine ynelik bir alan haline gelir. Sanat beenileri ynlendirebilir (ancak sadece onlar tarafndan ynlendirilmez) veya gndelik beeniler dnyasnn dnda ileyebilir, ancak onlara indir17

genemez. Bu sanat kendi dolaysz toplumsal balamnn belirleyiciliinden kurtarsa da, sanatlar farkl olma veya sermaye birikimiyle ilgili btn karlardan arndrmaz. Aksine onlar (sadece nceki kuan bayaptlarn yeniden-retmekten ziyade) yenilikler yapmaya ve kendi formlarnn ounu sanat alanndaki iletiim durumundan oluturacak biimde yenilikler yapmaya motive eder. Sanatsal habitus, bylece, bir kez daha sanatnn zgn yaratc gcn ve bireysel iddialarn ifade etmek iin eldeki sembolik materyallerden yararlanarak dzenli bir doalama yapmasn m mkn klar. Sanat alan zerk olduu iin, onun almalar sadece alann i iletiim formlarna vakf olanlarca anlalabilir. Bu yzden, sradan insanlar, en azndan snf atlayncaya veya mze kratrlerinin aklayc kitapklarn okuyuncaya kadar modern sanat anlamakta olduka zorlanrlar. Ondokuzuncu yzyl ortalarndan itibaren sanat, basite gzelliin retilmesi veya dnyaya ayna tutmak deil, aksine sanatlar arasnda bir iletiim haline geldii iin giderek soyutlar, Bu iletiim eanl olarak farkl olma abas ve sanat iin sanat dncesi tarafndan ynlendirilmitir. Bu yzden, Flaubert gibi bir sanatnn yaratc projesi veya zel bak asn anlamaya alrken kavramamz gereken ilk ey, onun sanat alan (daha zelde sanat olarak edebiyat alan) iindeki yeri ve geliim izgisidir. Bourdieu bunun bireyselci sanatsal deh idealine inananlarn aykr grlerine benzediini kabul eder. Sosyolojinin sanat piyasalarn anlamamza yardmc olabileceini sylemek dorudur, fakat bu, sosyolojinin sadece yardmc olmakla kalmayp, bireysel sanat almasn ve onu yaratan sanatnn bak asn anlamakta da temel nemde olduunu ne srmektir. Bourdieu bu grevi, Flaubertin kariyeri zerine bir analizde veya Duygusal Eitim roman iindeki rtk bir analizde ve Fransz edebiyat alannn douu ve yaps zerine analizinde eanl olarak gerekletirmitir. Bourdieu bunu yaparken, Durkheimin (1897) intihar sosyolojik olarak aklamaya alrken yaptna benzer bir itiraz benimser: sosyolojinin gcn normalde kesinlikle sosyolojik olmayan koullara sahip bir alanda ispatlamak. Bu zmleme burada zetlenemeyecek kadar karmaktr. Bu analizde, bir sanat olarak Flaubertin bak asnn onun bu sanatsal alandaki nesnel konumu tarafndan ve bu alann geliimiyle balant iinde daha znel konum-allar tarafndan nasl biimlendirildii kantlanmaya allr. rnein, Flaubertin kendine maddi destek salayabilecek bir aileden gelmesi nemlidir. Bu onun sanat iin sanat etiine (veya kaygsna) tamamen bal kalmasn salarken, (muhtemelen onun kadar yetenekli) baz arkadalar para karl dergilerde yazmak zorunda kalmlardr. Bu, Flaubertin basite orta snf bir bak asn ifade ettiini sylemekten farkl bir eydir. Gerekte bu durum, ekonomik sermayeden ziyade kltrel sermayeye gre tanmlanan (rnein, sanatsal) kariyerlere giren orta ve st snftan bireylerin ou kez toplumsal eletirmenler olmalarnn nedenini aklar. Aile kkenleri onlara dolaysz ekonomik karlardan zerklii bir lde satn almalarnda yardmc olurken, kltrel bir alanda farkllk araylar onlar yeniliki ve keskin dnya grleri retmeye yneltir. Baka deyile, bir sanatnn kkeninin nesnel zellikleri, onun almasn dorudan deil, daha ziyade sanatsal alan zerinden etkiler. Sanat bu alanda, zaman iinde zel bir noktada belirli bir konum ve zaman iinde farkl yerlerde bir konumlar yrngesi igal eder. Belirli bir sanatnn konumunu, bir yandan onu dier sanatlara balayan (ve onlardan ayran) ilikiler a ve te yandan onun dsal bir piyasa ve alann isel prestij sistemi tarafndan tanmlanan sanat reticileri hiyerarileri iindeki konumu biimlendirir. Bununla beraber, sanatnn igal ettii somut konum muhtemel konumlar evreni iinden bir konumdur. O farkl arkadalar ve dmanlara sahip olabilir, nceden yeteneini daha iyi veya kt kullanm, Pariste yaamaktan ok yurtdnda kalm olabilir. Bu anlamda, sanatnn biyografisi (buna, onun almaya balad nesnel kaynaklar ve bu kaynaklar kullanma biimleri de dhildir) alandaki nesnel
18

konumlar uzay iindeki (bizzat gelien ve deiebilen) bir yrngeyi anlatr. Bu yrnge, madd faktrler kadar, ksmen seimlerle ve sanatnn oyunu oynama biimiyle retilir. Ayn zamanda, habitus konusunda grdmz gibi, sanatnn oyunu oynama biimini bizzat iinde yaad nesnel koullar ekillendirir. Sanat, yeni bir alma retmeye alrken alan iindeki bir nesnel konumdan balar ve ayrca yeni konum-almalarla ilerler. Yani o kendisine ak muhtemel hareketler arasndan bilinli veya bilinsiz seimler yapar. Bourdieunn genel yaklamna uygun bir izgide, burada grdmz ey, alanlar ve pratiklerin znel ve nesnel boyutlarnn birbirleriyle olan derin ilikileridir. Paradoksal olarak, yazarn zel niyetini (veya hounuza gidecekse, bir baka yerde yazarn yaratc projesi olarak adlandrdm eyi), sadece yazarn iinde bulunduu konumlar evrenini ve yapmak istedii eyi tanmlayan yeri yeniden ina etmek iin gerekli uzun bir nesnelletirme almasn tamamladmz takdirde bir lde anlayabileceimizi syleyebiliriz (Bourdieu, 1992: 88). Bir btn olarak alann Flaubertin almasn biimlendirebilmesinin nemli bir yolu, szgelimi, ona, yenilikler yapma ve dorudan ekonomik mantk veya siyasal gcn snrlandrmad bir dnya gr ina etme zgrl tanmasndan geer. Baka deyile, sanat zgrln genel toplumsal balamyla iliki iinde, kesinlikle sanatsal alana yatrmlarn dayatt belirlenimleri kabul ederek kazanr. Sadece yazarlk veya sanatla geinenlerin temel destekleri, entelektellerde olduu gibi, (sanatsal terimler iinde) burjuvaziye kar ve daha somut olarak piyasa ve devlet grevlilerine (akademiler, salonlar, vb.ne) kar ksmen belirli bir birikim salama sonucunda oluan bir dizi kopu sayesinde kurulan, ou kez piyasa kaynaklarndan bu yzden burjuvaziden v e hatta devlet brokrasilerinden yollarn ayrmakla mmkn olan zgrlk kurumlardr. Yani, sadece yazarlkla geinen biri d kaynaklara ihtiya duyar. Bu destekler kltrel retim alannn ekonomi ve siyasetten bamsz bir toplumsal uzay olarak kurulmasn salayan her kolektif almann son noktasdr; ancak buna karlk, sz konusu destek/hami kra nem vermeyen ve riskli yatrmlar yapmaya eilimli bir birim olmad takdirde ve ayrca bu eilimlerin d koullarn oluturan gelir gibi zellikler bulunmad srece, bu zgrleme abas srdrlemez veya geniletilemez (Bourdieu, 1992: 257). Bu anlamda, sanat daha ziyade tarafsz deil farkl biimde tarafldr. Tarafsz yanlsamasn reten ey, modern toplumlarda ekonomik ve kltrel boyutlarn ideolojik adan kart konumlarda olmalardr. Kltrel retim alan tersine-dnm bir ekonomik dnya olarak tanmlanr (Bourdieu, 1993: Blm 1). Fakat bunun bir yanl-tanma olduunu ve kartln gerekte farkl sermaye biimleri arasnda yer aldn gstermesi Bourdieunn temel katklarndan biridir. plak ekonomik sermaye snrsz lde genileyebilecek para temelli bir piyasada iler. Aksine, kltrel sermaye ou kez sadece zel alanlar iinde kabul gren bir stat sorunu olarak iler.8 Bourdieu kendi oul alanlar ve zel sermaye biimleri mantn daha genel bir kavram olan g alan dncesiyle ilikilendirir. Bylece, sanat alan iinde bu alana zg kabul, g ve sermaye mcadeleleri vardr. Yksek kazanl sanatlar bile genellikle kendi mesleki prestijlerini dier kurumsal alanlar ynetecek gce dntremezler. Fakat iadamlar ve avukatlar bunu daha fazla becerebilir. Sorun, genel sistem iinde kimin nispeten daha st veya alt konumda olduu deil, farkl gruplar ve alanlarn birbirleriyle nasl bir iliki iinde olduklardr. Nispeten yksek kltrel sermayeye, ancak nispeten dk ekonomik sermayeye sahip alanlar egemen elit iindeki tbi konumlar igal ederler. Baka deyile, profesrler, yazarlar ve sanatlar genel toplumsal hiyeraride nispeten yksek konumdadrlar, ancak bu noktaya taklp kalrsak onlarn ayrm sistemleriyle ilikilerini
8 Bourdieunn teorisinin bu yannn Weberin snf (ekonomik konum) ve stat analizinin ne kadar devam olduu veya onu genilettii her zaman takdir edilmez, ancak bu yanltr.

19

tam olarak resmedemeyiz. Bizim kavramamz gereken ey, dolaysz sermaye karsnda dezavantajl, ancak ok miktarda zel (esasen kltrel) bir sermaye trne sahip olmann ne anlama geldiidir. Bu deneyim, btn bir toplum genelinde, zengin konumdaki insanlar hkimiyetine alan bir duyguya dnr. Profesrler kendilerini, rnein, postaclardan ziyade daha alt kademelerde yer almalarna ramen i hayatnda daha fazla para kazanan eski snf arkadalaryla karlatrrlar. Benzer ekilde, onlar toplumun iplerini elinde tutanlar yksek eitimin kendi desteklerine ihtiyac olduuna ikna etme gerei duyarlar (oysa, aksi ou kez daha az sz konusudur; iadamlar profesrlerin desteine ihtiya duymazlar ancak bazen entelektel dnyayla balar gstermek bir prestij kayna olabilir). Bourdieunn deyimiyle bu egemen snfn tbi kesimi olma deneyimi birok sonuca sahip olabilir. Bu deneyim, siyasal muhalefet eiliminden, kltrel sermaye sahiplerinin ekonomik sermaye sahipleriyle dorudan rekabetlerinde sergilemedikleri zel beenilere kadar birok farkl biim kazanabilir. Profesrler, bu yzden, eski tvit ceketleri yeni tasarm takm elbiselere veya alanlarnn genel konumuna uyumlarnn bir paras olarak eski Volvolar yeni Mercedeslere tercih edebilirler.9 Refleksivite (Dnmsellik) Profesrlerin beenilerinin nesnel belirleyicileri zmlemesi, Bourdieuye gre, basite bo narsist bir bencillik deildir. Entelektellerin, toplumsal dnya aklamalarn gelitirirken, kendilerini yeterince analiz edebilmek ve eletirebilmek iin, konumlar ve gdleri hakknda olduka ak bir dnceye sahip olmalar nemlidir. Bu, hem kamusal mdahalelerin hem de iyi bir sosyal bilimin gerekli temelidir. Tpk bir analizcinin Flaubert gibi bir yazarn bak asn reten nesnel ve znel faktrler bileimini grebilmesi gibi, bu tr bir analiz de bilimsel retimin dayand temelleri ortaya koyabilmelidir. Bourdieunn amac, daha ziyade, bilim adamlarnn bireysel bak alarn aratrmak veya onlarn kiisel eilimlerini eletirel biimde ortaya koymak deil, daha genelde entelektel alanlar iinde ilerlikte olan temel perspektiflerin retimini aratrmaktr. Bu temel perspektifler kolektif rnlerdir. Onlar belirlemek entelektel ynelimleri biimlendiren bilind kltrel yaplar kavramann bir yoludur. Bunlar genel kltr alanna veya zel bir kltrel alana ait olabilirler. Biz, antropologlarn, eylemi kltrel kurallara uyma temelinde betimlerken nasl entelektalist eilimler sergilediklerini grdk. Buradan, entelektellerin, sadece aktrlerin tipik kendilerini anlama biimlerini deil, bu pratiklerin organizasyonlarn da ortaya kartmak iin bilgi verenlerle grmeler yaptklar sonucu kar. Analizlerin epistemik niteliini gelitirmenin bir yolu bu eilimin nasl retildiini kavramaktr. Refleksivite, bu muhtemel eilimleri ortaya karmann yan sra, bir btn olarak entelektel veya akademik alann organizasyonunun bu alan iinde retilen bilgiyi nasl etkilediini grme frsat salar. Basit bir rnek, disiplinleraras ayrmann bilginin nasl organizasyonunu nasl etkilediidir. Her disiplin kendine has zellikleri vurgulama, zerkliini pekitirme ve dierleriyle ilikilerinde zel bir stnlk salama eilimindedir. Bu yzden, kendi aralarndaki anlamazlklar gz ard edilebilir veya bir lde arptlabilir. Bourdieu, benzerlikler zmlemesi olarak adlandrlan bir teknii kullanarak entelektel alma uzayn daha sistematik bir biimde analiz etmeye almtr. Bu onun farkl ente9 Bourdieunn bu tr sorunlarla ilgili en srekli analizi bir beeni deer yargs eletirisi yapmaya alt kitab Ayrmda (1979) yer alr. Bu kitap, Fransz snf hiyerarisi iinde farkl konumlardaki insanlarn karakteristik beenileri zerine ampirik bir analiz ile snftemelli bir snflandrmalar sistemini doal bir dzen olarak yanstarak merulatrmaya alanlara kar teorik bir argmann karmdr. Baka deyile, Bourdieu, beenilerin basite daha fazla veya daha az gelimilii veya gzellik veya dier meziyetleri nesnel olarak deerlendirme yeteneini yanstmayp, snflama konusunda toplumun baz yelerinin sistematik olarak kazanl kt bir mcadelenin sonucu olduunu gsterir. Alt snflar, ona gre, bir zorunluluk erdemi gelitirirlerken, elitler onu ama yetenei sergilerler. Sonular bir yanda daha gereki sanat ve rahat ve salam mobilya ii snf tercihleri, te yandan daha soyut sanat ve ou kez rahat olmayan veya krlgan antik mobilya tercihler biiminde oluur.

20

lektellerin rnleri, etkinlikleri ve ilikilerindeki benzerlikleri belirlemesine ve onlar iki veya daha fazla alandaki yerler olarak tablolatrmasna yardmc olur. O, niversiteler ve entelekteller zerine temel almas Homo Academicusta, bu teknii toplumsal uzayn genel bir resmini elde etmek iin kullanr. Bu teknik, zel entelektel ynelimler zerindeki mcadeleleri ve ayrca bilgiyi toplumsal dzeni desteklemek veya kar kmak iin kullanma atmalarn kavramakta kullanldr. rnein, hukuk profesrleri byk ihtimalle zel okullarn rnleri ve kdemli devlet memurlarnn ocuklardr ve tbii olarak byk ihtimalle devletin ve devlet elitlerinin destekileridirler. Sosyal bilimciler, muhtemelen, retmenler ve profesyonellerin ocuklardr ve Paris devlet okullarndan mezun olmulardr ve devlete kar daha eletirel bir yaklam iindedirler. Akas, bunlar nispeten yzeysel zelliklerdir ve Bourdieu ok daha ayrntl bilgiler sunar. Farkl disiplinler arasndaki bu tr farkllklara dikkat etmek, onlarn entelektel konularda uruna mcadele ettikleri eyleri szgelimi, yeni bir aratrma alannn bir departman statsne sahip olarak kabul edilip edilmemesi gereinive ayrca onlarn entelektel retime ne zaman katlacaklarn anlamamza yardmc olur. Edebiyat alanndan bir rnek verirsek, burada Bourdieunn zellikle vurgulamaya alt eyi grebiliriz. Onun refleksivite kavram bilimin negatif eletirisini deil aksine gelitirilmesini amalar. O sosyal bilimin daha bilimsel olmasn ister, ancak bu basite doa bilimlerini taklide deil, daha iyi bilimsel bilgi retiminin toplumsal koullarn kavramaya baldr. Sadece doa bilimlerini taklitle yetinmek, (bir lde ekonomide olduu gibi) gerek toplumsal pratikler dnyasn anlamayan nesnelletirmeler retir, nk iktisatlar toplumsal hayat sanki kltr veya znellie yer olmayan salt madd hayatlarm gibi alrlar. Bourdieunn analizi, byle bir yaklamn snrlarn gstermekle kalmaz, ayn zamanda niin onun prestij ve gl mttefikler kazanabileceini, niin belirli kkenlerden insanlar kendine ektiini ve ayrca devlet ve i sekinlerini nasl desteklediini gsterir. Daha iyi bir sosyal bilim, nceden grdmz gibi, temel gerekleri kavrayabilmek iin gndelik toplumsal pratiklerin sorgulanmayan ainalklarndan uzaklamay ve nesnelciliin nesnel snrlarn refleksif olarak aratrmay gerektirir. Ayrca bu tarz bir sosyal bilim anlay, sosyal bilimin, dorudan para ve gcn amalarna hizmet etmeye iten ayartmalara kar direnerek kendi zerkliini srdrmesini gerektirir. Edebiyatn bu alann dier yeleri, bilirkiilerle birlikte sanat iin sanat retme zgrln kazanan yazarlara bal olmas gibi, bilim de, bilirkiiler olarak dier bilim insanlaryla birlikte, gerek iin gerek ilkesine baldr. Bu gerek farkl amalar asndan farkl deerlere sahip olabilir. Ancak, temel fizik ve mhendislik projelerinde fiziin gereklerinin kullanm bakmndan bir fark olmas gibi, temel sosyolojik bilgiyi retmek ve bunu i dnyas veya siyasette kullanmak arasnda da bir fark vardr. Sosyal bilimci asndan para veya g iin ok dolaysz bir ilikiye girebilmek olduka kolaydr; onlarn ncelikle bilimsel alana ballklar nemlidir, nk onlarn genel kamusal syleme en deerli katklar bilim adna drste konutuklarnda ortaya kar. Ayn zamanda, sosyal bilimin ortaya kard gerekler muhtemelen toplumsal dzenin ou destekisini rahatsz eder, nk onlar gcn ileyiini ve toplumsal eitsizliin yeniden-retilme biimlerini daha doru bir biimde kabule zorlanacaklardr. Bourdieu iin eletirel sosyal bilim siyasal adan nemlidir, ancak o bilimsel ayrm ve siyasal ses arasnda ksr dngye dmeme konusunda olduka dikkatlidir. O kendi nn satmaya direnir ve mdahalelerini zellikle bilgili olduu yerlerle, rnein eitimle veya Fransada Cezayirlilerin durumu gibi konularla snrl tutar. O, daha yaknlarda, televizyon hakknda oksatan bir polemik bir kitap (1996) ve piyasa mantnn kltrel hayata hangi ekillerde girdiini sergileyen baz sert makaleler yazmtr. Onun tipik hedefi, grnte tarafsz kurumlarn gerekte sokaktaki insanlarn devlet ve kamu etkinlikleriyle ilgili

21

gerekleri renmelerini hangi yollarla engellemeye altklarn tehir etmektir. O (ii snf hareketin eski Enternasyonalinin yerine geecek) b i r entelekteller enternasyonalinden sz eder. Bu ruh iinde Bourdieu, yarm dzine dilde yaynlanan (ancak ilgintir ki, aralarnda ngilizcenin yer almad) Libre adl bir kitap incelemeleri ve entelektel tartma dergisi kurmutur. O ayn zamanda, Yugoslavya savalarnn ortasnda, baz nde gelen insanlarla beraber, eylemsizlik ve daha yksek makamlarn yan sra baka seenekler de bulunduunu gsterebilmek iin, dilekeler imzalayarak kamu vicdann harekete geiren bildirgelerle uzun bir direni balatt. Bourdieu ve arkadalarna gre, basn ve devlet tek seimin NATO askeri harekt ile Milosevi ve dierlerinin balattklar etnik temizlik terrn grmezden gelme arasnda olduunu ne srer grnmektedir; oysa onlara gre, Yugoslavyann yakn komularyla daha yakndan almak dhil, kayna ktler olan baka muhtemel seenekler yoktur. NATOnun mdahalesinin etnik temizliin hzna bal olarak gerekte giderek arttn belirtmek gerekir. Bourdieunn (1999) ne srd gibi, devletlerin yapy dnme kategorileri daha ziyade modern toplumda hepimizin dnme kategorileridir; onlardan kopmak mcadeleyi, ancak nemli bir mcadeleyi gerektirir. Daha genel olarak, Bourdieunn mdahale tarz, adaletsizlii destekleyen yanltanmalar ifa edecek en uygun sosyal bilim aratrma tekniklerini kullanmaktr. Temel bir rnek, onun ynetiminde srdrlen strap eken dnya zerine olaanst kolektif bir aratrmadr (Bourdieu, 1993). Burada ama, basite yoksulluk veya glkleri sergilemeye almak deil, ayn zamanda, rahat iinde yaayanlarn ve zellikle devletin ynetim kademesindeki insanlarn varolma mcadelesi verenlerin yaantlarn anlamalarn zorlatran egemen bak alaryla mcadele etmektir. Bu kitap bylece, bir yanda gerekleri ac ekenlerin toplumsal uzaylarn grebilecek biimde ifade etme giriimlerini, te yandan kamu grevlileri ve dier elitlerin grlerinin onlarn bu gerekleri grmelerini nasl engellediiyle ilgili incelemeleri ierir. Bu yzden, resmi bilgi kategorileri iinde ina edilen yanl-tanma bu kitabn temalarndan biridir. Bourdieu ve arkadalar, bylece, kamusal syleme basite yandalar olarak deil, zellikle sosyal bilimciler olarak girmilerdir. Dier rneklerde Bourdieunn kamusal tartmalar ve politik mdahaleleri yanltanmalar ve hatal kartlklar tehir mcadelesine dnr. Popler bilin zerinde televizyonun artan egemenliiyle ilgili kayglar olan Bourdieu (1998), birok gerek olasln hangi karakteristik biimlerde dierleri pahasna belirli toplumsal karlar destekleyen hatal seimler ve yanl-tanmalara dntn analiz eden ksa bir kitap yazmtr. Gerekte Bourdieunn almalarndaki srekli ilgilerinden biri sembolik iddettir. Bu terimle Bourdieu, insanlarn silh gcnden deil, aksine (yanl)-anlamann gcnden zarar grmeleri veya engellenmelerini kasteder. Fransadaki en sekin renciler iin bilginin dzenlenme biiminde, rnein, belirli dnme biimleri doru dnme biimleri olarak veya basite dnme biimi (bir doxa) olarak kutsallatrlr (bkz. Bourdieu, 1989b: Blm 2). En gl sembolik iddet biimleri, yoksullarn tembel veya gmenlerin agzl olduklarn sylemek gibi basit bir etiketleme sorunu deildir. Daha ziyade, onlar bu temel bilisel yaplara ikinlerdir. renciler (Bourdieunn aklnda zellikle Fransann byk okullarnn rencileri vardr), bylece, farkl dnme biimlerini, farkl kltrel rn trleri ve farkl toplumsal deerleri yksek veya alt biiminde kategorize etmeyi renirler. Onlarn daha sonra zel bir kategoriletirmeye szgelimi, cazn operadan daha alt seviyede olduu dncesine kar kmalar tm bir dnyaya hiyerarik olarak bakmaya kar kmalarndan daha kolaydr. Ancak, dnyadaki btn kltrel nesnelere en stten en alta doru bir sralama ieren bir lekten bakmay gerektirecek hibir ey yoktur; bu zel, kltrel olarak retilmi bir dnme biimidir. Ve bu dnme biimi,

22

dier toplumsal hiyerari trlerini ve insanlarn dndkleri, yaptklar ve deer verdikleri eylerin gerek doasn yanl-tanmalarn sistematik olarak pekitirir. Bourdieu kamusal tartmalarda hemen her zaman serbest alveri taraftardr. Sanatlar, yazarlar ve entelektellerin almalar ve toplumsal deerleri serbest alverie engelleyici olmayan bir yaratclk ve iletiime baldr. Dolaysyla, bu iletiim sanatsal, bilimsel veya dier entelektel alanlarn zerkliklerini srdrebilmelerine baldr. Ciddi entelektel gerek aray ile bilgiyi her ne kadar zekice de olsa sadece arasal olarak kullanmaya alan sylemler arasndaki snrlar korunmaldr. Burada Bourdieu, kendi ahlk standartlar veya siyasal zmleri lehine entelektel ve kltrel hayat sansre alanlara ak tavr alr (bkz. Bourdieu ve Haacke, 1994). Etki ve Deerlendirme Bourdieunn almas ok geni kapsaml olsa da, sosyolojide ayn oranda etkiye sahip olmamtr.10 Onun eitsel yap analizleri toplumsal eitsizliin yeniden- retiminde eitimin roln anlama bakmndan olduka nemlidir. Bourdieunn eitim sosyolojisi zerindeki etkisi gl olsa da, sosyal tabakalama aratrmalar zerine analizlerinin genel etkisi, en azndan ngilizce konuulan dnyada, daha snrl dzeyde kalmtr. James Coleman Bourdieunn kltrel sermaye kavramn Gary Backern insan sermayesi kavramyla birletirmi ve iki kavram da gelitirmek iin Bourdieunn toplumsal mhendislik giriiminden duyduu rahatszlktan yararlanmtr. Sosyal tabakalama aratrmalar, Bourdieunn yeniden- retimin doasn anlama konusundaki itirazlarn dikkate almaktan ziyade, byk lde toplumsal hiyerarileri betimlemeye ve hareketlilik kalplaryla ilgili tahminler yapmaya ynelik olduka nesnelci bir alma biimde devam etmitir. Bu abalar zamansal olarak daha dinamik, tarihsel bir yaklam gerektirir. O ayrca, madd faktrler kadar kltrel faktrlere ve alanlarn farkllamas ve sermayenin dntrlmesiyle ilgili problemlere dikkat etmeyi gerektirir. Bourdieunn ampirik aratrma zerindeki etkisi kltr sosyolojisindekinden daha byk olmutur. Bu etkinin kayna, byk lde, onun sanatsal retim ve tketim biimleri ve zellikle farkl olma abas zerine ampirik aratrmalarnn kapsam ve gcdr. Bunlar gerekte ada (ve olduka canl) bir kltr sosyolojisi alt-alannn yaratlmasnda temel bir rol oynam ve ayrca daha genel bir disiplinler-aras kltr aratrmalar alann biimlendirmitir. Ayrm bu almalardan en ok bilinenidir ve ok yaygn olarak okunmu ve alntlar yaplmtr. Ancak bir lde artc olan, farkl ortamlarda beenilerin organizasyonundaki farkllklar aratrmaya veya ortaya koymaya ynelik benzer nitelikte karlatrmal ulusal aratrmalarn fazla olmamasdr. Aratrmaclar (rnein, Fowler, 1997; Swartz, 1997) Fransann olduka sk bir kltrel hiyerariye sahip olabileceini belirtmilerdir; bu Bourdieunn yrtt benzer kapsamda bir dizi ampirik aratrmada da gzlenir. Bizzat Bourdieu benzer temalarda karlatrmal aratrmalar yapmtr. rnein, Sanat Sevgisi (Bourdieu ve Darbel, 1966) mze ziyaretlerine odaklanr. Bu davran kalbn bir paradoks kuatr: devlet desteiyle (ve kr gzetmeyen zel kurulular araclyla) bu eserleri tanmayan geni halk kitlelerinin Avrupann byk hazinelerine kolayca ulamas salanmaya allr. Ancak te yandan, bu demokratik faydalanma hakknn baars sanat takdir yeteneini tarif edilemez bir ey, byk lde kiisel bir istidat olarak gren yaygn algnn etkisiyle zayflar. Bu durum, Bourdieu ve Darbele gre, aslnda, grnte demokratik ancak hl byk lde eitsiz bir toplumda, sanatn daima elitlerin sahip olabilecekleri st niteliklere bal olduunu gstermeyi hedefleyen bir yanltanmann gstergesidir. Alt Avrupa lkesinde gerekletirilen bu ortak aratrma, klt10 Bourdieunn almalarnn evirilerinde karlalan glklerle ilgili aklamalar iin, bkz. Bourdieu (1998).

23

rn benimsenmesiyle ilgili ampirik kalplar ayrntl olarak aklamaya alan bir dizi aratrmann ilklerindendir. Bourdieu kendini yksek kltrle snrlamaz, ayrca, amatr fotoraflk dahil orta-dzey fotoraf sanatn aratrr (Bourdieu vd., 1965). Bourdieu, bu ve baka aratrmalarda (bunlara Ayrm da dhildir), kltr aratrmalarnn geliimi iin temel nemde genel bir harekete katlr. Bu hareket geleneksel yksek kltr/alt kltr ikiliine b i r itirazdr. Dierleriyle birlikte Bourdieu, bu ikiliin basite bizzat nesneleri, onlarn doasn veya onlar deerlendirmek iin gerekli kapasiteye ikin nesnel bir ayrm temsil ettii dncesinin yanllarn sergiler. Bourdieu ve dier aratrmaclar beenilerdeki farkllklar sergileseler de, bunlarn, nesnel farkllklar konusundaki dnceler tarafndan deil, kltrel eitsizlik sistemince yaratldn gstermilerdir. nde gelen sosyologlardan hibiri Bourdieu kadar ampirik aratrmalara younlamam ve onun kadar etkili olmamtr. Yine de, onun teorik katklar en byk ve en genel etkiye muhtemelen ngilizce konuulan toplumsal dnyada sahip olmutur. Bu, byk bir teorisyen olarak Bourdieunn sosyolojinin tesinde antropolojiyi de etkilemesinin bir sonucudur (Cezayir ve zellikle Kabil zerine almasnn etkisi muhtemelen daha byk olmu ve buna mukabil Fransa zerine almasnn etkisi daha snrl dzeyde kalmtr). O muhtemelen Bourdieunn en nemli tek teorik kltr sosyolojisi yaklamdr. Dahas, Bourdieu kltr aratrmalarnn sosyolojinin merkezine tanmasna katkda bulunmutur. Bu, kltre ve kltr zerindeki mcadelelere toplumsal hayatn temel bir paras olarak bakmak demektir, yoksa basite kltrel nesnelere zel bir aratrma alt-alan olarak yaklamak deil. Bununla beraber, Bourdieunn almasn genel dzeyde deerlendirirken onu bamsz paralar olarak okumamak gerekir: eitim zerine bir alma sanat ve edebiyat zerine bir almadan, g ve eitsizlik konusundaki bir alma yap/eylem antinomisini ama almasndan bamsz olarak alnamaz. Bourdieunn szgelimi habitus, sembolik iddet, kltrel sermaye ve alan gibi temel kavramlar tek bana kullanl kavramlar olsalar bile, en byk teorik nemlerini karlkl ilikilerinden alrlar. Bu kavramlar en iyi ekilde, mekanik, soyut bir biimde deil, aksine sosyolojik zmlemede iler grnr. Bourdieunn almasnn farkl paralar zaten etkili olmay srdrse de, onlar tam uygun bir etkiye sadece yeni ampirik anlaylarn retimlerinin ardnda yatan, sosyolojik habitustaki daha genel deiimle sahip olacaklardr. Bourdieunn almas farkl perspektiflerden eletirilmitir. En genel eletirel inceleme Jenkinse (1992) aittir. Onun ikyetleri byk lde ortadan kalksa da, rahatszlklar (kullanlan dil ve teorik stildeki Franszlk dnda) noktada toplanr. Birinci olarak, Bourdieu ilk bakta grnd kadar zgn deildir. Bu eletiri mantkl deildir, zira Bourdieunn almas onu etkileyen, ancak yazlarnda adn dorudan adn anmad (Goffman ve Mauss gibi) sosyal bilimcilerin baz izlerini tar. kinci olarak, Bourdieunn kavramsal erevesi zellikle dikkat ektii ve uzak durmaya alt baz glklerin tuzana dmtr. rnein onun znelcilik ve nesnelcilik konusundaki yaknmalar daha az ikili ve daha ilikisel bir yaklam tevik eder. Yine de bu giriimler kar klan ikilii (sadece buluu bir biimde) yeniden kurumlatrma eilimindedir. Ayrca Jenkins (1992: 113), Bourdieunn yaklamnn soyut bir toplumsal yap modeli gelitirirken toplumu eyletirdiini ne srer; o i karartc v e ayn zamanda tamamlanm bir sisteme dnr. nc olarak, Bourdieu nihayetinde ve aksi yndeki iddialarna ramen, bir Marksist ve hatta determinist olarak kalr. Onun yanl-tanma kavram epistemolojik adan gndelik anlaylar yanl bilin olarak zmleyen gelenee bavuran kukulu bir dncedir. Bu iki tr problem ortaya kartr: (a) sokaktaki insann bilinci ciddi olarak yanl-tanma tarafndan biimlendiriliyorsa, onlarn aratrma nesneleri olarak tanklklar kukulu hale gelir ve (b) yanl-tanmay aa karma iddias analizcinin perspektifine
24

ayrcalk tanr (ve hatta ampirik sorunlar gizleyecek biimde ileyebilir). Jenkinsin Bourdieu okumas ngiliz-dili ilgilerin, teorik tarih ve stilistik beenilerin izlerini tasa da, onun grleri ciddidir ve baka okurlar tarafndan paylalr. ou eletirmenin yaygn bir eletirisine gre, Bourdieunn kltr ve eylem zerine kuzu postuna brnm vurgular gerekte onun grlerinin indirgemeci bir tilki postuna brndn grmeyi engeller. Yani o, indirgemeci iki sosyal bilim okulu Marksizm ve rasyonel seim teorisinden biri veya ikisinin taraftar olmakla ya da en azndan onlardan ar etkilenmekle sulanr. Bana gre Bourdieu, yukarda belirtilen (ve kendi aklad) nedenlerle, iki yaklamn da kesinlikle takipisi deildir. O kesinlikle Marksizmden, ancak ayn zamanda Weber, Durkheim ve Maussdan, Goffman, Durkheimciler ve dier birok farkl kaynaktan etkilenmitir. Bourdieunn strateji ve rasyonel hesapllk terminolojisi bir baka eletiri konusudur. Gerekte o rasyonel seim teorisine bal kalmaz; onun bu konulardaki kayna gerekte rasyonel seim teorisi deil, ngiliz felsefesi ve ekonomisindeki daha genel geleneklerdir. Yine de Bourdieu, bir kar mantnn bilinli olmadnda bile eylemi biimlendirdiini ve ekonomilerin karlar ve hesaplla kar aka tavr alan alanlarda bile genel dzeyde ilediini gstermeye almtr. Ekonomiler bu anlamda dalmsal etkilere sahiplerdir toplumsal aktrler farkl kaynaklarla etkileime girer ve bu etkileimler sonucunda farkl kaynaklar elde ederler. Eylemlerin bu tr aralarn etkilerinden tamamen uzak olamamas, Bourdieu iin, onlarn karlardan tamamen uzak olamamalar anlamna gelir. Ksacas, Bourdieu, ou okuyucuda zellikle dar bir ekonomik indirgemecilii benimsedii izlenimi yaratmadan, ekonomizmin bu genel anlamn tutarl bir biimde ifade etmenin yollarn bulamamtr (Jenkins, 1992; Evens, 1999).11 Bourdieunn szde indirgemeciliine en keskin eletiri Alexander (1995) tarafndan yaplmtr. Onun saldrsnn hedefi, bir lde kendi tercih ettii yap ve faillik kartln ama giriimine temel oluturmaktr (onun yaklam kltre daha ok zerklik tanr ve aktrlerin gerek iletiim sayesinde zgrleme kapasitelerine daha byk vurguda bulunur). Alexandera gre, Bourdieu bilgi sosyolojisinin yerine bilginin analizini geirmeye alr. Yani Bourdieu, insanlarn sahip olduklar konumlarn onlarn bu konumlar ve onlarn normatif ve entelektel geerlilikleri zerine analizleri nasl etkilediini aklamaya alr. Ksaca o deterministtir. Ayrca Alexander, bir lde Jenkins gibi, Bourdieuy, st rtl bir biimde, rasyonalizm, yapsalclk ve Marksizmi kar ktndan fazla kabul ettiini dnr: 1960larn balarndan beri Bourdieu iki entelektel rakibi hedef alr: yapsalc semiyotik ve rasyonalist davranlk. Bu perspektiflere kar kan Bourdieu pragmatizm ve fenomenolojiye ulam ve aktr ve onun dnyasnn anlamlln ortaya koymay amaladn iln etmitir. Onun yapabilecei eyler, ne sadece Marksist bir kltrel dnce biimine, ne de mcadele verdii geleneklerdeki nemli zelliklere sregelen ballnn sonucudur. Sonu, Bourdieunn (davranla bavurarak) eylemi stratejikletirmesi, (yapsalclktan yararlanarak) onu hkim sembolik kodlara bal klmas ve (ortodoks Marksizmi devreye sokarak) kod ve eylemi madd bir temele tbi klmasdr (Alexander, 1995: 130). Alexander bu eletiriyi, hem teorik bir argmanla (tuhaftr ki Alexander, Bourdieude eletirdii konuma daha dmanca bir tavr sergiler grnr), hem de Bourdieunn fikri geliimi ve sonraki dmanlklar zerine bir aklamayla kantlar. Argmann ikinci ksmnda Bourdieunn almasnn kaynaklar konusunda samimi dav-

11 Evansn eletirisi ilgin bir itiraz ierir: Bourdieu, ayrca, dierini radikal olarak kavrayamaz ve bu yzden betimledii eylem ve toplumsal dzen trnn deimez karakterinden ziyade evrensel ve deiebilir yann daha fazla vurgular.

25

ranmad, aksine ok az teorik arlk tad ima edilir (ancak, Alexanderin fikri geliimi de yanldr). Bourdieunn almasnn gl yanlarn, eylemin yanl grnmediinde bile nasl yanl olduunu, eitsiz g ve kaynak sistemlerinin yeniden-retiminin aktrlerin ak hedeflerine kar dtnde bile nasl mmkn olduunu ve alanlarn yapsnn ve (bazen bilinsiz) sermaye birikimi srelerinin bu alanlar iinde retilen kltrn ieriini v e anlamn nasl biimlendirdiini belirlemesi oluturur. 12 Bourdieunn teorisi, yaratcl ve toplumsal hayatn doasndaki derin tarihsel deiimler ve kltrel ynelimlerdeki derin farkllklar aklama konusunda daha zayftr. Hibir teorik ynelim btn analitik problemlere ayn lde doyurucu bir yaklam getiremez ve ayn ekilde bu problemlerin tmn zd sylenemez. Ancak Alexander, Bourdieunn basite iki zel gelenee kar mcadele verdiini ne srerken yanl bir balang yapar. Onun iki gelenekle de ilikisi, dier birok teorik yaklamda olduu gibi karmaktr. Bourdieu, bandan beri ve btn almalarnda, kesinlikle basit kartlklar amaya alm ve bir yandan belirli bir perspektife tek yanl ballklarn eletirirken, te yandan farkl dnce geleneklerine onlardan bir eyler renerek diyalektik bir biimde yaklamtr. rnein, Bourdieunn yapsalclktan birok ey almas ne artcdr ne de sulanacak bir eydir; onun, semiyotiin (veya kltrel anlamlarn) toplumsal gler ve pratiklerden zerk olarak yeterince anlalabilecei dncesine itirazn vurgulamak gerekir. Benzer ekilde, Bourdieu davrann anlamlarnn ak olduu ve bu anlamlarn nesnel karlarda ve aktrlerin kendi davranlarna ilikin nitelemelerinde kendini aa vurduu dncesiyle mcadele etmitir. Ancak bu Bourdieunn sosyal analizde her zaman nesnel faktrleri bir tarafa ittii anlamna gelmez. Sadece Bourdieuye eletiriler yapld iin deil, ayn zamanda onun teorisi eletirel olduu iin de, yazy bir tartmayla kapatmak uygun olacaktr. Onun teorisi, birok farkl teorik ynelime, ampirik analizle ilikili problemlere ve toplumsal dnyadaki sorunlara ynelik tartmac ve gelien bir uratr. Bourdieunn teorisi tartmacdr, bunun nedeni, ksmen kabul gren anlaylar sarsmas, ksmen de sosyal dzenin temelini oluturan yanl-tanmalara rnein, eitimin toplumsal eitsizlii yeniden-reten kurumsal bir temelden ziyade meritokratik olduu dncesine, veya bunlardan ilki doruysa, bunun kompleks biimlerde iinde yer aldmz bir eyden ziyade aslnda bireylerin yarattklar bir ey olduu anlayna meydan okumadr. Ve gerekte Bourdieunn da gsterdii gibi, bu teori byk lde tamamlanmamtr. O Parsonsc tarzda tutarl bir sistem gelitirme giriimi deildir; byk lde tutarl ancak kademeli olarak gelien kavramsal bir ereve kadar, sregelen motifler ve tekrarlanan analitik stratejilere sahiptir. O kapal deildir ve kapanmay gerektirmez. Bourdieunn teorisi en temel dzeyde bilginin yaratlmasn ve bylece karn biimlendirdii bir alana ballk talep eder. Bu ballk, Bourdieunn gzlerinde devlete ve onun ilemsel kategorilerine bile itiraz ansna sahip ok ciddi bir sosyal bilim oyunuyla balar. Bu anlamda, gerekte, yeniden- retimi ve alanlarn toplumsal kapanmasn aklayan bir teori toplumsal hayatta daha fazla aklk iin mcadelede olas bir silhtr.

12 Alexander (1995: 152) bilinsiz stratejiyi elikili ve uyumsuz bir karm olarak kavramlatrr. Kavramn bir yanl anlama ve karkl davet ettii dorudur, nk bu kavramn, sanki ilerlikte belirli zel bir strateji varm duygusunun yaratld anlam ile aslnda aktrlerin asla bilinli olarak farknda olmadklar birok farkl seimlerini ieren bir stratejinin varlnn kastedildii anlam birbirinden ayrmak zordur. Her halkrda, Alexander bu ihtimallerden ikisini de aka ele almaz. Bunlardan ilki modern ekonomik analiz iin temel nemdeyken, ikincisi Bourdieunn mekanist, kural izleyici bir eylemin retimi yaklamnn yerine geirilmesi gerektiini ne srd oyun duygusu dncesinin merkezidir.

26

KAYNAKLAR Alexander, Jeffrey C. (1995), The Reality of Reduction: The Failed Synthesis of Pierre Bourdieu, Pp. 128-216 in Fin de Sicle Social Theory. London: Verso Bourdieu, P. and Ahmed Sayed (1964), Le dracinement, la crise de l'agriculture en Algrie. Paris: Editions de Minuit Bourdieu, Pierre (1964/1979), The Inheritors: French Students and their Relation to Culture. Chicago: University of Chicago Press Bourdieu, Pierre (1972/1977), Outline of a Theory of Practice. Trans. Richard Nice, Cambridge: Cambridge University Press Bourdieu, Pierre (1986), The Forms of Capital, Pp. 241-58 in Handbook of Theory and Research in the Sociology of Education, ed. John G. Richardson. New York: Greenwood Bourdieu, Pierre (1988), Vive la crise! For Heterodoxy in Social Science, Theory and Society, 17 (5), pp. 773-88 Bourdieu, Pierre (1993) (ed.) La Misre du Monde. Paris: Seuil (translation forthcoming as The Weight of the World: Social Suffering in Contemporary Society. Stanford: Stanford University Press) Bourdieu, Pierre 1979/1984 Distinction. Cambridge, MA: Cambridge University Press Bourdieu, Pierre 1980/1990 The Logic of Practice. Stanford, CA: Stanford University Press Bourdieu, Pierre 1983/1993 The Field of Cultural Production, or: The Economic World Reversed. Pp. 29-73 in The Field of Cultural Production (New York: Columbia University Press Bourdieu, Pierre 1984/1988 Homo Academicus. Stanford, CA: Stanford University Press Bourdieu, Pierre 1988/1991 The Political Ontology of Martin Heidegger. Stanford, CA: Stanford University Press Bourdieu, Pierre 1989/1993 The Historical Genesis of a Pure Aesthetic, Pp 254266 in The Field of Cultural Production (New York: Columbia University Press Bourdieu, Pierre 1989/1996 The State Nobility. Stanford: Stanford University Press Bourdieu, Pierre 1990 In Other Words: Essays Towards a Reflexive Sociology. Stanford, CA: Stanford University Press Bourdieu, Pierre 1991 Language and Symbolic Power. Cambridge, MA: Harvard University Press Bourdieu, Pierre 1992/1996 The Rules of Art: Genesis and Structure of the Literary Field. Stanford, CA: Stanford University Press Bourdieu, Pierre 1998, Practical Reason: On the Theory of Action. Stanford: Stanford University Press Bourdieu, Pierre 1999 Rethinking the State: Genesis and Structure of the Bureaucratic Field Pp. 53-75 in George Steinmetz, ed.: State/Culture: State Formation after the Cultural Turn. Ithaca, NY: Cornell University Press Bourdieu, Pierre and Alain Darbel 1966/1990 The Love of Art. Stanford, CA: Stanford University Press Bourdieu, Pierre and Hans Haacke (1994/1995), Free Exchange, Stanford, CA: Stanford University Press Bourdieu, Pierre and J.-C. Passeron (1963/1973), The Inheritors. Chicago: University of Chicago Press

27

Bourdieu, Pierre and J.-C. Passeron (1967/1971), Reproduction: In Education, Culture, and Society. Beverly Hills: Sage Bourdieu, Pierre and Loc Wacquant (1992), An Invitation to Reflexive Sociology. Chicago: University of Chicago Press Bourdieu, Pierre, Alain Darbel, J-P. Rivet and C. Seibel (1963/1995), Travail et travailleurs en Algerie. Paris and the Hague: Mouton Bourdieu, Pierre, Alain Darbel, Rivet and Seibel (1963/1995), Work and Workers in Algeria. Stanford, CA: Stanford University Press Bourdieu, Pierre, J-C Passeron, M de Saint Martin, and R. Teese. 1996 Academic Discourse: Linguistic Misunderstanding and Professorial Power Bourdieu, Pierre, Luc Boltaski, Robert Castel, J-C. Chamboredon, and D. Schnapper (1965/1990), Photography: A Middlebrow Art. Cambridge: Polity Brubaker, Rogers (1992) Social Theory as Habitus, Pp. 212-234 in C. Calhoun, E. LiPuma, and M. Postone, eds.: Bourdieu: Critical Perspectives. Chicago: University of Chicago Press Calhoun, Craig (1993), Habitus, Field, and Capital: The Question of Historical Specificity Pp. 61-88 in C. Calhoun, E. LiPuma, and M. Postone, eds. 1993 Bourdieu: Critical Perspectives. Chicago: University of Chicago Press Calhoun, Craig, Edward LiPuma, and Moishe Postone, eds. 1993 Bourdieu: Critical Perspectives. Chicago: University of Chicago Press. Chartier, Roger (1988), Social Figuration and Habitus Pp. 71-94 in Cultural History: Ithaca, NY: Cornell University Press Colquhoun, Robert (1986) Raymond Aron: The Sociologist in Society, 19551983. Beverly Hills, CA: Sage Dosse, Francois (1997), Structuralism. 2 vols. Minneapolis: University of Minnesota Press (orig. 1991) Durkheim, Emile (1895/1988), The Rules of Sociological Method. New York: Free Press Durkheim, Emile 1897/1988 Suicide. New York: Free Press Evens, T.M.S. 1999 Bourdieu and the Logic of Practice: Is All Giving IndianGiving or is Generalized Materialism Not Enough? Sociological Theory, vol. 17 #1, pp. 3-31 Fowler, Bridget (1997), Pierre Bourdieu and Cultural Theory: Critical Investigations. London: Sage Goffman, Erving (1959), The Presentation of Self in Everyday Life. New York: Anchor Harker, Richard, Christian Mahar and Chris Wilkes, eds. (1990), An Introduction to the Work of Pierre Bourdieu. New York: St. Martins Honneth, Axel, Hermann Kocyba, and Bernd Schwibs (1986), The Struggle for Symbolic Order: An Interview with Pierre Bourdieu, Theory, Culture, and Society 3 (3): 35-51. Jenkins, Richard (1992), Pierre Bourdieu. London: Routledge Merton, Robert (1936), The Unintended Consequences of Purposes Social Action, in R. Merton, Sociological Ambivalence: New York: Free Press, 1982 Robbins, Derrick (1993), The Work of Pierre Bourdieu: Recognizing Society Sayer, Andrew (1999), Bourdieu, Smith and disinterested judgment, The Sociological Review, v. 47 (3): 403-431 Shusterman, Richard, ed. (1999), The Bourdieu Reader: Cambridge, MA: Blackwell.

28

Swartz, David (1997), Culture and Power: The Sociology of Pierre Bourdieu: Chicago: University of Chicago Press Taylor, Charles (1993), To Follow a Rule, Pp. 45-60 in C. Calhoun, E. LiPuma, and M. Postone, eds. Bourdieu: Critical Perspectives: Chicago: University of Chicago Press Vandenberghe, Frederic (1999), The Real is Relational: An Epistemological Analysizi of Pierrre Bourdieus Generative Structuralism, Sociological Theory, 17 (1): 32-67 Weber, Max (1922), Economy and Society: an Outline of Interpretative Sociology. New York: Bedminister Press

29