Вы находитесь на странице: 1из 329

NGIMNA'

Nuntakna

TAWSAWN

blank

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Thu Patna

Tu hun pen Pilna Hun (Age of Knowledge) kici-in a ciangciang panin pilna kizong tek hi. Sinna, simna, zakna, muhna, sepna cih bangin a tuamtuamin pilna kizong kheukho tek a, tua i ngah pilna tawh a nuamzaw le a picingzaw nuntak khuasakna ngah zawh nading hanciam pi-in a kihanciam ngeingai tek ahihi. Pilna ngah theih nadingin laibu tampi kigelh kizuakin kilei kisim damdam tek hi. Tua banga nuntakpih dinga a kigelh a kizuak a kilei laibu hoih tampite lakah a minthang mahmah khat pen America gam Lake Forest muna om Saddleback kici Khristian Pawlpi a phutkhia Pawlpi Syapa Rick Warren' gelh Ngimna' Tawsawn Nuntakna (The Purpose-Driven Life) cih laibu hi. Simsima ngaihsut ding nam hilo-in sima nuntakna tawh bulh pah lian ding laibu ahihi. Ni sawmli sungin laisim mite' nuntakna a kikhelsak zo hiau dinga a gelh hi a, mi tampi' nuntakna khelzo takpi hi. Lai Siangtho zom ah tu hun lianin laibu minthangpen ahihi. Hih Mangkam tawh kigelh laibu, ei Tedim mite' theih theih lianlian dingin Sya Pau Lian Mang (Mangno) in hong lehkhiatsak ciangin ka lungdamna lianin ama tungah lungdamna leiba i nei hi. Leitung pau nam dang tampi tawh kiletkhia khinzo a, tu-in ei' pau ei' ham tawh i neih ciangin midangte' neih vangil khat a nei i hihi. Tedim lai a sim thei khempeuh in sim lehang a, i nuntak i khuasakna ah bulh siamin khantohpih lehang deihhuai ka sa mahmah hi. I biak i Topa Pasian in hih laibu a sim kha u le naute khempeuh thupha hong pia tapeuh henla, i nuntakpih dingin hih laibu hong zatsak ta hen, ci-in thu kong ngetsak hi. Rev. Dr. S. Pau Khan En Principal Myanmar Institute of Theology Seminary Hill, Insein, Yangon

03 August 2006

Laibu Min

Laigelh Lailet

Computer Layout & Design

Ciculation Bubawl Kum

123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 Ngimna' Tawsawn Nuntakna 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 (The Purpose-Driven Life) 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 Rick Warren 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 PLMangno (Power Translation Service) 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 raymang@gmail.com 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 Power 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 NSPiang 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 tcc@mail4u.com.mm 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 Restricted within the Church 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 2006 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123 123456789012345678901234567890121234567890123

(toif ; awmf t wG i f ; uef h o wf )


4 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Hih laibu pen nang aadinga kigelh ngiat hi. Na nuntakna sunga tu-a hun lian pen Pasian in na suah ma-in hong sehsak khitsa hi. Tua hi a, tu-a hih laibu na tawikhak pen zong ahikha pak pong (accident) hilo hi. Pasian in hih leitung ah hi taleh, mong neilo tawntung hinna sungah hi taleh, na neih dinga ama hong bawlsak nuntakna na muhkhiat ding hong deihsak hi. Ei kua i hi hiam, cih thu leh bang aadingin nungta i hi hiam, cih thu i muhkhiatna pen Khrih sungah hi. Khrih thu i zak ma pek thamin...amah in hong mu khin a, minthang nuntakna i neih nadingin na geel khin hi. Tua pen na khempeuh leh mi khempeuh sunga hong sepkhiat, ama ngimna bup ii khen khat ahihi. Efesa 1:11 (Msg) Ka nuntakna hong kikhelsak, hih thuthukte theihtel nadinga hong huh, tanglai hun-a hi taleh, tulai hun-a hi taleh, laigelh sya leh laihilh sya za tampite tungah ka lungdam mahmah hi.


5

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ZON-OLNA

Ngimna Nei Khualzinna 9 Ka Thuciamna 13 HIH LEITUNG AH BANG AADINGIN OM KA HI HIAM? Ni 1 A Vekin Pasian tawh Kipan 17 Ni 2 A Piangkha Vat Na Hikei Hi 23 Ni 3 Bang In Na Nuntakna Hong Tawsawn? 28 Ni 4 A Tawntung Kimang Dingin Hong Kibawl 37 Ni 5 Nuntakna Pasian Muhzia Bangin Mu 43 Ni 6 Nuntakna Cih pen Tawmvei sung Nasepna 48 Ni 7 Na Khempeuh A Pianna A Hang 54 NGIMNA # 1: Ni 8 Ni 9 Ni 10 Ni 11 Ni 12 Ni 13 Ni 14 NGIMNA # 2: Ni 15 Ni 16 Ni 17 PASIAN LUNGKIM NADINGIN NANG HONG KISEEK Pasian Lungkim nadingin Hong Kiseek 63 Bang In Pasian Nuihmaisak? 69 Biakpiakna Laigil 77 Pasian tawh Lawm Hoihpente Suahna 86 Pasian tawh Na Kilawmtatna Phungvuh In 93 Pasian A Lungkimsak Biakpiakna 101 Pasian A Gamlatsuah Hun 108 PASIAN INNKUAN AADINGIN NANG HONG KIBAWL Pasian Innkuan aadingin Hong Kibawl 117 A Thupipen Thu 122 Kisaipih Ding Mun Khat 129
7

Ni 18 Ni 19 Ni 20 Ni 21 NGIMNA # 3: Ni 22 Ni 23 Ni 24 Ni 25 Ni 26 Ni 27 Ni 28 NGIMNA # 4: Ni 29 Ni 30 Ni 31 Ni 32 Ni 33 Ni 34 Ni 35 NGIMNA # 5: Ni 36 Ni 37 Ni 38 Ni 39 Ni 40

Nuntakna Sinkhawm 138 Khua le Tual Phungvuhna 145 Kilawmtatna Kisiasa Puahphatna 152 Na Pawlpi Na Hutna 160 KHRIH TAWH KISUN DINGIN NANG HONG KIPIANGSAK Khrih tawh Kisun Dingin Hong Kipiangsak 171 Eite I Khangliatna Zia 179 Thumaan Thutak tungtawnin Kikhel 184 Buaina tungtawnin Kikhel 192 Zia-etna tungtawnin Khanglian 200 Zia-etna Nawkzawh Nading 208 Hun Piak Kul 215 PASIAN NA A SEEM DINGIN NANG HONG KISUI Hong Kipia Nasep Saanna 225 Pasian Na A Seem Dingin Hong Kisui 232 Na Melpuakzia Theihtelna 238 Pasian Hong Piak Pen Mah Zatkhiatna 246 Sila Taktak I Cihte Gamtatzia 253 Sila Khat Bangin Thu Ngaihsutna 261 Na Thaneemna sunga Om Pasian Thahatna 268 THUPUAK NASEP KHAT AADINGIN NANG HONG KIBAWL Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 277 Na Nuntakna Thu Na Gensawnna 285 Nam Hoihpen Khristian Khat Suahna 293 Na Nuntakna A Kilekkim Nading 302 Ngimna Nei Nuntakna 309

Behlapna 1: Kikupnawi Ding Thudotte 317 Behlapna 2: Bang hangin Lai Siangtho Letkhiatbu Tampi Kizang?320 Ciaptehna 322

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA NEI KHUALZINNA

Hih Laibu A Hoihpen Dingin Zatna

Hih laibu pen laibu cih ciang bek hilo hi: mihing nuntakna sunga dotna thupipen ahi Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? cih thu a dawnkikna hong mukhiasak thei ding ni 40 kha khualzinna sunga hong mapi ding lamlak hi. Hih khualzinna na man ciangin na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak ama ngimna na theikhia ding a, na nuntakna a pian nadingin bang teng bangci kigawmkhop cih thu tangzai takin na theitel ding hi. Hih bang thumuhna na neih manin na lunggimna hong kiam ding a, na thu khensatnate hong oltuam ding banah, a thupipenin ci lehang, tawntung hun aadingin hong kigingkholsak ding hi. T U ZAWH N I 40 Tu hunin mihing nuntakna pen a huamin ni 25,550 sau hi. Hih pen a ngeina bang na hih nakleh na nuntak tanzah ding hi. Tua hun le nite khempeuh na zatdan ding tawh kisai Pasian hong deihsak thu na theihkhiat nadingin tu-a ni 40 hun khat na khenkhiat ding pen hunzat siamna khatin ngaihsun lo na hi hiam? Pasian in ni 40 cih pen kha thu tawh kipawl ah a thupi mahmah khatin ngaihsun ahihlam Lai Siangtho in tel takin hong lak hi. Pasian in Ama ngimnate a cingsak dingin mi khatpeuh a pattahnop ciangin ni 40 sung hun la hi:
Ngimna Nei Khualzinna
9

Guahzuk hun sung ni 40 tungtawnin Noah nuntakna kikhel hi. Sinai Mual tungah ni 40 sung a va omna tungtawnin Moses kikhel hi. Kamciamna Gam sungah ni 40 sung a va omna uh tungtawnin thukante kikhel uhhi. Goliath galto hun ni 40 tungtawnin David kikhel hi. Pasian in tha om nading annek nam khat bekbek ni 40 sung a piakna panin Elijah kikhel hi. Pasian in mipite kikhel theih nading hun ni 40 sung a piakna panin Nineveh khuapi bup kikhel hi. Gamlak ah ni 40 sung a va omna tungtawnin Topa Jesuh, vangliatna tawh kidim hi. Sihna pana thokik Jesuh tawh ni 40 sung a kithuahkhopna uh tungtawnin nungzuipite kikhel uhhi. Mai-a hong pai ding ni 40te in nang nuntakna hong kikhelsak ding hi. Hih laibu sungah khenpi tomnono 40 kiguang hi. Na nuntakna aading zat takpi ding thute lungngaih ding hun na ngah nadingin ni khatin khenpi khatta bek sim in, ci-in nakpi-in kong hanthawn nuam hi. Lai Siangtho sungah hih bangin ci hi: Ngaihsutzia a kilaih mi thak khat na suah theih nadingun Pasian kipuahphasak un. Tua hileh na sep ding uh Pasian hong deihsak thu na thei ding uhhi.1 Laibu tampi simsim ta lehang i kikhel theih lohna pen a mai-a khenpi thak khat sim nuam lua i hih man hi. I lawp luat manin khawl hun neilo-in i simsa thute limtak lungngaihkik ding hun i la kei hi. I theihsa thute haizan nai lopi-in thumaan thutak a dang khat i ne buatbuat pah hi. Hih laibu a sim bek hi kei inla kithuahkhawm in. Laigualte a taw-giit in. Laimai nawl ah nang aituam ngaihsutnate gelhkhia in. Nang laibu suah in. Na min tuangsak in! Laibu ka phattuampihte pen a sim bek hi lo-a ka nuntakpih laibute hi. N ANG H ONG H UH D ING T HU L I Khenpi khat a bei simin Ka Ngimna tawh kipawl Lungngaihna kici khawk khat om ding a, tua sungah a nuai-a teng na mu ding hi: Lungngaih Ding Thu Khat. Hih pen ngimna tawsawn nuntakna thukhunte ni khat bup na lungngaihkik theih nadingin a tom-a hong lak thutak laigil lom hi. Paul in Timoti kiangah hih bangin gen hi: Tu-a kong gen thute Pasian in theihtelna hong pia ding ahih manin tua thute lungngai in.2
10 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Phawk Ding Khawkneu Khat. Hih pen khenpi sunga om Lai Siangtho khawkneute lakah khat hi. Na nuntakna a khantoh ding na lunggulh takpi leh Lai Siangtho Kammal kamngah ding kipan lecin tua pen hihdet (habit) thupipen khat hi kha thei ding hi. Na paipaina ah na ken theih dingin hih khawkneute laidalno a khauh khat tungah na teikhia kik thei a, ahihkeileh zong Purpose-Driven Life Scripture Keeper Plus khat na lei thei hi. Ngaihsut Ding Thudotna Khat. Hih thudotnate in na simsa thute a cihnopna leh nang aituam aadingin bangci khiatna nei, cih thu hong lungngai theisaktuam ding hi. Na dawnkiknate hih laibu laimai nawlte ah ahi-a laibuno a tuam khat sungah ahi zongin na gelhkhiat ding nakpiin kong deihsak hi. Ahihkeileh zong tua danin zattheih dinga kibawl The Purpose-Driven Life Journal kici laibu lei-in na zat ding kong hanthawn hi. Ngaihsut thute gelhkhiatna pen kisittel nading lampi hoihpen khat hi. Behlapna 1 sungah hih a nuai-a thu na mu ding hi: w i Di ng T hudot te. Ni 40 sung hih laibu na simna ah na Kikupna Kikupnaw Ding Thudot hudott lawmte, khat ahi-a pawlkhat ahi zongin, na zot ding kong hanthawn hi. Khualzinna cih pen kithuahpih nei lehang hoihzaw hamtang hi. Mi khat ahihkeileh pawlkhat tawh kithuahin simkhawm lecin na simsa thute amau tawh kikumnawi thei-in khat le khat ngaihsutna na kihawmsawn thei ding uhhi. Tua in kha thu ah khangliatna leh thuklutna hong piangsak ding hi. Kha thu ah khangliatna maan taktak cih pen khatkia tangomna leh aituam thuzuihna tawh kingah ngeilo hi. Picinna pen kithuahkhopna leh khua le tual tungtawn bekin kingah thei hi. Na nuntakna aading Pasian hong geelsak ama ngimna theihtel nadingin Lai Siangtho amah le amah hong kigenkhiat pen mah lampi hoihpen hi pah hi. Tua hangin hih laibu sungah Lai Siangtho sung tamveipi kikawk a, Lai Siangtho Mangkam tawh kiletkhia (translation version) nam sawm-lenga sungpan khawkneu tuamtuam leh laigual kilemkik (paraphrases) tul val bang kizang hi. Letkhiatbu nam tuamtuam ka zatna a hang thu tampi om a, tua pen behlapna 2 sungah gentelna ka nei hi. NANG THU KA NA NGENNGEN HI Hih laibu ka gelh kawmkawm mahin Pasian in hih leitung ah nang bang hong seemsak nuam cih thu na muhkhiat nading leh tua pana hong
AADINGIN

Ngimna Nei Khualzinna

11

phulkhia lam-etna, thakhauhna, leh lungdamna cihte up ngamhuailo zah dongin na sinkhak nadingin thu kong ngetsaksak hi. Tua banga sinkhakna pen bangmah dang tawh kibang vetlo hi. Nang tunga hong piang ding thu lianpite theitel ka hih manin ka na lawpkhol mahmah hi. Tuate kei tungah zong hong piang khin a, ka nuntakna aadinga kikoih ngimna thu ka muhkhiat huna kipan a ngei ka bangkik nawn peuhmah kei hi. A phattuamnate thei ka hih manin nang zong hih ni 40 sung kha khualzinna ah laisim ding ni khat zong pelh ngeilo-in na pom cinten nadingin kong to nuam hi. Na nuntakna thu, ngaihsut ding hun khat lakna pen a septaak mahmah khat hi. Nisim nasep ding na geelna ah hih zong khatin hel in. Hih thu, nong saanzawh ding leh thuciamna khat i bawlkhawm ding hi. Thuciamna khat bawlin minthuh cih pen khiatna nei khat hi. Hih laibu na simkhoppih ding lawm na neih leh amah zong a min thuhsak in. Tu-in kipan khawm dih ni!

12

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Ka T huciamna Thuciamna

Ka nuntakna aading Pasian hong geelsak ama ngimna zonkhiat nadingin Pasian huhna tawh ka nuntakna sunga ni 40 ka khenkhia hi. ___________________________________ Na min ___________________________________ Kithuahpih lawmte min ___________________________________ Rick Warren

Khat sangin nihte lemzaw hi; banghanghiam cihleh amaute in a muibunzaw dingin seem thei uhhi. Amaute lakah khat puk leh a khat in phongkik thei hi... Khatkia lelh ding kidona khat pen mi nih in nangkhawm thei uhhi. Khauzang thum kiheek khat pen suktat zawh ding haksa hi
Thuhilhna 4:9 (TEV)

13

14

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

HIH LEITUNG AH M? BANG A A DINGIN OM K A HI HIA HIAM?


Van le na a lunggulh nuntakna pen a si hi a, singbul tawh kibang hi; Pasian suih nuntakna pen singkung zaampha tawh kibang hi. Paunak 11:28 (Msg)

Topa a muang mite thupha ngah ahihi... Amaute pen gunpiau dunga po, tui sungah thuk takin zung a kha, singkungte tawh kibang uhhi. Tua bang singkungte nisa in nawngkaisak zolo a, kha tampi guahzuk lohna in zong buaisak zolo hi. A tehte uh hing denin singgah a limnono gahkhia den uhhi. Jeremiah 17-18 (NLT)

15

16

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

A VEKIN PASIAN

Banghanghiam cihleh na khempeuh, na a kici khempeuh, tunglam le nuailam-a om, muhtheih le muhtheihloh,... na khempeuhte amah tawh kipan uhin ama sungah a ngimna uh mukhia uhhi. Kolose 1:16 (Msg) Pasian upna cih khat na neih keileh nuntak a ngimna na kankan pen a mawkna hi lel hi. Bertrand Russell, Pasian umlo mipil

TAWH

K IP AN IPAN

Hih thu pen nang aituam vai hilo hi. Na nuntak a ngimna pen nang aituam lungdeih kicinna, lungsim nopna, ahihkeileh na lungdamna cihte sangin thupizaw tham hi. Na innkuan, na nasep, ahihkeileh na sunmang leh na lungtup a sangpente sangin zong thupizaw lai hi. Hih leitung ah bang hangin nang hong kikoih cih thu na theihnop leh Pasian tawh na patloh phamawh hi. Nang pen ama ngimna tungtawnin leh ama ngimna aadingin a suak na hihi. Nuntak a ngimna zonkhiatna ah mihingte kum tul tampi mah na lungbuai zo uhhi. Tua pen patsatna maanlo mun ahi eimahmah pan i patkhak det man hi. Eimahmah kibulphuh thudotnate ahi Bang suak nuam ka hi hiam? Ka nuntakna bangci zat ding ka hi hiam? Ka mailam hun aading ka lungtup, ka lunggulh, ka sunmang bang teng ahi hiam? cihte i dong hi. Ahi zongin ei le ei kimitsuanna in nuntak a ngimna hong pholak ngeilo ding hi.
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 17

Lai Siangtho in hih bangin ci hi: A piansaksate nuntakna a hei pen Pasian hi; mi khempeuhte nuntakna pen ama vangliatna sungah om hi.1 Laibu, yoht-shin (movie), leh thukikupna minthang tampite hong gendan bang hi zenzen lo-in nuntakna ii a khiatna pen na sungah na zon hangin na mukhia kei ding hi. Tua bangin a hanciam khin zong na hikha thei ding hi. Nang le nang a kipiangsak hilo na hih manin nang hong kipiansakna a Ei le ei kimitsuanna in hang pen nang le nang na kigen theih nuntak a ngimna hong nading thu om lo hi. Na muh ngei nailoh pholak ngeilo ding hi. a kibawlthak van khat hong pia le-ing tua van ii a ngimna na thei kei ding a, tua van pen in zong nang kiangah hong gen thei tuanlo ding hi. A piangsakpa ahihkeileh a neipa khutlet laibu bek in tua van ii a ngimna hong pholak thei ding hi. Mualtung gamlak ah ka gammang ngei hi. Ka giahphual tunkik theih nading lampi ka dot ciangin Tua mun, hih lai pan tung theikei niteh. Mualpang khat lampan na kipat kul inteh hong kici hi. Tua dan mahin nang zong nang le nang kimitsuanna tawh na kipat leh na nuntak a ngimna mun na tung theikei ding hi. Nang hong Piangsakpa ahi Pasian kiangpan na patloh phamawh hi. Nang na pian ding Pasian in hong deih ahih mana nang a piang na hi bek hi. Nang pen Pasian piansak, Pasian aadinga piang na hi a, tua thu na theihtel mateng nuntakna in a khiatna nei ngeilo ding hi. I piancilna, i hihna dinmun (identity), i neih ngimna le a khiatna, i tumdangna (uniqueness), i mailam hun cihte pen Pasian sung bekah i mukhia hi. Tua lo lampi dang khempeuh pen a mong bing hi. Mi tampite in a khuasuah theih nadingun Pasian zatsawm uh a, ahi zongin tua pen thumaan ngeina paizia tawh kikeelki ahih manin a tangtung lo ding hi pah hi. Nang pen Pasian aadinga hong kibawl hi a, nang aadingin Pasian a kibawl hilo hi. Nuntakna cih pen ama ngimnate aadingin Pasian na kizatsakna hi a, nang aituam ngimna aadingin amah na zatna hilo hi. Lai Siangtho in, Hih thute ah angsung thu tawh awkcipna pen bingtuahna hi a, Pasian kinbawlna in a tanzau, a tangzai, a suakta nuntakna sungah eite hong tunpih hi2 ci hi. Nuntak a ngimna muhkhiat theih nading lampi tuamtuam a kigelhna laibu tampi ka sim khin a, tuate khempeuh hanciam-tawmna (self-help) laibu a kici thei ding namte ahihi. Banghanghiam cihleh tua laibute sunga kigelh thute pen angsung bulphuh thumuhna vive hi. Hanciam-tawmna laibute lakah Khristiante gelh zong kihel a, tuate sungah nuntak a ngimna muhkhiat theih nading kalsuanzia ci-in a kigen ngeisa thu teng mah kigelh thei hamtang
18 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hi. Tuate pen hih bang hi: Na Sunmangte Lungngai In. Na Manneihna Khentel In. Tupna Kung Pawlkhat Seh In. Na Siamna Bang Teng Hiam Cih Zongkhia In. A Saang Ngim In. Seemkhia In. Kician In. Na Tupna Tung Zo Ding Ci-in Um In. Midangte tawh Kithuah In. Lungkia Ngeikei In. Maan hi. Hih banga sepzia ding ngaihsut piaknate in lawhcinna lianpi hong tun thei zeel mah hi. Tupna kung khat sehin tua mun ah na lungsim nga lecin na lawhcing thei tham ding hi. Ahi zongin lawhcing, cih leh na nuntak a ngimna cingsak, cih pen a thu kibang peuhmah lo hi! Nang aituam lungtup khempeuh tangtun lua kisa-in leitung mite tehna danin nakpiin lawhcing phial mah ta lecin nang hong piansakna-a Pasian ngimnate a mansuah lai zong na hikha thei ding hi. Hanciam-tawmna sanga hoihzaw thu khat na kisam lai hi. Lai Siangtho in, Hanciam-tawmna pen phattuamna om vetlo hi. Kipiakkhiat-tawmna mah nang le nang, na hihna taktak na kimuhkhiat nading lampi hi a, tua pen keima zia zong hi3 ci hi. Hih laibu pen hanciam-tawmna laibu hilo hi. Nasep hoih muh nading, na sunmang teng a tangtun nading, na nuntakna sehkholh nading, cihte zong hilo a, nasep ding geelsa tampi kawmkal lak mah ah vaihawm ding thu honkhat guanbehna zong hi tuanlo hi. A taktakin ci lehang hih laibu in -- a thupipen mah mitsuanna tungtawnin -- nuntakna sungah bangci bangin tawm sepzaw thei ding cih hong hilh ding hi. Pasian hong piansak lai-a nang pianzia dinga hong geelsaksa a om bangin na suahtoh theih nading thu kigelhna laibu ahihi. Tua ahihleh nang hong kipiansakna ii a ngimna bangci zonkhiat ding na hi hiam? Teeltheih ding thu nih bek na nei hi. Khatna ah deihgeelna (speculation) hi a, tua pen a kitamteelpen zong hi pah hi. Mi tampite in a lungdeih teng uh upmawhsan satin geelgeel pong uhhi. Tua bang mite in Kei muhna ah nuntakna i cih pen... a cih uh ciangin Hih pen ka upmawh theihtawppen thu hi a ci uh ahihi. Nuntakna ii a khiatna tawh kisai-in thuthuk ngaihsun mipil Nang pen Pasian piansak, minthangpente zong kum tampi, a Pasian aadinga piang na tulin simin, na kikumkum khin uh a, hi a, tua thu na theihtel upmawhsan satna zong na nei khin mateng nuntakna in a uhhi. Thuthuk ngaihsutna (philosokhiatna nei ngeilo ding hi. phy) pen a thupi mahmah khat hi a, a kimanna zong om hi. Ahi zongin nuntak a ngimna tawh kisai khensat nading leuleu ah thuthuk ngaihsutna lama a pilpente nangawn in zong upmawh thu bek mah gen thei uhhi.
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 19

Khatvei lai-in Northeastern Illinois University pana philosophy professor khat ahi Dr. Hugh Moorhead in leitunga a minthang penpen thuthuk ngaihsun mipilte, nate thu a theitel mipilte (scientists), leh laigelh mipilte-a kipan mipil misiam 250te kiangah Nuntakna ii a khiatna bang ahi hiam? ci-in lai khakin dong hi. Tua ciangin a kidawnkikna teng gawmkhawmin laibu khat suahkhia hi. Pawlkhat in a upmawh theihtawp uh genkhia uh a, pawlkhat in amau nuntakna aadingin ngimna khat sehtawm uh ahihna thu siang takin pulak uhhi. Pawlkhat in tua sangin sianggen zawlai uh a, cih nading thei vet kei ung, ci uhhi. Bek thamlo, tua mipilte lakpan tampi mah in Professor Moorhead kiangah, nuntak a ngimna na muhkhiatkhak zenzen leh ko zong hong theisak in, ci uhhi.4 I hamphatna khat ah, nuntakna ii a khiatna leh a ngimna tawh kisai-in deihgeelna khit teh i teel ding a dang khat na om lai bilbel a, tua pen pholakna (revelation) hi. Nuntakna tawh kisai-in Pasian hong pholak thute a Kammal sungah i mu thei hi. Van kibawlthak khat, a ngimna i theihnop leh tua van a bawlpa kiangah va dong pah lehang tua mah baihlampen ding hi. Na nuntak a ngimna na zonkhiatna ah zong tua dan mah hi pah hi: Pasian dong in. Pasian in eite a zawttawm dingin khuamial sungah hong pum nusiat lo hi. I nuntakna aadingin a geelsa ama ngimna thu ngate Lai Siangtho tungtawnin kitel takin hong pholak zo hi. Lai Siangtho pen Bang hangin eite nungta, nuntakna bangci danin kimang, bang teng peel ding, mailam hun aading bang teng lam-en ding cih thute hong gen, eite hong Neipa Khutlet Laibu hi. Tua laibu in hanciam-tawmna laibute leh thuthuk ngaihsutna laibute theihzawhloh thute hong hilh hi. Lai Siangtho in, Pasian pilna pen...ama ngimnate sunglam ah thuk takin lut hi...Tua pen NI KHATNA: thuthak penpen hi lo a, tangtawng thului penpen hizaw leh kilawm hi -- eite sungah ama hoihpenna hong guansuk A VEKIN ding Pasian khensatsa thu ahihi5 ci hi. PASIAN Pasian pen na nuntakna patsatna mun (starting point) cih ciang bek hilo a, na nuntakna nak (source) hi. TAWH Nuntak a ngimna na muhkhiat nadingin Pasian Kammal na zuatloh phamawh hi. Leitung pilna zuat ding hilo hi. Na KIPAN nuntakna pen tawntung tawh kipawl thumaan thutakte tungah na lamtoh ding hi a, hunzui-a minthang lungsim thuthuk pilna (psychology) cihte, lawhcin nading photlawhna cihte leh a lunglut-huai tangthu cihte tungah kilam ding hilo hi. Lai Siangtho in, Ei kua i hi hiam, cih thu leh bang aadingin nungta i hi hiam, cih thu i muhkhiatna pen Khrih sungah hi.
20 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Khrih thu i zak ma pek thamin, leh i lam-etnate i laptoh ma pek thamin amah in hong mu khin a, minthang nuntakna i neih nadingin na geel khin hi. Tua pen na khempeuh leh mi khempeuhte sunga hong sepkhiat, ama ngimna bup ii khen khat ahihi6 ci hi. Hih khawkneu in na ngimna tawh kisai thumuhna nam thum hong pia hi.
1. Jesuh Khrih tawh kizopna tungtawnin na hihna dinmun (identity) leh na ngimna na mukhia hi. Tua bang kizopna nam a neilo na hihleh neihtheihdan ding thu kong nunggen ding hi. 2. Pasian in ama thu na ngaihsut ma pekin nang hong phawk zo a, na nuntakna aading a geelsa ama ngimna pen na nu hong paaicil lai hun sangin masazaw hi. Nang na pian ma-in nang thusunna omlo-in amahn na geel khin hi. Na khan sungin nuntak zonna nasep, zi/pasal, uukna cihte leh thudang tampite na teel theikha phial zongin na ngimna ahihleh nang teeltheih hilo hi. 3. Na nuntak a ngimna pen a tangzaizaw tham, tawntung hun aading Pasian geelsa, van le lei a huam ngimna sungah kikoih hi. Hih laibu hong gen ding pen tua thu mah hi pah hi. Russia minam laigelh minthang Andrei Bitov pen Pasian a umlo Communist kumpi ki-ukna nuai-ah khangkhia hi. Ahih hangin ni khat, Pasian in ama lungsim na phawng hi. Amahn a genkikna ah: Khankum sawmnihsagih ka phak kumin Leningrad khuapi (tu hun St. Petersburg) ah leinuai meileng ka tuan laitak ka lungsim sungah lauthawngna khat hong om a, tua pen lian lua kisa nuntakna zong a khiatna nei ding cih thadah, mailam hun a omlai teng khempeuh a malak khol danin, tu mahmahin a bei pah ding tawh hong kibang hi. Tua leh, thakhat thu-in ka lungsim sungah Pasian tawh lo-in nuntakna in khiatna nei lo hi cih laigual khat ama thu-in hong suaktawm hi. Lamdang sa kawm mahin tua laigual ka lo kikkik a, kahlei taal tunga tuang bangin tua laigual tungah ka tuang hi. Tua ciangin leinuai meileng pan ka tuakkhia a, Pasian khuavak sungah ka kalsuan hi7 ci hi. Nuntakna sunga na ngimna tawh kisai-in khuamial sunga lampai tawh kibang na kisak hun om kha thei ding hi. Tu-in khuavak sungah a kalsuan ding hita na hih manin kong lungdampih hi.

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

21

KA NGIMNA

NI KHATNI TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Hih thu pen kei aituam vai hilo hi. Phawk ding Khawkneu: ...na khempeuhte amah tawh kipanin Kolose 1:16b (Msg) ama sungah a ngimna uh mukhia uhhi Ngaihsut Ding Thudotna: Ka kiim ka paam-a kigen ngeingai thute kawmkal ah, ka nuntakna pen kei aading hilo-in Pasian aading ahih takpina thu kei le kei bangci kiphawn theih ding ka hi hiam?

22

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

A PIANGKHA VAT NA H IK EI H I IKEI


Kei pen nang hong Piangsakpa ka hihi. Na suah ma nangawnin kei donna sungah na om hi. Isaiah 44:2a (CEV) Pasian, thai kineih ngeilo hi. Albert Einstein

Nang pen a piangkha vat na hikei hi. Na nu sungpan nong piankhiat pen khialhna zong hilo, tuahsiatna zong hilo a, na nuntakna pen leitung ngeina kitukalh man-a a piang zong hilo hi. Nang tawh kisai-in na nu na pate in geelkholhna a nei kei phial uh zongin Pasian in ahihleh na geelkhol hi. Nang na suah manin Pasian in lamdang sakna nei peuhmah lo a, a taktakin ci lehang nang na suah ding a na lam-en gige hizaw hi. Na nu hong paai ma pek thamthamin Pasian in a lungsim sungah nang hong paai zo hi. Amahn nang hong phawk masa hi. Tu laitak-a na husan theihna pen kaam phatna tawh a piangkha pak, a kituakkha pak, cih bang hi zenzen lo hi. Pasian in hong piangsak nuam a hih manin tu-in a nungta thei na hizaw hi! Lai Siangtho in, TOPA in kei aadinga a geelsa ama ngimna tangtungsak ding hi1 ci hi. Pasian in na pumpi pen a neensi dongin khat zong nusia lo-in hong sehsak hi. Bang minam hi ding, bang cimel nei ding, bangci samzang nam nei ding, cihte-a kipan a dang teng khempeuh zong ama hong sehsaksa hi. Na pumpi pen ama deihdan lianin teh teekteekin (custom-made) hong piansak ahihi. Pianpih siamna talen (talent) na neih dingte leh nang aituam sungpua melpuakzia (personality) ding cihte zong ama sehsa hi. Lai Siangtho in,
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 23

Nangmah in ka sung ka pua nong thei hi, ka pumpi sunga guh le tang khempeuh na thei hi; Dawl khatkhit khat kei hong kikoici bawl, bangmah lo sungpan bang hiamkhat dingin kei hong kikoici seek, cihte nangmah in na thei sinsen hi2 ci hi. Tua bangin Pasian in a hang khat tawh hong bawl ahih manin bang hunin suak ding, bang tanvei nungta ding cihte zong na khensat khin hi. Na nuntakna hun le nite a geelkholhsa hi a, na suahni leh na sihni zong teelsain nei hi. Lai Siangtho in, Nangmah in ka suah ma-in nong mu khin a, husan ka kipat ma-in ka khan sunga hun le ni dingte khatta-in na geel khin hi. Na Laibu sungah hun le nite khatta-in kiciamteh khinzo hi3 ci hi. Pasian in nang koi-ah suak ding, cih leh ama ngimna aadingin koiah teeng ding, cih zong na geel khin hi. Tu-a na minam leh na teenna gam cihte zong a kituakkha pak cih bang hilo hi. Pasian in a kituakkha pak dinga a nusiat cih bang, khat zong om lo hi. Ama ngimna aadingin na khempeuh na geel hi. Lai Siangtho in, Amah in mihing khat panin minam khempeuh bawl a,...amaute aadingin hun le nite leh amaute teen nading mun le mualte sehsak sinsen hi.4 ci hi. Na nuntakna sungah geelna om lopi-a piang cih bang om lo a, a vekin ngimna khat aadinga piang ahihi. A lamdangpen thu khat ah, Pasian in nang bangci suah ding cih zong na khensat hi. Na suahna thu-omzia bangbang ahi zongin, na nu le pa kuakua ahi zongin, Pasian in nang hong piansakna ah geelna khat nei hi. Na nu na pa pen mihoih ahi-a misia ahi zongin tua pen phamawh lo hi. Pasian in ama lungsim sunga om nang hong piansak theih nading khaici a maan liinlian pen mah tua mi nihte in nei uh ahihlam thei gige hi. Nang hong bawl nadinga Pasian deih DNA (mihing khaici) pen na nu na pa in nei hi. A kiteenglo (zawlta nei) tunnu zuapa a om hangin thu-a kisimlo tanu tapa cih bang om lo hi. Tanu tapa tampi tak pen a tunnu a zuapa geellohpia piang ahih uh hangin amau pen Pasian geellohpi-a piang hilo uhhi. Pasian ngimna in mihingte khialhna, leh mawhna nangawn, huamkim lai hi. Pasian in na khatpeuh geellohpia sepkhak pak cih bang nei ngeilo a, Na nu hong paai ma pek khialhna zong bawl ngeilo hi. A piansak thamthamin Pasian in a nate khatciat aadingin a hang khatta nei lungsim sungah nang hong hi. Singkung khatciat leh ganhing khatciat paai zo hi. zong Pasian geelsa hi a, mihing khatciat a lungsim sunga ngimna khat tawh a geel ahihi. Nang hong piansakna a hang bulpi pen ama itna hi. Lai Siangtho in, Pasian in leitung khuambulte a phuh mapekin a lungsim sungah eite hong nei zo a, ama itpente ahi dingin eite hong seh zo hi5 ci hi.
24 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian in leitung a bawl ma-in nang thu, ngaihsun khinzo hi. Leitung a piansakna zong tua hang mah hi pah hi. Eite teen nading tanghialin hih leitung leh a kiim a paam teng na geel hi. Eite pen ama itpente i hi a, a piansak teng khempeuh lakah a manphapente i hihi. Lai Siangtho in, Pasian in a piansak teng khempeuh lakah a thupipente i suahtheih nadingin thumaan thutak tungtawnin eite nuntakna hong pia dingin khensat hi6 ci hi. Hih mun ah nang, Pasian hong itna leh manpha hong sakna kilang hi. Pasian pen a polhteh, a teknek Pasian hilo hi; amahn na khempeuh kician takin geel hi. Mipil misiamte ahi physicist, biologist, leh scientist tuamtuamte in lei le vanpi thu kantelin hong theikhia seemseem le-uh lei le vanpi pen eite khuasak theih nadingin kilem kituak mahmah ahihna leh mihing nuntak theih nading thute tawh tehkak sinsenin a kibawl ahihlam i theitel seemseem hi. New Zealand gam, University of Otago pana mihing khaici (human molecular genetics) lamah senior research fellow a seem Dr. Michael Denton in hih bangin thukhupna na nei hi: Biology thusinna sunga siksan theih thute khempeuh in thusunna thupipen khat kawk uhhi. Tua in...lei le vanpi a kilamzia en lehang nuntakna leh mihingte mah tupna kungpi leh ngimna bulpi-in a nei dingin a tuam vilvelin kibawl hi a, hih thu laigil buppi sungah a maan taktak thu a kici khempeuh ii a khiatnate kimu thei hi.7 Hih mipilpa gen ma kum tampi, a tulin sim theih hun, lai-in tua thu mah Lai Siangtho in hih bangin na gen hi: Pasian in leitung bawl hi...Amah in a hawmpi dingin piangsak lo-in mihingte teentheih dingin bawl hi.8 Hihte khempeuh bang hangin Pasian in bawl hiam? Bang hangin eite aadingin lei le vanpi khat bawl dingin kin ngaihsut sese hiam? A hang pen amah, itna Pasian ahih man hi. Hih bang itna nam pen theihtel nading haksa a, ahi zongin muanhuai hi. Pasian itna a tuam vilvelin a ngah ding khatin nang hong kipiangsak hi. Pasian in nang hong ittheih nadingin nang hong bawl hi. Hih pen na nuntakna lamtoh nading ah taw-phah ding thumaan thutak khat hi. Pasian pen itna hi9 ci-in Lai Siangtho in hong gen hi. Pasian in itna nei hi, ci lo hi. Amah pen itna hi! Itna pen Pasian pianzia a laigil hi. Thumgawm Pasian Khat sunga kilawmtatna ah itna cingtaak om ahih manin Pasian in nang hong piansak kul lo hi. Amah lungleng lo hi. Ahih hangin ama itna hong lahkhiat theih nadingin nang hong bawl nuam hi. Pasian in, Na suah huna kipanin nang kong tawi hi; na suahni-a kipan nang kong don
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 25

hi. Na teek ciang nangawnin tua bang mah ka hisuak ding hi. Na sam a kaan ciang nangawnin nang kong don ding hi. Nang kong bawl a, nang kong don ding hi10 hong ci hi. Pasian omlo hileh eite khempeuh pen huihkhua van awngthawlpi sunga meitha, tuitha, huihthate kisukkhakna pana a piangkha pakte (accidents) i hi ding hi. Nuntakna in ngimna, khiatna, tumdangna neilo ding ahih manin hih laibu zong na sim kul nawnlo thei ding hi. A khial a maan cih zong om lo ding a, leitung hun tomno NI NIHNA: na neihna sungah lam-etna cih zong om lo ding hi. A Ahi zongin ngimna khat aadinga nang hong PIANGKHA bawl Pasian a kici khat om ahih manin na nuntakna in VAT khiatna thukpi nei hi. Tua Pasian mah i nuntakna ii kawkmunpi-in i neih ciang bekin tua a khiatna leh a NA HIKEI HI ngimna i mukhia pan ding hi. Lai Siangtho The Messange letkhiatbu Rom.12:3 sungah, Ei le ei kitheihtel nading lampi kician khat bek om a, tua pen Pasian ahihna bangbang tungtawnin leh eite aadinga hong sepsak thu tungtawn bekin theihtelna hi ci-in kigelh hi. Hih thu, Russell Kelfer in kamlawh la (poem) khat tawh hih bangin na pulak hi:

Ngimna khat tawh na hih ding bang ahi na hi a, Geelna thuthuk lianpi khat sungah na kihel hi. A manpha, a cingtaak, a tumdang khat na hi a, Pasian aituam tanu ahihkeileh tapa hong kici. Ngimna khat tawh na sut ding bang a suun na hi a, I Pasian in nang hong bawlkhial lo hi. Na nu naubu sungah nang hong khuituah a, Ama deihdan lian mah-a hong bawl ahihi. Tu-a na tunnu na zuapa zong ama teelkhiat hi a, Amau tawh kisai bangbang na ngaihsun phial zongin Pasian lungsim sunga geelna bang liinlian mah hi uh a, Topa ciaptehna lim a pua uh ahihi

26

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Na tuahkhak lunggimna pen baih hetlo mah ding a, Tua hang mahin Pasian zong a khitui na luang hi. Ahi zongin tua pen na kipuahtoh nading ama phal hi a, Amah tawh na kisuttoh thei nading ahihi. Ngimna khat tawh na hih ding bang ahi na hi a, Topa ciangkhut tawh hong kibawl na hihi. It aw, na hih ding bang ahi na hi a, Tua pen Pasian khat om gige ahih man hi.

NI NIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: A piangkha vat ka hikei hi. Phawk ding Khawkneu: Kei pen nang hong Piangsakpa ka hihi. Na suah ma nangawnin kei donna sungah na om hi Isaiah 44:2a (CEV) Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian in kei a tuam vilvelin hong piansak ahihlam theitel ka hihna tawh ka sungpua melpuakzia (personality), ka khankhiatzia (background), leh ka taksa thapuakzia (physical appearance) cihte lakah saansiam dinga ka hanciam thu bang teng om ahi hiam?

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

27

B ANG I N N A N UNT A K NA H O NG T AWS AWN ? UNTA WSA


Lawhcin ding a ki-utna a bulpi pen hazatna leh enna tawsawnna hang ahihlam ka mukhia hi. Thuhilhna 4:4 (LB) Ngimna a neilo mihing pen a hawlna omlo tembaw tawh kibang a, belh ding neilo naupang, na-a kimanglo mi, bangmahlo mi, ahihi. Thomas Carlyle

Mihing khempeuh a nuntakna uh, bang hiamkhat in tawsawn hi. Kammal khiatna (dictionary) laibute ah tawsawn (drive) cih kammal pen lamlak, uk, nasep ding hilh (to guide, to control, and to direct) cih bang danin khiatna neisak hi. Mawtaw na hawl laitak ahi zongin, siktukilh na khet laitak ahi zongin, golf na sat laitak ahi zongin, tua hun lian laitakin tua mawtaw, siktukilh leh golf tangte a tawsawn na hihi. Na nuntakna sunga hong tawsawn pen bang ahi hiam? Tu lian laitakin zong buaina khatpeuh, lunggimna khatpeuh, ahihkeileh vai thupi khatpeuh in nang hong tawsaw laitak zong hikha thei ding hi. A beisa huna khasiatna, launa, ahihkeileh na phawkkhakloh thuupna cihte in zong hong tawsawn thei hi. Na nuntakna hong tawsawn thei thu-omzia (circumstances), thupi na sak thu (values), leh lungsim sukkhakna (emotions) cihte tampi om hi. Tuate lakah mikim tuahkhak zawkdeuh nam nga tengkhia lehang: Mi tampite, khial kisakna lungsim (guilt) in tawsawn hi. Tua mite a nuntakna bup uh dahna tawh kidimin a maizumna uh seel den uhhi. Khial kisakna lungsim tawsawn mite pen a beisa thu a phawkna uh in
28 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

nawngkaisak den hi. A beisa thute in a mailam hun uh uk hi. Khatveivei amau lawhcinna mah amau mah in susia thei uh a, tua pen amau le amau daan (punishment) a kipia uh hi-in a tuacih lam uh zong kiphawk lo uhhi. Cain in mawhna a bawl ciangin khial a kisakna lungsim in amah Pasian ompihna tawh kikhenkhiasak a, Pasian in Nang pen leitung ah tawlngak hun a neilo mi vakvai na suak ding hi1 ci hi. Tuni-a mi tampite zong tua dan mah hi uh a, nuntak hun sung tawntung ngimna nei lo-in vakvai uhhi. Eite pen a beisa hun pana piangkhiate i hi takpi a, ahi zongin a beisa thute sungah thongkia bangin awkcip ding hilo hi. Pasian ngimna pen na nungthute in khaktan theilo hi. Pasian in Moses a kici mithatpa khat makaipi suah a, Gideon minnei meidawi mi khat galhang minthang khat suah hi. Tua mah bangin na neihlai na nuntak hun sung tengah zong Pasian in a lamdang thute seem thei lua hi. Pasian pen mihingte kithakpatsak nading lamsang ah makaih siam mahmah hi. Lai Siangtho in, Khial kisakna lungsim pan maisakna a ngah mite a lungdamna uh lian mahmah hi...Mawhna a pulak mite, Pasian in zong mawhna kiciamteh teng a phiatmaisak mite, tua mite a lungnop suahtakna uh lian mahmah hi2 ci hi. ehna iin n ta wsa wn h i. Tua mite a Mi tam pit e, khasiatna leh h hehna tawsa wsaw hi. tampit pite, lungsim natna uh bei theilo hi. Maisakna tawh a khasiatna uh khahkhiat ding sangsikin tua thute a lungsim sung-uah ciing kikkik uhhi. Tua banga khasiatna tawsawn mite lakah pawlkhat cinghkam cip (clam up) uh a, a hehna uh sunglutsak uhhi. Pawlkhat leuleu puakkham vat (blow up) uh a, a hehna uh midangte tungah tusak uhhi. Hih tegeel a nam nihin hoih lo a, kimanna nei lo hi. Mi tungah na khasiat ciangin tua khasiatna in tua mipa minu sangin nangmahmah hong nasak zaw hi. Nang hong khasiasak mipa minu in hong khasiatsakna thu mangngilh ta-in mailam hun aading a kalsuansuak laitakin nang pen lungsim natna sungah ki-umcipin a beisa thute mah na zomtoto lai hi. Na ngai in: Lungsim natna a piangsak khasiatna na letcipsuak kei nakleh a beisa huna hong khasiasak mite in tu-in nang hong khasiasak suaksuak zo nawnlo ding hi. A beisa thu cih pen a beisa mah hi pah hi. Bangmah in khel theilo hi. Na khasiatna tawh nang le nang lungsim a kinasak na hi lel hi. Nang phattuam nading mah ahih manin hih thu theitel inla khahkhia in. Lai Siangtho in, Khasiatna tawh nang le nang si dek zeen-a na kigimsakna pen a haivai mahmah, khiatna neilo nasep, hong hi ding hi3 ci hi. Mi tampite, launa in tawsawn hi. Amaute launa a piankhiatna pen a beisa huna tuahsiatna, a taksuak theilo ding lam-etna, khauh taka kiHih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 29

uk innkuan sungpan khankhiatna, ahihkeileh natna kiguizuih cihte hang hi thei hi. Bangbang hanga piang ahi zongin hih launa tawsawn mite in sepkhiat ding kihta uh ahih manin hamphat nading hunpha lianpipite khahsuah thei uhhi. A thak, a haksa, ahih nakleh seem ngamlo uh a, lungmuan a om theithei dingin a omsa dinmun leh thu-omzia mah kiplet teta uhhi. Launa pen nangma bawltawm thong tawh kibang a, tua in Pasian hong geelsak na hih ding dinmun na tunloh nadingin hong khaktan ding hi. Tua hi a, launa pen upna leh itna galhiamte tawh na lehdoloh phamawh hi. Lai Siangtho in, Limtak-a kilam itna in launa notkhia hi. Launa in hong thazawsak ahih manin sih ding launa, thukhenna thuak ding launa, cihte-a kipan launa tawh kidim nuntakna himhim pen itna sungah limtak-a kilam nailo ahihi4 ci hi. Mi tampite, van le na bulphuhna in tawsawn hi. Nei ding, lam ding, cih pen amau nuntakna sungah a lungtuppi uh hong suak hi. Hih banga neihbeh ding a ut detna uh pen neihbeh lehang lungnop omzaw ding, thupitna neizaw ding, lungmuan omzaw ding, ci-in theihkhialhna a neih man uhhi. Ahih hangin hih ngaihsutna thum teng pen maanlo hi. Neih le lamte in tomno kal sung bek kimang lungnopna hong pia thei hi. Van le nate pen kikhel ngeilo uh ahih manin a tawpna ah tuate i cimtaak a, a thakzaw, a golzaw, a hoihzaw i deihtoto hi. Neihbeh lehang thupitna neizaw ding cih zong phuahtawm tangthu mah hi lel hi. Aituam manphatna (self-worth) leh kipaikaanna tawh manphatna (net worth) cih pen kibang lo hi. Na manneihna pen na neih van manphate tawh kiteh lo a, Pasian in van le na pen nuntakna sunga na a manphapente hilo hi, ci hi. Sum tawh kisai phuahtawm tangthu a kithei kim khat om a, tampi neihna in hong lungmuangsak cih thu hi. Hilo hi. Hauhna pen i genkholh theihloh thu tuamtuam tampite hangin thakhat thu-in bei vat thei hi. Lungmuanna cih pen nang kiangpana hong kisutkhia theilo ahi Pasian tawh na kizopna sung bekah om hi. ng utna iin n ta wsa wn h i. Tua mite Mi tam pit e, mi pahtaak di ding tawsa wsaw hi. tampit pite, pen nute pate, zite pasalte, tanu tapate, syanu syapate, leh lawm le gualte lamNa nuntakna aading Pasian etna tawh kituakin nungta nuam uhhi. ngimnate theihtelna sangin a A khangcing khinsa mi tampite kisamzaw bangmah om lo a, nangawn in a lungkim theilo a nu a tuate na theihtel keileh... pate pahtaakna ngah nading hanciam bangmah in dinkik theilo hi. lai uhhi. Pawlkhatte pen lawm le
30 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

gualte huzapna in tawsawn a, midangte in hong bangci muh ding cih lunghimawh den uhhi. A dahhuai thu ah tua banga mihonpite nung a zuite pen tua mihonpite sung mah ah tumcip thei uhhi. Lawhcinna tawhtang kici khempeuh bel ka thei kei a, ahi zongin lawhsapna tawhtang khat ahihleh mi citeng khempeuh lungkimsak sawmna ahihlam bel ka thei hi. Midangte hong muhzia thupitsak luatna pen na nuntakna aading Pasian ngimnate hong mansuahsak hamtang ding lampi hi. Topa Jesuh in, To nih na a seem thei kuamah om lo hi5 ci hi. Na nuntakna hong tawsawn thei thu dangdang zong om lai a, tuate khempeuh pen lampi a mongbing tawh kibang uh hi. Tuate in, zatkhiatna omlo thahatna, kul lopi-a lunggimna, leh lungkimna omlo nuntakna cih bang munte ah hong tun uhhi. Hih ni sawmli sung khualzinna in ngimna tawsawn nuntakna -- Pasian ngimnate in a makaih, a uk, a hilh nuntakna -- bangci neih theih ding cih hong lak ding hi. Na nuntakna aading Pasian ngimnate theihtel ding sangin a kisamzaw bangmah om lo a, tuate na theihtel keileh -- lawhcinna, hauhna, minthanna, gualnopna cihte-a kipan -- bangmah in dinkik theilo hi. Ngimna neilo nuntakna pen khiatna neilo manawtna, makaihna omlo sepkhiatna, leh a hang neilo thupiangte hi lel hi. Ngimna neilo nuntakna pen thuneu-in ginalo a, mumal mel nei lo hi. NGIMNA TAWSAWN NUNTAKNA HANGA PHATTUAMNATE Ngimna tawsawn nuntakna neih manin phattuamna lianpi thu nga om hi: Na ngimna na theihtelna in na nuntakna khiatna neisak hi. Eite pen khiatna nei dinga hong kibawl ahihi. Tua hang mahin zong mite in tua a khiatna a muhkhiat nadingun a muanmawhhuai sepziate ahi, aisaanna ahihkeileh lungsim tawh kisai hanciamna cihte zang uhhi. Nuntakna in khiatna hong neih ciangin na khempeuh phial mah na thuakzo a, khiatna nei keileh thuakzawh bangmah NI THUMNA: na nei kei hi. BANG IN Khankum sawmnih a pha khangno khat in NA NUNTAKNA hih bangin gen ngei hi: Bang hiamkhat ka suah nang kitomin hanciam kaih manin a guallelin HONG kingaihsun ing. Bang hiamkhat cih pen zong bang TAWSAWN? hiam thei tuan keng. Ka theihsun bel hanciamsuak ding, cih hi. Ni khatni teh ka ngimna ka muhkhiat leh, a nungta dinga kipan ta hing, ci-in kingaihsun ning.
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 31

Pasian tawh lo-in nuntakna in ngimna nei lo a, ngimna tawh lo-in nuntakna in khiatna nei lo hi. Khiatna tawh lo-in nuntakna in tumdangna leh lam-etna nei lo hi. Hih, lam-et omlohna thu Lai Siangtho sungah mi tampite in na genkhia uhhi. Isaiah in, Ngimna mel om lopi-in na ka seem hi; bangmah lo, a mawkna dingin ka thatang ka zang hi.6 ci-in na gen hi. Job in, Ka nuntakna nite lam-etna om lopi-in khatkhit khat bei hanhan hi.7 a cih khit ciangin, Ka lungkia ta hi; nuntak ka cimtaak hi. Keikia hong omsak in. Ka nuntakna in khiatna nei lo hi.8 ci lai hi. Leitunga a khasiathuaipen thu i cih pen sihna hilo a, ngimna neilo nuntakna hi. Lam-etna pen na nuntakna aading huih le tui zah mahin na neihloh phamawh a, tangtut nadingin lam-etna neih ding kisam hi. Dr. Bernie Siegel in ama kianga kilak cinate lakah a natna a noptuam dingte theikhol thei hi. Khankum zakhat ciangdong na nungta nuam hiam? ci-in a dot ciangin nuntakna sungah ngimna tawh kidim mite in Nungta nuam mah ci-in dawng kik uh a, tuate pen nungta hamtang zaw pah hi. Lam-etna cih pen ngimna neihna pan hong pai hi. Lam-et bei na kisak leh tuaci nawn kei in. Lam-etna tawh nuntak ding na kipat lian leh thu le late hong kikhel ding hi. Pasian in, Nang aading kong geelsak thu ken ka thei hi...Nang aadingin thuhoih ka geel a, thusia ka geel kei hi. Lam-etna leh mailam hun a gina kong pia ding hi9 ci hi. A piangthei nawnlo ding dinmun a tung ta danin na kingaihsun kha phial zongin Lai Siangtho in, Pasian in...i nget ngamzah ahihkeileh i ngaihsut ngamzah -- i thungetna, i lunggulhna, i ngaihsutna, leh i lam-etna sangpente -- sangin a sangzaw thamin hong seem thei hi10 ci hi. Na ngimna na theihtelna in na nuntakna oltuamsak h i. Tua in sep ding hi. leh seploh ding hong sehsak hi. Na ngimna pen, na sepkhiatte lakah bang teng a kul takpi hi-a bang teng kul khollo, cih etkik nading ah tehkakna-a na zat khat hong suak hi. Hih ka sepkhiat khat in ka nuntakna aading Pasian geelsa ngimnate khatpeuh a kicingsaktuam hiam? ci-in nang le nang na kidong thei pah hi. Ngimna kician om lopi-in thu khensat nading, na hun zatzia ding, na thatang leh neih le lamte bangci zat ding, cih thute ah bulphuh theih ding taw-phah na nei theikei hi. Tu tawm-a thu-omzia, hong kiphuutzia leh na lungsim omzia cihte tungtawnin thu le late na khensat ding hi. A ngimna uh a theilo mite in tampi sep ding sawm uh a, tua in lunggimna, thabeina leh thubuai piangsak hi.

32

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Mi khempeuh deihna bang zui-a seem ding cih pen piang theilo hi. Na hun pen Pasian deihna sep nading bekin kicing hi. Na nasep khat na zawhsiang zawh keileh tua pen Pasian hong sepsak nopzah val seemkha na hi ding hi (ahihkeileh TV tam et lua kha zong na hi thei hi). Ngimna tawsawn nuntakna in nuntakzia a olzaw leh hun geelna a tawmzaw hong neisak hi. Lai Siangtho in, A kineih, a te lela nuntakna pen a hawmpi hi; ahi ziau, a theih-ol nuntakna ahihleh dim tak-a nuntakna hi11 ci hi. Tua in lungsim nopna zong hong neisak hi: TOPA, nangmah in a ngimna a kiplet mite leh nangmah hong muang mite tungah lungnopna na pia hi12 ci hi. Na ngimna na t heiht elna iin n na nuntakna kaituah h i. Tua in th eihtelna hi. vai thupite ah hanciamna leh thadim takin sepkhiatna piangsak hi. Tua bangin vaite khensiam na hih manin na nasepna muibun pah hi. Vai thuneute buaipihkhak zeelzeel pen mihing ngeina hi. I nuntakna ah thuneu buaipihna om thei gige hi. Dr. Henry David Thoreau in mihingte pen kuama theihpihloh, cih nading mel theilo dinmun ah om thei uhhi, ci hi. Tua pen ngimna mel omlo-a buaina ci lehang kitelzaw lai hi. Mi tampite pen gyroscope a kici, a laizang ah a vang khat omin tua takah ciangtawn khat holh lehang a kipei thei, a kipeipei hangin koimah dang ah a tung ngeilo, tawh kibang uhhi. Ngimna kician na neih keileh na mainawtna mun, na nasep, na kizoppih, na pawlpi leh a tungtham van le na cihte na khelkhel ding a, tua pen na lungbuaina a ven nading ahihkeileh na lungsim hawmsuahna na dipkik nading ci-a a lam-en na hihi. Tu ngawngaw-in bel nate hong nuam ta buang inteh, ci-in ngaihsun ngeel ding cin a, ahi zongin tua in na buaipih taktak thu ahi bulphuh neihlohna vengsak lo hi. Lai Siangtho in, Bangmah ngaihsun lo, bangmah awlmawh lo-in om mawkmawk kei inla na Topa hong deihsak thu theitel in13 ci hi. Bulphuh nei, cih pen khuavak tawh kigenteh thei hi. Khuavak a taangkhia pen thakhauh lo, muibun lo ahih hangin tua khuavak kaituah lehang thahatna hong nei hi. Ni vaangtaang pen maanpeek themno khat tawh kaituahin lopa, laidal, cihte kapsak lehang kaang zo Na nuntakna a tanghial hi. Laser a kici namte suah lai lehang muibut ding na deih khuavak in siiktak nangawn attan thei hi. leh kaituah in. A kikaituah nuntakna -- ngimna nei nuntakna -- sangin a thakhauhzaw bangmah om lo hi. Leitung tangthu sunga numei pasal na-lian pipi a seem a bawl i cihte pen nuntakna a kaituahte hi. Gentehna-in
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 33

Sawltak Paul en lehang amahkia bekbek in Rom gampi sung tengah Khristian biakna kizeelsak hi. A tuacih theihna thusim pen a kikaituah nuntakna hi. Amahn, Ka thahatna khempeuh hih thu khat tung bekah ka kaituah hi: A beisa thute mangngilhin mailam thute bek ka lam-en hi14 ci hi. Na nuntakna a muibun ding na deih leh kaituah in. Seem sapsap kawikawi kei in. Na khempeuh sepsawm kei in. Tawm bek seem in. Sepkhiatna a hoih na cihte nangawn heuhkhia inla a thupipen teng bek seem in. Sepkhiatna (activity) leh gahkhiatna (productivity), hihte nih theikhial ngeikei in. Ngimna om lopi-in na manlah thei mahmah kha ding a, ahi zongin a thupi pen bang ahi hiam? Paul in, Eite aadinga Pasian hong koihsak na peuhmah a deih eite in tua kungmun ah lungsim kaituah den ni15 ci hi. Na ngimna na theitelna in na nuntakna phonglo hi. Ngimna in thalawpna piangsak den hi. Ngimna kician longal hong thahatsak dang om lo hi. A langkhat leuleu ah ngimna na neihloh ciangin thalawpna bei hi. Lupna tungpan thawhtoh bekbek zong nasep lianpi hong suak hi. Hong thazawmsak, hong bahsak, leh i lungdamna hong guksak pen nasep hahkat luatna hilo-in khiatna neilo nasep teng i baansep man hi. Laigelh minthang George Bernard Shaw in, Nuntakna ah lungdamna taktak cih pen hih bang hi: nangmahmah in thupi na sak ngimna khat aadingin thahatna teng na zatkhiatna; leitung in kei lungdam nadingin bangmah hong sepsak kei inteh ci-a a phunphun a tautau, cinatna leh khasiatna tawh kidim, angsung thei mi khat na hih sangin leitunga om a thakhauh mi khat na hihna, hi ci hi. Na ngimna na theihtelna in Hong kiphawk den tawntung hun aadingin hong kigingsak dinga leitung ah nang hi. Mi tampite in leitung ah a kipsuak thei hong kikoih hilo a, ding gamh le go a nusiatzawh nadingun a tawntung hun aading a nuntak sung tawntung hanciam uhhi. Amau kigingkhol dingin hong pen sih khitnung ah a kiphawksuak ding kikoih hizaw hi. uh ut uhhi. Ahih hangin a thupipen leh a kisam taktak pen na nuntakna tawh kisai midangte hong ciaptehzia hilo ding a, Pasian hong ciaptehzia hizaw ding hi. Mite tel zawhloh thu khat om a, banghiam cihleh lawhcinna khempeuh a tawpna ah kikhengkhia ding, ciaptehsa thute kilaih ding, minthannate veng kik ding, pahtawinate kimangngilh kik ding, cih thu hi. James Dobson a kicipa college a kah lai-in a lungtup bang hiam cihleh a kahna college ah tennis siampen suak ding cih hi. Tua mah bangin college zumpi sunga gualzawhna cup kikoihna mun ah ama ngah cup zong etlawm takin a kikoih ciangin amah angtang mahmah
34 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hi. Kum sawt sim a bei khit ciangin ama cup pen kiguksak hi. Tua zawh college sangpi a kilamthak hun ciangin James cup pen ninbung khat sungah kimu kik hi. Tua ciangin amahn, Hun kicing a ngah nak uhleh mi khatpeuh in na cup khempeuh hong paihsak lel ding hi ci hi. Leitung gamh le go khatpeuh nusiatzawh nading hanciamna pen muhna-toi lungtup hi a, tawntung kimang ding gamh le go khat neihzawh nading kalsuanna pen hun le nite zatsiamna hi. Hong kiphawk den dinga leitung ah nang hong kikoih hilo a, tawntung hun aading a kigingkhol dingin hong kikoih hizaw hi. Ni khatni ciangin Pasian mai-ah na ding ding a, Pasian in zong tawntung hun sungah na lut ma-in na nuntakna sittelna laivuanpi khat bawl ding hi. Lai Siangtho in, Hih thu phawk un, Pasian thukhenna tokhom mai-ah eite khempeuh i ding ciat ding a,...Pasian kiangah eimau gamtatna thu i gen ciat ding hi16 ci hi. A lungdamhuai thu khat ah Pasian in tua thusitna hong kantan zosak nuam ahih manin hong dot ding thute hong genkhol hi. Pasian in thu lianpi nih hong dong thei kha ding hi, ci-in Lai Siangtho siksanin i gen thei hi: Khatna ah, Ka Tapa Jesuh Khrih na bangci saan hiam? cih hi. Pasian in na biakna leh na thupomziate hong dong lo ding hi. Bang hong thupipen ding hiam cihleh nang aadinga Jesuh hong sepsak thute na saan le saanloh, tua Jesuh na it le itloh, na muan le muanloh, cih hi ding hi. Jesuh in, Kei pen lampi, thumaan thutak, leh nuntakna ka hihi. Kei tungtawn lo-in Pa kiang a tung kuamah om lo hi17 ci hi. Nihna ah, Kong piaksa nate na bangci zat hiam? cih hi. Na nuntakna -- Pasian hong piak khuttawi siamnate, kivakhna talente, hamphatna lampite, thahatnate, kizopnate, leh neih le lamte -- na bangci zat hiam? Tuate khempeuh nang angsung ding bekin na zang hiam, ahihkeileh nang aadinga Pasian geelsa ngimnate aadingin na zang hiam? Hih thudotna nih theikhol-a na kigin ding cih pen hih laibu lungtup hi. Thudotna a masa in tawntung hun koi-ah zang ding cih hong theisak ding a, a nihna in tawntung hun sungah bang hih ding cih hong theisak ding hi. Hih laibu a tawpna na tun ciangin thudotna a nihin a dawng thei ding dinmun na tung ding hi.

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

35

KA NGIMNA

NI THUMNI TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA lampi

Lungngaih Ding Thu: Ngimna nei-a nuntak pen lungnopna hi.

Pha wk Di ng Kha wkneu: TOPA, nangmah in a ngimna a kiplet Phawk Ding Khawkneu: mite leh nangmah hong muang mite tungah lungnopna na pia hi. Isaiah 26:3 (TEV) Ngaihsut Ding Thudotna: Ka innkuanpihte leh ka lawmte in ka nuntakna hong tawsawn pen bang hi a ci ding uh hiam? Bang suak nuam ka hi hiam?

36

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

A T AWNTUNG K IM ANG D INGIN H ONG K IB AWL IBA


Pasian in mihingte lungtang sungah tawntung hun suan khin hi. Thuhilhna 3:11 (NLT) Pasian in mihingte ni khat bek a nungtasak ding hileh hih bang danin hong piangsak peuhmah lo ding hi. Abraham Lincoln

Tu-a nuntakna pen tu-a a om teng bek hilo hi. Leitunga nuntakna cih pen pawi bang hileh a taktak ma-in a taktak danin kisinna (dress rehearsal) bek hi pan hi. Sihna galkhat ah -- tawntung hun sungah -- tu-a na zat ding hun zah sangin a sauzaw tham na zang lai ding hi. Leitung pen inn lamna-a kizang sing le suangte a kisenna mun, tawntung nuntakna aading siam kisincilna naucin sang khat hi a, kidemna taktak ma-a tha kisinna, tai kidemna kipat ma-a si le sa satsuahna zong, hi. Tu-a nuntakna pen hong pai laiding khat aading kiginkholhna hi. Hih leitung ah a tampenin kum zakhat bang na nungta ding a, ahi zongin tawntung hun sungah ahihleh a tawntungin na nungta ding hi. Leitunga na hun na nite, Sir Thomas Browne cih danin ci lehang, tawntung hun sunga khawkno khat bek hi pan hi. Nang pen a tawntung kimang dingin hong kibawl hi. Lai Siangtho in, Pasian in mihingte lungtang sungah tawntung hun suan khin hi1 ci hi. Na sungah sih nawnlohna thu a lunggulh, pianpih lungsim khat na nei a, tua pen Pasian in tawntung hun sunga a nungta dingin ama lim le mel suunin hong bawl man hi. Mi khempeuh a tawpna ah si ding cih thu
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 37

i theih tek hangin sihna pen i kisek theikei a, haksa i sa den hi. A tawntungin nuntak ding i utna a hang pen Pasian in i khuak sungah tua lunggulhna hong thuahsak man hi. Ni khatni ciangin na lungtang a kisaiina hong khawl ding hi. Tua pen hih leitunga na pumpi leh na hun a beina hi ding a, ahi zongin nang na beina hilo hi. Na leitung pumpi pen na kha (spirit) tawmvei sung a teenna pak hi lel hi. Tua na leitung pumpi pen Lai Siangtho in buk (tent) na ci a, mailam huna na neih ding pumpi pen inn (house) na ci hi. Lai Siangtho in, I teenna buk ahi, leitunga i pumpi, a kisiat ciangin Pasian in eite i teen nading inn khat vantung ah na koih ding a, tua pen amahmah bawl, a tawntunga kimang ding, inn ahihi2 ci hi. Leitung nuntakna sungah teeltheih ding tampi a om hangin tawntung hun sungah teeltheih ding nih bek om a, vantung ahihkeileh hell (gawtmun) hi. Tawntung hun sunga na neih ding Pasian tawh kizopna pen leitung na om sunga na neih Pasian tawh kizopna tungah kinga hi. Pasian Tapa Jesuh itna muanna na neih leh a omlai tawntung hun sung khempeuh amah tawh a zangkhawm dingin nang hong kizawn ding hi. A langkhat leuleu ah ama hong itna, mawhmaisakna leh hotkhiatna, cihte na nial leh tawntung hun sung khempeuh Pasian tawh lo-in na zang den ding hi. C.S. Lewis in, Mihingte nam nihin kikhen thei a, Pasian kiangah Na deihna bang hi tahen a ci mite leh Pasian in Pha hi, na ut bangin hi tahen a cih mite hi ci hi. A dahhuai thu ah mi tampite in hih leitung ah Pasian tawh lo-in nuntak ding teel uh ahih manin tawntung hun ah Pasian tawh lo-in a om uh kul ding hi. Nuntakna cih pen tu huna omzah sangin tamzaw tham cih thu, leh tawntung hun aading kiginkholhna ciang bek ahihna thu, limtak na theihtel ciangin na nuntakna hong kilamdang ding hi. Tawntung hun tawh kituak nuntakna neih na kipan ding a, tua in kizopna, nasep maban leh thu-omzia cihte khempeuh ah na vaihawmzia hong kilamdangsak ding hi. A thupisuah mahmah ahi sepkhiatna tampite leh lungtupna tampite, bek tham lo-in buaina tampite nangawn, nang aadingin hong thuneusuah ding a, hong cihtaak lo ding hi. Pasian tawh a kinaizaw-in na nuntak zahzah thu le la khempeuh hong Tu-a nuntakna pen hong thuneusuah seemseem ding hi. pai laiding khat aading Tawntung hun tawh kituak kiginkholhna hi. nuntakna na neih ciangin thupi na sak thute hong kilaih hi. Na hun le na sumte na zatna ah na pilvangzaw hi. Minthanna, hauhna, lawhcinna cihte ahi-a
38 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

gualnopna ahi phial zongin tuate sangin kizopnate leh gamtatzia na thupi ngaihsutzaw hi. Na masak thute hong kilehbulh hi. Khangmite thupomzia leh nuntak khuasakzia tawh kituakin nuntak ding pen kimanna bangmah hong nei nawnlo hi. Paul in, Hun khat lai-in hih thute khempeuh thupi ka sa mahmah ngei a, tu-in ahihleh Khrih sepsa thu hangin tuate khempeuh bangmah man lo-in ka ngaihsun hi3 ci hi. Leitunga na neih hun le nite bek na nuntakna aading ahih mawkleh, tu mahmahin tua bang lianin nungta pah in, kong ci ding hi. Tua hileh mihoih hih ding leh ziahoih neih ding cih thu zong na ut leh na mangngilh thei hi. Na gamtatna huhau-a piang thute hangin na lunghihmawh ding zong kul lo hi. Na gamtatnate zong sauveipi hong kithawnkik lo lel ding ahih manin angsung bulphuhna tawh na nuntak leh zong phamawh khollo ding hi. Ahi zongin -- a thupi mahmah na theih ding thu khat ah -- sihna pen na beina hi zenzen lo hi. Sihna pen na lamtawp hilo a, tawntung hun sungah na lutna hi pan ahih manin leitunga na sep na bawl khempeuhte in tawntung tawh kipawl thaman leh nunggu nei hi. I nuntak sunga i gamtatna khatciat in awging nei a, tuate tawntung hun sungah hong kithawn ding hi. Khang hun nuntakzia a siat-huaipenna bang hiam cihleh thu tom ngaihsutna hi. Na nuntakna a hoih theipenin na zattheih nadingin na lungsim sungah tawntung hun tawh kipawl thumuhna na neih det ding, leh na lungtang sungah tua thu a manphatna na phawk det ding, kisam hi. Nuntakna cih pen tu huna zah sangin tamzaw tham hi. Tuipi tunga laam tuikhal mualpi pen tui tungah tawmcik bek dawkin tui sungah a golzaw tham om lai hi. Tuni cih pen tuikhal mualpi a kidawksun teng tawh kibang a, Tawntung hun tawh kituak tawntung hun cih pen tui sunga na nuntakna na neih ciangin muh theihloh a omlai teng tawh thupi na sak thute hong kibang hi. kilaih hi. Pasian tawh tawntung hun sungah omkhawm cih pen bang tawh kibang ding hiam? Sianggen lehang, i mihing khuak tawh vantung gam a thupitna leh a lamdanzia kitheitel zolo hi. Tua pen miksi khat kiangah Internet thu gensawm tawh kibang ding a, a mawknapi hi. Tawntung hun sunga omzia a gentel thei ding mihing kammal kiphuankhia nailo hi. Lai Siangtho in, Topa a it mite aadingin Pasian in a lamdang bangci nam teng a baihsa-in koihsak cih thu, a thei ngei leh a za ngei cih thadah a ngaihsun ngei nangawn kuamah om nailo hi4 ci hi.

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

39

Ahi zongin Pasian in a Kammal sungah tawntung hun thu a heemin hong gen khin hi. Tu mahmahin eite aading tawntung inn khat Pasian in a bawlbawl laitak ahihlam i thei hi. Vantung gam ah thu-um mi i it i ngaih teng tawh i kimu kik ding a, leitung i om lai-a i cihtakna thu hangin thaman i saang ding hi. Tua ciangin i sepnop ding nasepte a seem dingin hong kisawl ding hi. I luzang teng vangliatna in hong tuam ding, meii tung tuangin khausaiite a tum ding, cih bang i hikei ding hi. Pasian tawh kizopna a kisia theilo i nei NI LINA: ding a, amah zong eite tungah a tawntungin A TAWNTUNG lungkim ding hi. Ni khatni ciangin Jesuh in hih bangin hong ci ding hi: No, ka Pa KIMANG thupha piak mite aw, hong pai un. Leitung DINGIN HONG kipiansak huna kipan note aadinga kikoih KIBAWL kumpigam ahi na gamh uh luah ta un.5 C.S. Lewis in naupangte aadinga a gelh, Narnia Khang Tangthu (The Chronicles of Narnia) a kici, bu sagih a pha tangthu laibu a khupna ah tawntung hun tawh kipawl thu hih bangin na laktel hi: Hih pen eite aadingin tangthu khempeuh a beina hi. Ahi zongin hih pen a tangthu taktak a kipatna ahihi. Leitunga a nuntakna teng uh pen laibu tuamna leh thulu gelhna laimai hi pan hi: tu ngawngaw-in amaute pen leitunga kuamah simkhak nailoh, bei hun neilo-in a kizomsuak ding, bek thamlo khenpi khatta pen a ma-a khenpi sangin a zaknop zaw den ding ahi Tangthu Laibu Khenpi Khatna, hi pan uhhi.6 Pasian in leitung na nuntakna aadingin ngimna khat a nei mah hi a, ahi zongin tua pen leitung ciang bek tawh man lo hi. Ama hong geelsak a ngimna pen hih leitunga na zat ding kumsawmlom tawmkhatte aading bek hilo-in khang khat hamphatna lampi ding ciang bek hilo hi; Pasian in nang khang khat khengval dingin hamphatna lampi hong honsak hi. Lai Siangtho in, [Pasian] geelnate kip tawntung a, a ngimnate kimang tawntung hi7 ci hi. Mi tampite in misi a gal ciang bekun tawntung hun tawh kisai thu, ngaihsut kha pan uhhi. Tua pen theihlohna tunga kinga lungsim sukkhakna hi lel a, dai mahmah hi. Sihna thu ngaihsut ding pen a cidamhuailo khatin na ngaihsun kha ding a, ahi zongin sihna langpang ding cih leh a piang hamtang ding thu khat ngaihsun lo ding cih pen cidamhuai lozaw taktak hi.8 Ni khatni ciang hong piang veve ding ci-a i theih kim thu khat aading a kigingkhol lo teeiteei mi pen mihai hi. Tawntung hun tawh kisai-in tawmcik cih bang hilo-in tampi na ngaihsut ding kisam hi.

40

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Na nu gil sunga na om hun, kha kua kha sawm hun sung pen a tawpna, a beina hilo-in a nungta dinga na kiginkholhna ahih zah khatin tua na nuntakna zong mai-a hong pai ding a dang khat aading na kiginkholhna hi pah hi. Jesuh Khrih tungtawnin Pasian tawh kizopna na neihleh sihna na kihtak nading thu om lo hi. Sihna pen tawntung hun sung lut nading kongpi hi. Na sih hun pen hih leitunga na neih hun a beina hi a, ahi zongin nang na beina hilo hi. Na nuntak a beina hun cih sangsikin tawntung nuntakna sungah na suahni hizaw hi. Lai Siangtho in, Hih leitung pen i inn hilo hi; eite in vantunga om a kip tawntung i innpi lamenin i om hi9 ci hi. Tawntung hun tawh tehkak lehang leitunga i nuntak hun pen mitphiat kal khat bang hi lel a, ahi zongin a thaman pen a tawntungin kip ding hi. Tu-a i nuntak sunga i sep i bawl teng tungtawnin a kik khat aading a sia a pha kikhensat hi. Hih i leitung pumpi tawh i zat hun kici khempeuh Jesuh tawh i maankhop nading mun ahi, vantunga om, a bei ngeilo i innpi sung a tung nai lopi-a a kizang hunte ahihlam i theihtel ding10 kisam hi. Hun khat lai-in Ni thak khat hong tun simin na nuntakna a kipatni danin ngaihsun in cih tangkona khat laang mahmah ngei hi. A taktakin ni thak khat hong tun simin na nuntakna a beini danin ngaihsut ding pen pilvaizaw tham hi. Matthew Henry in, I hun tawpna ni aading kiginkholh ding pen nisim i nasep ahih ding kisam hi11 ci hi. NI LINI TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

NA NGIMNA

Lungngaih Ding Thu: Nuntakna cih pen tu huna zah sangin tamzaw tham hi. Phawk Ding Khawkneu: Hih leitung pen ama lunggulh nate khempeuh tawh beimang ding hi. Ahih hangin Pasian deihna na zuihleh nang na nungta tawntung ding hi 1 Johan 2:17 (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna: A tawntung kimang dingin kei hong kibawl ahihleh ka sep nawnloh ding thu khat bang hi a, tuni-a kipan ka sep ding thu khat bang hi ding hiam?

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

41

N UNT A K NA P ASIAN M UHZIA B ANGIN M U UNTA


Nuntakna i cih bang ahi hiam? James 4:14b (NIV) Eite in nate pen ahi bangin i mu kei a, ei hihna bangin i mu hi. Anais Nin

Na nuntakna na muhzia in na nuntakna hong sui hi. Nuntakna a khiatna na kaihzia in na mailam hun hong khunsak hi. Na thu muhzia in na hun zeekzia ding, na sum zatzia ding, na pianpih siamnate na punsakzia ding, na kizopnate na thupitbawlzia ding, cihte hong huzap ding hi. Midangte kiangah Na nuntakna na bangci muh hiam? ci-a dotna pen amau thu i theihtel theih nading lampi hoihpen khat hi. Mihing namkim a om mah bangin thudot dawnkikna zong a namkimin om ding hi. Kei kianga hong gen ngeite cih danin ci lehang nuntakna pen circus pawi, bomb kiphumna leitang, hai tawdap a kizialthei , thu haksa kidotna, tumging namkim kitumna, khualzinna, leh laamna pawi, cih bangin a tuamtuamin gen uhhi. Mi pawlkhat in Nuntakna cih pen zu nunna mun tawh kibang hi: Khatvei leh zu na kham a, khatvei teh lah na puk a, khatveivei na kileh kawikawi pong hi ci uhhi. Pawlkhat in Nuntakna cih pen gear kithuah, pei sawm a nei, siksakol i zat ngeiloh khat, tawh kibang hi ci uh a, pawlkhat in Nuntakna cih pen laithai (playing card) kimawl tawh kibang hi: Na ngah laithai dal teng tawh na kimawl kul hi ci uhhi. Nuntakna a lim a mel na muhzia hong dong hi le-ing na lungsim sungah bangci lim le mel hong suakkhia ding hiam? Tua lim le mel pen na
42 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

nuntakna lim le liim (life metaphor) hi pah a, theihpipi ahi-a theihlohpi ahi zongin na lungsim sunga na neih nuntakna etzia ahihi. Nuntakna kikoici kalsuan, cih leh nuntakna sungpan nangn bang lam-en, cih thu na pholakna zong, hi. Mihingte in a nuntakna lim le liimte pen nik le puan, kham le ngun kizepna, mawtaw, sam hiatdan, mawtaw maan tunga plastic kibelh, leh pumpi tunga lim kisuai cihte panin lakkhia uhhi. Awging a neilo, tua na nuntakna lim le liim in na telna zah sangin na nuntakna hong huzapzaw tham hi. Tua in na lam-etnate, thupi na sak thute (values) , na kizopnate, na lungtup thute, leh na masak thute (priorities) bang teng hi ding, cih hong khunsak hi. Gentehna-in nuntakna pen pawi bangin na ngaihsut leh na nuntakna sungah thupi na sak thu pen gualnopna hong hi ding hi. Tai kidemna danin na muh leh manlangna na thupisak ding a, a hun simsimin a nawhtat den khat na hi thei ding hi. Lamsau paina khatin na ngaihsut leh thuakzawhna na thupisak ding a, galdona ahihkeileh kidemna khat bangin na muh leh gualzawhna thupi na sa mahmah pah ding hi. Nuntakna na bangci et hiam? Nuntakna lim le liim a maanlo khat tungah a kinga zong na hi thei ding hi. Tua hi a, nang aadinga Pasian geelsa a ngimnate na cinsak theih nadingin na leitung khuak pilna teng tobawlin Lai Siangtho tawh kituak nuntakna lim le liim tawh na laih NI NGANA: kul ding hi. Lai Siangtho in, Hih leitung thu le la paiziate NUNTAKNA zui kei unla na lungsim uh a bupin laihna tawh a sunglam ah Pasian kipuahphasak un1 ci hi. PASIAN Nuntakna Pasian muhzia tawh kisai-in Lai MUHZIA Siangtho in lim le liim nam thum hong hilh hi: Nuntakna BANGIN pen sittelna, van ki-apna, tomno kal nasep kipiakna, cih teng hi. Tu-a teng pen ngimna tawsawn-a nuntak MU nading ah a khuambul ahihi. A masate nih pen hih khenpi sungah, leh a thumna pen mai-a khenpi ah, cih bangin i kikum ding hi. i. Hih nuntakna lim le Leitung i nuntakna p en Sit telna khat h pen Sitt hi. liim pen Lai Siangtho bup sunga tangthute ah kimu thei hi. Pasian in mihingte gamtatzia, upna, itna, cihtakna, thumanna, thumaanna, cihte sittel denden hi. Lai Siangtho sungah haksatna, zia-etna, puahphatna, sittelna cih dan kammalte 200 vei val tham om hi. Pasian in Abraham, a tapa Isaac a ngetna tawh sittel hi. Jacob leuleu pen Rachel a teenpih theih nadingin kum tampi nasep a piakbehna tawh sittel hi.

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

43

Adam leh Eve in Eden Huan sunga sittelna kantan zolo uhhi. David in zong vai tampi tak ah Pasian sittelna kantan zolo hi. Ahi zongin sittelna lianpi a kantan zo mi tampite thu zong Lai Siangtho sungah kiciamteh veve hi. Sittelna tungtawnin gamtatzia kilamtohna leh kilatkhiatna a piangkhia khawm hi a, nuntakna bup pen sittelna hi pah hi. Nang pen a tawntungin hong kisittel hi. Midangte, buainate, lawhcinnate, kitukalhnate, cinatnate, lungkim lohnate, leh khuahun cihte dong nangawn ah nangn bangci dawntuah cih Pasian in hong encik den hi. Pasian in na gamtatna a neunopente ahi, mi khat kongpi na honna, niinneng khat na topna, zum Sittelna tungtawnin lai-atpa ahihkeileh vanzuakpa awgamtatzia kilamtohna leh neem tawh na hopihna, cihte nangawn kilatkhiatna a piangkhia hong encik hi. khawm hi a, nuntakna bup Pasian hong piak ding pen sittelna hi pah hi. sittelna a om teng khempeuh i thei khin kei a, ahi zongin pawlkhat ahihleh Lai Siangtho siksanin i genkhol thei hi. Tuate pen kikhelna lianpipite, kamciam banga hong kiseemlote, phelsiang zawhloh buainate, hong kidawngkiklo thungetnate, ahi lopi-a hong kisiatgennate, leh thuak zawhloh dahna kahnate cih bang hi thei hi. Kei nuntakna sungah bang ci lehang Pasian in ka upna pen buaina tawh ahi zongin, ka lam-etna pen ka neih ka lamte bangci zeek cih tawh ahi zongin, ka itna pen mite tungtawnin ahi zongin hong sittel hi. Sittelna thupi mahmah khat pen na nuntakna sungah Pasian ompihna ngahlo na kisak laitak nang bangci gamtat cih thu hi. Khatveivei Pasian in ngimna khat tawh hong nungngat thei a, tua hun ciangin amah tawh i kigamlasuah hi. Hih pen Hezekiah kici kumpi khat in zong na tuak ngei hi. Lai Siangtho in, Hezekiah sittel nadingin, leh ama lungsim sungah bang om takpi cih thu a theih nadingin Pasian in Hezekiah paikhiatsan hi2 ci hi. Tua ma-in Hezekiah pen Pasian tawh kinai takin omkhawm khin ahih hangin nuntakna sungah haksat mahmah hun a tuahkhak ciangin Pasian in ama gamtatzia sittel nading, a thaneemna pholak nading, leh vaipuak lianpi piakbeh theih nadingin amahkia nusia hi. Nuntakna cih pen sittelna ahihlam na theihtel ciangin na nuntakna sungah a cihtaaklo khat zong omlo ahihlam na phawk thei ding hi. Gamtatna nengno, a neupen khat nangawn, in na gamtatzia kilamtoh nading thu ah cihtaakna nei hi. Ni khatta pen ni thupi hi a, setkaan (second) khatta zong na gamtatzia a kip a kho theih nading, itna lahkhiat nading, ahihkeileh
44 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian tungah kingak nading cih thute ah khangliat nading hunphate hi. Sittelna pawlkhat nasiasuah thei mahmah a, pawlkhat leuleu om ahihlam zong kiphawkkha khollo thei hi. Bangbang hileh a vekpi-un tawntung hun aading kimanna nei uhhi. A lungdamhuai thu ah, tua sittelnate na kantan zawh ding Pasian in hong deihsak ahih manin tua sittelnate na nawkzawh nadinga hong piak hehpihna thupha sangin a lianzaw sittelna cih bang hong pia ngeilo hi. Lai Siangtho in, Pasian in a kamciam kiplet ahih manin na dintang zawhna tha zah khengvalin sittelna na thuak ding hong phal lo ding hi; hong kisittel ciangin zong thuakzawh nading thakhauhna hong pia ding a, suahtak nading zawi khat hong koihsak ding hi3 ci hi. Sittelna khat na kantan khit simin Pasian in ciamtehin tawntung hun sungah thaman hong pia dingin geelna nei hi. James in, Sittelna a tuah ciangun a thuakzo mite thupha ngah ahi uhhi. Sittelna a kantan khit ciangun amah a it mite tunga Pasian kamciamsa ahi nuntakna lukhu amaute in a sang ding uhhi4 ci hi. L eitung i nuntakna p en V a n Ki-apna khat h i. Hi pen Lai pen Va hi. Siangtho sunga om nuntakna lim le liim a nihna hi. Leitung i nuntak hun leh i thahatna, pilna siamnate, hamphatna lampite, kizopnate, leh neih le lam cihte pen a vekpi-in i kepcing ding leh i zeekkhiat dinga Pasian hong apsa khuttawi letsongte hi. Eite pen Pasian hong piak peuhpeuh a kemcingte i hihi. Hih kepcingna thu (stewardship) cih pen leitunga om mi khempeuh leh na khempeuh a nei pen Pasian hi, cih phawkkhakna panin kipan hi. Lai Siangtho in Leitung leh a sunga om nate khempeuh Pasian neihsa hi; leitung leh a tunga teeng mite khempeuh Pasian aa hi5 ci hi. Leitung tomno kal i nuntak sungin na khat zong i nei taktak ngeikei a, hih lai-ah i om sungin Pasian in leitung hong kop hizaw hi. Leitung pen nang na tun ma pekin Pasian neihsa hi a, nang na sih khit ciangin zong Pasian in midangte na kawm leuleu ding hi. Tomno kal sung zat dinga na ngahkhak pak hi bek hi. Pasian in Adam leh Eve a piansak khit ciangin a piansaksa nate a kemcing dingin amau tungah vai ap a, ama neihsa a keemcing ding thuvanpi panmun pia hi. Lai Siangtho sungah, [Pasian in] amaute thupha pia-in Na suan na khakte uh hih leitung mun khempeuh ah teengin amau ukna nuaiah a koih theih nadingun tanu tapa tampi nei ta un. Thuvanpi dingin note
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 45

kong koih ding hi ci hi.6 ci-in kigelh hi. Mihingte tunga Pasian piak nasep a masapen ah leitunga om Pasian van le nate zeek ding leh kemcing ding, cih hi. Hih dinmun, kiphiatkik ngei nailo hi. Tua pen tuni-a eite ngimna ii khen khat hi. I ngahkhak na khempeuh pen i khutsunga Pasian hong koih van ki-ap khat banga i zat i zeek ding ahihi. Lai Siangtho in, Pasian hong piak lohpi-a na neih uh bang om ahi hiam? Na neih khempeuh uh Pasian kiangpan ahihleh bang hangin nomau hanciamna tawh a ngahdan khatin kiphatsakpih na hi uh hiam?7 ci hi. A beisa kum khat lai-in nupa kop khat in kei le ka zi, ka tawlngak hun sung uh-a ka zat dingun Hawaii khuapi-a a inn uh, tuipi maingat-a kilam a hoih mahmah khat, hong kawm uhhi. Cik-a ka vaihawm zawh ngeiloh uh thu khat ahih manin ko zong nakpi lungdamna tawh ka zang uhhi. No aa bangin na zang un hong ci ahih manun ko zong tua bangin ka zang uhhi. Tuibual ah tui ka pek uh a, votsakna bung (refrigerator) sunga ante ka ne uh a, mainul leh kuang le keute ka zang uh a, lupna tung nangawn ah gualnuam takin ka diang keei uhhi. Ahi zongin tua bangin ka om laitak mahun hih nate ko aa taktak hilo cih ka phawk den uh a, na khempeuh kidawm takin ka zang uhhi. Ko aa hilo napi-in tua inn zatkhakna kici hamphatna ka ngah uhhi. Tu hunin Nang aa ahilo khat dop kullo hi kici hi. Ahih hangin Khristiante ahihleh Pasian aa ahih teh ka hihtheih zahin dawm ning cih dinmun a sangzaw khat tawh nungta uhhi. Lai Siangtho in, Van manpha khatpeuh a ki-ap mite in tua van ki-ap pen tawh kilawm kituak ahihna uh a lahkhiat kul hi8 ci hi. Topa Jesuh in nuntakna cih pen van ki-apna khat bangin genteh thei zeelzeel a, Pasian tawh kisai-ah tua vaipuak nei i hihna thu a lahtel nadingin tangthu tampi genkhia hi. Talen (talents) vai a genna tangthu sungah,9 sumbawl mihau khat in a sumte ama khualzin sung a kemcing dingin a naseemte tungah ap hi. Hong ciahkik ciangin a naseemte khatciat vaipuak teng enkikin a kilawm bangin thaman pia a, hih bangin ci hi: Pasian in hong tam piak Pha hi, a citak naseem hoih na hihi. Na a tawmno ah na citak khinzo hi; na a seemseem nakleh vaipuak a zo seemseem dingin zong tampite ah thunei dingin kong koih ding hong tam lam-et pah hi. hi. Hong pai inla na topa tawh hong lungdam khawm in.10 Leitung na nuntakna a bei hun ciangin na nasepnate ki-enkik ding a, nang tunga Pasian hong apsa van le nate na zat na zeekzia tungtawnin thaman hong kipia ding hi. Cihnopna ah nisim innsung nasep ahi phial
46 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

zongin, na sep na bawl khempeuh in tawntung hun tawh kipawl khiatna nei hi. Na khempeuh van ki-ap danin na zat na zeek leh tawntung hun sungah thaman nam thum ngah dingin Pasian in kamciam hong pia hi. Khatna ah, Pasian theihpihna leh kipsakna na ngah ding hi: Pha hi, na nasep hoih hi! A zom ah za khanna na ngah ding a, tawntung hun aading vaipuak lianzaw na ngah ding hi: Na a tampite ah thunei dingin kong koih ding hi. Tua ciangin lungdamna tawh hong kipahtawi ding hi: Hong pai inla na topa tawh hong lungdam khawm in. Mi tampi mah in sum pen Pasian sittelna khat leh van ki-ap khat ahilam theitel lo uhhi. Pasian in amah i muan ding hong hilhnop manin hauhna zang thei a, mi tampite aadingin sum pen sittelna lianpen hi pah hi. Bangzah ciang muanhuai cih hong sittel nadingin Pasian in i sum zatzia hong encik hi. Lai Siangtho in, Leitung hauhna thu ah muanhuai kei lecin vantung hauhna taktak thu ah kua in nang hong muang ding hiam?11 ci hi. Hih pen a thupi mahmah thumaan thutak khat hi. Ka sum zatzia leh ka kha nuntakna kikal ah kizopna om pah ahihlam Pasian in hong gen hi. Kha thuphate (hauhna taktak) thu ah Pasian in bangzah ciang muanhuai hong sa ding cih thu pen ka sum (leitung hauhna) zatzia tungtawnin kikhentat hi. Thu khat kong dong nuam hi: Na sum na zat na zeekzia in na nuntakna sungah Pasian, hong lut theih nawnloh nadingin a khaktan kha hiam? Kha thupha hauhna ah muan theihin na om ding hiam? Jesuh in, Tampi a ngah mite khatciat kiangpan tampi kikal ding hi; tampi a ki-ap mipa kiangpan ahihleh a tamzaw tham kingen ding hi12 ci hi. Nuntakna pen sittelna leh van ki-apna hi a, Pasian in hong tam piak seemseem nakleh vaipuak a zo seemseem dingin zong hong tam lam-et pah hi. NI NGANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Di ng T hu: Nuntakna pen sittelna leh van ki-apna hi. Ding Thu: Pha wk di ng Kha wkneu: Vai neute ah na cihtak keileh vai liante ah Phawk ding Khawkneu: Luka 16:10a (NLT) na citak kei ding hi. Ngaihsut Di ng T hudotna: Pasian hong sittelna khat hi ci-a tu-a ka Ding Thudotna: theihtel, nungdeuh-a kei tunga thupiang, bang a om hiam? Kei kianga Pasian hong ap vai lianpente bang teng ahi hiam?
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 47

N UNT A K NA C IH PEN UNTA TAWMVEI SUNG N ASEPNA


TOPA aw, leitunga ka nuntakna hun a tomzia ding hong phawk theisak in. Ka nuntakna nite kiseh khin ahihna leh ka nuntakna beimang pah ding ahihna hong phawksak in. Late 39:4 (NLT) Tomno kal sung bek a nungta dingin hih leitung ah ka om hi. Late 119:19 (TEV)

Leitung nuntakna cih pen tawmvei sung nasepna khat hi. Lai Siangtho sungah leitung nuntakna a tomzia leh a beimang pah ding ahihzia hong hilh, lim le liim (metaphor) tampi kimu thei hi. Nuntakna pen meiilum kai khat, tai kidem a hat mi khat, husan khat, leh meikhu-lom khat bangin kigenteh hi. Lai Siangtho in, Banghanghiam cihleh eite zaannia suak i hi lel hi...Leitung i nuntakna nite niliim bangin tawmvei bek kip hi1 ci hi. Na nuntakna a hoihpenin na zat theih nadingin thutak nam nih na mangngilh ngeiloh ding kisam hi: Khatna ah, tawtung hun tawh tehkak lehang nuntakna pen tom a cihin tom hi. Nihna ah, leitung pen tomno sung i omna inn ahihi. Hih lai-ah sauvei om lo ding na hih manin nak ngaih lua kei in. Leitung nuntakna Pasian muhzia bangin na muh theih nadingin Pasian kiangah huhna ngen in. David in hih bangin thungen hi: Topa aw, leitung ka nuntakna a tomzia ding ka theihtel nadingin hong huh in. Hih mun ah tomno sung bek ombeh lai ding ka hihlam ka theih nading hong huh in.2 Lai Siangtho in leitung nuntakna pen gamdang mun khat ah va teen

48

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

pakna danin genteh mun mahmah hi. Hih leitung pen na teen detna inn zong hilo, na lamtawp zong hilo, hi. Leitung a nawk pak, a hawh pak na hi lel hi. Lai Siangtho in leitunga tomno kal i om pakna thu a lahkhiat nadingin peemta mi, biakna pawisiim mi (pilgrim), gamdang mi, khual mi (stranger), khualzin mi, lengla cih dan kammalte zang hi. David in, Hih leitung ah gamdang mi ka hi lel hi3 ci hi. Peter in zong, Pasian pen Pa ci-in sam na hihleh leitung ah tomno kal a teeng pak danin nungta in4 ci-in hong hilh hi. Ka teenna California gamke ah naseem dingin leitung mun tuamtuam pan mi tampite hong pai uh a, ahih hangin a gammi hihna uh pen a pianna gam mah ah koihcing uhhi. America ah gammi suak lopi mahin na a sep theih veve nadingun (green card a kici) khualzin mi ciaptehna lai, hong keng hi. Khristiante zong gammi i hihna mun pen vantung gam ahihlam i kiphawk nadingin kha green card i ken ding kisam hi. Pasian in a tate kiangah nuntakna tawh kisai-in thu-umlo mite tawh a kibatloh nadingun gen hi. Amau ngaihsut thu pen hih leitung nuntakna thu bek hi. Ahi zongin eite pen Topa Jesuh Khrih teenna mun ahi vantung gam ah gammite i hihi.5 Thu-um taktak mite in nuntakna cih pen hih leitung i nuntak, kum tawmno sung bek zah hilo ahihlam theitel uhhi. Na hihna taktak pen tawntung hun sungah om a, na pianna gam pen vantung gam hi. Hih thutak na pom theih ciangin hih leitung ah na khempeuh neih ding na utna hong bei ding hi. Tu hun hih leitung aading beka i nuntakna, leh i kiim i paam-a mite thupisak thu, a masak uh thu, a nuntakzia uh, cihte i ciinna pen Pasian in lauhuai sa mahmah hi. Hih leitung zia-etnate i zul ciangin tua pen Pasian in kha angkawmna (spiritual adultery) ci hi. Lai Siangtho in, Pasian na khemsawm uhhi. Ahihtheih simin leitungzia zui-in na ut bangbangun a gamta nuam na hih uhleh Pasian leh ama zia tawh a kigal na hi uhhi6 ci hi. Na hihna taktak pen Na pianna gam tawh a kilemlo tawntung hun sungah gamdang khat ah gambup taangmi om a, na pianna gam (ambassador) a seem dingin hong kisawl pen vantung gam hi. danin kingaihsun dih in. Tua hileh zia le tong na siam nading ahi zongin, hong kisawl thu na zawhsiang nading ahi zongin tua gammite zat kampau na sin kul ding a, a minam ngeina leh a khuasakziate uh na ciin masak kul kha ding hi. Taangmi khat na hih manin na galte tawh kisawh khakloh ding pen piang theilo hi. Na nasep na zawhsiang theih nadingin amaute tawh kizomin
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 49

kithuahin na om kul ding hi. Tua kimlai nang pen tua gamdang mite tungah thuneem mahmahin na pianna gam sangin paktazaw, itzaw keei lecin bang hong piang ding hiam? Na cihtakna leh na kipiakkhiatna hong kikhel ding hi. Gambup taangmi na hihna dinmun hong peeng ding hi. Na pianna gam aading naseem ding cih sangsikin galte bangin na gamta ding a, na mipihte tungah ciampeel mi na suak ding hi. Lai Siangtho in, Kote pen Khrih taangmite ka hi uhhi.7 ci hi. Ahi zongin a dahhuai thu ah, Khristian tampite a Kumpipa uh leh a kumpigam tungah ciampeel khin NI GUKNA: uhhi. Leitung ah teeng i hih manin leitung pen i inn NUNTAKNA hi, ci-in haivai takin ngaihsun uhhi. Tua pen maan lo CIH PEN hi. Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi: Lawmte TAWMVEI aw, hih leitung pen na inn uh hilo ahih manin tua sungah nop-om lua kei un. Na kha uh a sukha zah SUNG dongin na lungsim deihna uh zui kei un.8 I kiim i NASEPNA paam-a om nate pen tomno kal sung bek kip ahih KHAT HI manin tuate lunggulh luatloh ding thu Pasian in hong phawnna-in hih bangin hong gen hi: Hih leitung leh a tunga om nate khempeuh maimang ding ahih manin leitung nate tawh a kisukha den mite in tua nate lunggulhna nei lo-in a hoihlamin a zat ding uh kisam hi.9 Kumzalom dangte tawh tehkak lehang Nitumna lam gam a tamzawte aadingin tu-a zahin nuntakzia a nop hun om lo hi. Eite tungah cimphawnna, ciamnuihna, leh nopsakna bekbek mat le zetin hong kitah hi. A lunglut-huai na a tuamtuam leh maangmu kisak zah dong dinga lamdang thukizakna van tuamtuamte huhau-in nuntakna i cih pen lungnuam-a om ding cih ciang bek ahihloh lam i mangngilh ziau thei hi. Nuntakna pen sittelna (test) khat, van ki-apna (trust) khat leh tawmvei sung nasepna (temporary assignment) khat ahihlam i phawk ciang bekin i nuntakna sungah tua nate hong gakcipna hong bei pan ding hi. Eite pen a hoihzaw na khat aadingin a kigingkholte i hihi. Tu-a i muh nate pen tuni-in hih takah om a, zingciang bei hi. Ahih hangin tu-a i muh theihloh nate pen a tawntungin kip ding hi.10 Leitung pen i teen det nading inn hilo hi, cih thu in hih leitung ah Jesuh nungzuite i hihna tawh haksakna, dahna, leh langpanna i thuakna a hang hong theitelsak hi.11 Pasian kamciam pawlkhat a tangtunglo tawh a kibatna a hang, thungetna pawlkhat a kingahlo tawh a kibatna a hang, leh
50 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thu-omzia pawlkhat thumaanlo tawh a kibatna a hang, cihte zong hong theitelsak lai hi. Hih pen a thu tawpna hilo hi. Leitung i lunggulh luat khakloh nadingin Pasian in nuntakna sungah lungdeih kicinlohna leh lungkimkhop ding muhlohna a tam simsim hong tuaksak hi a, tuate pen tawntung hun ii a langkhat hih leitung ah cikmah hunin hong kicing ngeilo ding hi. Hih leitung ah lungdamna cingtaak i ngah kei a, a hang pen a ngah dinga hong kibawl hilo ahih man hi. Leitung pen i teen det nading inn hilo hi; a hoihzaw tham khat ah a teeng dingin eite hong kipiangsak hizaw hi. Ngasa pen tui sunga teeng dinga kibawl ahih manin leitang tungah teeng leh nuamsa ngeilo ding hi. Muvanlaite zong huih lakah leengkha kei le-uh cikmah hunin lungkimna ngah ngeilo ding uhhi. Nang zong hih leitung Leitung pen i teen det nading ah lungkimna cingtaak na ngah ngeikei inn hilo hi; a hoihzaw tham ding a, a hang pen tua sangin a thupizaw khat ah a teeng dingin eite khat aading hong kipiangsak ahih man hong kipiangsak hizaw hi. hi. Hih leitung ah lungdam hun na nei thei saam ding a, ahi zongin nang aadinga Pasian hong geeksaksa thute a dem zo ding khat zong om lo hi. Leitung nuntakna pen tawmvei sung nasepna khat hi, ci-a theihtelna in thupi na sak thute a bupin hong laihsak ding kisam hi. Tawmvei sung ahilo, tawntung hun a huam, thupi na sak thute bek mah na thu khensatnate ah na siksan, na taw-phah ahih ding kisam hi. C.S. Lewis in Tawntung hun tawh kipawllo na khempeuh a tawntungin kimanna nei lo hi ci hi. Lai Siangtho in, A kimuthei nate i en kei a, a kimutheilo nate bek i en hi. Banghanghiam cihleh a kimuthei nate tawmvei sung bek kip a, a kimutheilo nate a tawntungin kip hi12 ci hi. Na nuntakna aadinga Pasian hong ngimsakna mun pen leitung mite sehna dan mahin neih le lam kicinna ahihkeileh taangpi deih lawhcinna na sakkhak leh tua pen khialna lian khat hi. Nuntakna cingtaak i cih pen neih le lam kicinna tawh kimemat zenzen lo a, Pasian tungah cihtak manin sumzon nasepna ahihkeileh Pasian nasepna ah lawhcing hamtang ding cihna nangawn zong om tuanlo hi. Tawmvei sung bek kimang gualzawhna lukhu khuksawm ngeikei in. Paul pen citak mahmah a, ahi zongin thong sungah a nuntakna bei hi. Tuiphumpa Johan citak mahmah a, a ngawng kitan hi. Mi citak awn tampite, pawlkhat in thahna thuak uhin pawlkhat in na khempeuh suplawh
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 51

uhhi. Ahihkeileh zong a sih uh ciangin van le na nusiat nei lo uhhi. Ahi zongin nuntakna a bei hun pen hun a beina hilo hi. Pasian muhna ah upna lama galhang lianpente cih pen hih i nuntak hun sunga hauhna, lawhcinna leh vangliatna a neite hilo a, tu-a i nuntak pen tawmvei sung nasepna bangin a ngaihsun, tawntung hun cianga a saan ding uh thaman kamciam lam-en kawmin cihtakna tawh na a seem, thu-um mite hizaw hi. Mi minthangte thu kiciaptehna Pasian Innpi (Gods Hall of Fame) tawh kisai-in Lai Siangtho in hih bangin gen hi: Hih mi thupite khempeuh a upna uh hangin si uhhi. A mite tunga Pasian kamciap van le nate amau ngahkha lo uh a, ahi zongin tuate mailam hun gamlapi ah hong pai ahihlam mu uh ahih manin lungdam uhhi. Leitung ah khualzin mi leh peemta mi tawh ka kibang uhhi ci uh a,...amaute in gam a hoihzaw khat ahi vantung gam ngakin om uhhi. Tua hangin zong Pasian in amaute aadingin khuapi khat bawlkholhsa-in koihsak a, amaute Pasian a kicih amah ding maizum lo hi.14 Leitunga na hun na nite pen na tangthu laibu a beina hilo hi. Khenpi a omlai teng na dip nadingin vantung na ngak kul lai ding hi. Leitung ah gamdang mi khat bangin nuntak nading thu ah upna kisam hi. US presidentpa tawh tembaw khat tunga a tuangkhawmkha, nasepna pan tawlnga-in innlam hong zuan ta ahi, thupuak naseem syapa tangthu a kigen zeelzeel ngei khat om hi. US a tun uh ciangin mihonpite in inn hong tungkik presidentpa thupi takin dawn uh a, tumgingte, saiha dialte, tangkona cihte tawh pahtawi ziahziah uhhi. Thupuak naseem syapa ahihleh kuamah in phawkkha lo-in amahkia dap ciah lel hi. Amah le amah zong hehpihhuai kisa, khasiatna lungsim zong lut pian ahih manin Pasian kiangah phunna kammal a pulak ciangin Pasian in aw-neem tak tawh Ka ta, nang inn nong tun nai lohpi ci kik hi. Vantung na tun khit phetin nang le nang hih bangin na kici ding hi, Bang hangin hih a kiplo nate thupisak lua mahmah kha laizang ka hi hiam? Bang ngaihsun mawk ka hi hiam? A kiplo nate aading bang hangin ka hun, ka tha, ka lungsim tampi mawk beisak zenzen ka hi hiam? Nuntakna a haksat hun, muanlahna lungsim tawh na kidim hun, ahihkeileh Khrih aading nuntak pen a septaak khat mah ahi hiam ci-in na muanmawh hun, tua bang hun ciangin inn tung nailo na hihlam kiphawk in. Na sih ciangin inn pan a paikhia na hikei a, inn ah a ciah na hihi.

52

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NI GUKNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Hih leitung pen ka inn hilo hi. Pha wk di ng Kha wkneu: A kimuthei nate i en kei a, a kimutheilo Phawk ding Khawkneu: nate bek i en hi. Banghanghiam cihleh a kimuthei nate tawmvei sung bek kip a, a kimutheilo nate a tawntungin kip hi. 2 Korin 4:18 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna: Leitung nuntakna i cih tomno kal sung nasepna khat hi bek, cih thu in tu-a ka nuntakzia bangci bangin hong laihsak thei ding hiam?

Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam?

53

NA K HEMPEUH A P IANNA A HANG


Na khempeuh Pasian kiangpan bekin hong pai hi. Na khempeuh ama vangliatna tungtawnin nungta uh a, na khempeuh ama minthanna aading ahihi. Rom 11:36 (LB) TOPA in na khempeuh ama ngimnate a tangtun nadingin bawl hi. Paunak 16: 4 (NLT)

Hihte khempeuh a vekin ama aading hi. Van awlthawlpi a ngimna bulpi pen Pasian minthanna lakkhia ding, cih hi. Nang-a kipan na khempeuhte a omna pen tua thu hang hi. Pasian in hihte a vekin ama minthanna aading a bawl ahihi. Pasian minthanna omlo hileh bangmah dang zong om tuanlo ding hi. Pasian minthanna i cih bang ahi hiam? Pasian ahihna pen hi. Tua pen ama pianzia a thukzah, ama thupitna a liatzah, ama vangtaang a khauhzah, ama vangliatna a kilatzah, ama ompihna a zaizah, hi pah hi. Pasian minthanna cih pen ama hoihna leh ama neih na-hoih na-manpha khempeuh a kilahkhiatna hi. Pasian minthanna koi-ah om ahi hiam? Na kiim na paam en ziau dih in. Pasian piansak na khempeuh in ama minthanna, lam khat teeiteei tawh, lengkik uhhi. Mun citeng ah Pasian minthanna i mu a, nuntakna nei lungno neupente-a kipan van-a a lianpen aksi lompite dong ah, nitum hun leh khapi vangtaang-a kipan khuahunte leh huihpi guahpite dong ah, kimu thei hi. Piansak nate in a Piangsakpa minthanna pholak uhhi. Piansak nate tungtawnin Pasian in namkimna (variety) hoihsa ahihlam, hoihna pakta ahihlam, Pasian vanglian ahihlam, kithuhual ahihlam, leh pilin geelsiam
54 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ahihlam i thei thei hi. Lai Siangtho in, Vantungte in Pasian minthanna pulakkhia uhhi1 ci hi. Pasian in thu-omzia tuamtuam sunga om mihingte tungah a khang a khangin ama minthanna na pholak khin hi. Eden Huan sungah a masapenin na pholak a, tua ciangin Moses tungah, tua ciangin biakbuk leh biakinn sungah, tua ciangin Jesuh tungtawnin, leh tu-in pawlpi tungtawnin hong Pasian minthanna aading pholak hi.2 Pasian minthanna pen nungta cih pen i khan meikuang, meii, keek, meikhu, leh sunga i ngahtheih khuavak taang lela cih bangin kigenteh tangtunna lianpen hi. hi.3 Pasian minthanna in vantung ah khuavak a kitangsam zahzah sikh hi. Lai Siangtho in, Tua khuapi ah Pasian minthanna in khuavak taangsak ahih manin khuavak a taangsak dingin ni ahi-a kha ahi zongin kisam lo hi4 ci hi. Jesuh Khrih sungah Pasian minthanna kilimmuhtheipen hi. Leitung Khuavak ahi amah in Pasian pianzia kilangsak hi. Jesuh hangin eite in Pasian bang tawh kibang taktak cih thu a thei lopi-in i om nawnkei hi. Lai Siangtho in, Tapa pen Pasian minthanna vangtaang hi5 ci hi. Pasian minthanna a cingtaakin i theihtel nadingin Jesuh leitung ah hong pai hi. Tua Thu mihing hong suakin kote lakah hong teeng hi. Kote in ama minthanna -- hehpihna leh thutak tawh kidim minthanna -- ka mu uhhi.6 Pasian in ama sunga om minthanna pen Pasian ahih mana a neih ahihi. Tua pen ama pianzia hi. Ni a taangpha seem dingin i bawl theihloh mah bangin Pasian minthanna zong bangmah tawh i behlap theikei hi. Ahi zongin tua minthanna a thei ding, a pahtawi ding, a pulak ding, a phat ding, a kilangsak ding, leh a nuntakpih dingin eite thu hong kipia hi.7 Banghang hiam? A hang pen tua bang dingin Pasian kilawm kituak ahih man hi. I piak theihzah pahtawina a pia dingin leiba i nei hi. Pasian in na khempeuh bawl ahih manin minthanna khempeuh a ngah dingin amah kilawm kituak hi. Lai Siangtho in, Topa kote Pasian aw, minthanna, pahtawina leh vangliatna a ngah dingin nang na kilawm hi. Banghanghiam cihleh nangmah in na khempeuh na piangsak hi8 ci hi. Van awlthawlpi bup sunga Pasian piansaksate lakah Pasian tunga minthanna a pialo pen nam nih bek om a, a zakia vantung mite (dawite) leh ei (mihingte) i hihi. Pasian tungah minthanna piak ding pelhna pen Pasian sangin na dang khatpeuh it zawkna hi a, tua pen mawhna zungpi hi. Pasian tungah minthanna piaknop lohna pen kiphatsakna tawh langpanna hi a,
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 55

tua pen Satan a puksak, eite mahmah zong hong puksak, mawhna hi pah hi. Eite i vekpi-in Pasian aading ahilo, eimahmah minthanna aadingin lampi tuamtuam tawh i kalsuan hi. Mite a vekun mawh khin uh a, Pasian minthanna tawh kituak lo uhhi.9 I nuntakna sungpan Pasian tawh a kituakzah ding minthanna a cingin a pia kuamah i om kei hi. Hih pen mawhna suksiapen hi a, i bawl theihkhak khialhna lakah a lianpen hi. A langkhat leuleu ah Pasian minthanna aading nungta cih pen i khan sunga i ngahtheih tangtunna lianpen hi. Pasian in Amau pen kei aituam mite hi a, minthanna hong pia dingin ka piansak ahihi10 ci ahih manin tua pen mah i nuntakna ah i lungtup lianpen ahih ding kisam hi. MINTHANNA BANGCI PIAKTHEIH DING KA HI HIAM? Jesuh in Pa kiangah hih bangin ci hi, Sep dinga nong gen na khempeuh sepna tawh hih leitung ah minthanna nang kong pia hi.11 Jesuh in hih leitung ah Pasian ngimna a cinsakna tawh Pasian pahtawi hi. Eite in zong tua dan mahin Pasian i pahtawi hi. Piansak nate khatpeuh in ama ngimna a cinsak ciangin tua in Pasian tungah minthanna puak hi. Vasate in huih lakah a leenna uh, a haamna uh, bu a bawlna uh, leh vasate sepzia dinga Pasian geelsa a om bangin a sepna uh, cihte tawh Pasian tungah minthanna tun uhhi. A niampen miksi khat nangawn in amah a kipiansaknaa ngimna a cinsak ciangin Pasian tungah minthanna a tun ahihi. Pasian in miksite miksi ahi dingin bawl a, nang pen nang ahi dingin hong bawl hi. Mi siangtho Irenaeus in, Mi khat, dim takin a nuntak leh tua pen Pasian minthanna hi pah ci hi. Pasian tungah minthanna piak theihna nam tampi om a, ahi zongin tuate khempeuh na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak a ngimna ngate PASIAN
TUNGAH

cih tawh kitomlaak thei hi. Tua thu ngate hih laibu a tawp dongin a kicingin i kikum Piansak nate khatpeuh in ding a, ahi zongin hih mun ah a huamin ama ngimna a cinsak etna i nei masa ding hi: ciangin tua in Pasian Pasian i biak ciangin ama tungah minthanna puak hi. tungah minthanna a pia i hihi. Biakpiakna cih pen Pasian tungah i sep ding i vaipuak masapen hi. Pasian sungah nopsakna tawh amah i bia hi. C.S. Lewis in, Pasian in eite ama min a phat dingin thu hong piak pen ama sungah a nuamsa dinga hong sapna hi ci hi. I biakpiakna pen nasep ngeina bang hilo-in itna, lungdam kohna leh
56 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

lungkimna, cihte' tawsawn ahih ding Pasian in deih hi. John Piper in, Pasian sungah lungkimna lianpen i neih ciangin Pasian in zong eite sungah minthanna lianpen ngah hi ci hi. Biakpiakna cih pen phatna, la sakna, Pasian kiangah thungetna, cihte ciang bek hilo hi. Pasian sungah nuamsa, amah it, ama ngimnate aading zattheih dingin ei le ei kipiakhia, cih dan nama nuntakna hi. Pasian minthanna aading na nuntakna na zat ciangin na sep peuhpeuh pen Pasian tungah biakpiak na luina hong suak thei pah hi. Lai Siangtho in, Na pumpi bup Pasian minthanna aadingin a maan thu sep nading vanzat khat bangin zang in12 ci hi. Thu-um midangte i it ciangin Pasian tungah minthanna a pia i hihi. Na pianthak ciangin Pasian innkuan sunga kihel khat na suak hi. Khrih nung zuihna cih pen upna thu cih ciang bek hilo a, kikom kizopna leh Pasian innkuan it theihna cihte zong kihel hi. Johan in, Khat le khat i ki-itna in eite sihna pan nuntakna ah tung khin i hihna kipsak hi13 ci hi. Paul in, Khrih in note hong saan mah bangin note khat le khat na kisaang un; tua hileh Pasian a minthang ding hi14 ci hi. Pasian pen itna ahih manin Pasian mah bangin mite na it ding na vaipuak hi a, tua banga itna in amah pahtawi hi. Jesuh in, Note kong it mah bangin no zong khat le khat ki-it un. Tua bangin khat le khat na ki-it uhleh ka nungzuite na hihlam uh mi khempeuh in hong thei ding uhhi15 ci hi. Khr ih ta wh i kibat toh cia ngi n P asia n tungah mi nt ha nna a Khrih tawh kibatt ciangi ngin Pasia asian mint ntha hanna pia i hihi. Pasian innkuan sungah i suah khitlian leh kha picinna lamah a khanglian dingin Pasian in hong phawng pah hi. Tua pen bang tawh kibang hiam? Kha picinna cih pen i ngaihsutna, i lungsim sukkhakna, leh i gamtatna cihte ah Khrih tawh kisuttohna hi. Khrih tawh kisunzo seemseem lecin Pasian tungah minthanna na tunzo seemseem ding hi. Lai Siangtho in, Topa Kha Siangtho in i sungah na hong sep ciangin eite pen amah tawh i kisunto seemseem a, ama minthanna i kilangsak zawseem hi16 ci hi. Khrih na saan ciangin Pasian in nuntakna thak leh pianzia thak hong pia hi. Tu-in na nuntakna a omlai teng khempeuh ah na gamtatna na kipuah tohtoh ding Pasian in hong deih hi. Lai Siangtho in, Hotkhiatna gah ahi, Khrih tungtawnin na nuntakna sung-ua a piangkhia na-hoihte tawh kidim tawntung ta un. Banghanghiam cihleh tua in Pasian tungah minthanna leh phatna tampi puak hi17 ci hi. e (gif t s) ta wh mida ngt e aadi ng na i sep cia ngi n Kha khut ta w it aading ciangi ngin khutta taw ite (gift tawh midangt ngte Pasian tungah minthanna a pia i hihi. Eite khatciat Pasian in siamna,
Hih leitung ah bang aadingin om ka hi hiam? 57

kivakhna, leh hihtheihna talen cihte tawh a tuam vilvel ta-in hong bawl ahihi. Na pumpi leh na nuntakna a kilamzia pen a piangkha pak hilo hi. Pasian in na khuttawi ngahte angsung phattuamna-a zat dingin hong piak hilo hi. Tuate midangte phattuamna-a zat dingin nang tunga hong kipia hi a, nang phattuam nadingin midangte tungah zong kipia hi. Lai Siangtho in, Pasian in ama kha khutawi namkim tampi sungpan note khatciat tungah khuttawite hong pia khinzo hi. Nang tungtawnin Pasian citna hong phulkhiat nadingin tuate hoih takin zang in...Midangte a huh dingin sapna na ngah hiam? Pasian hong piak na thahatna teng khempeuh tawh seem pah in. Tua hileh Pasian a minthang ding hi18 ci hi. Pasian thu midangte kiangah i gen ciangin ama tungah minthanna a pia i hihi. Pasian in ama itna leh a ngimnate kepsim det ding deih lo hi. Thutak i theih khit nakleh midangte tungah a gensawn dingin hong lam-en hi. Midangte tungah Jesuh theihsakna, amau ngimna a theihkhiat nadingun panpihna, leh tawntung hun aading amaute hilhkholhna, cihte pen i septheih hamphatna lianpite hi. Lai Siangtho in, Pasian hehpihna in mi tampite Khrih kiangah a puak behbeh ciangin...Pasian in zong minthanna ngah behbeh ding hi19 ci hi. NUNGTA DING NA HI HIAM? Nuntakna hun na neihlai sung tengah Pasian minthanna aading nungta ding na cihleh na masak thute, na hun geelnate, na kizopnate, leh nate khempeuh ah kikhelna khat na neih ding kisam hi. Tua pen khatveivei ciangin lampi a ol khat sangin a haksa khat a teel tawh na kibat hun zong om ding hi. Jesuh mahmah zong hih thu na nawkkha ngei hi. Singlamteh tungah kikhailupna thuak ta ding cih a theih ciangin, Ka lunggim mahmah hi; tua hi a, Pa aw, tu-a haksatna panin hong honkhia in ka ci ding hiam? Ahi zongin hih ngimna aading mahin tu-a haksatna a tuak ka hihi. Pa aw, nangma min thangsak ta in20 ci-in kiko hi Jesuh pen lamkabom khat ah ding hi. Ama aadinga Pasian geelsak a ngimna cinsakna tawh Pasian tungah minthanna pia ding maw, ahihkeileh nungkikin angsung bulphuhna tawh nuam takin nungta ding maw? Nang zong tua thu mah a tuakkha na hihi. Nang aituam lungtupna, tawldamna, leh nopsakna aading na nungta ding hiam? Ahihkeileh Pasian hong kamciap, tawntung hun tawh kipawl thamante thei kawmin nuntak hun na neihlai tengah Pasian minthanna aading na nungta ding
AADING

BANG

58

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hiam? Lai Siangtho in, Nuntakna ahi bangin a kiplet mite in tua nuntakna susia uhhi. Ahi zongin na khahkhiat leh...a tawntungin taksa takin na ngah den ding hi21 ci hi. Hih thu, siansak ding hun hong tung ta hi. Kua aading na nungta ding hiam -- nangmahmah aading maw, Pasian aading? Pasian aading nungta dingin thahatna neih le neihloh na telloh manin na tonkikkha ding hi. Lunghimawh kei in. Ama aading nungta dingin na khensat nakleh Pasian in na kisap teng mah hong pia ding hi. Lai Siangtho in, Pasian kiangah eite hong Sampa limtak i theihtelna tungtawnin nuntakna sunga Pasian a lungdamsak ding thu le la a om khempeuh eite hong kipia hi22 ci hi. Tu mahmahin Pasian in nang hong bawlna-a a ngimnate na cinsakna tawh ama minthanna aading a nungta dingin hong sam lai hi. Tua zong, nuntakzia ding lampi khat bek hi pah hi. Tua lo, nadang khempeuh pen a om pong ciang bek hi. Jesuh Khrih kiangah a bupin na ki-ap ciang bekin nuntakna taktak kipan pan hi. Tua bang na hihkhitlam na kitelcian keileh na hih ding a kisam pen saan ding leh up ding hi. Lai Siangtho in, Amah a saang khempeuh leh ama min a um mi khempeuh tungah amah in Pasian tate suahtheihna thu a pia hi 23 ci-in hong kamciam hi. Pasian hong zotna na saang ding hiam? Khatna ah, um in. Pasian in hong it hi, cih thu leh ama ngimnate hangin nang hong bawl hi, cih thu um in. A piangkha pak na hihlohlam um in. A tawntung a kip dinga hong kibawl ahihlam um in. Nang taang-a singlamteh tungah sihna a thuak Jesuh tawh kizopna a nei dingin Pasian in nang hong teel khin ahihlam um in. Bangbang na seem khin kha phial zongin Pasian in hong maisak nuam ahihlam um in. Nihna ah, saang in. Jesuh, na Topa leh Honpa dingin na nuntakna sungah saang in. Na mawhnate a mai nadingin ama maisakna saang in. Na nuntak ngimna cinsak nading tha hong guan ding ahi ama Kha Siangtho saang Jesuh in ama aading in. Lai Siangtho in, Tapa saang-a a nuntak theih nadinga muang mi peuhmah in na khempeuh kisam na khempeuh nang ngah a, nuntakna a kicing leh a kip hong pia ding hi. tawntung nei hi.24 ci hi. Hih thu na simkhak laitak, koikoi ah na om zongin na lu kunsukin, Jesuh aw, nang kong um a, nang kong saang hi ci-in thungetna na neih ding kong hanthawn nuam hi. Tua in na mailam thu ahi tawntung hun tawh kisai thu hong kikhelsak ding hi. Hih pah in.
59

Lungsim takpi tawh a ngen na hihleh ka lungdam hi. Pasian innkuan sungah nang kong muak uhhi. Tu-in nang pen na nuntakna aading Pasian geelsa ama ngimna a mukhia ding leh tua bangin a nungta dingin a kipan ta na hihi. Hih tawh kisai midang khatpeuh tungah na gensawn nadingin zong kong hanthawn hi. Kipanpihna kisam ding na hih man hi. Hong email leteh keima gelh Kha Khangliatna aading Na Kahlei Dawl Masate (Your First Steps for Spiritual Growth) kici laibuno khat kong khak ding hi.

KA NGIMNA

NI SAGIHNI TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Hihte khempeuh a vekin ama aading hi. Phawk ding Khawkneu: Na khempeuh Pasian kiangpan bekin hong pai hi. Na khempeuh ama vangliatna tungtawnin nungta uh a, na Rom 11:36 (LB) khempeuh ama minthanna aading ahihi. Ngaihsut Ding Thudotna: Nisim ka zatdet hun geelna sunga bang mun pen ah Pasian minthanna phawkkha zawdeuh thei ding ka hi hiam?

60

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA

PASIAN L UNGKIM NA D INGIN LUNGKIM NANG HONG KIS EEK KISEEK


Banghanghiam cihleh Pasian in amaute ama minthanna aadingin a thakhauh, a deihhuai taamtaak kungte bangin suan hi. Isaiah 61:3 (LB)

61

62

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

P ASIAN L UNGKIM

Nangmah in na khempeuh na piangsak a, tuate a om nading thu leh a kipiansak ding thu pen nangma lungkimna ahihi. Maangmuhna 4:11 (NLT) TOPA pen ama mipawlte tungah lungkim hi. Late 149:4a (TEV)

8
NA D INGIN

H ONG K ISEEK

Pasian lungkim nadingin nang hong kiseek hi. Leitung ah nang nong suah lian leh Pasian in muhtheih lohna mun pan nuihmai tawh nau hong en hi. Amah in nang hong nungtasak nuam a, nang nong tun manin amah nakpi-in lungkim hi. Nang hong piangsaklo hileh ama aading a phatmawhna om lo a, ahi zongin ama lungdam nading ngiatin nang hong piangsak dingin na khensat hi. Ama meetna, ama minthanna, ama ngimna, leh ama lungkimna aadingin nang mihing-a piang na hihi. Pasian lungdam nading leh lungkim nadinga nuntak ding pen na nuntakna-a ngimna masa hi. Hih thu a kicingin na theihtel ciangin nang le nang cihtaaklo kisakna lungsim na nei ngei nawnkei ding hi. Hih thu in na manneihna hong kipsak hi. Nang pen Pasian aading tua zahin thupi na hihleh, tawntung hun sungah hong tonpih ding zahin manpha hong sa khop lel ahihleh, tua sanga lianzaw cihtaakna nei thei nawn ding na hi hiam? Pasian ta na hi a, piansak nadangte khat tawh zong tehtheih lohin nang hangin Pasian lungkim hi. Lai Siangtho in, Pasian in eite hong it manin Jesuh Khrih tungtawnin ama tate hong suaksak dingin na khensat khinzo hi -- tua pen ama lungkimna leh a ngimna hi1 ci hi.
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 63

Pasian hong piak khuttawi thupha na ngah a lianpen khat ah nopsak theihna (ability to enjoy pleasure) hi. Na nopsak theih nadingin Pasian in na sungah phawktheihna nam ngate (five senses) leh lungsim sukkhaknate (emotions) hong guansak hi. Nuntakna sungah thuakzawhna a nei ding ciang bek hilo-in a nuamsa dingin zong hong deih hi. Na nopsak theihna (nuam na sak theihna) a hang pen Pasian in ama lim le mel sunin nang hong bawl ahih man hi. Pasian in zong lungsim sukkhakna nei ahihlam i mangngilh kha pahpah hi. Thu le la khatpeuh in Pasian lungsim thuk takin sukha thei mahmah a, amah pen lungdam thei, lungkim thei, nuam thei ahih zah khatin khasia thei, aam thei, hehpihhuai sa thei, hehpih thei, heh thei, dah thei, hi. It thei, nuamsa thei, lungnuam thei, gualnuam thei bek thamlo-in nuihza thei lai hi.2 Pasia n lungkimsakna p en biakpiakna kici h i. Lai Siangtho asian pen biakpiakna hi. in, TOPA pen amah bia-a ama itna a muang mite tung bekah lungkim hi3 ci hi. Na sep na bawlna khatpeuh ah Pasian a lungkim leh tua pen biakpiak gamtatna (act of worship) khat hi pah hi. Biakpiakna pen diamond suangmanpha dan mah hi a, maitang tampi nei hi. Biakpiakna tawh kisai theih ding thute a vekin gelh ding hi lehang laibu sah tampi pha ding ahih hangin hih khawkpi sungah ahihleh biakpiakna a thu laigilte bek i kikum ding hi. Mihing thu a kantel (anthropologist) mipilte genna ah biakpiakna cih pen Pasian in mihingte sunga a na guan, mi khempeuh neih, sunglam pana hong phulkhia, Pasian tawh kizop ding utna lungsim hi, ci uhhi. Biakpiakna pen i annek i tuidawn dan mahin pianpih-a i neih khat hi. Pasian biak ding i pelh leh zong a taang ding khat i zong veve a, tua pen ei le ei tungah kitun thei hi. Hih, biak nopna lungsim, Pasian in hong guatna a hang pen amah a bia mi a om ding a deih man hi. Jesuh in, Pa in a bia ding mite Na sep na bawlna khatpeuh zong hi4 ci hi. ah Pasian a lungkim leh tua Biakna sunga na khankhiatzia pen biakpiak gamtatna khat a tuam khat hi thei ding ahih manin hi pah hi. biakpiakna thu na theihbeh ding kisam theikha ding hi. Lasakna, thungetna, thugen ngaihna cihte a kihel biakinn kikhopna, ahihkeileh nekkhawm nekna, biakna pawi bawlna, khuaimei vakna cihte zong na ngaihsun kha ding hi. Ahihkeileh zong cina damsakna, na-lamdang bawlna, leh maangmuhna cihte na phawk kha ding hi. Biakpiakna sungah tu-a thute
64 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

zong a kihel mah hi a, ahi zongin biakpiakna cih pen tuate sangin tangzaizaw tham lai hi. Biakpiakna pen music sangin tangzaizaw tham hi. hi Mi tampi tak in biakpiakna sunga music a kizang pen biakpiakna sa uhhi. Amau, Ka biakinn uah biakpiakna kinei masa, tua khit teh thuhilhna hun tawh kizom ci uhhi. Hih pen theihkhialhna lianpi khat hi. Biakinn kikhopna sunga kihel hun geelna khatta -- thungetna, Lai Siangtho simna, lasakna, upna pulakna, gamdaihna, thuhilhna, thu kihilh ciaptehna, sumpi piakna, Biakpiakna pen music sangin tuiphumna, nekkhawm nekna, upna tangzaizaw tham hi. kamciam piakna, a kikhawm midangte hopihna, cihte -- pen biakpiak gamtatna hi pah hi. Taktakin ci lehang, music sangin biakpiakna piang masazaw hi. Adam in Eden Huan sungah Pasian na bia a, ahi zongin music pen Jubal a suah kiciaptehna Piancilna 4:21 ah hong dawk pan hi. Biakpiakna pen music cih ciang bek hileh music a zanglo mi khempeuh Pasian a bei ngeilo suak ding hi. Biakpiakna pen music sangin tangzaizaw tham hi. A suksiazaw lai khat ah, biakpiakna cih kammal pen music zatzia nam khat genna-in kizangkhial thei hi. Labupi sunga la khat sa masa ung in, tua khit teh phatna le biakna (praise and worship) la khat sa ung cih ahi zongin, Phatna la a nawhte ka deih saam hangn biakna la a olte mah paktapen ing cih ahi zongin kiza thei zeel hi. Tu-a dan hileh, la a nawh, a ginngaih, music van namkim kizangte phatna; a ol, a kisa hiathiatte biakna; cih ding dan hi. Hih pen biakpiakna cih kammal, mi tampite theihkhialhna khat hi. Biakpiakna cih pen la a kisakdan, a ginngaih zah, a kinawh zah, cihte tawh kisai vetlo hi. Pasian in music a kici khempeuh a nawh a ol, a niam a sang, a lui a thak, a nakgin a damgin, cih bang khen lo-in ama phuatsa ahih manin a vekin deih hi. Nangn na deih kim kei phial zongin Pasian in a vekin deih kim hi. Pasian kiangah kha leh thutak tawh a kipia ahih nakleh tua pen biakpiak gamtatna hi pah hi. Khristiante in music tawh kisai-in amau deihdan namte Lai Siangtho tawh kituakpen, ahihkeileh Pasian pahtawina-a a hoihpen cih danin ngaihsun uh ahih manin biakpiakna sungah bang nam zang ding cih tawh kisai-in kithutuak lo thei uhhi. Lai Siangtho sungah music a nam khenna kigelh lo a, tua hun lai-a kizang music vante zong tu hunin om nawnlo hi. Sianggen mahmah lehang, music na deihpen nam in Pasian zia le
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 65

tongte sangin nangma zia le tong -- na nungthu leh na pianzia -- mah hong lakkhia hizaw hi. Minam khat ii music pen a dang khat aadingin bengngonhuai khat hi lel ding a, ahi zongin Pasian in a namkimin deihin zaknop sa hi. Khristian music cih zong a om theilo thu hi a, Khristian lamal -la kammal -- cih bek om hi. Tua pen Pasian thu tawh kituak kammalte hi a, a la-aw (tune) hilo hi. Kha la-aw (spiritual tune) cih bang zong om lo hi. La khat, a lamal lokhia lo-in hong sa le-ing Khristian NI GIAKNA: la ahihleh ahihloh na theih theih nading thu om lo hi. Biakpiakna pen nang meet nading hilo PASIAN hi. Pawlpi sya khat ka hihna tawh Tuni i kikhopna LUNGKIM nuamsa mahmah ing. Tampi phattuampih ing NADINGIN cihdan laikhak nono ka ngah thei hi. Hih zong HONG biakpiakna tawh kisai theilkhialhna nam khat mah hi. Biakpiakna pen ei meet nading hilo hi. Pasian KISEEK meet nadinga biakpiakna a nei i hizaw hi. Biakpiakna i neih ciangin i lungtup pen Pasian a lungkim nading hi a, ei lungkim nading hilo hi. Tuni-a kikhopna pan phattuampih ding bangmah ngah keng na cihkhak ngei zenzen leh biakpiak na luina a hang maanlo hikha ding hi. Biakpiakna pen nang aading hilo, Pasian aading hi. Biakpiak kikhopna tampite ah kilawmtatna, kilambehna, lungdamna thu genkhiatna cihte a kihel mah hi a, meetna zong om takpi mah hi. Ahi zongin ei le ei lungkim nadinga biakpiakna a nei i hi kei hi. I lungtup pen eite hong Piangsakpa a minthan nading leh a lungkim nading ahihi. Lungsim tungtham leh kineihkhemna tawh kinei biakpiakna hangin Pasian a phunna thu Isaiah 29 sungah kimu thei hi. Mite in Pasian bia-in phatin thungenin a om uh hangin a zat uh biakpiakziate pen a khiatna zong ngaihsun beeklo-a a phuahtawmte uh hi a, a phatnate uh zong lungsim siangtho tak tawh hilo banah a thungetnate uh zong an a khingdang, a hiing, tawh kibang hi. Zatngei ahih mana kizang biakpiakziate in Pasian lungtang sukha zolo a, lungsim takpi tawh ki-apna bek in sukha zo hi. Lai Siangtho in, Hih mite in a kam uh tawh ka kiang hong nai-in a muk uh tawh kei hong pahtawi uh hangin a lungtangte uh kei tawh kigamla mahmah hi. Kei hong biak uh pen mihingte hilh thukhunte tawh kizui-a hong bia uh hi bek hi5 ci hi. Biakpiakna pen na nuntakna khen khat hilo; na nuntakna hi pah hi. Biakpiakna pen biakinn kikhopna aading cih ciang bek hilo hi. Eite amah bia ngiitngeet un6 cih tawh ahi-a zingsang nisuah pan nitak nitum dong amah phat un7 cih tawh ahi zongin thu hong kihilh hi. Lai
66 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Siangtho sunga mite in nasep laitak, inn-a om laitak, galdo laitak, thongkiat laitak, leh lup laitak nangawnin Pasian phat uhhi. Zingsang na khanlawh huna na sep masak ding, leh zan na ihmut ma-in a nunungpen-a na sep ding pen Pasian phatna hi.8 David in, A hun simin Pasian tungah lungdam ka ko ding hi. Ka kam in amah phat tawntung ding hi9 ci hi. Pasian phat nading, Pasian minthan nading, leh Pasian lungkim nadinga na sep ahih nakleh na sep na bawlna khatpeuh biakpiak gamtatna khatin hong kilaih hi. Lai Siangtho in, Tua hi a, na ne-a na dawn uh zongin, ahihkeileh bangbang na seem uh zongin, tuate khempeuh Pasian minthanna aadingin seem un10 ci hi. Martin Luther in, Bawngnawisuuk numeinu in zong bawngnawi suukna tawh Pasian minthangsak thei hi ci hi. I sep khempeuh Pasian minthanna aading seem cih pen koici piantheih ding ahi hiam? Na khempeuh Jesuh aading a seem danin kingaihsun-a sepna, leh tua bangin na sep laitak amah tawh kizopna tatsat lo-in neihna, tawh piang thei hi. Lai Siangtho in, Na sepna khatpeuh ah mite aading a seem hilo-in Topa aading a seem danin na lungsim khempeuh tawh seem in11 ci hi. Na khempeuh Jesuh aading a seem danin kingaihsut-a sepna pen i nuntakna sungah biakpiakna i neih det theih nading thusim hi. Hih thu, The Message Lai Siangtho letkhiatbu sungah hih bangin laigual lempha-in kigelh hi: Na ihmutna, na annekna, na nasep kuanna, leh nuntak na kalsuanna cihte ahi, na nisim nuntak ngeina pen mah Pasian mai-ah biakpiak van khat bangin lui in.12 Pasian kiangah i nasep apin ama ompihna phawk kawmin i sep ciangin tua nasep pen biakpiak gamtatna hong suak hi. Ka zi Kay tawh ka kingaihcil lai-un a hun simin -- zing-an ka nek laitak, sangkah dingin mawtaw tawh ka pai laitak, sangkhaan sungah laisinin ka om laitak, vanzuakna phual ah ka kigualh laitak, gas ka thun laitak cih bang ahi zongin -- ama thu bekbek ka ngaihsun den a, ngaihsun lo-in ka om theikei hi. Keikia hi ta le-ing amah ka ngaihna thu khawng pulakin ka paupau zeel hi. Tua in, amah tawh tai tampi kigamla bek thamlo, college a tuam tuak-a kah ka hih uh hangin, amah ka geinai-a om danin hong phawksak hi. Ama thu ngaihsut detna tawh kei pen ama itna sungah ka om hi. Biakpiakna taktak i cih zong tu-a dan hi a, Jesuh tawh kingaihna hi.

Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

67

KA NGIMNA

NI GIATNI TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Pasian lungkim nadingin kei hong kiseek hi. Pha wk di ng Kha wkneu: TOPA pen ama mipawlte tungah lungkim hi Phawk ding Khawkneu: Late 149:4a (TEV) Ngaihsut Di ng T hudotna: Bang nasep namte Jesuh aading a seem Ding Thudotna: danin kingaihsunin sep kipan thei ding ka hi hiam?

68

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

B ANG I N P ASIAN N UIHM AIS A K? AISA


Nang tungah TOPA hong nuihmai tahen... Gamlak Vakna 6:25 (NLT) Na naseempa keima tungah hong nuihmai in; nuntak nading lampi maan kei hong hilh in. Late 119:135 (Msg)

Pasian nuihmaina pen na nuntakna lungtup kungpi hi. Pasian lungkimsak ding cih pen na nuntakna ah ngimna masa ahih mah bangin tua bangin bangci sep ding ci-a zonkhiatna zong nang aading nasep thupipen hi. Lai Siangtho in, Bang in Khrih lungkimsak thei ding cih ngaihsun inla tua bangin seem in1 ci hi. I hamphatna ah Lai Siangtho in Pasian a lungdamsak nuntakna khat etkak theih dingin kitel takin hong pia hi. Tua mipa, a min Noah kici hi. Noah hun lai-in leitung bup pen gamtatna lamah a siapen dinmun ah om hi. Mi khempeuh amau lungkimna dan tekin nungta uh a, Pasian lungkim nading nungta lo uhhi. Pasian in leitung ah ama lungkim nading a gamta nuam kuamah mu zolo ahih manin khasia a, mihing a bawl kisik hi. Mihingte kihhuai sa lua ahih manin phiatmaisawm hi. Ahi zongin Pasian a nuihmaisak mi khat na om a, Lai Siangtho in, Naoh pen Topa aading lungkimna khat hi2 ci-in ciamteh hi. Pasian in, Hih mipa in kei hong lungkimsak hi. Amah in kei hong nuihmaisak hi. Ama innkuan tawh ka kithakpat ding hi ci hi. Noah in Pasian na lungkimsak ahih manin tuni-in nang le kei a nungta thei i hihi. Pasian a nuihmaisak thei biakpiakna nam nga, Noah nuntakna sungpanin kimukhia thei hi.
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 69

Pasian nakpi-in i it ciangin amah nuihmai hi hi. Noah in leitunga om nadang khempeuhte sangin Pasian itzaw a, kuamah in a itloh laitak nangawnin it hi. A nuntak hun sung khempeuh Noah in Pasian deihna zui tawntung a, Pasian tawh kizopna nai takin nei hi3 ci-in Lai Siangtho sungah kiciamteh hi. Kizopna cih pen Pasian in nang kiangpan ngah dinga a deihlianpen hi. Ei hong Piangsakpa, ei tawh kilawmta nuam cih thu pen van awngthawlpi bup ah a lamdangpenpen thu hi. Pasian in ama it dingin nang hong piangsak a, amah na itkik ding zong lunggulh hi. Pasian in, Na biakpiaknate uh ka deih kei hi -- nong itna uh bek ka deih hi; na biakpiak vante uh ka deih kei hi -- kei nong theih ding uh bek ka deih hi4 ci hi. Hih khawkneu sungpan Pasian hong ngaihna na phawkkhia thei hiam? Pasian in nang hong it mahmah a, amah na itkik ding zong ut mahmah hi. Amah na theih ding leh amah tawh hun na zatkhop ding hong deih hi. Pasian bangci it ding, Pasian itna bangci saan ding cih thu na theih ding mah na lungtup lianpen ahih ding a kulna pen tu-a thu hang hi. Tualo thudang a thupi om lo hi. Thukham Lianpen ci-a Jesuh minvawh pen zong tu-a thu hi a, amahn, Topa na Pasian uh na lungsim khempeuh, na kha khempeuh, na hihna khempeuh uh tawh it un. Hih pen thukham a masapen leh a lianpen hi5 ci hi. Pasian a bupin i muan ciangin amah nuihmai hi. Noah in Pasian a lungkimsak theihna a thu nihna pen amahn Pasian muang a, a khiatna mel a omloh laitak nangawnin muang hi. Lai Siangtho in, Noah in upna tawh leikeuna mun a laizang ah tembaw lam hi. A muhtheihloh thu khat tawh kisai-in phawnna khat ngah a, amah zong tua bangin gamta pah hi...Tua hangin Noah pen Pasian tawh kisungmisuah hi6 ci hi. Na mitkha sungah hih bangin bawl dih in: Ni khat, Noah kiangah Pasian hong pai-in, Kei pen mihingte tungah lungkim hetlo hing. Leitung bup ah Kizopna cih pen Pasian nang losiah kei hong phawk kuamah om in nang kiangpan ngah kei. Ahiang Noah aw, nang kong et teh dinga a deihlianpen hi. nuihmai zo pan ing. Na nuntakzia ka lungkim, tuaih manin leitung ah tuicin tungsak ning in, no innkuan tawh kithakpat ning. No innkuan leh ganhing teng na suahtak nadingun tembaw gol pha mahmah khat lam lecin ut ing ci hi. Noah lungsim sungah muanlahna a neih theih nading thubuai nam thum bang om hi. Khatna ah, Noah in guahzu mu ngeilo hi. Banghanghiam cihleh tuicin tun masiahsiah guahzu ngei nailo hi. Pasian in leitang sungpan
70 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

tui phulkhiasakin tua tawh leitang kawtsak hi.7 Nihna ah, Noah pen tuipi pan tai tampi kigamlatna mun ah teeng hi. Tembaw lam thei ding hi phial mah taleh tua tembaw, tui omna ah bangci paipih thei ding? Thumna ah, ganhing khempeuh kaihkhop ding leh kepcing ding pen thu buaihuaipi khat hi. Bangbang hileh Noah phun lo-in paulap zong, zong selo hi. Pasian a bupin muang lel a, tua in Pasian nuihmaisak hi. Pasian a bupin muang cih ciangin na nuntakna aading a hoihpen ding amahn thei hi, ci-a upna hi. Amahn a kamciam bangin hong seem ding, buainate ah hong huh ding, a kisap hun ciangin a piang theilo ding thute nangawn hong seem ding, ci-in lametna zong, hi. Lai Siangtho in, Amah a pahtawi mite tungah, a kip den Ama itna a muang mite tungah, Amah lungkim hi8 ci hi. Noah in kum 120 sung tembaw lam hi. Lungkiat hun tamveipi om dingin ka ngaihsun hi. Kum khatkhit kum khat hong bei toto-in guahzu ding danin zong a lim a lai a omloh ciangin mite in Noah pen Pasian in hong hopih ci-a kingaihsun mihaipa khat bangin mawhsiat ziahziah uhhi. A tate zong, inntual ah tembaw golpi kilam cih pen, mi lakah a maizum hun uh tam mahmah dingin ka ngaihsun hi. Himah taleh Noah in Pasian muang suaksuak hi. Na nuntakna sungah Pasian a bupin muan ding a kulna mun bang teng om hiam? Muanna cih pen biakpiak gamtatna nam khat hi. Tate in nu le pate itna leh pilna a muan uh ciangin nu le pate a lungkim dan mahin na upna in Pasian lungdamsak hi. Lai Siangtho in, Upna tawh lo-in Pasian kilungkimsak theilo hi9 ci hi. Pasian, lungsim takpi tawh a thu i man ciangin amah nuihmai hi. Leitung bup tuicin tunna pan ganhing khempeuh hotkhiat nadingin ngaihsutna a kilekkim, leh a neensi dongin limtak geelna kisam hi. Tua hangin na khempeuh ah Pasian gualhsak bang lianin sep kul hi. Pasian in, Noah aw, gunkuang khatpeuh hoih na sak danin lam dih o ci lo hi. Tembaw a golna zah ding, a lim a mel ding leh a van a na ding, cihte kician takin a hilh banah tembaw tunga ganhing puakzah ding dongin gencian hi. Noah dawnkikna Lai Siangtho sungah hih bangin kiciamteh hi: Tua bangin Noah in na khempeuh ah Pasian thupiak bang teek lianin seem hi.10 Hih mun ah Noah in Pasian cih bangbang a bupin mang (thupiakna khat zong nusia lo) ahihna leh ahi bang lianin mang (Pasian deihdanin, leh Pasian hoihsak hunin, seem) ahihna ciaptehhuai hi. Lungsim khempeuh
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 71

piakna cih pen tu-a dan hi a, Noah tungah Pasian a nuihmai pen lamdang lo hi. Tembaw golpi khat a lam dingin Pasian in nang hong sawl hileh dotkik ding, nial nading, ahihkeileh awlmawhloh nading thu pawlkhat na neikha ding hi. Ahi zongin Noah in tua bang nei lo hi. Pasian cih bangbang a lungsim takpi tawh mang hi. Tua pen Pasian sawl bangbang, awlmawh lohna leh zahkaina cih bang om lo-in sepna hi. Thu hong ngen phot ning ci-a hun le ni sottohna hilo hi. Sotto lo-a sep pahna hizaw hi. Tate in nasep ding khat hong sottoh uh ciangin tua pen thuman lohna mah ahihlam nu le pate in tel mahmah uhhi. Pasian in sep dinga hong sawl khempeuh a thu a la leh a hang hong gennop keileh zong ama thu hi lel hi. Theihtel ding na ut leh ziakai a, thuman ding na ut leh manlang hi. Thuman pahna in khan tawntung Lai Siangtho i sinna sangin Pasian thu hong theisak zaw ding hi. Taktakin, thu pawlkhat pen na man masak lohin na theitel zo ngeikei ding hi. Thumanna in theihtelna kongpi kihongsak hi. Pasian tungah a langsam thumanna i pia thei pahpah hi. Bang thupiakna teng mang ding, ci-in i teel thei hi. Thupiak i mannop nam teng a min gualsukin tuate i mang a, ahi zongin hi phalo i sakte, haksattuak i sakte, leh mi kinloh namte ahihleh i nusia ziau hi. Biakinn ah i kikhop hangin sawm-ah-khat pia lo-in i om lel hi. Lai Siangtho i simsim hangin hong gensiate i maisak kei hi. Tua banga a langsam thumanna pen thuman lohna mah hi pah hi. Lungsim takpi tawh thumanna cih pen lawpna tawh lungdam takin sepkhiatna hi. Lai Siangtho in Lungdam takin ama thu mang un11 ci hi. David lungsim puakzia zong tua bang mah hi: Topa aw, bang hih ding cih hong gen peuh lecin tua bangin ka hih ding hi. Ka hin laiteng lungsim Pasian a bupin muang cih takpi tawh thu ka mang ding hi.12 ciangin na nuntakna aading a James in Khristiante kiang a hoihpen ding amahn thei hi, thugenna ah, Eite in i upna bek tawh ci-a upna hi. hilo-in i sepna tawh Pasian i lungkimsak hi.13 ci hi. Hotkhiatna kithalawh theilo ahihna Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi. Hanciamna tawh hilo-in hehpihna hang bekin kingah thei hi. Ahih hangin Pasian ta khat hihna tawh thumanna tungtawnin vantunga na Pa na lungkimsak thei hi. Thumanna tawh kiseem khatpeuh pen biakpiakna zong hi pah hi. Bang hangin thumanna in Pasian hizah takin lungkimsak thei hiam? Amah it takpi
72 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

na hihna kilangsak ahih man hi. Jesuh in, Kei nong it uhleh kong thupiakte na mang ding uhhi14 ci hi. Tat sat lo-i n P asia n phat i n lungdam i k oh cia ngi n amah atsat lo-in Pasia asian phati koh ciangi ngin nuihmai hi. Midang khat ii lungsim takpi tawh hong phatna leh hong pahtaakna kammal i zakna zahin hong lungnuamsak thu dang tam lo hi. Pasian nangawn in za nuam hi. Ama tungah i zahtakna leh i lungdamna i pulak ciangin amah nuihmai hi. Noah a nuntakna ah phatna leh lungdam kohna tawh kidim ahih manin tua in Pasian lungkimsak hi. Tuicin a kiam khit-a Noah a sep masak pen ah Pasian tungah lungdam a kohna-in biakpiakna Pasian mai-ah lui hi. Lai Siangtho in, Tua ciangin Noah in Pasian aadingin biakpiak tau khat lam a,...tua tungah meihal biakpiakna lui hi15 ci hi. Jesuh luih biakpiakna hangin eite in Noah bangin ganhing tawh biakpiakna i lui nawnkei hi. Pasian kiangah phatna biakpiakna16 leh lungdamkoh biakpiakna17 a lui dingin hong kihilhzaw hi. Pasian pen amah ahihna hangin i phat a, Pasian tungah ama sepsate hangin lungdam i ko hi. David in, La sakna tawh Pasian min ka phat ding a, lungdam kohna tawh a min ka pahtawi ding hi. Tua in Topa lungkimsak ding hi18 ci hi. Pasian kiangah phatna leh lungdam kohna i lui ciangin a lamdang thu khat hong piang hi. Banghiam cihleh Pasian i lungkimsak ciangin ei zong i lungsim sungah lungdamna tawh i kidim hi. Ka nu in kei aading an hong huan pen nuamsa mahmah hi. Kay tawh ka kiteen khitnung nangawn ah, nu le pate kiang ka hawh uh ciangin ka nu in ama khut tung ngiat tawh an a lim mahmah hong huan hi. Ka nu a nuntakna sungah a lungkim phat mahmah khat pen ko a tate teng in ama huansa an ka nek ziahziah uh, amahn ka gei uh pan hong et pen, hi. Ko, limsa-in ne ziahziah seemseem, amah a lungkim seemseem hi. Ko lampanin zong an limtakin neksakna tawh ka nu lungkim nading ka sepkhak uh pen ka lungkim mahmah uhhi. Hih mun ah a langnih tuakin kimanna om hi. An ka nek kawmin lim ka sakna thu ka gen buahbuah a, ka nu ka phat hi. Tua pen an lim ka sakna hang bek hilo-in ka nu lungkim nading zong ka cihna hi. Tua hun ciangin ka vekpi-un ka lungdam mahmah uhhi. Biakpiakna ah zong a langnih tuakin kimanna om hi. Eite aading Pasian hong sepsaksa thute hangin i lungdam a, tua i lungdamna Pasian tungah i pulak ciangin tua in Pasian lungdamsak bek thamlo, eima lungdamna zong khangsak hi. Late laibu sungah Ama mai-ah midikte lungdamin nuamsa uh a, gualnuamin awng ngeingai uhhi19 ci hi. I siamnate i zat ciangin Pasian nuihmai hi. Tuicin a kiam khit ciangin
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 73

Pasian in Noah tungah hih bangin a theih-ol mahmah thupiaknate nei hi: Pung unla tampi pha-in leitung dimsak un...Nungta-a a gamtaang peuhmah note neek ding an hong hi ding hi. Singkung hingte kong pia zo a, tu-in zong na khempeuh kong pia hi.20 Pasian in, Tu-in na nopsak ding hun tung ta hi. Mihingte sep dinga ka seh thute seem in. Na zi tawh omkhawm in. Tanu tapa nei un. Innkuan kilamto un. Ankungte ciing unla sa ne un. Mihingte hita un. Note kong bawlna pen a tuaci ding mah ka cihna hi ci hi. Nang tungah Pasian a lungkim hun pen kha nasepnate ahi Lai Siangtho simna, biakinn ah kikhopna, thungetna, ahihkeileh upna thu teci panna cihte na hih hun bek na sa kha ding a, tualo na nuntakna sunga thu dangdangte Pasian in hong kinpih lo hi, ci-in na ngaihsun kha ding hi. A taktakin, naseem na hi-a a tawlnga na hi zongin, thungen na hi-a anne na hi zongin, na nuntakna a neng a tawng dongin etcik Na nuntakna a neng pen Pasian in nuamsa hi. Na gamtat a tawng dongin etcik luhekna a neng khat nangawn khahsuah pen Pasian in lo-in hong encik hi. Lai Siangtho in, nuamsa hi. Pasian zia tah kituak mite kalsuanna TOPA in lamlak hi. Amaute nuntakna a neng a tawng dong ah amah a lungkim hi21 ci hi. Mawhna simloh mihing sepkhiat thu khempeuh, phatna lungsim puakzia tawh ahih nakleh Pasian minthanna aadingin kiseem thei hi. Kuang le keu sawpna, setvan puahna, van zuakna, computer khetna, ankung ciinna, innkuanpih neihna, cihte Pasian minthanna aadingin na hih thei hi. A diakdiakin Pasian in ama hong piaksa siamna leh kivakhnate na zatkhiat pen muhnop sa mahmah a, na angtang mahmah hi. Pasian in ama lungkimna a pian nadingin eite tungah siamna a tuam tek hong guat ngiat ahihi. Pawlkhatte kimawl a siam dingin, leh pawlkhatte thu a telkheh dingin hong bawl hi. Nang zong, setvan puah lamsang (mechanics), phazah tuat lamsang (mathematics), music lamsang, ahihkeileh siamna a dang tul-then tampite na ngah kha ding hi. Hih siamnate khempeuh in Pasian nuihmaisak thei hi. Lai Siangtho in, Ama lampanin zong mihing khatciat hong sui pha a, tu-in i sep khempeuh hong encik hi22 ci hi. Na siamnate seelsawmna ahihkeileh midang khat tawh kibatsawmna tawh Pasian minthan nading ahihkeileh a lungkim nading kiseem theilo hi. Nang pen nangmah na hihna tawh amah na lungkimsak thei bek hi. Nang hihna khatpeuh na kinolh simsimin nang hong piangsak Pasian pilna leh a
74 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ukzawhna a nial na hihi. Pasian in, Nang hong Piangsakpa tawh kinial theih nading thu na nei kei hi. Nang pen beelseekpa seek leibeel khat na hi lel a, leibeel in Bang hangin hih bangin hong bawl na hi hiam? ci-in dong ngeilo hi23 ci hi. Olympic tai kidemna-a gualzopa ahi, Meikuang sakol-lengte (Chariots of Fire) kici limhing (film) sunga kihel, Eric Liddell in, Pasian in ngimna khat aading kei hong bawl ahihlam ka um hi. A manlang dingin hong bawl ahihlam zong ka um a, ka tai ciangin Pasian lungkimna in hong zawtkha hi ci hi. A nununglam ciangin amahn Tai NI KUANA: kidemna ah kihel nawn kei le-ing Pasian a zahko tawh BANG IN ka kibang ding hi ci lai hi. Kha tawh kituaklo siamna PASIAN cih bang om lo a, a kizangkhial siamna cih bek om hi. Pasian lungkim nadingin na siamnate zat kipan in. NUIHMAISAK? Pasian pen ama piansak nate na pahtaak lam hong muh ciangin zong a lungkim hi. Hoihna na muh theih nadingin mittangte, a ging na zak theih nadingin bilte, a gimnam na ngah theih nadingin nak, a limna na ciap theih nadingin leii, leh kilawnna na phawk theih nadingin na vun nuai-ah phawktheihna thagui, cihte hong pia hi. Na pahtaak khatpeuh a om ciangin tua aadingin Pasian tungah lungdam na koh leh tua pen biakpiak gamtatna khat hong suak hi. Lai Siangtho in zong, Pasian in...nuam takin i zat dingin na khempeuh cingh takin hong pia hi24 ci hi. Na ihmut nangawn Pasian in hong encik nuam hi. Ka tate a neulaiun a ihmut uh ciangin lungkimna tak tawh ka et-et lam ka kiphawk lai hi. Khatveivei, sun hun pen buaina leh thuman lohna cihte tawh kidim thei ahih hangin a ihmut uh ciangin lungkimna, lungmuanna leh lungnopna tawh kidimtuak mahmah uh a, amau bangzah takin it ka hihlam ka kithei phapha hi. Ka tate ka pahtaak theih nadingin amau lampan kei aading bangmah hong sepsak ding uh kullo hi. Amau it mahmah ka hih manin a naksuk a naktoh uh ka et bek zong kei aadingin lungkimna hi. A awm uh sangto zeel, niamsuk zeel-a om keukeu pen ka et kawmin ka nuihmai a, khatveivei lungdamna tawh khitui mualtuangin ka om thei hi. Pasian in a lungsim sunga om bangin nang hong bawl ahih manin na ihmut laitakin zong itna tawh hong encik hi. Hih leitungah nang bek mihing ahi dan khatin nang hong it hi. Nu le pate in a tate uh a pahtaak theih nadingun a tate a cingtaak ding ahihkeileh a picing dingin kal masa lo uhhi. A neutuung uh-a kipan bang gual bang gual a pha uh zongin pakta den uhhi. Tua mah bangin
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 75

Pasian in zong nang hong pahtaak theih nadingin na picin hun khat ngak sese lo hi. Kha thu lamah na tunna tantan tawh hong itin hong pakta hi. Na gol tohtoh ciangin nang lampan na lungkimsak zawhloh sangsyate ahihkeileh nu le pate cih bangin na tuakkha thei ding hi. Pasian in zong nang tungah tua bang lungsim a nei ding sa kha kei in. Cingtaak sinsen ahihkeileh mawhna baang vetlo cih bang hi theilo na hihlam Pasian in hong thei hi. Lai Siangtho in, Amah in ei, bang tawh hong kibawl cih hong tel mahmah hi. Leivui i hihlam thei gige hi25 ci hi. Pasian et pen na lungtang, na lungsim puakzia hi: Amah lungkimsak ding cih pen na lunggulh lianpen mah ahi hiam? Tua pen Paul lungtup kungpi hi: Ahih hangin hih muna i inn ah ahi-a hua taka i inn ah ahi zongin, eite in na khempeuhte sangin amah ngiat mah i lungkimsak nuam hi.26 Tawntung hun thu tawh kizui-in na nuntak ciangin na lungtup pen zong Nuntakna pan lungkimna bangzah ka ngah ding hiam? cihna panin Pasian in ka nuntakna pan lungkimna bangzah a ngah ding hiam? cih ah hong kilaih ding hi. Pasian in Noah bang dan mi -- Pasian lungkimna a pian nadinga a nungta nuam mite -- kumzalom sawmnih-le-khat sungah a zonzon laitak hi. Lai Siangtho in, A pilvang mi, Pasian a lungkimsak nuam mi, khatpeuh a om kha ding hiam, ci-in Pasian in vantung panin mihing khempeuh ensuk hi27 ci hi. Pasian lungkimsak ding cih pen na nuntak lungtup kungpi na hisak ding hiam? Hih lungtup kungpi a mitsuan vinven minu mipa aading Pasian sepsakloh ding na khat zong om lo hi. NI KUANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Pasian ka muan ciangin amah nuihmai hi. Pha wk di ng Kha wkneu: Amah a bia mite leh ama itna a muang Phawk ding Khawkneu: Late 147:11 (CEV) mite tungah Topa lungkim hi Ngaihsut Ding Thudotna: Bang hoihpen cih Pasian in thei ahih manin ka nuntakna sung bang mun tengah Pasian mah muanpenin ka neih ding kisam hiam?

76

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

No le no Pasian kiangah kipia un... A thumaan ngimnate aading zattheih dingin na hihna bup uh tawh ama kiangah niamlut un. Rom 6:13 (TEV)

Biakpiakna a laigil pen niamlutna hi. Niamlutna (surrender) cih kammal pen kipakta khollo a, kipumapna (submission) kammal zah phial mahin kideih lo hi. Lelhna gimnam pian a, kuamah a guallel ki-ut lo hi. Niamlutna kammal i zat ciangin gal kidona ah gallel, kidemna khatpeuh ah guallel, ahihkeileh a thahatzaw khat kiangah lut, cih danin a nopci lo theithei thu-omziate i mitkha ah hong luai hi. Hih kammal pen a hoihlo lamin kitamzat zawdiak sawn hi. Khutkhial mite a kimat ciangin ukna nei mite kiangah niamlut uhhi. Kidemna a khauh mahmah tu hun nuntak khuasakna sungah lungkiat ngeiloh ding leh khiapsuk ngeiloh dingin hong kihilh ahih manin niamlut cih thu tawh kisai kitamzak khalo hi. Gualzawhna mah a thupipen ahihleh niamlutna cih pen ngaihsut theihloh ding thu hong suak hi. Lelh ding, kipum-ap ding, thuman ding, leh niamlut ding cihte sangin gualzawh ding, lawhcin ding, tungnung tuan ding, cihte mah i kikum nuamzaw ding hi. Ahi zongin Pasian kiangah niamlutna pen biakpiakna laigil na hi sese hi. Tua pen a lamdang Pasian itna leh hehpihna, maan takin i dawntuahna hi. Ama kiangah ei le ei i kipia a, tua pen launa ahihkeileh sep ngeina khat hang hilo-in itna hang hi. Banghanghiam cihleh amah in eite hong it masa hi.1
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 77

10
BIA KPIA K NA IAKPIA KPIAK L AIGIL

Paul in up ngamhuailo zah dinga a lian Pasian hong hehpihna thu, Rom laikhak khawklian masa 11te sungah hong gentel khit ciangin Pasian kiangah biakpiakna tungtawnin i nuntakna bup tawh i niamlut nadingin hong hanthawn hi: Tua teng ahih manin lawmte aw, Pasian hong hehpihna lianpi hangin...ama nasepna aading a kipiakhia, amah a lungkimsak, a hingtang biakpiak van khat bangin no le no Pasian kiangah kilui un. Tua pen note luih ding a kul biakpiakna maan hi.2 Biakpiakna maan -- Pasian lungkim nading sepna -- cih pen nang le nang Pasian kiangah a bupin na kipiak ciangin hong piang hi. A tunga khawkneu sunga kilui, luih cih kammalte limtak ciamteh in. Nang le nang Pasian kiangah na kiluih pen biakpiakna i cihcih pen hi pah hi. Hih, mimal niamlutna pen min tuamtuam tawh zong kilo thei hi: Pasian aading kipiakna; Jesuh, Topa-a saanna; singlamteh puakna; kei cih lungsim a sihna; Kha Siangtho kiangah lutna, cih bangte hi. A min na lawhdan thupi lo a, na hih takpi ding kisamzaw hi. Pasian in na nuntakna -- a vekpi-in -- deih hi. Za ah sawmkua-le-nga cih pen kicing lo hi. Pasian kiangah a bupin niamlut ding hong khaktan thei thu thum om a, Nang le nang Pasian tuate pen: launa, kiphatsakna, leh kiangah na kiluih pen lungbuaina, cih teng hi. Pasian in biakpiakna i cihcih pen hi bangzahin hong it cih tello i hih manin pah hi. niamlutna zong a khiatna i theikhial a, i nuntakna ah ei le ei i ki-uk nuam hi. Pasian ka muang thei ding hiam? Muanna pen niamlutna sungah omloh a phamawh kihelpih khat hi. Pasian na muan masiahsiah ama kiangah na niamlut kei ding a, thu khat leuleu ah amah na theihtelbeh mateng amah na muang theikei ding hi. Launa in i niamlut ding hong khaktan a, ahi zongin itna in launa khempeuh notkhia hi. Pasian in bangzah takin hong it cih na theihtel zahzah, niamlutna zong hong ol pah ding hi. Pasian hong itna bangci theih thei na hi hiam? Amahmah in siksan theih ding thu tampi hong pia hi: nang hong it ahihna pulak hi;3 ama muhlohna ah na om ngeikei hi;4 na nuntakna a neng a tawng dongin hong kinpih hi;5 nopsakna namkim na ngah theih nadingin hihtheihna hong pia hi;6 na nuntakna aading geelna hoihte nei hi;7 na mawhna hong maisak hi;8 nang tungah itna tawh hong lungduai mahmah hi.9 Pasian in nang ngaihsut theihzah sangin teh theihloh a sangzaw thamin nang hong it hi.

78

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Tua itna hong kilahkhiatna a lianpen pen nang aading Pasian Tapa hong kiluina pen hi. Eite mawhnei i hih laitak eite aading Khrih hong si ahih manin Pasian in eite hong itna kip takin hong lak hi.10 Pasian aading nang bangzahin thupi cih na theihnop leh, singlamteh tungah a khutte zan kawmin Hih zah takin nang ong it ing. Nang lo tawh ka nuntak sangin kei si nuamzaw ing hong ci Khrih en dih in. Pasian pen kipum-apna i neih nadingin zawhthawh thu tawh hong tawsawn gawpgawp a gilo sila ukpa ahihkeileh mi ngongtatpa hilo hi. Amah in i lungsim deihna kantansawm lo a, ama kiangah ei le ei suakta takin i kiluitawm theih nadingin hong heelzaw hi. Pasian pen itna a nei, a suaktasakpa khat hi a, ama kiangah niamlutna in kikhihna piangsak lo-in suahtakna hong tunzaw hi. Jesuh kiangah eimahmah a bupin i va niamluttawm ciangin amah pen thagum hatna a suang ukpa bang hilo, i honpa ahihlam; naseem uk bang hilo, i sanggam ahihlam; khatkia thuneihna a zangpa hilo, i lawmpa ahihlam i mukhia ding hi. Hihtheihloh nei i hihlam pulakna. A bupin niamlut ding hong khaktan thu nihna pen i kiphatsakna hi. Piansak nate cih ciang bek i hihlam, leh na khempeuh a uk a van i hihlohlam i kipulak nuam kei hi. Pasian tawh na kibang ding uhhi11 cih pen tangtawng pek panin i lelhtaak zia-etna hi. Tua lunggulhna -- a uk dinmun utna -- in i nuntakna sungah lunggimna nakpiin piangsak hi. Nuntakna cih pen thasaanna (struggle) khat hi a, ahi zongin Jakob tuahkhak ngei mah bangin tua i thasaanna pen Pasian tawh thasaanna ngiat ahihlam mi tampite in theitel lo uhhi. Pasian i suak nuam a, tua hangin tua thasaanna ah i gualzawh nading lampi om lo hi. A.Z. Tozer in, Mi tampite a buai detna uh, hanciam napi-un a khantoh theihlohna uh, a hang pen amau aituam thasaanna a mong dong tung nailo uh ahih man hi. Thupiak ding i hanciam den a, i sunga Pasian nasepna i va nawngkaisak den hi ci hi. Eite, Pasian i hikei a, zong i hi ngeikei NI SAWMNA: ding hi. Eite pen mihing i hihi. Pasian suak nuamin BIAKPIAKNA i hanciam ciangin tua bang mah a na ut ahi SaLAIGIL tan mah bangin i puk hi. Eite in i mihing hihna pen lungsim sukkhak thu tawh hilo-in lungsim pilna tawh i saang ding hi. I hihtheihloh thute i tuahkhak ciangin thangpaihna, hehna, leh khasiatna tawh i thukkik thei hi. I tun a sangzaw ding (ahihkeileh a tomzaw ding), a pongzaw ding, thatang a hatzaw ding, siamna a neizaw ding, mel a hoihzaw ding, leh neih le lam a hauzaw dingin i lunggulh hi. I ut teng seem nuamin i deih teng i ngah
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 79

nuam a, tua bang hong pianloh ciangin lungkia-in i dah hi. I neihloh pawlkhat Pasian in midangte a piak i muh sawnsawn ciangin eenna, hazatna leh ei le ei hehpihhuai kisakna hong piang hi. Niamlut a khiatna. Pasian kiangah niamlut cih ciangin bangmah gamtaang lo-in kihepkhiatna, kaam thu bek muanna, ahihkeileh thadah vuina cih bangte hilo hi. Tu-a thu-omzia (status quo) ahi bangin saanna zong hilo hi. A kilehbulh khat hihtuakzaw a, Pasian kiangah niamlut i cih ciangin laih ding a kisam thu khat laihzawh nadingin na nuntakna pia, lui, ahihkeileh gimna thuak, cihna hi. Pasian in a niamlut mite ama taangin galdo dingin sam thei hi. Niamlut cih pen meidawite ahihkeileh a niamkiatte aading hilo hi. Tua mah bangin khuak pilna nusia ding cihna zong hilo hi. Pasian in zatloh dingin na khuak mawkbawl lo ding hi. Pasian in set milimte (robots) ama naseem dingin deih zenzenlo hi. Niamlut i cih ciangin na sungpua melpuakzia (personality) seelcipna hilo hi. Pasian in na sungpua melpuakzia a tumdang teng na zatkhiat ding hong deih hi. Niamlutna in tuate beimangsak cih sangsikin khangtosak hi. C.S. Lewis in, Pasian ki-uksak seemseem lehang, eite ama bawlsa i hih manin i hihna taktak bangin i hito seemseem hi. Pasian in nang le kei dinga hong ngimsa a om bangin mihingte a tuamtuamin hong bawl hi...Khrih ka zuat ciangin, Ama sungpua melpuakzia sungah kei le kei ka kipiak ciangin, kei aituam sungpua melpuakzia taktak khat ka ngah pan hi ci hi. Niamlutna thu pen thumanna thu (obedience) ah kitelpen hi. Hong cih bangbang Hita hen, Topa ci-in na mang hi. Hilo hi, Topa cihna pen thalnialna hi. Jesuh hong cih mang lopi-in amah Topa na ci theikei hi. Peter leh a lawmte zan khat tawntung nga bengin bangmah a ngahlohna uh mun ah ngen khatvei khuh kik dingin Jesuh in a sawl ciangin Peter in niamlutna a cih thu, hih bangin na lakkhia hi: Topa, zan thapaai nakpi-in ka seem uh a, ngasa khat nangawn ka man kei uhhi. Ahi zongin hong sawl na hih manin ngen ka khuhsuk ding hi.12 A niamlut mite in Pasian cih bangbang, a khiatna omtuak ta keileh, mang uhhi. A bupin niamlutna sunga kihel thu dang khat pen muanna (trust) hi. Abraham in koi tak tung ding cih thei lopi-in Pasian makaihna zui hi. Hannah in cik ciang tangtung ding cih thei lopi-in Pasian sep ding hun ngak hi. Mary in bangci danin hong piang ding cih thei lopi-in na-lamdang khat lam-enin om hi. Josef in thu le late bang hangin tuaci pian cih thei lopi-in Pasian
80 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ngimna muang hi. Hih mite khatciat Pasian kiangah a bupin niamlut uhhi. Vai khatpeuh ah nang phattuam nadingin midangte pilna siamna zat ding (ngian-vat ding), nang thusun teng hong kiman nading, thu-omzia na heizawh nading, cihte hanciamsawm lo-in na hong seem dingin Pasian mah na muan ciangin Pasian kiangah a niamlut na hihi. Nang, om hiithiat lelin Pasian na seemsak in. Nang, thuvanpi (in charge) na hihdet kullo hi. Lai Siangtho in, Pasian kiangah niamlut inla lungduai takin amah ngak in13 ci hi. Hanciambeh lo-in muanbeh in. Hong kisiatgennate thukkik lo-in nang le nang na kiphelh samsam sawmloh ciangin zong a niamlut na hihi. A niamlut lungsim pen kizop kikomnate ah kilangpen hi. Na niamlut ciangin midangte na nawlkhiin kei a, nang ngah hamtang ding thute (rights) zong na kal kei a, nang aituam hamphat nading na seem kei hi. Mi tampite aadingin niamlut ding a haksatpenna mun pen sum le paai thu hi. Mi tampite in, Pasian aading nungta nuam mah ing. Ahi zong, nuntak a ol nading leh ni khatni teh nuamtak ka tawlngak theih nadingin lah sum a kicingin zong nuam ing ci uhhi. Pensen lakna (retirement) cih pen a niamlut nuntakna ii lungtup kungpi hilo hi. Banghanghiam cihleh tua pen i nuntakna sunga kin masak ding tawh kisai thu ah Pasian tawh kidemna hi. Jesuh in, Pasian leh sum aading a nihin na seemkhawm theikei ding uh hi14 a cih banah, Na neih na lamte uh koikoi-ah a om zongin tua mun ah na lungsim uh zong om ding hi15 ci lai hi. Niamluttawmna tawh kisai etteh ding a bulpi pen Jesuh hi. Kikhailupna a thuak ma zanin Jesuh pen Pasian geelna sungah amah le amah niamlut hi. Amahn hih bangin thungen hi: Pa aw, nang aadingin na khempeuh hithei hi. Hehpihna-in hih gimthuakna hai kei kiangpan hong lakkhiatsak in. Ka cih hangin kei deihna bang Niamlutna thu pen hilo-in nang deihna bang ahih ding ka ut hi.16 thumanna thu leh Jesuh in, Pasian aw, hih gimna a muanna thu ah lakhia zo ding na hihleh hehpihna-in lakhia dih kitelpen hi. in ci-in thungen lo hi. Na khatpeuh Pasian in hihthei ahihlam amahn pulak khin hi. Pasian aw, hih gimthuakna paihkhiat ding nang lunglutpen thu sungah a kihelkhak zenzenleh hehpihna-in tua bangin hong seem in. Ahih hangin hih thu in na ngimna kicingsak ding ahihleh tua pen keima lungdeih zong hi pah hi ci-in ngenzaw hi. A niamlut takpite in, Pa aw, hih bang buaina, gimna, leh natna ahihkeileh hih bang thu-omzia pen keima nuntakna sung ahihkeileh midang khatpeuh nuntakna sunga na ngimna leh na minthanna kicinsak nadingin
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 81

kisam ahihleh tua pen hehpihna-in lakhia kei in ci uhhi. Tu-a dan picinna ciang tuntoh nading pen a thubaih hilo hi. Jesuh tuahkhak thu ah zong Pasian geelna hangin amah gim mahmah a, a khua-ulte sisan bangin taak tanghial hi. Niamlutna cih pen nasep haksa mahmah khat hi a, angsung bulphuh i pianzia tawh nakpi-in kidona hi. Niamlutna thupha. Pasian kiangah a bupin na niamlut ciangin na hamphatzia ding Lai Siangtho sungah kitel takin kigelh hi. A masapenin lungnopna na ngah hi: Pasian tawh na kitot khawl phot in! Amah tawh kithuhual lecin a tawpna ah lungnopna na ngah ding a, nang aadingin nate hong lem ding hi.17 A zom ah, suahtakna na ngah hi: Pasian zia le tongte leh a bei ngeilo suahtakna sungah nang le nang kilui in...ama suahtakna sungah kihong takin a nungta thei dingin (ama) thupiakte in nang hong khahkhia ding hi.18 A thumna ah, Pasian vangliatna na nuntakna sungah na ngah hi. Lungtang a pha mahmah zia-etnate leh a thakhauh buainate Khrih kiangah tun lehang ama tungtawnin kizo thei hi. Joshua in a khan sunga gal kisimna lianpen a tuahkhak ciangin19 Pasian tawh kimaituahin a mai-ah bokin bia a, ama geelna teng tawh niamlut hi. Tua niamlutna in Jerikho khuapi ah a lamdang galzawhna khat piangsak hi. A kitukalh tawh a kibang thumaan (paradox) khat pen hih bang hi: Niamlutna tungtawnin galzawhna piang hi. Niamlutna in nang hong thaneemsak lo-in hong thakhauhsak hi. Pasian kiangah niamlut lecin vai dangte ah na kihtak ding ahihkeileh na niamlut ding kul nawnlo hi. Hotkhiatna Galkap (Salvation Army) a phuankhiapa William Booth in, Mi khat ii vangliatna a phatzah pen a niamlutna zah tungah kinga hi ci hi. Pasian mizatte pen a niamlut mite hi. Pasian in Jesuh nu dingin Mary a teelna pen siamna a neih man, a melhoih man, ahihkeileh a hauh man, cih bang hilo a, ama kiangah a bupin niamlut ahih man hi. A piangtheilo phial ding tawh kibang Pasian geelna thu, vantung mi in a koh ciangin Mary in lungsim kip tawh, Kei pen Topa naseem nu ka hihi. Ama deih bangbang saan ding ka ut hi20 ci hi. Pasian khutsunga om a niamlut nuntakna sangin a vanglianzaw bangmah om lo hi. Tua ahih manin Pasian kiangah nang le nang a bupin kipia in.21 Nuntakzia ding lampi hoihpen. Mi khempeuh pen a tawptawpna ah bang hiamkhat ahihkeileh kua hiamkhat kiangah niamlut tek uhhi. Pasian kiang hilo ahihleh na niamlutna pen midangte ngaihsutna tungah ahihkeilleh lam-etna tungah, sum le paai tungah, khasiatna tungah, launa tungah ahihkeileh na kiphatsakna, na lunggulhna, ahihkeileh na angsung lungsim tungah kinga ding hi. Nang pen Pasian a bia dinga hong kibawl hi a, Pasian
82 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

biak ding na pelh leh na nuntakna na piak theih nading nadangte (milimte) na piangsak ding hi. Na niamlut nading mun teeltheih nading suahtakna na nei a, ahi zongin tua na teelna huhau-a piang thute pan na suakta theikei hi. E. Stanley Jones in, Khrih kiangah na niamlut keileh kisiatna mun ah a niamlut na hihi ci hi. Niamlutna pen nuntakzia ding lampi hoihpen hi lo a, nuntakzia ding khat bek a om lampi hi. Lampi dangte, khat zong kimang lo hi. A dangte khempeuh in lungkiatna, lungkim lohna, leh ei le ei kisuksiatna ah hong tun hi. Lai Niamlutna pen nuntakzia Siangtho King James Letkhiatbu sungah ding lampi hoihpen hi lo niamlutna pen thulam a tawn, na a, nuntakzia ding khat nasepna22 ci-in min kivawh hi. Letkhiatbu bek a om lampi hi. dang khat ah Pasian na sep nading lampi a lekkimpen23 kici hi. Na nuntakna tawh na niamlut pen a haivai, lungsim phuutna banga gamtatna hilo-in a pilvai, thulam a tawn gamtatna khat hi a, na nuntakna a thupi theipen leh a lekkim theipen dinga na zatna hi. Tua hangin zong Paul in, Tua ahih manin amah lungkimsak ding cih pen i lungtup kungpi dingin i nei hi24 na ci hi. Pasian kiangah himah (yes) na cih hunte pen na pilvangpen hunte hi ding hi. Na nuntakna sungah Pasian thupha na ngah ding hong khaktanpi pen midangte hilo-in nangmahmah na hihlam -- na angsung theihna, na kiphatsakna leh nang aituam ngimna, cihte ahihlam -- na theih nading kum tampi kisam thei ding a, ahi zongin a tawpkhakna ah na theikhia veve ding hi. Nang aituam geelnate bek mitsuanin na neihleh na nuntakna aading Pasian geelsa ama ngimnate na cin zokei ding hi. Na sungah Pasian in ama nasepna thukpente hong seem ding ahihleh tu-a bangin hong kipan ding hi. Tua hi a, a beisa huna na khasiatnate, tu laitak-a na buainate, mailam hun aading na lungtupte, na launate, na sunmangte, na thaneemnate, na uuknate, na liamnate, leh na dongtuahnate, a vekpi-in Pasian pia in. Mawtaw hawl bangin kigenteh lehang, a hawlpa tutna ah Jesuh tusak inla a heekna zong na khutte tawh lawng sese kei in. Lau kei in; ama letcingna nuai-ah bangmah kitolkhia lo ding hi. Jesuh hong sinsakna hangin na khempeuh na zeeksiam ding a, Paul tawh na kibangto ding hi: Ka sungah sunglam tha hong thunsak ahi Ama tungtawnin na khatpeuh aading zattheih dingin, leh na khatpeuh tawh kithakim dingin, ka om hi. Cihnopna ah Khrih kitangcinna sungah kei zong ka kitangcing khop hi.25 Paul a niamlut kipat hun pen Damascus lampi tungah mit a mangsak
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 83

khuavak khat in a kaptukna pan hi. Ei, a dangte aadingin ahihleh Pasian in tua sangin a neemzaw thu le late tawh i lungsim hong la hi. Bangbang ahi zongin niamlut cih ciangin khatvei thupiang bek hi ngeilo hi. Paul in, Nisimin ka si hi26 ci hi. Niamlut kipat hun a om mah bangin niamlut zat-kisin hun cih zong om a, tua pen hun khatkhit hun khat banah khan tawntung hi ding hi. A hingtang biakpiakna ah a kibuaipih thei thu pen biakpiak tau pan taalkhiatna hi a, tua hangin ni khat sungin na nuntakna sawmnga vei peetmah na niamlutsak kikkik ding kisam kha ding hi. Niamlutna pen na nisim nasep na hihsak ding kisam hi. Jesuh in, Mite in ka nung hong zuihnop uhleh amau deih van le nate a nusiatloh uh phamawh hi. Ka nung hong zuih theih nadingun a nuntakna uh nisimin a nusiatnop ding uh kisam hi27 ci hi. Galphawnna (warning) khat kong pia nuam hi: A bupin a niamlut nuntakna tawh kalsuan dingin na khensat ciangin tua na khensatna hong kisittel ding hi. Tua bang i cih ciangin khatveivei a nuam khollo, mi utloh, a gimhuai, ahihkeileh a piangtheilo ding tawh kibang, nasep mabante sepna zong hi thei ding hi. Na sepnop khat tawh a kikeelki nasep khat sepna zong hi thei hi. Kumzalom sawmnih sunga Khristian makai minthangte lakah khat pen Campus Crusader for Christ a phuankhiapa Bill Bright hi. Leitung mun citenga Crusade naseemte bangin a va pai Kha Thukhun Thu Lite (the Four Spiritual Laws) kici laidalno kihawmte, leh mi awn tulli val in a etkhak uh Jesuh limhing lahna (the Jesus film) tungtawnin awn 150 sangin a tawmzawlo mite in Khrih hong zuan uh a, tuate in vantung ah tawntung hunnuam ngah ding uhhi. Khatvei, Bill Bright kiangah, Pasian in bang hangn na nuntakna hizahin ong zang-a thupha ong pia ai tam? ci-in ka dong hi. Amahn, Ka khangno lai-in Pasian tawh thukimna khat bawl ing. Tua pen laidal khat ah gelhkhia-in a nuai-ah ka min thuh ngiat ing. Tua ka laigelh bel hih teng hi: Tuni-a kipanin Jesuh sila ka hihi. Tua bang dan Pasian tawh thukimna nam na bawl ngei hiam? Ahihkeileh na nuntakna sungah a lungkim bangbanga na hong seem thei Pasian thuneihna tawh kisai-in Pasian tawh a kinialnial lai peuh na hikha hiam? Tu-in -- Pasian hehpihna, hong itna, leh a pilna, cihte sungah -- na niamlut ding hun hong tung ta hi.

84

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

KA NGIMNA

NI SAWMNI TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Biakpiakna a laigil pen niamlutna hi. Pha wk di ng Kha wkneu: "A thumaan ngimnate aading zattheih dingin Phawk ding Khawkneu: ama kiangah na hihna bup uh tawh niamlut un" Rom 6:13b (TEV) Ngaihsut Ding Thudotna: Ka nuntakna bang mun tengah Pasian kiangpan paikhia ka hi hiam?

Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

85

Pasian galte i hih laitak mahin ama Tapa sihna hangin amah tawh kilawmtatna hong kipiakik ahih nungsang, ama nuntakna hangin eite tawntung gimpiakna panin i suakta taktak ding hi. Rom 5:10 (NLT)

Pasian na lawm hoihpen hi nuam hi. Pasian tawh na kizopna ah thu le la tampi kihel hi: Pasian pen nang hong Piangsakpa leh hong Bawlpa, na Topa leh na Syapa, na Thukhen Mangpa, hong Tankhiapa, na Zuapa, na Honpa, cihte hi a, tua teng bek hilo-in tampi om lai hi.1 Ahih hangin a lamdangpenpen thu ah: Vanglian Pasian nang Lawm hi nuam tazen hi. Eite tawh Pasian hong kizopna a hoihpen leh a sangpen khat Eden Huan sungah kimu thei hi: Adam leh Eve pen Pasian tawh sungmisuah takin kilawmta uhhi. Biakpiakzia thukhun tuamtuam, biakpiak pawi tuamtuam, ahihkeileh biakna cih himhim zong om se lo a, Pasian leh a piansak mite kikal-a itna kibulphuh kizopna cih bek om ziau hi. Kisuanna lungsim leh launa lungsim cihte khaktanna omlo ahih manin Adam leh Eve pen Pasian sungah lungkim uh a, Pasian zong amau tungah lungkim hi. Pasian ompihna sungah a om den dingin eite hong kibawl hi. Ahi zongin Pukna (the Fall) a tun khit ciangin tua a hoihpen kizopna i mansuah hi. Thuciam Lui sunga mi tawmkhatte bek in Pasian tawh kilawmtatna ngahkha uhhi. Moses leh Abraham-te Pasian lawmte kici-in David pen (Pasian) lungsim a tuakpa kici a, Job, Enoch, leh Noah in Pasian tawh sungmisuah takin kilawmtatna ngah uhhi.2 Himah taleh Thuciam Lui sungah Pasian tawh kilawmtatna sangin Pasian kihtakna kitam muhzaw hi.
86 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

11
P ASIAN TAWH L AWM H OIHPENTE S UAHNA

Jesuh in tua thu-omzia khel hi. Singlamteh tungah i mawhna thaman a lohkik ciangin biakinnpi sunga om, Pasian leh eite i kikhenna lim ahi, innsung deina puanpi a lu lampan a taw lamdong kikeekin phel nih kisuah hi. Pasian kiang luttheih pahna kingahkik ta, cihna hi. Thuciam Lui hun lai-a siampite Pasian tawh kimuhkhak nadingin sauveipi kiginkholh kul a, eite i hihleh tu-in bang hun bang hun ci lo-in Pasian i nai thei hi. Lai Siangtho in, Tu-in eite Pasian tawh kizopna a thak, a hoih mahmah khat, sungah lungdamin i om a, tua pen Pasian lawmte i suahtheih nadinga i Topa Jesuh Khrih hong sepsakna hang ahihi3 ci hi. Pasian tawh kilawmtatna cih pen Pasian hehpihna leh Jesuh sihna hang bekin piang thei hi. Hihte khempeuh, galte i hihna pan Khrih tungtawnin ama lawmte dingin hong khel, Pasian NI SAWM-LE-KHATNA: sep ahihi.4 Khristian la khat sungah, Jesuh sunga I Neih Lawmpa (What a Friend We Have PASIAN in Jesus -- Tedim Labu sungah I Mawhna leh I TAWH Dahna Teng) kici a, a taktakin Pasian in LAWM Thumgawm Pasian Khat sunga kihel ahi Pa,5 Ta,6 leh Kha Siangtho7 amau teng thum tawh a HOIHPENTE kilawmta ding leh a kithuahkhawm dingin eite SUAHNA hong sap hizaw hi. Jesuh in, Note, silate kong ci nawnkei hi; banghanghiam cihleh sila khat in a topa nasep theihpih lo hi. Tua taangin lawmte kong ci khinzo hi; banghanghiam cihleh ka Pa kiangpana ka theihkhak thu khempeuh note kong theisak khinzo hi8 ci hi. Hih khawkneu sunga lawm cih kammal in kimeltheihna pak nam sangin kimaingapna leh kimuanna tawh kizom kithuah cih khiatna nei hi. Mopawi-a mopipa kithuahpihpa9 cihna mun leh kumpi khat ii kimaingappih, sungmi-a a koih, a muan mahmah a lawmte cihna mun ah hih kammal mah kizang hi. Kumpi inn sunga silate pen kumpipa tawh kigamlatna mun ah a om uh kul hi. Ahi zongin kumpipa muan, sungmia a koih, a lawmte ahihleh kumpipa kiangah lut thei pah uh a, vai thupi thusimte zakha theikha uhhi. Pasian in ama sungmi lawmta dingin kei hong deih cih thu pen telsiang ding haksa a, ahi zongin Lai Siangtho in, Amah pen nang tawh a neih, na kizopna uh a thupilak mahmah Pasian khat hi10 ci hi. Pasian in amah tawh i kisungmisuah mahmah ding nakpi-in lunggulh hi. A taktakin zong, i nuntakna a neng a tawng dong-a kipan van awngthawlpi nangawn bawl ding a geelna, mihing tangthu a piansakna, cihte pen eite ama lawmte i suah ding a ut man hi. Amah in mihing nam citeng bawl a,
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 87

leitung zong nuntak nading hun leh mun zaipi tak tawh zindo a siam dingin bawl hi. Tua pen Pasian i zon theih nading, leh khuamial sungah mialzawt pong hilo-in amah i muh takpi nading, cihna hi.11 Pasian thei-in i it pen eite hamphatna lianpen hi a, amah kithei-a a ki-it pen Pasian lungkimna lianpen hi. Pasian in, Mi khatpeuh a kisialhnop leh, kei hong theihna leh hong telna thu ah kisial tahen...Hih thute pen kei hong lungkimsak thute hi12 ci hi. Na khempeuh a hihthei, muhtheihloh, a cingtaak ahi Pasian khat leh ciangtan a nei, mawhna tawh kidim mihing khat kikal ah sungmisuah takin kilawmtatna bang hangin om thei cih thu, ngaihsut haksa mahmah hi. To le silate kikal, ahihkeileh Piangsakpa le piansak nate kikal, ahihkeileh zong Pa le tate kikal kizopna cihte theihtel ding baihzaw hi. Tua ahihleh Pasian in a lawm dingin kei hong deih, cih pen a khiatna bang ahi hiam? Lai Siangtho sunga Pasian lawmte-a kiciamteh mite nuntakna i et ciangin Pasian tawh kilawmtatna a thusim nam guk i mukhia hi. Hih khenpi sungah thusim nihte i kikum ding a, a dang li teng mai-a khenpi ah i kikum ding hi.
PASIAN LAWM HOIHPEN KHAT SUAHNA Tat satlo holimna tungta w ni n. Nipi kal khat ah khatvei biakinn atsatlo tungtaw nin. paina tawh, ahihkeileh nisim gamdaih hun khat laakna cih ciang nangawn tawh, Pasian tawh nai takin na kizom thei ngeikei ding hi. Pasian tawh kilawmtatna cih pen nuntakna sunga na tuahkhak thu khempeuh ama kianga genkikna tawh kilamto hi. Nisim Pasian kiangah kha thalak hun khat neihdet ding pen a thupi khat hi mah hi.13 Ahi zongin amah pen na hun geelna sungah khatvei kihel ding cih ciang bek ut lo hi. Na nasepna khempeuh, mi tawh na kihona khempeuh, na buaina khempeuh, leh na ngaihsutna khempeuh nangawn ah Pasian thei-in i it pen eite amah kihel nuam hi. Ni khat tawntung hamphatna lianpen hi a, tatsat lo-in amah tawh na kiho thei a, a amah kithei-a a ki-it pen tua hun liana na sep thu, ahihkeileh na Pasian lungkimna lianpen ngaihsut thu, ama kiangah na ko thei hi. hi. Tatsat lo-in thungen14 cih ciangin van lei laitak, mawtaw tuan laitak, nasep laitak, ahihkeileh nisim nasep a dang khatpeuh sep laitak, cih hunte mahin Pasian tawh kihona hi. A kitheikhial mahmah thu khat ah Pasian tawh hun zatkhopna pen ei khatkia amah tawh i om hun bek kisakha hi. Maan hi. Jesuh hong lahsa lim mah bangin nangkia Pasian tawh na om ding hun zong a kisam
88 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

mah hi a, ahi zongin tua pen na khanlawh hun bup ii khenneu khat bek hi pan hi. Na sep na bawlna peuhpeuh ah amah zong a kihel dingin na sap-a ama ompihna zong na phawkkhak leh, tuate khempeuh Pasian tawh hun zatkhopna hong hi pah ding hi. Pasian tawh tatsatlo kihona bangci neih thei ding cih tawh kisai a kigelhna tanglai laibu minthang khat pen Pasian Ompihna Zat-kisinna (Practicing the Presence of God) hi. Tua laibu pen kumzalom sawm-le-sagih sung, France gam pasal siangtho biakna sang (monastery) khat-a anhuan lel khat ahi, Brother Lawrence a kicipa gelh hi. Brother Lawrence in a lamdang hetlo mun mawkmawk khat leh nasep ngeinate -- gentehna-in an thuk, kuang sawp, cihte -- pen Pasian phatna leh amah tawh hun zatkhopna-in laih thei ziau hi. Amahn, Pasian tawh kilawmtat nading tawhtang pen na nasep laihna hilo-in tua nasep tawh kisai-a na neih na lungsim puakzia laihna hi, ci hi. Nang aadinga na sep ngeingei nasep khat, gentehna-in an ne, kisil, huan kho, niinbung bua, ahihkeileh tawlnga na hi phial zongin, tua pen Pasian aadingin a seem ci-in kingaihsun in, ci hi. Tu hunin Pasian i biak theih nadingin i nisim hun geelna sungpan paikhiat ding kisam ci-in i ngaihsunkha pahpah hi. Tua pen a hun simsimin ama ompihna zat-kisin ding i theihkhak nailoh man hi lel hi. Brother Lawrence in a nisim nasep mabante tungtawnin Pasian biak ding baihsak mahmah a, kha thalak nading ci-in a tuam vilvelin paikhiat ding kisamsak lo hi. Hih pen Pasian deihpen lim hi. Eden Huan sunga biakpiakna nam pen biakpiak kikhopna khat ah va kihel ding cihdan nam hilo a, a kizom paisuak lungsim puakzia hizaw hi; Adam leh Eve pen Pasian tawh tatsat loin kithuahkhawm uhhi. Pasian in a tawntungin hong ompih ahih manin tu liana na omna mun sanga Pasian tawh na kinaizawk nading mun dang om nawnlo hi. Lai Siangtho in, Amah in na khempeuh uk a, mun khempeuh ah omin na khempeuh sungah zong om hi15 ci hi. Brother Lawrence ngaihsutna a laaktaak mahmahte lakah khat leuleu pen thungetna a theih-hak, a hi-bialbualte sauvei pipi neihsawm se sangin a tom leklek, kiholimna dan namte ni thapaai tatsat lo-in neih ding hoihzaw, ci hi. Lungsim palauhna kidal nading leh lungsim ngaihsutna kaihkhop theih nading tawh kisai-in Brother Lawrence in, Thugenna a sau ciangin lungsim vakvai thei ahih manin thungetna ah zong kammal tampi zatluat ding kong hanthawn nuam kei hi16 ci hi. Hih, kum 450 a sawtzo, nate olsep ding cih ngaihsut piakna, pen thukinna a kiam hun, tu-a khang hun aading kituak phadiak deuh hileh kilawm hi. Lai Siangtho in a hun simsimin thungen17 dingin hong sawl hi. Bangcih lehang tua bangin hithei ding i hi hiam? Hihzia nam khat ah,
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 89

Khristian tampite in kumzalom simin a na zatsa uh ahi, husan khat thungetnate ni khat tawntung zatna hi. Jesuh kiangah husan khat sunga na koh man ding kamvuicing tomno khat, ahihkeileh zong kamtumtawng (phrase) olno khat, gentehna-in: Kei ong ompih teh; Na hehpihna saang ing; Nang tungah kinga ing; Nang ong thei nuam ing; Nang aa hing; Nang kong muan theih nading ong Na sep na bawlna peuhpeuh ah amah zong a kihel dingin na huh in, cih bangte na teel thei hi. sap-a ama ompihna zong na Lai Siangtho kammal a tomnonote ahi, gentehna-in: Kei aadingin phawkkhak leh, tuate khempeuh nuntakna pen Khrih hi; Kei ong Pasian tawh hun zatkhopna hong hi pah ding hi. nusia ngeikei niteh; Nang pen ka Pasian hiteh, cih bangte zong na zang thei hi. Tu-a bangin ahithei zahzahin ngen lecin na lungtang sungah thuk takin zung hong kha ding hi. Pasian leh-uksawm kei inla amah a pahtawi ding na hihlam kiphawk den in. Pasian ompihna zat-kisinna pen na neihtheih ding siamna leh kisekna khat hi. Music siamte in music ngaih mahmah khat ol takin a tum theih nadingun nisimin a kisin mah bangun nang zong ni khat sunga na hun tuamtuamte ah Pasian thu na ngaihsut nadingin nang le nang na kithatang sawl ding kul hi. Pasian na phawk theih nadingin na lungsim na kiseksak ding kisam hi. Na kipatcilna ah, Pasian in hong ompih ahihna thu a hunhunin na phawk theih nadingin na lungsim maanmaanin hong phawng ding phawnna (reminder) laidalnote na bawltawm hong kisam ding hi. Tua mitmuh phawnna laidalte na kiim tengah suang kawikawi in. Pasian in kei hong ompih a, tu mahmahin kei aadingin amah om hi cihdan laigual tomnote na suang thei hi. Benedictine pasal siangthote in thunget hun a phawng dingin nai khat a cin simin khatveita a ging naipi khat zang uh a, naipi a gin simin nasep dang teng khawl photin thungetna nei uhhi. Nangn zong phawnna awging kithuah khutnai ahihkeileh cell phone khat na neihleh tua danin na hihthei hi. Khatveivei Pasian ompihna na phawkkha (sense) ding a, khatvevei phawkkha lo-in na om thei ding hi. Tu-a danin na hihna ah ama ompihna sinkhak (experience) nading a hanciam na hihleh na muitupna na khial khin hi. Pasian i phatna pen a nopci i zawtkhak nading hilo a, a hoih i sepzawh nading hi. Na lungtup pen lungsim sukkhakna (feeling) hilo a, Pasian a tawntungin om cih thumaan thu, tatsat lo-a phawk gigena hi. Tua pen biakpiakna tawh kidim nuntakzia hi.
90 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Tat satlo lungngaihna tungta w ni n. Pasian tawh kilawmtatna atsatlo tungtaw nin. lamtoh nading lampi a nihna pen ni khat tawntung ama Kammal ngaihsutna hi. Tua pen lungngaihna kici a, Lai Siangtho in zong Pasian i cih kua hi-a bang teng seemin bang teng gen,18 cih thute lungngai dingin hong sawl phapha hi. Pasian gen thute thei lopi-in ama lawm hi ding cih pen piang theilo hi. Pasian Kammal thei lopi-in amah na thei theikei ding a, Pasian thei lopiin amah na it theikei ding hi. Lai Siangtho in Pasian pen Samuel kiangah a kammal tungtawnin amah le amah kipholak hi19 ci hi. Tua bang sepzia pen mah Pasian in tuni dong zang lai hi. Ni khat tawntung Lai Siangtho na sin zawhloh ding hangin na simsa ahihkeileh na kamngahsa khawkneute na lungsim sungah cih kikkikna leh lawh kikkikna tawh ni khat tawntung tua thu na ngaihsun thei ding hi. Lungngaihna cih pen Pasian thu lunggulhna hanga a tolteen mi siangthote (phungzite) zat, a haksa mahmah, thuthuk tawh a kidim biakpiakzia nam khat kisakha thei den hi. Ahih hangin lungngaihna cih pen thu limtak ngaihsutna hi a, a kuamapeuh sintheih leh a koimapeuh-a zattheih siamna khat hi. Buaina thu khat na lungsim sungah na ngaihsut thapaih leh tua pen lunghihmawhna kici hi. Pasian Kammal na lungsim sungah na ngaihsut phatphat ciangin tua pen lungngaihna kici hi. Lunghimawh thei na hihleh a lungngai thei zong na hi pah hi. Na lungsim tukna mun pen na buaina thute pan Lai Siangtho khawkneute ah na hei ding bek kisam hi. Pasian Kammal na tam lungngaih seemseem leh na lunghihmawhna hong kiam seemseem ding hi. Job leh David-te Pasian in a lawm itpente-in a ciaptehna pen amau, na khempeuhte sangin Pasian Kammal thupisakzaw uh ahih man hi. Amau, Pasian Kammal tatsat lo-in ni khat tawntung ngaihsunsun uhhi. Job in, Ka nisim an ding sangin ama muk pana kammalte ka lim kholzaw hi20 ci hi. David in zong, Aw, na thukham ka ngaihdan! Tua thu, ni khat tawntung ka lungngaingai hi21 a cih banah, Tua thute ka lungsim sungah om ngitnget hi. Tua thute ngaihsun lo-in ka om theikei hi22 ci lai hi. Lawmta cih pen thusim thulang kigen uhhi. Nang zong ni khat tawntung Pasian Kammal ngaihsut ding kisekin na zat det nakleh Pasian in a thusimte nang tungah hong gen ding hi. Pasian in a thusimte Abraham tungah gen a, tua mah bangin Daniel, Paul, nungzuipite leh a lawm dangte tungah zong gen hi.23 Lai Siangtho na sim ciang ahi zongin, thuhilhna khat na zak ciang ahi zongin, cassette pan Pasian thu na ngaih ciang ahi zongin mangngilh
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 91

pah, paikhiatsan pah, cih bangin om kei in. Na lungsim sungah tua thumaan thutak ngaihsun kik phapha inla etkikkik ding kisin in. Pasian hong gensa thu etkik nadingin hun na tam zat seemseem ciangin mi tampite theihkhakloh hih i nuntakna ii thusimte na tam tel seemseem ding hi. Lai Siangtho in, Pasian tawh kilawmtatna pen amah a zahtak mite aadingin a kituamkoih ahihi. Tua mite kiang bekah amah in a kamciam thusimte gen hi24 ci hi. Mai-a khenpi ah Pasian tawh kilawmtatna phungvuh ding vai thusim a dang lite i kikum ding a, ahi zongin zingciang dong ngak sese kei in. Pasian tawh tatsatlo kihona leh ama Kammal tatsatlo lungngaihna tuni mahin zatkisin ding kipan pah in. Thungetna tawh Pasian na hopih thei a, lungngaihna tawh Pasian na kihopihsak thei hi. Pasian lawm khat suah nading ah hih thu a nihin kisam hi.

SAWM-LE-KHATNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Pasian ka lawmhoihpen hi nuam hi. Phawk ding Khawkneu: Pasian tawh kilawmtatna pen amah a zahtak mite aadingin a kituamkoih ahihi. Tua mite kiang bekah amah in a kamciam thusimte gen hi Late 25:14a (LB) Ngaihsut Ding Thudotna: Ni khat tawntung Pasian thu ka ngaihsut munzawk nading leh amah ka hopih munzawk nading, kei le kei ka kiphawn nadingin bang hih thei ka hi hiam?

92

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

P ASIAN

Amah in Pasian zia tawh kituak mite tungah ama kilawmtatna lui in. Paunak 3:32 (NLT) Pasian kiang nai in, tua hileh amah in zong nang hong nai ding hi. James 4:8 (NLT)

12
TAWH

N A K IL AWMT ATNA P HUNGVUH I N ILA WMTA

Na khensatna zahzah Pasian tawh na kinai hi. Kilawmtatna dangte dan mahin Pasian tawh na kilawmtatna zong na phungvuh ding kisam hi. Ama thu-in hong piangtawm vatlo ding hi. Lunggulh ding, hun piak ding, thasaan ding kul hi. Pasian tawh a thuklutzaw, a sungmisuahzaw-in na kizopnop leh na lungsim sukkhaknate ama kiangah na suahkhiat ding, na khatpeuh seem dinga hong sawl ciangin amah na muan ding, ama kin thute na kinpih ding, leh thu dangdangte sangin amah tawh kilawmtatna mah na lunggulh ding, cihte a omloh phamawh hi. Pasian tungah lungsim siang ka neihloh phamawh hi. Pasian tawh kilawmtatna a thuklutzaw khat lamtoh nading ah a kisam masa pen lungsim siang sinsen neihna -- na khialhnate leh na lungsim sukkhaknate ah kineihkhem lohna -- hi. A cingtaak sinsen dingin Pasian in hong lam-en lo a, ahi zongin lungsim siang sinsen na neih ding bel hong kal hi. Lai Siangtho sunga Pasian lawmte lakah a cingtaak khat zong om lo uhhi. Pasian tawh kilawmtat nading ah cingtaakna kisam masa hileh Pasian lawmte i hi zo ngeikei ding hi. Lungdamhuai thu khat ah, Pasian hehpihna hangin tuni dong Jesuh mawhneite lawmpa1 hong hi lai hi.
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 93

Lai Siangtho sunga kiciamteh Pasian lawmte pen lungsim siang thei mahmah uh a, amau a Piangsakpa tungah phun thei zeel, tua hizaw leh ci-in ngaihsutna lehpiak thei zeel, nong tuacih ci-in ngawh thei zeel uhhi. Ahi zongin Pasian in tua banga kisianggennate phatmawh saktuak khollo hi; taktakin thapiazaw lai hi. Sodom khuapi suksiat ding vai ah Pasian in Abraham thunialna leh amah a tona phal lel hi. Tua khuapi suksiatloh nading Abraham in kun teeltaal a, thumaan mi sawmnga panin sawmkhat dong ah deek suksuk hi. Thu kilekkimlo, ciampeel, hong nusia, ci-in David in mawhsakna tampi a neih pen zong Pasian in lungduai takin ngai hiithiat lel hi. Kei nong khembawl hi, ci-a a pulak Jeremiah zong Pasian in bangmah cih tuanlo hi. Pasian in Job, gentheihna lianpi a thuak sungin a khasiatnate a suahkhiat ding na phal a, a tawpna ah a lungsim sianna hangin Job lamah pangin Job lawmte ahihleh lungsim siang a neihlohna uh hangin mawhsak hi. Amau tungah Pasian in, Kei tungah ahi-a kei tawh kisai thu ah ahi zongin -- ka lawmpa Job bang hilo-in -- lungsim siang na nei kei uhhi....Tu-in ka lawmpa Job in no aading thu hong ngetsak ding a, ama thungetna ka saang ding hi2 ci hi. Lungsim siang tawh kilawmtatna thu etsakna lim a dipkuat-huai phial khat om a,3 tua pen Pasian in Israel mite thuman lohna kih cihtakin a kihna thu, siang takin a pulakna pen hi. Pasian in Israel mite tunga a kamciamsa ahi Kanaan gam ahihleh pia veve saam ding a, ahi zongin sehnel gam sung ah amaute kal khat zong tonpih nawnlo ding ahihna thu, Moses kiangah gen hi. Pasian in Israel mite cimtaak ta a, a cimtaak lam zong ahi bang lianin Moses theisak hi. Moses in zong Pasian lawmpa khat hihna tawh siang tak mahin dawng kik hi: En in, hih mite a makaih dingin kei nong gen a, ahi zongin kei tawh nong tonkhopsak ding mi kua cih nong theisak kei hi....Nang A cingtaak sinsen dingin Pasian aadingin mi manpha a tuam vilvel in hong lam-en lo a, ahi zongin khat ka hihleh na geelnate ah hong lungsim siang sinsen na neih kihelsak in....Hih mite nang aa ding bel hong kal hi. ahihlam, nang vaipuak ahihlam, mangngilh kei in....Nang ompihna in hih mun ah hong makaih lo ding ahihleh tu mahmahin hih khualzinna khawlsak in. Hih sungah kei hong ompih na hihna, kei leh na mite hong ompih na hihna, bangci theihbeh thei ding ka hi hiam? Kote tawh hong zinkhawm ding na hia, hong zinkhawm lo ding?... ci hi. Tua ciangin Pasian in Moses kiangah, Hita hen. Na gen bangin kei zong ka hih ding hi.
94 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Banghanghiam cihleh nang kong theitel a, kei aadingin mi manpha khat na hihi.4 Pasian in nang kiangpanin zong tua banga kisiang hona, kicih giapgiapna nam hong saang zo ding hiam? Hong saang zo lua hi! Kilawmtatna maan cih pen kihonkhiatna tungah kilam hi. Haihanna tawh a kibang thute Pasian in thumaanna bangin mu hi. Pasian in a lawmte lungsim sungtawng pana gingkhia kammalte limtak ngai a, a etlawm a zahtak-huai theithei dinga kigenkhia, gensa thu teng mah gen kikkikna cimtaak hi. Pasian lawm na hihtheih nadingin Pasian tungah lungsim siang na neih ding kul a, na lungsim sukkhaknate -- bangci dan hileh kilawm ding, ci-a na phuahtawm ahilo, na lungsim sunga om taktakte -- na genkhiat ding kisam hi. Na nuntakna sungah kheemthuak na kisakna ahihkeileh na lungkim lohna thu cihte hangin Pasian tunga hehna leh khasiatna na ipcipte na pulak ding zong kisam theikha ding hi. I nuntakna sungah eite i hamphat Khasiat thangpaihna pen nadingin Pasian in na khempeuh zang Pasian tawh kilawmtatna a ahihlam a tel thei zah dingin i picintoh khaktan pipen hi. matengin i mel i sa, i khankhiatzia, thunget ngahlohna, a beisa huna lungsim natnate, cihte hangin leh Pasian hi lehang i laihnop thu le la dangte hangin, Pasian tungah khasiatna i nei thei hi. Midangte bawlin lungsim natna kahtpeuh i ngah ciangin Pasian i mawhsak thei hi. Tua in William Backus a kicipa zat kammal Pasian tawh theihloh kal-a na kikhenkhapna a cih pen piangsak hi. Khasiat thangpaihna pen Pasian tawh kilawmtatna a khaktan pipen hi: Pasian in hih bang thu kei tungah hong tungsak ahihleh bang hangin amah tawh lawmta hih ding ut laizang ding ka hi hiam? A thu a la tel lo-in nang aading a thuak-hak phial zongin, nang hoihpen nadingin Pasian in seem den hi cih theihtelna pen a gu lehkik nading zatui ahih, maan mah hi. Ahi zongin na khasiatna thu theitelin na lungsim sukkhakna pholakkhiat pen damsiang nading kahlei dawl khatna hi. Lai Siangtho sunga mi tampite hihdan mahin na lungsim hong sukha thute ahi bangin Pasian kiangah ko in.5 Lungsim siang sinsen i neih nading hong lamlahna-in Pasian in Late laibu hong pia hi. Tua laibu pen lungdam kohna, lainatna, phatna, leh upna thu pulakna, cihte tawh a kigawmkhawm, lawpna tak tawh thugenna, muanlahna, launa, khasiatna, cihte tawh kidim biakpiakzia khutlet laibu khat hi. Lungsim sukkhakna a om thei ding khempeuh Late laibu sungah kikhum hi. David leh midang tuamtuamte ii lungsim sungkhia-a a pulakkhiat uh
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 95

kammalte na simkhak ciangin Pasian in zong amah na biak ciangin tua bangin na lungsim sungah ipcip nei se lo-in na pulak ding hong deih ahihlam phawk hamtang in. Nang zong David ettehin hih bangin thu na ngen thei hi: Ama mai-ah ka lungkim lohna teng ka ko a, ka buaina khempeuh ka gen hi. Banghanghiam cihleh lungkhamna in kei hong vuknelh hi.6 Moses, David, Abraham, Job, cihte-a kipan Pasian lawm hoihpente khempeuh in muanlah hun khawng nei thei mahmah uh ahihlam i theihkhak pen eite aadingin tha-ngahhuai kik bilbel hi. Ahi zongin thu khat ah, amaute in muanlahna lungsim a neih uh ciangin kineihkhem selo-in mi zakna mah ah siang takin genkhia ziahziah lel uhhi. I muanlah lam i pulakna pen Pasian tawh sungmisuah kizopna neih nading kahlei dawl masa hi theizaw hi. Upna tak tawh Pasian thu ka manloh phamawh hi. Pasian pilna na muan simsimin, leh na telsiang kei phial zongin Pasian cih bangbang na hih simsimin Pasian tawh na kilawmtatna a thuklutsak na hihi. Thumanna cih pen lawmta hihna ah a thupi limpuak khat ahihlam i phawk kei thei a, i nu i pa ahihkeileh nasepna-a i pu ahihkeileh ei sanga lianzaw khat, cihte tawh kizopna-a zat ding bek danin i ngaihsun kha hi. Ahi zongin Jesuh in thumanna pen Pasian tawh sungmisuah theih nading thu khat ahihlam kitel takin hong gen hi. Kong thupiakte bangin na sep uhleh note pen ka lawm na hi uhhi7 ci hi. Eite tunga Jesuh hong zat lawmte cihna kammal in kumpi innsung khat-a om kumpipa lawmte cihna zong kawk thei ahihna thu, a beisa khenpi sungah kong pulak zo hi. Hih banga kumpipa tawh a kimaingap mite in hamphatna limci pawlkhat a ngah uh hangin amau pen kumpipa khutnuai mite mah hi lai uh a, kumpipa thupiakte a man ding uh kisam veve hi. Ei pen Pasian lawmte i hi a, ahi zongin Pasian tawh liangko kikim i hikei hi. Amah pen i it i makaipa hi a, ama nung i zui hi. Pasian thu i mang a, tua pen zuih ding thukhun khat ahih man, ahihkeileh kihtaak man, ahihkeileh kithatang sawlzawh man, cihte hang hilo-in amah i it man, NI SAWM-LE-NIHNA: leh eite aading amahn a hoihpen thei ci-in i PASIAN muan man, hizaw hi. Khrih hong sepsaksa TAWH NA thute hangin lungdamna tawh ama nung a zui nuam i hi a, tua bangin amah naizuih seemseem KILAWMTATNA lehang i kilawmtatna zong hong thuklut PHUNGVUH IN seemseem pah hi. Thu-umlo mite in Khristiante thumanna a hang pen zuih ding thukhun ahih man, ahihkeileh khialhna nei kisak man, ahihkeileh gimpiakna
96 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

kihtaak man, cihte sa kha thei uhhi. Ahi zongin tua teng tawh a kilehbulh pen a maan hizaw hi. I mawhna hong kimaisak khin, hong kisuaktasak khin ahihna hangin itna tawh a thumang i hizaw a, tua thumanna in lungdamna lianpi hong neisak hi. Jesuh in, Pa in kei hong itna zah mahin kei zong note kong it hi. Kong itna sungah omsuak un. Ka Pa thu mangin ama hong itna sungah ka omsuak dan mahin no zong ka thu nong man uh ciangin kong itna sungah a omsuak na hi uhhi. Kei neih lungdamna tawh na kidim theih nadingun hih thu note kiangah kong gen khinta hi. Maan hi, na lungdamna uh hong dimleet ding hi8 ci hi. Pa thu amahn a man bang teek lianin eite in zong ama thu i man ding Jesuh in hong deih hi. A Pa tawh a neih kilawmtatna pen amah tawh i kilawmtatna aading etsakna lim hi pah hi. Jesuh in Pa cihna bangbang -itna tawh -- mang hi. Kilawmtatna maan cih pen a khawl deda hilo-in gamtaang hi. Midangte a it ding, kitangsapna a neite a huh ding, i neihsate a hawmkhia ding, i nuntakna a siangthosak ding, mawhna a maisak ding, ama kiangah mite a paipih ding, cih bangte-in Jesuh in eite hong sawl ciangin a thu a mang pah lek dingin itna in eite hong tawsawn hi. Pasian aading na lianpite a seem dingin tona i ngah thei zeel hi. Taktakin ci lehang, ama aading na a neunote thumanna tawh uttawm thu-in i sep ciangin Pasian lungkimzaw hi. Tua banga i sep lam hong theihpih zong om khollo kha ding himah taleh Pasian in tuate mu-in biakpiak gamtatna bangin ngaihsun hi. Hamphat nading thu lianpipite cih pen khan khat sungin khatvei khawng bek om thei kha ding a, ahi zongin hamphat nading thu neunonote ahihleh nisimin i kiim i paam ah om zihziah den hi. Thumaan gen, migit gamtat, midangte thapia, cihdan nam gamtat olnote tungtawn nangawnin Pasian nuihmai theih nading i seem thei hi. Pasian in i thungetna, amah i phatna, leh ama aading i piakkhiatna, cihte sangin thumanna tawh i sep gamtat olnote manpha sazaw hi. Lai Siangtho in, Bang in Pasian lungkimsakzaw: meihal biakna leh biakpiak vante maw, ahihkeileh ama cih thu i manna? Biakpiak ding sangin thuman ding hoihzaw hi9 ci hi. Jesuh in kum sawmthum a phak hunin Johan khut tungpan kituiphumna tawh mipi lak-a a nasepna na kipan hi. Tua hunin Pasian in vantung panin hih bangin ci hi: Amah pen ka it mahmah ka Tapa hi a, ama tungah ka lungkim mahmah hi.10 Tua zahin Pasian a lungkimsak theih nadingin Jesuh in kum sawmthum sung bang seem ahi hiam? Tua kum sawmthum vai tawh kisai Lai Siangtho in tamgen hetlo a, Lk.2:51 sung
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 97

bekah laigual tomno khat tawh hih bangin gen hi: Amaute tawh Nazareth khua ah ciahkik a, thumang takin a om hi (Msg). Pasian a lungkimsak kum sawmthum thu pen thumang takin a om hi cih kammal tomno khat tawh kitomgen ziau hi. Pasian thupitsak thute ka thupitsakloh phamawh hi. Hih pen lawmta a kicite sep det thu hi a, khat thupitsak thu, a dang khat in zong kinpih hi. Pasian lawmpa khat hi seemseem lecin Pasian kinbawl thute na kinpih seemseem ding a, ama khasiat theih thute ah khasiatpihin ama lungkim theih namte ah nang zong na lungdam ding hi. Hih thu ah Paul pen etteh lim hoihpen khat hi. Pasian geelna peuhpeuh ama geelna hi pah a, Pasian lungdeih pen ama aa hi pah hi: Hi zah-a kei hong dahsak thu pen no kong kin luatna hang hi -- tua pen ka sunga mei banga a kuang Pasian lungdeih ahihi.11 David in zong tua bang lungsim nam mah nei hi: Na inn aading lungdeihna ka sungah mei bangin kuang a, nang hong kosiate, kei zong hong kosia uh ahihi.12 Pasian in bang thu kinpen ahi hiam? Ama mite tatkhiat ding thu hi. A mangthang a tate khempeuh mukik nuam hi. Jesuh leitung ah hong paina zong tua thu hang liuleu ahihi. Pasian in manphapen leh thupipen-a a ngaihsut pen a Tapa sihna hi. Manphapen a sak nihna pen tua a Tapa sihna thu a tate in midangte kiangah a gen uh pen hi. Pasian lawm khat hih nadingin Pasian kinbawl ahi na kiim na paam-a om mi khempeuhte na kinbawl ding kisam hi. Pasian lawmte in a lawmte kiangah Pasian thu gensawn uhhi. Pasian tawh kilawmtatna pen thudang khempeuh sangin ka lunggulh zawkloh phamawh hi. Late laibu pen lunggulhna tawh kisai etsak ding lim bekbek tawh kidim hi. David in nate khempeuh sangin Pasian a theih ding mah lunggulhpenin nei a, lunggulh, lungdeih, tui bangin duh, an bangin ngai, cih kammalte zang Pasian lawmpa khat hi hi. Amahn Pasian ngaih cihtakin ngai a, seemseem lecin Pasian Nate lakah ka limzon bel pen ama kinbawl thute na kinpih Biakinn sunga thu lungngai-a om ding, seemseem ding hi. ka khan hun le nite khempeuh sungin ama ompihna sungah nuntak ding, tehtheihloh ama cingtaakna leh minthanna sungah lungkim ding, cih hi13 ci hi. La dawng dang khat ah zong hih bangin ci lai hi: Nong itna pen kei aadingin nuntakna sangin manneizaw hi.14 Jakob in a nuntakna Pasian thupha piak ding lunggulh lua ahih manin vantung mi khat, leivui lakah zan thapai pumlaii-in, Thupha nong
98 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

piak keileh kong khah kei ding hi15 ci hi. Tua tangthu sungah a lamdang mahmah thu khat piang a, vangliatna tawh kidim Pasian in Jakob kizosak hiau hi. Pasian pen amah i pumlaii ciangin heh lo hi. Banghanghiam cihleh kipumlaiina ah mimal kizopkhakna piang a, amah tawh hong kinaizawsak hi. Tua banah lungsim bup pia-a sepkhiatna khat hi a, Pasian in i lungsim bup i piak ding hong deih hi. Pasian tawh kilawmtat ding a lunggulh mahmah a dang khat pen Paul hi. Ama nuntakna sungah a masapen-a a koih, ngimpi-a a ngim, a lungtup bulpi pen tua thu hi a, tua sangin thupi a sakzawk bangmah om lo hi. Hih zah ta-a Pasian in Paul a zatna pen zong tua hang mah hi. Lai Siangtho Amplified letkhiatbu sungah Paul lunggulhna a liatzia a kicingin hih bangin kiciamteh hi: Ka lungsim khempeuh ka piaksa ka ngimna pen bang hiam cihleh Amah ka theih nading -- Amah a Mimal mahmah ii a lamdang thute siang takin theitel zawseemin Amah tawh thuklut takin leh sungmisuah takin ka kimaingap tohtoh nading -- cih hi.16 Tua hi a, na khensatna zahzah Pasian tawh a kinai na hihi. Pasian tawh sungmisuah takin kilawmtatna cih pen khensat thu hi a, a piangkha pak pong hilo hi. Teel teekteek ding kisam hi. Nadangte sangin tua mah na deihzaw takpi hiam? Nang aading bangzah ciang neihtaak hiam? Nadangte nusiatsan ding zahin a taak mah hiam? Tua aadinga kitangsam gamtat luheknate leh siamnate neih nadingin a hanciam taak mah ahi hiam? A beisa hunin Pasian lunggulh mahmahna a na nei ngei, tu-in a mansuahkik, zong na hikha thei ding hi. Efesa khua-a Khristiante buaipih thu zong tu-a thu mah hi -- amau a neihngei uh itna masa mansuah uhhi. Thuhoih a kici peuhmah seem uh a, ahi zongin tua pen itna tawh hilo, seploh phamawh khat danin a sep uh ahihi. Kha thu sunga na kalsuannate ah tua banga a kalsuansuan na hihleh Pasian in na nuntakna sungah gimna hong tunsak ciangin lamdang sa kei in. Gimna in lunggulhna piangsak a, ommuan-a i neihloh khat i laihzawh nadingin khauh takin tha hong guan hi. C.S. Lewis in, Gimna cih pen Pasian zat aw-liatsakna (megaphone) hi ci hi. Gimna pen kha lusukna (spiritual lethargy) panin eite Pasian in hong photlawhna hi. Na buainate pen daan (punishment) hilo a, itna Pasian kiangpana phawnna awgingte hizaw hi. Pasian pen nang tunga a heh hilo-in nang hong kin lua hizaw a, amah tawh a kilawmta na suahkik theih nading thu ahih nakleh na khempeuh hong seem ding hi. Thu khat ah, Pasian lunggulhna na neih nading lampi a baihzaw khat om hi: Pasian kiangpan na ngah nadingin nget kipan inla na ngah mateng ngenngen in. Ni thapai-in hih bangin ngen in: Topa Jesuh aw, nadang khempeuh sangin sungmisuah takin kong theih ding ka utzaw
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 99

hi. Babylon gam-a saltaang mite kiangah Pasian in, Kei nong muh ding uh thupisakin thudangte sangin na deihzawk uh ciangin note, lungdeih cinglo cih bangin kong omsak kei ding hi17 ci hi. NA KIZOPNA A THUPI PENPEN Pasian tawh kilawmtatna neih ding sangin a thupizaw na khat zong, khat mahmah zong, om lo hi. Hih pen a tawntunga kip ding kizopna khat hi. Paul in Timoti kiangah, Hih mite pawlkhat in nuntakna sunga a thupipen thu khahsuah khin uhhi -- amau Pasian thei lo uhhi18 ci hi. Nang zong nuntakna sunga a thupipen thu a khahsuah khin na hikha hiam? Na hihleh tu-in na neihkik nadingin na septheih om hi. Na phawk ding thu ah, hih pen nang khensat ding hi a, na khensatna zahzah Pasian tawh a kinai na hihi.

SAWM-LE-NIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Ka khensatna zahzah Pasian tawh ka kinai hi. Phawk ding Khawkneu: Pasian kiang nai in, tua hileh Amah in zong nang hong nai ding hi James 4:8a (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian tawh ka kinaizawk nadingin tuni-in khensatna a kizang thei takpi bang teng ka nei ding hiam?

100

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

P ASIAN A L UNGKIMS A K B IA KPIA K NA UNGKIMSA


Topa na Pasian uh na lungsim bup, na kha bup, na ngaihsutna bup, leh na thahatna bup uh tawh it un. Marka 12:30 (NIV)

12

Na bupin Pasian in hong deih hi. Na nuntakna khen khat bek a deih hilo hi. Na lungsim bup, na kha bup, na ngaihsutna bup, leh na thahatna bup, a vekpi-in deih hi. Lunghiang nei pi-a ki-apna, a langsam thumanna, leh na zatbaang hun le sum, cihte tungah Pasian lunglut lo hi. Na nuntakna a neng khat cih bang ahilo, a bupin na ki-ap ding hong deih hi. Biakpiakna a hun, a mun, a zia a hoihpen tawh kisai-in Samaria numei khat, Topa Jesuh tawh kinialsawm ngei hi. Jesuh in tua a tungtham thu le late kilem kituaklo hi, ci-in dawng kik hi. Biakpiakna na neihna a mun pen biakpiakna na neihna a hang leh biakpiakna na neih ciangin Pasian tungah nang le nang na bangzah kilui cihte zahin thupi zenzenlo hi. Biakpiakzia a maan le a khial cih om a, Lai Siangtho in hih bangin ci hi: Lungdamin omin Pasian a lungkimsak thei biakpiakna nam tawh amah bia ni.1 Pasian a lungkimsak biakpiakna sungah limpuak nam li om hi: Telcia nna ta wh i biak cia ngi n P asia n lungkim h i. Mi pawlkhat elcianna tawh ciangi ngin Pasia asian hi. in, Pasian pen...tua dan...tua danin ngaihsun ing ci thei uh a, bangci dan nam Pasian bia nuam uh ahihna pulak uhhi. Ahi zongin Pasian cih pen ei lungkim dan khat ahihkeileh gamvai kipuakzia tawh a kilem a kituak theithei dingin lim le mel phuaktawm pong-a i biak theih cih bang hilo hi. Tua pen milim biakna hi.
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 101

Biakpiakna cih pen Pasian i sehtawmna tungah kingaksak ding hilo a, Lai Siangtho thumaan thutak tungah a kingakloh phamawh hi. Samaria numeinu kiangah Jesuh in, Maan takin a bia mite in kha leh thutak tawh Pa bia ding uhhi. Tua banga a biate pen Pa zon namte ahih uh hang hi2 ci hi. Thutak tawh bia cih ciangin Pasian pen Lai Siangtho sunga hong pholak bang teekin bia, cihna hi. n P asia n lungkim h i. Jesuh Lungsim maa n ta wh i biak cia ngi ciangi ngin Pasia asian hi. maan tawh in kha tawh na biak kul hi hong cihna ah Kha Siangtho a kawk hilo-in nang kha a kawk ahihi. Pasian lim le mel suun dinga hong kibawl na hih manin nang pen pumpi sunga teeng kha khat na hi a, Pasian in tua na kha pen amah tawh a kiho a kizom dingin a na sehsa hi. Biakpiakna cih pen na kha in Pasian Kha a hopih ahihi. Jesuh in, Na lungsim bup leh na Pasian a lungkimsak kha bup uh tawh Pasian it un a cihna ah biakpiakna sungah lungsim biakpiakna pen a maan ahih ding leh sukkhakna thuk takin leh lungsim sungtawng pana pai ahih ding thupomzia thuk takin kihel kisam a cihnopna hi. Tua pen kammal hi. I lungtang leh i khuak a maan takin lawhkhiatna ciang pong hilo nihin i zang hi. a, na lawhkhiat kammalte na cih takpi ahih ding kisam hi. Lungsim ah om lopi-a Pasian phatna pen Pasian phatna hi vetlo hi. Tua pen a mawkna hi a, Pasian simmawhna hi. Biakpiakna i neih ciangin Pasian in i kammal zatte kantanin i lungsim puakzia hong en hi. Lai Siangtho in, Mihingte in a tungtham lim le mel en uh a, Pasian in lungsim en hi3 ci hi. Biakpiakna i cih pen Pasian sunga nopsakna zong kihel ahih mah bangin na lungsim sukkhaknate tawh zong kipaikaan pah hi. Lungsim sungpan thuk tak, bun takin amah na biak theih nadingin Pasian in lungsim sukkhaknate hong guan hizaw a, ahi zongin tuate pen a huut hilo, a maan ahih ding kisam hi. Pasian in kineihkhemna hua hi. Biakpiakna sungah kilawmsakna ciang tawh sepna, kineihna, awging paksakna, cihte Pasian in deih lo hi. Na itna a taktak, a maan pen mah, deihzaw hi. Pasian i biak ciangin a cingtaak lo pen phamawh nailo a, ahi zongin lungsim puatham cih pen kingah lo hi. Thu khat ah, lungsim sianna ciang bek pen kicing lo mah hi -- lungsim siang kawm mahin kikhial thei lua hi. Tua hangin zong kha leh thutak a nihin a kisam ahihi. Biakpiakna cih pen a maltuk ding leh a maan ding, a
102 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

nihin kisam hi. Pasian a lungkimsak biakpiakna sungah lungsim sukkhakna thuk takin leh thupomzia thuk takin kihel hi. I lungtang leh i khuak a nihin i zang hi. Tu hunin mi tampite in music tungtawna lungsim sukkhakna pen Kha hanga lungsim sukkhakna tawh kizakimsak thei uhhi. Ahi zongin tuate gel pen kibang lo uhhi. Na kha in Pasian a dawntuah ciangin biakpiakna taktak a piang hi a, tua pen music awgingte tungah kinga lo hi. Taktakin ci lehang, lungsim hong lawng thei, hong liinglawngsak thei, la pawlkhatte in biakpiakna dongtangsak theizaw hi. A hang pen tuate in Pasian bulphuh nading mun ah i lungsim sukkhaknate bulphuh ahih man hi. Biakpiakna sunga nang hong nawngkaisak pipen pen kuamah dang hilo, nangmahmah na hi a, tua pen midangte hong muhdan ding na awlmawh luatna leh na lunghihmawh luatna, cihte hi. Pasian phatna lahkhiatzia a kilawmpen leh a maanpen bang hi ding cih thu tawh kisai-in Khristiante a muhdan uh kibang lo a, ahi zongin tuate pen a tamzaw ah i sungpua melpuakzia leh i khankhiatzia cihte kibanglo ahihna hong lakkhia hizaw hi. Lai Siangtho sungah phatna neihzia nam tampi kiciamteh a, tuate pen mawhna pulak, la sa, awng, zahtak piakna-in ding, khukdin, laam, lungdam takin gamlum ngeingai, teci pang, tumtheih muttheih music vante zang, khut lam, cihte hi.4 Tuate lakah Pasian hong piaksa na khankhiatzia leh na sungpua melpuakzia a bulphuh, Pasian na itna a maan theipen-a a lakkhia, biakpiakna mah biakpiakzia a hoihpen hi pah hi. Gary Thomas a kici ka lawmpa khat muhna ah Khristian tampite pen biakpiakna a neih uh ciangin amaute a tumdang tek ahi dinga Pasian suihna a omsa zia le tong tawh a kituaklo biakpiakziate zang teeltaal uh ahih manin Pasian tawh lungdam takin kilawmta cih sangsikin biakpiakziate sungah awkcip uhin lungkimna ngah zolo uhhi, ci hi. Gary cihna ah Pasian in eite khempeuh a tumdang tek dingin hong bawl ngiat ahihleh Pasian na itna a Pasian i itna i lahkhiatzia zong i vekpi-in kibang maan theipen-a a hamtang ding cih theihna om ding ahi hiam, lakkhia biakpiakna cih thu hi. Gary in Khristian khanglui laibute a mah biakpiakzia a sim banah thu-um mi a picingte tawh maitang hoihpen hi pah hi. kituahin thudotna tuamtuam a neih khit ciangin a muhkhiat thu khat om a, tua pen Pasian tawh sungmisuahna ngah nadingin Khristiante in kum 2000 sungin zawi nam tampi zang uh, cih thu hi. Tua zawi nam tampi cihte pen: inn pualam paikhia,
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 103

thu sin, la sa, lai sim, laam, lim suai, midangte panpih, khatkia tang-om, kilawmtatna nei, cihte leh sepkhiatna a dang tuamtuamte ah kihel, cihte hi. Gary in ama gelh Zawi Siangthote (Sacred Pathways) kici laibu sungah mite Pasian kiang a va naihzia tawh kisai-in nam kua suah hi. Piansak nate a kinbawl (naturalists) pawlte in Pasian a itna uh, inn pualam, khua pualam, mualguam singgam lakah lahkhiat ding mah thupisakpen uhhi. Lungsim phawnna a thupisak (sensates) pawlte in Pasian a itna uh lahkhiatna ah phawnna nam nga a kici five senses zang uh a, bil tawh zakna ciang bek ahilo, mit tawh muhna, nak tawh a gimnam diikna, leii tawh a limna ciapna, pumpi tawh lawnkhakna cih teng a kihel biakpiakna limcite nuamsa uhhi. Ngeina zui (traditionalists) pawlte in ahihleh a kizang ngeingei biakpiakziate mah zangin Pasian kiang nai uhhi. Zehtang (ascetics) pawlte pen Pasian a itna a lahkhiat uh ciangin a lamdang tuamtuam zang lo-in aituam tekin dai hiithiat-a om ding ut uhhi. Manawtna a kinbawl (activists) pawlte in thusia taihtuahna, thumaanlo peuhmah nawkkhiatna, leitung a nopcitzawk nadingin sepkhiatna, cihte tawh Pasian a itna lakkhia uhhi. Kidon kikhoina a kinbawl (caregivers) pawlte in midangte itin a kitangsapnate uh huh uhhi. Thalawp (enthusiasts) pawlte lahkhiatzia pen pawi bawlna nam hi. Lungngaih a thupisak (contemplative) pawlte leuleu in zahtak piakna nam tawh lakkhia uhhi. Pilna a bulphuh (intellectuals) pawlte in Pasian a itna uh lahkhiatna-in a khuak uh tawh thu le la kan uhhi.5 Biakpiakzia leh Pasian tawh kilawmtatzia thu ah nam khat bek tawh vekpi-a huam cih bang om theilo hi. A kician thu khat ah ahihleh: Pasian hong sehdan ahi lopi midang khat na ciinsawmna tawh Pasian min na thangsak theikei ding hi. Pasian in nang pen nangmah na hih ding hong deih hi. Ama mai-a biakpiakna a neihna uh ah lungsim siang takin leh ahi bangin amau mahmah ahi ngiat mite, tua bang mite pen Pa zonzon namte ahi uhhi.6 Ngaihsutna tak tawh i biak ciangin Pasian lungkim hi. Jesuh thugen na ngaihsutna bup uh tawh Pasian it un cih pen Thuciam Thak sungah li vei kiciamteh hi. Ngaihsun lopi-a phatna la sa, thungetna kammal a omsate lo niloh, ahihkeileh kigingkhol lopi-in a tua hun lian laitak cih dang ding theihloh man lel-a Pasian a minthang hen ci-a ot pongmawk, cihte tawh Pasian a lungkim hilo hi. A kikinbawllo biakpiakna pen a khiatna zong om tuanlo hi. Ngaihsut omlo biakpiakna pen Jesuh in mawknapi-a suut kikkikna7
104 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

na ci hi. Lai Siangtho sunga kizang kammalte nangawn kilo mun lua leh kammal cimtak-huai suak thei a, a khiatna kingaihsun nawnlo thei hi. Biakpiakna sungah kammal a thakthak leh zatzia a thakthakte tawh Pasian zahtakna i piak ding hanciam se sangin a kizangsa kammalte lawhkhiat ziau ding baihzaw thamtham hi. Lai Siangtho letkhiatbu (versions) tuamtuam leh laigual kilemkik (paraphrases) tuamtuamte sim dinga kong hanthotna zong tua hang mah hi pah hi. Hong phat ing, hallelujah, ka lungdam, ahihkeileh amen cih kammalte kihel lo-in Pasian NI SAWM-LE-THUMNA: phat theih ding kisin in. Na min hong phat nuam PASIAN A ngiat ung cih sangin tua tawh kivalak kammalte zong inla, gentehna-in hong zahtak ung, thupi LUNGKIMSAK hong sa ung, manpha hong sa ung, nang hangin BIAKPIAKNA angtang ung, cih kammalte zang in. Tua banah maltusak in. Mi khat na kiangah hong pai-in sawm vei vilvel Hong phat ing hong cici pongmawk leh Bang hangin maw? ci-in na ngaihsun ngeelngeel ding hi. A huam-a genna, telmun om mello kammal sawmnih sangin a maltu sinsen pahtawina kammal nih na zak pen na lungkimzaw ding hi. Pasian zong tua bang mah hi. Sepzia ding a dang khat leuleu ah Pasian min tuamtuam teng gelhkhia-in limtak ngaihsutna hi. Pasian minte pen a kimawkphuah pong hilo a, ama pianzia leh hihna a tuamtuamte kawk ciat uhhi. Thuciam Lui sungah Pasian in Israel mite tungah min a thak a thak zangin amah le amah damdamin kipholak toto a, ama min a phat dingin zong eite tungah thu hong pia hi.8 I biakpiak kikhopnate zong ngaihsutna mah tawh a kinei ahih ding Pasian in deih hi. Hih thu, Paul in 1Kor.14 sung bup ah na gen a, a tawpna ah, Na khempeuh a kilawm, a kilekkim dingin hihhuai hi9 ci hi. Hih thu tawh kizomin Pasian in i biakpiak kikhopnate ah thu-umlo mite hong kihel ciangin i biakpiakna amaute tel theih nam ahih ding hong hanthawn hi. Paul in, Na biakpiak kikhopnate uh ah na kha uh tawh Pasian na phat laitakun khualmite zong hong kihel uh ci ni. Note gen thu tel kei le-uh bangci-in Amen hong ci thei ding uh ahi hiam? Pasian nopci takin a bia zong na hikha ding uh a, ahi zongin midang kuamah in phattuampih lo hi10 ci hi. Biakpiak kikhopnate-a hong pai thu-umlo mite kinbawl ding cih pen Lai Siangtho hong thupiak khat hi. Tua thupiak awlmawhloh pen a thumanglo, leh mi a itlo kihikhawm pah hi. Hih thu, a cingin a kigentelna na sim nopleh Ngimna Tawsawn Pawlpi laibu sunga Biakpiakna pen Teci Panna Hithei Hi cih khenpi sung en in.
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 105

Zat t heih takpi di ngi n i biak cia ngi n P asia n lungkim h i. Lai Zatt dingi ngin ciangi ngin Pasia asian hi. Siangtho in, Na pumpi uh a hingtang biakpiak van bangin Pasian aading a siangtho, a lungkimhuai dingin lui un -- tua pen kha thu ah na biakpiakna uh, hi11 ci hi. Bang hangin Pasian in na pumpi deih sese ahi hiam? Bang hangin Na kha hong lui in cilo ahi hiam? A hang pen hih leitung ah na pumpi tawh lo-in bangmah na seem theikei hi. Tawntung hun sungah pumpi a thak, a kipuahpha, a kisangkhaan khat na ngah ding a, ahi zongin hih leitung ah na om sungin ahihleh Pasian in, Na neih pen mah hong pia in hong ci hi. Biakpiakna tawh kisai thu ah Pasian in a taksuak mah deih hi. Tu nitak kikhopna ah ong pai zolo ding hi ning, ahi zong ka kha bel no kiang mah ah hi inciei a kici thu, mite kiangpan i za thei zeelzeel hi. Khiatna a nei hiam? Nei lo hi. A mawknapi hi! Leitung ah na om lai sungteng na kha pen na pumpi omna bekah om thei hi. Tua mun ah na pumpi a om keileh nang zong a omlo mah na hi pah hi. Biakpiakna sungah eite i pumpi a hingtang biakpiak van bangin a lui dingte i hihi. Biakpiak van cih ciangin mihing ganhing a sisa danin i ngaihsun theizaw den a, ahi zongin Pasian in nang pen a hingtang biakpiak van dingin hong deih hi. Ama aading a hing dingin nang hong deih hi. Ahi zongin a hingtang biakpiak van tawh kisai a buaihuai khat ah tua biakpiak van pen biakpiak tau pan na taalkhia thei pahpah a, ei zong i tuaci pahpah thei hi. Nipini-in Khrih galkap ten ah galsim ding kuan un ci-in la i sa ziahziah a, Pizingni (Monday) ciangin thu zasak lopi-in i pelh (AWOL absent without leave) thei zeel hi. Thuciam Lui hun sungin biakpiakna nam tampi om a, tuate khempeuh ah Pasian lungkim hi. A hang pen tuate in eite taangin singlamteh tunga kilui Jesuh biakpiakna thu genkhol uh ahih man hi. Tu hunin Pasian pen biakpiakna sunga biakpiak van tuamtuamte ahi lungdam kohna, phatna, kiniamkhiatna, kisikna, sumpi piakna, thungetna, midangte aading nasepna, a Biakpiakna kitangsam mite huhna, cihte ah lungkim hi.12 taktak cih pen Biakpiakna taktak pen manh piak kul Kammal sungah hi. David in hih thu tel ahih manin hih bangin zungkip kha hi. ci hi: Manh ka piak ding a kullo biakpiak vante TOPA ka Pasian mai-ah ka lui kei ding hi.13 Biakpiakna ah manh i piak khat pen ei le ei kithupitsakna hi. Hun khat sungin Pasian leh nang le nang na pahtawi khawm theikei ding hi. Midangte hong muh nading ahihkeileh nang lungkim nadinga a bia na hikei hi. Tua hi a, nang le nang na kibulphuhna na hemkhiat masak ding kisam hi.
106 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Jesuh in, Na thahatna bup uh tawh Pasian it un a cihna ah biakpiakna cih pen hanciamna leh thasaanna kisam ahihlam a kawk ahihi. Biakpiakna pen a ol hiithiat, a nuam hiithiat cih bang hi den lo a, khatveivei ciangin utna lungsim tawh kigamta -- lungdeih biakpiakna -- hizaw hi. A gamtaanglo biakpiakna pen a si tawh kibang hi. Na utloh hun nangawnin Pasian na phat ciangin, ngap lopi mahin Pasian phat dingin lupna pan na thawhkhiat ciangin, ahihkeileh na gim na tawl laitak mahin midangte na huh ciangin Pasian kiangah biakpiakna a lui na hi a, tua in Pasian lungkimsak hi. England gam-a biakpiak makai khat ahi Matt Redman in biakpiakna ii a khiatna taktak tawh kisai-in a pawlpi syapa hilhzia thu gen kik hi. Biakpiakna cih pen music sangin thupizaw tham ahihna thu lahtel nadingin a syapa in biakinn kikhopnate ah tawlkhat sung lasakna zangsak vetlo-in lampi dang tuamtuam tawh biakpiakna neihpih hi. A kiseh hun a cin ciangin Matt in Biakpiakna Laigil kici lapi khat phuak hi: La sanga thupizaw khat kong keng ding hi Nangn nong kalh pen la hilo ahih man hi Nate a pualam-a a melpuakna uh sangin A sungtawng a thukzaw tham na zong hi Nangmah in ka lungsim sung nong en hi Thu le la khat ii a laigil cih pen lungsim (lungsim laigil) tawh kisai thu le la hizaw hi (The heart of the matter is a matter of the heart). SAWM-LE-THUMNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Ka bupin Pasian in hong deih hi. Pha wk di ng Kha wkneu: Topa na Pasian uh na lungtang bup, na Phawk ding Khawkneu: kha bup, na lungsim bup, leh na thahatna bup uh tawh it un Marka 12:30 (NIV) Ngaihsut Di ng T hudotna: Tu lianin Pasian a lungkimsak bang hizaw Ding Thudotna: -- mipi laka ka biakpiakna maw, kei aituam biakpiakna? Hih tawh kisai bang ka hih ding hiam?

Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek

107

TOPA pen ama mite kiangpan amah le amah kiseel a, ahi zongin kei ka hihleh amah muangin ama sungah lam-etna ka nei hi. Isaiah 8:17 (TEV)

Bangbang na ngaihsunkha phial zongin Pasian pen taksuak den hi. Na nuntakna sungah thu le late a paizia a hoih ciangin -- Pasian in an le tui, lawm le gual, innkuan, cidam ludamna, leh a lungnop-huai thuomzia, cihte hong piak ciangin -- Pasian biak ding baih na sa hi. Ahi zongin thu le la omziate a nopci den hi zenzenlo hi. Tua bang hun ciangin Pasian na bangci biak hiam? Pasian, gamlapi pek-a om tawh a kibat hun ciangin bang na hih hiam? Gimna sungah Pasian phat, haksat hun sungin Pasian thu ngaihsun, zia-etna tuahkhak hun ciangin amah muang, gimthuak laitak ama kiangah niamlut, amah a gamlatsuah laitak amah it veve, cihte pen biakpiakna a dawl tuamtuamte lakah a thukpen hi. Kilawmtatna cih pen kikhenkhiatna leh kiho lohna cihte tawh kisittel thei zeelzeel hi; taksa pumpi lampan na kigamla thei a, ahihkeileh pau theilo-in na om thei hi. Pasian tawh na kilawmtatna ah zong amah tawh kinaisuah na kisa den kei ding hi. Philip Yancey in, Kizopna ahih nakleh kinai hun leh kigamlat hun om a, Pasian tawh kizopna ah zong bangzah tain sungmisuah ta lehang kinaina leh kigamlatna pen siallongtang bang den ding hi1 ci-in tangzai takin gen hi. Biakpiakna a haksat hun pen tua hun hi pah hi. Na kilawmtatna uh a picin theih nadingin Pasian in kikhenkhiatna a kisa kha thei ding hunte --amahn hong nusia ta dan, hong mangngilh ta
108 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

14

P ASIAN A G A ML ATSUAH H UN MLA

dan, na sak theih ding hunte -- tawh hong sittel ding hi. Pasian pen tai awn tampi gamlatna mun-a om tawh kibang hi. Tua bang hun -- kha lamah keugawtna, muanlahna, leh Pasian tawh kidangsuahna hun -- pen Mi siangtho Johan (St. John of the Cross) in lungsim le kha, zan khuamial a bat hun (the dark night of the soul) ci-in genteh a, Henri Nouwen in hong ompihloh hun (the ministry of absence) ci hi. A.W. Tozer in khuamial hun (the ministry of the night) ci a, midangte in lungsim khuasik hun (the winter of the heart) ci uhhi. Pasian tawh a naipen-a kilawmta pen Jesuh banah David zong hikha ding hi. Amah pen Pasian in lungkim takin ka lungsim hong tuakpa2 ci ngiat hi. Himah taleh Pasian ompih lohna hangin David hih bangin phun thei zeelzeel hi: Topa, bang hangin gamlapi ah tuam-om mawk na hi hiam? Nang kong kisappen hunin bang hangin bu na hi hiam?3 Bang hangin kei hong pampaih na hi hiam? Bang hangin hih zahin gamlat om thapai na hi hiam? Kiko-a huh kong ngetnate bang hangin awlmawh lo na hi hiam?4 Bang hangin kei hong paaikhia na hi hiam?5 A taktakin Pasian in David nusia lo a, nang zong hong nusia lo hi. Note kong nusia ngeikei ding a, kong paampaih ngeikei ding hi6 ci-in kamciam hong piapia hi. Ahih hangin Kong ompihna in hong sukha den ding hi ci-in kamciam hong pia lo hi. Tua sangsikin Pasian in eite kiangpan khatveivei a maitang seel ding ahihna thu hong pulak hi.7 Na nuntakna sungah amah a mangthang (MIA -- missing-in-action) tawh a kibat hun om thei lua hi. Hih thu, Floyd McClung in hih bangin gentelna nei hi: Zingsang khat, na khanlawh teh na kha tha teng bei, ci ni. NI SAWM-LE-LINA: Thungen keei, bangmah kilamdang tuanlo. Dawi bang hawlkhia keei, tua in zong bangmah PASIAN A kilamdangsak lo. Tua teh, kha thasaanna tuamtuam GAMLATSUAH nei...na lawmte thu kingensak...na phawkkhak mawhna kici teng pulak, mi na kitheihpih teng kiang HUN mawhmaina ngen kawikawi. Antan thunget nei...kilamdang tuanlo. Hih, kha thabeina bang tanvei sawt ding, cin lungkham keei ta. A ni-in maw? A nipi kalin maw? A kha-in maw? Ahici den keei ding hoh ai tam?...na thungetnate innkhum kheng zolo-in ong tuankik lel tawh kibang. A tawpna ah cimawh bit ta-in, Bang thu tuakkha mawk ka hiam? ci-in kikokhia hiteh.8 A thu taktak ah, na khialhna bangmah om lo hi. Hih pen Pasian tawh na kilawmtatna sittel nading leh picinsak nadinga piang, a piang thei zeelzel thu khat, hi lel hi. Khristian a kici khempeuh in a tawmpenin khatvei
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 109

peuhmah tuakkha hamtang uh a, tamveipi a kituakkha ding hizaw lai hi. Thuak-hakin nop hetlo himah taleh na upna a khangliat nadingin a thupi mahmah khat hi sese hi. Hih thu, Job in a tel manin Pasian ompihna in a nuntakna a sukkhakloh hun nangawnin lam-etna nei veve a, hih bangin pulak hi: Nisuahna lamah ka pai a, amah om lo hi. Nitumna lamah ka pai a, amah ka tuakkha tuankei hi. Amah kiseel ahih manin leilu lamah zong amah ka mu kei hi. Leitaw lamah ka kihei leuleu a, amah ka tuakkha tuankei hi. Ahi zongin kei koi-ah pai cih amahn thei hi. Tua hi a, mei tawh kihal kham bangin kei hong sittel hun ciangin mawh baanglo ci-in kei hong pulak ding hi.9 Pasian a gamlatsuah ciangin nang tungah amah a heh, ahihkeileh mawhna khatpeuh hangin nang hong sek, na sa thei ding hi. Himah hi. Mawhna Pasian in eite kiangpan in Pasian tawh sungmisuah kilawmtatna khatveivei a maitang pan eite hong khenkhia takpi mah hi. seel ding ahihna thu Thuman lohna, midangte tawh thubuai hong pulak hi. neihna, manlahna, leitung tawh kilawmtatna leh mawhna dangdang, cihte tungtawnin Pasian Kha i khasiasak a, amah tawh i kilawmtatna i kisiasak hi.10 Ahi zongin hih, Pasian in hong awlmawhlo ahihkeileh hong taisan cih lungsim, pen mawhna tawh a kimematna om vetlo hi. Tua pen upna kisittelna khat hi a, i vekpi-a i tuahkhak hamtang ding thu khat hizaw hi. Pasian ompihna ngahlo na kisak hun, ahihkeileh na nuntakna sungah ama nasepna a khutma muhtheih bangmah omlo na sak hun, tua bang hunte nangawnin amah itin muangin a thu mangin amah na bia suaksuak veve ding hiam? Tu hun Khristiante khialhtheih mahmah thu khat pen Pasian zon ding sangin sinkhakna (experience) a zonzawk pen uh, hi. Lungsim sukkhak ding mah lam-en uh a, tua bang a pian ciangin a bia taktak ta-in kiseh uhhi. Tua pen khial hi. Taktakin, Pasian in lungsim sukkhaknate tungah i kingakkhakloh nadingin tuate hong hepkhiatsak zeelzeel hizaw hi. Lungsim sukkhak ding hanciamna kici peuhmah, Khrih hong nai om ci-a lungsim sukkhak ding hanciamna nangawn, pen biakpiakna hilo hi. Upna thu ah na khangmoi hun lai-in Pasian in na kilamtoh theih nadingin lungsim sukkhakna tampi tak hong pia a, amah om ahihna thu na tel nadingin zong a picing hetlo, angsung theihna tawh kidim na thungetnate hong dawng zeelzeel hi. Ahi zongin upna thu ah na goltoh ciangin naupang an tawh a kibang tua thute hong pia nawnlo-in hong sek ding hi.
110 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian, mun khempeuh ah a om theihna (omnipotence), leh ama ompihna kilatkhiatna (maniTu hun Khristiante khialhtheih festation of his presence) cih thu mahmah thu khat pen Pasian zon nih pen a tuam tuak hi a, kibanglo ding sangin sinkhakna a zonzawk uhhi. A masa pen ahi taktak thu pen uh, hi. khat hi a, a nunung pen lungsim sukkhak thu hi thei zeelzeel hi. Pasian in na lungsim hong kisukkhakloh laitak nangawnin hong ompih den mah hi a, tua hong ompihna pen thuk lua, tangzai lua ahih manin lungsim sukkhakna ciang lel tawh kitehkak theilo hi. Hong ompihna na sinkhak ding zong hong deihsak thu khat mah hi a, ahi zongin na lungsim hong sukkhak ding sangin amah na muan ding mah lunggulhzaw hi. Pasian a lungkimsak pen lungsim sukkhakna hilo a, upna hi bek hi. Na upna hong khangliansak ding thu-omziate cih pen na nuntakna tavai-in Pasian koimah ah na muhkhakloh hunte mah hipen hi. Hih thu, Job tungah na piang hi. Ni khat sungin na khempeuh -- a innkuan, nuntak zonna nasep, a cidamna, leh a neih a lam khempeuh -- a vekin taisuah hi. A lungkiat-huai phapen ah Pasian in khenpi 37 sung vilvel hopihna bangmah nei vetlo hi. Na nuntakna sunga thupiangte tel zolo-in na om laitak Pasian zong gamdai-in om sawnsawn leh amah bangci phat ding na hi hiam? Kiho kizopna om lopi-in kua tawh kikoici zop ding na hi hiam? Na mitte khitui bekbek tawh a kidim laitak Jesuh bangci et ding na hi hiam? Job hihdanin na hih ding hi: Tua ciangin amah lei lakah boksukin, Ka nu gilsung panin guaktangin kong paikhia a, guaktang mahin ka ciahkik ding hi. TOPA in piain TOPA mah in lakhiakik zo hi; Topa min kiphat tahen, ci hi.11 Na lungsim hong sukkhak dan lianin Pasian kiang ko in. Ama kiangah na lungsim sungkhia hi. Na lungsim sunga hong sukha na khempeuh suahkhia in. Job in zong tua bangin na hih a, Pau lo-in ka om theikei hi. Ka hehsuakin ka lungsim na hi. Ka paukhiatloh phamawh hi12 ci hi. Pasian a gamlatsuah hun ciangin amah hih bangin thumin tau hi: Aw, ka cihtheihpen lai hunte, Pasian tawh sungmisuah kilawmtatna in ka bangkua thupha hong piak lai hunte...mataw.13 Pasian in na muanlahna, na hehna, na launa, na khasiatna, na lungbuaina, leh na thudotte hong phelsiangsak thei hi. Lam-et bei dinmun na tunna thu Pasian kiangah pulakna pen upna lahkhiatna khat suak thei ahih thu na thei khin hiam? David in Pasian lah
Pasian' Lungkim Nadingin Nang Hong Kiseek 111

muang kawm, lam-et lah bei kisa kawm mahin, Um ka hih manin, Ka siacip ta hi ka ci hi14 ci hi. Hih mun ah a thugen kitukalh (contradict) hileh kilawm hi: Pasian ka muang a, ahi zongin ka kisia hi! A taktakin David hih bangin thu a sianggen ciangin a upna thuk mahmah ahihna a kilangkhia hizaw hi. Khatna ah, amahn Pasian um hi. Nihna ah, a thungetna Pasian in ngai ding hi ci-in um hi. Thumna ah, a lungsim sunga om bangbang a genkhiat ding Pasian in phal lelin amah it veve ding hi ci-in um hi. Pasian hihna -- a kikhello ama pianzia -- mitsuan in. Thuomzia bangbang hi-in na lungsim hong bangci sukkhak zongin a kikhello Pasian hihna tungah kinga in. Pasian tawh kisai a tawntungin a maan den dinga na theih thute ngaihsun kikkik in: Amah hoih hi, kei hong it hi. kei hong ompih hi, ka tuahkhak thute hong theihpih hi, kei hong kin hi, ka nuntakna aadingin geelna hoihnono nei hi, cihte. V. Raymond Edman in, Khuavak sunga Pasian hong gen thute khuamial sungah muanglah kei in ci hi. Job in a nuntakna pukin Pasian in zong a hopihloh hunin Pasian a phat zawh nading thute hih bangin mukhia thei lai veve hi: amah hoihin itna nei hi.15 amah vangliatna tawh kidim hi.16 ka nuntakna sunga thupiangte a neng a tawng dongin thei hi.17 thu le la ukzawhna nei hi.18 ka nuntakna aading geelna nei hi.19 kei hong honkhia ding hi.20 Pasian a kamciam kiplet dingin muang in. Kha thaneem hun sungin na lungsim sukkhaknate tungah kinga lo-in Pasian kamciamte tungah lungduai takin na kingak ding, leh picinna a dawl sangzaw khat ah hong tonpih ahihlam na theihtel ding, kisam hi. Lungsim sukkhakna tunga kinga kilawmtatna pen dai mahmah hi. Tua hi a, buaina buaipih kei in. Thu-omziate in Pasian hihna laih zolo uhhi. Pasian hehpihna pen thakhauhna tawh kidim lai veve hi; na lungsim hong sukkhakloh laitak nangawnin amah pen nang aading mah hi lai veve hi. Job in thu-omzia a tha-ngahhuai bangmah a omloh laitakin Pasian kammal kiplet hi. Amahn, Ama muk pana a thupiakte ka nusia kei hi; ama kam pana kammalte ka nisim an le tui sangin manpha ka sazaw hi.21 ci hi. Hih bangin Job in Pasian Kammal muang ahih manin thu le la kikhel bangmah a omloh hangin amah citak suaksuak hi. Gimna sungah a upna khauh mahmah ahih manin, Pasian in, zong hong
112 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

that theikha mai ding a, himah taleh amah ka muang lai veve ding hi22 ci hi. Pasian hong sepsaksa thute phawk in. Pasian in nang aadingin bangmah hong sepsakbeh nawnlo hi phial taleh singlamteh tunga Jesuh hong sepsa thute bekbek hangin zong Pasian pen na khansung tawntung nang phatna a ngah dingin kilawm kituak lai veve ding hi. Nang aadingin Pasian Tapa si hi! Hih pen biakpiakna a hang thupipen hi. A dahhuai thu khat ah, eite taang dinga Pasian vaihawm, a gimhuai mahmah biakpiak hong luina leh tua sunga kihel thu le late, i mangngilh ta hi. Thei naal lua khin i hih manin i koihkhong kha hi. Kikhailupna a thuak ma nangawnin Pasian Tapa in guaktangin kikoihna, a veizah sim zawhloh phial ding vuakna, satna, kona leh zahpihna, ling lukhu khuksakna, simmawhna tawh cilphihna, cihte thuakkha hi. Hehpihna neilo mite khutsung ah Jesuh in ganhing sangin a suuksiazaw dinmun tuakkha hi. Tua ciangin sisan tam luankhiatna huhau-in sibup phialphial himah taleh singlamteh a gik mahmah khat kipuasakin mualtung lamah kipaipih hi. Mualtung a tun ciangin singlamteh tungah siktukilh tawh kikilhcipin kikhai hi. Na sa Pasian in hong nusia ci- velval kawmin damdamin a si dingin kikoih in na kingaihsut laitak hi. Tua bangin a nuntakna bei dingin a om mahin amah muang laitak singlamteh gei-a ding mite in amah suaksuak lecin, tua pen kosia gawpin a gimthuakna zahpih uh a, amah a thuk theipenin a Pasian khatin a kipulakna thu totbawl bia na hihi. tobawl uhhi. Tua bangin Jesuh in mihingte mawhna leh khialhna khempeuh ama tungah amah le amah a kisuat ciangin Pasian in zong mu ngamlo-in nungngatsan hi. Jesuh zong nakpi lunggimna tawh kiko a, Ka Pasian, Ka Pasian aw, bang hangin nangn kei hong nusia na hi hiam? ci ngeungau hi. Jesuh amah le amah a kihonkhia thei lua hi a, ahi zongin kihonkhia hileh nang hong honkhia theilo ding hi. Tua hun liana lungsim sung khimzing banga a mialna thu, kam tawh kigensiang zolo hi.Bang hangin Pasian in hih banga a mulkimhuai ngongtatna phalin thuak lel ahi hiam? Tawntung meikuang sungpan nang na suahtak nading, leh ama minthanna sungah a tawntungin nang na om theih nading hi. Lai Siangtho in, Khrih pen mawhna baanglo-in om hi. Ahih hangin amah tawh kipawlkhopna tungtawnin Pasian thumaanna i ngah theih nading cihna tawh Pasian in eite phattuam nadingin i mawhna amah ngahsak hi23 ci hi.
113

Na khempeuh na ngah theih nadingin Jesuh in na khempeuh nusia hi. Tawntung na nuntak theih nadingin amah si hi. Hih thu bek zong nang aadingin lungdam a kohtaak, a phattaak hi khin hi. Tua hi a, lungdam kohtaak ding bangmah om kei, cih kikkik-huai nawnlo hi.

SAWM-LE-LINI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Bangbang na ngaihsunkha phial zongin Pasian pen taksuak den hi. Phawk ding Khawkneu: Banghanghiam cihleh Pasian in, Note kong nusia ngeikei ding, kong paampaih ngeikei ding hi, ci hi Hebru 13:5 (TEV) Ngaihsut Ding Thudotna: Pasian hong ompihna, a diakdiakin amah a gamluatsuah hun ciangin, bangci bangin mitsuan den thei ding ka hi hiam?

114

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA

PASIAN INNKUAN D INGIN DINGIN NANG HO NG KIB AWL HONG KIBA


Kei pen lenggah gui ka hi a, note pen a hiangte na hi uhhi. Johan 15:5 (CEV) Khrih in eite pumpi khatin hong bawl a,... khat le khat i kizom hi. Rom 12:5 (GWT)

115

116

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

P ASIAN I NNKUAN

Pasian pen na khempeuh a Bawlpa hi a, na khempeuh pen ama minthanna aading hi. Amah in ama minthanna, ta tampite ngahsak nuam hi. Hebru 2:10a (NCV) Vantunga i Pa in eite bangzahin hong it cih thei un. Banghanghiam cihleh amah in ama tate a kici dingin eite hong phal a, zong i hi takpi hi. 1 Johan 3:1 (NLT)

15
A A D INGIN

H ONG K IB AWL IBA

Nang pen Pasian innkuan aadingin hong kibawl hi. Pasian in innkuan khat lam nuam a, tua takah a kihel dingin nang hong piangsak hi. Hih pen na suah ma-a a na geelsa, na nuntakna aadinga Pasian ngimna a nihna pen hi. Lai Siangtho bup pen Pasian nasepna tangthu -- amah a it ding, a zahtak ding, leh amah tawh a tawntunga a maangkhawm ding innkuan khat a lamna tangthu -- hi. Lai Siangtho in, Eite Khrih tungtawnin ama kiangah hong la-in ama innkuan hong suaksak ding cih pen a kikhello ama geelna hi den hi1 ci hi. Pasian pen itna ahih manin kizopnate thupisak hi. Ama pianzia ngiat zong kizopna lamsang hi a, amah le amah innkuan sunga kisakna kammalte ahi Pa, Tapa, Kha Siangtho cihte tawh kipholak hi. Thumgawm Pasian cih pen Pasian amah le amah a kizopna hi. Tua pen a lekkim kizopna thu etsakna lim cingtaak hi a, a cihnopnate kikup-huai hi. Itna tawh kiphut kizopna sungah Pasian amah le amah kizomin om den ahih manin amah lungleng ngeilo hi. Innkuan a kisap man hilo-in a deih
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 117

man bekin eite hong piangsak dingin geelna khat nei a, a innkuan sungah hong tunin a neih teng khempeuh hong hawm hi. Tua teng a sep ciangin Pasian a lungkim hi. Lai Siangtho in, Ama Kammal thumaan thutak tungtawnin eite tungah nuntakna thak hong piakni, leh ama innkuan thak sungah tanu tapa masate i va suahni pen ama aadingin lungdamna tawh kidim ni khat hi2 ci hi. Khrih i up ciangin Pasian i Pa hong suak a, eite ama tanu tapa, midangte i sanggamnu i sanggampa, pawlpi pen i kha innkuan, cih bangin hong suak hi. Pasian innkuan sungah a beisa hun, tu laitak hun, leh mailam hun, khang hun khempeuh-a om thu-um mi khempeuh kihel hi. Mi khempeuh Pasian piansak hi a, ahi zongin mi khempeuh Pasian tanu/tapa hi kimlo hi. Pasian innkuan sungah luttheih nading lampi khat bek om a, tua innkuan sungah suahkikna cih lampi hi. Na suah khatveina tungtawnin na mihing innkuan sungah a kihel thei na hi a, ahi zongin na suah nihveina tungtawnin Pasian innkuan sungah a kihel thei ding na hihi. Pasian in tu-in ama innkuan sungmite i hih nadingin suahkikna kici hamphatna eite tungah hong pia khinzo hi.3 Pasian innkuan sunga kihel dingin kizotna kisapna pen mi khempeuh in ngah hi.4 Ahi zongin kalhna thu khat bel om a, tua pen Jesuh upna hi. Lai Siangtho in, Note na vekpi-un Khrih Jesuh upna tungtawnin Pasian tanu tapa na hi uhhi5 ci hi. Na kha innkuan pen kip tawntung ding ahih manin na leitung ci le sa innkuan sangin thupizaw lai hi. Leitunga i innkuan ciat pen Pasian hong piak khuttawi (letsong) hoih mahmahte hi a, hi taleh tuate pen tomno kal sung bek kimangin kisia baih hi. Nupa kikhenna, omna kigamlatna, teekna, leh pelh theihloh sihna, cih thute hangin zong kikhenkham thei zeelzeel hi. A langkhat ah, i kha innkuan -- thu-um midangte tawh i kizopna -- ahihleh tawntung hun sung bup kizom paisuak ding hi. Tua pen sisan kizopna sangin a khauhzaw tham kipawlkhopna, a kipzaw tham kithukimna, khat hi. Paul in eite aadinga Pasian neih a geelna thu a ngaihsutkhak simsimin hih bangin phatna na nei den hi: Ama pilna leh a geelna a zaizia ka ngaihsut ciangin khukdinsukin Pasian innkuan sungmi -- pawlkhat vantung ah om khinin pawlkhat hih leitung ah om lai -- khempeuhte Pa kiangah thu ka ngen hi.6

118

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

PASIAN INNKUAN SUNGMI HIH A METNA Pasian innkuan sungah kha thu tawh na suah hun lianin suahni khuttawi (birthday gifts) hoih mahmah pawlkhat na ngah pah hi. Tuate pen: innkuan min, innkuan tawh kisutna, innkuan hamphatna, innkuan kimaingapna, innkuan go le gamh, cihte hi.7 Lai Siangtho in, Ama tanu tapa na hih manin ama neih khempeuh nang aa hi8 ci hi. Thuciam Thak in i luah ding gamh manpha thu hong limgen mahmah a, Ka Pasian in na kitangsapna khempeuh uh Khrih Jesuh sunga a hauhna minthangte tawh kizui-in hong dip ding hi9 ci hi. Pasian tanu tapa Na kha innkuan pen kip hihna tawh eite in innkuan neihsa tawntung ding ahih manin lamsate i ngahkha hi. Hih leitung ah eite na leitung ci le sa innkuan in a hauhnate...a hehpihna...a sangin thupizaw lai hi. migitna...a lungduaina..a minthanna...a 10 pilna...athahatna...leh a thukhualna cihte i ngah hi. Tawntung hun ciangin tua sangin a tamzaw i luah lai ding hi. Paul in, Ama mite tunga a piaksa gamh bangzahin lianin thupi cih na theihtel ding uh kong deih hi11 ci hi. Tua gamh sungah bang teng teekteek kihel ahi hiam? Khatna ah, Pasian tawh a tawntungin i omkhawm ding hi.12 Nihna ah, eite a bupin kilaihin Khrih tawh i kisuun ding hi.13 Thumna ah, natna, sihna, gimthuakna cihte khempeuh tawh i kipelh ding hi.14 Lina ah, thaman hong kipia-in nasep vaipuak a thakte hong ki-ap ding hi.15 Ngana ah, Khrih minthanna i ngahkhawm ding hi.16 Hih zahin lianin thupi hi. Na telzawh zah sangin na hauzaw tham hi. Lai Siangtho in, Pasian in a tanu tapate aadingin manh kiseh theilo gamh khat hong siitsak hi. Tua pen kilaih kisia cih bang omlo, niin baangloin a siangtho-in vantung ah note aadingin kikoihcing hi17 ci hi. Na ngah ding tawntung gamh pen manh sehtheihloh, a siangtho, a kip tawntung, a kikemcing khat hi, cihna hi. Kuamah in hong sutkhia theilo ding a, galte leh nuntak khuasakzia haksatna, ahihkeileh huihpi guahpi, cihte in susia zolo ding hi. Hih tawhtung gamh cih pen pensen (pension -- nasepna pan tawlngak cianga kingah ding huhna sum) hilo a, na lam-et ding leh na thalawh ding khat hizaw hi. Paul in, Bangbang na seem uh zongin thaman dingin Topa kiangpan gamh khat ngah ding cih thei na hih manun mite aading a seem dan hilo, Topa aading a seem danin kingaihsunin na lungsim bup uh tawh seem un18 ci hi. Pensen ciang lel lam-etna pen thu toimuhna hi a, nang na hihleh tawntung hun lam-etna tawh na nuntak ding kisam hi.

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

119

TUIPHUMNA: PASIAN INNKUAN SUNGMI KHATIN KICIAPTEHNA Innkuan a gina a cidamte in a innkuan uh angtanpih uh a, tua innkuan sunga a kihel uh maizumpih lo uhhi. A dahhuai thu khat ah, thu-um mi hi napi Jesuh hong thupiak ahi tuiphumna a la lo, mipi lakah a kha innkuan a pulak ngeilo, tampi ka mu khin hi. Tuiphumna cih pen deihteel theih thu hilo ahih manin khiintoh theih, sottoh theih hilo hi. Tuiphumna in Pasian innkuan sunga na kihelna lim a kilangsak hi a, Pasian innkuan sungmi khat ka hih ka maizumpih kei hi cia tangkona hi. Nang na kituiphum nai hiam? Jesuh in a kituiphum dingin a innkuanpihte thu hong pia khin hi. Pai unla minam citeng khempeuh, Pa leh Tapa leh Kha NI SAWM-LE-NGANA: Siangtho min tawh tuiphumin, thuzuite suaksak PASIAN un19 ci-in hong sawl hi. INNKUAN Bang hangin Jesuh in a Sawlpina (Great Commission) sungah tuiphumna pen nasep vai AADINGIN lianpite ahi lungdamna thu zeekkhiatna leh HONG kilamtohna cihte zah mahin thupisak hiam cih KIBAWL thu kum tampi sung ka ngaihsun hi. Bang hangin tuiphumna hih zahin thupi ahi hiam? A hang pen na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak a nihna ahi, tawntung kilawmtatna Pasian innkuan sungah nang zong kihel, cihna limpuak ahihlam ka nungtel hi. Tuiphumna pen a deihna, a khiatna tawh kidim hi. Na kituiphum ciangin na upna a pulak, Khrih a kivuina leh a thawhkikna a ciing, na nuntakna lui a sihna lim a pua, Khrih sunga na nuntakna thak a tangko, na hihi. Bek thamlo, Pasian innkuan sunga na lutna pawi a bawl zong na hi lai hi. Na kituiphum ciangin kha sunga thutak khat, taksa pumpi tawh a lakkhia na hihi. Tua in Pasian innkuan sungah nang na tun hun liana a piang thu zong kawk hi: Eite pen pawlkhat Judah mi, pawlkhat Gentail mi, pawlkhat sila, pawlkhawt mi suakta i hihi. Himah taleh Kha Siangtho khat tungtawnin i vekpi-in Khrih pumpi sungah hong kituiphum a, Kha Siangtho khat a kibangin i ngahkim hi.20 Tuiphumna in Pasian innkuan sungmi hong suaksak lo hi; Khrih upna bek in hong suaksak hizaw hi. Tuiphumna in Pasian innkuan sungmi na hihlam kilangsak hi. Tua pen nupa kiteen lai-a kipia khutbuh bangin lungtang sungpana na khensat, sunglam ki-apna hong phawng kikkik ding, muhtheih kiphawnna khat hi. Vai patkhiatna (initiation) khat hi a, kha thu ah picin mateng ci-a na sottoh ding nam hilo hi. Lai Siangtho in hong kalh
120 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

khat bek om a, um ding cih thu hi.21 Thuciam Thak sunga mite, a up khit phetun kituiphum uhhi. Pentekost Pawi lai-in mi 3000te Khrih a saan uh ni mahin kituiphum pah uhhi. Mundang khat leuleu ah, Ethiopia ulian khat a kikhel phet mahin kituiphum a, Paul leh Silas in zong Filippi khua thongcingpa-te innkuan zankim hunin tuiphum uhhi. Thuciam Thak sungah tuiphumna kisotto cih bang om lo hi. Khrih na upna, kituiphumna tawh a lakkhia nailo na hihleh Jesuh hong thupiak mah bangin a manlang theipenin kituiphum in. NUNTAKNA SUNGA HAMPHATNA LIANPEN Lai Siangtho in, Jesuh leh ama siansuah mite a vekun innkuan khat ahi uhhi. Amaute, sanggampa sanggamnu cih ding amah a zumlohna zong tua hang mah hi22 ci hi. Tua a lamdang thutak na sungah tumsuksak in. Nang pen Pasian innkuan sungmi na hi a, Jesuh in nang hong siangthosak ahih manin nang hangin Pasian angtang hi. Jesuh kammalte zong khial cih bang om theilo hi: (Jesuh in) a nungzuite kawkin, Hih mite ka nu leh ka sanggamte Pasian innkuan sunga hi. Vantunga ka Pa deihna bang a seem kihelkhak pen na ngah ding peuhpeuh ka sanggampa, ka sanggamnu, pahtawina sangpen leh leh ka nu, ahi uhhi ci hi.23 Pasian innkuan hamphatna lianpen ahihi. sunga kihelkhak pen na ngah ding pahtawina sangpen leh hamphatna lianpen ahihi. Tua tawh a kinaih zong bangmah om lo hi. Thupilo, hong ki-itlo, ahihkeileh lunghem, na kisak hun simsimin nang kua aa cih kiphawk in.

SAWM-LE-NGANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Pasian innkuan aadingin kei hong kibawl hi. Phawk ding Khawkneu: Eite Khrih tungtawnin ama kiangah hong la-in ama innkuan hong suaksak ding cih pen a kikhello ama geelna hi den hi Efesa 1:5a (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna: Thu-um mi a dangte ka innkuan sungmite bangin hopih ding bangci kipat ding ka hiam?
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 121

Bangbang ka gen zongin, bangbang ka um zongin, leh bangbang ka seem zongin itna lo tawh ahihleh a mawknapi ka hihi. 1 Korin 13:3b (Msg) Itna cih pen i nuntakzia ding Pasian hong thupiak pen bangin nuntakna hi. A tuung pek panin na zaksa mah bangun ama thupiak pen hih bang hi: Itna tawh nungta un. 2 John 1:6 (NCV)

16
A THUPIPEN THU

Nuntakna pen a vekin itna thu hi. Pasian pen itna ahih manin leitung ah nang hong theihsaknop a thupipen thu khat om a, tua pen itzia ding thu hi. Pasian leh mite i it ciangin tua pen Pasian tawh i kisutpipenna hi pah hi. Tua hi a, itna cih pen hong piaksa thukham khempeuh ii taw-phahpi hi: Thukham khempeuh hih thupiak khat tawh kitomgen thei hi: Nang le nang na ki-it bangin midangte zong it in.1 Angsung enlo-a it theih nading kisin pen a thubaih hilo hi. Tua pen angsung-bulphuh i mihing pianzia tawh kilehngat hi. Tua hangin zong zatkisin nadingin khantawn hun hong kipia hi. Pasian in mi khempeuh i it ding hong deih cih pen a maan thu hi a, ahi zongin ama innkuan sunga om midangte i it theih ding a phadeuhin lunggulh hi. Tua pen i kikupsa mah bangin na nuntakna aadinga hong geelsak ama ngimna a nihna pen hi. Peter in, Pasian mite tungah itna a diakin lak un2 hong ci hi. Paul in zong a
122 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

kizawitawi khatin, Mi khatpeuh huh theih nading hunpha i neih leh huh ding kilawm hi. Ahi zongin thu-um innkuan sunga om mite kinbawl phatdiak ding kisam hi3 hong ci leuleu hi. Bang hangin Pasian in thu-um midangte i it phatdiak ding leh i kinbawl phatdiak ding hong hahgen hiam? Bang hangin amaute in itna thu ah masakna ngah uh hiam? Banghanghiam cihleh Pasian in ama innkuan pen thudang khatpeuh sangin itna a neihna hanga mi theih ahih ding deih ahih man hi. Eite khat le khat i ki-itna -- thupomzia leh thu-upnate (doctrinal beliefs) ahilo -- pen leitung mite tunga i teci ginapen ahihlam Jesuh in hong gen hi. Amahn, Khat le khat nakpi-in na ki-itna uh in note ka thuzui mite na hihlam uh leitung mite tungah teci pang ding hi4 ci hi. Vantung i tun ciangin Pasian innkuan sungah a tawntungin nuamsa takin i om ding a, ahi zongin NI SAWM-LE-GUKNA: hih leitung ah ahihleh tawntung itna aading i A THUPIPEN kiginkholhna-in nasep haksa pawlkhat sep ding i THU nei hi. Pasian in innkuan vaipuak tuamtuam piakna tawh eite hong kisinsak a, tuate lakah khat le khat it kisinna pen a thupipen leh a haksapen hi. Pasian in it siamna na neihtoh theih nadingin thu-um midangte tawh kilawmtatna maan takin, leh kinai takin, na neih ding hong deih hi. Itna cih pen tuam-om tang-om tawh kisin theilo, kisiam theilo hi. Hong lungtomsak thei, a cingtaaklo, a huat-huai -- mite lak mahah na om kul hi. Kilawmtatna tungtawnin a thupi thu thum i theikhia ding hi. ITNA MAH NUNTAKNA ZATKHIATZIA A HOIHPEN Itna mah na masak lianbel, na ngimna bulpi, leh na tupna sangpen ahih ding kisam hi. Itna thu pen na nuntakna sungah a thupi mawhlo khat hilo a, a thupipen thu hi. Lai Siangtho in, Itna mah na tup lianpen hisak un5 ci hi. Ka nuntakna sunga ka utpente lakah khat pen itna nei ding cih hi ci-a thupipen na sak thu sawm laka kihel dana na gen pen kicing nailo hi. Kizop kithuahna cih pen na nuntakna sungah thudang tuamtuamte sangin na masakloh a phamawh thu hi. Banghanghiam? Itna omlo nuntakna pen a mawkna taktak hi. Hih thu, Paul in hih bangin gen hi: Bangbang ka gen zongin, bangbang ka um zongin, leh bangbang ka seem zongin itna lo tawh ahihleh a mawknapi ka hihi.6 Khatveivei ciangin kizop kithuahna pen i hun geelna sungah guan teeltaal ding dan khatin i koih thei hi. I tate aading hun piak ding vai,
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 123

ahihkeileh i nuntakna sungah mite aading hun seh ding vai, cihte i kikum thei hi. Tua bangin i gamtat ciangin kizop kithuahna cih pen i nuntakna sunga vai dang tampite laka khat ahi dan a suaksak i hihi. Pasian in ahihleh kizop kithuahna cih pen nuntakna mah hi pah ahihlam hong gen hi. Thukham Sawm lakah lite in Pasian tawh i kizop i kithuahna thu hong hilh a, a dang gukte in mite tawh i kizop i kithuahna thu hong gen hi. Enpha lehang, a vekin kizop kithuahna thu na hi gige hi. Tua nungah Jesuh in zong Pasian aading bang thupipen cih thu, thu nih tawh hong tomgen hi: Pasian it unla mite zong it un. Amahn, TOPA na Pasian na lungsim bup,...tawh it in. Hih pen thukham a masapen leh a thupipen hi. A nihna zong a thupitna kikim hi: Na vengte nangmahmah ahi danin it in.Thukham dangte khempeuh leh kamsangte thukalh khempeuh, hih thukham nih tungah kinga hi.7 Pasian itzia ding (biakpiakna) i theih khit ciangin midangte a it thei dinga kisinna pen na nuntakna aadinga Pasian geelna a nihna hi. Nuntakna sungah a thupipen thu i cih pen tangtutna, ahihkeileh van le na ngahna, cihte hilo a, kizop kithuahna hizaw hi. Tua hi a, i kizop i kithuahnate bang hangin tomsak ding i hi hiam? I hun geelnate a kigakluat ciangin a bupin i enpha a, itna-bulphuh kizop kithuahna-a i zat ding hun, tha, leh lungsim piakna cihte i khiamsuk thei hi. Tua bang teng tawh Pasian aading a thupipen mun ah vai thukin khat in mun hong la hi. Manlahna pen kizop kithuahna aading gal lianpi khat hi. Nuntak nading zonna vaihna, i nasep mabante sepzomna, i lungtupte a tun nading hanciamna, cihte mah nuntakna vaipi dan khatin ngaihsunin tuate tawh i buaicip thei hi. A taktakin tuate vaipi hilo hi. Vaipi masa pen Pasian leh mite it thei ding, cih hizaw hi. Nuntakna sungpan itna kidotkhia leh a kingah pen beem (zero) hi. Itna pen kip paisuak ding hi. Itna i masak lianbel hisak dinga Pasian hong sawlna a hang dang khat pen itna kip paisuak ahih man hi. Upna, lam-etna, leh itna -- hih thu thumte kizom paisuak ding hi. Tua teng lakah itna thupipen hi.8 Itna in gamh nusiat hi. Leitunga a kippen leh a topen dinga na nusiat theih huzapna pen hauhna leh tangtutna cihte hilo a, midangte na hopihzia leh na bawlzia hizaw hi. Mother Teresa in, Bang seem na hiam cih thupi masa kei, tua na nasepna sungah itna bangzah khahkhia na hiam, cih
124 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thupizaw ci hi. A kip a kho gamh nusiat theihna thusim pen itna hi. Husan a bei ta ding mite lupna gei-ah tamveipi ka omkha khin a, tua bangin tawntung hun kongbiang ah a om laitakun, Ka diploma letmat ngah teng ong la sin uh. Khatvei enkik nuam lai ing. Pahtawina laipite, medalte, tua teh...kham naipi ka ngah pen zong ong lak dih un, ci-a a kun, mi khat zong ka mu ngei naikei hi. Leitung nuntakna a bei kuan hunin kuamah in a gei-ah van le na kaikhawm ngeingei khollo hi. Tua hunin i gei-a om dinga i deih pen mi -- i it mite, i kizoppih i kithuahpih mite hi. I husanna a bei ding hun ciangin kizop kithuahna mah nuntakna i cihcih pen a na hihzawk lam i vekpi-in i tel ding hi. Tua thumaan thutak, ziakai lo-in a manlangin theihna pen pilna ciimna hi. Na-a kimang dang bangmah omlo ahihlam na theih nadingin na sih kuan dong ngak teekteek se kei in. Itna i neihzah tungtawnin hong kitehpha ding hi. Itna, na nuntakna lungtup na hihsak nading a hang thumna pen tawntung hun ciangin eite hong kitehpha ding ahih man hi. Kha picinna tehkak nading Pasian zatte lakah Kizop kithuahna khat pen kizop kithuahna a hoihna zah hi. mah nuntakna i Vantung na tun ciangin Pasian in, Na cihcih pen na hizaw nasep, bank-a na sum koihzah, na uukna, cih teng ong gen dih o hong ci lo ding hi. Tua sangin mite bangci hopih, a diakdiakin kitangsapna a nei mite bangci bawl, cih hong dongzaw ding hi.9 Jesuh in amah i itzia ding pen ama innkuan sungmite itna leh amau kitangsapnate donna huhna hi, ci hi: Maan takin kong genin ah, ka innkuan sungmite lakah a neupente khat tunga na bawl bangbang uh pen kei tunga hong bawl na hi uhhi.10 Tawntung hun na zuat ciangin bangmah keng lo-in na khempeuh na nusia ding a, na kensun khat pen na gamtatzia bek hi ding hi. Tua hang mahin Lai Siangtho in, Na-a kimang a omsun khat pen itna tungtawna kilakkhia upna bek hi11 ci hi. Hih thu thei kawmin zingsang na khanlawh ciangin lupna tungah, ahihkeileh lupna gei-ah khukdinin hih bangin thu na nget ding kong hanthawn nuam hi: Topa, tuni-in bangbang ka seem zongin nang leh midangte a it, ka hi hamtang nuam hi -- nuntakna cih zong tua mah ahih man hi.12 Na mawk beisak dingin Pasian in bang hangin ni a thak dang khat hong pia laizang ding hiam?

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

125

HUN PIAKNA MAH ITNA LAHKHIATZIA A HOIHPEN Nate a thupitna pen tua nate sungah i hun bangzah ciang pia ngam i hiam cih tawh kiteh thei hi. Hun na piak ngam zahzah, tua nate thupitna zah leh manpha na sakna zah hong kilangkhia hi. Mi khat ii a masak thute na theihnop leh a hun bangci zat cih en ziau in. Hun cih pen hong kisehsakzah bek mah nei na hih manin nang aading a manphapen khuttawi (letsong) hi. Sum tampi na zonbeh thei a, hun tampi na zonbeh theikei hi. Mi khat aading na hun na piak ciangin na ngahkik ngeiloh ding na nuntakna khen khat a hawmkhia na hihi. Tua hi a, na hun pen mi khat tungah na piaktheih ding khuttawi lakah a lianpen hi. Kizop kithuahna thupi hi, ci-a kam-a gen ziau pen kicing nailo hi; tua sungah i hun i piakna tawh i thugen a maanna i lah ding kisam lai hi. Kam-a genna bek pen a mawknapi ahihi. Tate aw, eite neih itna pen kammal leh thugenna ciang bek ding hilo hi. Sepkhiatna tawh a kilakkhia itna maan, itna taktak ahih ding kisam hi.12 Kizop kithuahna cih in hun leh hanciamna hong kal ahih manin itna lahkhiat nading ah a hoihpen ding kammal gawmzia pen H-U-N hi. Itna a laigil thu pen midangte aadinga i ngaihsut, ahihkeileh i sep, Na hun pen mi tungah na ahihkeileh i sikh, cihte hilo a, ei le ei i piaktheih ding khuttawi kipiakkhiatna zah hizaw hi. Hih thu, a lakah a lianpen hi. diakdiakin, pasalte in tel lo uhhi. Pasal tampi kei kiangah hong pai uh a, Ka zi le ka tate tel zo ngiat keng. A kisap khempeuh uh ka sikh ka van mah hi ve aw, bang hi mawk hiam, a deih lai uh? hong ci uhhi. Na hun hi, a deih uh! Na hun -- na mitte, na bilte, na kinbawlnate, na hopihnate, na ompihnate -- deih uhhi. Tuate, bangmah tawh kikhengkhia theilo hi. Itna thu ah a deihhuaipen khuttawi cih pen diamond suangmanpha, paak, moh, cihte hi masa lo a, limtak kinbawlna hizaw hi. Midang khat it, cih ciangin tua hun lianin nang le nang kimangngilh zah dongin tua mipa minu tungah lungsim bup pia, cihna hi. Kinbawlna in a khiatna hih bangin nei hi: Nang hong thupilaak mahmah ka hih manin ka neih lianpen ahi, ka hun kong pia hi. Na hun na piak simsimin a kipiakhia na hi a, itna laigil thu i cih zong kipiakkhiatna hi pah hi. Jesuh in etteh ding lim hong suihsak khin hi: Note hong it-a na mawhnate uh a puakhia dingin Pasian kiangah biakpiak gan bangin amah le amah a kipiakhia Khrih, etteh limin nei-in midangte tungah itna a dim takin nei un.13
126 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

It lopi-in na piakhia thei a, ahi zongin piakhia lopi-in na it theikei ding hi. Pasian in leitung it mahmah ahih manin...a piakhia hi.14 Itna in angsung thu nusia, cih khiatna nei hi -- ka kin masakte, ka nopsakna, ka lungtupte, ka lungmuanna, ka sum, ka tha, ahihkeileh ka hun, cihte midang khat phattuam nadingin nusiatna hi. TU LAITAK MAH ITNA LAHKHIAT NADING HUN HOIHPEN Khatveivei, vai thuneu sep ding a om ciangin hun i sotto thei hi. Ahi zongin itna a thupipen ahih manin tua mah vai lianpi-in neih ding ahihi. Lai Siangtho in zong tua mah gen phapha hi: Hun kilem i ngah simsimin mi khempeuh tungah thuhoih i bawl ding kisam hi.15 Na-hoih sep nading hun kilem na neih peuhpeuh uh zangkhia un.16 Hizo ding dan na hih simsimun a kitangsamte tungah thuhoih bawl un. Na vengte tu-a a huh zo ding na hih uhleh zingciang dong hong ngak nadingin gen ngeikei un.17 Bang hangin tu laitak mah itna lahkhiat nading a hoihpen hun hi zenzen ahi hiam? A hang pen hun kilem bang tanvei nei ding na hiam cih kithei lo hi. Thu-omziate kikhelkhel hi. Mite sisi uhhi. Naupangte hong goltoto uhhi. Zingciang aading genkholh theih na nei kei hi. Itna lakkhia nuam na hihleh tu mahmahin seppahhuai hi. Ni khatni teh Pasian mai-ah thukhenna thuak ding cih thei kawmin tu-in na ngaihsut ding thudotna pawlkhat om hi: Mite sangin na vai geelnate leh van le nate na thupitsakzawk hun tampi om ahih manin tua tawh kisaiin bangci kiphelh ding na hi hiam? Hun na piakbeh ding a kisam, kua hi masa ding hiam? Tua banga hun na piakbeh theih nadingin na hun geelna a koizaw pen phiat ding kisam hiam? Kipiakkhiatna bangci nam na neih ding kisam hiam? Nuntakna zatzia a hoihpen pen itna hi. Itna lahkhiatzia ding lampi hoihpen pen hun hi. Itna lahkhiat nading hun a hoihpen pen tu laitak hi.

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

127

KA NGIMNA

SAWM-LE-GUKNI TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA

Lungngaih Ding Thu: Nuntakna pen a vekin itna thu hi. Phawk ding Khawkneu: Thukham khempeuh hih thupiak khat tawh kitomgen thei hi: Nang le nang na ki-it bangin midangte zong it in Galati 5:14 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna: Kizop kithuahnate ka masak takpi thu ahi hiam? Bangci danin hisak thei ding ka hi hiam?

128

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Note pen Pasian aituam innkuan sungmite, Pasian gam sunga gammite na hi uh a, Pasian bangkua sungah Khristian dangte khempeuh tawh na kisai uhhi. Efesa 2:19b (LB) Pasian innkuan cih pen a nungta Pasian pawlpi hi a, thumaan thutak phungpi leh a taw-phahpi ahihi. 1 Timoti 3:15b (GWT)
A um ding bek hilo, kisaina (belonging) a nei dingin nang hong kizawn hi. A cingtaak, mawhna a baanglo Eden Huan sung nangawn ah Pasian in, Mi pen khatkia-a om ding hoih lo hi1 ci hi. Eite pen khua le tual (community) aading hong kipiangsak, kilawmtatna aading hong kisui, innkuan khat aading hong kiseek, i hih manin Pasian ngimnate ei le ei thu-a a cingsak zoding kuamah om lo hi. Thu-um midangte tawh kikhenkhia-a kilawmtatna a zanglo, a tangom, a tolteen mi siangtho ahihkeileh kha siampi cih bang Lai Siangtho sungah kiciamteh lo hi. Eite hong kikoihkhawm, hong kipehkhawm, hong kilamkhawm, hong kizomkhawmin tua banah hong kilakhawm ding hi,2 ciin Lai Siangtho in hong gen hi. Khrih tawh na kizopna pen mimal aituam vai ahih hangin khatkia ta-a sep dingin Pasian in geel ngeilo hi. Pasian innkuan sungah nang pen thu-um midang teng tawh hong kipehkhawm na hi a, tawntung hun dongin eite khat le khat a kisai dingte i hihi. Lai Siangtho in, Tampi ahi eite in Khrih sungah pumpi khat bek i nei a, sungmi khatciat pen a dangte khempeuh tawh kisai uhhi3 ci hi.
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 129

17
KIS AIPIH D ING M UN K HA T ISAIPIH HAT

Khrih nung zui cihna ah um bek hilo-in kisai cih zong kihel hi. Eite pen ama Pumpi ahi pawlpi ah sungmite (members) i hihi. C.S. Lewis in sungmi hihna cih pen Khrsitiante sungpan a piangkhia masa hi a, ahi zongin leitung mite in a khiatna masa hawmsuaksak (emptied) uhhi, ci hi. Vanzuakna (stores) phualpite in a sungmite tungah van manh khiam uh a, kipawlna tuamtuamte in sungmi min khumna laibu nei uhhi. Khatveivei ciangin pawlpite ah sungmi hihna pen zuih ding pelh ding thu le la kikalhna bangmah om loin min behlapna ciang khatin kikhiamsuk thei hi. Paul in ahihleh pawlpi sungmi khat hihna pen a nungta pumpi ahi, a kikhenkhia theilo, a kizom biilbial Khrih Pumpi tunga pumtung na thupi khat hihna hi, ci hi.4 Sungmi hihna pen Lai Siangtho hong genna tawh kituakin a khiatna i zonkik ding leh i zat-kisin ding kisam hi. Pawlpi cih pen pumpi hi a, inn hilo hi; pumtung nate omkhopna hi a, kipawlna hilo hi. Na pumpi tunga pumtung nate in a ngimna uh a cinsak theih nadingin na pumpi tungah a kizopkhop ding uh kisam hi. Khrih Pumpi tunga kihel khat ahi nang aadingin zong tua dan mah hi ding hi. Vaipuak ding a tuam khat tawh nang hong kipiangsak hi a, ahi zongin a nungta, tualsung pawlpi (local church) khat tawh na kizop keileh na nuntakna aading ngimna a nihna pen na khahsuah ding hi. Midangte tawh kizop kithuahna tungtawnin na nuntakna sunga na vaipuak, na mapanna mun, na mukhia bek ding hi. Lai Siangtho in, Pumtung na khatciat in pumpi bup tungtawn bekin khiatna khat tek a nei uh hi a, lampi dang khat tawh nei theilo uhhi. Eite kikupkup pumpi i cih pen teeltuam mite Khrih pumpi hi. Eite khatciat ama pumtung na i hih ciang bekin khiatna leh kimanna i nei thei pan hi. Tua hilo-in khutme ki-attan bang, kheme ki-atkhia bang, hi lehang kimanna nei mawk ding i hi

hiam?5
Pumtung na khat, pumpi tawh Midangte tawh kizop kikhen hileh keu-ton gawpin si ding hi. kithuahna tungtawnin Amahkia tangdin theilo a, nang zong tua na nuntakna sunga dan mah na hihi. Tualsung pawlpi khat na vaipuak, na ii nuntakna thagui panin kikhenkhia mapanna mun, na leteh na kha nuntakna hong keu ding a, mukhia bek ding hi. a tawpna ah na mangthang ding hi.6 Tua hangin zong biakpiak kikhopnate leh kikhopna a dang tuamtuamte ah maan takin kihel ding pelhna pen kha thakiamna lim a masapen hi pah hi. Kilawmtatna i awlmawhloh ciangin thudangte zong taalkhiat ding hong kipan hi.
130 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian innkuan sunga sungmi hihna pen maban a neilo, ahihkeileh ut banga pampaihtheih thu, hilo hi. Pawlpi cih pen leitung aadinga Pasian thuvaihawmna hi. Jesuh in, Ka pawlpi ka lam ding a, tua pen hell vangliatna khempeuh in zo zolo ding hi7 ci hi. Pawlpi pen kua suksiatzawh ding hilo a, tawntung hun dongin kip paisuak ding hi. Pawlpi kisam keng a ci mi a om leh a kiphasak ahihkeileh bangmah a theilo ahihi. Pawlpi pen kisam lua kisa-in tua aadingin Jesuh, singlamteh tungah si hi. Khrih in pawlpi it a, pawlpi aadingin a nuntakna pia hi.8 Lai Siangtho in pawlpi pen Khrih teenpih ding nungaknu leh Khrih Pawlpi pen van le lei pumpi9 ci hi. Jesuh kiangah, Nang bel sangin sauvei nungtazaw ong it mah veng aw. Na zi hi veh...ka ding a, pawlpi sunga na pahtaakloh ahihkeileh Nang bel ong mapanna mun zong tua saang thei ing in, na pumpi bel nolh dan mah hi ding hi. ning cih ding, ka ngaihsun theikei hi. Ahi zongin pawlpi tawh kisai-in kizopna i khawl ciangin, i neubawl ciangin, leh i phun ciangin tua bangin a ci i hihi. Tua bang ding sangsikin Pasian in pawlpi pen Jesuh itzah mahin a it dingin eite tungah thupiakna hong nei hi. Lai Siangtho in, Na kha innkuan uh it un10 hong ci hi. A dahhuai thu khat ah, Khristian tampite in pawlpi zang bek uh a, it lo uhhi. TUALSUNG NA KILAWMTATNA Lai Siangtho sungah pawlpi cih kammal a kizat ciangin a khangkhang-a om thu-um mi khempeuh a tuam vilvelin a kawkna mun tawmkhat cihte simloh, a vekpi phialin muhtheih, tualsung-a om khua pawlpi khat a kawk ahihi. Thuciam Thak in tualsung khua pawlpi sunga sungmi hihna thu gen hi. Tualsung kilawmtatna ah sungmi ahilo Khristian a omsun i cihte zong mawhna siahuai a bawlna uh huhau-a kilawmtatna sungpan kihawlkhia, pawlpi in khalna a piak mite, ahi uhhi.11 Kihelna pawlpi a neilo Khristian pen pumpi tunga kihello pumtung na khat, tuuhon tawh kithuahlo tuu khat, ahihkeileh innkuan tawh kigamla naupang khat, cihte tawh kibang hi, ci-in Lai Siangtho in gen hi. Hih pen pianngeizia ahilo khat hi. Lai Siangtho in, Pasian bangkua sungah Khristian dangte khempeuh tawh na kisai uhhi12 ci hi. Tu hun pen mimal suahtakna leh aituam kalsuanzia (independent individualism) a laan mahmah hun hi a, tua tawh kizomin kha tagah -- kiPasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 131

apna, muanhuaina, hihna dinmun bangmah om lopi-a pawlpi khat pan khat ah a zuan kawikawi bilpi bang thu-um mi -- tampi piangkhia khinta hi. Mi tampite in tualsung khua pawlpi khat tawh kizom takei lehang (ahihkeileh kikhawm takei lehang) Khristian hoih khat kisuak thei veve, ci-in um uhhi. Ahi zongin tua pen Pasian thukim hetlo ding hi. Tualsung kilawmtatna khat ah kizop ding kisam hamtang ahihna a hang tampi Lai Siangtho in hong lak hi. PAWLPI INNKUAN KHAT NA KISAPNA A HANG Pawlpi innkuan in thu-um mi taktak khat na hihna kilangsak hi. Thuzui mipawlte lakpan khat teeiteei ah ka ki-ap keileh Khrih nung a zui, ka kici theikei ding hi. Jesuh in, Khat le khat na ki-itna uh in note ka thuzui mite na hihlam uh leitung mite tungah teci pang ding hi13 ci hi. Khankhiatzia, minam, leh nuntakna tualniam tualsang, cihte ah a tuam tek ahi kimlai pawlpi innkuan khat sungah i omkhop, i tonkhop ciangin tua pen leitung mite tungah teci muibun khat hong suak hi.14 Nangkia thu bek tawh Khrih Pumpi ahi, na hikei hi. Khrih Pumpi lahkhiat nadingin midang na kisam hi. Eite i vekpi-in ama pumpi ahikhawm i hi a, utthu tekin ahituam i hikei hi.15 Pawlpi innkuan in angsung-bulphuha tuam-omna pan hong lakh ia h i. Tualsung khua pawlpi cih pen Pasian innkuan sungah kilem lakhia hi. takin bangci omkhop ding cih na kisinna sang ahihi. Angsung a masaklo, thukhualna tawh kidim, itna zat-kisin nading mun hi. Tua mun ah sungmi-a kihel khat na hihna tawh midangte a huh a don dingin na kisin a, midangte sinkhak thute na thuakpih hi. Pumpi tunga om pumtung na khat in natna a thuak leh, pumtung na a dang teng in zong a thuakpih uhhi. Ahihkeileh zong, i pumtung na khat in pahtawina a ngah leh, a dang tengin zong a nuampih uhhi.16 A cingtaaklo, a thupisuahlo thu-um mite tawh kizopna maanmaanin i neih ciang bekin kilawmtatna taktak i theikha pan ding a, Thuciam Thak ii hong hilh thumaan thutak ahi khat le khat kizomin kipanpih ding cih thu i sinkha pan ding hi.17 Lai Siangtho tawh kituak kilawmtatna cih pen Jesuh kiangah i kiapzah mahin khat le khat tungah ki-apna hi. Eite khat le khat nuntakna a kipia dingin Pasian in hong lam-en hi. NI SAWM-LE-SAGIHNA: Khristian tampite in Johan 3:16 theitel KISAIPIH DING napi-un 1 Johan 3:16 sunga, Jesuh Khrih in eite aadingin a nuntakna piakhia hi. Eite MUN KHAT in zong i sanggamte aadingin i nuntakna i
132 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

piakkhiat ding kisam hi18 a cih pen phawkkha lo uhhi. Hih pen thu-um midangte tunga na lah dinga Pasian hong lam-et, piakkhiat itna -- Jesuh in nang hong it dan namin amaute zong it ding ci-a na utna -- hi. Pawlpi innkuan in na kha sagolh (spiritual muscle) khangtosak hi. Biakpiak kikhopnate ah va pai saam napi, gamtaang lo-a va et lel tawh na picing ngeikei ding hi. Tualsung khua pawlpi nuntakna bup sunga kihelna bek in kha sagolh golsak hi. Lai Siangtho in, Pumtung na khatciat in ama aituam nasep ding ciat a sep ciangin pumtung na a dangte zong a khangtosak hi a, tua bang ciangin pumpi bup zong cidam, khangto-in itna tawh kidim hi19 ci hi. Thuciam Thak sungah khat le khat cih kammal sawmnga vei val kizang hi. Eite khat le khat a ki-it ding, khat le khat thu a kingetsak ding, khat le khat tha a kipia ding, khat le khat a kitaai ding, khat le khat a kihopih ding, khat le khat a kipanpih ding, khat le khat a kihilh ding, khat le khat a kisaangsiam ding, khat le khat a kipahtawi ding, khat le khat vangik a kipuakpih ding, khat le khat mawhna a kimaisak ding, khat le khat lungsim a kipia ding, khat le khat a kikinbawl ding, cih teng leh khat le khat kisepsak ding nasep dangte zong a seem dingin Lai Siangtho in hong sawl hi. Lai Siangtho tawh kituak sungmi hihna cih pen tu-a hi. Hihte pen tualsung kilawmtatna khat tungtawnin na sep dinga Pasian hong lam-et innkuan vaipuakte ahihi. Hihte kua tawh seemkhawm ding na hi hiam? Na masak thute hong nawngkaisak ding na gei-ah kuamah a omloh laitakin a siangtho-a na om ding pen baih kha mah ding a, ahi zongin tua pen a huut, a kisittello sianthona hi. Tang-omna in zuaukhemna piangsak hi; Hong to ding kuamah a omloh hun ah ei le ei a picing i kisakkhak nading baih mahmah hi. Picinna taktak cih pen kizop kithuahna sungah kilangkhia hi. I khangcin nadingin Lai Siangtho bek tawh kicing lo-in thu-um midangte zong i kisam hi. Khat le khat kiangpen i theihkhak thute leh khat le khat i kimuanna hangin i khangcinna manlangzaw, thakhauhzaw hi. Midangte in amau tunga Pasian hilh thute hong hopsawn ciangin kei zong tuate ka theihpih pah a, ka khantohlawh hi. Khrih Pumpi in nang hong kisam hi. Pasian in ama innkuan sungah nang aading aituam mapanna mun ding khat hong koihsak hi. Tua pen na sepkhiatna (ministry) kici a, tua sepkhiatna aadingin Pasian in nang tungah siamna khuttawi hong pia hi. Pawlpi bup i panpih theih nading cihna-in eite khatciat tungah kha siamna khuttawi khatta hong kipia hi.20 Na kihelna tualsung kilawmtatna pen na kha siamna khuttawite na
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 133

muhkhiat nading mun, na khansak nading mun, leh na zatkhiat nading mun, hi. Sepkhiatna (ministry) a tangzaizaw khat zong na nei theikha ding a, ahi zongin tua pen tualsung kipawlna sunga na nasepna banah a kibehlap (in addition to) hi pan hi. Na sepkhiatna (ministry) a lam dingin Jesuh in kamciam hong pia lo a, ama pawlpi a lam dingin kamciam hong pia bek hi. Leitunga Khrih thupuak nasepna ah ma na pang ding hi. Lei maitang tungah Jesuh a pai lai-in Pasian in Khrih taksa pumpi tungtawnin naseem hi; tuni-in ahihleh ama kha pumpi zang hi. Pawlpi pen leitunga om Pasian vanzat hi. Eite pen khat le khat ki-itna tawh Pasian itna lim a pua dingte cih ciang bek i hikei a, midangte tungah tua itna a va puaksawn dingte i hi lai hi. Tua pen eite tunga hong kipiakhawm hamphatna lianpi khat hi. Khrih pumpi tunga pumtung nate hihna tawh eite pen ama khutte, ama khete, ama mittangte, leh ama lungtang i hihi. Amahn ei tungtawnin leitung ah naseem hi. Tua hi a, sepkhiat piakkhiat ding khat tek i nei kim hi. Paul in, Eite sep dinga zong a kilawm, eite aadinga Khrih hong sepsaknop nasep hoih ahi, tua nasepna ah Khrih a panpih dingin Amah (Pasian) in Khrih tungtawnin eite khatciat hong piangsak hi21 ci hi. Pawlpi innkuan in na nungtolh nading panin hong huh ding hi. Zia-etna a thuak lo ding khat zong i om kei hi. A hun le a mun in pia hileh nang le kei in mawhna i bawl thei lua hi.22 Tua thu, Pasian in thei ahih manin eite khat le khat a kihuh a kihu dingin khatciat tungah vaipuak hong guan hi. Lai Siangtho in, Mawhna khemna hangin na lungsim uh a khauhloh nadingin...nisimin khat le khat tha kipia un23 ci hi. Nang tawh kisai kei cih kammal pen Khristiante zat ding hilo hi. Eite khat le khat i nuntakna sungah a kipaikan dingin hong kizawn, thu hong kipia hizaw hi. Tu Na sepkhiatna mahmahin kha thu ah a lampial mi khat na (ministry) a lam muh leh va delhin kilawmtatna sungah nong dingin Jesuh in ciahpihkik ding pen na vaipuak ahihi. James kamciam hong pia lo in, Pasian thumaan thutak pan a pialkhia a, ama pawlpi a lam khin mite na theih uh a om leh amaute dingin kamciam hong pia bek hi. phiatkhia kei un. Nungdelh unla ciahpihkik 24 un ci hi. Tualsung khua pawlpi khat hanga piang hamphatna dang khat ah, tua khua pawlpi tungtawnin kha thu ah Pasian a zahtak makaite hutna dalna i ngah hi. Pasian in ama tuute a cing ding, a dal ding, a hu ding, leh a kha nuntakna uh a khoi a don dingin tuucing makaite tungah vaipuak ap
134 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hi.25 Amau nasep pen na kha uh hong encing ding hi a, Pasian mai-ah citak uh ahihlam amau le amau kithei uhhi26 ci-in kiciamteh hi. Satan in Pumpi nuntakna pana kitolkhia, Pasian innkuan tawh a kikhenkhia, kha makaite tunga a citaklo, thutangpek thu-um mite, ama khemna nang zolo-in thuak zolo ding ahihlam uh thei ahih manin tua bang mite itin pakta hi. A VEKPI-IN PAWLPI SUNGAH OM HI Keima gelh Ngimna Tawsawn Pawlpi (The Purpose-Driven Church) kici laibu sungah, a cidam a lawhcing nuntakna neih theih nadingin pawlpi cidam khat ah kihel ding a kisap pelmawhna thu, gentelna ka nei hi. Pasian in na nuntakna aadinga ama geelsa a ngimna thu ngate na cinsak zawh nading hong huh ding tanghialin a pawlpi a na lam ahihna thu, tua laibu in hong theikhiasak ding ahih manin tua laibu a sim tek dingin zong kong lam-en hi. Na kisappi thu ngate a kicin nadingin Pasian in pawlpi a na piansak ahihi. Tua thu ngate pen: bang ngimna hangin nungta ding, kuate tawh kithuahin nungta ding, bang thukhun teng dungzui-in nungta ding, bang nasep seemkhia-in nungta ding, bang tha tawh kidimin nungta ding, cihte hi. Pasian geelsa a pawlpi aadinga a ngimna teng pen nang aadinga ama geelsa a ngimna thu ngate tawh a kibang hi pah hi. Biakpiakna in Pasian hong mitsuansak hi; kilawmtatna in nuntakna sunga buainate hong maingatsak hi; thuzui suahna in na upna hong kipsak hi; sepkhiatna (ministry) in na khuttawite hong mukhiasak hi; lungdamna thu zeekkhiatna in na thupuak nasep kicingsak hi. Leitung ah pawlpi tawh a kibang bangmah dang om lo hi. NA TEELNA Naungek khat a suah ciangin tua naungek pen leitung bup mihingte innkuan sungah sungmi khat hong hitawm pah hi. Ahi zongin khoina donna a ngah nadingin leh a cidam a thahat khat hong suahtoh theih nadingin aituam innkuan khat a neih ding, tua innkuan tuam khat ii sungmi ahih ding, kisam lai hi. Kha thu ah zong tua bang lian mah ahihi. Na pianthak ciangin leitung bup Pasian innkuan sungah sungmi khat na hi pah a, ahi zongin Pasian innkuan kilatna ahi tualsung khua pawlpi khat ah sungmi na hih ding zong kisam lai veve hi.
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 135

Biakinn-a a kikhawm mi khat hihna leh pawlpi sunga sungmi khat hihna, hih thu nih a kilamdanna pen ki-apna, lungsim kipiakna, hi. A kikhawm mite cih ciangin a gei panin a ente hi a, sungmite pen sepkhiatna (ministry) sungah kihel uhhi. A kikhawm mite pen a ne a dawnte hi a, sungmite pen a hawmkhiate ahi uhhi. A kikhawm mite in vaipuak bangmah la lopi-in pawlpi pan hamphatna ngah nuam uh a, amau pen kiteeng (lungsim kipia) lopi-a a omkhawm nuam nupa kop tawh kibang uhhi. Bang hangin khua pawlpi innkuan khat sungah kihel ding thupi ahi hiam? A hang pen tua banga kihelna in kha sunga na sanggamnu na sanggampate kiangah a thu bek tawh hilo-in na lungsim pia-in ki-ap na hihna lakkhia-in kipsak hi. Pasian in na it dinga hong deihsak pen mihing taktakte hi a, mihing hoihpente hilo hi. Pawlpi cingtaak khat lunggulhin khantawn na zong phial zongin na mu ngeikei ding hi. A cingtaaklo mawhnei mite Pasian it mah bangin a it dingin nang hong kizawn hi. Jerusalem khua-a Khristiante khat le khat lungsim a kipiakna uh ah ettehtaak mahmah uh ahihlam Lai Siangtho Sawltak sungah kimu thei hi. Amaute in kilawmtatna thupisak uhhi. Lai Siangtho in, Amaute in sawltakpite thuhilhna, nuntak khopna, annek khopna, leh thungetna, cihte ah amau le amau lungsim kipia uhhi27 ci hi. Tuni-in Pasian in tua bang thute mah ah lungsim a pia dingin nang hong deih hi. Khristian nuntakna cih pen Khrih kiangah ki-apna cih ciang bek hilo hi; Khristian dangte kiangah lungsim piakna cih zong kihel lai hi. Paul in, A masa-in amau le amau Topa kiangah kipia uhhi; tua ciangin Pasian deihna tungtawnin amau le amau kote kiangah zong hong kipia uhhi28 ci hi. Tualsung khua pawlpi khat ah sungmi va suah ding pen Pasian ta na suah khit phet-a na kalsuan hamtang ding thu masa hi. Khrih kiangah nang le nang na ki-apna tawh Khritian a suak na hi a, ahi zongin thu-um mipawl aituam khat kiangah na ki-apna tawh pawlpi sungmi khat na suak pan hi. Khensatna masa in hotkhiatna hong tun a, a nihna in kilawmtatna hong tun hi.

136

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

SAWM-LE-SAGIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: A um ding bek hilo, kisaina a nei dingin kei hong kizawn hi. Pha wk di ng Kha wkneu: Tampi ahi eite in Khrih sungah pumpi Phawk ding Khawkneu: khat bek i nei a, sungmi khatciat pen a dangte khempeuh tawh kisai uhhi Rom 12:5 (NIV) Ngaihsut Di ng T hudotna: Tualsung khua pawlpi sunga ka kihelna Ding Thudotna: zah in Pasian innkuan ka itna leh ka lungsim piakna a kilangsak zo mah ahi hiam?

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

137

Note khatciat Khrih pumpi tunga pumtung nate na hi uh a, thunuam tawh a nungtakhawm dingin hong kizawn ahihi. Kolose 2:15 (CEV) Pasian mite kithuhual takin a nuntakkhop uh bangzahin hoihin etlawm ahi hiam! Late 133:1 (TEV)

18
N UNT A K NA S INKHA WM UNTA INKHAWM

Nuntakna pen hopkhiat (shared) dinga kigeel hi. Pasian in eite nuntakna a sinkhawm dingin ngimna hong nei hi. Hih sinkhop hawmkhopna pen Lai Siangtho in kilawmtatna ci hi. Ahi zongin tuni-in tua kammal in Lai Siangtho sunga ama khiatna taktak pua nawn phalo hi. Tu hun kilawmtatna kammal a kizat ciangin tomno sung holimna, kikholhna, annekna, leh gualnop ciamnuihna, cihte a gen nuam hizaw hi. Koi-ah kilawmtatna nei na hiam? cih thudotna pen Bang pawlpi ah kikhawm na hiam? cihnopna hi ta a, Kilawmtatna nei dingin na khawlsuak un cih pen Nek le dawn ngaksuak un ci-a kikhohna hi ta hi. Kilawmtatna taktak cih pen hun bawlnate-a va kilaakna ciang bek hi peuhmahlo hi. Nuntakna sinkhawm cihna hizaw hi. Tua sungah angsung thu kihello itna, lungsim maan tawh hopsawnna, midangte aading sepsak takpina, iksit lo-a piakkhiatna, lungsim takpi tawh hehnepna, cihte-a kipan Thuciam Thak sunga i muh khat le khat cih thupiakna khempeuh a vekpiin kihel hi. Kilawmtatna thu i genna ah a zaina zah thupi a, Neu seemseem leh hoih zawseem hi. Mihonpi tawh biakpiakna na neikhawm thei ding a, ahi zongin kilawmtatna na nei theikei ding hi. Beelpawl (group) khat sungah mihing sawm sangin a tamzawk ciangin hong kihel pha nawnlo -- a diakdiakin
138 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

a kamtawm zawdeuhte -- om thei a, tua beelpawl zong mi tawmkhat ii huzapna nuai-ah tung ding hi. Topa Jesuh in nungzui beelpawl neuno khat tawh naseem hi. Tampi teelbeh thei lua ding ahih hangin mikim limtak hong kihel ding a deih i hihleh mihing sawm-le-nih cih pen beelpawl a golpenpen hita ahihlam Jesuh in tel hi. Khrih Pumpi pen, tu-a na pumpi bang teek mahin, sazang (cell) neuno tampi kigawmkhawm ahihi. Khrih Pumpi a nuntakna zong, na pumpi mah bangin, sazangte sungah om hi. Hih thu hangin Khristian kici peuhmah a pawlpi sung-ua belpawl neunote -- innkuan sung kilawmtatna belpawl khat, Nipi sang khat, ahihkeileh Lai Siangtho thusinna khat, cihte khatpeuh -lakah a kihel ding uh kisam hi. Khua le tual taktak suahna pen hihte sunga om a, mihonpi kikhopna lakah om lo hi. Na pawlpi pen tembaw (ship) khat bang ahihleh beelpawl neunote cih pen tua tembaw tawh a kikhihkhawm dongtuak hutna gunkuangte (lifeboats) tawh kibang hi. Pasian in thu-um mi beelpawl neunote tawh kisai-in kamciam thupi mahmah khat hong pia hi: A hang pen Keima min tawh nih ahihkeileh thum a kikaihkhopna mun ah amaute lakah kei ka om hi.1 A dahhuai thu khat ah, beelpawl neuno khat sunga omna nangawn in khua le tual taktak suahna hong sinkhasak hamtang ding cihna om tuan nailo hi. Nipi sang leh beelpawl neuno tampi takte pen tungtham kineihna tawh awkcip a, kilawmtatna taktak sinkhak nading thu le la lamsang nengkhat zong om lo thei hi. Tua ahihleh kilawmtatna a taktak leh a huut, a kilamdanna bang ahi hiam? Kilawmtatna taktak sungah mite in hihna maan sinkha uhhi. Kilawmtatna maan cih pen kibawltawmna, a tungtham-a kihona hilo hi. Lungsim takpi tawh kihona, khatveivei ciangin sungkua gilzang teng nangawn kipholakna hi. Mite in amau hihna bangbang kineihkhem selo-in nuntakna sunga a tuahkhak thute uh lungsim siang takin a pulak ciangun tua bang kilawmtatna nam hong piang hi. Lungsim natna, lungsim a sukha thu, guallelhna, muanlahna, launa, thaneemna, cihte im lo uhin siang takin pulak uh a, thungetna tawh a kipanpih nadingin huhna ngen uhhi. Hihna maan (authenticity) cih pen pawlpi pawlkhatte sunga na tuahkhak thute tawh kilehbulh liinlian hi. Pawlpi pawlkhatte ah lungsim
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 139

siang takin kihona, lungsim kiniamkhiatna, cihte sangsikin kineihkhemna, ei bek kithupitsakna, tungtham thusiamna, leh pawlkaihna nam dana kihona, cihte bek om hi. Mite in a maitang uh tuam uh a, a nuntakna uh thuhoih thupha bek tawh a kidim dan khatin gamta-in kineih uhhi. Hih bang lungsim puakziate hangin kilawmtatna taktak thaneemin keugawcip hi. I nuntakna tawh kisai-in siang tak, maan takin ahi bangin i om ciang bekin kilawmtatna taktak kisinkha pan hi. Lai Siangtho in, Pasian pen khuavak sungah om ahih mah bangin eite zong khuavak sungah i nuntak leh khat le khat kilawmtatna i nei thei hi...Mawhna nei lo danin i kigen leh ei le ei a kikhem i hihi2 ci hi. Leitung mite in khat le khat sungmisuah theihna pen khuamial sung bek dingin ngaihsun uh a, ahi zongin Pasian genna ah khuavak sung ding hizaw hi. Thu khat ah, hihna maan tawh om ding cih ciangin ngamna leh Mite in amau hihna bangbang kiniamkhiatna a nihin kisam hi. Mi hong kineihkhem selo-in nuntakna theih ding, mi hong nawlkhiin ding, sunga a tuahkhak thute uh lungsim a nat khak ding, cih patauhna lungsim siang takin a pulak kinei zeel hi. Tua ahihleh bang hangin ciangun kilawmtatna taktak tua a patauhhuai thu phul teeiteei ding i hong piang hi. hi hiam? A hang pen kha leh lungsim a cidam nading leh a khangcin theih nading lampi pen tua bek om ahih man hi. Lai Siangtho in: Na vekpi-un hih bangin zat-kisinna nei un: Bucing takin leh cidam takin na nuntakkhop theih nadingun khat le khat na mawhnate uh kipulak unla, khat le khat thu kingetsak un3 ci hi. A lauhuai thute mah phutkhiatna tawh a khangcing to dingte i hi a, tua lakah eimahmah tung leh midangte tungah kineihkhem lo-a lungsim siang neih ding phutkhiat ding a haksapen thu hi. Kilawmtatna taktak sungah mite in kizoptuakna sinkha uhh i. Kizoptuakna (mutuality) cih ciangin piakna leh saanna hi. Tua pen uhhi. khat le khat tungah kingap, kingakna hi. Lai Siangtho in, I pumpi Pasian hong lamzia pen eite pawlpi khatin i nuntakkhopzia ding thu theihtel nading ettehna lim hi pah hi: pumtung na khatciat pumtung na a dang khatciat tungah kingam hi4 ci hi. Kizoptuakna cih pen kilawmtatna aading a laigil hi a, kizopnate a kipaipelh dingin lamto, vaipuakte pua-khawm, khat le khat kihuh kipanpih, cihna hi. Paul in, I neih upna tawh eite khat le khat i kihuh ding ka deih hi. Note upna in kei hong huh ding a, kei upna in note hong huh ding hi5 ci hi.
140 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Eite khempeuh pen midangte in hong tonpihin tha hong piak ciangin i upna kip paisuak theizaw hi. Lai Siangtho in eite a kimuangtuak ding, tha a kipiatuak ding, nasep a kihuhtuak ding, leh a kipahtawituak dingin thu hong pia hi.6 Eite khat le khat leh khat aadingin khat in vai tuamtuam tek a kisepsak dingin Thuciam Thak sungah sawmnga vei val bang hong kisawl hi. Lai Siangtho in, Kilemna leh kilamtohtuakna a piangsak ding thu peuhmah hanciamin hih un7 ci hi. Khrih Pumpi sunga mi citeng khempeuh aading mawhpuak (responsible for) na nei kei a, amau tungah vaipuak (responsibel to) a nei na hihi. Amaute panpih nading ahih nakleh na hihtheih bangbang a sepsak dingin Pasian in nang hong lam-en hi. Kilawmtatna taktak sungah mite in thukhualna sinkha uhhi. Thukhualna (sympathy) cih pen sepzia ding ngaihsutna pia, ahihkeileh huhna themno khat pia pak, cihna hilo hi. Thukhualna cih ciangin midangte tuahkhak haksatna thute sungah lutin puakpihna hizaw hi. Thukhualna in, Na tuahkhak thute ong telpih ing. Na lungsim sunga na thuakna teng zong a haivai, a lamdang deuh, cih bang hi tuankei hong ci hi. Tua pen tu hunin mi pawlkhat in theihsiamna (empathy) ci-in a lawh uh hangin Lai Siangtho sunga kammal taktak pen thukhualna mah ahihi. Lai Siangtho in, A siangtho mipawl na hihna uh tawh...thukhualin migi-in kiniamkhiatin nunneemin lungduai un8 hong ci hi. Thukhualna in mihingte kitangsap bulpi nam nih hong dipsak hi: hong kitelpih ding kitangsapna, leh na lungsim sukkhaknate thu-a hong kisimsak ding kitangsapna, cihte hi. Mi khatpeuh ii lungsim sukkhaknate telpihin tuate, thu-a na simsak ciangin kilawmtatna a lamto na hihi. A buaihuai khat ah, eite pen thu le la vaihawm ding tam lua-in manlah lua mahmah thei i hih manin mi hehpih ding hun nei lo-in i om thei hi. Ahihkeileh zong ei lungsim natna teng tawh i buaikhop thei hi. Ei le ei hehpihhuai kisakna (selfpity) lungsim in midangte i khualna kiamsak hi. Kilawmtatna dawl tuamtuam om a, dawl khatciat pen hun tuamtuam tek Mi khatpeuh ii lungsim aadingin kilawm kituak hi. Kilawmtatna sukkhaknate telpihin tuate dawl a oltheipente ah ci lehang puakkhop thu-a na simsak ciangin kilawmtatna (fellowship of sharing) leh kilawmtatna a Pasian Kammal sinkhop kilawmtatna lamto na hihi. (fellowship of learning) cihte hi. Dawl a thukzaw khat ah ci lehang thupuak nasep vai-a khualzinnate ahihkeileh mi cimawh huhnate ah i sepkhop laitak-a mi aadinga sepsak kilawmtatna
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 141

(fellowship of serving) hi. Dawl a thukpenpen, a haksapen ah ci lehang thuakpih kilawmtatna (fellowship of suffering) hi a, khat le khat gimna dahna vangikte kipuakpihna hi.9 Leitung mun tuamtuama om bawlsiatna leh pampaihna a thuak, upna hanga sihna ciangdong nangawn a tuak, Khristiante pen tu-a a thukpen dawl thu a telpente ahi uhhi. Lai Siangtho in, Khat le khat buaina leh haksatnate pua-khawm unla, tua bang danin Khrih thukham na mang un10 ci hi. Eite khat le khat i kisap phatdiak hun cih pen haksatna lianpi, dahna leh muanlahna, cihte i thuak hun laitak hi. I upna hong puksak zo ding thu-omziate i tuahkhak laitak hun mah pen thu-um lawm le gualte i kisappen hun hi pah hi. Eite aadingin Pasian muanna hong neihpih ding leh hong kaikhia ding lawm le gual beelpawl neuno khat i kisam hi. Pasian a gamlatsuah hun laitak nangawnin beelpawl neuno sungah Khrih Pumpi taksuakin lawn theih dingin om hi. Gimna a thuak hun sunga Job a kinak sappi pen hih thu ahihi. Job in, Lam-etna a bei mi khat in Vanglian Pasian kihtakna a nusia khin phial zongin a lawm a gualte itna ahihleh a ngah ding kisam hi11 ci-in pulak hi. Kilawmtatna taktak sungah mite in hehpihna sinkha uhhi. Kilawmtatna cih pen hehpihna (mercy) a omna mun hi a, tua mun ah khialhnate kiciamteh lo-in kimaisak hi. Thutang thu sangin hehpihna a thahatzawk ciangin kilawmtatna piangkhia hi. Eite i vekpi-in hehpihna i kisam hi. A hang pen i vekpi-in lampi ah tuk thei-in i kipaai thei a, i dintang kik zawh nadingin huhna kisam i hih man hi. Khat le khat hehpihna i kilah ding kisam a, khat le khat tungpan ngah ding utna i neih ding zong kisam hi. Pasian in, Mite a mawh uh ciangin lamet bei dinmun a tunloh nadingun amaute na maisak ding uh, leh na hehnep ding uh, kisam hi12 ci hi. Mawhna maisak lopi-in kilawmtatna na nei theikei ding hi. Khasiatna leh thangpaihna in kilawmtatna siasak den ahih manin Pasian in Khialhna kiciamteh ngeikei un13 ci-in hong phawng hi. Eite NI SAWM-LE-GIATNA: cingtaaklo i hih manin sauvei simsim NUNTAKNA omkhawm lehang khat le khat i SINKHAWM kihehsuah thei hi. Khatveivei sawm lopiin ahi zongin, kahtveivei sawm ngiatin ahi zongin khat le khat lungsim i kinasak thei a, bangbang hileh tua thu nihte geel ah kilawmtatna neihsuak nading leh thakpatkik nadingin hehpihna leh maisakna tampi kisam hi. Lai Siangtho in, Khialhnate khat le khat na kisaansiam ding uh, no hong hehsak mite na
142 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

maisak ding uh, kisam hi. Pasian in note hong maisak khin ahih manin note in zong midangte na maisakloh uh phamawh, cih thu phawk den un14 ci hi. Pasian hong hehpihna thu pen midangte tungah hehpihna i lah nading hong tawsawn thu ahihi. Pasian hong maisaksa zah khengvalin nang tungah maisakna hong kingen ngeilo ding, cih thu phawk in. Mi khatpeuh hangin na lungsim a nat simsimin thu nih, khatzawzaw teel ding, na nei hi: Ka tha leh lungsim sukkhaknate thuhkikna-in zang ding maw, ahihkeileh phiatmaina-a zang ding? A nihin na hihkhawm theikei ding hi. Mi tampite in muanna (trust) a cih leh maisakna (forgiveness) a cih, hihte geel khentel theilo uh ahih manin hehpihna a lah ding uh zahkai thei mahmah uhhi. Maisakna cih ciangin a beisa thute beisakna hi a, muanna cih ciangin mailam hun thu tawh kisai hi. Maisakna cih pen, hong kithum-a hong kithum kei zongin, seppah ding thu hi. Muanna ahihleh hun sawtpi sung lamtohkik ding kisam hi. Muanna thu ah ciaptehna a om kul hi. Mi khatpeuh in na lungsim mat le zetin hong natsak leh thakhat thu-in a maisak pah dingin Pasian in thu hong pia hi. Ahi zongin tua minu mipa thakhat thu-in a muang pah dingin hong sawl lo a, na lungsim hong nasak dingin na kiphal nawn ding zong hilo hi. Tua minu mipa in kikhel khin ahihna thu, tawlkhat sung hong lahcian ding kisam hi. Muanna lamtohkik nadinga a hoihpenpen mun ci lehang thapiakna leh kimuanna a om theihna mun ahi beelpawl neuno sung ahihi. Kilawmtatna taktak a nei beelpawl neuno khat sunga sungmi na hihna tungtawnin na sinkhak ding hamphatna pen tampi om lai hi. Hih pen na Khristian nuntakna sungah a kihelloh phamawh ahih manin thuneu ngaihsut ding hilo hi. Khristiante pen kilawmtatna aadingin kum 2000 val bang beelpawl neunote tungtawnin maanmaanin kikaikhawm khin uhhi. Tua banga beelpawl nam ah na kihel ngei nai keileh na khahsuahkhak pen, bang hi cih nangawn a thei lo na hihi. Mai-a khenpi sungah thu-um midangte tawh tu-a dan khua le tual nam patkhiat ding vai tawh kisai thu i kikum ding a, ahi zongin tu-a khenpi sunga i gensa thute in zong kilawmtatna taktak pana kingah hihna maan, kizoptuakna, thukhualna, leh hehpihna, cihte sinkhaknopna lungsim hong neisak dingin ka lam-en hi. Nang pen khua le tual a nei dingin hong kipiangsak ahihi.

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

143

SAWM-LE-GIATNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Ka nuntakna sungah midangte zong ka kisam hi. Phawk ding Khawkneu: Khat le khat buaina leh haksatnate puakhawm Galati 6:2 (NLT) unla, tua bang danin Khrih thukham na mang un Ngaihsut Di ng T hudotna: Thu-um mi a dang khat tawh a maanzaw, Ding Thudotna: kimaingapna a omzaw dinmun ah kizopna ka neih nadingin tuni-in bangci nam kalsuanna nei thei ding ka hi hiam?

144

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Khat le khat zahtakna leh pahtawina kipiakna tawh khat le khat na kilem nadingun nakpi-in na hanciam uh ciang bekin Pasian deihna tawh kituak, a cidam, a thahat, khua le tual khat na nei thei pan ding uh a, a teh a gahte na nekha pan ding uhhi. James 3:18 (Msg) Amaute in sawltakpite thuhilhna,nuntak khopna, annek khopna, leh thungetna, cihte ah amau le amau lungsim kipia uhhi. Sawltak 2:42 (Msg)
Khua le tual cihna ah lungsim kipiakna kisam hi. Kha Siangtho bek in thu-um mite kikal ah kilawmtatna taktak piangsak thei a, ahi zongin tua zong eite teelna leh lungsim kipiaknate tawh a phungvuh ahihi. Hih thu, vaipuak neihkhopna thu, Paul in a genna ah, Note pen Kha Siangtho tungtawnin kilemna tawh hong kipehkhawm ahih manin tu-a danin na zopsuak theih nadingun na hihtheih zahun hanciam un1 ci hi. Itna a nei Khristian khua le tual khat hong piankhiat nading ah Pasian vangliatna leh ei hanciamna a nihin kisamtuak hi. A dahhuai thu khat ah, mi tampite pen innkuan kizopzia a cidam zolote sungpan khangkhia uh ahih manin kilawmtatna taktak a pian nadinga kitangsam kizopzia siamnate nei lo uhhi. Pasian innkuan sunga midangte tawh kilem theih nadingin bangci gamtat ding, bangci kizop ding, cih thu amaute a kihilh ding kisam hi. Thuhoih khat ah, nuntakna puakkhopzia ding tawh kisai kithuhilhna Thuciam Thak sungah a dim a ha-in om hi. Paul in, Pasian innkuan sunga nuntakzia ding na theih nadingun...hih thute kong gelh hi. Innkuan ka cih pen pawlpi hi2 ci hi. Kilawmtatna huut na cimtaak manin na beelpawl neuno sung, Nipi sang sung, leh pawlpi sungah kilawmtatna taktak leh itna nei khua le tual
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 145

19
KHUA
LE

TUAL PHUNGVUHNA

khat a phungvuh nuam na hihleh thu haksa pawlkhat na teel kul ding a, vai haksa pawlkhat na sepngam kul ding hi. Khua le tual phungvuhna ah lungsim siang kisam hi. Thubuai khat kitheimawhbawl ding, ahihkeileh vai khat hici koihdak lel ding, cih bangin na utzawk laitak nangawnin thudam tawh kidawm takin thumaan thutak na genkhiat theih ding hong kisam ding hi. I kiim i paam-a mite amau le amau ahi zongin, midangte tawh ahi zongin, etlawmlo takin a phun a ciak ngeingai laitakun thumaan i gengen se sangin pau lo-in dai hiithiat lel lehang noptuakzaw hi. Mi tampi tak in a nuntakna sung-uah (muhkhialh thuak zeena) thumaan a genpih ding zahin amau a it mi nei lo uh ahih manin thusia lampi mah tawn suaksuak uhhi. Khatveivei, mi khatpeuh tungah bang thu genpihhuai cih i thei a, ahi zongin hong kimuhkhialh ding launa hangin bangmah i paupih nawnkei hi. Kilawmtatna tampi tak pen launa hangin kisia hi: Beelpawl sunga sungmi khat a lampial laitak, tua thu a genkhia ngam zah dinga hanna lungsim a nei kuamah om lo hi. Lungsim siang (honesty) tawh thugen ngamna om lopi-in khua le tual nei theilo ding i hih manin Lai Siangtho in, itna tawh thumaan thutak gen un3 ci-in hong sawl hi. Solomon in, Lungsim siang tawh kidawnna pen kilawmtatna maan ii lim khat hi4 ci hi. Tua in, mawhna a bawl mi khat, ahihkeileh mawh dinga zia-etna a tuak mi khat, itna tak tawh va kimaituah ding zahin kin, cih khiatna zong nei hi. Paul in, Sanggamte aw, na beelpawl sung-ua mi khat in khialhna a bawl leh, kha mi ahi note in tua minu mipa kiang va pai-in thumaan a muhkik nadingin neem takin hilh un5 ci hi. Thubuai pian ding utloh manin pawlpi kilawmtatna leh beelpawl neuno tampite tungthamsuah den uhhi. Kinialna leh kinopmawhna a piangsak thei ding thu khat a om simin kilemna (a maan taktak lopi khat) a omsuak nading cihna tawh mite kitheihmawhbawl uhhi. Thu-nawngkai phuang selo ding cih ngaihsutna tawh ki-om khipkhep tek lelin tua thubuai kiphelsiang ngei nawnlo ahih manin lungsim nuam lopi-in ki-om suaksuak hi. Buaina om ahihlam mi khempeuh in thei tek uh a, ahi zongin kuamah in siang takin genkhia lo uhhi. Tua panin kikholh kithuahnate ah simtham thu bekbek kidimin cidam theilo a, kigensiatna hong khang hi. Hih tawh kisai-in Paul phelsiangzia pen kitel mahmah hi: Zuaukhem nawnkei unla, kineih nawnkei un. Na vengte kiangah thumaan gen un. Bangbang hileh Khrih pumpi sungah eite hong kithuahkhawm hi a, midangte na khem ciangin nang le nang a kikhem mah na hi lel hi.6
146 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Nupa, lawmta, cihte kikal ahi-a pawlpi sung ahi zongin kilawmtatna taktak ahih nakleh kisiang genna (frankness) tungah kinga hi. Taktakin ci lehang, thubuai cih pen kizop kithuahna sungah kisungmisuah theihna zawi hi gige hi. A sungtawng-a om thu-nawngkaite maingat ding leh phelsiang ding i kinbawl mateng khat le khat i kinaisuah ngeikei ding hi. Lampi maan tawh thubuai i van ciangin, i kibatlohnate maingatna leh phelsiangna tungtawnin, eite khat Lampi maan tawh le khat i kinaizaw hi. Lai Siangtho in, A tawpna thubuai i van ah, mite in tungtham kiphatna sangin kisiang ciangin eite khat le genna mah thupi sazaw uhhi7 ci hi. khat i kinaizaw hi Kisiang genna cih ciangin na ut hunhunin na utna mun ah na ut bangbang gen theih nading phalna letmat (license) hilo hi. Ngong pauna zong hilo hi. Na khempeuh ah sep hun ding leh sepzia ding a maan khat om ahihlam Lai Siangtho in hong gen hi.8 Thulam tawnlo kampauna in a dam theilo ding liammate piangsak hi. Pawlpi sungah eite khat le khat innkuan sungmi ki-itte bangin a kiho dingin Pasian in hong hilh hi: Khangham mi khat, a khialhna na gen ding ciangin kammal khauh zang ngeikei inla na pianna zuapa bangin ngaihsunin hopih in. Khangmoi pasalte na pianpih na sanggampa bangin, khangham numeite na pianna tunnu bangin, khangmoi numeite na pianpih sanggamnu bangin, ngaihsun inla hopih in.9 A dahhuai thu ah, lungsim siang a omloh manin kilawmtatna tul tampite kisia khinta hi. Paul in Korin khua-a pawlpi mite, amau kilawmtatna sungah thanghuai gamtatna piang phial mah taleh kuamah pau lo-in a om hiithiatna uh, mawhsakin taai hi. A taihtuah ngam kuamah omlo ahih manin Paul in, Ama thu-in beimang lel inteh ci-in nungngat hiithiat kei un. Mipi lakah pulak unla tua thu kikum un...Thukhenna thuak ding sangin kisiatna leh maizumna thuak ding hoihzaw hi...Thuneu khat hi ci-in na koih ziau uh hangin tua bang hilo hi...Na Khristian kithuahpih lawmte khat zulhtat ahihkeileh zuaukhemin, Pasian tawh kigal ahihkeileh lawmte tungah ngong pau-in, zukham ahihkeileh huaihamin guta-in a om laitak, thu khempeuh a hoih dan khatin na gamtat ding uh hilo hi. Ahithei thu khat danin na hici koih ding uh piang theilo hi. A pualam mite gamtatna tawh kisai-in mawhpuak ka nei kei a, ahi zongin ei thu-um khua le tual sunga om mite tawh kisai-in mawhpuak nei hilo i hi hiam?10 ci hi. Khua le tual phungvuhna ah kiniamkhiatna kisam hi. Ei le ei kithupitsakna, ei le ei hi kisakna, leh kisathei-a lungtang phatna, cihte in kilawmtatna manlang takin susia ziau hi. Kiphatsakna in mite kikal ah kulhpi
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 147

lamto a, kiniamkhiatna (humility) in kizopna lei dawh hi. Kiniamkhiatna in sathau bangin kizop kithuahna nelsak, neelsak hi. Tua hangin zong Lai Siangtho in, Khat le khat kithuahna ah kiniamkhiatna, puan bangin silh un11 ci hi. Kilawmtatna aadinga a kilawm a kituak silh le teen pen kiniamkhiatna hi. A tunga khawkneu omlai teng sungah, ...a hang pen Pasian in a kiphasakte langpan a, a kiniamkhiatte hehpihna thupha pia hi12 ci hi. Kiphatsakna in i khangcin nading, i kikhel nading, midangte i damsak nading leh i huh nadinga i nuntakna sunga i neihloh a phamawh ahi Pasian hehpihna thupha khaktan hi. Pasian hehpihna thupha cih pen kisam takpi mah i hihlam kiniamkhiat takin pulakna tungtawnin i ngah ahihi. Lungsim i kiphatsakkhak simsimin Pasian tawh a kikeelki i hihlam Lai Siangtho in hong gen hi. Tua pen a haivai, a lauhuai nuntakzia ahihi. Sepzia a taksuak mahmah namte tawh lungsim kiniamkhiatna na phungvuh thei a, tuate pen: na thaneemnate na kitheihna, midangte thaneemnate theihsiamna, hong kithuhilh ding khaktan lohna, leh midangte hoihna omsunte genkhiatna, cihte hi. Paul in sepzia ding hong genna ah, Khat le khat kithuhual takin nungta un. Mi thupi dan khatin gamtatsawm kei unla mi ngeinate tawh kithuahna ah nuamsa un. Tua ciangin na khempeuh a thei danin kingaihsun kei un13 ci hi. Filippi khua-a Khristiante a laikhakna sungah zong, No le no sangin midangte lim pahtawizaw un. Nomau nuntakna thu bek lunglut lo-in midangte nuntakna thu zong lunglut un14 ci-in gelh hi. Kiniamkhiatna cih pen nang Kiniamkhiatna cih pen le nang kiniam ngaihsutna hilo hi; nang le nang kiniam nang le nang kitawm ngaihsutna ngaihsutna hilo hi; nang hizaw hi. Kiniamkhiatna cih ciangin le nang kitawm ei aituam thu sangin midangte thu ngaihsutna hizaw hi. tam ngaihsut zawkna hi. A kiniamkhiat mite in midangte na sepsak ding thupisak uh a, amau le amau kingaihsun lo uhhi. Khua le tual phungvuhna ah thusiamna kisam hi. Thusiamna (courtesy) cih ciangin i kibatlohnate saansiamna, khat le khat lungsim sukkkhaknate kitheihpihna, leh hong lungsosak mite tungah lungduaina, cihte hi. Lai Siangtho in, Eite in midangte muanlahna leh launa cihte theihpihnavangik i puakloh phamawh hi15 ci hi. Paul in Titus kiangah, Pasian mite mipi lungsim nei-in a thusiam ding uh kisam hi16 ci hi. Pawlpi khempeuh leh beelpawl neuno khempeuhte sungah a tawmpenin mi haksa khatta om hamtang a, khat sangin zong tamzaw
148 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thei den hi. Tua mite pen lungsim sukkhakna lamsang kisapna (special emotional needs) a neite, nakpi-a lungsim a pangpate, gamtat luhek kilawmlo a neite, kiho kizopzia a siam lote, hi thei uhhi. Tua mite pen HKK mite (Hehpihna Khengval Kisamte), ahihkeileh EGR mite (Extra Grace Required) ci-in min na vawh thei ding hi. Pasian in hih mite, amau phattuam nading leh eimau phattuam nadingin eite lakah hong koih hi. Amau pen NI SAWM-LE-KUANA: eite aadingin i khangcin nading hamphatna KHUA lampi leh kilawmtatna i kisittel nading ahi uhhi: Amaute i sanggam bangin itin zahtak LE thupitbawlna i pia takpi hiam? TUAL Innkuan khat sungah kisaansiamna PHUNGVUHNA cih pen na melhoihna, nasep na siamna leh na kilawmna cihte tungah kinga lo hi. Khat le khat i kisaina (belonging) cih thu bekah a kinga hizaw hi. Eite in innkuan i hu a, i dal hi. Innkuan sungmi a haitat khat om kha ding himah taleh amah zong eite lak-a khat mah hi veve hi. Tua mah bangin Lai Siangtho in, Innkuan ki-itte bangin khat le khat ki-it un. Khat le khat zahtak kipiakna limzat mahmah un17 ci hi. A taktakin i vekpi-in a tumdang zongsatnate leh a hehsuahhuai gamtat luhekziate i nei tek hi. Ahi zongin khua le tual cih pen kitehkakna, kidemna, cihte tawh kisai vetlo hi. I kilawmtatna thu bulpi pen Pasian tawh i kizopna hi a, eite a ki-innkuan i hihi. Thusiamna ah a thupi khat pen mite koipan hong pai cih theihtelna hi. A tangthu uh kankhia in. A tuahkhaksa thute na theihkhiat ciangin amaute na theisiam seem ding hi. Saupi a kalsuan lai ding uh kisam ahihna thu na ngaihsut sangin gimthuakna tampi kawmkal ah saupi hong kalsuan khin uh ahihna thu ngaihsunzaw in. Thusiamna a dang khat leuleu ah, midangte muanlahnate neubawl lohna hi. Nangn na kihtakloh khat midang khat in a kihtak leh tua a kihtakna pen haivai cih theih nading thu om tuanlo hi. Lungsim sunga om muanlahnate leh launate genkhiat hangin kuamah in hong siatmuh lo ding hi ci-a mite in lungmuanna a ngahna mun le hun ah kilawmtatna taktak hong piangkhia hi. Khua le tual phungvuhna ah thu ki-ippihna kisam hi. Khualum takin kidawntuahna leh muanhuai takin thu ki-ippihna a om ciang bekin mite in a lungsim uh hong suahkhia ngam panin a khialhnate uh, a kisapnate uh, leh na a sak thute uh hong genkhia uhhi. Thu ki-ippihna (confidentiality) cih ciangin na sanggamnu na sanggampa khat a mawh laitak bangmah genkhia lo-in dai-om hiithiat lel cihna hilo hi. Thu ki-ippihna cih
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 149

ciangin na beelpawl sunga kigen thu khat pen na beelpawl sung bek mah ah a omsuak ding kisam, cihna leh beelpawl sungmite in zong midangte kiangah tua thu genkhia sipsup se lo-in (gensia lo-in) beelpawl sungah limtak kikup ding kisam, cihna hi. Pasian in kigensiatna zadah a, a diakdiakin midang khat aading thungetsak ding pulakna cih tawh melseelin hong lut ciangin zadah phadiak hi. Pasian in, Lungsim hoihlo mite tungtawnin kigensiatna kizeel hi: amaute in buaina piangsak uh a, kilawmtatnate kisiasak uhhi18 ci hi. Kigensitna in lungsim natna leh pawl kikhenna piangsak den a, kilawmtatna susia ahih manin Khristiante kikal ah tua banga pawl kikhenna a piangsak mite a taihtuah dingin Pasian in eite thu hong pia hi.19 Pawl kikhensak dinga a gamtatna thu uh na taihtuah ciangin amaute hehin na beelpawl ahihkeileh pawlpi pan zong paikhia kha thei ding uh a, ahi zongin pawlpi kilawmtatna cih pen mimal khatta sangin thupizaw tham hi. Khua le tual phungvuhna ah hih munna kisam hi. Kilawmtatna maan lamtoh nadingin na beelpawl tawh kimu munin kizopna maanmaanin na neihloh phamawh hi. Kizopna ah hih munna (frequency) kisam a, tua aadingin Pawlpi kilawmtatna cih hun laak ding kisam hi. Lai Siangtho in, pen mimal khatta sangin Eite in mi pawlkhatte bang hilo-in i thupizaw tham hi. kimuhkhop ngeina pelh kei ni. Tuaci lo-in khat le khat tha kipiazaw ni20 hong ci hi. Eite pen kimuhkhop ngeina (habit) a phungvuh dingte i hihi. Ngeina cih ciangin a hun zui-a na hih khat hilo-in na hih mun mahmah khat, cihnopna hi. Kizopna a thuklut theih nadingin mite tawh hun -- hun tampi -- na zatkhop ding kisam hi. Pawlpi tampite ah kilawmtatna a thuklut theih lohna zong tua hang mah hi; hun a kicingin i zangkhawm kei a, i zatkhopsunte zong mi khat thugenna va ngai cih ciang bek hi lel thei hi. Khua le tual cih pen hun a lem cianga kilamto (ka ut hun teh kimukhawm ni ei) cih bang hilo a, kha cidamna aadingin ka kisam ngiat hi cih upna tungah a kilamto hizaw hi. Kilawmtatna taktak a phungvuh nuam na hihleh, na utloh laitak nangawnin kimuhkhop ding na hanciam ding a, tua pen kimuhkhopna thupi hi ci-in um na hih man hi. Khristian masate nisimin kimukhawm uhhi. Amaute in nisimin biakinn ah maanmaanin biakpiakna neikhawm uhhi. Nekkhawm nei dingin mi innte ah beelpawl neuno-in kimukhawm uh a, lungdamna lianpi leh hehpih phatna tawh a ante uh nekhawm uhhi.21 Kilawmtatna cih ciangin hun piakna kisam hi. Beelpawl neuno khat ahihkeileh sang khat-a sungmi khat na hihleh
150 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Lai Siangtho sunga kilawmtatzia nam kuate a kihel beelpawl thuciamna khat a bawl dingin kong hanthawn nuam hi. Tuate pen: Ka lungsim sukkkhaknate uh ahi bangin ka kihawmsawn ding uhhi (hihna maan -authenticity); khat le khat tha ka kipia ding uhhi (kizoptuakna -- mutuality); khat le khat ka kihuh ding uhhi (thukhualna -- sympathy); khat le khat mawhna ka kimaisak ding uhhi (hehpihna -- mercy); itna tawh thumaan ka kigen ding uhhi (lungsim siang -- honesty); ka thaneemnate uh ka kipulak ding uhhi (kiniamkhiatna -- humility); ka kibatlohnate uh ka kisaangsiam ding uhhi (thusiamna -- courtesy); ka kigensia kei ding uhhi (thu ki-ippihna -- confidentiality); beelpawl mah ka masak ding uhhi (hih munna -- frequency); cih teng hi. A tunga nam kuate na et ciangin kilawmtatna maan taktak a tawmna a hang hong kilang hi. Tua in, khat le khat tungah a kinga, a kingamte i suah theih nadingin i angsung-bulphuhna leh ei le ei-a i dinna cihte nusiat ding kul, cihna hi. Ahi zongin nuntakna puakkhopna ii a phattuamnate pen i thapaihpih zah, i piakkhiat zah sangin nakpi-in manphazaw a, vantung gam i tun nadingin eite hong puahkhol hi.

SAWM-LE-KUANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Khua le tual cihna ah lungsim kipiakna kisam hi. Phawk Ding Khawkneu : Khrih in eite aadingin a nuntakna hong pia Khawkneu: hi cih thu i theihtel ciangin itna a cih pen i theitel hi. Tua in, thu-um midangte aadingin i nuntakna i piak ding kul cihna ahihi 1 Johan 3:16 (GWT) Ngaihsut Ding Thudotna : Ka beelpawl neuno sung leh ka pawlpi Thudotna: sungah khua le tual taktak ii limpuakte tuni-in bangci phungvuh thei ding ka hi hiam?

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

151

K IL AWMT ATNA K ISIAS A P UAHPHA TNA ILA WMTA ISIASA UAHPHATNA


(Pasian in) Khrih tungtawnin amah tawh i kizopna puahphakik khin a, eite tungah kizopna puahphatkik nasep hong pia khin hi. 2 Kor. 5:18 (GWT)

Kizopnate pen a tawntungin puahphatkik taak hi. Nuntakna i cih pen bangci it ding ci-a kisinna ahih manin Pasian in kizopnate i thupitsak ding, leh kitapna, lungsim natna, buaina cihte a om simsimin kizopnate nusiat ding sangin hanciamin i kep suaksuak ding, hong deih hi. A taktakin Pasian in eite tungah kizopna puahphatkik nasep (ministry of restoring) hong pia khin hi ci-in Lai Siangtho in hong gen hi.1 Hih thu hangin Thuciam Thak sungah zong eite khat le khat kilem takin bangci om ding cih thu hong kihilhna tampi om pah hi. Paul in, Khrih na zuihna uh panin na khatpeuh a ngah khin na hih uhleh, ama itna in na nuntakna sunguah kilamdanna khatpeuh hong piangsak khin ahihleh, Kha Siangtho khua le tual sunga na om uh pen note aading a mannei khat ahihleh...Khat le khat kithukim unla, khat le khat ki-it unla, lawmta ki-it mahmahte hita un2 ci hi. Midangte tawh kilem takin i om theihna pen kha picinna lim khat ahihlam Paul in hong hilh hi.3 Eite khat le khat i ki-itna hang tawh ama innkuan i hihlam hong kitheih ding Khrih in hong deih ahih zah khatin4 kilawmtatna kisia cih pen thu-umlo mite mai-ah a zumhuai teci panna khat hi. Korin khua-a pawlpi sungmite kikhenkhamin khat le khat thukhen zum ah a kitun zah dongun a kigalneih uh ciangin Paul a maizum mahmahna zong hih thu hang ahihi. Amahn, Zum thei un. Na kilawmtatna sung-uah Khrstian ciatciat kikal-a kinialna thu hong phelsiangsak thei ding mipil, a tawmpenin khat, om
152 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

20

hamtang ding hi5 ci hi. Pawlpi sungah thubuai a lemkik thei zah dinga picing mi khat zong a omloh pen Paul in lamsang sa mahmah hi. A laikhakna sungah a kizomin, Hih thu, ka hihtheih zahin a manlang theipenin ka nawk ding hi: Note khat le khat na kilemloh uh phamawh hi6 ci lai hi. Na nuntakna Pasian thupha piak ding deihin Pasian ta na hihlam hong kitheih ding na deih leh kilemna a vaihawm (peacemaker) na hih theih ding kisam hi. Jesuh in, Kilemna a om nadinga a seemte Pasian in thupha pia hi. A hang pen amaute Pasian tate kici ding uhhi7 ci hi. Kilemna a deihte thupha ngah ahihi a cihlohlam ciaptehhuai hi. A hang pen mi khempeuh in kilemna deih hi. Buaina a tuakkha ngeilo Nuam takin a om theite thupha ngah ahihi zong ci tuanlo hi. Thubuai phelsiang zawh nadinga nakpi-a a kalsuan -- Kilemna a om nadinga a seemte thupha ngah ahihi ci bek hi. Kilem nading vaihawmna pen vai haksa khat ahih manin kilemna a vaihawm mi kitawm hi. Pasian innkuan sungmi khat dingin hong kibawl ahihna hang, leh leitung na nuntakna aading ngimna a nihna pen midangte a it thei ding, amau tawh a kizom thei ding, cih ahihna hangin kilem nading vaihawmna pen na neihtoh theih ding siamna thupipente lakah khat ahihi. A dahhuai thu ah, eite a tamzaw thubuai phelsiangzia ding hong kihilh ngeilo hi. Kilem nading vaihawm cih ciangin thubuai pelh (avoiding conflict) cihna hilo hi. Buaina khat taisan, a omlo dan kineih, ahihkeileh tua tawh kisai kikup ding kihta, cihte pen a taktakin meidawina hizaw hi. Kilemna Kumpi ahi Jesuh in thubuai kihta ngeilo hi. Mite phattuam nadingin thubuai a phuan (provoke) hun khawng om thei zawzop lai hi. Thubuai cih pen khatveivei i pelh ding, khatveivei i phuan ding, leh khatveivei i phelsiang ding kisam hi. Kha Siangtho in kitatsat lo-a hong makaih ding i thungetna pen zong tua hang mah ahihi. Kilem nading vaihawm cih ciangin maivil (appeasement) cihna zong hi tuanlo hi. Hong kicih bangbang thuak thapaai, i luzang nangawn khe tawh hong kisiik ding dongin phal den, cihte pen Jesuh hong hilh thu hilo hi. Thusia tawh a kilangpannate ah Jesuh dingtang giugeu-in nungkik ding ut peuhmah lo hi. KIZOPNA PUAHPHATKIK DINGZIA Pasian in thu-um mi i hihna tawh eite khat le khat kizopnate a phut dingin hong zawn hi.8 Kizopna puakphatkik dingzia Lai Siangtho hong hilh kahlei dawl sagihte a nuai-a bang hi:
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 153

Mi na hopih ma-in Pasian hopih masa in. Buaina thu Pasian kuppih in. Thubuai khat tawh kisai-in na lawmte na gensiat sangin thungen masa lecin Pasian in nang lungsim hong laihsak, ahihkeileh zong nang panpih kul lo-in tua minu mipa kikhelsak, ahihlam na mukhia zeelzeel ding hi. Amaute tawh kisai-in thungen seemseem lecin na kizopnate uh hong hoihzaw seemseem NI SAWMNIHNA: ding hi. KILAWMTATNA David in a la-phuahte sunga a zat mah KISIASA bangin thungetna pen tunglam thuzaksakna-in zang in. Na lungkim lohnate Pasian kiangah gen PUAHPHATNA in. Na hehna, na lungsim natna, na pangpatna, ahihkeileh na lungsim sukkhakna khatpeuh, cihte hangin Pasian lungzing ngeilo a, zong lamdang sa ngeilo hi. Tua ahih manin na lungsim sunga om bangbang ahi bang lianin genkhia in. Thubuai a tamzaw pen kitangsapnate a kidiploh man-a piang ahihi. Tua kitangsapna pawlkhatte pen Pasian bek in dim thei hi. Pasian bek ii dip theih kitangsapna khat, a dim dingin mi khatpeuh -- na lawmte khat, na zi na pasal, na nasepna pu, ahihkeileh na innkuanpih khatpeuh, cihte -- na lam-etkhak ciangin lungkiat nading le khasiat nadinga nang le nang a kibawl na hihi. Na kitangsapnate khempeuh Pasian simloh kuamah dang in hong dipsak theilo hi. Thubuai i tuahkhak tampite pen thunget lohna hang ahihlam Sawltak James in hih bangin hong hilh hi: Bang in note kikal ah kidona le kitotna piangsak hiam?...Deih na nei uh a, na ngah kei uhhi...Pasian kiangah ngenlo na hih manun na ngah kei uhhi.9 Eite hong lungdamsak dingin Pasian sangin mite mitsuanzaw i hih manin hong sepsak zawhloh uh ciangin i heh hi. Pasian in, Kei kiang hong pai masa peuh ve hong ci hi. Sep ding pan masa den in. A hehsakpa na hi-a hong kihehsakpa na hi zongin tua pen thupi masa lo hi: a gamtaang masa dingin Pasian in hong lam-en hi. Na langkhatte hong pat ding ngak kei in. Amau kiang pai masa in. Kilawmtatna kisia puahphatna pen thupi mahmah a, beelpawl biakpiakna sangin masakzawk ding nangawnin Jesuh in hih bangin hong hilh hi: Biakpiakna mun ah lutin biakpiak van khat lui ta dingin na kipat laitak, nang tungah a heh na lawmte khat om ahihlam na phawk vat zenzen leh, na biakpiak van hici koih phot inla thakhat thu-in tua na lawmpa kiangah pai-in kilemna va bawl masa in. Tua khit ciang bekin kilehkik inla Pasian tawh na sep dingte seem pan in.10

154

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Kilawmtatna kisia ahihkeileh a awk ciangin lem genna (peace talk) khat neih ding geel pah in. Sotto, paulap zong, ahihkeileh nidang khawng teh vaihawm mah ning ee ci-in kamciam pia, cihte hih kei in. Maitang kituah-a kimuhna khat a manlang theipenin neihsawm pah in. Ziakaina in khasiatna khangsakin thu le late siasuaksak hi. Thubuai a pian ciangin hun in phelh theilo hi; liammate naiphualsakzaw hi. Manlang-a sep pahna in na kha nuntakna a kisia ding zong phatuamsak hi. A kiphelsianglo thubuaite-a kipan mawhna cih himhim in eimahmah hong buaisak bek hilo-in Pasian tawh i kilawmtatna khaktanin i thungetnate hong ngahlosak hi, ci-in Lai Siangtho in hong gen hi.11 Job kiangah a lawmte in, Khasiatna tawh si dek zeenin nang le nang na kigimsak ding pen a haivai thu hi a, khiatna nei lo hi a cih ban-uah Hehna tawh nang le nang na kiliamsuah hi12 ci lai uhhi. Lem genna ah lawhcin nadingin kimuh nading a mun leh a hun teelsiamna zong kisam mahmah hi. Na nihtuakun na gim mahmah uh laitak, ahihkeileh midang khatpeuh hong kallut theihna, cih hunte ah kimu kei un. Hun a hoihpen ah ci lehang na nihtuakun a hoihpen dinmun ah na om laitak uh ahihi. Amaute lungsim sukkhaknate khual in. Na kam sangin na bil lim zatzaw in. Kithutuahlohna thu khatpeuh na kikuppih ma-in mite lungsim sukkhaknate na ngaih masak sing kisam hi. Paul in, Nang aituam lunglutnate bek zongkhia lo-in khat le khat ii lunglutnate zongkhia un13 ci-in sepzia ding hong gen hi. Hih mun ah zongkhia cih kammal pen Greek kammal skopos panin hong pai hi a, tua panin telescope (gamla-etna limlang) leh microscope (malneu-etna limlang) cih Manglai kammalte hong piangkhia hi. Limtak kinbawl, cihna hi. A thu a late sangin amau lungsim sukkhaknate bulphuhzaw in. Phelsiang ding masak kei inla thukhualna tawh pankhia hi. Mite lungsim sukkhakna tungtawnin hopihsawm masa kei in. A thugen uh ngai inla a lungsim sung-ua om teng nuam takin suahkhiasak in. Na thukim zawhloh thu hong kihel phial zongin a thugen uh tel na hihlam lahna-in A gamtaang masa na lu su in. Lungsim sukkhaknate cih pen dingin Pasian in hong a maan den, thulam a tawn den, cih bang lam-en hi. hi zenzenlo hi. Taktakin, i khasiat ciangin i thu ngaihsutzia leh i gamtatziate haivai thei mahmahzaw hi. David in, Ka khasiat suakin ka lungsim a nat ciangin ganhing bangin ka hai gamtat hi14 ci-in pulak hi. I lungsim a nat ciangin eite i vekin i haitat thei hi. A kilehbulh khat ah, Lai Siangtho in, Mi khat a pilna in lungduaisak
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 155

hi; mite khialhna kitheihmawhbawlna pen ama aading minphatna ahihi15 ci hi. Lungduaina cih pen pilna pan hong pai hi a, pilna pen midangte muhzia ngaihsiamna pan hong pai hi. Ngaisiam cih ciangin Na muhzia thupi sa ing. I kizopna thupilaak ing. Nang pen kei aadingin thupi mahmah teh cihna hi. Tanglai thuciin khat ah, Mite in amau i thusim lam a theih matengun i theih thute hong thusimsak lo uhhi ci a, maan mahmah hi. Kilawmtatna puahphat nadingin Eite in midangte muanlahna leh launa cihte theihpihna vangik i puakloh phamawh hi...Ei le ei hilo-in midang khat lungkimsak ni in ama phattuam nading na seem ni.16 Midangte hehna khat, a diakdiakin mumal neilo-a lunghamnate, lungduai tak-a thuakna pen kipumpiakna nam khat hi. Ahi zongin tua mah pen nang aadinga Jesuh hong sepsak thu ahihlam mangngilh kei in. Jesuh in nang hong hotkhiat theih nadingin mumal a neilo, a siahuai mahmah hehna na thuak hi: Lai Siangtho in a gen mah bangin...Khrih in ama aituam lungsim sukkhaknate zul lo-in hih bangin ci hi: No hong simmawh mite hong simmawhnate kei tungah hong tu hi.17 Thubuai na neihpih minu mipa kiangah kipulak in. Kizopna khat puahphat ding thupi sa takpi na hihleh na khialhna ahihkeileh na mawhna kipulak masak ding kisam hi. Hih pen thu le late a kitelzaw dinga etzia ahihlam Jesuh in hih bangin hong gen hi: A masa-in na mittang sunga singluang lakhia in; tua hileh na lawmpa mittang sunga ciangkang bangcih ding cih thu na theitel zawkha thei ding hi.18 I mittang sungah khuamuhna a neilo civom khawknote (blind spots) zong kihel veve ahih mah bangin thubuai na neihpih minu mipa tawh na kimuh ma-in na gamtatnate etkakna hong neihsak dingin midang pawlkhat na kuppih ding kisam hi. Hih thubuai sungah nang khialhna bangzah ciang kihel cih na theih nadingin zong Pasian dong in. A kei ngiat, buaina ka hi hiam? Thulam a tawnlo, lungsim a khauh lua, ahihkeileh a khasia baih lua, khat ka hikha hiam? ci-in dong in. Lai Siangtho in, Mawhna tawh kipelh danin i kigen leh ei le ei a kikhem i hihi19 ci hi. Mawhna pulakna pen kilemkik nading vanzat kimang mahmah khat hi. Khatveivei, thubuai khat phelsiang nadinga i kalsuanzia in tua a thubuai taktak pen sangin khasiatna a lianzaw piangsak thei hi. Na langpa in nang le nang a kigum mahmah ding zong hong sa kha thei ding ahih manin na khialhnate kiniamkhiatna tawh na pulak masak ciangin tua in na langpa a hehna vengsak a, hong khauhdawn
156 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ding teng zong beisak hi. Paulap zon ding leh midang ngawh ding sawm kei inla thubuaina sunga na kihelna peuhpeuh ah lungsim siang takin nang le nangmah kingawh in. Na khialhnate aadingin mawhpuak la inla mawhmaina ngen in. Thubuaina do inla a mi do kei in. Nang le nang kimawhsak lopi-in thubuai na vengsak zokei ding hi. Thu nih lakah khatzawzaw na teel ding kisam hi. Lai Siangtho in, Neem takin dawntuahna in hehna vengsak a, kamkhuah zatna in lungsim mei bangin tawhkuang hi20 ci hi. Bingdawnna tawh thu le late phelsiang zo ngeilo ding na hih manin na kammal zat dingte pilvang takin teel in. Thuneem tawh dawnkikna pen elpauna sangin hoihzaw den hi. Thubuai phelsiang ding hanciamna ah na thu genzia pen na genkhiat thu zah mahin thupi hi. Ngawhna pian tawh na pau leh keeksa pian mahin hong kingai ding hi pah hi. Pasian in, A pil, a picing mi pen a thutheihna hang tawh mite in thei uhhi. A thugente zaknop-huai seemseem leh mite lungsim la zo seemseem hi21 ci-in hong hilh hi. Mawhzon thapaih pen cikmahin kimang ngeilo hi. Na elpau lai siahsiah mi lungsim na la zo ngeikei ding hi. USA leh USSR kikal kidap-demna (Cold War) a pian lai-in galhiam pawlkhat siahuai piangsak lua ding ahih manin tuate zatloh dingin a gam nihun kithukim uhhi. Tu hunin zong kaat kihel (chemical) galhiamte leh lungno kihel (biological) galhiamte zatloh dingin kikhaktan a, nuclear gamhiam tampite zong pawlkhat kikhiamin pawlkhat kisusia hi. Thubuai phelsiang Kilawmtatna a hoih nadingin nang zong ding hanciamna ah kizopna tawh kisai zum le hiam na vanzatte na thu genzia pen ahi, mawhsakna, mawhmatna, neubawlna, na genkhiat thu zah haamsiatna, simmawhna, tungnung tuanna, mahin thupi hi. leh elpauna, cihte na suksiat ding kisam hi. Hih thu, Paul in hih bangin na tomgen hi: Na genkhiat uh thu in a za mite phattuamna a piak theih nadingin mi lungsim a nasak ding kammalte zang kei unla kilamtohna a piangsak, kitangsapna a dim, na-a kimang ding kammalte bek zang un.22 Ahithei zahin mapangkhawm in. Paul in, Mi khempeuh tawh na kilem theih nadingun no lampanin na hihtheih khempeuh uh hih un23 ci hi. Kilemna cih ahih nakleh manh piakna tawh kithuah pah hi. Khatveivei i kiphatsakna tawh khek kul a, a tamzaw ah i angsung-bulphuhna tawh khek kul hi. Kilawmtatna a hoih nadingin nang lampan khiapsukna, midangte tawh kileptuahna, leh amau kitangsapnate masakna, cihte na hihtheih zahin
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 157

seem in.24 Topa Jesuh gen Thupha Ngah Mi (beattitude) a sagihna hih bangin lemkikin kigen thei hi: Mite tungah kidemzia ding ahihkeileh kidozia ding cih sangin mapankhopzia ding na lah theih ciangin nang pen thupha ngah na hihi. Tua hun pen nang, kua hi taktak cih thu leh Pasian innkuan sunga na dinmun, na muhkhiat hun ahihi.25 Phelsiang ding sangin kilemkik ding bulphuhzaw in. Mi khempeuh, na khempeuh ah, a kithukim dingin lam-etna pen a taksuak theilo (unrealistic) thu hi. Kilemkikna in kizop kithuahna mah mitsuan a, phelsiangna in buaina mah mitsuan hi. Kilemkikna i mitsuan ciangin buaina hong neusuak a, a buaipihtaaklo thu khat hong suak thei hi. I kibatlohnate i phelsiang zawhloh hunte nangawnin kizop kithuahna i lamto thei hi. Khristiante in lungsim siang, lungsim maan tawh kithukim lohnate leh muhzia kibanglote i nei thei zeel a, ahi zongin tuate pen kilungkim lohna tawh hilo-in lungkim tak mahin a kithukimlo i hihi. Diamond suangmanpha khat bek mah pen kiu tuamtuam pan i et ciangin mel tuamtuam hong nei hi. Pasian in ki-uniform-na (mel le sa kibat liinlianna) deih masa lo a, kipumkhatna (unity) bek deih ahih manin vai khatta khatta ah eite ki-ettel teeltaal se kullo-in khut kilenin i kalsuan khawm thei hi. Tua i cih ciangin vai phelsiangna kisam nawnlo cihna hilo hi. Kikupnawina, leh kinialna nangawn zong, kisam lai theikha ding a, ahi zongin tua pen lungsim kithuhualna tawh hih ding ahihi. Kilemkik cih ciangin kitawng kiseel nawnlo cihna hi a, vai kikum nawnlo cihna hilo hi. Hih khenpi sungpana na theihkhiat thute tungtawnin tu-in kua na hopihkik ding kisam hiam? Kua tawh kilawmtatna na puahphat ding kisam hiam? Na hun sotto kei in. Na nasep khawl phot inla tua minu mipa tawh kisai-in Pasian hopih in. Tua ciangin tua minu mipa kiangah pai inla (phone zat ding a lem leh phone tawh hopih inla) na theihsa thu teng zat-kisin ding kipan in. Hih kalsuanna sagihte theih-ol mahmah a, ahi zongin zat-ol hetlo hi. Kizop kithuahna puahphat nadingin nakpi thasaanna kisam hi. Tua hangin zong Peter in, Midangte tawh kilem takin nuntak nading thu nakpi-in hanciam un26 na ci hi. Himah taleh kilemna aading na sep ciangin Pasian sep ding khat a seem na hihi. Pasian in kilem nading a vaihawmte ama tate a na cihna zong tu-a thu hang mah ahihi.27

158

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

SAWMNIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Kizopnate pen a tawntungin puahphatkik taak hi. Phawk Ding Khawkneu : Mi khempeuh tawh na kilem theih Khawkneu: nadingun no lampanin na hihtheih khempeuh uh hih un Rom 12:18 (TEV) Ngaihsut Di ng T hudotna : Tuni-in kua tawh ka kizopna kisia pen ka Ding Thudotna hudotna: puahphat ding kisam hiam?

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

159

Note pen Kha Siangtho tungtawnin kilemna tawh hong kipehkhawm ahih manin tu-a bangin na omkhopsuak theih nadingun na hihtheih zahun hih un Efesa 4:3 (NCV) A diakdiakin na nuntakna uh itna kimakaihsak le uhcin tua panin pawlpi bup zong kithuhualna cingtaak tawh omkhawm ding uhhi. Kolose 3:14 (LB)
Na pawlpi kipumkhatna hut ding pen nang sep ding nasep hi. Pawlpi sungah kipumkhatna thupi mahmah ahih manin Thuciam Thak sungah vantung thu leh hell thu sangin tua thu mah lim bulphuhzaw hi. Pasian in eite pumkhat hihna leh khat le khat kithuhualna i sinkhak ding nakpi-in hong deihsak hi. Kipumkhatna pen kilawmtatna thagui hi. Susia lecin Khrih Pumpi sungpan a lungtang a lakhia na hihi. Kipumkhatna thu pen Pasian in eite ama pawlpi sungah nuntakna i sinkhopzia ding hong geelsakna ah a laigil, a phungpi hi. Kipumkhatna tawh kisai i ettteh ding lim bulpi pen Thumgawm Pasian (Trinity) hi pah hi. Pa, Tapa leh Kha Siangtho, hih teng thum pen pumkhatin kigawmbit uhhi. Pasian mahmah pen a suplawh ngam itna, kiniamkhiatna tawh midangte masakna, leh kithuhualna (harmony) cingtaak, cih thute etsakna lim a hoihpen hi. Leitung nu le pate mah bangin vantunga i Pa in ei a tate khat le khat kilem diamdiama i om pen muhnop hong sa mahmah hi. Jesuh in amah a kimat ma, a hun neihsun a omlai sungin eite kipumkhat nadingin lungsim khempeuh sungkhia-in thungen hi.1 Gimna a thuak hun sungin a lungsim sungah thupipena a ngaihsut pen eite kipumkhat nading thu hi. Tua in kipumkhatna thu bangzahin thupi cih hong lak hi. Pasian aadingin leitung ah a pawlpi sangin a manphazaw bangmah dang om lo hi. A pawlpi aadingin manh a sangpen na pia a, tua mah bangin
160 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

21
NA PAWLPI
NA HUTNA

pawlpi a kihut ding, a diakdiakin pawl kikhenna, thubuaina leh kithuhual lohna cihte pana piang a suuksia kisiatcipna panin hut ding, deih hi. Pasian innkuan sunga sungmi khat na hihleh na kilawmtatna na neihna mun ah kipumkhatna na hut ding pen na vaipuak ahihi. Na pawlpi sung leh thu-um mi khempeuhte kikal ah kipumkhatna a keemcing ding, kilawmtatna a hu ding, leh kithuhualna a khangsak dingin Jesuh in nang, vaipuak lianpi hong ap hi. Lai Siangtho in, Kilemna tungtawnin Kha kipumkhatna na kepcing zawh nadingun na hihtheih khempeuh hanciamin hih un2 ci hi. Hih thu Pasian aadingin leitung ah a bangci sepkhiat theih ding i hi hiam? pawlpi sangin a manphazaw Lai Siangtho in zatpah theih dingin bangmah dang om lo hi. sepzia hong hilh hi. I kibatlohnate mitsuan loin i kibatnate mitsuan in. Paul in, Kithuhualna a piangsak ding thute leh khat le khat gamtatzia a khangtosak ding thute limtak kinbawl ni3 ci hi. Thu-um mite hihna tawh eite in Topa khat, pumpi khat, tuiphumna khat, leh itna khat bek i neikhawm hi.4 Tua mah bangin a mal-a i simkhiat theih i kibatlohnate sanga a thupizaw pektham thute ahi, hotkhiatna thu, nuntakna thu, mailam hun thu, cihte a kibangin i neikhawm hi. I bulphuhpi ding pen hih thute hi a, i kibatlohnate hilo hi. Sungpua melpuakzia (personality), khankhiatzia (background), minam (race), uukzia deihzia (preference) cihte a kibang lo-a hong neisak pen Pasian ahihlam, leh tua i kibatlohnate kithuaksiam ding cih ciang bek hilo-in tuate thupilaakin limtak zatkhop ding ahihlam, i phawk hamtang ding kisam hi. Pasian deih pen kipumkhatna (unity) hi a, mel le sa kibatna (uniformity) hilo hi. Kipumkhatna thu mah masakin kibatlohnate hanga kikhenkham i hihloh ding thupi hi. A thupipen thu ahi, Khrih in eite hong it ahih mah bangin eite zong khat le khat i ki-it ding, cih leh eite khatciat leh a pawlpi aadinga Pasian geelsa a ngimna thu ngate i cinsak ding, cih mah mitsuanin i neih den ding kisam hi. Thubuai cih pen a thuneuzaw thute -- Lai Siangtho cih danin ci le hang kiseelna a piangsak thute5 -- ah i lungsim i koihzawk lam hong lak lim khat hi thei gige hi. Sungpua melpuakzia, uukzia deihzia, thu le la kaihzia, omzia tatzia, leh sepzia bawlzia, cihte tungah i lungsim i koih masak ciangin pawl kikhenna piang den hi. Ahih hangin khat le khat ki-it ding, cih leh Pasian ngimnate cingsak ding, cih thu mah i masak ciangin kithuhualna hong gahkhia hi. Hih thu tawh kisai-in Paul in, Pawlpi sungah pawl kikhennate a omloh nadingin kithuhualna taktak omsak un. Note, lungsim
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 161

kikhatin ngaihsutna leh ngimna ah na kipumkhat nading uh kong thum hi6 ci hi. A taksuak thei ding thute lam-en in. Kilawmtatna taktak bangci dan hi ding cih Pasian ngimna na theihkhiat ciangin tua a hoihpen ding thu (ideal) leh na pawlpi sunga a piang taktak thu (real), hih thu nih a kikhaihna (gap) huhau-in kilungkia ziau thei hi. Himah taleh pawlpi cih pen a cingtaak lohnate kawmkal mah ah i it veve ding kisam hi. A piang taktak thu mawhmat kawmin a hoihpen ding thu lunggulhna pen picin lohna lim hi. A langkhat ah, a hoihpen ding thu aading hanciam lopi-in a piang taktak thu ah lungkim ziauna pen nop-omna hi leuleu hi. Picinna cih pen vai haksate tawh nuntakkhopna hi. Thu-um midangte in nang hong lungkiasakin hong khiasuk ding uh a, ahi zongin tua pen amau tawh kilawmtatna neih nawnloh nading paulapnain zat ding hilo hi. Amaute innkuan kikhat bangin hong gamtatloh laitak nangawnin na innkuanpihte mah hi veve uh a, amau tawh lo-in na kalsuansuak theikei ding hi. Tuacih ding hilozaw-in Pasian in, Khat le khat tungah lungduai unla na ki-itna uh hangin khat le khat khialhnate kitheisiam un7 hong ci hi. Mite in thu tuamtuamte hangin pawlpi tawh kisai muhzia a maanlo nei thei uhhi. Tuate gual lehang sau mahmah kha ding hi: thubuai, lungsim natna, tungtham kineihna, kithusim lohna, lungsim tangtoina, thukhun ultungsakna, leh mawhna dang tuamtuam, cihte kihel hi. Tuate hangin lamdang sak ding leh patauh ding sangin pawlpi cih pen eimammah-a kipan

Eite in pawlpi pen cingtaak lohna tampi nei himah taleh nakpiin i it ding kisam hi.

mawhnei taktak mite i omkhopna mun ahihlam i phawk ding kisam hi. Mawhneite i hih manin eite khat le khat, khatveivei sawm lopi-in ahi zongin, khatveivei sawm ngiatin ahi zongin lungsim nat nading i kibawl thei hi. Tua bang hi phial taleh pawlpi nusiat ding

sangin pawlpi sung mah ah omin ahithei tawpin i sepkhiat ding kisam hi. Gamtatzia leh kilawmtatna thahat theih nading lampi pen kilemkikna hi a, taimangna hilo hi. Lungkim lohna ahihkeileh muhzia maanlo khat neih lian leh pawlpi nusiat pahna pen picin lohna lim khat hi. Pasian in nang na hi-a midangte ahi zongin hong hilhnop thute nei thei hi. Tua banah, pawlpi cingtaak sinsen cih bang om lo a, i tai nading mun om tuanlo hi. Pawlpi kim in amau thaneemna ciat leh buaina ciat nei tek uhhi. Pawlpi dang khat ah tai lecin a sawt lo-in na lungkia veve ding hi.
162 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Groucho Marx a kicipa in sungmi khat-a hong saang ding kipawlna club a kici peuhmah, khat nangawn ah ka lut kei ding hi ci ngei a, tua kampau tawh minthanlawh zawzeen hi. Nang hong lungkimsak zo ding zahin pawlpi khat hong cingtaak hileh tua a cingtaakna hang mahin nang zong sungmi hihna pan hong kinawlkhiin kha ding hi. A hang pen nang, cingtaaklo na hih man hi. Galpi Nihna hun sung, Germany gam ah Nazi a kicite a thahat lai-in tua Nazi kumpi gilote langpanna hanga thahlup a thuak, pawlpi sya Dietrich Bonhoffer in Nuntak Khopna (Life Together) cih thulu tawh kilawmtatna thu gentelna laibu khat gelh hi. Tua laibu sunga a genna ah amahn, i tualsung khua pawlpi tungah muhzia maanlo i neih pen thuhoih khat hi; a hang pen tua in cingtaak dinga i kilam-etkhialhnate beisak ahih man hi, ci hi. Pawlpi khat i it theih nadingin tua pawlpi a cingtaak ahih kul ci-a muhzia maanlo i neih pen paaikhia baih lehang i kineihkhemna zong hong bei baih ding a, eite i vekpi-in cingtaaklo i hihlam i kithei baih ding hi. Tua pen khua le tual taktak khat hong kipatkhiat nading thu ahihi. Pawlpi kim ah A cingtaak mite tawh kisai lo. Hih mun pen mawhnei mi, hehpihna a kisam mi, leh a khangcing nuam mi, ahihlam uh a kithei mite aading bek hi cih laisuan khat kisuang hileh hoih ka sa hi. Bonhoffer in, Khristian khua le tual ngiat sangin ama khua le tual a ngaizaw mi pen Khristian khua le tual a susia mi hong suak hi...Ei hong kikoihna Khristian kilawmtatna mun ah sinkhak kician leh phattuamna gina ngah lo-in thaneemna, upna neuna, leh haksatna cihte bek i tuahkhak laitak nangawnin tua kilawmtatna hangin lungdam kohna nisimin i neih keileh; a langkhat leuleu ah, a thupi bangmah omlo, a gina bangmah omlo, ci-in i phun i tau thapaih leh, i kilawmtatna hong khangtosak ding Pasian, mun a pialo i hihi8 ci hi. Ma whsak di ng sa ngi n t hapiak di ng sa wmza w iin. n. Vai khat Mawhsak ding sangi ngin thapiak ding sawmza wmzaw ah va kihelin na i va sepkhiat ding sangin a nawlkhat ah khutzepin midangte aading na a seemte va kikawkkawk zaw thei hi. Pasian in eite, a kimawhsak lo ding, a kitehkak lo ding, leh thu a kikhen lo dingin tamveipi hong phawng hi.9 Thu-um midang khat in upna taktak leh deihsakna takpi tawh a sepkhiat khat, na va mawhsak ciangin tua pen Pasian thu vaihawmna a va nawngkaisak na hihi: Midang khat ii naseemte a mawhsak dingin nang thuneihna bang om mawk ahi hiam? Amaute in hoihtak seem le seemlo cih pen amau Topa bek in khensat thei hi.10 Paul in zong ki-apzia i kibatpihloh thu-um midangte tungah thukhenna ahihkeileh etneuna i neihloh ding thu hong hilh hi: Tua ahihleh bang hangin na sanggampa sepkhiatnate mawhsakin a thupilo dan khat
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 163

suah na hi hiam? Ni khatni ciangin i vekpi-in thu hong kikhen ding hi a, tua pen midang khat ii ciangtanzia ahihkeileh eima ciangtanzia nangawn tawh zong hilo ding a, Khrih ciangtanzia tawh hi ding hi.11 Thu-um midang khat ka mawhsak simsimin thakhat thu-in thu li hong piangkhia hi: Pasian tawh kilawmtatna ka taisuah hi; ka kiphatsakna leh ka pangpatna ka lakkhia hi; Pasian thukhen dingin kei le kei ka kitah hi; pawlpi kilawmtatna ka susia hi. Tua hi a, mawhsaknopna lungsim pen siahuai mahmah hi. Lai Siangtho in Satan pen i sanggamte a ngawhpa12 ci-in minvawh hi. Pasian innkuan sunga sungmite ngawh ding, phunsan ding, leh mawhsak ding, cih pen Dawimangpa nasep hi. Tua bang i sep simsimin Satan nasep a va seppihpih i hihi. Tua hi a, na mangngilhloh ding thu ah, Khristian dangte cih pen amau tawh na kithukimloh thu NI tampi a om phial zongin na gal taktakte hilo uhhi. SAWMNIH-LE-KHATNA: Thu-um midangte mawhsakna-a i beisak hunte pen i kilawmtatna sunga kipumkhatna lamtoh NA PAWLPI nadinga a zat-huai hunte hi. Lai Siangtho in, I NA HUTNA thahatna khempeuh khat le khat kilem nading thu ah zat dingin kithukim ni. Thapiakna kammalte tawh midangte huh un; mawhzonna tawh amaute niamkhiat kei un13 ci hi. Kigensiatna ngaih ding peel in. Kigensiatna cih ciangin buaina khat sungah ahi-a phelsiangna sungah ahi zongin kihelna nei lopi-in thu le late gensawn, cihna hi. Kigensiat hoihlo ahihlam thei na hih mah bangin na pawlpi na hutnop leh kigensiatna na ngaih ding hilo hi. Kigensiatna ngai cih pen van kigu khat a saang tawh kibang a, nang zong a kibangin a mawh a khial hong suaksak hi. Mi khat in nang kiangah mi gensiat ding hong sawm ciangin thu na genngam nading tha la inla, Hehpihna tawh ong gen nawn dah in. Tua thu ka theihloh hang phamawh kei. Na gensiatpa tungah hoh, tua thu na sianggen nai mah hia? ci in. Nang kianga mi hong gensiate in nang thu le la zong hong gensia ding uhhi. Amaute pen muanhuai lo hi. Kigensiatna na ngaih leh Pasian in nang pen thubuai a phuang14 hong ci ding hi. Thubuai a phuangte in thubuai a phuangte thugen ngai uhhi.15 Hih mite pen amau vai bek a ngaihsun, pawlpi sukham mite ahi uhhi.16 A dahhuai thu ah, Pasian tuuhonte sunga piang liamma lianpente pen ngiate kiangpan hilo-in tuu dangte kiangpan hizaw hi. Paul in khat le khat kine-in kilawmtatna a susia sasialne Khristiante tawh kisai-in galphawnna hong pia hi.17 Hih banga thubuai a phuangte pelhhuai hi, ci-in Lai Siangtho in hong hilh hi. Kigensiatna in thusim teng kilangsak hi; tua hi
164 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

a, a mawk ciatciat mite tawh kithuah kei un.18 Pawlpi sung ahihkeileh beelpawl neuno sunga thubuai khat a manlang theipena beisak nading lampi pen tua banga mi a gensiasiate itna lungsim tawh va maingatin a khawl nadingun khohna hi. Solomon in, A kuangthei van le na a omloh manin mei mit a, kigensiatna a khawl ciangin buaina veng hi19 ci hi. Thubuai phelsiangna tawh kisai Pasian sepzia zat-kisin in. A beisa khenpi sunga i gen thukhunte banah Jesuh in zong dawl-thum kihel a theih-ol sepzia khat hong pia hi: Thu-uppih mi khat in na lungsim hong natsak leh ama kiangah pai inla va gen in -- na nihun kisianggen un. Hong saantheih leh lawm khat a ngah na hihi. Hong saantheih keileh, hong theihpih mite mai-ah thu le late siangpai theizaw ding cihna tawh, midang khat le nih zawn inla khatvei hanciamkik in. Hong saantheih naikei laileh pawlpi tungah ko in.20 Thubuai hun sungin na thubuaipih minu mipa kiangah itna tawh hang takin thumaan gen ding cih sangin a kisailo midangte kiangah va phunciak ding pen noptuakzaw thei hi. Tuaci lehang, thu le late siasuakzaw hi. Tua sangin na buaipih minu mipa kiang teekah pai pah ding kisam hi. Aituam-a kimaingatna pen kahlei a dawl masa ding hi den ahih manin a manlang theithei-in va kimu in. Note nihkia tawh thu le la na siansak zawh kei uhleh dawl nihna ah buaina thu a maan bangin hong theihpih ding leh kizop kithuahna hong puahphatpih dingin mi khat le nih zawn in. Tua pipi mahin na langpa a lungkhauh lai veve leh bangcih ding na hi hiam? Pawlpi tungah ko dingin Jesuh in hong gen hi. Tua khit nangawnin na langpa in hong saantheih keileh tua mipa pen thu-umlo mi bangin ngaihsun in.21 Na pawlpi syapa leh makaite panpih in. Makai cingtaak kuamah om lo hi. Himah taleh Pasian in makaite tungah pawlpi kipumkhatna a kemcing dingin vaipuak leh thuneihna pia hi. Mite kikal ah buaina a pian
hun sung pen amau aadingin kuama lungdam nading ahilo nasep a sep hun uh ahihi. Pawlpi syate lampanin nasep nuam ahi hetlo, lungsim a na, thubuai a nei, a picinglo pawlpi mite kikal-a palai nasep a sep hun uh tam mahmah hi. Jesuh nangawn in a sep zawhloh nasep ahi, mi khempeuh lungdamsak ding cih, a piang theilo nasep khat, amaute tungah kiguan hi. Ei aading na hong sepsak mite tawh i kizopzia ding Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi:
Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl 165

Na syate na makaite limtakin dawntuah un. Hong thuhilhna uh mang un. Amaute in note nuntakna thu-omziate hong vil den uh a, Pasian thupiakna khauh nuai-ah naseem uhhi. Amau makaihna sungah noplohna a pian nading hilo-in lungdamna a pian nadingin mapang un. Bang hangin amau aading thu le late a haksakzawk ding ut laizang ding na hi hiam?22 Ni khatni ciangin Pasian mai-ah pawlpi syate ding ding uh a, nang hong vilzia hong cinzia uh tawh kisai-in gentelna nei ding uhhi. Amaute in gentelna a neikik hamtang ding mite bangin note hong vil hong cing ding uhhi.23 Tua mah bangin nangn zong na makaite nung bangzah ciangin zui cih thu Pasian mai-ah gentelna na nei ding hi. Lai Siangtho in kilawmtatna sunga pawl khenkham nuam mite bangci makaih ding cih tawh kisai-in pawlpi syate tungah hilhcianna kitel mahmahte pia hi. Pawlpi syate sep ding pen: kiseelna pelh ding, hong langpangte a kikhel nading thungetsak kawmin amaute thuneem tawh hilh ding, thuseel a hatte tungah phawnna pia ding, kithuhualna leh kipumkhatna dinpih ding, makaihna a thusimlo mite taai ding, leh pawl khenkham nuam mite in phawnna Makaihna tawh eite nihvei dong hong awlmawh kei uhleh aading na hong sepsak amaute pawlpi sungpan lakhia ding, mite i pahtawi ciangin cihte hi.24 kilawmtatna a hu i hihi. Makaihna tawh eite aading na hong sepsak mite i pahtawi ciangin kilawmtatna a hu i hihi. Pawlpi syate leh makaite pen eite thungetsakna, thapiakna, leh itna, cihte kisam uhhi. Note thumanna dungzui-in hong hanthawn dingin leh hong lamlak dinga vaipuak a kipia, note aadinga nakpi-a na a seem, na makaite uh pahtawi un. Amaute zahtakna leh itna tawh tuamcip un25 ci-in eite thu hong kipia hi. Na pawlpi kipumkhatna a hu ding leh a khangsak dingin vaipuak nei na hihna thu kong theisak nuam hi. Na vaipuak, na thaneih zahin la inla seem lecin Pasian hong lungkim ding hi. Tua pen nasep a baih khat bel hi saamlo hi. Khatveivei nang aading ahilo, Khrih Pumpi aading a hoihpen ding cihna tawh na sep ding a kul hun, midangte tungah amaute masakzaw na hihna na lahkhiat ding a kul hun, cihte om ding hi. Pasian in eite, pawlpi innkuan khat sungah hong koihna zong tua hang mah hi a, angsung masak lohna i kisin nading ahihi. Khua le tual sungah thu i gen ciangin kei ci loin ei i cih ding, kei aa ci lo-in ei aa i cih ding kisam hi. Pasian in, No phattuam nading bek ngaihsun kei un. Khristian dangte leh amaute aading a hoihpen thu mah ngaihsun un26 hong ci hi.
166 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

A kipumkhat pawlpite Pasian in thupha pia hi. Saddleback Pawlpi sunga pawlpi mi khempeuh in thuciamna khat nei-in min thuh uh a, tua sungah ka kilawmtatna uh-a kipumkhatna ka hu ding hi cih kamciam khat kihel hi. Tua hangin zong pawlpi in kilawmtatna a sukham ding thubuai bangmah tuakkha ngeilo hi. A thupitna ah tua pawlpi pen itna tawh kidim, a kipumkhat kilawmtatna ahihna hangin mi tampitak tua pawlpi sungmi ahih ding uh ut uhhi. A beisa kum sagih sungin pawlpi in thu-um mithak 9100 val tuiphumna pia hi. Pasian in thu-um naungek honpi khat a suahsaknop ciangin nausuah nadinga khualum a hoihpenna pawlpi mah zong pah hi. Na pawlpi innkuan a khualum tuam nading leh itna tawh a kidim seemseem nadingin nang' pumpi mahmah tawh bang teng na seem hiam? Khua le tual sungah itna leh kisaipih ding mun khat a zongzong mi tampi om hi. A taktakin mi khempeuh itna kisam uh a, zong ngah nuam uh ahih manin tua mite in na pawlpi sungah khat le khat maan takin ki-itna, khat le khat kidon kikepna a om lam hong thei le-uh mun-awng om nawnlo zah dongin hong lut ziahziah ding uhhi.

SAWMNIH-LE-KHATNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Ka pawlpi kipumkhatna hut ding pen kei vaipuak hi. Phawk Ding Khawkneu : Kithuhualna a piangsak ding thute, leh Khawkneu: khat le khat gamtatzia a khangtosak ding thute, limtak kinbawl ni Rom 14:19 (Ph) Ngaihsut Ding Thudotna : Ka pawlpi innkuan sunga kipumkhatna Thudotna: hut na dingin tu lianin ka pumpi tawh bang teng seem ka hi hiam?

Pasian' Innkuan Dingin Nang Hong Kibawl

167

168

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA

KHRIH T AWH KISUN D INGIN TA DINGIN NANG HO NG KIPIANGS AK HONG KIPIANGSA


Khrih sungah na zungte khasuk inla ama kiangpanin hinna antui dawn in. Topa sungah nungta-a a khangto hi den inla, thutak sungah thahat-a a khauh hito hi. Kolose 2:7 (LB)

169

170

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

K HRIH T AWH K ISUN D INGIN H ONG K IPIANGS AK IPIANGSA


Pasian in a kipatcil-a kipan ama sep thu teng thei hi. Amah in a tuung-a kipanin amah a it mite nuntaknate, ama Tapa nuntakna nam tawh a kibangin suihsak dingin khensat khin hi... Ama sungah i nuntaknate ii a bul masa leh melpuakzia a ngimsa i mu hi. Rom 8:29 (Msg) Tua a Tapa i en a, a kipiangsak na khempeuhte sungah Pasian ngimna bul masa i mu thei hi. Kolose 1:15 (Msg)

22

Khrih tawh a kisunto dingin nang hong kipiangsak hi. A patcil lai pekin Pasian geelna pen ama Tapa Jesuh tawh a kisun dingin nang hong bawl ding, cih hi. Hih pen nang pianzia ding hi a, na nuntakna aadinga Pasian ngimna a thumna pen hi. Hih ngimna thu, Pasian in Piansak Hun lai-in na pulak khin hi: Tua ciangin Pasian in hih bangin ci hi: Ei lim le mel hong sun dingin mihingte bawl ni.1 Piansak nate khempeuh lakah mihingte bek Pasian lim le mel sun dingin kibawl hi. Hih thu in eite hamphatna lianpi leh zahtak-huaina hong guan hi. Hih kammal cihnopna a vek-in i thei kei a, ahi zongin tua sunga kihel thu pawlkhat bel i thei hi: Pasian mah bangin eite kha (spiritual beings) i hi a, i khate pen si theilo-in i leitung pumpi sangin sauvei kimangzaw ding hi; eite pilna nei (intellectual) i hi a, thu ngaihsun thei, geel thei-in buainate i phelsiang thei hi; eite kizopna a nei (relational) i hi a, itna pia thei-in i saang thei hi; eite in tatzia ding theihna (moral consciousnes) i nei a, a sia a pha khentel thei i hih manin tua in Pasian mai-ah a simtaak hong suaksak hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 171

Thu-um mite bek hilo, mi khempeuh in Pasian lim le mel kimkhat pua uhhi, ci-in Lai Siangtho in hong gen a, tua hang mahin zong mi thahna leh nau phiatna hoihlo ahihlam i thei thei hi.2 Ahi zongin tua lim le mel pen mawhna hangin a mel a sa kisia-in cingtaak nawnlo hi. Tua hangin Pasian in i mansuahsa lim le mel a dimin dipkik nadingin Jesuh tungah vaipuak guanin sawlkhia hi. Pasian lim le mel a dimin sutna cih pen bangci dan nam hi ding hiam? Jesuh Khrih tawh kibatna hi. Lai Siangtho in Jesuh pen Pasian lim le mel liinlian, muhtheihloh Pasian ii muhtheih lim le mel, leh ama hihna bang teekteek lahkhiatna3 ci hi. Mite in innkuan sung kisutna a kawkna-un sakhi a pi san, a no san (like father, like son) ci uhhi. Ka tate tungah kei lim le mel baang hong kicih ciangin ka lungdam mahmah hi. Pasian zong a tate tungah ama lim le mel a baan ding ut hi. Lai Siangtho in, Note...Pasian tawh a kisun ding, a thumaan a siangtho taktak dingin hong kipiangsak hi4 ci hi. Hih thu a kitelsiang dingin kong genpha nuam lai hi: Pasian na suak ngeikei ding a, pasian khat zong na hi ngeikei ding hi. Kiphatsatna tawh kidim hih thuzuau pen tanglai pek-a Satan vanzat zia-etna hi. Satan in Adam leh Eve kiangah ama thugente a zuih uhleh pasiante na bang ding uhhi5 ci-in kamciam pia hi. Biakna tampite leh New Age philosophies a kici Khang Thak thuthuk ngaihsutziate in hih thuzuau mah zang lai uh a, eite pen pasian hihang ahihkeileh pasiante suak thei hihang, ci uhhi. I nuntakna thu-omziate, i mailam hunte, leh i kiim i paama om mite, cihte tungah thuneihzawh ding i hanciam simsimin pasian khat suah ding i lunggulhna hong kilangkhia ahihi. Ahi zongin eite pen piansak nate i hih manin a Piangsakpa i hi ngeikei ding hi. Pasian in nang, pasian khat a suak dingin hong deih lo hi; ama thupitsak thu, ama lungsim puakzia, leh ama pianzia, cihte a bulphuh, Pasian zia a nei mi (godly) na suah ding hong deih hi. Lai Siangtho in, Nuntakzia a thak -- Pasian hong suihsak nuntakna, sunglam pana a kipuahthak, na sungah ama pianzia kitel takin hong dawkkhiatsakna hangin na gamtatzia ah hong kilangkhia nuntakna -- nei un6 hong ci hi. Hih leitung na nuntakna aading Pasian hong geelsak ngimna bulpi pen nopsak hiithiatna hilo a, gamtatzia kilamtohna hizaw hi. Kha thu ah khangcingto-in Khrih tawh na kisut ding hong deih hi. Khrih tawh kisun cih ciangin na sungpua melpuakziate mansuahna ahihkeileh ngaihsutna neilo
172 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

salom (mindless clone) khat suahna hilo hi. Na tumdangna Pasian piansak hi a, amahn susia nuam hetlo hi. Khrih tawh kisutna cih ciangin na sungpua melpuakzia kilaihna hilo-in na gamtatzia teng kikhelna hizaw hi. Pasian in Jesuh hong hilh Thupha Ngah Mi (beattitudes),7 Kha Siangtho gah,8 Paul thupitsak itna,9 leh Peter hong gualhsak a muibun a cipha nuntakna limpuakte,10 cihte sunga kigelh gamtatzia nam na neihtoh ding hong deih hi. Tua gamtatzia nam pen na nuntakna aading Pasian hong geelsak ama ngimnate lakah khat ahihlam na mangngilh simsimin na tuahkhak thu-omziate hangin lungkiatna na tuak ding hi. Bang hangin hih thute kei tungah hong piang hiam? Bang hangin hih banga vai haksa tuakkha ka hiam? ci-in lamdang na sa kha ding hi. Dawnkikna khat ah, nuntakna cih pen a haksa ding mah-a kigeel hi. Nang hong khangliansak zong tua thu mah hi. Leitung pen vantung ahihlohlam phawk den in. Jesuh hong kamciam ahi nuntakna bucing cih pen mi tampitak in cidamna cingtaak, nuntakna a nuam hiithiat khat, tatsatlo lungdamna, sunmang teng a dimin taksuakna, leh upna le Hih leitung na nuntakna thungetna tungtawnin buainate thakhatin ven aading Pasian hong pahna, cih bangin a khiatna kaikhial uhhi. geelsak ngimna bulpi pen Tomgen lehang, amaute in Khristian nopsak hiithiatna hilo a, nuntakna a ol a baih dingin lam-en uhhi. gamtatzia kilamtohna Leitung ah vantung nopcitna lam-en uhhi. hizaw hi. Hih banga thu le la deihkaihna in Pasian pen nang aituam lunggulhnate leh angsung bulphuh-a na zon na vaihnate, hong dipsak ding tanghial-a a om dawino (Dahpa Khuang) khat suaksak lel hi. I theih ding ah, Pasian pen i sila hilo hi. Nuntakna a ol a baih dingin ngaihsutna na neihkhak leh muhzia maanlo natna (disillusion) a vei khat, ahihkeileh thu-om taktak thu (reality) a nolh a nial khat, na suak ding hi. Nuntakna cih pen nang thu-a piang ahihlohlam mangngilh ngeikei in. Pasian ngimnate hangin nang a om na hi a, nang ngimnate hangin Pasian a om hilo hi. Pasian in nang aadingin tawntung hun ah a taktak thu khat hong geelsak khin kimlai bang hangin leitung ah vantung nopcitna hong pia laizang ding ahi hiam? Leitunga i ngah i hunte pen vantung gam tawh kituak gamtatzia i lamtoh nading leh i thakhauhsak nadinga Pasian hong piak ahihi.

Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

173

NASEEM PASIAN KHA SIANGTHO Na sungah Khrih tawh kisun gamtatzia hong pokhiasak ding pen Kha Siangtho hi. Lai Siangtho in, I sungah Topa Kha Siangtho in na hong sep ciangin amah tawh i kisunto seemseem a, ama minthanna i kilangsak seemseem hi12 ci hi. Hih, Jesuh tawh kisuttoh zawkseem nadinga hong laihna vai-maban (process) pen siansuahna (santification) kici a, tua pen leitung na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak a ngimna thumna pen hi. Jesuh gamtatzia pen nang thatang bek tawh na pokhia zosak kei ding hi. Kum Thak ki-apna, lungsim tha (willpower), leh ngimna hoihpente neihna, cihte ciang tawh kicing nailo hi. I nuntakna sunga a piang dinga Pasian deih kikhelnate a piangsak thei ding vangliatna pen Kha Siangtho bek in nei hi. Lai Siangtho in, Pasian in na sungah naseem a, ama thu mannopna lungsim leh amah a lungkimsak ding nasep na sepzawh nading tha hong guan hi13 ci hi. Kha Siangtho vangliatna cih kammal za peuh le-uh mi tampitak in lamdang sak-huai thupiangte leh nakpi-a lungsim sukkhaknate bek mah ngaihsunkha pahpah uhhi. Ahi zongin a tamzaw ah, Kha Siangtho vangliatna pen na nuntakna sungah gamdai takin leh upmawhloh lamin hong tangtun thei den ahih manin a phawkin zong na phawkkha kei thei hi. Khatveivei ciangin aw-neemno khat14 tawh hong huau ziau thei lai hi. Khrih tawh kisutna pen ettehna (imitation) tawh pokhia theilo a, sungteenna (inhabitation) bek tawh pokhia hi. Tua pen ei tungtawnin Khrih hong nungta dinga phalna hi. Tua thusim pen NI SAWMNIH-LE-NIHNA: hih bang hi: Note sungah Khrih nungta hi.15 KHRIH TAWH Nuntakna taktak sungah hih thu bangci piantheih ding ahi hiam? Ei khensatna KISUN tungtawnin piang thei hi. Thu-omzia DINGIN HONG tuamtuamte ah thumaan mah a seem dingin i KIPIANGSAK khensat a, tua banga sepzawh nadingin Pasian Kha Siangtho in ama vangliatna, itna, upna, leh pilna, cihte hong pia dingin i lam-en hi. I sunglam ah Pasian Kha Siangtho nungta ahih manin hihte i kisap hunhunin i ngah thei hi. Kha Sia ngt ho nasepna ah ma i pa nkho p di ng kisam h i. Siangt ngtho ho pankho nkhop ding hi. Lai Siangtho sung bup ah a kigen phapha thutak a thupi mahmah khat i mu thei hi. Upna tawh kal khat na suan phet lianin Kha Siangtho in a vangliatna hong khahkhia hi. Joshua nuntakna sungah nawk zawhloh ding dongkhakna a tuah lai-in makaite in thumanna leh upna tawh tuiluang khauh mahmah a ngap khitnung uh bek ah Jordan Gun tuiluang khawl hi.16 Thumanna in Pasian vangliatna kongpi kihongsak hi.
SUNGA

NA

174

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Nang a gamtaang masa dingin Pasian in hong ngak hi. Vangliatna tawh kidim na kisak hun khat ahihkeileh na kimuan zawkdeuh hun khat, ngak kei in. Na thaneemnate makhelhin kalsuan inla launa leh lungsim sukkhakna tuamtuamte kawmkal mah ah sep ding ahi khat seemkhia in. Kha Siangtho tawh ma na pankhopzia ding leh gamtatzia na kilamtohzia ding pen tu-a dan hi. Lai Siangtho in kha khangliatna pen khaici, inn, leh naupang a golto khat, cihte tawh genteh hi. Gentehna khatciat ah thadim tak-a pankhopna kisam hi: Khaici pen tuh kul, phungvuh kul hi; inn pen -- hong potawm lo dinga -- lam kul hi; naupangte pen a goltoh nadingun an le tui a nek ding uh, thasinna a neih ding uh, kisam hi. Hotkhiatna na ngah nading thu ah hanciamna a kizat theihloh hangin kha khangliatna na neih nading thu ah kinak-sap mahmah leuleu hi. Khrih tawh kisutna lamah i khangliat nadingin na hihtheih zahun hanciam un17 ci-a hong kisawlna pen Thuciam Thak sungah a tawmpenin giatvei bang om hi. Tu hiithiatin hong piankhiat ding hun ngak lel, cih bang hi theilo hi. Khrih tawh kisuttoh nading thu ah i vaipuak nam thum om ahihlam Paul in Efesus 4:22-24 sungah hong gentel hi. Khatna ah, gamtat kalsuanzia a luite i nusiat ding kisam hi. Nuntakzia a lui tawh a kithuahkhawm thu...khempeuh a beimang ding kisam hi. Tuate muatin siacip seemseem hi. Tuate paaikhia un!18 Nihna ah, i thu ngaihsutzia i laih ding kisam hi. Na thu ngaihsutzia Kha Siangtho khelsak in.19 I lungsim thaksuaksakna tawh eite a kikhel i hihlam Lai Siangtho in hong gen hi.20 Kikhel cihna Greek kammal metamorphosis (Rom 12:2 leh 2 Korin 3:18 sunga kizang) pen tu hun ciangin tangngol (caterpillar) khat, lamdang takin kau (butterfly) a etlawm mahmah khat hong suahna thu, genna ah kizang hi. Hih pen i lungsim ngaihsutnate Pasian hong uk hong lamlah ding i kiphal ciangin eite tungah kha thu tawh kipawl-a Na gamtatzia i cih hong piang thute lahtel nadinga a hoih ciangin na hihdet thute mahmah etsakna lim khat hi. gawmkhawm-a Thumna ah, Pasian zia tawh genna hi. kituak hihdetna (habits) a thakte neihtohna tawh Khrih gamtatzia puan banga silh ding kisam hi. Na gamtatzia i cih ciangin na hihdet thute gawmkhawm-a genna hi a, tua pen na hih mun mana na kisek thute leh na zongsat thute cihna hi. Lai Siangtho in, Thumaanna leh siangthona taktak thu ah Pasian tawh na kisut nading uha kipiangsak ahi sunglam pumpi thak, puan bangin silh un21 ci hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 175

Pasian in eite hong seek nadingin ama Kammal, mite, leh thu-omziate, zang hi. Hih teng thum pen gamtatzia lamtohna ah kikhenkhia theilo hi. I khangliat nadinga kitangsam thutak pen Pasian Kammal in hong sikh a, i khangliat nadinga kitangsam panpihna pen Pasian mite in hong sikh uhin Khrih tawh kisutna i zat-kisin nading a kitangsam kiim le paam pen thu-omziate in hong sikh hi. Pasian Kammal sinin na zat takpi-a thu-um midangte tawh maanmaanin kizomin thu-omzia a haksat hunte ah Pasian mah muan ding na kisin-a leh Jesuh tawh kisuntozaw tham ding na hihlam kam kong khamngam hi. Hih khangliatna sunga kihel thu le late khatciat, mai-a hong pai ding khenpite ah i ento lai ding hi. Mi tampitakte in kha khangliatna aading a kisampi pen Lai Siangtho simna leh thungetna hi, ci uhhi. Ahi zongin nuntakna sunga vai pawlkhatte pen Lai Siangtho simna bek, ahihkeileh thungetna bek, tawh hong kikhel ngeilo ding hi. Pasian in mite zang hi. Kilawmtatna aadingin eite khat le khat tungah i kingap theih nadingin Pasian in na-lamdang bawl ding sangin mite tungtawnin nasep ding thupisakzaw hi. Pasian in i vekin a khangliankhawm dingin hong deih hi. Biakna tampite ah kha thu-a a picingpen leh a siangthopen dinga a ngaihsut uh mite pen midangte tawh a kikhenkhia, gamlak mualbo tunga kilam siampi innte (monasteries) ah kuamah tawh kisawhkhalo-a a tangom, mite hi. Ahi zongin hih pen theihkhialhna taktak hi. Kha picinna cih pen khatta khatta-a tang-omna tawh a kingah nam hilo hi. Kikhenkhiatna, tang-omna tawh Khrih na sun theikei ding hi. Na kiim na paam ah midangte a om kul a, amau tawh na kiho na kizop kul hi. Pawlpi khat leh khua le tual khat ah sungmi na hih kul hi. Banghang hiam? A hang pen kha picinna maan i cih ciangin Jesuh mah bangin midangte it theih ding a kisam hi a, midangte tawh kizop kithuahna om lopi-in Jesuh tawh na kisut theih nading thu om lo hi. Kha picinna cih pen itna thu ahihlam -- Pasian a it ding leh midangte a it ding i hihlam -- phawkin nei den in. Khrih tawh kisunto cih pen a sau, a ziakai khangliatna vai-maban khat hi. Kha picinna cih pen ahivat thu, ahihkeileh ahitawm thu, hilo hi; na khansung tawntung damdamin a kizomtoto ding khangliatna hi. Hih, vai-maban (process) tawh kisai thu a genna ah Paul in, Hih thu pen Khrih a picinna zahin eite...i picin mateng in piangtoto ding a, tua ciangin amah tawh i kisun sinsen ding hi22 ci hi. Nang pen maban a kizom toto nasep khat na hihi. Jesuh gamtatzia neih nadingin na khantawnin kha thu ah kikhelna na neihtohtoh ding kisam a, tua pen hih leitung nagawn ah mansiang zo nailo ding hi. Vantung na tun
176 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ciang, ahihkeileh Jesuh hong paikik ciang, bekin kimansiang pan ding hi. Tua hun hong tun ciangin na gamtatzia tawh kisai-a a kizosiang nailo nasep kici peuhmah kizosiang ding hi. A tawpna ah Jesuh a cingtaakin i muh theih hun ciangin eite amah tawh a cingtaakin kisunto ding i hihlam Lai Siangtho in hong gen hi: Khrih hong paikik hun ciangin eite bangci dan hi ding cih nangawn i kiseh theikei hi. Ahi zongin amah hong pai ciangin ama hihna taktak ahi bangin mukha ding i hih manin amah tawh kisun ding i hihlam kician takin i thei hi.23 Pasian pen thudangte sangin na gamtatzia lamtoh ding thu mah a lunglutpen hi a, hih a theih-ol thutak na theihlohna huhau-in Khristian nuntakna sungah buaina tampi hong piang hi. Vai thupi khat ahi Bang nasep seem ding ka hi hiam? cih namte pawl ah Pasian hong daihsuah ciangin i lunghimawh thei hi. A taktak thu ah, na nuntakna sungah Pasian deihna tawh kituak nasep cih pen nam tampi om lel hi. Amahn a thupipena a ngaihsut thu pen nasep a nam hilo a, bang nasep nam na seem zongin Khrih tawh kisunin seem maw, seemlo cih thu hizaw hi.24 Pasian pen na sepna sangin na hihna mah nakpi-in lunglutzaw tham hi. Eite mihing i hi a , mihing a seem i hikei hi (we are human beings, not human doings). Tawntung sungah na ken ding pen na nasep hilo-in na gamtatzia ahih manin Pasian in na nasep sangin na gamtatzia mah kinpenin nei hi. Lai Siangtho in, Ngaihsunkha lopi-a na leitung ngeina sung-uah a Pasian pen na sepna sangin lutkha na hihloh nadingun na leitung na hihna mah nakpi-in ngeina uh tawh kinak leptuah lua dah lunglutzaw tham hi. un. Tua sangin Pasian tungah na lungsim uh koihzaw un. Sunglam panin na kikhel ding uh a,...A tawntungin picin lohna dawl dongah hong kaisuk den ahi na leitung ngeinate uh bang hilo-in Pasian in note a hoihpen hong suah ding a, limtak-a kilamto picinna note sungah hong omsak ding hi25 ci-in phawnna hong pia hi. Jesuh tawh na kisutzawk theih nadingin leitung ngeina na pelh ding kisam hi. Tua hikeileh, thudang tuamtuamte ahi na lawmte, na nu na pate, na naseppihte, leh na ngeina, cihte in amau lim le mel tawh kituak dingin nang hong seek theikha ding uhhi. A dahhuai thu ah, Khristian laibu minthang a kici tampite i huam-et pak ciangin thu-um mi tampitakte in Pasian ngimna lianpite tawh kituak-a nuntak ding sawm nawnlo uh a, aituam lawhcin nading lam leh lungsim kingaktheih nading lam ah kalsuan khinta uh ahihlam kimu thei hi. Hih pen
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 177

nungzui hihna hilo a, angsung thu bek masakna hizaw hi. A nuam, a ol, limtak-a kilemtuah nuntakna tawh i nuntak theih nading lel-a Jesuh singlamteh tungah hong si hilo hi. Ama ngimna pen tua sangin thuthukzaw pek tham hi: Amah in eite vantung ah hong lak masungin amah tawh a kisun dingin hong bawl nuam hi. Tua pen eite hamphatna lianpen, i seppah ding i vaipuak, leh i khanzia ding thu bulpi, ahihi.

SAWMNIH-LE-NIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Khrih tawh a kisun dingin kei hong kipiangsak hi. Pha wk Di ng Kha wkneu : I sungah Topa Kha Siangtho in na hong Phawk Ding Khawkneu wkneu: sep ciangin amah tawh i kisunto seemseem a, ama minthanna i kilangsak 1 Korin 3:18 (NLT) seemseem hi Ngaihsut Di ng T hudotna : Tuni-in Khrih tawh ka kisut theih nadingin Ding Thudotna hudotna: ka nuntakna sung bang mun tengah Kha Siangtho vangliatna ka nget ding kisam ahi hiam?

178

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian in...eite na khempeuh ah Khrih bangin i khangliat ding hong deih hi. Efesa 4:15a (Msg) Naupang a bang den dingte i hikei hi. Efesa 4:14a (Ph)

A khanglian dingin Pasian in nang hong deih hi. Vantunga na Zuapa lungtup pen nang na picintoh ding leh Jesuh Khrih limpuakte na neihtoh ding cih hi. A dahhuai thu ah, Khristian awn tampite khangham toto napi uh khanglian toto ngeilo uhhi. Kha thu ah naungek dinmun khengkhia ngeilo uh a, napsiakna leh but (boot) khedapno kisam den uhhi. A hang pen khanglian dingin ngim ngeilo uh ahih man hi. Kha khangliatna cih pen ahitawm thu hilo hi. Ngim ngiat-a ki-apna kisam hi. Na khangliat ding na ut kul, na khensat kul, na hanciam kul, na zopsuak kul hi. Nungzui hihna -- Khrih tawh kisut nading vai-maban (process) -- cih pen khensatna khat tawh kipan den hi. Jesuh in hong zawn a, eite in i dawntuah hi: Jesuh in ama kiangah, Hong pai inla ka thuzuite hong hi in ci hi. Tua ciangin Matthai ding in, ama nung a zui hi1 Nungzuipi masate in Jesuh nung zuih ding a khensat lai-un a khensatna uh a khiatna bangzahin zai cih theitel lo uhhi. Jesuh zotna a dawngkik ziau uh ahihi. Tua pen mah na kipat nadinga kitangsam thu hi pah hi: Nungzui khat ahi dingin khensat in. Na ki-apnate leh lungsim na piaknate zah-a na nuntakna hong sui ding thudang om lo hi. Tuate in hong khangtosak thei ahihkeileh hong kiamsuksak thei a, bangbang ahi zongin tuate in na mailam hun hong seek ding hi. Tu-a na ki-apna kei hong gen lecin mailam kum sawmnih sungin nang bang suak ding cih kong gen ding hi. I ki-apna bangbangin eite i hitoto hi. Mi tampite amau nuntakna uh aadinga Pasian geelsak a ngimnate a khahsuahna uh mun pen tu-a ki-apna thu ah hi. Mi tampite pen na khatpeuh
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 179

23
EITE I KHANGLIA TNA Z IA HANGLIATNA

ah lungsim a piak ding uh kihta uh a, nuntakna bup ah kang-om lel hi. Pawlkhatte leuleu, thupitsak thute ah lungsim a lang bek pia uh ahih manin muibun theilo-in lungkiatna tawh a hun uh bei hi. Pawlkhatte, hauh ding leh minthan ding cih leitung lungtupte ah a lungsim uh pia a, a tawpna ah supna leh khasiatna tawh kidim uhhi. Khensatna a kici peuhmah tawntung gahkhiatnate nei ahih manin pilvang takin khensat theih ding kisam hi. Peter in, I kiim i paam-a om nate khempeuh tuisuakin beimang ding ahih manin Pasian deihna tawh kituak, a siangtho nuntakna na neih ding uh bangzahin kisam ahi hiam?2 ci-in hong phawng hi. Pasian mapanna leh nang mapanna. Khrih tawh kisutna cih pen Khrih deihna tawh kituak khensatnate neihna, leh tua khensatnate cinsak zawh nadingin ama Kha Siangtho tungah kingakna, cihte panin a gahkhia thu ahihi. Khrih tawh kisut ding mah thupilaak dingin na khensat lian ciangin nunzia a thak tawh na gamtat pah ding kisam hi. Gamtat luhekzia a lui pawlkhat na nusiat ding, hihdet thu (habit) a thak pawlkhat na neihtoh ding, leh na thu I ki-apna bangbangin ngaihsutzia kiphawkin na laih ding, cihte kul eite i hitoto hi. ding hi. Hih kikhelnate na neihzawh nadingin Kha Siangtho in hong huh ding ci-in na lungmuan ding ahihi. Lai Siangtho in, Ama ngimna hoih tawh kituak dinga hong utsak leh hong gamtasak pen note sunga na a seem Pasian ahih manin launa leh liinglawnna tawh na hotkhiatna uh a pua-ah seemkhia suaksuak un3 ci hi. Hih Lai Siangtho khawkneu in khen nih a pha, kha khangliatna thu hong lak hi: note sunga na a seem leh a pua-ah seemkhia cihte gel hi. note sunga na a seem cih pen Pasian lampan mapanna hi a, a pua-ah seemkhia cih pen nang vaipuak ahihi. Kha khangliatna cih pen nang leh Kha Siangtho kithuah-a ma pankhopna hi. Pasian Kha in eite sungah na a seem hi bek lo-in eite tawh na hong seemkhawm a hihi. Thu-um mite aadinga kigelh hih Lai Siangtho khawkneu pen hotkhiatna ngah nading thu hilo a, khangliatna neih nading thu hizaw hi. Hih mun ah, hotkhiatna aadingin seem ding hong ci lo hi. A hang pen Jesuh sep khitsa thu ah nang behlaptheih bangmah om lo hi. Taksa sepkhiatna na neih ciangin na pumpi khangliat nading a thasaan na hi a, pumpi na neih nadinga thasaan na hikei hi. Van le na leptuah kimawlna (puzzle) khat a seemkhia dingin na kithawi ciangin a kitangsam van le na khempeuh a omsa hi a, nang pen tua teng a thuahkhawm ding bek na hihi. Lokho mite in lo ah na seemkhia uh
180 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

a, tua pen lo leitang a ngah nading uh hilo-in a neihsa uh a khantoh nading hizaw hi. Pasian in nang tungah nuntakna a thak khat hong pia khin hi; tuin tua pen launa leh liinglawnna tawh khantohsak ding vaipuak na nei hi. Na kha khangliatna thupi ngaihsut mahmah ding cihna hi. Mite in kha khangliatna a awlmawhloh uh ciangin tua in NI SAWMNIH-LE-THUMNA: (khenpi 4 leh 5 sungah i muh mah bangin) EITE I tawntung tawh kisai a khiatnate theitel lo uh ahihlam kilangsak hi. KHANGLIATNA ZIA Autopilot (ama thu-a kihawltawm thei, set) laihkhiatna. Na nuntakna na khel nadingin na thu ngaihsutzia na laih ding kisam hi. Na khatpeuh na sepkhiatna ah tua ma-in ngaihsutna khat om masa hi. Gamtatna kici peuhmah upna khat ii tawsawn hi a, sepkhiatna kici peuhmah lungsim puakzia khat hansuah ahihi. Hih thu, lungsim thuthuk a thei (psychologist) mipilte theihkhiat ma, kum tul tampi lai pekin Pasian in hih bangin na pholak khin hi: Na thu ngaihsutzia kidawm in; na nuntakna pen na thu ngaihsutnate tungtawnin kisui hi.4 Speedboat (set gunkuang) khat ah autopilot (ama thu-a kihawltawm theihna) kithuah a, nisuahnalam a manawh dingin a gia (gear) kikoih hi. Tua set gunkuang tuangin gun dungah na pai laitak nitumnalam manawhkik nuam hi lecin na hihtheih ding thu nih om hi. Khat pen, gunkuang a heekna lencipin a lehlam a manawh dingin thatang tawh kiheisakkik ding ahihi. Na lungsim tha tawh tua danin autopilot na lehhei zo saam ding a, ahi zongin hong lehdo tha khat om den ding hi. A sawt ciangin na khut hong kham ding a, gunkuang heekna na khahkhak ciangin gunkuang zong a manawh nading lam a kisehsa a om bangin nisuahnalam mah ah hong kiheikik veve ding hi. Hih pen na lungsim tha tawh na nuntakna na khelsawm cianga hong piang ding thu hi. Kei le kei thatangin an tamnek kideek ning...pumpi thasinna (exercise) tam hih ta ning...khasiasia, zahkaikai cih bang hi nawnkei ning ci-in na khensat hi. Maan hi. Na lungsim tha tawh tomno kal kikhelna na piangsak thei mah ding a, ahi zongin a hang zungpi longkhia nailo na hih manin sunglam tha bei-in na tawl den hi. Tua kikhelna ah kisek taktak theilo na hih manin a tawpna ah lungkia-in annek khiapna leh pumpi thasaanna zong na zom nawnkei hi. Tua ciangin na zongsat lui teng mah na hihkik leuleu hi. Tu-a sangin a olzaw a hoihzaw lampi khat om hi: Na autopilot -- na thu ngaihsutzia -- laih in. Lai Siangtho in, Na thu ngaihsutzia laihna tawh mithak khat a suak dingin Pasian kikhelsak in5 ci hi. Na kha khangliatna thu ah kahlei a dawl masa pen na thu ngaihsutzia laihna hi. Kikhelna cih
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 181

pen a tawntungin na lungsim sungpan kipankhia den hi. Na thu ngaihsutzia in na lungsim sukkhakzia ding lampi sial ding a, na lungsim sukkhakzia in na gamtatzia ding hong huzap ding hi. Paul in, Na lungsim ngaihsutnate uh leh na lungsim puakziate uh ah kha thaksuakna khat a omloh phamawh ding hi6 ci hi. Khrih tawh kisut theih nadingin Khrih lungsim na neihtoh ding kisam hi. Hih, lungsim omzia kilaihna, pen Thuciam Thak in kisikna (repentance) ci a, Greek kammal a khiatna lian pen na lungsim khel ding cihna hi. Thu le late ah -- nangmahmah vai, mawhna, Pasian, midangte, nuntakna, na mailam hun, leh thudang khempeuh tawh kisai thute ah, Pasian ngaihsutzia ciingin nang ngaihsutzia na khel ciangin a kisik na hihi. Tua pen Khrih ii etzia leh muhzia tawh enin mu, cihna hi. Eite Khrih ii thu ngaihsutzia tawh kituakin a ngaihsun7 dingin thu hong kipia hi. Tua banga hih nading ah khen nih om hi. Hih, lungsim omzia kilaihna a khen masa, pen angsung a bulphuh, angsung thu bek a masak, a picinglo thu ngaihsutnate ngaihsut nawnlohna hi. Lai Siangtho in, Naupang bangin thu ngaihsun nawnkei un. Thusia lamah naungek hi unla thu ngaihsutna lamah a khanghamte hi un8 ci hi. Naungek leh naupangte pen pianpihin angsung theihna tawh kidim uhhi. Amau vai leh amau kitangsapnate bek ngaihsun uhhi. Piakkhiat ding theilo uh a, a saang ciang bekin om uhhi. Tua pen a picinglo thu ngaihsutzia kici hi. A dahhuai thu ah, mi tampitak pen tua dan thu ngaihsutzia kantanin hong khanglian ngei nawnlo uhhi. Angsung thu bek ngaihsutna pen Lai Siangtho in siat gamtatna nak (source), ci hi: Siatna tawh kidim amau sunglam pumpi deihna zui-a a nungta mite in siatna tawh kidim amau sunglam pumpi deih thute bek mah ngaihsutin nei uhhi.9 Jesuh thu ngaihsutzia nama thu ngaihsut a khen nihna pen picing takin thu ngaihsutna hi a, tua pen nang le nang ahilo, midangte Na thu ngaihsutzia in na lungsim sukkhakzia ding lampi mitsuanin masak, cihna hi. Paul in sial ding a, na lungsim itna thu tawh kisai limtak a gentelna sukkhakzia in na gamtatzia ding khawklian sungah, midangte aading ngaihsutna pen picinna lim ahihlam, hong huzap ding hi. hih bangin hong hilh hi: Ka naupan lai-in naupang bangin thu ka ngaihsun a, naupang bangin thu ka geel hi. Ka gol ciangin ka naupangvainate khempeuh ka nusia hi.10 Tu hunin mi tampitak in kha picinna pen Lai Siangtho sunga kigen
182 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thute leh upna thupomziate bangzah thei cih tawh a kitawikhai sa kha uhhi. Thutheihna pen picinna zah tawikhaina nam khat hi mah a, ahi zongin tua bek tawh man nailo hi. Khristian nuntakna cih pen thupomzia leh thuupzia, cihte sangin thuklutzaw, tangzaizaw pek tham a, thuzuihzia leh gamtatzia zong kihel lai hi. I thuzuihzia pen i thupomzia tawh a kithuhual ding kul a, i thu-upzia pen Khrih tawh kisun gamtatzia in a nungzuih hamtang ding kisam hi. Khristian biakna cih pen thuthuk ngaihsutna nam khat hilo a, biakna cih ciang bek zong hilo hi; kizop kithuahna leh nuntakpihna hi. Tua nuntakpihna a thu laigil pen Jeuh mah bangin ei le ei sangin midangte aading ngaihsutsakna hi. Lai Siangtho in, Eite in amau phattuam nading thu ngaihsunin amau a lungkimsak thute sepsakna tawh amaute i huhzawh ding kisam hi. Khrih nangawn in ama lungkim nading khop bek sepsawm lo hi11 ci hi. Midangte aading thu ngaihsut pen Khrih tawh kisutna ii laigil bulpi leh kha khangliatna lim kilangpen hi. Hih bang nam thu ngaihsut pen ahitawm ahilo thu, ngeina tawh kituaklo thu, a citawm, leh a haksa thu ahihi. Lungdamhuai thu ah, eite in tua thu i hih zo ding hi: Pasian in eite tungah ama Kha hong piazo hi. Leitung mite ngaihsutzia nam tawh thu i ngaihsutlohna zong tua hang mah ahihi.12 Mai-a khenpi pawlkhat ah eite i khangliat nadinga hong huh Kha Siangtho vanzatte i kikumto lai ding hi. SAWMNIH-LE-THUMNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Khangliatna kipat ding ziakai ta cih bang om ngeilo hi. Phawk Ding Khawkneu : Na lungsim uh bupkhelna tawh sunglam Khawkneu: panin Pasian kikhelsak un. Tua hileh Pasian deihna -- a hoih thu, amah a lungkimsak thei thu, leh a cingtaak thu -- na thei thei ding uhhi Rom 12:2b (TEV) Ngaihsut Di ng T hudotna : Vai a bang pen mun ah kei zia-a thu Ding Thudotna hudotna: ngaihsutna khawlin Pasian zia-a thu ngaihsut ka kipat ding kisam ahi hiam?
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 183

T HUM A AN T HUT A K T UNGT AWNIN K IKHEL HUTA UNGTA


Mite in a nuntakna uh aadingin anlum sangin a hoihzaw kisam uhhi. Amaute Pasian kammal citeng khempeuh tawh a kivak ding uh kul hi. Matthai 4:4 (NLT) Pasian...hehpihna Kammal in nang pianzia dinga ama hong deihsak nam hong suahto ding a, na kitangsaptheih ding khempeuh hong pia ding hi. Sawltak 20:32 (Msg)

24

Thumaan thutak in eite hong khel hi. Kha khangliatna cih pen thuzuaute heemkhia-in thutak tawh dipkikna vai-maban (process) hi. Jesuh in, Amaute thutak tawh siansuah in; na kammal pen thunmaan thutak hi1 ci-in thungen hi. Siansuahna thu ah kipholakna kisam hi (Sanctification requires revelation). Pasian Kha in eite, Pasian Tapa tawh a kisunin hong bawl nadingin Pasian Kammal zang hi. Jesuh i sut theih nadingin nuntakna ah ama Kammal tawh i kidip ding kul hi. Lai Siangtho in, Kammal tungtawnin eite hong kikoihkhawmin eite sep dinga Pasian hong sehsak nasepte a seem dingin hong kisui hi2 ci hi. Pasian Kammal pen kammal dangte tawh kibang lo hi. Pasian Kammal nungta hi.3 Jesuh in, Note kianga kong gen kammalte pen kha hi a, tuate pen nuntakna hi4 ci hi. Pasian in thu a gen ciangin nate kikhel hi. Na kimkot-a om nate khempeuh -- piansak nate a vekpi-in --Pasian in...ci ahih mana a om uh ahihi. Tuate khempeuh a om nadingun amah paukhia hi. Pasian Kammal omlo hileh nang nangawn na nungta kei ding hi. James in, Pasian in eite ama bawl nate khempeuh lakah a thupipen i hihtheih
184 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

nadingin thutak kammal tungtawnin eite tungah nuntakna hong pia dingin khensat hi5 ci hi. Lai Siangtho pen thupomzia (doctrine) lamlak laibu cih ciang bek hilo hi. Pasian Kammal in nuntakna Pasian Kha in eite, Pasian hingsak, upna piangsak, kikhelna omsak, Dawimangpa lausak, na-lamdangte Tapa tawh a kisunin hong kilangsak, gamtatzia lamto, thu-omziate bawl nadingin Pasian laih, lungdamna guan, haksakna kantan, Kammal zang hi. zia-etna zo, lam-etna hong thun, vangliatna khahkhia, i lungsimte siahsuah, nate ahi dingin hisak, i mailam hun a tawntung aadingin kamkhapna hong nei, hi. Pasian Kammal tawh lo-in i nungta theikei ding hi. Hih thu, a ngeina bang khatin ngaihsun ziau ngeikei in. Pasian Kammal pen na nuntakna aadinga a omloh a phamawh an le tui bangin ngaihsun in. Job in, Ama muk pana a thupiakte ka nusia kei hi; ama kam pana kammalte ka nisim an le tui sangin manpha ka sazaw hi6 ci hi. Pasian Kammal cih pen nang aadinga kikoih ngimnate na cinsak nadinga na nek hamtang ding a kul kha an le tui hi. Lai Siangtho pen i nek ding nawitui, anlum, antak, leh annek khupna nektheih khum,7 cih bangin kigenteh hi. Hih an le tui nam lite pen kha thahatna leh khangliatna i ngah nading Kha an le tuite hi. Peter in sepzia ding ngaihsut hong piakna ah, Hotkhiatna thu ah kha nuitui siang tungtawnin na khangliat theih nadingun tua kha nawitui siang lunggulhpi-in nei un8 hong ci hi.
PASIAN KAMMAL SUNGAH OMSUAKNA Tu hunin nidang tawh tehtheihloh dingin Lai Siangtho bute kikheen ziahziah ta a, ahi zongin laibu-tau tunga om Lai Siangtho pen manh neilo hi. Thu-um mi awn tampite kha lamah thabei natna (spiritual anorexia) vei uh a, kha gilkialna hangin a si ding dinmun ah om uhhi. Jesuh nungzui cidam khat na hihtheih nadingin Pasian Kammal tawh kivakna mah na masak ding kisam hi. Tua pen Jesuh in omsuakna (abiding) ci hi. Amahn, Ka kammal sungah na omsuak uhleh Ka nungzuite na hi takpi uhhi9 ci hi. Nisim nisimin Pasian Kammal sungah omsuak i cihna ah sepkhiatna nam thum kihel hi. Lai Sia ngt ho t huneihna ka saa n di ng kisam h i. Lai Siangtho Siangt ngtho ho thuneihna saan ding hi. pen ka nuntakna sungah thunei ahih ding -- manawh nading mun hong lak compass, thu le late ah khensatna a maan hong neisak ding thuhilhna, sepkhiatna khatpeuh a sia a pha etkikna-a ka zat ding thu siksan, cihte hong hihtoh ding -- kisam hi. Lai Siangtho pen ka nuntakna sungah ma
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 185

kipatna le ma hialna ahih detloh phamawh hi. I buainate tampitak pen i thu khetsatna ah a muanhuailo thute i siksan man hi a, tuate pen: ngeina (culture - mi khempeuh in tuaci danin hih uh), zat ngeingei thu (tradition - tuaci danin i hih ngei vele), khinkhaina (reason - thulam tawn leh kilawm mah ei), ahihkeileh lungsim sukkhakna (emotion - tuaci leh hoihtuak sa ing), cihte hi. Hih thu li teng pen Eden Huan sunga Pukna (the Fall) huhau-in kisia khin hi. Ei kisap pen cikmah-a lamkhial hong tunlo ding thu cingtaak khat hi. Tua pen Pasian Kammal bek in hong sikh thei hi. Solomon in, Pasian kammal khempeuh siatna tawh kipelh hi10 hong ci a, Paul in zong, Lai Siangtho sunga om khempeuh Pasian Kammal hi. Tuate a vekpi-in mite i thuhilh nading leh i huh nading ahi zongin, amaute i puahphat nading leh nuntakzia i lahtel nading ahi zongin, kimang hi11 ci hi. Billy Graham in Pasian na a sepcil lai-in Lai Siangtho a maanna leh a thuneihna (accuracy and authority) tawh kisai lungbuaina a tuakkhak hun khat om ngei hi. Zan khat, khataang nuai-ah khitui naptui tawh khukdinin Pasian hopih a, Lai Siangtho sungah a theihtel zawhloh thute tampi om himah taleh Lai Siangtho mah ama nuntakna leh a nasepna aading thunei pipenin a up a muan zawh nadingin thungen hi. Tua huna kipanin Billy nuntakna pen thupha tawh kidim a, vangliatna namtuam khat leh muibutna nei hi. Tuni-in na khensat ding vai thupipen khat om a, banghiam cihleh na nuntakna sungah bang pen a thunei pipen hisak ding cih thu hi. Ngeina, zat ngeingei thu, khinkhaina, leh lungsim sukkhakna, cihte masak lo-in Lai Siangtho mah a thunei pipen dingin koih dingin khensak in. Thu na khensatna ah Lai Siangtho in bang gen hiam? cih kantel masak dingin ngaihsun in. Pasian in hih ding khat hong gen ciangin nang aadingin a khiatna a om-a a om kei zongin, ahihkeileh na hih nuam-a na hih nuam kei zongin, Pasian Kammal mah muang dingin khensat in. Paul thugenna mah nang aituam upna pulakna dingin la in: Thukham tawh a kituak thute khempeuh leh Kamsang Laibute sunga kigelhte khempeuh ka um hi.12 Lai Siangtho sunga thumaan thutak ka nek ka dawn ding kisam hi. Lai Siangtho i up ciang bek pen kicing nailo hi; Kha Siangtho in thumaan thutak tawh hong khel theih nadingin ka lungsim tua thutak tawh ka dip ding kisam hi. Tua bang hih theih nadingin lampi nga om hi: Tua thutak na ngah thei, na sim thei, na kancian thei, na ciamteh thei, limtak na ngaihsunkik thei hi.
186 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Khatna ah, Pasian Kammal na zak ciangin lungsim kongpi honin saanna tawh tua Pasian Kammal na ngah hi. I nuntakna sungah Pasian Kammal zungkha-in gah le teh hong neih nading pen i lungsim kongpi i honna tungah kinga ahihlam Khaici Vawhpa thugentehna ah kimu thei hi. Topa Jesuh in thu a saang theilo lungsim puakzia nam thum -- lungsim kongpi kikhakcip (leitang khauh), lungsim kineihkhem (leinom a tawmna leitang), leh lungsim palau (ling tawh kidim leitang), cihte -- om ahihlam hong gen a, tua khit ciangin, Na thu ngaihdan uh limtak kingaihsun un13 hong ci hi. Thuhilh syate ahihkeileh laihilh syate tungpanin kilambehna bangmah ngah na kisak mel keileh na lungsim puakzia, a diakdiakin kiphatsakna lungsim, na kisittel ding kisam hi. A hang pen kiniamkhiat-a thu a saangthei lungsim na neih leh Pasian in thugen a siamlo penpente tungpan nangawnin hong hopih thei lua ahih man hi. James in sepzia ding ngaihsut hong piakna ah, Na khate uh hong honkhia thei ding vangliatna a nei, na lungtang sung uh-ah hong kisuan-a zung a kha, tua Kammal pen a kiniamkhiat (a thuneem, a kilekkim) lungsim tawh saang unla muak un14 ci hi. Nihna ah, kum 2000 a sau pawlpi tangthu sung a tamzaw ah siampite bek in Lai Siangtho aituamin sim theihna nei uh a, ahi zongin tu hun ciangin ei mihing awn tampite in tua bangin sim theihna i nei ta hi. Hi napi, thu-um mi tampitak pen Lai Siangtho sim ding sangin nisim thuthanglai (daily newspaper) simna lamah citakzaw uhhi. I khangliat theihloh pen lamdang lo mah hi. TV nai thum sung et khit ciangin Lai Siangtho minit thum sung simna tawh Lai Siangtho a pat pan khangliat ding kilam-en theilo hi. a tawp dong um a kici Lai Siangtho a pat pan a tawp mi tampitak in a pat dong um a kici mi tampitak in a pat pan a pan a tawp dong sim tawp dong sim khin ngeilo uhhi. Lai khin ngeilo uhhi. Siangtho ni khatin minit sawm-le-nga bekbek sim lecin zong kum khatin khatvei na zosiang ding hi. Ni khatin na TV et hun minit sawmthum khiamin tua hun sung Lai Siangtho sim lecin kum khatin nihvei na zosiang ding hi. Nisim Lai Siangtho simna in Pasian aw a kizomin hong zasak ding hi. Tua hangin zong Pasian in Israel kumpite ama Kammal teikhiatna bu khatta a gei-uah a kot det nadingun thu na pia hi: Tua thukham, a hun simin a gei-ah a koih ding, leh a nuntak sung ni simin a sim ding, kisam hi.15
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 187

Na gei-ah koih bek kei inla maanmaanin sim in. Tuacih theih nading vanzat baihlam khat pen nisim Lai Siangtho simzah ding geelna hi. Tua zang lecin Lai Siangtho mun pawlkhat kheng ziau, khawklian khawkneu pawlkhat nusia ziau, cih bang hong om nawnlo ding hi. Tua, nisim Lai Siangtho simzah ding geelna, pen Lai Siangtho bu pawlkhatte sungah zong om thei hi. Thumna ah, Lai Siangtho kancianna ahihkeileh sinna pen Kammal sungah hong omsuak theisak takpi ding lampi dang khat hi. Lai Siangtho, sim le sin (read and study), cihte nih kilamdanna pen nasep nam nih hong kibehlapna ah kilang hi: Lai Siangtho mun sunga om thute dottelna, leh nang thu muhziate gelhkhiatna, cihte hi. Na ngaihsutnate laidal tungah, ahihkeileh computer sungah na gelhkhiat mateng Lai Siangtho a sin taktak nailo na hihi. Mun kicinloh manin Lai Siangtho sinzia nam tuamtuamte kong gentel nawnkei ding hi. Lai Siangtho sinziate tawh kisai laibu hoih tampi om a, tuate lakah tu ma kum sawmnih lai-a kei gelh khat zong kihel hi.16 Lai Siangtho sinzia a hoih cih ciangin thu tam lo a, dot-huai thute dottheih ding kisinna hi pipen hi. Sinzia nam khatta in dotnate a tuam tekin hong lak hi. Lai Siangtho na sim laitak, khawl pakin a theih-ol thudotnate ahi, kua in?, bang thu?, cikin?, koi-ah?, banghang?, bangci danin? cihte bawl lecin tampi na muhkhiatbeh ding hi. Lai Siangtho in, Hong suaktasak thei Pasian thukham cingtaak limtak a sinte pen a lungdam taktak mite hi uh a, amaute in tua thu sin suaksuak uhhi. A zaksa thu uh mangngilh lo uh a, Pasian thuhilhna-a kigen thute mang uhhi. Tua banga a hih mite lungdam ding uhhi17 ci hi. Pasian Kammal sunga omsuak nading lampi lina pen Kammal ciaptehna hi. Ciapteh theihna na neih pen Pasian hong piak khuttawi (letsong) khat hi. Ka ciapteh theihna khuak (memory) hoih kei, na cikha thei ding a, a taktakin na khuak sungah na ciaptehsa thu le la, mihing, nambat, cihte a awn-a simin om khin hi. Nang aadinga a thupi teng a ciamteh na hizaw hi. Pasian Kammal thupi sa lecin hun la-in na ciamteh ding hi. Lai Siangtho khawkneute kamngah manin phattuamna honmangpi om hi. Zia-etna na nanzawh nading, pilvang takin thu na khensat theih nading, lunggimna na khiap theih nading, lungmuanna na neih nading, sepzia ding ngaihsutna a hoihte na piak theih nading, leh midangte kiangah na upna na pulak theih nading, cih bangin hong huh ding hi. Na ciapteh theihna khuak pen sagolh (muscle) khat tawh kibang hi. Na zat ciangin hong thahat seemseem ding a, Lai Siangtho kamngah zong hong baih seemseem pah ding hi. Hih laibu sungpan na lungsim hong lawngkha Lai Siangtho khawkneu pawlkhat tengkhia-in na paipaina ah ken
188 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

theih dingin laidalno khat tungah gelhkhia, cih tawh na kipan thei hi. Tuate ni bupin enkik inla a gingkhia-in lo in. Na nasep laitak ahi-a pumpi thasin laitak, mawtaw hawl laitak, mi na ngak laitak, ahihkeileh na lup laitak ahi zongin koimah peuh ah Lai Siangtho na kamngah thei hi. Lai Siangtho kamngah nading zawipi thum om a, tuate pen enkikna, enkikna, leh enkikna, cihte hi. Lai Siangtho in, Khrih hong hilh thute ciamteh unla ama kammalte tungtawnin na nuntakna uh khanto-in pilna-in nei un19 hong ci hi. Pasian Kammal sunga omsuak nading lampi a ngana pen limtak ngaihsut kikna hi a, tua pen Lai Siangtho in lungngaihna (meditation) ci hi. Lungngai i cih ciangin mi tampitak in lungsim awngkhongsakin vakthapsak ding cihdan lamin a mitkha uh-ah bawl thei uhhi. Tua pen Lai Siangtho gen lungngaihna tawh kikeelki liinlian hi. Lungngaihna cih pen bun takin ngaihsutna hi. Tua aadingin nakpi hanciamna kisam hi. Khawkneu khat teelin tua pen na lungsim sungah limtakin ngaihsun phapha ding cihna hi. Khenpi 11na ah i gensa mah bangin lunghimawh thei na hihleh a lungngai thei zong na hi pah hi. Lunghihmawhna cih pen thu a hoihlo khat bun takin ngaihsutna hi. Lungngaihna i cih zong NI SAWMNIH-LE-LINA: tua dan mah hi a, thu khat ah na ngaihsut pen na buaina thu hilo-in Pasian Kammal hi. THUMAAN THUTAK Lai Siangtho kammal nisim ngaihsut TUNGTAWNIN kikna zahin na nuntakna hong kikhelsak ding thu leh Khrih tawh hong kisunsak thei ding KIKHEL thu a dang om lo hi. Pasian thumaan thutak ngaihsunin Khrih hong lahsa ettehna lim nakpi-in limtak i ngaihsut kikkik ciangin eite pen a lian seemseem minthanna tawh ama lim le mel a sun dingin i kikhel hi.20 Lungngaihna thu tawh kipawl Pasian genna teng khempeuh Lai Siangtho sungah zong lecin ni khat tawntung ama Kammal limtak a ngaihsun kikkik mite tunga a piak hamphatna kamciamte na mu ding a, lamdang na sa mahmah ding hi. Pasian in David ka lungsim hong tuakpa21 a cihna a hangte lakah khat pen Pasian Kammal limtak ngaihsut kikkik ding David ut ahih man hi. Amahn, Na thuhilhna ka deih mahmah hi. Tuate ni khat tawntung ka ngaihsunsun hi22 ci hi. Pasian thumaan thutak nakpi-in limtak ngaihsut kikna pen thunget ngah nading thu, lawhcing takin nuntak theih nading thu, hi.23 Lai Siangtho sunga thukhunte ka zat takpi ding kisam hi. Kammal ngah, sim, kancian, ciamteh, limtak ngaihsunkik cihte pen tuate i zat takpi keileh kimanna om tuanlo hi. Eite kammal bangin a seemte24 i
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 189

hih ding kisam hi. Hih pen Satan in khauh takin do ahih manin kahlei lakah a haksapen suak hi. Na sin na theih thute na hici koih lai siahsiah Satan in Lai Siangtho thusinnate ah na pai hangin phamawh sa lo hi. Thutak khat i zak khit, i sim khit, i sin khit man bek tawh tua thutak a sunglutsak khin i kisak pen ei le ei a kikhem i hihi. A taktak ah, thusinna dang khat, ahihkeileh thu kikupna khat, ahihkeileh Lai Siangtho khawmpi khat, cihte tawh manlah khop na hih manin na sinsa thute na patkhiat ding hun zong na Thumaan thutak in ngah kei thei hi. Thusinna dang khat ah na nang hong suaktasak pai kawmin na sinsa teng na mangngilh ta hi. ding ahih hangin hong Patkhiatna a om keileh i Lai Siangtho thusinna amkhamsak masa khempeuh a mawkna suak hi. Jesuh in, Hih theikha ding hi. kong thugen teng za-a zat-kisin takpi mite pen suangtum tunga inn a lam mipil tawh kibang uhhi25 ci hi. Tua banah Pasian thupha cih pen thutak theihna pan hilo-in thei-a manna panin hong pai ahihlam zong Jesuh in hong lak hi. Amahn, Tu-in hih thute thei ta na hih manun tua bangin na sep uhleh thupha na ngah ding uhhi26 ci hi. I nuntakna sungah zat takpi ding i pelhna a hang dang khat pen haksa thei ahihkeileh khatveivei a thuakdan nuamlo thei ahih man hi. Thutak in hong suaktasak ding ahih hangin hong amkhamsak masa theikha ding hi. Pasian Kammal in i lungsim ngimnate hong pholak, i khialhnate hong kawk, i mawhna hong taai-in a kikhel dingin hong lam-en hi. Kikhelna nansawmna (resistance to change) pen mihing pianzia ahih manin Pasian Kammal zat takpi ding pen nasep haksa khat hi. Midangte kiangah na zat takpina thute kikupnawi ding a thupitna zong tu-a hang mah hi. Lai Siangtho thusin kikupnawina beelpawl neuno khat ah sungmi khat hihna pen nakpi-in manpha hi. Tua ka cih ciangin a uanggen ka hikei hi. Ei thu-a i sintawmkhak ngeiloh thutakte midangte kiangpan i sin thei hi. Na ngaihsut khakloh thu manphate midangte in hong musak ding uh a, Pasian thutak na zat takpi theih nadingin hong huh ding uhhi. Kammal bangin a seem i suah theih nading lampi hoihpen ah ci lehang Pasian Kammal na sim, na sin, na ngaihsutkik mana hong gahkhia sepkhiatna kahlei dawl khat, lai tawh ciaptehna hi. Na hihsawm pen mah, ahi bang liana gelhkhiat ding kisin in. Tua sepkhiatna kahlei pen aituamvai personnal (nang tawh kisai), a taksuak - practical (nang sep theih ding khat), mumal nei - provable (sep kipat ding hun kiciangtan) ahih ding kisam hi. Zat takpina khatciat pen Pasian tawh na kizopna tawh ahi-a midangte tawh na
190 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

kizopna tawh ahi zongin, ahihkeileh nang aituam gamtatzia tawh ahi zongin, hong kimemat ding hi. Mai-a khenpi na sim ma-in hih thudotna tawlkhat sung ngaihsun in: Pasian in a Kammal sungah na sep dinga hong gen khitsa, sep ding na kipat nailoh, bang a om hiam? Tua khit ciangin na theih thute tungtawn-a hong seemkhiasak thei ding sepkhiatna thu pawlkhat gelhkhia in. Nang tunga hong citak ding na lawmte khatpeuh tungah na gen thei hi. D.L. Moody gen mah bangin, Lai Siangtho hong kipiak pen i pilna a khan nading hilo a, i nuntaknate a kikhel nading hizaw hi.

SAWMNIH-LE-LINI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Thumaan thutak in kei hong khel hi. Phawk Ding Khawkneu : Ka kammal sungah na omsuak uhleh ka Khawkneu: nungzuite na hi takpi uhhi; tua ciangin thutak na thei ding uh a, thutak in Johan 8:31-32 (KJV) note hong suaktasak ding hi Ngaihsut Ding Thudotna : Pasian in a Kammal sunga hong gen khitsa, Thudotna: sep ding na kipat nailoh, bang a om hiam?

Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

191

Banghanghiam cihleh a thuneu, a suaveilo i gimnate in tuate khempeuh sangin a thupizaw pek tham, tawntung minthanna khat eite aadingin hong ngahsak hi. 2 Korin 4:17 (NIV) Pasian zia tawh kituahna ahi khamh a gahkhiasak pen gimthuakna mei ahihi. Madame Guyon

25
B UAINA T UNGT AWNIN K IKHEL UNGTA

Buaina khatta nungah Pasian in ngimna khatta nei hi. Pasian in i gamtatzia a khantoh nadingin thu-omziate zang hi. Taktakin, Jesuh tawh a kisun dingin eite hong bawlna ah Pasian in i Lai Siangtho simna sangin thu-omziate a bulphuhna lianzaw hi. Tua pen a hang kilang takin kimu thei hi: Thu-omziate pen ni khatin nai sawmnih-le-li sung na tuakkha hi. Leitung ah buaina tawh kipelh lo ding i hihlam Jesuh in hong phawngkhol hi.1 Natna pan a peng ding, gimthuakna in a sukkhakloh ding mi kuamah om lo a, buaina omlo nuntakna a sinkha ding kuamah om lo hi. Nuntakna pen buainate a kikhilkhopna khat hi a, khat na phelsiang khit ciangin a dang khat in mun la-in hong ngakkhol pah hi. Tuate a vekpi-in gol khin lo uh a, ahi zongin nang khangliat nadinga Pasian gualhsa vai-maban (process) sungah a vekpi-in thupi uhhi. Buaina cih pen a piang ngeingei mah ahihlam i theih ding hong deihsakna-in Peter in, Mai-a om thu haksate na nawkkhak uh ciangin lamdang sa kei unla, zong lungbuai kei un. No tunga hong piang ding thute pen a lamdang deuh, a namtuam deuh hi tuanlo hi2 hong ci hi. Pasian in amah tawh i kinaizawk seem nadingin buainate zang hi. Lai Siangtho in, Pasian pen lungsim kitamzante tawh kinai a, amah in lungsim
192 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

tamkham mite honkhia hi 3 ci hi. Biakpiakna a thuklutpen leh a sungmisuahpen khat na sinkhak hun pen na lungkhampen hunte -- na lungsim a kitapzan hun, hong kinawlkhiin na kisak hun, na ut na deih khatpeuh na teel theihloh hun, leh lunggimna a liat hun, cihte -- hizaw thei a, tua hun ciangin Pasian bek mah na zuan hi. Pasian kiangah lungsim maan, lungsim siang, lungsim takpi tawh thungetna i neih hun pen gimthuakna i tuahkhak hun sung hi. I lunggim ciangin tungtham thungetnate neih zawh nading tha i nei kei hi. Joni Eareckson Tada in, Nuntakna a nopcit hunin Jesuh thu i theihna, amah i ettehna, ama thugente i genkikna, ama thu i kikupna, cihte pan i taalkhia theikha ding hi. Ahi zongin gimthuakna sung bekah Jesuh i theitel ding hi ci hi. Pasian zia le tongte gimthuakna sungah sinkha i hih manin lampi dang khatpeuh tawh kisin theilo hi. Josef thong a kiatloh nading,4 Daniel humpi khumna dum sung a kikhiatloh nading,5 Jeremiah buannawng tawh kidim dum sung a kikhiatloh nading,6 Paul thumvei tanghial tembaw kisiatna a tuahkhakloh nading,7 Hebrew tangval thumte a sa mahmah meilipi sung a kikhiatloh nading,8 cihte Pasian in seem thei ding himah taleh seem lo hi. Tua buainate a pian ding phal lel a, tua hangin tua mite zong Pasian tawh kinaizaw pah uhhi. Buainate in ei le ei kimuang lo-in Pasian a Biakpiakna a zong ding leh ama tungah a kinga dingin hong thuklutpen leh a thatang kaih hi. Hih thu, Paul in hih bangin na sungmisuahpen gen hi: A si ding ka hihna uh leh ko le ko a khat na sinkhak kihonkhia zolo ka hihna uh ka thei uhhi; ahi hun pen na lungkhampen hunte zongin tua pen hoih hi, a hang pen tua bang ciangin kote hong honkhia thei khat bek ahi hizaw thei hi. Pasian khutsung ah na khempeuh ka ap uhhi.9 Na neihpi pen Pasian bek mah ahih matengin na kisappi pen Pasian bek mah ahihlam na theitel ngeikei ding hi. Na buainate a pianna bangbang hang ahi zongin Pasian phalna omlo hileh khat zong hong piang theilo ding hi. Pasian ta khat tungah a piang na khempeuh pen Pa khitkhiatsa (Father-filtered) hi a, tuate Satan leh midangte in a sialamin hong zat laitak nangawnin Pasian in a hoihlamin zatsawm hi. Pasian pen na khempeuh ukzawhna tawh a leencing Pasian ahih manin tuahsiatna (accidents) i cihte zong Pasian hong geelsakna lampanin thupiang hoihte (incidents) mah hi veve hi. Na pian ma pekin Pasian ni
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 193

ciaptehna calendar sungah na nuntakna hun le nite a vekin kiciamteh khin ahih manin10 nang tunga hong piang thu khempeuh in kha thu ah thupitna nei uhhi. Thu khempeuh hi zen hi! Rom 8:29-29 sungah a Nang tunga hong piang hang kigelh hi: Pasian a it mite leh Pasian thu khempeuh in geelsak ngimna dungzui-in a kizawn mite kha thu ah thupitna phattuam nadingin Pasian in na khempeuh nei uhhi. seemkhawm diamdiamsak ahihlam i thei hi. A hang pen Pasian in ama mite theikhol a, tua mite ama Tapa tawh a kisunto dingin teel khin hi.11 ROM 8:28-29 THEIHTELNA Hih pen Lai Siangtho sunga a kitam kawkkhialhpen leh a kitam zatkhialhpen mun khat hi. Hih mun ah, Pasian in kei deihdan tawh kituak dingin na khempeuh seemkhawmsak hi ci lo hi. Tua pen maan lo hi. Tua banah Pasian in leitung ah thunuam tawh ma hialna a om nadingin na khempeuh seemkhawmsak hi zong ci lo hi. Tua zong maan lo hi. Leitung ah thunuamlo tawh ma hialna tampi om hi. A cingtaaklo leitung ah eite i teeng hi. Vantung bek ah na khempeuh Pasian ngimdan tawh kituakin cingtaak takin kiseem hi. Tua hangin zong Nang deihna vantung tawh kibangin leitung ah kiseem tahen12 ci-a thungen dingin eite hong kisawl hi. Rom 8:28-29 a kicingin theihtel nadingin laigual tumtawngte (phrases) khatta khatta-in na ngaihsut ding kisam hi. Pasian a it mite leh...a kizawn mite: Hih kamciam pen Pasian tate aading bek hi a, mi khempeuh aading hilo hi. Pasian langpangin amau utthu banga a nungta mite siat nadingin na khempeuh in seem uhhi. ama geelsak ngimna dungzui-in: Bang ngimna hi ding hiam? Eite ama tapa tawh a kisunto ding cih ngimna hi. phat tuam nadi ngi n: Hih mun ah nuntakna sunga thu khempeuh phattuam nadingi ngin: hoih a ci hilo hi. Leitunga thupiang tampitakte hoih lo-in sia a, ahi zongin Pasian in tuate sungpan a hoih piangsak thei hi. Jesuh Khrih pupa khang simna sungah13 numei li kihel a, tuate pen: Tamar, Rahab, Ruth, leh Bathsheba, cihte hi. Tamar pen ta a neih theih nadinga a teekpa zolin a mawhpih numei khat hi. Rahab pen numei kizuak khat hi. Ruth pen Judah mi hilo banah Judah pasal khat teenpihna tawh thukham a palsat numei khat hi. Bathsheba pen pasal nei khinpi mah David tawh a mawh, tua huhau-in zong a pasal in sihna a thuaklawh numei khat hi. Hih thute pen zahtak-huai minphate hi hetlo a, ahi zongin Pasian in thusia sungpan thuhoih
194 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

piangsakin tua khang sungpanin Jesuh hong suak hi. Pasian ngimna pen i buaina, i gimna, i mawhna, cihte sangin lianzaw sangzaw hi. Pasian in...diamdiamsak hi: Na khempeuhte nungah a Geelpipa khat om hi. Na nuntakna pen kaam thu, upmawhloh thu, tuahkhak vat thua hong piang hilo hi. Geelna kician khat tawh a piang hi. Thupiang tangthu (History) cih pen Amah gamtaang ahih mana a piang thu (His story) ahihi. Pasian in muhtheihlohna mun pan thu le late zeekin van hi. Eite in khialhna i bawl thei a, ahi zongin Pasian in bawl ngeilo hi. Pasian ahih manin amahn khialhna bawl theilo hi. na khempeuh: Na nuntakna aadinga Pasian geelna ah nang tunga piang thute --na khialhna, na mawhna, na khasiatna, cihte -- a vekpi-in kihel hi. Cinatna, leiba, khuahun siatna, nupa kikhenna, it le ngaih teng in hong sihsanna, cihte zong kihel hi. Pasian in thu a siapente sungpan thu a hoih piangsak thei hi. Calvary Mual tungah zong tua bangin seem khin hi. seemkha wm diamdiamsak: A tuam tek, utthu tekin seem lo seemkhawm uhhi. Na nuntakna sunga thupiangte in Pasian geelna sungah a seemkhawm uh ahihi. Tuate pen thupiang a tuam tek hilo-in Khrih tawh na kisuttoh nading hong kibawlna sunga kihel thute hi. Kekmoh (cake) a bawl ding hi lecin maida vui, ci, cikhum, aktui, sathau, cihte na zatloh phamawh hi. Tuate gawmkhawm, tokzau lo-in a tuam tekin ne lecin lim lo mahmah ding a, luaksuak phial ding hi. Ahi zongin na gawmkhop ciangin hong lim mahmah hi. Na sinkhak, na tuahkhak thu a limlopen teng, a nuamlopen teng mah Pasian pia lecin amahn a hoih dingin hong gawmkhopsak ding hi. i thei hi: Haksat huna i neih i lam-etna pen a hoihlam-a ngaihsun, ut le lunggulh teng ngaihsun, thu le la a hoih dingin lam-en, cihte tungah kinga lo hi. Van awngthawlpi bup Pasian in ukin leencing hi, cih leh amahn eite hong it hi, cih thumaan thutak tungah a kinga hizaw hi. KHRIH TAWH KISUN GAMTATZIA LAMTOHNA Eite pen sek leh sekkhu tawh a kisui suangmanphate tawh i kibang hi. Suangmanpha seekpa in a sek tawh i nawl i kiil a ham biatbuat teng hong satkhiatsak ding a, tuate a kiat pah keileh sek a golzaw khat la-in hong satbeh ding hi. Tua nangawn pilhkhia theilo-in sak beelbaalin i om lai leh, sek a golpen tawh hong sat ziahziah ding hi. I tuahkhak buainate khempeuh pen gamtatzia kilamtoh theih nading hamphatna lampite hi a, a haksat seemseem ciangin kha sagolhte leh gamtat hoihna thaguite lamtoh theih nading thatang hong khauh seemseem hi. Paul in, Hih buainate in lungduaina piangsak ahihlam ka thei uhhi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 195

Lungduaina in gamtatzia hoihsak hi14 ci hi. Na nuntakna pualam-a thupiang pen na sunglam-a thupiang zahin thupi lo hi. Na tuahkhak thu-omziate pen tomno kal sung bek ding hi a, na gamtatzia ahihleh a tawntungin kip paisuak ding hi. Kham taatpa in kham citak a ngah nadingin mei tawh a hal ciangin kham ahi taktak lo teng a kattum dan bangin Lai Siangtho in zong haksatnate kham, mei kihal tawh genteh zeelzeel hi. Peter in, Na upna a sian lam lahcian nadingin hih buainate hong tung ahihi. Tua upna siangtho pen kham sangin manphazaw hi15 ci hi. Nguh seekpa khat Na nuntakna pualam-a kiangah, Ngun siang le sianglo bangci theih thupiang pen na thei na hiam? ci-in kidong a, amahn, Ka sunglam-a thupiang liim hong kilat leh tua pen a siang hi ci-in zahin thupi lo hi. dawngkik hi. Haksakna mei tawh hong kihal ciangin mite in na sungah Jesuh liim le lim mu ding uhhi. James in, Haksakna nuai-ah hileh na upna a pianzia a dawkkhiatloh phamawh a, ahihna taktak teng hong kilangkhia hi16 ci hi. Pasian in nang, Jesuh tawh a kisun dingin ngimna nei ahih manin Jesuh sinkhak thute mah hong sinsak ding hi. Tuate lakah khatkia lungleenna, zia-etna, lunggimna, kimawhmatna, langpanna, leh buaina dang tampite kihel hi. Lai Siangtho in (Jesuh) gimthuakna tungtawnin thumanna kisin a,...gimthuakna tungtawnin a cingtaak dingin kibawl hi17 ci hi. Ama Tapa tung nangawn ah a tunsak thute panin Pasian in bang hangin eite hong map laizang ding ahi hiam? Paul in, Khrih tuahkhak thute lian mah i tuakkha hi. Haksat hunte amah tawh nawkkhawm i hihleh nopsak hunte zong amah tawh i nawkkawm taktak ding hi18 ci hi.
BUAINATE JESUH DAWHTUAHDAN DING NAMIN DAWNTUAHNA Buainate in Pasian ngimna bangbang amau thutawm tawh a tangtungsak thei hi zenzen lo hi. Buaina a tuak mi tampite hoih seemseem ding cih sangsikin siasuak seemseem uh a, khanglian ngeilo uhhi. Tua hi a, buainate Jesuh dawntuahdan ding namin na dawntuah ding kisam hi. Pasian geelna hoih ahihlam ciamteh in. Pasian in nang aading bang hoihpen cih thei a, nang phattuam ding vai mah kinpenin nei hi. Pasian in Jeremiah kiangah, Nang aadinga kong geelsak thute pen nang siat nading hilo-in nang nopsak nading geelnate hi a, nang tungah lam-etna leh mailam hun gina hong pia ding geelnate hi19 ci hi. Hih thutak a theitel Josef in sila dinga amah a zuak a ute kiangah, Kei siat nading na ngim uh
196 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hangin Pasian in a hoih dingin na ngim hi20 na ci hi. Hezekiah in zong sih theih nading natna a thuak laitakin tu-a dan nam mah na pulak hi: Hih bang dan haksat hunte ka tuahkhak pen kei phattuam nading mah hi.21 Na huh ngetna Pasian in hong nolh simsimin, Pasian in eite aading a hoihpen mah a seem hi a, a siangtho Ama hoihpenna bangin i nuntak theih nading hong kisinsak hizaw hi22 cih thu phawk in. Na buaina leh na gimnate mitsuan lo-in Pasian geelna mah na mitsuan det ding thupi mahmah hi. Hih pen singlamteh gimna Jesuh puakzia hi a, eite zong tua mah ettehin a zui dingin hong kisawl hi: I makaipa leh i syapa Jesuh mitsuan den un. A nung ciangin ngah ding ci-a a theih lungdamna hangin amah in singlamteh tungah a maizumhuai sihna a thuak ding ut lel hi.23 Nazi thong sunga gimna a thuak Corrieten Boom in mitsuan a vangliatna thu a genna ah, Leitung en lecin na lunggim ding hi. Kisung-et lecin na lungkham ding hi. Ahih hangin Khrih en lecin lungnop tawldamna na ngah ding hi ci hi. Na mitsuanna bangbangin na lungsim sukkhaknate zong a tuamtuamin hong om ding hi. Thuakzawhna a thusim pen na gimna tomno kal sung bek hi-in thaman letsong ahihleh tawntung kimang ding cih thu phawkna hi. Moses in a thaman mukhol ahih manin24 buaina tawh kidim a nuntakna na thuakzo hi. Paul in zong haksatnate tua dan mahin na thuakzo a, Tu laitak-a i buainate thuneu mahmahin sauvei kip lo ding uhhi. Ahi zongin tuate in eite aadingin tawntung a kip paisuak ding, tehtheihloh minthanna lianpi khat hong bawlkhiatsak uhhi25 ci hi. Thutom ngaihsutna ciang tawh buaikhop kei in. A tawpna-a hong gahkhia ding thu mitsuan in: Ama minthanna a ngahpih ding i hihleh ama gimthuakna zong i puakpih kul ding hi. A nung cianga hong piak ding minthanna tawh i tehkak ciangin tu-a i thuakkhak thute pen bangmah hi vetlo hi.26 Lungdam inla lungdam thu ko in. Lai Siangtho in, Thu-omziate khempeuh ah lungdam thu ko un. Banghanghiam cihleh tua pen Khrih Jesuh sungah note hih ding Pasian deihna hi27 hong ci hi. Hih thu bangci pian theih ding hiam? Hih mun ah Pasian in thu-omziate khempeuh hangin hong ci hilo a, thu-omziate khempeuh ah hong ci ahihlam phawk-huai hi. Pasian in nang kiangpan thusia hangin, gimthuakna hangin, ahihkeileh tuate huhau-a leitunga piang khasiat-huai thute hangin, lungdam a ko dingin hong lam-en lo hi. Pasian hong deih pen tua na buainate amahn ama ngimnate a cinsak nadingin hong zang ding ahih mana lungdam na koh ding, cih hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 197

Lai Siangtho in, Topa sungah a tawntungin lungdam un28 ci hi. Na gimnate hangin lungdam un ci lo hi. Gimnate hangin lungdam lehang tua pen masochism hi ding a, a khiatna pen gimna natna a kihel ciang bekin nu-pa kizopna ah nuamsa pan, lunggulhna pha pan, cihdan nam hi. Tua hi a, Topa sungah lungdam ding ahihi. Bangbang a piang zongin Pasian itna, kep le khoina, pilna, vangliatna, leh muanhuaina, cihte sungah na lungdam thei hi. Jesuh in, Tua bang hun ciangin lungdamna tawh kidim un. A hang pen vantung ah thaman lianpi khat in note a baihsa-in hong ngak hi29 ci hi. Pasian in gimna hong nawkpih ding cih thu, theihna sungah zong i lungdam thei hi. A na i sep Pasian pen gamlapi mun muanhuai khat panin hanthotna kammal a zatsasate mah tawh hong thapia den pong Pasian hilo hi. Amah pen i gimthuakna sunga hong lut Pasian hi. Tua pen Jesuh in mihing bangin hong pianna (Incarnation) tawh hong seem a, ama Kha in zong tu-in eite NI SAWMNIH-LE-NGANA: BUAINA sungah na hong seem hi. Pasian in eikia hong nusia ngeilo ding hi. TUNGTAWNIN Lungkiatsawm kei in. Lungduai KIKHEL inla lungkip nei in. Lai Siangtho in, Thuakzawhna kicing na neih dong uh kalsuansuak un. Tua hileh...paubanna omlo, gamtatzia picing a nei mi khat hito ta na hihlam uh na kithei ding uhhi30 ci hi. Gamtatzia lamtohna pen dam takin kiseem vai-maban (slow process) khat hi. Nuntakna sunga haksatnate pelh ding leh taisan ding i sawm simsimin kalsuanna a sattat, i khangliat ding hun a sotto i hi a, a tawpna ah a suksiazaw gimna -- nolhna pelhna tawh kithuah, a mawknapi hihna nam -- i tuak ding hi. Gamtatzia na lamtohna hanga piang ding tawntung thute na tel ciangin Hong hehnem in (Hong nuamsasak in) cih thungetnate na tawm neih seemseem ding a, Hong puah in (Nang tawh ka kisutseem nadingin hih thute hong zang in) cih thungetnate na tam neih seemseem ding hi. Nuntakna sunga a piang vatvat thei, a lungzinhuai, khiatna neilo tawh kibang, thu-omziate sungah Pasian vanglian khut na muh theih ciangin a picing toto ta na hihi. Tu mahmahin buaina khat a tuakkha na hihleh zong Bang hangin kei tungah hong piang hiam? ci-in dong kei in. Topa, bang hong theisak nuam na hi hiam? ci-in dongzaw in. Tua ciangin Pasian mah muang inla maan takin gamta in. Hong kikamciamsa kicinna ah na tun theih nadingun
198 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian geelna lencipin na kip paisuak ding uh kisam hi.31 Lungkiatsawm kei inla khanglian in.

SAWMNIH-LE-NGANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Di ng T hu: Buaina khatta nungah ngimna khatta om hi. Ding Thu: Phawk Ding Khawkneu : Na khempeuh ah Pasian in amah a it, ama Khawkneu: ngimna banga a kizawn, mite phattuam nadingin naseem hi Rom 8:28 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna : Ka nuntakna sunga bang buaina pen in ka Thudotna: sungah khangliatna a ginapen piangsak ahi hiam?

Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

199

Z IA - ETNA T UNGT AWNIN K HANGLIAN UNGTA


Zia-etna a tuah ciangin lungkia lo-a a hoihlo a seemlo mi, a lungdamhuai ahihi. A hang pen amah in a nung ciangin ama thaman dingin Pasian in amah a it mite tunga a kamciam nuntakna kumpi-lukhu ngah ding hi. James 1:13 (LB) Ka tuahkhak zia-etnate pen Pasian thu hong hilh ka syate ahi uhhi. Martin Luther

26

Zia-etna khatta pen na-hoih sep theih nading hamphatna lampi hi. Zia-etna cih pen a sia sepkhak theih hun ahih zah khatin a hoih sepkhak theih hun zong hi pha mahmah cih thu na theihtel ciangin ziaetnate nangawn kha picinna lampi ah suikha-a tuksuk theihna suangtum (stumbling block) hi nawnlo-in zawtkha-a kahtoh theihna kahlei (steppingstone) hong hizaw ta hi. Zia-etna cih pen teel dinga hong kiphah thu hi lel hi. Satan in nang hong suksiat nadingin zia-etna a zat hangin Pasian in nang hong lamtoh nadingin zia-etna zat ding ut hi. Mawhna bawl ding sangin thuhoih sep ding na teel simsimin Khrih gamtatzia ah a khanglian toto ta na hihi. Hih thu na tel nadingin Jesuh gamtatzia ci-hoihnate (character qualities) na khentel theih masak kul hi. Ama gamtatzia gentelna a kilangpen khat ah Kha Siangtho gah hi: Kha Siangtho in i nuntaknate hong letcing ciangin amah in i sunga hong gahsak ding pen: itna, lungdamna, lungnopna, lungduaina, migitna, hoihna, cihtakna, nunneemna, leh lungsim kikepzawhna, cihte hi.1
200 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Hih ci-hoihna nam kuate pen Thukham Lianpen (the Great Commandment) a tangzaizaw-a genna hi a, Jesuh Khrih ii hihna teng hong pholak hi. Jesuh pen a cingtaak itna, lungdamna, lungnopna, lungduaina, leh ama tunga om a dang teng zong ahihi. Kha Siangtho gah nei cih ciangin Khrih tawh kisun cihna hi. Tua ahihleh Kha Siangtho in hih gah nam kuate na nuntakna sungah hong bangci omsak thei hiam? Thakhat thu-in piangsak ahi hiam? Zingsang khat na khanlawh ciangin hih nam kuate tawh thakhat thu-in a kidim vat ding na hi hiam? Hilo hi. Gah cih pen dam takin golto-in hong min toto ahihi. Tu-a na sim ding laigual pen kha thu tawh kipawl na sin dingte lakah a thupipen khat hi: Pasian in Kha Siangtho gah tawh a kilehbulh liinlian teng lahkhiat nopna lungsim na neihkhak theih ding thu-omziate hong tuakkhasak ding a, tua tawh na nuntakna sungah Kha Siangtho gah hong neitosak ding hi. Gamtatzia lamtohna ah teel ding thu om den a, ziaetna in tua teel ding thu na mai-ah hong koihsak hi. Gentehna-in Pasian in i kiim i paam a it-huailo mite hong koihna tawh itna ah Pasian in Kha Siangtho gah thu hong hilh hi. A it-huai mite leh nang tawh a kilehbulh liinlian hong itte na it lel pen gamtatzia i cihte teng lahkhiat nopna hilo hi. Pasian in dahna sungah amah i lungsim na neihkhak theih zuat ciangin lungdamna taktak a cih pen ding thu-omziate hong hong hilh hi. Nuamna (happiness) cih tuakkhasak ding a, tua pen a pualam thu-omziate tungah kinga tawh na nuntakna sungah a, lungdamna (joy) ahihleh Pasian tawh Kha Siangtho gah hong na kizopna tungah kinga hi. neitosak ding hi. I sungah lungnopna taktak Pasian hong piakzia pen, i geelna bangin thu le late hong tangtunsakna tawh hilo-in lungbuaina leh lungmanna hong tuahsakna tawh, hi. Kuakua ahi zongin nitak nitum kuan a etlawm mahmah khat a et laitak, ahihkeileh khualzin-a tawlngak hun a lak laitak, cih hunte ah lungnuam theikha lel ding hi. Eite in lunghihmawh nading, ahihkeileh lau nading dinmun ah i om laitak Pasian mah muang dingin i khensat ciangin lungnopna a nei thei i hihi. Tua mah bangin lungduaina i cih zong, ngakloh a phatmawh hun, ahihkeileh a hehhuai thu a pian hun, ahihkeileh lungtom nading thu i tuah hun, cihte ah kinei thei pan hi. Teelna maan i neih theih nadingin Pasian in tu-a bangin gah khatta tawh kilehbulh thu le late hong tuakkhasak hi. Siat nading thu tawh ki-ziaKhrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 201

etna tuakkha ngeilo pi-in mihoih na kici theikei ding hi. Cihtakloh ding hun tuakkha ngeilo pi-in mi citak khatin na kipulak theikei hi. Muanhuaina cih pen thumaanloh theih nading zia-etna kantanna tawh kilamto hi; kiphatsak ding i pelhzawh ciangin kiniamkhiatna a nei i hihi; thuakzawhna i cih zong lungkiat-huai hun na nawkzawh simsimin a piang hi pan hi. Zia-etna khat na zawh simsimin Jesuh tawh na kisunto seemseem hi. ZIA-ETNA A NASEPZIA Satan nasepzia ding a vekpi phialin kisehkhol thei cih thu thei lehang nakpi-in phatuam hi. Piansakna hun lai pek-a a zat sepzia leh khemna teng mah Satan in zangzang lai hi. Zia-etna a kici peuhmah a zia a tong kibang hi. Tua hangin Paul in, Ama thusia geelziate i tel hi2 ci hi. Satan in Adam leh Eve tungah ahi zongin, Jesuh tungah ahi zongin zia-etna kahlei dawl li zang den ahihna thu Lai Siangtho tungtawnin i thei thei hi. Dawl khatna ah, Satan in na sunglam-a lunggulhna (desire) thei gige hi. Tua pen a siahuai lunggulhna nam ahi thuhkik nopna ahihkeileh midangte ukcip nopna cihte hithei a, ahihkeileh zong a om ngeingei, ahi thei ding lunggulhna nam ahi mi it ding leh thupitsak ding utna, ahihkeileh nopsak ding utna, cihte hithei hi. A siahuai lunggulhna khat zui-in a gamta dingin, ahihkeileh ahi thei ding lunggulhna khat lampi maanlo leh ahilo hun khat ah a zul dingin, Satan in (na lungsim sungah) hong hansuah ciangin ziaetna a kipan ta ahihi. Lamdawt a kici peuhmah kidawm den in. Satan in, Nang tawh kituak mahmah lel! Tu mahmahin sep-huai lel! Nop peuhmah inteh...lem mahmah inteh...nuamsa peuhmah niteh cih bangin hong huau thapaai ding hi. Zia-etna i kimkot ah a om i sa a, ahi zongin Pasain in i sunglam pana kipan hizaw ci hi. Sunglam panin lunggulhna omlo hileh zia-etna in nang hong zol zolo ding hi. Zia-etna pen thu-omziate sungpan hong kipan hilo a, na lungsim sungpan hong kipan hizaw den hi. Jesuh in, Banghanghiam cihleh a sunglam, mi khat ii lungtang sungpanin thusia ngaihsutna, nu-pa tatkhialhna, guktakna, kithahna, a kiteengsa mi tawh omkhialhna, huaihamna, gitlohna, zuaukhemna, ci le sa nopsak ding utna, enna, mindaisakna, kiphatsakna, leh haivaina, cihte hong pai hi. Hih a hoihlo thu khempeuh a sunglam panin hong pusuak hi3 ci hi. James in hong genna ah note sunglam ah a siahuai lunggulhna galkap honmangpi khat4 om, ci hi.
202 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Dawl nihna pen muanlahna (doubt) hi. Satan in mawhna thu Pasian hong gensa teng na uplah nadingin hong seem ding a, tua ciangin Hih pen a khial takpi mah a hiam? Pasian in hih seemlo ding ci takpi hiam? Hih thukham pen Pasian in midang khat, ahihkeileh hun dang khat aadinga a gen hilo hiam? Pasian in ka nopsak ding hong deih mah hilo hiam? cih thu teng na ngaihsun ding hi. Lai Siangtho in, Kigingsa-in om un! Note khat nangawn thusia ngaihsutnate ahihkeileh muahlahnate hangin a nungta Pasian taisankha kei un5 ci hi. Dawl thumna pen khemna (deception) hi. Satan in thumaan gen theilo a, amah pen zuauthute Pa6 kici hi. Nang kianga hong genkhiat peuhmah a maanlo ahihkeileh a lang bek a maan hi ding hi. Pasian Kammal Zia-etna i kimkot ah a sunga a kigen khinsa thute Satan in om i sa a, ahi zongin ama zuauthute tawh laih ding sawm Pasain in i sunglam hi. Satan in, Na si kei ding hi. Pasian pana kipan hizaw ci hi. tawh kibangin na pilzaw ding hi. Na suakta lel ding hi. Kuamah dang in hong thei lo ding hi. Na buaina hong veng pah ding hi. Tua banah, midangte khempeuh in zong tua bangin hih uhhi. Hih pen mawhna neuno khat hi lel hi hong ci hi. Ahi zongin mawhna neuno khat cih pen numei naupaicil tawh kibang a, a tawpna ah hong kilangkhia veve ding hi. Dawl lina pen thuman lohna (disobedience) hi. Na lungsim sunga na kimawlpihpih, na nohbawlbawl ngaihsutna khat bang teekin a tawpna ah na gamta hi. Lunggeelna (idea) khat banga hong kipankhia thu pen gamtat luhekzia (behavior) hong suakto hi. Na lungsim sunga na kin thu khat peuhpeuh na zui ta hi. Satan khemnate umin a thaang ah na awk hi. Tua thu, James in hih bangin hong hilh hi: A siahuai i lunggulhnate in hong kaikhia-in tuate ah i awk ciangin zia-etna a thuak ta i hihi. Tua ciangin a siahuai lunggulhnate hong gaai-in mawhna hong suakkhia hi; tua mawhna hong khangcin ciangin sihna hong suakkhia leuleu hi. Kong it lawmte aw, khemna na thuak kei un.7 ZIA-ETNA KANTANZAWH NADING Zia-etna a nasepzia theihtelna himhim pen nakpi-in phatuam pah a, ahi zongin tua zia-etna na kantanzawh nadingin na siiktoh ding kahlei dawl pawlkhat zong a tuamin om lai hi. Lii ngla w nsa wm k ei iin. n. Khristian tampite, zia-etna in hong Liingla nglaw nsawm kei pelhloh ci-in kisuanna lungsim a neih manun patau-in kungkia uhhi. ZiaKhrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 203

etna a thuakkhak uh pen maizum uhhi. Hih pen picinna a cih a theihkhialh man uh ahihi. Zia-etna tuakkha lopi-in na khanglian ngeikei ding hi. Zia-etna pen lam khat panin hamphatna khatin na ngaihsun thei hi. Satan in ama deihna banga a gamtata khin mite zia-et nawnlo hi; tua mite pen ama aa ahi khinsa hi. Zia-etna cih pen Satan in nang hong mudah cih kitheihna lim khat hi a, thaneemna leh leitung ci le sa tawh kidimna lim hilo hi. Mihing nuntakna sunga a om ding thu khat mah hi lel a, leitung a cingtaaklo khat-a nungta i hih manin a tuaci ding mah hi lel hi. Zia-etna na tuahkhak ciangin lamdang sa kei inla, patauh lungkiatna-in zong nei kei in. Tuahkhak hamtang ding thu ahihna tel mahmah in; na pelhsiangzo taktak ngeikei ding hi. Lai Siangtho in, Zia-etna na tuah ciangin... ci a, na tuah leh ci lo hi. Paul in, Na nuntakna sung-ua hong tung zia-etnate pen midangte tuahkhak thute tawh a kibanglo ahihlohlam ciamteh un8 ci-in hong hilh hi. Zia-etna tuahkhak pen mawhna hilo hi. Jesuh zong zia-etna na tuakkha a, ahi zongin amahn mawhna bawl ngeilo hi.9 Zia-etna cih pen na zul, na zuih ciang bekin mawhna suak pan hi. Martin Luther in, Na lu tunga leeng vasate na kham theikei a, ahi zongin na luzang ah bu hong bawlloh nadingin bel na kham thei hi ci hi. Na lungsim hong hansuahloh nadingin Dawimangpa na kho theikei a, ahi zongin hong hansuah bangin na gamtatloh nading ahihleh na khensat thei hi. Gentehna-in mi tampitak in midang khat pumpi etlawm i sakna (physical attraction) ahihkeileh nu-pa lungsim hong thawhna (sexual arousal), leh ci le sa lunggulhna (lust), cihte nih a kilamdanna thei lo uhhi. Tuate nih a kibang hilo hi. Pasian in eite khempeuh nu-pa lungsim a nei dingin hong bawl hi Zia-etna cih pen Satan a, tua pen thuhoih khat hi. Midang khat in nang hong mudah cih pumpi etlawm i sakna leh nu-pa lungsim kitheihna lim khat hi a, hong thawhna pen mel le sa a hoihna thaneemna leh leitung ci muhtheih pahtaaktheih nadinga Pasian le sa tawh kidimna hong piak a piangtawm thu, ahi ding thu, lim hilo hi. khat hi lel hi. Ci le sa lunggulhna ahihleh lungsim in sawm ngiat-a a sep thu ahihi. Na pumpi tawh na bawlnop mawhna khat, na lungsim sungah bawlin na mawh pen ci le sa lunggulhna kici hi. Ci le sa lunggulhna leh mawhna bawlnopna kihel lopi mahin midang khat pumpi etlawm na sa thei a, nu-pa lungsim nangawn zong hong tho thei lai hi. Pasian piak nu-pa lungsim hong thawh zeelzeelna hangin mi tampi, a diakdiakin Khrstian pasalte, khial kisakna lungsim nei-in kisuang uhhi. Numei a etlawm, a ngaihbaang khat a
204 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

etkhak vat uh ciangin tua pen ci le sa lunggulhna sa kha uh a, maizumin amau le amau kimawhsak uhhi. Etlawm na sakna pen tua tungtawnin na gamtat masiahsiah ci le sa lunggulhna hilo hi. Taktakin ci lehang, Pasian tawh kinaizaw seemin na khangliat ciangin Satan in nang hong zia-etzaw seem hi. Pasian ta na suah hun lianin Satan in nang tungah a ngongtat dingin hong ciamteh pah hi. A galpa hita na hih manin na kisiat nading bek geelpi-in nei hi. Khatveivei thu na nget laitakin Satan in na maizum nading leh na lungkiat nading tanghialin a siahuai thu, ahihkeileh ahilolo thu, khawng na ngaihsutkhak nadingin hong hansuah ding hi. Tua hun ciangin patau kei inla kisuang se kei in. Tua sangin na thungetnate Satan in kihta ahihlam leh a khaktan theihtheih nadingin hanciam ding ahihlam telzaw in. Bang hangin hih bang thute ngaihsun lawmlawm ka hi hiam? ci-in nang le nang na kimawhsak sangin Satan nawngkaisakna ahihlam phawkin Pasian mah mitsuan pah in. Na tuahkhak zia-etna a nam khentel inla tua aadingin kigingkhol in. Zia-etna na thuakzawhloh phatdiak hun pawlkhat om thei hi. Bangmah hong cih zolo thu-omzia pawlkhat om ding a, ahi zongin pawlkhatte in thakhat thu-in hong puksak dektak thei ding hi. Tua bang dan thu-omziate mah na thaneemna mun teng hi ding a, tua pen Satan in tel mahmah ahih manin tuate na khentel theih ding kisam hi. Bang teng lian in nang hong tuksak thei cih Satan in thei ahih main tua thu-omziate sungah hong kaihzawh nadingin hanciam den hi. Tua hangin Peter in, Galgingsa-in om un! Hong bawh dingin Dawimangpa kithawi khin a, na phawkloh uh laitak hong matkhak ding zah-a a lunggulh dang bangmah om lo hi10 ci-in hong phawng hi. Nang le nang na kidot ding thute: Bang hunte ah zia-etna tuak theipen ka hi hiam? Nipi kal sungah bang ni hipen hiam? Ni khat sungah nai bangzah hun pawl hipen hiam? Bang munte ah zia-etna tuak theipen ka hi hiam? Nasepna phual ah maw? Inn ah maw? Ka vengte inn ah maw? Kimawlna tual gei-a sai (bar) ah maw? Vanleng tual ah maw, ahihkeileh khua pualam-a tawlngakna buk ah maw? Na kidotbeh ding thute: Zia-etna ka tam tuahpen laitak kua tawh om ka hi hiam? Lawmte maw? Naseppihte maw? Meltheihloh midangte maw? Keikia ka om laitak maw? Na kidot lai ding thu: Zia-etna ka tam tuahpen hunte ka bangcih laitak hi deuh hiam? Na gim laitak, na lunglen
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 205

laitak, na cim laitak, na lungkiat laitak, na lunggim laitak, cih bangte hithei hi. Na heh laitak, na lungkham laitak, na lungsim nat laitak, kha thu ah saang na kisak laitak, ahihkeileh lawhcinna lianpi na ngah khit hun khat zong hithei hi. Na tuahkhak zia-etna a zia a tong na khentel ding, leh tua bang dan thu-omzia namte na hihtheih zahin peel dingin na kiginkholh ding kisam hi. Zia-etna thu a ngaihsunkhol ding, leh a phu dinga kiging den dingin Lai Siangtho in hong genphapha hi.11 Paul in, Dawimangpa hunpha pia kei un12 ci hi. Pilvang takin thu le la geelna in zia-etna kiamsak hi. Paunak sunga sepzia ding ngaihsut piakna limtak zui in: Na hih ding thu limtakin geel in...thusia peel inla tang takin kalsuan in. Thumaan lampi panin kal khat zong pial kei in.13 Pasian mite in thusia lampite peel uh a, a pai nading mun uh limtak etcianna tawh amau le amau kihu uhhi.14 Pasia n huhna ngen iin. n. Vantung gam ah thu phamawh kohna asian phual (emergency department) hunbitin kihong hi. Pasian in zia-etna na kantanzawh nadingin ama kiangah huhna na nget ding hong deih hi. Amahn, Buaina na tuah hun ah kei hong ko in. Nang kong hohkhia ding a, kei nong pahtawi ding hi15 ci hi. Tua huh ngetna pen a tun hun manlang mahmah ahih manin khau neilo phone (microwave) thungetna ci-in min ka vawh hi. Zia-etna hong tun ciangin Pasian tawh sauvei kiho ding hun na ngah kei a, na kapkhia ziau hi. David, Peter, Paul, leh midang awn tampite in zong buaina hun ah huh nget nadingin tu-a thunawh thungetna nam mah NI SAWMNIH-LE-GUKNA: na zang uhhi. Jesuh in eite buaina sunga i kipekna ZIA-ETNA hong khual ahih manin i huh ngetnate hong TUNGTAWNIN kidawng ding hi, ci-in Lai Siangtho in hong KHANGLIAN kamkham hi. I tuahkhak zia-etnate mah Jesuh in na tuakkha khin hi. Amah in i thaneemnate hong theitel hi. A hang pen i tuahkhak zia-etnate mah na tuakkha khin a, ahi zongin amahn mawlna bawl lo hi.16 Zia-etna tungah i gualzawh nadingin Pasian in eite hong huh dingin hong ngak ahihleh ama kiangah i zuat pahpah ding hizaw lo ahi hiam? Sianggen lehang, khatveivei eite pen hong kihuh ding i ut kei thei hi. Khial hi cih thei pipi mahin zia-etna zul ding i ut thei hi. Tua hun laitakin ei aading bang hoihpen cih thu Pasian sangin a theizaw i kisa kha hi. Hun dangte leuleu ah tua zia-etna mah tamveipi zul khinzo i hih manin Pasian kiangah huh nget ding i maizum thei hi. Ahi zongin Pasian in ama kiangah i pai pahpah hangin hong cimtaak ngeilo, nawngkai nopmawh
206 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hong sa ngeilo hi. Lai Siangtho in, Tua hi a, lungmuanna nei-in hehpihna phual Pasian kumpi-tokhom neh ni. Tua mun ah thukhualna ngahin i kisap huna hong huh ding hehpihna i mu ding hi17 ci hi. Pasian itna pen om paisuak a, ama lungduaina kip tawntung hi. Zia-etna nam khat na zawh nading bekbekin ni khatin Pasian huhna zanih vei na nget kul ahihleh zong thukhualna leh hehpihna hong pia nuam lai veve ding ahih manin hang takin amah zuan in. Thumaan na sepzawh nading vangliatna ama kiangah ngen inla hong pia dingin zong lam-en pah in. Zia-etna in eite Pasian tungah hong kinga densak hi. Huihpi a nun ciangin singkung a zungte a khangliat seemseem dan mahin zia-etna khat na phutzawh simsimin Jesuh tawh na kisun seemseem hi. Na puk hangin -- zong, na puk ding a, -- tua pen sih nading, man nading thu hilo hi. Zul ding ahihkeileh lungkiat ding cih sangin Pasian ento inla hong huh dingin lam-en in. Na ngah ding thaman zong a baihsa-in om ahihlam phawk in: Mite ziaetna a tuahkhak ciangun a thahat lai veve uhleh amau aading lungdamhuai hi. A upna uh a lahcian khit uh ciangin Pasian in amaute tungah thaman dingin tawntung nuntakna pia ding hi.18

SAWMNIH-LE-GUKNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Di ng T hu: Zia-etna khatta pen na-hoih sep theih nading Ding Thu: hamphatna lampi hi. Pha wk Di ng Kha wkneu : Pasian in kisittelna lungduai takin a thuak Phawk Ding Khawkneu wkneu: mite thupha pia hi. Amaute in a nung ciangin Pasian in amah a it mite tunga a kamciapsa ahi nuntakna kumpi-lukhu a ngah ding uhhi James 1:12 (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna : Ka tuahkhak mun phatdiak zia-etna tungah Thudotna: ka gualzawh manin Khrih tawh kisun gamtatzia ci-hoihna (character quality), bang nam neito thei ding ka hi hiam?

Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

207

Thusia hong ngaihsunsak thei na khatpeuh panin taikhia inla, ahi zongin thumaan hong seem nuamsak na peuhmah tawh kinai takin om in. 2 Timoti 2:22 (LB) Na nuntakna sung-ua hong tung zia-etnate pen midangte tuahkhak thute tawh a kibanglo ahihlohlam ciamteh un. Pasian citakin muanhuai hi. Amah in na tuahkhak uh zia-etna pen na nawkzawhloh uh zah dongin thahatsak lo ding hi. Zia-etna na tuah uh ciangin tua zia-etna na zulloh nadingun amah in pusuah nading zawi khat hong lak ding hi. 1 Korin 10:13 (NLT)

27
Z IA - ETNA T UNGAH G UALZO

Pusuah nading zawi khat om den hi. Khatveivei, na tuahkhak zia-etna nang thuakzawhloh zah dingin thahat lua na sa kha thei ding a, ahi zongin tua pen Satan hong khemna hi. Pasian in na sunga hong koihsak puakzawhna zah sangin a lianzaw vangik na tungah hong suan lo dingin kamciam hong pia khin hi. Na nawkzawhloh ding zia-etna nang tungah hong tungsak lo ding hi. Ahih hangin nang lampanin zong zia-etna nawkzawh nading Lai Siangtho hong hilh tawhtang lite zat-kisin ding vaipuak na nei hi. Na lungsim tukna mun laihkik in. Lai Siangtho sungah mun khat mahmah ah zong zia-etna nang un hong cihna om lo ahihlam thei lecin lamdang na sa phial ding hi. Bilbel ah, dawimangpa nang un1 cih bek om a, ahi zongin tua pen mai-ah gentelna kong neih ding mah bangin a masa tawh kilamdang mahmah hi. Lungsim tukna mun laihkik dingin hong kigenzaw a, tua pen lungsim ngaihsutna i nan hangin phatuam lo ahih man
208 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hi. Tua in mun a maanlo khat tungah i lungsim tusakzaw a, hong zolna thahatsakzaw hi. Hih thu, gentelna kong neihbeh ding hi: Na lungsim sunga ngaihsutna khat khaktan ding na hanciam simsimin tua thu mah hong thuklut seemseem hi. Nang lecin a thakhauhsak na hihi. Hih pen a diakdiakin zia-etna thu ah maan mahmah hi. Lungsim sukkhakna khat na do leh tua in hong zozaw seemseem, hong ukzaw seemseem ding hi. Tua thu na ngaihsut simsimin a thadimdim na hihi. Zia-etna cih pen lungsim ngaihsutna khat pan kipan hi a, hong zolna na phiatmai nading a manlangpen lampi ah ci lehang na lungsim, Mawhna na zawhna mun dang khat tungah tuksakna hi. Na mun ahihkeileh na lungsim ngaihsutna do kei inla a tukna mun lelhna mun pen na laihin a lunglut-huai thu dang khat ngaihsun lungsim sung hi. in. Hih pen zia-etna nawkzawh nading kal masa hi. Mawhna na zawhna mun ahihkeileh na lelhna mun pen na lungsim sung hi. Na lungsim hong lazo na khatpeuh in nang hong zo ding hi. Tua hangin zong Job in, Nungakte ci le sa lunggulhna tawh en lo dingin ka mitte tawh thuciamna ka bawl hi2 ci hi. David in zong, A mawkna thute ah ka lungsim a tukloh nadingin kei hong keem in3 ci-in thu na ngen hi. TV sungpan anlim tuilim kizuak tangkona khat na muhkhak ciangin thakhat thu-in na gil hong kial ngei hiam? Na gei-ah mi khat hong khuh ciangin nang zong na gawl khawng hong nuam phalo cih bangin na om ngei hiam? Mi khat ihmut suakin hong haam leh nang zong na hap a suak keei pah hiam? (Tu mahmahin zong lai na sim kawmin na hap hong suak kha thei ding hi). Hih pen lungsim sunga hong lut thute a thahatzia hi. I lungsim tukna munmun ah eimahmah zong i kihei thei hi. Thu khatpeuh nak ngaihsut seemseem lecin tua thu in nang hong zo seemseem ding hi. Tua hangin zong An tam nek law nawnkei ning...za teep nawnkei ning...ci le sa lunggulhna nei nawnkei ning... ci-a lungsim sunga i kipsak phatphat pen ei le ei kizawh nading sepzia nam khat hi a, tua in na utloh thu tung mah ah na lungsim hong tusak hi. Tua pen Ka nu hih bang hih ngeikei ning ci-a pulakna tawh kibang a, tua mah ahihhih dinga a kithawithawi na hihi. Zia-etna pen na lungsim tukna mun pan kipan hi. Na lungsim hong la thu khat in na lungsim sukkhaknate phonglo hi. Tua ciangin na lungsim sukkhaknate in na gamtat luhekzia gamtaangsak a, na lungsim sunga om thu bangin na gamta hi. Hih, seem nuam keng na cih thu khat tungah na
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 209

lungsim tu seemseem leh tua thu sungah na kikai-awk seemseem ding hi. Zia-etna khat awlmawh lohna pen nanna sangin muibun zawtham hi. Na lungsim mun dang khat ah a tuk lian ciangin zia-etna zong thakiam pah hi. Tua hi a, zia-etna in phone tawh hong hopih leh dawngdawng nialnial se kei inla, na phone khiasuk lel in. Tua pen khatveivei ciangin zia-etna tawh kidim thu-omzia khat na pumpi mahmah tawh nusiatna zong hi thei hi. Hih pen taikhiat nadinga kimang thu khat hi. Ding inla na TV khak in. Na lawmte in mi a gensiat uhleh vakkhiatsan in. Pawi en na hihleh zong a man ma-in ciahsan in. Khuai in hong tuk ding na lau leh khuai neh kei in. Na lungsim tukna mun laihkik nadinga kitangsam peuhpeuh hih in. Kha thu ah ci lehang na lungsim pen hong kido nading a baihpenna mun hi. Zia-etna na khiap theih nadingin na lungsim, Pasian Kammal leh thuhoih dang tuamtuamte tawh kidimsak in. Ngaihsutna a hoihlote pen a hoihzaw thute ngaihsunna tawh na nawkzo ding hi. Tua pen kilaihna thu (principle of replacement) kici hi. Thusia pen thuhoih tawh na zo ding hi.4 Na lungsim sungah thu dang khat a na om khit hunin Satan in mun la thei nawnlo hi. Lai Siangtho in i lungsim ngaihsutnate mun khat bekah tusak dingin tamveupi hong genna zong tu-a thu hang mah hi: Na lungsim ngaihsutnate uh Jesuh tungah tusak un.5 Jesuh Khrih thu ngaihsutin nei den un.6 A hoih thute leh a phattaak thute -- a maan, a thupi, a tang, a siangtho, a ithuai, leh a pahtawihuai thute -tawh na lungsim uh kidimsak un.7 Zia-etna nawkzawh ding a thupi ngaihsut khat na hihleh na lungsim na kepcing ding, leh thu le la na tawkna ah na kidop ding, kisam hi. Leitung mihingte lak-a a pilpenpa in, Thu na ngaihsutzia kidawm in; na nuntakna pen na thu ngaihsutnate in hong sui hi8 ci hi. Thu le la citeng khempeuh khentel lopi-in a vekpi-in na lungsim sungah lutsak kei in. Limtak tengkhia in. Na ngaihsut ding thu limtakin teel in. Paul thugen, etteh lim dingin zang in: Lungsim ngaihsutna khempeuh mancipin ka zo uh a, Khrih thu ka mang uhhi.9 Hih pen khantawn zat-kisin ding thu hi a, tua bangin thu ngaihsutzia na laihna ah Kha Siangtho huhna bek tawh na hihzo ding hi. Buaina sunga na kipekna thu Pasian zia tawh kidim lawmte khat ahihkeileh hong panpih na beelpawlte kiangah pulak in. Buaina sunga na kipekna thu leitung bup ah na tangko ding bel kisam lo a,
210 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ahi zongin lungsim siang takin na kuppih theih ding mi a tawmpenin khat na neih ding kisam hi. Lai Siangtho in, Nangkia bek na hih ding sangin lawm khat tawh hi lecin hoihzaw hi...Na tuk ciangin hong phong thei ding hi. Na tuk laitak na gei-ah na lawm ding om keileh buaina lianpi na tuak ding hi10 ci hi. A kitel dingin kong gen lai ding hi. Zongsatna, khamtheih guihtheih zang lo-a omtheih lohna, ahihkeileh zia-etna khatpeuh, cihte pan suahtak nading na kipekna ah guallelin a hoih-a gamta nuam kimlai a sia mah a bawlkha kikkik na hihleh nang le nang thu-in na gualzo theikei ding hi. Midangte huhna na kisam hi. Zia-etna pawlkhatte pen nang aading cihtakna tawh thu hong ngetsak-a tha hong pia mite huhna tungtawn bekin kizo thei hi. Na khangliat nading leh na suahtak nadinga Pasian hong geelsakna sungah Khristian dangte zong kihel hi. Lungsim maan, lungsim siang tawh kinei kilawmtatna in a kiin nuamlo, a sikdo mawhnate tawh na kidona-a na gim na tawlna teng hong phasak ding hi. Lungsim suahtak theih nading lampi khat bek om ahihlam Pasian in hih bangin hong hilh hi: Na cidam (suahtak) theih nadingun khat le khat NI SAWMNIH-LE-SAGIHNA: mawhnate kipulakin thu kingetsak un.11 Nang hong zothawh den a sikdo ziaZIA-ETNA etna khat pan suahtak ding na ut takpi hiam? NAWKZAWH Pasian hong dawnna pen kitel mahmah hi: NADING Imcip kei inla, pulak in. Seelbawl kei inla, pholak in. Na lungsim hong sukha thu na pholakna pen cidam (suahtak) ding kipatna hi. Na lungsim natna na seelcip ciangin thuak-hak seemseem ding hi. Buainate pen khuamial sungah gol seemseem uh a, thutak khuavak sungah a kipholak ciangin tonkik uhhi. Thusim na neih ciangin tua thusim tawh kibangin nang zong a cina na hihi. Tua hi a, na maituam suahkhia inla a cingtaak kineih nawnlo-in suakta takin kalsuan in. Hih banga kalsuanna a muibutzia Saddleback Pawlpi sungah ka mukha uhhi. Pawlpi sungah Damkikna Pawi (Celebrate Recovery) ci-a min ka piak uh nasep vaihawmna khat ka nei uh a, ngimna pen zawhzawhloh ding tawh a kibang, a sikdo zongsatnate leh zia-etnate gakcipna sattan ding cih hi. Hih pen Topa Jesuh hong thuhilh Thupha Ngah Mi (beattitudes) a kibulphuh, kahlei dawl giat a kihel kalsuanna khat hi a, tua aadingin a panpih ding beelpawl neunote zong kiphuan hi. A beisa kum sawm sungin mi 5000 val in zongsatna leh lungsim natna tuamtuamte pan suahtakna ngah uhhi. Tu-in hih kalsuanna pen pawlpi tul khat val bang in zang uh a, na pawlpi sungah na zat dingin zong kong hanthawn nuam hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 211

Satan in na bawlkhak mawhna leh na tuahkhak zia-etna pen namtuam mahmah ahih manin thusim khatin ipcip kul ci-in na ngaihsut ding hong deih hi. A taktakin eite tuahkhak thute a kibang mah ahihi. I do i nawk zia-etnate a kibang hi a,12 i vekpi in i mawh khin hi.13 Tu-a nang lungsim sukkhakna nam mah mi awn tampite in na nei khin uh a, tu-a na tuahkhak nam mah na tuakkha khin uhhi. I khialhnate i ipcip pen kiphatsatna hang hi a, na khempeuh ah midangte in a kikeemzo hong sak ding uh i ut hi. A taktakin genkhiat ngamloh thu khat na A taktakin genkhiat neih leh tua pen na nuntakna sunga na ngamloh thu khat kepzawhloh thu -- sum le paai vai, nupa kikal na neih leh tua pen vai, tate vai, lungsim ngaihsutnate, nu-pa vai, na nuntakna sunga na neihsim zongsatnate, leh buaina a na kepzawhloh thu tuamtuam, cihte -- hi pah hi. Nang thu-in hi pah hi. vaihawm zo ding hi lecin na vaihawm khin ding a, ahi zongin na vaihawm zo kei hi. Lungsim tha leh aituam hanciamnate kicing nailo hi. Buaina pawlkhatte pen nang thu-a na vaihawm zawhloh zah dingin lianin sunglut a, piangmun hi. Tua hangin nang hong panpih ding, hong thapia ding, thu hong ngetsak ding, hong it taktak ding, nang tungah hong citak dingin kithuahpih mi khat, ahihkeileh beelpawl neuno khat, na kisam hi. Tua hileh amau aadingin zong tu-a teng mah na sepsak thei hi. Mi khatpeuh in kei kiangah, Tu ciangciang hih thu kuamah dang kiangah gen nai keng ci-in a thusim khat hong gen simsimin tua mipa minu in tu-in lungsim noptuamna leh suahtakna ngah ta ding cih thei ka hih manin amah ka lungdampih mahmah hi. Tua bangin a pulak ciangin a lungsim kigakna teng kiphelkhia ta ding a, a mailam hun aadingin lam-etna vangtang a muhcilna hong hi dng hi. I buaina khatpeuh Pasian zia tawh kidim lawmte khat kiangah gen ding ci-a Pasian hong cihna i man ciangin hih thuhoihte hong piang hi. Thudotna haksa khat kong dong ding hi: Na nuntakna sungah buaina ahilo dana na kineih pen bang ahi hiam? Genkhiat ding na kihtak thu bang ahi hiam? Tua thu, nang thu-in na phelsiang zokei ding hi. Midangte kiangah i thaneemna teng genkhiat ding pen a baihlo thu khat hi mah hi. Ahi zongin tua banga kiniamkhiat theihlohna pen mah na khantoh ding hong khaktan thu hi se hi. Lai Siangtho in, Pasian in a kiphasakte langpan a, a kiniamkhiatte maipha pia hi. Tua ahih manin Pasian mai-ah kiniamkhiatin om un14 ci hi.
212 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Da w ima ngpa lehpa n iin. n. Pasian mai-ah kiniamkhiatin ama Daw imangpa lehpan kiangah i ki-ap khit ciangin Dawimangpa hang takin i to ding kisam lai hi. James 4:7 sungah, Dawimangpa lehpan le-uhcin no kiangpan amah taimang ding hi ci hi. Dawimangpa hong dona pan dai takin kihepkhiat ding hilo a, amah i lehdo ding kisam hi. Khristian nuntakna pen Thuciam Thak sungah thusia vangliatnate tawh kha gal kisimna khatin kigen zeelzeel a, galvai tawh kisai kammalte ahi do, sim, zo, nawk, cihte kizang hi. Khristiante pen galte gam sunga gal a sim galkapte bangin kigenteh hi. Dawimangpa bangci lehpan ding i hi hiam? Paul in, Na hotkhiatna uh siklukhu bangin khu unla Pasian kammal ahi Kha namsau tawi un15 ci hi. Kahlei dawl khatna ah, Pasian hotkhiatna saanna hi. Khrih saang nai lopi-in Dawimangpa na nial theikei ding hi. Khrih tawh lo-in Dawimangpa kilehpan zolo a, ahi zongin hohkhiatna lukhu i khuk ciangin Pasian in i lungsim hong hu hong dal hi. Khristian khat na hihleh Satan in hong thatangsawl theih bangmah om lo-in hong zol thei bek ahihlam ciamteh in. Dawl nihna ah, Satan lehdo nading galhiam dingin Pasian Kammal na zat ding kisam hi. Hih thu, Jesuh in gamlak ah zia-etna a tuah lai-in etteh lim dingin hong pia khin hi. Satan in zia-etna nam khatkhit khat tawh a zol hangin Jesuh in Lai Siangtho siksanin na lehpan hi. Ama aituam kitangsapna dip nadingin a vangliatna a zang dingin Satan in a zol ciangin Jesuh in Satan tawh kinialnial se lo-in Ka gilkial kei zong ci tuanlo hi. A kamngahsa Pasian kammal siksan ziau hi. Eite zong i tuacih ding kisam hi. Pasian Kammal sungah vangliatna om a, tua pen Satan in kihta hi. Dawimangpa tawh cikmah hunin kinialsawm kei in. Kum tul tampi a na zatsa ahih manin thu kinialna ah amah nang sangin siamzaw hi. Thu le la a kilawm thu, ahihkeileh nang muhzia thu, cihte tawh Satan na kai zokei ding a, ama kihtak galhiam ahi Pasian thutak bek tawh na zo thei ding hi. Zia-etna nawkzawh nading vai ah Lai Siangtho kammal kamngahna a kisap hamtangna zong tu-a hang mah hi. Tua pen zia-etna na tuahkhak simin manlang takin na zang thei hi. Jesuh mah bangin na lungtang sungah phawk pakpak theih dingin thutak na khol ding hi. Lai Siangtho khawkneu kamngahsa khat zong na nei keileh thau tawi-a thautang neilo tawh na kibang hi. Tu-a kipanin na khansung tawntung, nipi kal khatin Lai Siangtho khawkneu khatta a kamngah dingin kong to nuam hi. Nanzawh nading tha na neihlohna theitel in. Siat kipatna ahi kipummuanna leh kimuanna khengval a nei lo dingin Pasian in eite hong phawng hi. Jeremiah in, Mihing lungsim pen damsak theih nawnloh ding
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 213

zahin na khempeuhte lakah zuau theipen hi16 ci hi. Ei le ei kikhemna ah eite siam mahmah, cih nopna hi. Thu-omzia lem hileh eite a kuamah peuh in mawhna khatpeuhpeuh i bawl thei hi. Zia-etna in hong ban zolo ci-a i kingaihsut ngeiloh ding, i kikepna i khiapsuk ngeiloh Dawimangpa tawh ding kisam hi. cikmah hunin Hong kizia-et theih nading munte kinialsawm kei in. Kum ah awlmawh mel nei lo-in paitawm tul tampi a na zatsa ziauziau kei in. Tuate peel in.17 Zia-etna ahih manin thu kinialna pualam-a om pen zia-etna sungpan ah amah nang sangin pusuahkik ding sangin baihzaw ahihlam siamzaw hi. ciamteh in. Lai Siangtho in, Hai meimalin no le no kipummuan pong kei un. No zong na peng tuankei uhhi. Midangte mah bangin no zong na muktu thei lua uhhi. Kipummuanna phiat un; a kimanna om lo hi. Pasian muanna phungvuh un18 ci hi.

SAWMNIH-LE-SAGIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Di ng T hu: Pusuah nading zawi khat om den hi. Ding Thu: Phawk Ding Khawkneu : Pasian citakin muanhuai hi. Amah in na Khawkneu: tuahkhak uh zia-etna pen na nawkzawhloh uh zah dongin thahatsak lo ding hi. Zia-etna na tuahkhak uh ciangin tua zia-etna na zulloh nadingun amah in pusuah nading zawi khat hong lak ding hi 1 Korin 10:13b (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna : A sikdo zia-etna khat ka nawkna ah kha Thudotna: lawmta bangin thungetna tawh hong huh dingin kua ka konlawh thei ding hiam?

214

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Note sunga nasep hoih hong pankhia Pasian in note sunga a nasep maban a zawhsiang ni, Jesuh Khrih hong paikik hun, matengin ama hehpihna sungah na khangliat theih nadingun hong huh suaksuak ding ahihlam ka telcian hi. Filippi 1:6 (LB)
Picinna mun manawhna ah lamdawt om lo hi. Mihing khangcing khat hih nadingin kum tampi sawt a, singgah a gol nading leh a min nadingin khuahun nam khat bup sawt hi. Kha gah tawh kisai-in zong tua dan mah ahihi. Khrih tawh kisun gamtatzia neihtoh nading vai pen kinawhsep theilo hi. Kha khangliatna zong taksa pumpi khangliatna mah bangin hun piak kul hi. Singgah a minbaih dingin bawl lecin a namtuina bei ding hi. America gam ah mehthuk pen tembaw tawh vanzuakna phualpite ah kipuak ahih manin lamkal ah a muakloh nading ci-in a min ma-in kilo hi. Vanzuakna phual a tun ciangin tua mehthuk engte a kizuakkhiat ma-in a mel a san vat nadingin CO2 kici gas nam khat kikap leuleu hi. Gas kikap mehthuk pen kinethei saam a, ahi zongin dam takin a goltoh ding hun ngak-a a kikungminsak mehthukte tawh a namtuina kikhai mahmah hi. Manglang takin khangliat ding i kin laitakin Pasian in thadim takin i khangliat ding hong deihzaw hi. Pasian in i nuntaknate tawntung hun panin leh tawntung hun aadingin hong en ahih manin amah thukin tingtung ngeilo hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 215

28
HUN PIA K KUL IAK

Leitunga om na khempeuhte in amau hun leh amau sawng tek neiciat uhhi. Thuhilhna 3:1 (CEV)

Lane Adams in kha khangliatna vai-maban (process) pen Galpi Nihna lai-a Leitawlam Pacific Tuilipi tunga tuikulhte hotkhiat nadinga Allies (America, Britain, Frace, Russia) gamte zat galsimzia tawh genteh ngei hi. A masapenin tuipi tembawte panin tuikulh khat tunga om galte phualpi tung tengah bomb lawn Manglang takin khangliat uh a, tua tuikulh thaneemsak uhhi. Tua ding i kin laitakin Pasian ciangin tui galkap beelpawl neuno khat in in thadim takin i khangliat tuikulh va sim uh a, amau kepzawh cia ding mun khat la-in tuipiau giahphual khat ding hong deihzaw hi. sat uhhi. Tuipiau giahphual a kip a kho khit ciangin tuikulh bup laakzawh nadingin khuano khuapi teng hun khatin khatta a banbanin sim uhhi. A tawpna ah nakpi kidona leh si le nai luanna tampi tuahkhak kul se lo-in tua tuikulh bup a vekin lazo uhhi. A tunga i gen mipa Lane Adam in hih bangin tehkakna nei hi: Khrih in kikhelna (conversion) phual ah i nuntakna hong sim ma-in khatveivei i vaihawm zawhloh ding buainate hong tungsak a, tua tawh i nuntakna hong thaneemsak hi. Tua bangin kongpi khatvei hong kiuhna tawh Khrih kiangah a nuntakna a kihon pah mi pawlkhat a om hangin ei mihing a tamzawte in lehpanin i do hi. Kikhel ma-a i dinmun pen, En un, kongpi geiah ka ding a, bomb kong lawn hi hong ci Jesuh tawh kimuhna mun hi. Khrih kiangah na kongpi na hon hun lianin Pasian in na nuntakna sungah tuipiau giahphual khat hong sat pah hi. Ama kiangah nuntakna a bupin a niamlut khin na kisa kha thei ding a, a taktakin na phawkkhakloh thute na nuntakna sungah tampi om lai hi. Tua huna na theihtel zahzah bek Pasian kiangah na ap thei hi. Tua pen hoih hi. Khrih in tuipiau giahphual a ngah khit ciangin na nuntakna bup ama aa a suah madongin khawk khatkhit khat hong sim toto ding hi. Kidona leh kinawknate zong om ding a, ahi zongin a tawpna-a hong gahkhia ding pen muahlahhuai ngeilo ding hi. Pasian in Note sunga nasep hoih a pankhiapa in a kizawhsiang dong maban zomsuak ding hi1 ci-in kamciam hong pia khin hi. Nungzui hihna cih ciangin Khrih zia le tong zuihna vai-maban khat hi. Lai Siangtho in, Eite Khrih kicinna cih a khiatna nei khantohna dawl ahi picinna taktak ah i tung hi2 ci hi. Khrih tawh kisutna cih pen na lamtawp na lungtup kungpi hi a, ahi zongin na khualzinna na kalsuanna ahihleh khantawn sawt ding hi. Tua khualzinna ah upna (biakpiakna tungtawnin), kisaina (kilawmtatna tungtawnin), leh hihtohna (nungzui hihna tungtawnin), cihte kihel ahihlam tu ciangciang i kikum khin hi. Nisimin amah tawh tawmta a
216 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

kisutbeh toto dingin Pasian in hong deih hi: A thak-a hong kibawlna mun leh nang hong Bawlpa tawh na kisuttohna mun nuntakna thak ah nuntak ding na kipan khin hi.3 Tu hunin manlaanna (speed) i thupisak mahmah a, ahi zongin Pasian in thahatna leh kipna thupisakzaw hi. Eite in thu le late nawhsa thu, thakhat thu, leh lamdawt zui-a kikhensat ding i deih hi. Eite in thuhilhna, thu kikupna, ahihkeileh tuahkhak thu, cihte pen i buaina khempeuh hong phelsiangsak pah ding, zia-etna khempeuh hong hepkhiatsak pah ding, leh natna satna hong damsak pah dingin i deih hi. Ahih hangin picinna taktak cih pen tuahkhak thu khat, bangzahin thakhauhin muibun himah taleh, tua thu khat bek panin a gah hi ngeilo hi. Khangliatna cih pen damdamin piang hi. Lai Siangtho in, I nuntakna sungah Pasian hong lut ciangin i nuntakna damdamin hong taangphazaw, hong etlawmzaw a, amah tawh i kisunto hi4 ci hi. BANG HANGIN HUN SAUVEIPI LAK KUL HIAM? Pasian in eite thakhat thu-in hong khel thei ding ahih hangin damdamin leh tawmtawmin hong khangliatsak ding mah na teelzaw hi. Jesuh in zong a nungzuite tua dan mahin na pantah ngiat hi. Pasian in Israel mite Kamciamna Gam a laak lai-un a buai vatloh nadingun tawmta tawmta5 bekin a zawhsak mah bangin eite nuntakna sungah zong tawmta-a a kikhan toto nam tawh hong sep ding utzaw hi. Kikhel nading leh khangliat nading thu ah bang hangin hun sauveipi lak ding kul hiam? Thu a theitel-hakte i hihi. I sinsa thu le la khatpeuh i theihtel takpi nadingin sawmli sawmnga vei bang i sin kikkik ding kisam thei hi. Buaina hong pian kikkik ciangin, Sinkik kul nawnkei! Ka sin khitsa hi ci-in i ngaihsun thei a, ahi zongin Pasian in ei sangin theizaw hi. Israel mite tangthu i et ciangin Pasian hong hilh thu le late i mangngilh baihzia leh i gamtat luhekzia a lui teng mah ah i kilehkik baihzia hong kilang hi. I kisin kikkik ding kisam hi. I zat nawnloh ding na, tampi om hi hi. A kipatzawh kum tampi ahi khin aituam buaina khat phelsiang nop manin thuthei mipil (counselor) khatpeuh kiangah pai-in, Ka vai hong kikuppih lecin ut veng aw. Nai khat sung hun ngah ing a va ci, mi tampi om hi. Tua mite in sauveipi a kip khin, nakpia kikai-awk haksatna thu khat manlang takin
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 217

a veng pak thei dingin lam-en uhhi. I zongsat hoihlote-a kipan i buaina a tamzawte pen zan khat thu-a hong piang vat hilo ahih manin tuate thakhat thu-a a bei pah dingin lam-etna pen a taksuak thei thu hilo hi. Kum tampi sung kisia dikdek khinsa khat thakhat thu-a a hoihkiksak thei zatui, thungetna leh thukhun, cihdan khat zong om lo hi. Hanciamna tawh paihkhiat ding leh laihkik ding kisam hi. Tua pen Lai Siangtho in sungmi lui suahkhiatna leh sungmi thak silhkikna6 ci hi. Na kikhel hun lianin pianzia a thak sitset khat ngah napi-in paihkhiat ding leh laihkik ding a kisam ngeina lui, tatzia lui, leh zatzia lui, cihte na nei lai veve hi. Ei tawh kisai thumaan thu, ahi bangin i maingat ngamkei hi. Thumaan thutak in ei hong suaktasak ding ahih hangin hong amkhamsak masa phot thei ahihlam kong gen khinzo hi. Lungsim siang tawh i gamtatzia maingat lehang i muhnoploh thute muhkha thei ding ci-a i launa in thumaan a nialnial hong suaksak hi. I khialhna, i cinlahna, i ginatlohna, cihte tungah Pasian in khuavak bangin ama thumaan thutak hong taansak ding i kiphal ciang bekin i kipuah thei pan ding hi. Lungsim kiniamkhiatna leh thu kihilhna a saangthei lungsim puakzia lo tawh na khangliat theihlohna pen tu-a thu hang ahihi. Khangliatna in lungsim hong nasak thei-in dipkuat-huai thei hi. Khangliatna pen kikhelna lotawh piang theilo hi; kikhelna pen launa ahihkeileh supna lotawh piang theilo hi; supna pen lungsim natna lotawh piang theilo hi. Kikhelna ahih nakleh supna nam khat teeiteei kihel hi: Kalsuanzia a thak na sinkhak theih nadingin a luite na nusiatloh phamawh hi. I bulh ngeingei buut (boot/shoes) khat, i khe tawh kituakin zatnuam mahmah ahihna tawh, lui mahmah taleh i paihnop hetloh dan mah bangin i kalsuanzia luite Khangliatna pen ei le ei kilelhna hi phial taleh i nusiat ding kikhelna lotawh, (i sup ding) i kihta hi. kikhelna pen launa Mite in a paubannate uh ahihkeileh supna bulphuhin amau hihna dinmun (identity) lotawh, supna pen kipsak thei zawsop uhhi. Tua pen kei lungsim natna lotawh, dan hi...Kei a tuaci mah hing khawng i piang theilo hi. ci thei hi. I lungsim sungtawng ah phawkloh kalin patauhna khat i nei a, ka hihdet thu, ka lungsim natna, ka cinlahna, cihte nusia le-ing kei, kua hi nawn ding, ci-in i ngaihsunkha hi. Tua launa lungsim in na khangliatna ziakaisak hi.
218 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Hihdet thu a pian nadingin hun sawtpi kisam hi. Na gamtatzia i cih ciangin na hihdet thute (habits) kigawmkhawm ahihlam ciamteh in. Migi denden lopi-in a migi khatin na kiseh theikei ding hi. Migi cih ciangin migi dingin ngaihsun teekteek lopi-in migitna nei, cihna hi. Lungsim maan na neih pen na hihdet thu ahih mateng mi muanhuai khatin na kipulak theikei ding hi. A zi tungah a cihtak hun tampi a nei pasal khat pen a citak kici theilo hi. Na hihdet thute in na gamtatzia kilangsak hi. Khrih tawh kisun gamtatzia hihdet thute neihtoh nading lampi khat bek om hi: Tuate zat-kisin ding kisam a, tua in hun saupi la hi. Thakhat thua piang hihdet thu cih bang om lo hi. Paul in Timoti kiangah, Hih thute zat-kisin in. Na khantoh lam mite in hong NI muhtheih nadingin tua thute ah na nuntakna kipia in7 ci-in hanthawn hi. SAWMNIH-LE-GIATNA: Na khatpeuh hun saupi la-in zat-kisin HUN LAK KUL lecin tua lamah kiva-in na siam ding hi. Hih kikkikna pen gamtatzia leh siamna, cihte pianna tunnu hi. Hih, gamtatzia kilamtohna hihdet thute pen kha thukhunte (spiritual disciplines) zong kici thei zeelzeel a, tua thute a zuihzia hong hilh thei ding laibu hoih tampi om hi. NAWHTAT KEI IN Kha picinna lamah na manawh laitakin tua vai-maban sungah Pasian tawh ma na pankhop theih nading lampi tampi om hi. Na nuntakna sungah Pasian in naseem ahihlam, lungsim hong sukkhakloh laitak nangawnin, um in. Kha khangliatna cih pen kal khatta kal khatta bekin kisuan ahih manin khatveivei cimtak-huai hi. Tawmta tawmta-a khantohna lam-en in. Lai Siangtho in, Leitunga om na khempeuhte in amau hun leh amau sawng tek neiciat uhhi8 ci hi. Na kha nuntakna sungah zong hun le sawngte om hi. Khatveivei, tomno kal sunga khangliat henhan hun zong om thei a, tua pen kipsakna leh sittelna in hong nungzuih hun om ding hi. Tua ahihleh lamdang takin bei vatleh na ut buaina, zongsatna, lungsim natna, cihte tawh kisai-in bangci dan hi ding hiam? Na-lamdang a pian nadinga thunget pen khialhna om lo a, ahi zongin hong kidawnkikna pen damdama kikhelna nam tawh hong kipiak leh lungkimlo kha kei in. Tui, dam takin leh maan takin sauveipi a luan ciangin suang sakpente in zong thuak zolo-in pa seemseem uh a, suangtum lianpite suangtang nono suak uhhi. Mawngdawn ngekno khat pen sauveipi khit ciangin mawngkung lianpi khat suak hi.
Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak 219

T hu ciapt eh nadi ng laibuno khat nei iin. n. Tua pen nisima ciapteh nading thupiang teng khum nading laibu cihna hilo a, na sinthak na theihthak thute ciapteh nading laibu cihna hi. Pasian hong hilh ama thu, nangma thu, nuntakna thu, kizop kithuahna thu, leh thudang khatpeuh, cihte tawh kisaiin nang muhzia leh na theihdan teng gelhkhia in. Tuate etkikna, phawkna, leh khangthakte tungah piaksawnna na neihtheih nadingin lai tawh khumin ciamteh in.9 Thu le late i sin kikkikna a hang pen tuate mangngilhkik i hih man hi. Na kha laibu (spiritual journal) maanmaanin enkik zeelzeel lecin a kullo lungkhamnate leh lungsim natnate tampi na peel thei ding hi. Lai Siangtho in, I pialkhiatloh nadingin i zaksa thute kiptak letcip ding thupi mahmah hi10 ci hi. Pasian tungah leh nang le nang tungah lungduai in. Nuntakna sunga i lungkim theihlohna a hang khat pen Pasian hun geelna leh ei hun geelna kibang den khollo ahih man hi. Pasian a nawhtatloh laitak ei i nawhtat kha thei hi. Na nuntakna sungah khantohna ziakai lua na sak manin lungkim zolo-in na om kha thei ding hi. Na ciapteh ding thu ah, Pasian nawhtat ngeilo a, ahi zongin hun maan den hi. Tawntung hun sunga na dinmun ding hong bawlsak nadingin Pasian in na khan sunga hun khempeuh hong zatsat ding hi. Pasian in gamtatzia lamtohna ah, a diakdiakin makaite nuntakna sungah, hun saupi khat la ahihlam etsakna limte Lai Siangtho sungah a dim a ha-in om hi. Moses a pattah nadingin, gamlak-a kum sawmli tawh kigawmin, kum tampi hun la hi. Moses in ni 14,600 vilvel sung ngak ngingeuin, A hun nai hiam? ci-in dongdong mai hi. Pasian in zong, Hun nailo hi ci-in dawng den hi. Laibu thulu minthang pawlkhat a om hangin Picinna Mun Tunbaih nading Kahleite (Easy Steps to Maturity) ahihkeileh Misiangtho Suahtheih Pahna (Secrets of Instant Sainthood) cih Thusimte Pasian nawhtat ngeilo bang om lo hi. Pasian in pateh khat a a, ahi zongin hun bawlnop ciangin zan khat bek hun la a, maan den hi. ahi zongin mangtaak singkung khat a bawlnop ciangin kum zakhat val sung hun la hi. Lungsim thupite cih pen buaina sunga kipekna, huihpi gauhpi tuahkhakna, gimthuakna hun nawkkhakna, cihte tungtawnin a khanglian toto uh ahihi. Vai-maban sau ahih manin na lungsim zong sausak in. Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah James in, A hun cing nai lopi-in na khatpeuh ngahsawm kei un. Na picin nadingun leh limtak na kilamtoh theih nadingun a sep ding maban teng seemsak un11 ci hi.
220 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Lungkia kei in. Pasian gamtaang meengmeeng lo lua sa-in Habakkuk a lunggim mahmah laitakin Pasian in, Hih thute tu mahmah-a a piang pah lo dinga ka geelsa hi. Na vision a tangtun ding hun pen dam takin, kip takin, leh kician takin hong naita hi. A ziakaisuah leh zong lungmang kei in. A hang pen hih thute hong tangtung takpi ding hi. Ni khat nangawn khengval lo ding uhhi12 ci-in hopih hi. Hun kisotto pen Pasian hong nolhna hilo hi. Koi tan pai lai ding kisam cih bek ngaihsun kei inla koi tan tung khinta cih zong kiphawk in. Na tun nopna mun na tung naikei a, ahi zongin na omna ngei ah zong na om nawn tuankei hi. Tawlkhat lai-in PBPGINFWMY cih laimal a tuang angkilh nam khat minthang mahmah a, tua laimal a khiatna pen Please Be Patient, God Is Not Finished With Me Yet (Lungduai Ning, Kei Vai Pasian Mansiang Nailo) cihna hi. Nang vai zong Pasian mansiang nailo ahih manin mailam mah manawh suaksuak in. Dokdawn khat nangawn kuhkalna tawh tembawpi tungah kahto zo lai buang hi.

SAWMNIH-LE-GIATNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Picinna mun manawhna ah lamdawt om lo hi. Phawk Ding Khawkneu : Pasian in na sungah nasep hoih khat pan Khawkneu: khin a, Jesuh Khrih hong paikik ni, tua nasep a mansiang madongin zomto suak ding hi ci-in ka telcian hi Filippi 1:6 (NCV) Ngaihsut Ding Thudotna : Ka kha khangliatna a koi mun zawdeuh Thudotna: tengah ka lungduai ding leh ka kip ka kho ding kisam phadiak hiam?

Khrih Tawh Kisun Dingin Nang Hong Kipiangsak

221

222

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA

PASIAN NA A SEEM D INGIN DINGIN NANG HONG KISUI


Kote pen Pasian silate ka hi lel uh a,...Kote khatciat in sep dinga Topa hong piak nasep a seem ka hi uhhi: Ken khaici vawhin Apollos in tuibuak a, ahi zongin a khangliansak pen Pasian hi. 1 Korin 3:5-6 (TEV)

223

224

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Eite i hihna bang hong hisak, Khrih Jesuh kiangpana nuntakna thak hong pia, pen Pasian mahmah hi: tu-a i nuntaknate midangte huhna-in i zat dingin amah in a beisa khanghun tampi lai-in geelna na nei khin hi. Efesa 2:10 (LB) Ka sep dinga nong piak nasep a tawpna dongin zawhsiangna tawh leitung ah na min ka thangsak khin hi. Johan 17:4 (Msg)

29

HONG KIPIA NASEP SA ANNA

Sepkhiatna khat a nei dingin leitung ah nang hong kikoih hi. A omsate a zang ding -- an a ne ding, huih a diik ding, mun a la ding -- bekin nang hong kipiangsak hilo hi. Na nuntakna ah vai lianpi a seem dingin Pasian in hong seek hi. Laibu kitamkhotpente sungah nuntakna sungpan a hoihpenpen ngah nading ngaihsut piakna cihte a om hangin tua pen nang aadinga Pasian deihna hi masa lo hi. Leitung ah nang hong kipiansakna pen nuntakna sungpan a la ding bek hilo-in nuntakna a behlap ding cih ngimna tawh hi. Piakkik na neih ding Pasian in hong deih hi. Hih pen na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak ama ngimna lina hi a, tua pen Pasian na sepkhiatna (ministry), ahihkeileh mi na sepsakna (service) kici hi. Hih thu, Lai Siangtho in a kicingin hong gen hi. Pasian na a seem dingin nang hong kipiangsak hi. Lai Siangtho in, (Pasian in) eite hih dinga a na bawlkholhsa, gamtat hoihte tawh nuntakna aadingin eite hong piangsak hi1 ci hi. Tua nasep hoihte cih pen na hih ding sepkhiatna hi. Mite aading na khatpeuh na sepsak ciangin Pasian na a seem na hi a,2 nang aadinga Pasian hong geelsak a ngimnate
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 225

lakah khat a cingsak na hihi. Tua ngimna tawh Pasian in nang, limtakin hong suih ahihlam mai-a khenpi nihte ah i kikumto ding hi. Jeremiah kianga Pasian gen thu pen nang aading zong hi pah hi: Na nu naubu sungah nang kong bawl ma-in kong teel khin hi. Nang na suah ma-in nasep a tuam vilvel khat aadingin kong tuamkoih hi.3 Nasep a tuam vilvel khat a seem dingin hih leitung ah hong kikoih ahihi. Pasian na a seem dingin nang hong kihonkhia hi. Lai Siangtho in, Eite hong honkhia-in ama nasep siangtho a seem dingin hong teel pen amah ahihi. Tua pen eite kilawm kituakna hang hilo-in ama geelnasa ahihna hang hi4 ci hi. Ama nasep siangtho na sep theih nadingin Pasian in nang hong tankhia hi. Sepkhiatna hangin hong kihonkhia hilo a, sepkhiatna aadingin hong kitankhia hizaw hi. Pasian Kumpigam sungah na dip dingin mun khat, ngimna khat, panmun khat, leh kimanna khat na nei hi. Tua thu in na nuntakna nakpi-in thupisak a, nakpi-in manneisak hi. Hotkhiatna na ngah theih nadingin Jesuh in a nuntakna tawh khek hi. Lai Siangtho in, Nang aading Pasian in manh tampi na pia hi. Tua hi a, na pumpi Pasian pahtawina-in zang in5 ci-in phawksakna hong pia hi. Kisuanna lungsim ahihkeileh launa lungsim ahihkeileh mawhpuakna lungsim, cihte tawh hilo-in lungdamna, eite aadinga hong sepsaksa thute hanga nakpi lungdamna tawh Pasian na a seem i hihi. Ama tungah i nuntakna bup zah leiba i nei hi. Hotkhiatna thupha tungtawnin a beisa hunte hong kimaisak, tu laitak hunin khiatna tawh hong kidimsak, mailam hun aading lungmuanna hong kibawlsak, khinzo hi. Hih zah-a lian hamphatnate lungngai kawmin Paul in, Pasian henpihna lianpi hangin...Pasian nasepna ah ki-apin ama mai-ah a hingtang biakpiak van bangin no le no kilui un6 hong ci hi. Sawltak Johan in itna tawh midangte aading na i sepsak ciangin tua in hotkhiat taktakte i hihna lakkhia ahihlam hong hilh hi. Amahn, Khat le khat i ki-itna in eite sihna pan nuntakna ah tung khin i hihna kipsak hi7 ci hi. Midangte tungah itna nei lo-in amau NI SAWMNIH-LE-KUANA: aading ka sepsaknop keileh kei kitangsapna teng bek a kin ka hi a, ka HONG KIPIA NASEP nuntakna sungah Khrih om takpi maw, SAANNA takpi lo, cih ka kidot ding kisam hi. Hotkhiat a ngah mi cih pen midangte na a sepsak nuam mi ahihi. Pasian na sepna cih thu ah mi tampite telkhialh dang khat om a, tua pen Pasian na sepkhiatna (ministry) hi. Hih Pasian na sepkhiatna cih kammal a kizat ciangin mi tampite in pawlpi sya, siampi, leh hunbit biakna naseem, cihte bek a mitkha uh-ah mu uh a, ahi zongin Pasian in ama innkuan
226 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

sungmi khempeuh naseem sya (minister) ahihlam hong gen hi. Lai Siangtho sungah mi na sepsakna (setrvice) leh Pasian na sepkhiatna (ministry), hihte nih a kibang ahih mah bangin sila (servant) leh naseem sya (minister) cih kammalte zong a khiatna kibang hi. Khristian khat na hihleh naseem sya na hi a, na a seem, sya a seem, na hihi. Peter sungnu in Jesuh damsakna a ngah ciangin tua a ngah thak cidamna zang pah a, thakhat thu-in dingto-in Jesuh, lengla do hi.8 I sep ding pen tu-a ahihi. Midangte a huh dingin eite hong kidamsak hi. Thupha a hi dingin eite thupha hong kipia hi. Tu hiithiatin vantung bek a ngak ding hilo-in midangte na a sepsak dingin hong kihonkhia ahihi. Pasian in ama hehpihna i saan phetin bang hangin vantung gam ah hong lato pahlo ahi tam, ci-in na ngaihsun ngei hiam? Bang hangin a Midangte tungah itna cingtaaklo leitung ah hong omsak lai ahi nei lo-in amau aading hiam? Ama ngimnate a cingsak dingin ka sepsaknop keileh eite hong omsak lai ahihi. Hotkhiat na kei kitangsapna teng ngah ciangin Pasian in ama lungtupte bek a kin ka hi a, ka aadingin nang hong zatsawm hi. Pasian nuntakna sungah in a pawlpi sungah nang aading nasepna Khrih om takpi maw, (ministry) khat leh leitung ah nang aading takpi lo, cih ka kidot thupuak nasep (mission) khat nei hi. ding kisam hi. Pasian na a seem dingin na ng hong kisam h i. Na khangliatto nang hi. kawmin na lungsim sungah, Pasian sapna ngah cih thu pen thupuak naseemte, pawlpi syate, RC nungak siangthote, leh hunbit pawlpi naseemte bek sinkhak thu hi dingin na ngaihsunkha thei ding hi. Ahi zongin Lai Siangtho in Khristian khempeuh a seemkhia dingin hong kisam, ci hi.9 Hotkhiat ngah dinga hong kisapna sungah a seemkhia dinga hong kisapna zong kihel hi. Tuate nih a kibang hi. Bang nasep, bang maban na nei zongin nang pen hunbit Khirstian sepkhiatna phual ah hong kisam hi. Tua tawh a kilehbulh kammal pen sepkhiat a neilo Khristian hi. Lai Siangtho in, Ama mite ahi dingin amah in eite hong honkhia-in hong sam a, tua pen i sepsa thute hang hilo-in ama ngimnate hang ahihi10 ci hi. Peter in zong, Nang hong sampa Pasian a hoih mahmahna thute a genkhia dingin note hong kiteel hi11 ci-in hong genbeh hi. Pasian hong piak na siamnate na zatkhiat simsimin nang hong kisapna thu a cingsaksak na hihi. Lai Siangtho in, Tu-in ama aa na hi uh a,...tua pen Pasian nasepna
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 227

sungah eite na-a kimangthei i hih nading hi12 ci hi. Pasian nasepna sungah bangzahvei na-in na kimang hiam? Sen gama pawlpi pawlkhatte ah thu-um thakte muakna a neih uh ciangin, Tu-in Jesuh in a et nading mittang a thak kop khat, a zak nading bil a thak kop khat, a huh nading khut a thak kop khat, midangte a it nading lungtang a thak khat, a nei hita hi cih tawh hopih uhhi. Pawlpi innkuan khat tawh na kizop ding a kulna a hang khat pen thu-um midangte na a sepsak dinga hong kisapna thu, muibun takin na cinsak theih nading hi. Lai Siangtho in, Note khempeuh na vekpi-un Khrih pumpi na hi uh a, note khatciat pen a omloh a phamawh, pumtung na a tuam tek na hi uhhi13 ci hi. Nang sepkhiatna pen Khrih Pumpi sungah kinak sap mahmah a, tua pen tualsung khua pawlpi khat va dong lecin na thei ding hi. Eite khatciat in i pan nading panmun khat tek i nei a, panmun khatciat zong thupi thei mahmah hi. Pasian na sepna ah a thuneu cih bang om lo a, a vekpi-in kisam tek hi. Tua mah bangin pawlpi sungah thupitna neilo nasepna cih bang om lo hi. Nasep pawlkhat muhtheih pah dingin kilang a, pawlkhat kilang lo ahih hangin a vekpi-in manpha hi. A taktakin a neusuah, a kilanglo nasepnate in khantohna lianpipi piangsak theizaw lai hi. Ka inn uh-ah lengla khan-a kithuah meivak bawkpi sangin zan ka thawh cianga bangmah ka palkhakloh nadingin meitaang kiukiau-a khua hong musak meivakno pen meivak thupipen ahihi. A golna zah (size) leh a muibutna zah (significance) cih thu nih pen a tuamtuak mah ahihi. Na-a i kiman theih nadingin eite khat le khat tungah i kingap ding kisam ahih manin nasepna khempeuh a vekin thupi hi. Na pumpi tunga pumtung na khat, ahihkeileh na pumpi sunga om na sungkuate khat, na-in hong kimang keileh na bangci ding hiam? A cina na hi a, na pumpi bupin natna na thuak hi. Pumpi sunga sin (liver) in a dangte kiangah, Kei, gim peuhmah phot ing ei. Pumpi aading naseem nuam nawn keng. Kum khat khawng tawlnga nuam ing. Kei le kei ka kivakthau phot keileh hoih kei inteh a ci ding danin ngaihsun lecin bang teng hong piang ding hiam? Pumpi si ding hi. Tuni-in naseem nuamlo Khristiante huhau-in tualsung pawlpi tampitak si kuanin om uhhi. Pumpi in natna satna thuakin a om laitak tua mite a gei lamah tu hiithiatin pawi etin en lel uhhi. Pasia n na a seem di ngi n na ng, t hu hong kipia h i. Jesuh in, asian dingi ngin nang, thu hi. Na lungsim puakziate uh kei aa tawh a kibat ding kisam hi. Banghanghiam cihleh Kei, Messiah, pen kei na hong kisepsak ding hilo-in mi na a sepsak
228 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

dingin leh ka nuntakna a pia dingin kong pai hi14 ci sinsen hi. Khristiante aadingin ci lehang mi na sepsakna cih pen deihteeltheih thu, hun i piak zawhleh i hun geelna sungah behlap ding thu, hilo hi. Hih pen mah Khristian nuntakna thu laigil hi pah hi. Jesuh pen mi na a seem dingin leh a pia dingin hong pai hi a, hih tatna kammal (verb) mal nihte leitunga na nuntakna ah zong a dawkkhiat ding kisam hi. Mi na sepsakna leh piakna cih pen na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak a ngimna lina tomlakna hi. Mother Teresa in, Nuntak siangtho cihna sungah Pasian na maitaii takin sepna zong kihel hi ci ngei hi. Kha picinna cihna ah tua ciang ding bek hi ngeilo ahihlam Jesuh in hong hilh hi. Picinna cih ciangin Pasian na sepna aading hi. A piakhia dinga a khanglian i hihi. Theihna kibehlap toto cih bek kicing nailo hi. Theih bangin i gamtat ding leh i up bangin zat-kisin ding kisam lai hi. Lahkhiatna (expression) omlo lunglutna (impression) in lungkiatna (depression) piangsak hi. Mi na sepsakna kihello thusinna in kha awkcipna hong tun hi. Galilee Tuipi leh Si Tuipi thugentehna pen tu dong mahin maan lai hi. Galilee Tuipi cih pen a sunglam ah tui a lut bek hilo-in a pualam ah Kha picinna cihna ah zong luangkhia kik ahih manin tuisung ganhingte tua ciang ding bek hi ngeilo hi. tawh a kidim bualpi suak hi. Si Tuipi ahihleh a A piakhia dinga a sunglam ah tui a lut bek omin a pualam ah a khanglian i hihi. luangkhia om lo ahih manin bualpi khawlcip khat suak a, tuisung ganhingte nungta theilo hi. Tuni-a thu-um mi tampite kitangsap masak thute lakah Lai Siangtho thusinna dang khat neih ding pen a nunungpen hi ding hi. Tu-a a zatzah uh sangin a tamzaw tham thei khin lel uhhi. Amau kitangsap pen mi na sepsak ding nam hizaw a, tua hileh a kha sagolhte uh kisaalin thahat ding uhhi. Mi na sepsak cih pen i pianpih utna lungsim tawh kikeelki liinlian hi. A tamzaw ah eite pen mi na sepsak ding sangin ei na hong kisepsak ding ki-utzaw hi. Lungsim khualumna ong pia thei ding, thupha ong tun thei ding pawlpi khat a zongzong hi veng aw a ci kitam a, Mi na ka sepsak theih nading mun leh thupha ka hih theih nading mun a zongzong hing a ci kitawm hi. Ei aading mi hong sepsak ding i lam-en a, mi aading i sepsaksawm kei hi. Ahi zongin Khrih sungah i picin ciangin i nuntakna zong mi na a sepsak nam ah hong kilaihtoh ding kisam hi. Khrih nungzui a picingte in, Kei kitangsapna teng kuan hong dipsak thei ding hiam? ci nawnlo uh a, Kua kitangsapna dipsak thei ding ka hiam? cizaw uhhi. Tua bagnin na kidong ngei hiam?
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 229

TAWNTUNGHUN AADING KIGINKHOLHNA Leitung na nuntakna a bei ciangin Pasian mai-ah na ding ding a, tua ciangin Pasian in mi aadingin na nuntakna na zatzah leh na zatzia hong sit ding hi. Lai Siangtho in, Pasian kiangah eimau gamtatna thu i gen ciat ding hi15 ci hi. A cihnopna ngaihsun in. Eimahmah aadinga hun leh tha i zatzah leh midangte na sepsak nadinga i piakkhiatzah, hihte nih ni khatni ciangin Pasian in tawikhai ding hi. Tua hun ciangin angsung bulphuh lungsim tawh, Manlah lua kaih cianga ahihkeileh Ken zong kei aituam lungtup pawlkhat nei hing ahihkeileh Nasep vai, gualnop ding vai, pensen (pension) lak ding vai, cih teng tawh buaikhop ing ci-in paulap i zon hangin hawmsuak lel ding hi. Tuate khempeuh Pasian in, Nong dawnzia khial mawk ciei. Mi na a sepsak dinga kong piansak, kong hotkhiat, kong sap, thu kong piak, himah hi vecin ci-in hong dawngkik ding hi. A koi mun teng tello na hi hiam? Lai Siangtho in thu-umlo mite kiangah, Amau aading bekin a nungta mite tungah amah in a hehna leh a lungsona buaksuk ding hi16 ci-in galphawnna pia a, ahi zongin tua pen Khristiante aadingin ahihleh tawntung thaman suplawhna cih khiatna nei ding hi. Midangte i huh ciang bekin a dim takin a nungta i hihi. Jesuh in, Na nuntakna kihotkhiat ding bek na masak leh na suplawh ding hi. Keima aading leh Lungdamna Thu aadingin a nuntakna a paaikhia mite bek in nungta cih a khiatna taktak thei ding uhhi17 ci hi. Hih thu pen thupi lua ahih manin Lungdamna Thubute sungah ngavei vilvel kigen phapha hi. Nuntakna cih pen Pasian na sepkhiatna aading kibawl ahih manin mi na na sepsak keileh a om-a om pong (just existing) na hi ding hi. Pasian in angsung bulphuh lo-in midangte na it theih ding, leh mi na na sepsak theih ding, hong deih hi. MI NA SEPSAKNA LEH A THUPITNA Bang hiamkhat teeiteei aadingin na nuntakna na piak kul hi. Tua pen bang hi ding hiam? Nasep maw, kimawlna maw, uukna khatpeuh maw, minthanna maw, hauhna maw? Tu-ate khat mahmah in zong tawntung thupitna nei lo ding uhhi. Mi na sepsakna pen thupitna taktak tun theihna zawi hi. I nuntakna ii a khiatna i muhkhiatna mun pen Pasian na sepkhiatna ah hi. Lai Siangtho in, Eite khatciat in ama pumtung na hihna ah i khiatna leh i kimanna i mukhia hi18 ci hi. Pasian innkuan sungah na i kisepsak kawmin i nuntaknate in tawntung thupitna ngah hi. Paul in, Note pumtung na na hihna mun uh hangin tua in note hong thuneusakzaw lo-in hong
230 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thupisakzaw ahihna thute na ngaihsut ding uh ka deih hi19 ci hi. Pasian in ama piansak leitung ah kikhelna a tunsak nadingin nang hong zang nuam a, nang tungtawnin naseem nuam hi. Na nuntakna sunga a thupi pen a hun sauna tan (duration) hilo a, a piakkhiatzah (donation) hizaw hi. Bangtanvei nungta cih sangin bangci nuntak cih mah a thupipen ahihi. Pasian na sepkhiatna ahihkeileh mi na sepsakna khat mahmah ah zong a kihel nailo na hihleh bang paulap teng zangzang na hi hiam? Abraham teek lua a, Jacob lungmuan neilo a, Leah ngaihbaanglo a, Josef mi kiangah kizuak a, Moses pau-awk a, Gideon mizawng hi a, Samson zi muangkhial hi a, Rahab numei kizuak hi a, David mi zi tawh mawhin innkuan buaina tampi tuak a, Elijah amah le amah kithahsawm a, Jeremiah lungkia a, Jonah tuantual a, Naomi meigong hi a, Tuiphumpa Johan amah le amah kineugen mi namtuampi hi a, Peter lungtomin pau vatvat thei a, Martha in lunghimawh hau a, Samaria numeinu in pasal tampi nei ngei a, Zakkhias min pakta lo a, Thomas muanlahna tawh kidim a, Paul cidam lo a, Timoti kamtawm hi. Hih teng pen thaneemna namkim hi a, ahi zongin Pasian in ama nasepna sungah hih mite khatciat na zang hi. Nang zong, paulap zongzong nawn kei lecin Pasian in hong zang ding hi.
SAWMNIH-LE-KUANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Mi na sepsakna cih pen deihteeltheih thu hilo hi. Phawk Ding Khawkneu : Banghanghiam cihleh eite Pasian Khawkneu: khutsiamna ma i hi a, i sep dinga Pasian hong koihkholhsak ahi nahoihte a seem dinga Khrih Jesuh sunga hong kipiangsak ahihi Efesa 2:10 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna : Ama na a seem dinga Pasian hong sapna Thudotna: ka saanloh nadingin hong lehkaihkaih pen bang ahi hiam?

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

231

PASIAN NA A SEEM DINGIN HONG KISUI


Na khutte tawh kei nong sui a, kei nong bawl hi. Job 10:8 (NIV) Kei aadinga ka suihsa mite in ka minphatnate tangko ding uhhi. Isaiah 43:21 (NJB)

Pasian na a seem dingin nang hong kisui hi. Pasian in hih leitunga om piansak nate khempeuh khutsiamna namtuam khat tawh bawltuah hi. Ganhing pawlkhatte tai thei uh a, pawlkhatte zuan thei-in pawlkhat in tuipek uh a, pawlkhat in kua to-in pawlkhatte leeng uhhi. Tuate khatciat in Pasian suihna dandan tawh kizuiin amau aituam panmun tek nei uhhi. Mihingte tawh kisai-in zong tua dan mah hi. Nasep tuamtuam a seem dingin eite khatciat a namtuam tekin hong kigeel (designed), ahihkeileh hong kisui (shaped) hi. Inn golpi a thak khat a kilam ding ciangin a geel mipilte in, Inn lamna a hang bang hiam? Kibangci zat ding hiam? cih thute ngaihsun masa uhhi. Zatsawmna tungtawnin inn a lamzia ding kigeel hi. Pasian in nang hong piansak ma-in leitung ah nang aadinga hong deihsak na panmun ding khensat masa hi. Ama na bangci sep ding ci-a hong deihsakna thu, kiciansak phot hi. Pasian na sepkhiatna nam khat aadingin hong kibawl ahih manin nang pen tu-a na hih banga ahi na hihi. Lai Siangtho in, Eite Pasian khutsiamna ma i hi a,...Khrih Jesuh sunga hong kipiangsak ahihi1 ci hi. Manglai kammal poem (kamlawh la) cih pen khutsiamna ci-a kiletkhia Greek kammal pan hong pai hi. Nang pen Pasian khutsiamna tawh hong kibawl khat na hihi. Van tampi gual deudau-a a lomlom-a kibawlna lakah a kihel na hikei hi. Teh teekteek-a
232 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

30

hong kibawl, nam khat ah mal khat bek a om, bawl masak a hoihpen, na hihi. Pasian na, a namtuam vilvel khatin na sep theih nadingin Pasian in geel ngiatin hong sui-in hong bawl hi. Nang na pian nadingin ci le gui (DNA) Pasian in na khat zong limtakin hong gawmsak hi. A neensi mawkzat ngeilo hi dongin limtak hong kigawmkhawm ahihna thu hangin David in hih bangin Pasian min phat hi: Nangmah in ka pumpi sunga om, a kihel bilbialte khempeuh na bawl a, ka nu naubu sungah kei nong khuituah hi. Hi zahin lamdang takin a kigawmtuah dingin nong bawl manin nang tungah ka lungdam hi. Na khupsiamna lamdang mahmah hi.2 Ethel Waters in a gen mah bangin, Pasian in vanlui vansia bawl lo hi. Pasian in na suah ma-in hong sui khin hi bek lo-in hong suihna tawh kituak dingin na nisim nuntakzia ding zong na geel khin hi. David in a kizomin, Ka nuntakna hun le ni khempeuh na laibu sungah kiciamteh hi. Ni khat nangawn a khen ma-in hun khatta khempeuh kiseh khin hi3 ci lai hi. Na nuntakna sunga a piang khempeuh a thupilo omlo cihnopna hi. Midangte tunga na sepkhiatna aading leh Pasian tunga na sepsakna aading nang hong puah nadingin Pasian in tuate khempeuh zang hi. Pasian in na khat zong mawkzat ngeilo hi. Ama minthanna aading zatsawm lopi-in na hihtheihnate, na lunglutnate, na talente (talents), na khuttawi siamnate, na sungpua melpuakziate, na sinkhak thute, hong pia lo ding hi. Hih thute khentelna leh theihtelna panin na nuntakna aadinga Pasian hong deihsak thu na muhkhia ding hi. Lai Siangtho in nang pen lamdang takin a kigawmtuah hong ci hi. Nang pen thu le la nam tampi kigawmkhawm khat na hihi. Hih thute lakah thu nga na ciapteh theih nadingin kammal theih-ol khat ka na phuan a, tua pen SHAPE (melpuakzia) hi. Hih khenpi sung leh mai-a khenpi sungah hih thu ngate i kikum ding a, a kizomin na melpuak muhkhiatzia ding leh na zatkhiatzia ding kong gen ding hi. NA SEPKHIATNA AADING PASIAN IN NANG HONG SUIHZIA Pasian in sep ding nasep khatpeuh hong piak simin tua nasep i tangtutzawh nadingin vanzat i kisap teng zong hong pia pah hi. Tua hihtheihna teng kigawmkhawm pen na SHAPE (melpuakzia) kici hi: Spritual gifts (Kha khuttawite) H eart (lungsim) Abilities (hihtheihnate)
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 233

Personality Experience

(sungpua melpuakzia) (sinkhak thu)

MELPUAKZIA: NA KHA KHUTTAWITE PHALHKHIATNA Pasian in ama na sepkhiatna ah zat dingin thu-um mi khempeuh Kha Siangtho siamnate hong pia hi.4 Tuate pen Pasian in ama na a seem dingte aadinga a vangliatna a guat hihtheihnate hi a, thu-um mite tung bekah kipia hi. Lai Siangtho in, Kha Siangtho a neilo mi peuhmah in Pasian Kha pana hong pai khuttawi siamnate ngah theilo uhhi5 ci hi. Kha Siangtho siamnate na thalawh theikei a, zong a ngah dingin na kilawm kei hi. Tua hangin zong khuttawi (letsong - gifts) kici hi. Tuate pen nang tunga Pasian hong hehpihna lahkhiatna khat hi. Khrih in citna tawh ama khuttawite eite tungah hong hawmkhia hi.6 Bang khuttawi nam teng deih, ci-in zong na teel theikei hi; tua pen Pasian hong piak dandan hi. Paul in, Hih siamna khuttawite hong hawmkhia pen khat bek ahi Kha Siangtho hi. Mi khatciat in bang khuttawi ngahhuai cih thu amah bek in khensat hi7 ci hi. Pasian in namkimna (variety) hoih sa-in eite a namtuam tek hong hisak nuam ahih manin vekpi tungah khuttawi nam khat a kibangin hong pia lo hi. Tua danin, mi khatciat tungah zong khuttawi khempeuh pia tuanlo hi. A vekpi-in ngah hi lecin midangte tawh kithuah kul nawnlo ding a, tua in Pasian ngimnate lakah khat ahi eite khat le khat ki-itin khat le khat tungah kingam ding cih tawh hong kipelhsak ding hi. Na Kha siamna khuttawite nang aituam phattuam nadinga hong kipia hilo-in midangte phattuam nadinga hong kipia hi a, midangte zong nang phattuam nadingin khuttawite a kipia ahihi. Lai Siangtho in, Pawlpi bup i huh theihna a zawi dingin eite khatciat Kha siamna khuttawi khatta hong kipia hi9 ci hi. Eite khat le khat i kipanpih theih nadingin Pasian in tua danin na geel hi. I khuttawite i zatkhop ciangin i NI SAWMTHUMNA: vekin phattuamna i ngah hi. Midangte in a khuttawite uh hong zatloh uh ciangin khem a thuak na hi a, PASIAN NA nang khuttawite na zatloh ciangin zong amau, khem A SEEM DINGIN a thuak uh ahihi. I khuttawite a zongkhia ding leh a khangsak dingin thu hong kipiakna zong tu-a thu HONG KISUI hang hi. Na Kha siamna khuttawite hun la-in na zongkhia khin hiam? A kihonglo khuttawi a mawknapi hi. Khuttawi siamna tawh kisai thutak guipite i mangngilh ciangin tua
234 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

in pawlpi sungah buaina piangsak den hi. Buaina a kituakkha kim nam nih om a, khuttawi hazatna (gift-envy) leh khuttawi hawmthawhna (gift-projection) hi. A nam khatna pen, ei ngah khuttawite leh midangte ngah khuttawite tehkakin ei tunga Pasian hong piak tawh lungkim zolo-in midangte Pasian zatzia thangpai-in i hazat ciangin, hong piang hi. A nihna pen, ei ngah khuttawi nam midangte in zong a ngah ding sakha-in ei sep bangbang amau zong hong seem dingin i lam-et ciangin, leh ei lainat zahin hong lainatpih ding sakna tawh amau i hawmthawh ciangin, hong piang hi. Lai A kihonglo Siangtho in, Pawlpi sungah Pasian na khuttawi a sepkhiatna nam tuamtuam om a, ahi zongin a mawknapi hi. na i sepsak Topa ahihleh khat bek hi10 ci hi. Khatveivei, Kha siamna khuttawite bek ultungsak kha ka hih manin nang hong suihna-a Pasian zat thu le la dangte ka pampaihkha thei hi. Na ngah khuttawite in na nasepna aading Pasian hong deihsak thu muhkhiat nading tawhtang khat hong pholak hi a, ahi zongin tua khuttawite bek tawh a man hi nailo hi. Pasian hong suihzia a dang nam li om lai hi. MELPUAKZIA: NA LUNGSIM AWGING NGAIHNA Lai Siangtho sungah lungsim (heart) cih kammal pen na lungdeih, na lam-et, na lunglut, na lungtup, na sunmang, leh na lainat thu, cihte kawknain kizang hi. Na lungsim cihna sungah na utna, na lawpna -- na sepnop leh na kinpenpen thu -- khempeuh kihelkim hi. Tuni dong mahin tua kammal pen eite in, Ka lungsim khempeuh tawh nang kong it hi cihdan namin i zang hi. Lai Siangtho in, Maitang a liim, tui sungah a kilat mah bangin mi khat pen a lungsim tawh kilang hi11 ci hi. Na lungsim in nang taktak hong kilangsak hi. Midangte hong ngaihsut dan ahilo, ahihkeileh thu-omziate tungtawna na tuacih dan pen ahilo, na hihna taktak pen mah, cihna hi. Na lungsim tungtawnin a pau, a ngaihsun, a gamta, na hihi.12 Taksa pumpi pianzia lampanin ci lehang eite khatciat in lungtang kisaaizia a tuam tek i nei hi. Khutpi mai a tuam tek, mitlep a zing paizia a tuam tek, awging a tuam tek, i neih mah bangin i lungtangte zong a kisaaidan tawmnocik khatta kilamdang tek hi. A lamdang thu khat ah, leitunga sim zawhloh mihing a piang ngei awn tampite lakah lungtang kisaaidan na kibatpih khat mahmah zong om lo hi. Tua dan mahin Pasian in eite khatciat lungsim sukkhakzia a tuam tekin hong pia a, tua hangin i lunglut thu le late, sepkhiatnate, leh thuPasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 235

omziate i ngaihsut ciangin i lungsim sukkhakzia zong kibang lo pah hi. Thu pawlkhatte i uuk mahmah a, pawlkhatte i kin kei hi. Hihte pen mi na na sepsak nading mun tawh kisai ngaihsutkak theih ding thumongte hi. Lungsim thu kigenna kammal dang khat pen lainatna (passion) hi. Na lainat mahmah thu pawlkhat om a, na lainat kholloh thu zong pawlkhat om hi. Na tuahkhak thu pawlkhat in na lungsim hong sukha-in hong lunglutsak mahmah a, pawlkhat in na lungsim hong beisakin na cimtaak mahmah hi. Hih thute in na lungsim pianzia hong pholak hi. Na gol tohtoh kawmin na innkuanpihte kin hetloh thu le la pawlkhat, nangn nakpi-in lunglut na hihlam na theikhiakha thei ding hi. Tua lunglutnate koi pan hong pai hi ding hiam? Pasian kiangpan hong pai hi. Na pianpih lunglutnate Pasian in ngimna khat tawh hong piak hi. Na lungsim sukkhakzia cih pen mi na sepsakna aadinga Pasian hong suihzia theihtel nading tawhtang nihna hi. Tuate paampaih kei in. Pasian minthanna aading bangci kiman theih ding uh cih ngaihsun in. Tuate hih ding na ut pen na utna a hang khat om ding hi. Lai Siangtho in, Na lungsim khempeuh uh tawh Pasian na seem un13 hong ci phapha hi. Pasian in sawl manna tawh hilo-in lainatna tawh ama na a seem dingin hong deih hi. Mihing cih pen a uuk phatloh uh, a lainat kholloh uh nasep namte ah a siam nading uh haksa hi. Na sunglam pana hong phu thute limtak ngaihna in ama na na sepkhiatzia ding Pasian hong deihsakna hong laktel thei ding hi. Na lungsim neih teng tawh Pasian na na sep ciangin bangci kitheih thei na hi hiam? A limpuak masa pen thalawpna (enthusiasm) hi. Na ut khat na sep ciangin kuamah hong tawsawn ding, hong to ding, hong etcik ding, cihte kisam lo hi. Nopsak mahmahna tawh na sep ahihi. Tua nasep nuamsa mahmah na hih manin thaman, phatna, pahtawina cihte zong na kisam kei hi. Tua tawh a kilehbulh thu pen zong maan mahmah pah hi: Tu-a na sep khat na lunglut khol keileh na lungkia pah lel ding hi. Lungsim takpi tawh Pasian na sepna limpuak nihna pen muibutna (effectiveness) hi. Na ut dinga Pasian hong piak nasep na sep simsimin na siam pah hi. Lainatna in cingtaakna hong tun hi. Nasep vai khat na kin keileh tua vai ah kiva khollo ding cihna hi. A langkhat leuleu ah, vai khatpeuh ah tangtunna lianpi a mute cih pen sawl manna leh a meet lam-etna tawh hilo-in lainatna tawh a seem mite ahi uhhi.
236 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Sum tampi ngah theih nading cihna tawh ka utloh nasep khat seem ing. Ni khatni teh tua nasep nusia ning in, ka ut khat seem ning ci-a kigen thu i za zeelzeel hi. Tua pen khialhna lianpi hi. Na lungtunloh nasep khat sepna tawh na hun mawk beisak kei in. Nuntakna sunga thu lianpente cih pen van le na ahihlohlam phawk in. Sum sangin khiatna neih ding nakpiin thupizaw tham hi. Leitunga mihaupenpa in hih bangin pulak ngei hi: Pasian zahtakna tawh nuntak hiithiat pen hau keei-a lungkhamna honmang khat neih sangin hoihzaw hi.14 Nuntak hoih neih nading ciang bekin hanciam kei in. Nuntak hoih i cih pen hoihzo taktak tuanlo hi. Lungkimna taktak hong pia zolo ding hi. Na nuntak suak Na ut khat na sep theih nading van le na a kicingin na neih ciangin kuamah hangin na nuntakna a hang ding nei nawnlohong tawsawn in na om thei ding hi. Nuntak hoihzaw khat ding, hong to ding, -- na lungsim bangin Pasian na sepkhiatna hong etcik ding, - cih mah ngimzaw in. Na sepnop nasep -cihte kisam lo hi. na ut dinga Pasian hong piak nasep -- bang hiam cih khentel inla, tua ciangin ama minthanna aadingin tua nasep seem in.

SAWMTHUMNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Pasian na a seem dingin kei hong kisui hi. Phawk Ding Khawkneu : Pasian in mihing tuamtuam tungtawnin leh Khawkneu: lampi tuamtuam tawh naseem a, ahi zongin tuate khempeuh tungtawnin ama ngimnate a tangtungsak pen tua Pasian khat bek mah 1 Korin 12:6 (Ph) ahihi Ngaihsut Ding Thudotna : Bangci nam tawh hileh midangte na lainatna Thudotna: tawh a sepsak, tua banga sep ding a ut, hi thei ding ka hi hiam?

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

237

31
N A M ELPUA KZIA T HEIHTELNA ELPUAKZIA
A masa-in ka sunglam nong sui a, tua ciangin ka pualam nong sui hi; ka nu naubu sungah kei nong bawl hi. Late 139:13 (Msg)
Nang bek mah nang na hi thei hi. Leitung ah mihing copy cih bang a omloh nadingin Pasian in eite khatciat a tuam tekin hong seek hi. Nang hong tumdangsak thu le late, ahi bang lianin a nei midang khat zong om lo hi. Tua in, nang aadinga Pasian hong geelsak dinmun hong tuhkhia thei ding mi, leitung ah khat zong om lo, cihna hi. Khrih Pumpi aading tumdang takin na septheih om lo hileh tua na tumdangna hong kibawlsak lo ding hi. Lai Siangtho in, Kha Siangtho khuttawi a tuamtuam,...sepsakna (service) a tuamtuam,...(leh) sepsak nading hihtheihna a tuamtuam om hi1 ci hi. Tuate lakah a masa thu nihte a beisa khenpi sungah i kikum a, tuate pen: na Kha khuttawite leh na lungsim, cihte hi. Tu-in Pasian na na sepkhiat nadinga na melpuak a omlai teng i kikum ding hi. MELPUAKZIA: NA HIHTHEIHNATE ZATKHIATNA Na hihtheihnate cih ciangin na pianpih talente (talents) cihna hi. Mi pawlkhat in pianpihin thugenna lamsang siamna nei uhhi: Amaute thugen kawmsa-in nu gil sungpan suakkhia tanghial uhhi. Pawlkhatte leuleu, kimawlna lam kiva uh a, taksa pumpi zatkhiatna siam uhhi. Pawlkhatte pen setvan lamsang, music lamsang, ahihkeileh laigelh lamsang, cih bangin kiva uhhi.
238 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian in biakpiakna aading Biakbuk leh vanzat a kisam teng a piansaknop ciangin ...lim etlawm mahmahte a geel dingin leh...khutsiam nasepna namkim ah ma a pang dingin siamna, hihtheihna, leh pilna a nei2 khutsiam mite zong omsak pah hi. Tuni-in zong Pasian in ama na a kisepkhiat theih nadingin mite tungah hih siamnate leh a dang tul tampite guan lai hi. I siamnate khempeuh Pasian kiangpan hong pai hi. Mawhna bawlna-a kizang siamnate nangawn Pasian hong piak hi a, tuate pen mawhna bawl nadinga hong kipia hilo-in mite in mawhna bawlna-a a zatkhialh uh hizaw hi. Lai Siangtho in, Na pawlkhat limtak i sep theih nadingin Pasian in eite khatciat tungah siamna hong pia hi3 ci hi. Na pianpih siamnate Pasian kiangpan hong pai ahih mah bangin na Kha khuttawite zah mahin thupi-in khavai (spiritual) hi. Pianpihin hong kipia ahihna thu bekah a kilamdang ahihi. Mite in sepkhiatna a neihlohna uh tawh kisai-in a zat theih uh pualap pen Luikhiat ding siamna khat zong ka neihlohpi cih hi. Hih pen nuihzakhuai lel hi. Na sungah a pung a khang thei ding hi napi zatloh, zeekloh, phawkkhakloh-a kikoihdak hihtheihna tampi om a, a tul simin zong om kha thei ding hi. Mipilte kankhiatna ah ci lehang mihing a tamzawte in siamna leh hihtheihna a tuamtuam nam 500 pan 700 ciang -- na telna zah sangin a tamzaw tham -- nei, ci uhhi. Gentehna khat gen lehang, na khuak in thu le la trillion 100 (US awn vive awn khat; GB - awn vive awn awn khat) khol thei hi. Na lungsim in setkan khatin thu le la 15,000 khensat thei a, tua pen na gilpi angawi manlanzah tawh kikim hi. Na nak in a gimnam tuamtuam nam 10,000 ciang diik thei-in khen thei hi. Na khut tawh letmat khat (an inch) a sah na khatpeuh na zawt ciangin tua ii seh 25,000 ah 1 cia bek a pha thu-om khat na kankhia thei hi. Kunai (quinine) zatang phelno khat, tua kunai phelno a zah awn nih a pha tui tawh, nekhawm lecin zong na leii in a khaatna thei lai veve hi. Nang pen upzawhloh ding hihtheihna honmangkhat tawh kidim mi khat, a lamdang mahmah Pasian piansak khat, na hihi. Siamna khatciat Pasian minthanna aading kizang thei hi. Paul in, Bangbang na hih uh zongin Pasian minthan nadingin hih un4 ci hi. Lai Siangtho sungah Pasian in a minthanna aadinga a zat siamna tuamtuamte genteh theih ding a dim a ha-in om hi. Tuate lakah tawmkhat en pak lehang: khutsiamna, innpi lam nading lim geelna, thu vaihawmna, moh bawlna, gunkuang bawlna, muamkhum bawlna, thu kinialna, misi luang zatui tawh bawlna, puankhuina, mualsuang atna, lokhawhna, ngabenna, huan bawlna, makaihna, mi ukna, suang-inn lamna, la-phuah lasakna, galhiam bawlna,
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 239

phim tawh puan zepna, lim suaihna, singno suanna, thu ngaihsutna, setvan bawlna, na a thak phuatkhiatna, tembaw tawh khualzinna, vanlei vanzuakna, galkap nasepna, laihilhna, laigelhna, cihte hi. Lai Siangtho in, Sepsakna (service) aading hihtheihna a tuamtuam om a, ahi zongin mi khempeuh tungah amau aituam sepsakna tek aading hihtheihna a pia pen Pasian khat a kibang ahihi5 ci hi. Pasian in a pawlpi sungah nang aituam siamnate a kilatkhiat theih nading mun, leh vai lianpipi na sep theih nading mun, khat nei hi. Tua mun, zonkhiat ding pen nang tungah kinga hi. Pasian in mi pawlkhatte, sum tampi zonsiamna pia hi. Moses in Israel mite kiangah, Topa na Pasian uh phawk un. Banghanghiam cihleh hauhna na ngah nading uh zonsiamna hong pia pen amah ahihi6 ci hi. Hih, hihtheihna nam a nei mite pen sumzon nasep kipatzia, van leizia zuakzia, summet ngahzia , cihte lamsang ah siam uhhi. Tua siamna nam na neih leh tua pen Pasian minthanna aading na zat ding kisam hi. Bangci danin zang ding? Khatna ah, na siamna Pasian kiangpan hong pai ahihlam tel inla ama min phat in. Nihna ah, na sumzon nasepna midangte kitangsapna khatpeuh dipsak nadingin leh thu-umlo mite tungah na upna thu pulak nadingin zang in. Thumna ah, Pasian tungah biakpiakna-in summet sungpan a tawmpenin sawm-ah-khat sumpi khenkhia in.7 A tawpna ah, na lungtup pen Hauhna Lamto Ding (Wealth Builder) cih hisak kei inla Kumpigam Lamto Ding (Kingdom Builder) cih hisakzaw in. Hih thu, khenpi 34na ah kong genpha lai ding hi. Ka hihtheih pen mah ka hih ding Pasian in hong deih hi. Na hihtheihnate a zangkhia thei ding mi pen leitung ah nang bek mah na om hi. Nang panmun ah kuamah dang in pang theilo hi. A hang pen nang tunga Pasian hong piak na dinmun tumdang pen amau ngahlo uh ahih man hi. Pasian in ama deihna na sep theih nading na kitangsap khempeuh8 nang hong pia, ci-in Lai Siangtho in hong gen hi. Na nuntakna aadinga Pasian deihna na muhkhiat nadingin bang namte ah siamin bang namte ah siamlo cih limtak na kisittel ding kisam hi. Lasak siamna Pasian in hong piak keileh la makai a seem dingin zong hong lam-en lo, hong sawl lo pah ding hi. Talen na neihloh nam nasep khat a seem dingin Pasian in nang hong konlawh ngeilo ding hi. Thu khat leuleu ah, Ka hihtheih pen mah hihtheihna khatpeuh na neih leh tua pen ka hih ding Pasian in na nuntakna sungah sep dinga Pasian hong hong deih hi. deihsak nasep hong laktel thu, nang aadinga Pasian deihna a lim a heem-a hong laktel
240 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thu, hi pah hi. Limsuaih, gualhuai, mi kaihkhop, cihte na kivak leh tua siamnate a kizatna nasep nam khat Pasian in hong geelsak hi, ci-in lungmuang takin kingaihsuttheih ahihi. Pasian in hong piak siamnate mawkzat lo a, ei hong sapkhiatna leh i hihtheihnate enkak den hi. Na siamnate pen nuntak zon nading beka hong kipia hilo hi; nasepna aadinga Pasian hong piak hi. Peter in, Note khatciat tungah Pasian in hihtheihnate a tuam tekin hong pia zo hi; tuate, khat le khat kihuhna-in zang hamtang unla midangte tungah Pasian NI thupha nam tampite hawmkhiasawn un9 ci hi. Hih laibu ka gelh laitak hunin Saddleback SAWMTHUM-LE-KHATNA: Pawlpi sunga mi 7000 taang in a hihtheihnate NA MELPUAKZIA uh mi na sepsakna ah zangkhia uhhi. Tuate pen: THEIHTELNA pawlpi-a mawtaw hong kipiakhiate mizawngte tungah piakkhiatkik theih nadingin a puah pawl; pawlpi van leinate ah a hoihpen leh a kimanpente ngah theih nadinga a vaan pawl; zumlai file a kaikhawm pawl; limsuaihna, hun geelna leh innvai lovai a vaihawm pawl; cina bawlna lamsang a seem pawl; annek tuidawn a vaihawm pawl; la a phuak pawl; music a hilh pawl; kimawlna lam a makaih pawl; laigelh ding lamsang a huh pawl; thuhilhna (sermon) aading thu le la a kancian pawl; cihte leh a dang nasep siamna tuamtuam kihel hi. Pawlpi mi hong lut thakte kiangah, Na siamna bangbang, na pawlpi aading na zat kul ding hi ci-in kihopih pah hi. MELPUAKZIA: NA SUNGPUA MELPUAKZIA ZATKHIATNA Eite khatciat bangzah ciangin tumdang cih thu i theitel kei hi. Ci le gui salomte (DNA molecules) in sim zawhloh zah dongin nam tampi kaituah thei uhhi. A thakhauhna nam 10 panin 2,400,000,000na dong om hi. Hih a mal phazah en lecin tua zah a cin ciangin nang tawh a kibang liinlian midang khat om thei pan ding cihna hi. Tua nambat pen laidal tungah bem (zero) khat le khat kikal letmat (inch) khatta a kihalin at lecin na laidalte pen tai (mile) 37,000 sau ding hi. Hih thu bulphuhin nate a kantel mipil pawlkhat in van awngthawlpi sunga na nengneng khempeuh kigawm pen 10 nungah bem (zero) 76 kithuap, sangin tawmzaw thei ding hi ci uh a, tua pen nang DNA a omzah sangin tawmzaw tham hi. Tua hi a, nang tumdangna pen nialtheihloh thumaan khat hi. Pasian in nang hong bawl lai-in leisaii leinom na lom ngiat hi. Tua hangin nang tawh a kibang liinlian midang cih bang om ngei nailo a, zong om ngeilo ding hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 241

Pasian in namkimna (variety) hoihsa ahihna kilang mahmah hi -- na kiim na paam khuadak lecin na mu ding hi. Eite khatciat, sungpua melpuakzia (personality) a namtuam tek dingin hong piangsak hi. Pasian in sunglam thu a kinzaw (introverts) leh pualam thu a kinzaw (extroverts) mite omsak a, sepngei dungzui (routine) a deih mi leh namkimna (variety) a deih mi, cih bangin hong bawl hi. Pawlkhatte thu ngaihsun (thinkers) dingin, leh pawlkhatte lungsim sukha (feelers) dingin, hong bawl hi. Pawlkhat in khatta sep dingin nasep (individual assignment) kipia leh limtak zosiang uh a, pawlkhat in beelpawl (group/team) tawh kiseemsak leh nuamsa uhhi. Lai Siangtho in, Pasian in lampi tuamtuam tawh mi tuamtuamte tungtawnin naseem a, ahi zongin tuate tungtawnin ama ngimna a tangtungsak pen Pasian khat bek mah ahihi10 ci hi. Sungpua melpuakzia namkim a vekpi-in Pasian in zang ahihna thu siksan theih ding etsakna Lai Siangtho sungah tampi om hi. Peter pen sanguine (a hoihlam a lam-en thei) khat hi a, Paul ahihleh choleric (cisa sungtholh natna a nei) khat hi. Jeremiah pen melancholy (lungkia-a a dah thei) mi khat hi. Nungzui sawm-le-nihte neih sungpua melpuakzia a nam tuamtuamte en lecin amaute sungah bang hangin buaina om thei zeel cih thu na thei pah ding hi. Pasian na sepkhiatna aading lungsim kilamzia (temperament) a maan le a khial cih bang om lo hi. Pawlpi a kilekkim nading leh a namtui theih nadingin sungpua melpuakzia a namkimin i neih ding kisam hi. I vekpiin a namtui paak kung (vanilla) nam khat bek hi ngeingai lehang leitung pen cimhuai mahmah ding hi. I hamphatna bilbel ah, mite lakah namtuina nam sawmthum-le-khat sangin a tamzaw kimu thei hi. Na sungpua melpuakzia tungtawnin na Kha khuttawite leh na hihtheihnate bangci zat ding, koi-ah zang ding, cih hong kilamdang ding hi. Gentehna-in mi nih in lungdamna thu tangkona lamsang khuttawi a kibangin nei theikha ding uh a, ahi zongin khat pen sunglam thu a kinzaw (introvert) hi henla khat pen pualam thu a kinzaw (extrovert) hileh a ngah uh khuttawi pen a namtuam tuakin hong kilangkhia ding hi. Singsuite in sing a sa paizia dungzui-in sui le-uh baihzaw ahihlam tel uhhi. Tua mah bangin nang lungsim kilamzia tawh a kituaklo nasep khat hong kithatang sawl ciangin tua in lungsim kigakna leh lungsim noplohna piangsak a, nakpi-in hanciam mah ta lecin gah hoihpente na gahsak zokei ding hi. Midang khat ii sepkhiatzia i ciin hangin a tanglam theihlohna zong tua hang mah ahihi. Nangn, amau sungpua melpuakzia na nei kei hi. Tua banah, Pasian in nang pen nang ahi dingin
242 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hong bawl ahihi. Midangte sepziate etkak theih dingin na la thei a, ahi zongin tua pen na melpuakzia (shape) tawh tehin na khitkhiat (filter) ding kisam hi. Na sungpua melpuakzia Pasian aading bangci zat ding cih na khensat theih nadingin tu hunin tua bangin khentel theih nading lampi hong lak thei laibu leh van le na tampi om khin hi. I sungpua melpuakzia tuamtuamte in limlang kekseu khat bangin Pasian khuavak pen cimel (colour) leh kilamzia (pattern) a tuamtuam tawh kilangsak hi. Tua in Pasian innkuan, thuklutna leh namkimna tawh etlawmsak a, eite zong a Sep dinga Pasian mimal mahmahin hong etlawmsak hi. Sep hong piak pen mah i dinga Pasian hong piak pen mah i sep ciangin sep ciangin tua in tua in hong nuamsasak hi. Pasian hong piak hong nuamsasak hi. na sungpua melpuakzia tawh kituakin sepkhiatna na neih ciangin lungkimna, tangtunna, lawhcinna, cihte na sinkha hi. MELPUAKZIA: NA SINKHAK THUTE ZATKHIATNA Nang pen, a tamzaw ah nang deihteel theih ahi khollo, na khan sunga na sinkhak, thu le late in hong suisui hi. Tuate pen Pasian in nang hong seek nadinga hong tuahsak ahihi.11 Pasian na sepkhiat nading ah na melpuakzia theihkhiat nadingin a beisa huna na tuahkhak thute lakah a tawmpenin nam guk na sittel ding kisam hi: Innkuan sinkhak thu: Na innkuan sunga khankhiatna pan bang na theikhia hiam? Sanglai pilna sinkhak thu: Sang na kahna ah bang thuguipi (subject) teng deihpen na hi hiam? Nasepna sinkhak thu: Bang nasep namte ah muibunpenin nuamsapen na hi hiam? Kha sinkhak thu: Pasian aadingin bang hunte ah thuklutpen na hi hiam? Pasian Na Sepkhiatna sinkhak thu: A beisa hun ah Pasian na bangci sep na hi hiam? Lungsim natna sinkhak thu: Bang buaina, bang haksatnate sungpan theihkhiat nei na hi hiam?

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

243

Pasian na sepkhiatna aadingin nang hong seekna ah Pasian zat phatdiak pen a tawpna-a lungsim natna sinkhak thu pen hi. Pasian in lungsim natna khatpeuh mawkzat lo hi. Taktakin, na lungsim natna lianpen sungpan na sepkhiatna lianpen hong piangkhia theizaw ding hi. Pumzaw naupang khat ii nu le pate haksatna ah amau mah bangin pumzaw tanu tapa a nei nu le pate zahin a panpih thei ding dang kua om ding hiam? Zu kideekcil mi khat pen zu mah tawh a na buai ngei-a zu khihcipna pan a na suakta khin mi khat sangin a huh theizaw ding dang kua om ding hiam? A pasal nusiat a thuak numei khat pen tua bang lunggimna nam mah a na thuak numei khat sangin a hehnemsiam ding kua om ding hiam? Midangte aading sepkhiatna na neih theih nadingin Pasian in lungsim nat nading thute hong tuaksak hi. Lai Siangtho in, Midangte i hehnep theih nadingin amah in i lungkhamnate khempeuh ah eite hong hehnem hi. Midangte a lungkham uh ciangin eite in Pasian hong piaksa hehnepna pen mah amau tungah i piasawn thei ding hi12 ci hi. Pasian mizat khat suah ding na ut takpi leh thumaan thutak a thakhauh mahmah khat na theihtel ding kul hamtang ding hi. Nuntakna sunga na dah na khasiat mahmahna thute -- na ipnop leh na mangngilhnop thute -- pen midangte na huh theih nadinga Pasian hong tuahkhaksak thute hi a, tuate pen nang sepkhiatna (ministry) ahihi. Lungsim natna hong piangsak na tuahkhak thute Pasian zattheih ahih nadingin tuate na genkhiat ding kisam hi. Imcip nawnlo-in na khialhnate, na cinlahnate, leh na launate, lungsim siang takin na pulak ding kul hi. Tua bangin na hihna pen na sepkhiatna a muibunpen zong hong hi thei hi. I thahatnate i kisialh sangin i thaneemnate sungah Pasian hong huhna thute i gen ciangin mite in kilambehna ngahzaw hamtang uhhi. Hih thu, Paul in thei ahih manin a lunggim hunte lungsim siangtakin genkhia Lungsim natna hong hi. Amahn, Kong it sanggamte aw, Asia piangsak na tuahkhak gam sunga ka nawkkhak uh haksatnate thute Pasian zattheih nong theihpih ding uh hoih ka sa hi. Kote ahih nadingin tuate na ka thuakna uh lianin ka lungkia mahmah genkhiat ding kisam hi. uh a, a nungta zo nawn ding zong ka kisa kei uhhi. A si ding bekin ka kingaihsun uh a, ko le ko kihonkhia zolo ka hihlam uh zong ka kithei uhhi. Ahi zongin tua pen thuhoih khat hi. A hang pen kote hong honkhia thei ding Pasian khat bek om a, tua bang ka tuahkhak uh ciangin ama khut sungah na khempeuh ka ap uhhi. Amah in misi nangawn hingkiksak thei hi. Amahn hong huh
244 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

takpi a, a lauhuai sih theihna pan kote hong honkhia hi. Himah hi. Bek thamlo, tua bangin hong huh tawntung dingin zong amah ka lam-en uhhi13 ci hi. A zenzenin Paul in a sinkhak ngei muahlahna leh lungkiatna na imcip hileh tua thu tungtawnin mi awn tampite in phattuamlawh ngeilo ding uhhi. A kigenkhia sinkhak thute bek in midangte huh thei hi. Aldous Huxley in, Sinkhak thu cih pen nang tunga hong piang thu hikei. Nang tunga hong piang thu, nangn bangcih kik, cih hizaw ci hi. Nangn ee leh, na tuahkhak thute na bangcih kik hiam? Na lungsim natna mawkzat kei in: midangte huh nadingin zang in. Tu-in Pasian hong suihzia lampi nam ngate kikum khin i hih manin Pasian ukzawhna thu (sovereignty) thupitsak zawkna leh ama na a seemkhia dingin nang hong kisinsak ahihna thu a telzaw seem dingin kong lam-en hi. Na melpuakzia pen mah na zatkhiat pen Pasian na na sepkhiatna sungah lawhcinna leh dipzawhna na neih theih nading thusim hi.14 Na Kha khuttawite leh na hihtheihnate, na lungkimpenna mun leh na sungpua melpuakzia tawh kituakpenna mun ah na zatkhiat ciangin na muibunpen ding hi. Kilem kituak seemseem lecin na lawhcing seemseem ding hi.

SAWMTHUM-LE-KHATNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Midang kuamah, kei hi theilo hi. Phawk Ding Khawkneu : Note khatciat tungah Pasian in hihtheihnate Khawkneu: a tuam tekin hong pia zo hi; tuate, khat le khat kihuhna-in zang hamtang unla midangte tungah Pasian thupha nam tampite hawmkhiasawn un 1 Peter 4:10 (LB) Ngaihsut Ding Thudotna : Pasian hong piak ka hihtheihna a bang Thudotna: pen, ahihkeileh kei aituam sinkhak thu a bang pen, ka pawlpi aadingin luikhia thei ding ka hi hiam?

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

245

PASIAN HONG PIA K P EN M AH ZATKHIA TNA IAK TKHIATNA


Khrih pumpi tungah tu-a bangin thupi takin hong kigawmtuah, lamdang takin kimanna a nei pumtung nate dingin hong kiseek, ahihlam thei i hih manin kalsuansuakin eite hong kibawlna bangbang hito tek ni. Rom 12:5 (Msg) Na hihna bangbang, Pasian hong piak khuttawi hi; na hihna bang tawh na sep pen Pasian tunga na piak khuttawi hi. Danish paunak
Pasian pen nang hoihpenna mah na piak dingin kilawm kituak hi. Ngimna khat tawh nang hong suih hi a, nang hong piak pen zong a hoihpenin a zang dingin hong lam-en hi. Na neihloh hihtheihnate hangin a lungkham ding ahihkeileh a deihgawh dingin hong deih lo hi. Zat dinga hong piaksa talente mah a mitsuan dingin hong deihzaw hi. Nang hong kisuihzia ahilo namte tawh Pasian na sep ding na sawm ciangin tua pen kuavang bem sung khat ah khetphim sikli khat a hensawm tawh na kibang hi. Lungkiat thadahhuai mahmah ding a, gah le teh zong tawmcik bek piang ding hi. Bek thamlo-in na hun, na talen, na tha, cihte tampi mawkbei ding hi. Na nuntakna a hoihpenin zatzia ding pen na melpuakzia tawh kituakin Pasian na sepna hi. Tua bang na hih theih nadingin na melpuakzia na theihkhiat ding, saangsiamin na lungkim ding, leh kimanna sangpen dong a pian theih nadingin na punsak na khansak ding, cihte kisam hi. NA MELPUAKZIA ZONGKHIA IN Lai Siangtho in, Bangmah ngaihsun lopi-in gamta kei unla na sep ding uh-a Pasian hong deih pen zongkhia-in seem un1 ci hi. Tua lopi-in ni khat mawkbeisak kei in. Pasian hong geelsaksa na hihzia ding leh na sep ding thu zongkhia inla telsiang in.
246 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

32

Na khut ta w it e leh na h iht heihnat e etphatna ta wh kipa n taw ite hiht ihth eihnate tawh kipan in in. Bangte ah siamin bangte ah siamlo cih na kitheih nadingin hun saupi la inla lungsim siang tak tawh ki-en in. Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah Paul in, Na hihzawhnate a huamin theihna maan na neih nadingun hanciam un2 hong ci hi. Gualhna (list) khat bawl in. Mite kiangah hong muhzia uh a maanin hong gen nadingun dong in. Thumaan (truth) khat a zong na hihlam, phatna (compliment) a ngen na hihlohlam gen in. Kha khuttawite leh pianpih hihtheihnate cih pen midangte hong muhpihna tawh kikipsakzaw den hi. Nang le nang laihilh lamsang ahihkeileh lasakna lamsang ah talen a nei-in kingaihsun napi-in midang hong phat a om keileh kingaihsunpha in. Makaih lamsang talen na neih le neihloh na kitheihnop leh na nunglam en ziau in. Kuamah in hong zuih keileh makai na hikei hi. Hih thute, nang le nang kidong in: Ka nuntakna sungah midangte hong kipsakpih gah le tehte koi mun ah mu ka hi hiam? Bang mun ah lawhcing tangtung khin ka hi hiam? Kha khuttawi sittelna leh hihtheihna zonkhiatzia cihte in kimanna pawlkhat nei saam ding uh ahih hangin kizattheihna lamsang ah ciangtan nei uhhi. Thu khatna ah, gi le dai a nei dingin kiciangtan (standardized) ahih manin tuate in na tumdangna (uniqueness) hong etkaksak lo uhhi. Thu nihna ah, kha khuttawite tawh kisai-in Lai Siangtho sungah a khiatna a huamna zah hong gen lo ahih manin a khiatna a huamna zah a kisehte khempeuh langlek tek uh a, tuate ah pawlpi guipi (denomination) khatciat ii deihkaihna kihel denzaw hi. A buaihuai thudang khat lai ah, na picin seemseem ciangin khuttawi nam tampite limpuakte na lahkhiat seemseem ding hong kul lai hi. Laihilh sya ahihkeileh tampipi a piakhia ahihkeileh mi na a sepsak, cihte na hikha thei ding a, ahi zongin tua pen na picin mana na sep hi-in na kha khuttawi ahih man hilo hi. Na khuttawite leh na hihtheihnate muhkhiat nading lampi hoihpenin ci lehang sepkhiatna tuamtuamte ah kihelna tawh sinbawlna (experiment) hi. Khangno khat hihna tawh khuttawi sittelna tamveipi ka hih phial zongin lai ka hilh ngei het keileh laihilh lamsang ah khuttawi ka ngah lam ka theikhia ngeikei ding hi. Thugen dinga hong kicialnate saangin thu ka gen ciang bekin gah le tehte a mu pan, midangte kipsak a ngah pan, leh Hih a seem dingin Pasian in khuttawi hong piak a na hi mawk vele ci-in a theitel pan, ka hihi. Hih, zonkhiatna vai-maban thu, pen laibu tampite ah a lehlamin pan thei uhhi. Tuate in, Na kha khuttawi theikhia lecin tua ciangin nang aadingin bang sepkhiatna (ministry) nam hong kiseh cih na thei ding hi ci
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 247

uhhi. Tua pen ki-elpuak liinlian hi. Sepkhiat ding, sepkhiatna nam tuamtuam tawh sinbawl ding, cih mah tawh kipanzaw in. Tua hileh na khuttawite na mukhia ding hi. Sepkhiatna sungah na kihel takpi masiahsiah bangte ah siam na hihlam na theikhia theikei ding hi. Na khuttawite leh na hihtheihnate zangkhia ngeilo na hih manin a dozen-a simin tampi nei na hihlam na kithei kei hi. Tua hi a, nidanga na sep ngeiloh khat a seem dingin kong hanthawn nuam hi. Khankum bangzah gual na hi zongin, kisinna khawl ngeilo dingin kong hanthawn hi. Khankum sawmsagih sawmgiat gual a phak ciangun a talente uh a mukhia pan mi tampi ka tuakkha khin hi. 10km (tai 6 val) tai kidemna ah a khatna a ngah khankum sawmkua kiim a pha numei khat ka thei a, tua numeinu in tua bangin tai-hat ahihlam khankum sawmgiat a phak dong kithei lo tazen hi. Mun khatpeuh ah kipumpiakna Na kisin matengin tawh sepkhiat khat nei nailopi-in na bangte ah siam cih na khuttawite bang teng hi ding ci-in sehsawm kithei ngeikei ding hi. kei in. Sepkhiat ding kipan phot in. Sepkhiatna sungah kihelna tawh na khuttawite na mukhia ding hi. Laihilh ahihkeileh makaih ahihkeileh mi kaikhawm ahihkeileh khangnote tawh naseemkhawm, cihte kisin masa in. Na kisin matengin bangte ah siam cih na kithei ngeikei ding hi. Na tangtut mel keileh a guallelin kingaihsun kei inla kisinna ci lel in. A tawpna ah na siam pen bang, cih na theikhia ding hi. Na lungsim leh na sungpua melpuakzia ngaihsunkak in. Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah Paul in, Nang kua na hiam, cih leh bang nasep hong kipia hiam, cih thu zonkhiatna limtak nei inla tua ciangin tua sungah nang le nang kilu-phumsuk in3 hong ci hi. Hih mun ah zong nang hong bultel mite hong muhzia na theih ding mah kisam hi. Hih bangin nang le nang kidong in: Bang nasep mah nuamsapen ka hi hiam? Bang hunte ah hingsuak thaksuakpen ka hi hiam? Bang nasep ka sep ciangin hun le nai phawk lo-in om ka hi hiam? Sepngei dungzui-a sep ding (routine) ahihkeileh a nam tuamtuam-a sep ding (variety) ut ka hi hiam? Beelpawl tawh sep ding ahihkeileh khatguak sep ding koi utzaw ka hi hiam? Sunglam a kinzaw nam (introvert) ahihkeileh pualam a kinzaw nam (extrovert) ka hi hiam? Thu ngaihsun nam (thinkers) ahihkeileh lungsim sukha nam (feelers) ka hi hiam? Kidembawl nam (competing) ahihkeileh kisep-huh nam (cooperating) -- koi uukzaw ka hi hiam?

248

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Na tuahkhak t hut e sit t el iinla nla pi lna na ngahkhak t eng hute pilna teng tengkhia in. Na nuntakna lungngai kik inla nang hong suihzia ngaihsun in. Moses in Israel mite kiangah, Topa tawh na kituahkhakna uh tungtawnin ama thu tawh kisai pilna na ngahkhakte uh tuni-in ciamteh un4 ci hi. Tuahkhak thu a kimangngilhte a mawkna hi a, kha thu ciaptehna laibu (spritual journal) neih ding a kisapna zong tua hang mah hi. Galati mite, a tuahkhak uh haksatna a mangngilh ding uh Paul patau ahih manin, Na tuahkhak uh thute khempeuh a mawkna suak khin hiam? A tuaci lo dingin ka lam-en hi5 na ci hi. Supna, guallelhna leh maizumna cihte i tuahkhak laitakin tuate sungah Pasian ngimna hoih a om ding tawh kibang lo hi. Jesuh in Peter khe a silsak laitakin, Tu laitakin ahihleh ka sep thu na tel kei a, ahi zongin a nung lam ciangin na theitel ding hi6 ci hi. Buaina khatpeuh ah Pasian in ngimna hoih a neihna thu i nung theih pan hi. Na tuahkhak thute panin pilna ngah nading pen hun saupi sawt hi. Sani le Nipini bup nasep dang teng nga photin nuntakna etkik hun khat na neih ding, tua hun sungin na nuntakna ah Pasian in thukawng kihei nading na hong sepna tuamtuamte etkikna leh tua na theihkhiat thute Pasian in midangte huhna-in na zat ding hong bangci deih cih lungngaihna na neih ding, kong hanthawn hi. Hihte pen na tuahkhak thute sittelna leh pilna na ngahkhak teng tenkhiatna ah hong panpih ding thu bulpite hi.7 NA MELPUAKZIA SAANGTHEI INLA LUNGKIM IN Nang aading bang hoihpen cih Pasian in thei ahih manin nang hong suihzia lungdam takin na saantheih ding kisam hi. Lai Siangtho in, Mihing khat na hih manin Pasian a lehdawn dingin bang thu nei na hi hiam? Beelseekpa kiangah beel in, Bang hangin hih melpuakzia a nei dingin hong bawl na hi hiam? cih theih nading thu nei lo hi. A taktakin beelseekpa in tungman tawh a ut bangbang bawl thei lua hi.8 Tu-a na melpuakzia pen Pasian in ama ngimna tawh kituakin a thuneihna tawh a khensatsa ahih manin na lungkimloh ding leh na nolh ding hilo hi. Midang khat tawh kisun dingin nang le nang na kisuihkik ding sangin nang tung beka Pasian hong piak ahi na melpuakzia hangin lungdam na koh ding hizaw hi. Khrih in khuttawi tampi a kholna innpi sungpan eite neih dinga hong deihsak peuhpeuh tengkhia-in eite khatciat tungah hihtheihna a namtuam tek hong pia hi.9 Na melpuakzia saantheihna pen na hihzawhloh thute theihtelna zong hi pah hi. Na khempeuh ah a kiva mi cih bang kuamah om lo a, tua bang dingin Pasian sapkhiat zong kuamah om lo hi. I vekpi-in a kiciangtansa
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 249

panmun tek i nei hi. Paul in ama ngah sapkhiatna pen na khempeuh tangtun ding ahihkeileh mi khempeuh lungsimsak ding cih hilo-in ama sep dinga Pasian piak tuam nasep bek mah mitsuan ding ahihlam tel hi.10 Tua hangin, Kote lungtup pen kote aadinga Pasian hong geelsakna huanggi sungah om ding cih ahihi11 na ci hi. Huanggi (boundary) cih ciangin Pasian in eite khatciat tungah sepkhiat nading mun le mual khat hong pia ahihna thu kawk hi. Pasian hong suihzia khengvalin i nasepna keekbeh ding i sawm ciangin lunggimna i ngah hi. Tai kidemna ah a kidem mite khatciat pen a tai nading lamdung a tuam tekin a kikhunsak mah bangin eite zong khatta-in, eite mai-a Pasian hong koihsak tai kidemna lamdung tek zui-in lungduaina tawh i tai ding12 kisam hi. Pasian in ama hong piak na melpuakzia tawh na lungkim ding hong deih hi. Lai Siangtho in, Na sep ding thu seem taktak in. Tua hileh na nasep limtak seemzo cih mimal aituam lungkimna na ngah ding a, nang le nang midang khatpeuh tawh na kitehkak ding hong kul lo pah ding hi13 ci hi. Sepkhiatna tawh kipawl na ngah lungdamna pen Satan in zawi tampi tawh hong guksaksawm ding hi. Tuate pen: nang nasepna leh midangte nasepna a tehkak (compare) dingin hong zol ding; midangte hong lam-etna tawh kituakin na nasepna a lemtuah (conform) dingin hong zol ding; cihte hi. Hihte pen a nih-un Pasian hong geelsak dan namin na sepkhiat theihloh nadinga hong dongkholhsak ding thaang lauhuaite hi. Na nasepna sungah lungdamna na mansuah simsimin hih thu nihte lakah khatzawzaw hang ahih le hihloh kancian in. Lai Siangtho in ei le ei midang tawh a kitehkak ngeilo dingin hong phawng hi: Nang nasep mah hoihtak seem in. Tua hileh na angtanpih ding thu hong om ding hi. Ahi zongin nang le nang midangte tawh kitehkak kei in14 ci hi. Na melpuakzia, na nasepna, leh na nasepna gah le tehte, midang khatpeuh aate tawh na tehkakloh nading a hang thu nih om hi. Khatna ah, nang sanga nasep a siamtuakzaw mi na om den ding a, na lungkia ding hi. Pasian in ama hong Ahihkeileh nang zahin a muibunlo tawh a piak na melpuakzia kibang mi na om den ding a, na kiphasak ding hi. Hih lungsim puakziate in a nam nihun na tawh na lungkim ding hong deih hi. nasepna hong nawngkaisak ding uh a, na lungdamna hong guksak ding uhhi. Paul in ei le ei midang tawh kitehkak pen haivai hi, hong ci hi. Amahn, Amau le amau a kiphat mi pawkkhatte tawh nam khat bangin ko le ko ka tehkak ngam kei uhhi. Amaute, amau zia tawh kitawikhai uhin amau le amau mah a kitehkak uh ciangin a pilvanglo uh ahihi15 ci hi. Lai
250 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Siangtho The Message letkhiatbu sungah, Hih bang dan kitehkakna, mat kipiakna leh kidemnate hangin amaute a muitup uh kipelhlawh uhhi16 ci hi. Nang nasepna aadinga nang hong kisuihzia a tello mite in nang hong siatgen ding uh a, nang sep dinga kilawm ci-a amau ngaihsut thu tawh a lemtuah dingin hong hanthawn ding uhhi. Tuate awlmawh kei in. Paul zong ama nasepna tel lo-a amah a siatgen, ama nasepna a gensia, mite tawh kituakkha zeelzeel thei hi. Ama dawnkikna ahihleh hih bangin kibang den lel hi: Kitehkakna peel un, thu uanggenna lehdo un, Pasian hong phat ding bek hanciam un.17 Paul, Pasian in nakpi-in a zatna a hangte lakah khat pen Paul in mi siatgenna hangin dawisawm lo, ama NI SAWMTHUM-LE-NIHNA: nasepna mi aa tawh tekkaksawm lo, ama PASIAN HONG PIAK nasepna tawh kisai-in mumal mel om lo-a kinialnialnate ah awksawm lo, ahih man PENMAH hi. John Bunyan in a gen mah bangin, Ka ZATKHIATNA nuntakna a lawhsap leh kuan hong phat cih zong thupi lo a, ka nuntakna a lawhcin leh kuan hong siatgen cih zong thupi tuanlo hi. NA MELPUAKZIA KHANTO DEN IN Talen tawh kisai Topa Jesuh thugentehna i et ciangin Pasian in ama hong piakte a hoihpen-a i zat ding hong deih ahihna thu i theikhia hi. Eite i nasepna ah i muibut seemseem nadingin i khuttawite leh i hihtheihnate i phungvuh ding, i lungsim mei i tawhkuang det ding, i gamtatzia leh i sungpua melphuakzia i khansuah ding, i tuahkhak thute i tangzaisak ding, cihte kisam hi. Filippi khua pawlpi mite kiangah Paul in, Na pilna uh leh na theihtelna uh khangtosak den un18 ci a, Timoti kiangah zong, Na sunga om Pasian khuttawi thaksuaksak in19 ci-in phawk ding thu gen hi. Na sagolhte thasaanna om keileh thaneemin zawcip lel ding hi. Tua dan mahin Pasian hong piak hihtheihnate leh siamnate zangkhia kei lecin na mansuah lel ding hi. Hih thu, thupilak nadingin Topa Jesuh in talen thugentehna hong hilh hi. Talen khat ngah-a zat ding a pelh naseempa tawh kisai-in Jesuh in, Ama kiangpan a talen laksak unla talen sawm a neipa kiangah pia un20 ci hi. Na ngahsa na zat keileh na suplawh ding a, hihtheihna na neih pen zang lecin Pasian in hong pungsak ding hi. Paul in Timoti kiangah, Pasian hong piaksa hihtheihnate zang hamtang in...Tua hihtheihnate nasepna-in zang in21 ci hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 251

Hong kipiasa khuttawi peuhpeuh pen zat-kisinna tawh kikeek thei, kikhan thei hi. Gentehna-in laihilh siamna khuttawi a cingtaaksa-a a ngah kuamah om lo hi. Himah taleh thusinna, etkikna, zat-kisinna cihte tungtawnin mi khat laihilh sya hoih hong hito thei a, sya hoih khat zong sya hoihzaw khat hito thei hi. Hun hong sawt ciangin sya hoihpen khat hong hito ding hi. Khuttawi khat a tumtawng bekin khansuah cih bang hih kei in. Nangmahmah in zankhia inla na hihtheih tawpin sin in. Pasian aading na hihtheih tawpin sep ding masak inla maizumna na tuahloh nadingin naseem in.22 Na melpuakzia na khansak nading leh na siamnate na hiap nadingin na tuahkhak thu peuhpeuh a hoihlamin meetbawl in. Vantung ah eite in Pasian na i seem tawntung ding hi. Tu-in hih leitung ah zat-kisinna tawh tua tawntung nasepna aadingin i kigingkhol thei hi. Olympic kimawlna-a kihel ding mite mah bangin eite zong tua ni thupini aadingin thasaanin i kisin den hi: Amaute in a mualkik thei kham medal khat ngah nadinga ahih uh hi a, note na hih uhleh a tawntungin kham ahi paisuak khat a nungzuih na hi uhhi.23 Tawntung tawh kisai vaipuakte leh thamante a seem a saang dingin eite a kigingsa-in i omta hi.

SAWMTHUM-LE-NIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Pasian pen kei hoihpenna mah ka piak dingin kilawm kituak hi. Phawk Ding Khawkneu : Pahtaakna a ngah, maizum nading thu a Khawkneu: neilo, thutak thu maan takin a gen a hawm, nasep a siam mi khat bangin Pasian mai-ah na kilaak theih nadingin na siam tawpin seem in 2 Timoti 2:15 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna : Pasian hong piaksa khat a hoih theipenin Thudotna: bangci zat ding ka hi hiam?

252

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

SIL A TA KT A K I CIHTE G A MT ATZIA ILA KTA MTA


Mi thupi a suak nuam mi peuhmah naseem sila a suahloh uh phamawh hi. Marka 10:43 (Msg) Amau sepna tungtawnin amau kua hi, cih na gen thei ding uhhi. Matthai 7:16 (CEV)

33

Mi na sepsakna tawh Pasian na i seemkhia hi. Leitung mite in mi thupi cih pen vangliatna (power), hauhna (possessions), minthanna (prestige), leh za liatna (position), cihte tawh tehkakin seh uhhi. Midangte a sawl thei, thu a pia thei dinmun ah na om leh mi thupi na hita hi. Tu hun, kei a masa (me-first) cih lungsim puakzia tawh ei aading bek a kisep hun (self-serving culture) sungah naseem sila bangin gamtat ding pen kitam-ut khollo hi. Ahih hangin Topa Jesuh in mi thupi hihna pen min le za (status) tawh teh lo-in mi na sepsakna (service) tawh na tehzaw hi. Pasian in na thupitna pen mi bangzah in nang na hong sepsak cih tawh en lo-in mi bangzah na nangn sepsak cih tawh khensatzaw hi. Hih pen leitung mite pom mi thupi hihna tawh kikeelki lua ahih manin tua thu i tel zokei a, zatkisinna zong i nei kei hi. Nungzuipite zong panmun thupipen aading kua kilawm kituak ding cih thu na kinial ngei uhhi. Kum 2000 a sawt khit, tu hun dongin Khristian makaite in zong pawlpi sung leh Pasian na sepkhiatna phual tuamtuam sungah panmun thupi ngah nadingin lampi tuamtuam tawh hanciam lai uhhi. Makaihna tawh kisai laibu tul tampi kigelh khinzo a, sila hihna thu a gen laibu tawm hi. Mi khempeuh a makai ding ut uh a, sila ding ut lo uhhi. Galkap nautang sangin galkap mangpi i utzaw hi. Khristiante nangawn zong
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 253

sila limpua makai (servant-leaders) ciang bel ut saam uh a, sila takpi bel ut lo uhhi. Ahi zongin Topa Jesuh tawh kisun cih pen sila hihna hi. Amah le amah zong tua bangin kilo pah hi. Pasian na sepna aading nang hong kisuihzia, na melpuakzia thei kawm mahin sila lungtang na neih ding zong thupikan lai hi. Pasian in nang, mi na a sepsak (service) dinga hong suih hi a, angsung bulphuh (selfcenteredness) dinga hong suih ahihlohlam ciamteh in. Sila lungtang na neih keileh nang angsung hamphat nadingin na melpuakzia zatnopna lungsim hong dawk ding hi. Midangte kitangsapnate huh ding vai ah na pen theih nading paulap zonna-in zong na zang nuam kha thei ding hi. Khatveivei Pasian in i lungtang hong sittelna-in ei melpuakzia ahilo namte ah naseem dingin hong sawl thei hi. Mi khat, hawkguam sunga tuk na muh leh Ah...kein hehpihna leh kihuhna lamsang khuttawi ngah kei veng aw ci lo-in a huh pah dingin Pasian in hong lam-en hi. Talen na neihloh nasep khat ahi zongin tua laitak na kiimpaam ah talen nei dang a om keileh nangmahmah in na seploh a phamawh hun om thei ding hi. Na nasep bulpi (primary ministry) pen nang melpuakzia in a huamna sung teng hi ding a, na nasep nungthuap (secondary ministry) ahihleh nang sep ding a kisapna munmun hi ding hi. Na melpuakzia in na nasepna pholak ding a, ahi zongin na sila lungtang in na picinna pholak ding hi. Thu kikupna khatpeuh a man ciangin Na melpuakzia in na niinneng tawm dingin leh tutphah seng nasepna pholak ding a, dingin na khawlsuak nading thu ah ahi zongin na sila talen a tuam vilvel kisam lo hi. A lungtang in na picinna kuamah peuh sila hi thei hi. A kisam pholak ding hi. pen lungsim puakzia hizaw hi. Sila hi ngeilo pi-in pawlpi sungah khantawn Pasian naseem ahi zong om thei hi, om lua hi. A thupi-ah nangn sila lungtang na neih kul hi. Sila lungtang na neih le neihloh bangci theih thei ding na hi hiam? Jesuh in, Amau sepna tungtawnin amau kua hi, cih na gen thei ding uhhi1 ci hi. Sila taktakte pen a seemkhia dingin kiphalsa-in om uhhi. Silate in mi a huh theih ding hun uh pen nasep vai tuamtuam behlapna tawh tawmtuamsak lo uhhi. A kisap hunhunin a diangkhia thei pah lian ahih ding uh utzaw uhhi. Sila cih pen galkapte dan mahin nasepna aading a kigingsa ahih det ding uh kisam hi: Thukin nasepna sunga naseem galkap peuhmah amah a ukpa a lungkimsak nadingin nisim nuntakna vai tuamtuamte tawh kisawhkha lo-in om hi2 Nang lampan a lem ciang bekin
254 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

sepsak hi lecin nang pen sila taktak na hikei hi. Sila taktakte in amau lampan a haksat hun nangawnin a kitangsam pen mah seem uhhi. Nang ee leh, Pasian aadingin bang hun ci lo-in na awngthei hiam? Na geelsa vai teng hong sukpoisak ciangin heh tuanlo-in na om hiam? Sila khat na hih manin bang mun, bang hun, ah sepkhiatna nei ding cih nang teeltheih hilo hi. Sila cih ciangin nang hun geelna nang khutsung ah om loin kisam a sak hunhunin Pasian hong kallut (interrupt) dingin phalna hi. Pasian sila khat na hihlam zingsang ni thak kipat hun simin kiphawk lecin na hun geelna zong Pasian hong deihsak dandan hong hi ding ahih manin amah hong kallutnate in hong lungzingsak lua lo pah ding hi. Silate in kallutnate pen Pasian piak nasepin ngaihsun uh a, sepkhiat theih nading hamphatna a ngahna uh hangin lungdam uhhi. Sila taktakte in mi kitangsapnate kinbawl uhhi. Sila taktakte in midangte a huh theih nading lampi vil gige den uhhi. A kitangsam khat a muh uh ciangin Lai Siangtho hong thupiak mah bangin a dipsak dingin kithawi pah uhhi: Hunpha (opportunity) i ngah simsimin mi khempeuh aading, leh a diakdiakin upna sunga innkuanpihte aading, na-hoih i sep ding kisam hi.3 Pasian in na mai-ah kitangsapna a nei mi khat hong koih leh tua pen sila hihna ah na khangliat theih nading hunpha hong piakna hi. Pawlpi innkuan sunga mite kitangsapnate sep ding teng ci-a na gualhna sungah a taw-dokpena koih ding hilo-in kinbawl masak dingin Pasian in hong gen ahihlam ciamteh in. Phawkkhakna leh hihpahna i neihloh manin mi na i sepsak ding tamveipi i pelhkha hi. Mi na sepsak nading hunpha lianpite pen sauvei omkip lo uhhi. Manlang takin hong kheng pak uh a, khatveivei hong dawkkik ngei nawnlo uhhi. Tua mipa minu na na sepsak theih ding hunpha na ngah pen khatvei bek zong hi thei ding ahih manin a hoihpenin zang semsem in. Na vengte a huh thei ding na hih nakleh zingciang dong hong ngak nadingun gen ngeikei in.4 John Wesley pen Pasian sila lamdang khat hi. Ama dinpih thuciin (motto) pen Na hihtheih na-hoih khempeuh, na hihtheihzah mi khempeuh tungah, na hihtheihna lampi khempeuh tawh, na hihtheih nam khempeuh zangin, na hihtheihna mun khempeuh leh na hihtheih hun khempeuh ah na hihtheih laiteng hih in cih hi. Thupitna i cih pen tu-a hi. Midangte sep noploh vai neute zongin sepna tawh na kipan thei hi. Tua vai neute, vai lianpi ahi danin seem in. Pasian in hong encik gige ahih man hi.

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

255

Sila taktakte in a neih peuhpeuh uh tawh a hoihpenin seem uhh i. Silate in paulap, sottoh, cih bang nei lo uh a, thu-omzia a uhhi. hoihzawk ding hun zong ngak lo uhhi. Silate in Tu sung, ni khatni peuh teh ahihkeileh A hun a kituah teh ci ngeilo uhhi. Sep ding a kisam a om peuh seem pah uhhi. Lai Siangtho in, Thu-omzia cingtaak khat na ngak leh cikmah hunin nasep na zo ngeikei ding hi5 ci hi. Pasian in na neih peuhpeuh tawh na omomna mun ah na septheih pen a seem dingin hong lam-en hi. Sepkhiatna ahih nakleh a cingtaakpha lo khat nangawn, ngimna cingtaak kiseemlo khat sangin kimangzaw hi. Mi tampite, a sepkhiat lohna uh a hangte lakah khat pen a seemkhia dingin siam tattak zolo kisa uh ahih man hi. Amaute in Pasian naseem dingte cih pen mi cingtaakte hi ding hi, ci-a kigen zuau-thu umkha uhhi. Pawlpi pawlkhatte in hoihpenna kici milim khat bawlna tawh tua thumaanlo thu phungvuh uh a, tua in talen tawmkhat bek a neite maingal takin a kihel ding uh khaktan hi. A hoihpenin a kiseptheih kei ding leh seem vet dah ni cih thugenna na za ngeikha ding hi. Taktakin Jesuh in tua bangin gen ngeilo hi. A thumaan thu ah, nasep khat i kipatcil simin i sep khempeuh phial pen hoih sinsen khollozaw a, tua mah pen i kisinna hi pah hi. Saddleback Pawlpi sungah a hoihkhop thukhun (good enough principle) khat zat-kisinna ka nei uhhi. Pasian lampanin a zat ding leh a thupha piak ding pen a cingtaak ahih teekteek ding kul lo hi. Mi gina tawmkhatte makaih pawlpi cingtaak khat hih ding sangin mi mawkmawk tul tampite hong kihela a sepkhopna pawlpi ahih ding ka utzaw uhhi. Sila taktakte in vai khempeuh, lungsim piakzah a kibangin seem uhh i. Bangbang a seem uh zongin silate in a lungsim khempeuh uh uhhi. tawh seem uhhi.6 Vai bangzahin zai cih thupi masa lo a, sep ding kul maw kullo, cih thupisakzaw uhhi. Pumpi mahmah tawh huhna a pia dingin a kilawmlo zah dongin a thupi mahmah dinmun na tun hun cih bang om ngeilo ding hi. Na dinmun a thupi mahmah zongin Pasian in hong pengsak tuanlo ding hi. Hih pen na gamtatzia a kici sungah a thupi mahmah khat hi. Lai Siangtho in, Mi kisapna a huh nawnlo ding zahin a thupi lua na kisakkhak uhleh no le no a kikhem na hi uhhi. No pen bangmah na hikei uhhi7 ci hi. Khrih tawh kisutna ah i khangliatna pen tu-a dan nam sepkhiatna neunote tungtawn hizaw hi. Mi utloh ding pumpi tawh nasepna namte ah Topa Jesuh sep siam mahmah hi. Gentehna-in mi khe silsakna, naupangte huhna, zing-an bawlna, vun natna a neite aading sepsakna, cihte hi. Mi na a sepsak dinga
256 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hong pai ahih mah bangin ama nuai-ah bangmah om nawnlo hi. A niampen dinmun hong tuh hi. Tua pen mi thupi hi napi-a a sep hilo-in mi thupi ahih manin a sep hi a, eite zong ama khekhap a zui dingin hong lam-en hi.8 Vai neunote in lungsim thupitna lakkhia thei mahmah hi. Tembaw kisiat nungah mi khempeuh khualum nadingin Paul in sing tomin meiphual a cih mah bangin min sep dinga a ngaihsut khakloh nasep neunote sepkhiatna ah na sila lungsim kilangkhia hi.9 Midangte gim zah mahin Paul zong gimin tawl mahmah hi taleh mi khempeuh kitangsap na khat amahn seemkhia hi. Sila lungsim na paai nakleh nang sep dinga a niam lua nasep cih bang om lo hi. Hamphatna lianpipite zong vai neunote danin melseelin hong pai thei mahmah uhhi. Vai thupite cih pen khan khat sunga i tuahkhak vai neunote tungah kinga hi. Pasian aading vai lianpite sep ding sawm masa kei in. Vai lianpi ahi khollo nasepte seem phot lecin Pasian in na sep dinga hong deihsak nasep khatpeuh hong pia ding hi. Vai thupi mahmahte na sawm ma-in vai mawkmawkte sepsawm masa in.10 Pasian aading vai neunote sep ding sangin Pasian aading vai lianpite sep ding a ut mi tamzaw den ding hi. Makai khat hih nading kidemna ah mi kiphu keei a, ahi zongin sila hih ding a ut mite kiangah mun tampi awng den hi.Khatveivei thunei mite aadingin na septoh hun om ding a, khatveivei teh kitangsapna a Hamphatna lianpipite nei mite aadingin na sepsuk hun om ding hi. zong vai neunote danin Bangbang ahi zongin a kitangsam khatpeuh melseelin hong pai thei sep ding na ut ciangin sila lungsim a khantoto mahmah uhhi. na hihi. Sila taktakte pen amau nasepna uh-ah citakin muanhuai uhhi. Silate in a nasep vai uh zosiang uhhi. Vaipuak tangtun uhhi. A kamciam bangun seem uhhi. A kipumpiakna uh cingtaaksak uhhi. Nasep zosiang lopi-in laklawh nusiat lo uh a, a lungkiat ciangun dinkhawl ziau lo uhhi. Amau pen citak uh a, vai khempeuh ah muantaak uhhi. Cihtakna cih pen a kitam neihlo ci-hoihna (quality) khat hi den hi. Lungsim kipumpiak cih a khiatna a theilo mi tampi om hi. Ki-apna bawl ziauziau thei uh a, ahi zongin a hang thupi khollo khatpeuh hangin nungkik ziauziau thei uhhi. Naseem dinga kipiakhia a kici mite, a na kiginkholhloh manin ahihkeileh zaksakna omkhol lopi-in hong dawk vetlo uh manin pawlpite leh kipawlna tuamtuamte ah nipi kal simin ahi thei bangin a kalsuan hun uh tamvei mahmah hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 257

Midangte muan dingin na om hiam? Na tangtunsak ding kamciam khatpeuh, na cinsak ding kiciamna khatpeuh, na thupi ngaihsut ding kipumpiakna khatpeuh, na nei kha hiam? Hih pen kisittelna khat hi. Pasian in na cihtakna hong sittel hi. Sittelna na khenzawh leh Pasian sila citak a kici pawl ah a kihel na hihi: Abraham, Moses, Samuel, David, Daniel, Timoti, Paul, cihte a vekpi-un Pasian sila citakte kici hi. Bek thamlo, Pasian in na cihtakna hangin tawntung hun (eternity) sungah thaman hong pia dingin hong kamkhap khin hi. Ni khatni ciangin Pasian in nang kiangah, A hoih, a citak ka silapa ka silanu aw, pha hi. Hih vai neuno na sepna ah citak na hih manin tu-in vaipuak tampi kong piakbeh ding hi. Hong pai in, gualnuamkhawm ni12 hong ci hileh bangzahin nuam ding cih lungngai in. Thu khat kalhelh pak lehang, sila citakte in pensen (pension) la ngeilo uhhi. A nuntak laitengun cihtakna tawh naseem uhhi. Na leitung nasepna pan pensen na la thei ding a, ahi zongin Pasian aading nasepna ah cikmah hunin pensen na la ngeikei ding hi. Sila taktakte in minthanna masak lo uhhi. Silate in amau le amau kitangko lo, kikinbawl lo uhhi. Mi lungsim ngah nading leh lawhcin nadingin gamta lo uh a, tua sangin khat le khat na kisepsak nadingin kiniamkhiatna, puan bangin silh13 uhhi. A sepkhiatna uh a kipahtawi ciangin kiniamkhiatna tawh saang lel uh a, ahi zongin a kigensiat leh zong a nasep uh khawl tuanlo uhhi. Kha mivai (spiritual) mahmah tawh kibang hi napi, a taktakin a tungtham kineihna, mi theih ding utna tawh kiseem nasepna, nam khat om ahihlam Paul in hong lakkhia hi. Kha mi mahmah hong kisak nadingin mi muhna ah sepkhiatna ahih manin tua pen amahn mittang nasepna (eyeservice)14 ci-in minvawh hi. Tua pen Farisai mite bawl mawhna nam hi. Midang a huhnate uh, a piakkhiatnate uh banah a thungetnate uh nangawn pen mi mai-ah a etlawm dingin a sep uh ahihi. Tua bang lungsim puakzia Jesuh in deih lo ahih manin, Na-hoih na sep uh ciangin a kilang dingin hih kei un. Na hih uhleh vantunga na Pa uh kiangpan thaman na ngah kei ding uhhi15 ci-in hong phawng hi. Ei le ei kisangkhanna leh sila hihna cihte nih kigawmkhawm theilo hi. Sila taktakte in midangte pahtaakna leh pahtawina ngah nadingin seem lo uhhi. Mite lungkim nadinga a seemseem lai ka hihleh Khrih sila ka hikei ding hi16 ci-in Paul in a gen mah bangin amaute pen hong Encikpa khat aadingin nungta uhhi.
258 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Sila taktakte, mipi mai-ah na tam muh kei ding hi. Amau, ahihtheih laiteng mipi mai peel uh a, a kiu khat ah sep ding a om bangbang dai takin seem uhhi. Etsakna lim a hoihpen ah Josef hi. Josef in mite theih ding leh thupibawl ding hanciam lo-in a masa-in Potifar kiangah, tua ciangin thongukpa kiangah, tua ciangin Faro Kumpipa mohbawlpa leh zuciampa kiangah, cih bangin mite na a banbanin sepsak a, a tawpna ah tua lungsim puakzia Pasian in thupha pia hi. Faro in panmun sangpen ah a koihtoh hun ciangin zong sila lungtang mah vomsuak a, mi kianga sum tawh amah a zuak ngei a sanggamte tung nangawn ah lungsim hoih nei hi. A dahhuai thu khat ah, tuni-a makai tampi takte sila dinmun tawh kipan napi uhin kiliatsakna tawh khup uhhi. Mipi mai, meitaang kikapna (spotlight) mun-a om ding pen nuamsa uhin zongsang uh a, meitaang tawh hong kikapkap leh i mitmang thei cih mangngilhkha uhhi. Mun tangtoina, a kilanglo mun khat ah naseemin na om laitak hong kithei lo, hong kiphawkkha lo, cih lungsim zong na neikha thei ding hi. Na ngai in: Pasian in tu-a na omna mun ah ngimna khat tawh hong koih hizaw hi. Amahn na lu tunga samzang teng a phazah sim khin a, na omna laiiptung (address) zong thei hi. Mun dang ah hong koih masiahsiah na omna mun ah na omsuak ding mah hoihpen hi. Mun dang khatpeuh ah na om ding a deih leh hong theisak ding hi. Na nasepna pen Pasian kumpigam aadingin na-in kimang mahmah hi. Hih leitung ah Khrih...hong kilatkik ciangin nangmah -- nang taktak, a minthang nang -- zong na kilang ding hi. Tu tadihin a kilanglo mun tawh lungkim phot in.17 America gam ah mi minthangte thu le la kiciaptehna innpi (Hall of Fame) 750 val leh mi thupite thu kigelhna laibu (Whos Who) 450 val om a, ahi zongin tua munte ah sila taktakte thu na mu kei ding hi. Sila taktakte in NI SAWMTHUM-LE-THUMNA: thupitna leh kimanna, hih thu nih a SILA TAKTAK I CIHTE kilamdanna thei uh ahih manin amau GAMTATZIA aadingin minsiat minphat cih pen phamawh vetlo hi. Na pumpi tungah, thupi mahmah saam napi-in om kei taleh zong na nuntak theih veve ding, pumtung na tampi na nei hi. Khenkhiat theih ahilo, a omloh a phamawh, pen na sunga a kimulo sung le lai teng hizaw hi. Khrih Pumpi sungah zong tua dan mah hi. Sepkhiatna thupipen, kimangpen, i cihte pen a kimulo sepkhiatnate hi thei gige hi.18 Vantung ah Pasian in ama sila a kilanglopen teng leh mi theihlohpen teng pawlkhat -- leitung ah i om lai-in a min zong i zak ngeilohte -- tungah mipi muhin thaman pia ding hi. Tuate pen: lungsim cinglo naupang a na
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 259

pantahte, zun le eek a nawnzo nawnlo teeksia khangham a na sawpsiangte, AIDS natna nei mi a khoi a donte, leh mite phawkkhakloh nasep nam tampi a na seemte, hi ding hi. Hih thu phawk kawmin na nasepna hong kitheihpihlo na sak ciangin lungkia kei in. Pasian na mah seem suaksuak in. Topa aading na sep peuhmah, hun leh thatang mawkbeina hilo ding cih theician kawmin ama na sepna ah nang le nang kipumpiak in.19 Sepkhiatna a neupen zong Pasian in mu a, thaman hong pia ding hi. Topa Jesuh hong gen thute ciamteh in: Note in kei taangmite bangin naupangno khat tungah tui hai khat na suah uhleh tua nangawn thaman hong kipia ding hi.20

SAWMTHUM-LE-THUMNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Mi na sepsakna tawh Pasian na ka seemkhia hi. Phawk Ding Khawkneu : Ka nungzuite a neupen khat tungah tuisik Khawkneu: hai khat na suah leh tua nangawn thaman na ngah ding hi Matthai 10:42 (NLT) Ngaihsut Ding Thudotna : Sila taktak hihna limpuak gukte lakah Thudotna: bang pen in kei tungah tona hong piapen ahi hiam?

260

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

SIL A KHA T ILA HAT

Ka naseem Caleb in a namtuam khatin ngaihsunin a bitin ka nung hong zui hi. Gamlak Vakna 14:24 (NCV) Khrih Jesuh, amah le amah a kingaihsut dan namin no le no zong kingaihsun un. Filippi 2:5 (Msg)

34

BANGIN THU NGAIHSUTNA

Sepkhiatna pen na lungsim sungpan kipan hi. Sila khat suah nadingin lungsim sunglam kilaihna, lungsim puakzia kikhelna kisam hi. Pasian in na khatpeuh i sep ciangin bang seem cih sangin bang hangin seem cih hong lunglutzaw hi. Lungsim puakzia pen tangtutna sangin zong thupizaw lai hi. Amaziah Kumpipa in Topa muhna ah a maan seem a, ahi zongin tua pen lungsim takpi tawh hilo1 ahih manin Pasian maipha taanlawh hi. Sila taktakte in ngaihsutna nam nga kihel lungsim puakzia tawh Pasian na seem uhhi. Silate in amau vai sangin midangte vai ngaihsunzaw uhhi. Silate in midangte mitsuan uh a, amau kimitsuan lo uhhi. Tua pen kiniamkhiatna maan hi. Kiniamkhiatna maan cih pen ei le ei kiniam ngaihsutna hilo a, ei le ei kitawm ngaihsutna hi. Tua mite amau le amau kimangngilh thei uhhi. Paul in, Mi na huh theih nadingun no le no sauvei khomkhat kimangngilh un2 ci hi. Hih pen na nuntakna suplawh ding -- midangte aading sepsakna ah nang le nang kimangngilh ding -- cihna hi. Ei aituam kitangsapnate i mitsuan nawnloh ciangin i kimkot-a om kitangsapnate kiphawkkha thei pan hi. Topa Jesuh pen sila lim le mel a puakna tawh amah le amah kihawmsuaksak hi.3 Midang khat phattuam nadingin a nunungpena nang
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 261

le nang na kihawmsuaksak (emptied) pen cik ahi hiam? Nang pen nangmah a dim takin na hihleh sila khat na hi theikei ding hi. Ei le ei i kimangngilh ciang bekin a kiphawksuak ding nasepte i seem thei pan hi. A dahhuai thu ah, i sepkhiatna tampi tak pen ei aadinga sepkhiatna bekbek hi sese hi. Mite hong pahtaak nading, hong zahtak nading, ahihkeileh ei aituam lungtupte a tangtun nading, cihte bekin i seemkhia hi. Tua pen sepkhiatna (ministry) hilo a, ki-ngian-vat-na (manipulation) hi. Ei vai bekbek, leh i thupitzia le i nasiatzia cihte a ngaihsun thapai i hizaw hi. Pawlkhatte in sepkhiatna pen Pasian tawh van kideekna dan -- Pasian aw, kei aading tua nong sepsak ding leh ken zong nang aading tua hong seem ning -- cihdan namin zatsawm uhhi. Sila taktakte in amau lungtupte a tangtun nadingin Pasian zatsawm lo uh a, Pasian ngimna a tangtun nadingin ama zat dingin kiphalzaw uhhi. Ei le ei kimangngilh cih ci-hoihna pen cihtakna dan mahin kitam neih lo-in citawm Sila taktakte in amau mahmah hi. Paul in mi a theih teng lungtupte a tangtun nadingin Pasian zatsawm khempeuh lakah kawk theih dingin Timoti 4 lo uh a, Pasian ngimna a bek mu hi. Sila khat bangin thu ngaihsutna tangtun nadingin ama zat cih pen thu haksa khat hi. Banghanghiam cihleh tua in ka nuntakna sunga thu bulpi dingin kiphalzaw uhhi. ahi angsung thei (selfish) ka hihna hong to ahih man hi. Ken pen kei vai mah ka tam ngaihsutpen hi. Kiniamkhiatna cih pen a nisima ka sin phatphat ding thu, ka nisim thasaanna, ahih pen zong tua hang mah hi. Sila khat hihtheih nading hunpha, ni khat sungin tamveipi ka tuakkha a, tuate in kei aituam kitangsapnate dip ding leh midangte kitangsapnate dip ding cih thu nih kikal ah hong tun den hi. Ei lungdeih thu i nialna pen sila suahna thu ah a laigil hi. Midangte in sila bangin hong sawl ciangin tua i dawnkikzia tawh i sila lungtang neihzah kitawikhai thei hi. Nang a niamzaw dan khatin hong kineubawl ciangin bangci dan namin na gamta kik hiam? Lai Siangtho in, Mi khatpeuh in ama phattuam nadingin thumaanlo tawh no hong zat leh tua pen sila nuntakna kisinna-in zang un5 ci hi. Silate in vanneipa bang hilo-in vankempa bangin thu ngaihsun uhhi. Silate in van a nei pen Pasian ahihlam phawk uhhi. Lai Siangtho genna ah vankem (steward) cih pen innvai lovai teng a vaan a zeek dinga vaipuak a ki-ap sila hi. Egypt gama thongkia Josef zong tu-a dan nam sila hi. Potifar in a innvai a lovai teng Josef zeek dingin ap hi. Thong262 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ukpa in zong thong-innvai teng ap hi. A tawpna ah Faro Kumpipa in gamvai khempeuh ap hi. Sila hihna leh vankepna, hih thu nih ah a citak dingin Pasian in hong deih ahih manin hih thu nih pen a tonkhawm ahihi.6 Lai Siangtho in, Tua bang silate tungah a kikal thu khat bek om a, tua pen a topa uh tungah citak ding cih hi.7 Nangn ee leh, Pasian hong apsa van le nate na bangci zeek hiam? Sila taktak suah nadingin na nuntakna sungah sum le paai vai na siansak ding hong kisam ding hi. Jesuh in, Sila kuakua in to nih na seem theilo uhhi...Pasian na leh Sum na na seem theikei ding hi8 ci hi. Sephuailo hi ci lo-in Na seem theikei ding hi ci hi. Sep ding piang theilo, cihna hi. Sepkhiatna aading nungta cih leh sum aading nungta cih pen a tupna tuak uh kikeelki hi. Nangn koi teelzaw ding na hi hiam? Pasian sila khat na hihleh nang aituam nasep hun cih bang om theilo hi. Na hun neih khempeuh Pasian aa hi. Pasian in hunbit (full-time) nungzuihna deih a, hunlang (part-time) cihtakna deih lo hi. Sum in na nuntakna sungah Pasian mun hong tuhzawh nading thahatna a lianpen nei hi. Pasian na sepkhiatna ah sum le paai hanga a lampial mi pen thu dangdang hanga lampialte sangin tamzaw hi. Amaute in, Sum ka lungtup zah khat ka ngah khit teh Pasian na seem ning ci uhhi. Tua pen a haivai thu hi a, a tawntungin kisikkik ding uhhi. Jesuh na Topa hong hihleh sum pen na sila suak ding a, ahi zongin sum pen topa-in na neih leh ama sila na suak ding hi. Hauhna pen mawhna hilo a, ahi zongin Pasian minthanna aading na zat keileh tua pen mawhna hi. Pasian silate in sum le paai vai sangin Pasian na sepkhiatna mah thupisakzaw tawntung uhhi. Hih thu, Lai Siangtho in kitel takin hong gen hi. Pasian in sila khat bangin cihtakna na neih le neihloh, sum tawh hong sittel hi. Tua hangin zong Topa Jesuh in vantung gam thu leh hell gam thu sangin sum le paai thu mah tam genzaw hi. Amahn, Leitung hauhna na zeekna uh ah muanhuai kei le-ucin hauhna taktak thu ah kua in no hong muang ding hiam9 ci hi. Nangn na sum bangci zeek cih thu in na nuntakna Pasian in bangzah ciang thupha hong pia thei ding, cih thu kilangsak hi. Khenpi 31na sungah Kumpigam A Lamto Mite (Kingdom Builders) leh Hauhna A Lamto Mite (Wealth Builders) ci-in mihing nam nih om ahihlam i gen khin hi. A nam nihun sumzon nasepna lamah kiva mahmah uh a, summetbawl siam thei mahmah uhhi. Thu khat ah, hauhna a lamto mite in bangzahin hau khin uh himah taleh amau aadingin hauhna mah zon behbeh uh a, Kumpigam a lamto mite in ahihleh thukawi heek uhhi. Amau zong ahihtheih laitengun hauhna zon behbeh uh a, ahi zongin piakkhiat dinga a
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 263

zonbeh uh ahihi. Amaute in leitunga Pasian pawlpi leh thupuak nasepna aadingin a hauhna uh zangkhia uhhi. Saddleback Pawlpi sungah CEOte (company ulianpite) leh sumzon nasepna phual a nei mihaute sepkhopna beelpawl khat ka nei uh a, tua mite in Pasian gam aading amau hihtheih zahin a piakkhiat zawh nadingun amau hihtheih zahin summet bawl uhhi. Na pawlpi syapa tawh kikumin na pawlpi sung-uah Kumpigam A Lamto Mite kibeelpawlna khat na patkhiat dingin kong hanthawn nuam hi. Silate in mite sep teng en lo-in amau nasep vai bek ngaihsun uhhi. Amaute in sila dangte ahihkeileh Pasian naseem dangte tawh kitehkak lo uh a, zong siatgen lo-in dembawl lo uhhi. Amau pen amau sep dinga Pasian piak nasep tawh manlahkhop NI uhhi. SAWMTHUM-LE-LINA: Pasian silate kikal khat le khat kidemna pen thu tampi tawh i etkak ciangin a haivai thu khat SILA BANGIN THU hong suak hi: Eite i vekpi-in khual a zinkhawm NGAIHSUTNA i hihi; i lungtup pen ei minthan nading hilo-in Pasian minthan nading hi; eite nasep a nam tuamtuam hong kipia hi; eite i melpuakzia a tuam tek dingin hong kisui hi. Paul in, Eite lakah khat a hoihzaw dan, khat a siazaw dan khatin khat le khat i kitehkak kei ding hi. I nuntakna sungah a lunglut-huaizaw tham nasepte i nei hi. Eite khatciat a bulpi masa (original) tek i hihi10 ci hi. Silate kikal ah kihazatna nengno khat aading nangawn mun om lo hi. Naseemin na manlah laitak mi siatgen ding hun na ngah kei hi. Siatgennaa kizang hun a kici peuhmah Pasian na sepkhiatna-a kizang thei ding hunte hi pah hi. Martha in inn nasepna ah Mary huh lohna Topa Jesuh kiangah a koh ciangin tua pen a sila lungtang a khahsuah ahihi. Sila taktak i cihte in thu kilekkimlo khat ah phunphun lo-in amau le amau kihehpihhuaisak se lo uh a, a seemlote tungah heh se lo uhhi. Pasian muanna tawh seem suaksuak lel uhhi. I Topa sila dangte a nuntakna uh etphat (evaluate) ding pen ei nasep hilo hi. Lai Siangtho in, Midang khat silate na siatgen nadingin nang, kua na hi hiam? Topa in ama silapa lawhcing maw, lawhcinglo cih na khensat lel ding hi11 ci hi. Hong kisiatgenna khatpeuh dawnkikkik ding zong ei nasep hilo hi. Tua thu, na Topa vaan dingin koih lel in. Langpanna a tuahkhak laitak kiniamkhiatna taktak a lakkhia Moses etteh inla Nehemiah in amah a siatgente tungah ol takin a dawnkik ziau danin nangn zong hih in:

264

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Ka nasep thupi lua ahih manin tu-a ka tawpsan ding leh...no kiang kong hawh ding, piang theilo hi.12 Topa Jesuh bangin na a seem na hihleh siatgenna zong a tuak dingin kilam-en pah in. Leitung mite, bek thamlo pawlpi sunga mi tampite nangawn, in Pasian thupitsak thu theitel lo uhhi. Itna tak tawh Topa Jesuh tunga kiseem thu khat, nungzuite in na siatgen uhhi. Mari in a neih lakah a manphapen ahi sathau namtui a tam man mahmah nam khat hong tawi-in Topa Jesuh pumtung tengah nilhsuk hi. Citna lianpi tawh kiseem hih nasepna pen nungzuite in mawk zatna hi ci uh a, ahi zongin Jesuh in nain kimang hi13 ci hi. Thu teng a vatsat pen tu-a hi. Khrih aading na sepkhiatna pen mite in bangbang a ci uh zongin a mawkna hi ngeilo hi. Silate in amau hihna dinmun pen Khrih sungah taw-phah uhhi. Hehpihna hangin itna a ngahte ahihlam kiphawk uh ahih manin amau manneihna lahkhiatsawm se lo uhhi. Lungmuanna neilo (insecure) mite neu muh nasepte lungkim takin saangin seem uhhi. I hihna dinmun tungah lungmuanna (secure self-image) tawh sepkhiatna thu etsakna a hoihpente lakah khat pen nungzuite khe Topa Jesuh silsakna pen hi. Khe silsak cih pen tu huna lam gei-a mi khedap nawtsakna tawh sum a thalawh naupangnote tawh kizakim a, uliante sepnoploh nasep hi. Ahi zongin Jesuh in amah kua hi cih kitel ahih manin mi khe a silsak ciangin tua in ama hihna dinmun kisiasak zolo hi. Lai Siangtho in, Jesuh in na khempeuh ama vangliatna nuai-ah Pa in koihsak khin ahihlam leh amah pen Pasian kiangpan hong pai ahihlam thei...ahih manin annekna pan dingto a, a tungsilh puan suahin mainul dialpi khat a kawng ah zep hi14 ci hi. Sila a suak ding khat na hihleh na hihna dinmun Khrih sungah na ngakh kul ding hi. A lungmuang mite bek in mi na sepsak thei uhhi. Lungmuanna neilo mite ahihleh min hong bangci muh ding cih thu lunghimawh den uhhi. A thaneemnate uh a kilatkhiat ding dah uh a, a kidal nadingun kiphatsakna leh kineihna nuai-ah seelcip uhhi. Lungmuanna na neihloh zahzah mite hong sepsak ding na ut pah ding a, amau thukimpihna na kisam seemseem ding hi. Henri Nouwen in, Mite aading na a seem i hih theih nadingin amau tungah misi bang i hih kul a, i kimanna leh i manneihna amau sehdan nam tawh i tehloh ding kisam hi...tua hileh a migi a thukhual i hi thei pan ding hi ci hi. Na hihna dinmun leh na manneihna pen Khrih tawh na kizopna tungah na ngakh ciangin midangte hong lam-etnate pan na suakta a, tua in amau aading a hoihpenin a sepsak taktak hong suaksak ding hi.
Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui 265

Silate in a nasep uh mi theihpih leh kipsak nadingin kawmpang tungah pahtawina min a kiciaptehsak ding kul sa se lo uhhi. A za min uh tawh a kisap ding zong konlawh lo uh a, minliatna puanpite zong silhsawm lo uhhi. Silate in min le za ciaptehna limte kisam sa lo uh a, a manneihna uh pen a tangtutzawhna uh tawh teh ngeilo uhhi. Paul in, Nang le nang na kisial kha thei ding a, ahi zongin Topa thukimpihna bek mah thukimpihna taktak ahihi15 ci hi. Tanau kizopna tawh kisai-in khan khat sungah kisialh theih nading hunpha khat a nei a om leh tua pen James hi ding a, amah pen Jesuh tawh nu kibang unau (half-brother) hi. Himah taleh James in a laikhakna sunga meltheih a kibawlna ah amah le amah Pasian leh Topa Jesuh Khrih silapa16 kici ziau hi. Jesuh tawh kinai seemseem lecin nang le nang na kisangkhan ding zong kisam lo seemseem ding hi. Silate in Pasian na sepkhiatna pen kisawlzawh thu bang h ilo-i n ham phatna khat in ngaihsun uhh i. Amaute in mi va huhna, mi lo-in hamphatna khati uhhi. kitangsapnate dipsakna, Pasian na sepkhiatna, cihte nuamsa uh a, lungdamna tawh TOPA na seem uhhi.17 Bang hangin lungdamna tawh seem uh ahi hiam? A hang pen amau, Topa it uhhi; ama hehpihna hangin nuamna thei (grateful) uhhi; sepsak cih pen nuntakna zatkhiatdan a sangpen ahihlam thei uhhi; Pasian in thaman pia dingin kamkhap ahihlam zong thei uhhi. Jesuh in, Kei na hong sepsak mi peuhmah Pa in pahtawi-in thaman pia ding hi18 ci-in kamciam hong pia hi. Paul in zong, Amah in Khristian dangte na kep na donna uh tawh ama aading hanciamin na sepna uh leh amah na itna uh ama tungah na lahna uh mangngilh lo ding hi19 ci hi. Jesuh tawh kinai Leitunga om Khristian buppi za-ah-sawm seemseem lecin bekbek in sila taktak suah ding dinmun a neihna nang le nang na uh nakpi-in thupilak uh hileh bang teng hong kisangkhan ding gahkhia ding cih lunggeel dih in. Na-hoih a zong kisam lo kiseem ding teng khempeuh lunggeel dih in. Tua seemseem ding hi. mite lakah nang zong khatin na kihel nuam hiam? Na kum na gual phamawh masa lo a, sila khat bangin gamtat ding leh thu ngaihsut ding kipan lecin Pasian in hong zang lel ding hi. Albert Schweitzer in, Mi lungdam takpi i cihte pen mi na a sepsak thei mite hi bek hi ci hi.

266

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

SAWMTHUM-LE-LINI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Sila khat suah theih nadingin sila bangin thu ka ngaihsut ding kisam hi. Pha wk Di ng Kha wkneu : Na lungsim puakzia uh Khrih Jesuh aa Phawk Ding Khawkneu wkneu: tawh a kibat ding kisam hi Filippi 2:5 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna : Kei na hong kisepsak ding ahihkeileh Thudotna: midangte na ka sepsak theih ding, koi kin theizaw zeel ka hi hiam?

Pasian' Na A Seem Dingin Hong Kisui

267

Kote ka thaneem uh a,...ahi zongin Pasian vangliatna hangin note na a seem dingin amah tawh ka nungta ding uhhi. 2 Korin 13:4 (NIV) Nang kong ompih hi; na kisappi pen zong tua mah hi. Ka vangliatna pen mi thaneemte sungah kilangpenpen hi. 2 Korin 12:9a (LB)

35

N A T HANEEMNA S UNGA OM P ASIAN T HAHA TNA HAHATNA

Pasian in mi thaneemte zang nuam hi. Mikim in thaneemna nei tek uhhi. Ci taktak lehang taksa pumpi, lungsim, khuak pilna, leh kha thu, cihte ah paubanna leh cinlahna lompi khat na nei hi. Sum le paai kigakna vai ahihkeileh kizop kithuah lamsang siamlohna vai cihdan nam, nang hong thaneemsak, nang cihtheihloh thuomziate zong na tuakkha thei ding hi. Tua sangin thupizaw khat pen hih thute na bangcih hiam, cih hi. A tamzaw ah eite in i thaneemnate i nial hi; i dal hi; i melh hi; i seel hi; i hua hi. Tua in i thaneemnate Pasian hong deihsak banga i zattheih ding hong khaktan hi. Na thaneemnate tawh kisai-in Pasian in muhzia a tuam khat nei hi. Amahn, Ka thu ngaihsutte leh ka sepziate no aa sangin saangzaw hi1 ci hi. Tua mah bangin ama sepziate pen khatveivei ei lam-etna tawh kikeelki liinlian thei hi. I thahatnate bek Pasian in a zang nuam dingin i ngaihsun a, ahi zongin amahn ama minthanna aadingin i thaneemnate zong zang nuam veve hi. Lai Siangtho in, Pasian in mi thahatte a maizumsak nadingin a thaneem-a leitung mite ngaihsutte...tum ngiatin teel hi 2 ci hi. Na thaneemnate pen a piangkha pak pong hilo hi. Pasian in nang tungtawnin ama vangliatna lahkhiat ding ngimna tawh tuate na nuntakna sungah a om dingin a phal ngiat ahihi.
268 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Pasian in i thahatna ahihkeileh ei le ei hizo mawhlo i kisakna, cihte thupi sa ngeilo hi. A taktakin mi thaneemte, tua a thaneemna uh a kipulak mite, Pasian in paktazaw hi. Tua bangin kitangsapna i neih lam i kitheihna pen Jesuh in kha thu ah a zawngkhal bangin hong mu hi. Tua lungsim puakzia pen Jesuh thupha piak theih nam lakah a masapen hi.3 A cingtaaklo mi mawkmawkte thaneem uh himah taleh Pasian in vai lianpipi a seem dingin zang nuam ahihlam etsakna limte Lai Siangtho sungah a dimin om hi. A cingtaak mite bek Pasian in zang hileh eite paubanna a neilo kuamah omlo i hih manin bangmah kiseem ngeilo ding hi. Mi thaneemte Pasian in zang, cih thu pen eite khempeuh aading a tha-ngahhuai thu ahihi. Thaneemna, ahihkeileh Paul minvawh bangin ci lehang ling,4 cih pen mawhna hilo a, an le tui a valin nekna ahihkeileh lungtomna cihdan nam gamtatzia ginalo khat zong hi tuanlo hi. Thaneem cih ciangin na luahsuk ahihkeileh na laihtheihloh cinlahna khatpeuh cihna hi. Tua pen taksa pumpi cinlahna nam ahi pumpi cingtaaklohna, natsau veina, pianpih thazawmna, thazawtna, cihte khatpeuh hi thei hi. Tua banah lungsim lamsang cinlahna nam ahi lungsim meima neihna, khasiat detna, sungpua melpuakzia a namtuam khat neihna, khang kizui-a lungsim damlohna, cihte khatpeuh zong hi thei hi. Bek thamlo, talen ahihkeileh khuak pilna lamsang cinlahna khatpeuh zong hi thei lai hi. Na cinlahnate na ngaihsut ciangin, Pasian in kei hong zang ngeikei inteh na ci nuam kha thei ding hi. Ahih hangin eite cinlahnate in Pasian kicinna sukha zo ngeilo hi. Taktakin, Pasian in mi cingtaaklote sungah ama vangliatna a sunsuk pen nuamsa mahmah hi. Lai Siangtho in, Eite pen van manpha a kikholna tungman leibelte tawh i kibang hi. Vangliatna A cingtaak mite bek taktak ahihleh Pasian kiangpan hong pai hi a, Pasian in zang hileh eite kiangpan hilo hi5 ci hi. Eite pen tungman bangmah kiseem tawh kibawl leibelte mah bangin to lo-in paubanna ngeilo ding hi. i nei a, i kitam baih hi. Himah taleh i thaneemnate tungtawnin Pasian in na hong sep ding i kiphal leh amah in eite hong zang ding hi. Tua bang a pian theih nadingin Paul, etteh limin i koih ding kisam hi. Na thaneemnate kipulak in. Cingtaaklohnate nei na hihlam pulak in. Kineihkhem nawn kei inla nang vai tawh kisai-in lungsim siang nei in. Imcip ahihkeileh paulap zongin na nuntak sangin na thaneemnate na khentel theih nadingin hun lazaw in. Tuate laidal tungah na gualsuk thei hi.
269

Nuntak cidam i neih theih nadinga kitangsam pulakna a thupi mahmah nih, Thuciam Thak sungah kimu thei hi. Khatna pen Peter pulakna hi a, amahn Jesuh kiangah, Nang pen a nungta Pasian Tapa, Khrih na hihi6 ci hi. Nihna pen Paul pulakna hi a, amahn milim pasian khat banga amah a bia nuam mihonte kiangah, Kote zong note mah bangin mihing mah ka hi lel uhhi7 ci hi. Pasian hong zat ding na ut leh Pasian na theihtel ding leh nang na kitheihtel ding kisam hi. Khristian tampite, a diakdiakin makaite, in a tunga thu nihna ahi Kote zong mihing mah ka hi lel uh cih pen mangngilh uhhi. Tua thu na pulak theih nadingin haksat hun khat na tuah a kul leh Pasian in nang hong it ahih manin uaikai lo-in tua haksatna hong tungsak ding hi. Na thaneemnate tawh lungkim in. Paul in, Kei tungtawnin Khrih vangliatna in na a sep theih nadingin ka thaneemnate lungdam takin ka kisialhpih hi. Hihte khempeuh Khrih phattuam nading ahihlam thei ka hih manin ka thaneemnate tawh ka lungkim mahmah hi8 ci hi. Hih pen a masa-in a khiatna neilo tawh hong kibang ding hi. Eite i thaneemnate pan a suakta nuam i hi a, tuate tawh a lungkim nuam i hikei hi. Ahi zongin lungkimna cih pen Pasian hoihna um i hihlam lahkhiatna khat hi. Lungkimna in, Pasian aw, kei hong it na hihna leh kei aading a hoihpen thei na hihna ka um hi ci hi. I pianpih thaneemnate tawh lungkim nading a hang tampi Paul in hong gen hi. Khatna ah, tuate in Pasian tungah hong kingasak hi. Paul in Pasian hepkhiatsak noploh ama aituam thaneemna thu a genna ah, Tua ling tawh kisai-in ka lungdam mahmah hi...a hang pen ka thaneem hun ciangin ka thahat hi -- ka neih tawm seemseem leh Pasian tungah ka kinga seemseem hi9 ci hi. Thaneem na kisak simsimin Pasian in ama tungah a kinga dingin hong phawksaksak ahihi. I thaneemnate in kihihsakna zong khaktan hi. Tuate in hong kiniamkhiatsak hi. Paul in, Tua hangin ka kihisak kei ding hi. Ka cinlahnate ka kitheih tawntung nadingin pumpi cingtaaklohna khuttawi letsong a ngah ka hihi10 ci hi. Pasian in thahatna thupi khat i neih leh tua pen i sunglam lungsim hong kepcingsak nadingin thaneemna thupi khat tawh hong kithuahsak pah hi. Cinlahna in i nawhpai luatloh nadingin leh Pasian maiah i matai khakloh nadingin phiittum upapa bangin eite hong uk hi. Gideon in Midian mite tawh a kido ding ciangin galkap 32,000 a kaihkhop leh Pasian in 300 ciangah khiapsuksak hi. A galte 135,000 pha uh ahih manin galte tawh a kikhaihna uh 450 ah 1 hi a, tua pen guallelhna lianpi khat tuahkhak theih nading tawh kibang hi. Himah taleh Israel mite in amau a honkhia pen amau thahatna hilo-in Pasian vangliatna hizaw
270 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ahihlam a theih nadingun Pasian in tu-a bangin a sep ahihi. I thaneemnate in thu-um mite kikal ah zong kilawmtatna omsak hi. Thahatna in khatkia tangdin nopna (Kei, kuamah dang kisam keng) lungsim khangsak ahih hangin i cinlahnate in eite khat le khat i kihuh ding kisam mahmah ahihlam hong lakkhia hi. I nuntakna khauzang a tahneemte i phekkhop ciangin a thakhauh mahmah khauhualpi khat hong piangkhia hi. Vance Havner in, Khristiante pen vukkhalte bangin kitam baih a, ahi zongin amaute a kibelhkhop uh ciangin mawtaw lam lianpi khat nangawn khaktan zo uhhi ci-in ciamnuih gen ngei hi. A thupipen ah, i thaneemnate in thukhualna leh sepkhiatna aading i hihzawhna tha hong khangsak hi. Eite pen midangte thaneemnate ah a hehpih thei dingte, Na sepkhiatna a a thukhual mahmah dingte, i hihi. Pasian in leitung muibuipente pen na ah Khrih tawh kisun sepkhiatna nam a nei dingin lungsim natna nang hong deih hi. Tua i cih ciangin midangte in lianpente sungpan nang liamna tungtawnin damna mu ding uh, cihna hong pai ding hi. hi. Na khan sunga sepkhiatna a muibuipen leh na thugenna a hoihpente pen na lungsim natna lianpente sungpan hong pai ding hi. Genkhiat ding haksa na sak penpen leh na maizum penpen thu le late, midangte na damsak theih nadingin a thakhauh penpena Pasian hong zatsak ding vanzatte hi teekteek hi. Thupuak naseem syapipa Hudson Taylor in, Pasian milian a kici khempeuh mi thaneem teng na hi uhhi ci hi. Moses thaneemna pen a lungtomna hi. A lungtom huhau-in Egypt mi khat that kha hi; suangtum panin tui a phul nadingin thu a piak ding kimlai a ciangkhut tawh sat hi; Thukham Sawm kigelhna suangpek lei ah dengkham hi. Ahi zongin Pasian in Moses pen leitung mite lakah a lungneempen mipa11 dingin puahin laih hi. Gideon thaneemna leuleu pen amah le amah kineumuhna leh lungmuan neih kiuhkeuh lohna hi. Ahi zongin Pasian in galhang mi thahat12 khatin laih hi. Abraham thaneemna ahihleh launa hi. Amah a kidalna-in a zi pen khatvei bek hilo, nihvei tanghial, a sanggamnu bangin pulak hi. Himah taleh Pasian in Abraham pen upna neite pa13 dingin laih hi. A ngongtat thei, lungsim kikem zolo Peter pen suangtum khat,14 mi zi a mawhpih David pen ka lungsim hong tuakpa,15 a kihisak Keektangte lakah khat ahi Johan pen Itna Bulphuh Sawltakpi, cih bangin Pasian in laih hi. Gualsuk ding hi lehang tampi om lai hi. Tu-a bangin...Barak, Samson, Jephthah, David, Samuel, leh kamsang khempeuhte upna...tangthu teng sutkik ding hi lehang hun saupi bei ding hi...amaute
271

thaneemna pen thahatna-in kilaih hi.16 Pasian pen thaneemna, thahatna-in laihkik kiva mahmah hi. Amah in na thaneemna a lianpen pen la-in laih nuam hi. Na thaneemnate lungsim siang takin genkhia in. Sepkhiatna (ministry) cih pen kisuahkhiatna tawh kipan hi. Na kidalnate khiasukin na maituam lakhia-in na buainate genkhia lecin Pasian in midangte na a sepsak dingin nang hong zang thei seemseem ding hi. Kisuahkhiatna tawh kisai-in Paul in ama laikhakte sungah etsakna lim hong pia hi. Kineihna om lo-in a kisuahkhiat thute ah ci lehang:
A cinlahnate: A hoih ka sepnop ciangin ka seem kei a, thusia bawlloh ding ka hanciam ciangin ka bawlkha hamtang hi.17 A lungsim sukkhaknate: Ka lungsim sukkhaknate note kiangah kong gen khin hi.18 A lungkiatnate: Kote ka tuahsiatna uh lianin ka lunggim mahmah uh a, a nungta zo nawnlo dingin ka kingaihsun uhhi.19 A launate: Note kiang kong pai lai-in thaneemin ka lau a, ka liing hi.20 Maan hi. Kisuahkhiatna pen phuutngam ding a kul thu khat himah hi. Na kidalnate khiasuk-a na nuntakna midangte kiangah laakkhiat ding pen lauhuai theikha mah ding hi. Na cinlahnate, na lungsim sukkhaknate, na lungkiatnate, leh na launate, na pholak ciangin mi hong simmawh theih ding thu a phu na hihi. Ahi zongin hong gahkhiate tawh tawikhai lehang phuutngam taak hi. Kisuahkhia cih pen lungsim kikhahkhiatna hi. Kilaakkhiatna in lunggimna hong khiapsakin launate hong hepkhiatsak a, hih pen lungsim suahtak nading kahlei a dawl masapen hi. Pasian in lungsim kiniamkhiatte hehpihna thupha pia ahihlam i kikum khin hi. Ahih hangin mi tampite in kiniamkhiatna a cih pen theikhial uhhi. Kiniamkhiat cih ciangin nang le nang kiniamkoih ahihkeileh na thahatnate koihdak cihna hilo a, na thaneemnate tawh kisai-in lungsim siang nei cihna hi. Na lungsim siang seemseem leh Pasian hehpihna na ngah seemseem ding hi. Midangte kiangpan zong hehpihna na ngah lai ding hi. Kisuahkhiatna cih pen hong it-huaisak cihoihna khat hi a, eimahmah in zong a kiniamkhiatte i pakta hi. Tungtham kineihkhemna in hong kigamlasak a, ahi banga omna in i lungsim hong la hi. Kisuahkhiatna ahihleh kimaingapna, kisungmisuahna (intimacy) a om theih nading zawi hi.
272 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Tua thu hangin Pasian in na thahatnate bek hilo-in na thaneemnate zong hong zatsak nuam hi. Mite in na thahatnate bek hong muhsak uh hileh lungsim thakiam ding uh a, Aw, himah ei. Amahn bel seemzo mawk mah ei. Kei bel a tuaci zo ngeilo ding hi mai ning ci ding uhhi. A khatlam leuleu ah, na thaneemnate kawmkal mah ah Pasian in nang hong zatlam hong mu le-uh tha-ngah ding uh a, Kei zong Pasian in hong zang thei ngel venteh aw ci ding uhhi. I thahatnate in kidemna piangsak a, i thaneemnate in khua le tual piangsak hi. Mite hong thupi muh ding ahihkeileh mite na huzap zawh ding, koi utzaw cih na khensatloh a phatmawh hunte na nuntakna sungah na tuakkha ding hi. Mite hong thupit muhna pen a gamla panin zong na ngah thei a, ahi zongin mite na huzap zawh nadingin NI amau geinai na neh kul hi. Tua bangin neh lecin SAWMTHUM-LE-NGANA: na cinlahnate amau hong mu thei pan ding uhhi. NA THANEEMNA Tua pen hoih hi. Makaihna thu ah a kitangsam penpen ci-hoihna (quality) pen ciangtaakna (per- SUNGA OM PASIAN fection) hilo a, muanhuaina (credibility) hizaw THAHATNA hi. Mite muantheih na hih ding kisam a, hong kimuang keileh na nung hong kizui lo ding hi. Muantheih dingin bangci om ding na hi hiam? A cingtaak kineih se lo-in lungsim siang neih ding kisam hi. Na thaneemnate angtanpih in. Paul in, Kei bangzahin thaneem cih thu leh tua bang thaneemna ama minthanna aadingin hong zatsat Pasian bangzahin lian cih thu bek mah kong kisial ding hi21 ci hi. A kipummuan pong leh kua zawhtheihloh khat danin na om sangin hehpihna a ngah minu mipa bangin nang le nang kimuzaw in. Na thaneemnate Satan in hong kawk ciangin thukim lel inla na lungsim sungah i thaneemnate khempeuh hong theitel22 Jesuh leh i thaneemna sungah hong huh23 Kha Siangtho, phatin pahtawi in. Ahi zongin khatveivei ciangin Pasian in eite nakpi-in hong zattheihzawk nadingin i thahatna khat, thaneemna-in hong laihsak thei hi. Jakob pen mi a ngian-vat-thei (manipulator) khat hi a, tua huhau-in zong a nuntak hun sung teng a galtai den mi khat hi. Zan khat, Pasian tawh kipumlaai a, amahn Thupha nong piak mateng hong khah kei ning ci hi. Pasian in zong, Hi tahen ci a, ahi zongin Jakob phei matsatin a khelguh kipelhsak hi. Hih thu, a deihnapi bang ahi hiam? Pasian in Jakob thahatna (phei sagolh pen pumpi sungah a thakhauhpen hi) lawnsak a, thaneemna khat suaksak hi. Tua ni-a kipanin Jakob a khel bai ahih manin taimang zo ngei nawnlo hi. A khelbaina in a amah a ut-a ut kei zongin Pasian tungah kingasak hi. Pasian thupha piak
273

ding leh nasia takin hong zat ding na ut leh Pasian in mi thaneemte zang ahih mah bangin nang zong na nuntak hun a omlai sung tengah khelbai khat hih ding na utloh hong phamawh ding hi.

SAWMTHUM-LE-NGANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Ka thaneemna ka pulak ciangin Pasian in naseem theipen hi. Phawk Ding Khawkneu : Ka hehpihna pen nang aadingin kicing hi; Khawkneu: ka vangliatna zong thaneemna sungah kicingtaaksak hi. 2 Korin 12:9a (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna : Ka thaneemnate ipcipna tawh ka Thudotna: nuntakna sungah Pasian vangliatna ka ciangtan kha hiam? Midangte ka huh theih nadingin bang vaite ah lungsim siang ka neih ding kisam hiam?

274

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NGIMNA

THUPUA K NASEP KHA T A A D INGIN THUPUAK KHAT NANG HO NG KIB AWL HONG KIBA
Thumaan mite gah pen nuntakna singkung hi a, mite lungsim a ngah mipa mipil hi. Paunak 11:30 (NIV)

275

276

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Leitung ah thupuak nasep khat kei nong piak dan mahin leitung ah thupuak nasep khat amaute ka pia hi. Johan 17:18 (Msg) A thupipenpen ah Jesuh Topa hong piak nasep ahi ka thupuak nasep ka zawhsiangna thu hi. Sawltakte Tangthu 20:24 (NCV)

36
THUPUA K N ASEP KHA T HUPUAK HAT A A D INGIN H ONG K IB AWL IBA

Thupuak nasep (mission) khat aadingin nang hong kibawl hi. Pasian in leitung ah na seem den a, a seppih dingin nang zong hong deih hi. Tua nasep kipiakna (assignment) pen na thupuak nasep kici hi. Pasian in Khrih Pumpi sungah sepkhiatna (ministry) na neih ding leh leitung ah thupuak nasep (mission) na neih ding, a nihin hong deih hi. Na sepkhiatna pen thu-um mite aading,1 leh na thupuak nasep pen thu-umlo mite aading, na sepsak (service) hi ding hi. Leitunga na thupuak nasep na cinsak ding pen na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak ama ngimna a ngana hi. Na nuntakna-a thupuak nasep pen genkhiat nam (shared) leh a kician sinsen nam (specific) khat ahihi. Tua nasep a khen khatna pen Khristian dangte khempeuh kiangah genkhiat ding vaipuak khat hi a, khen nihna pen nang aadinga a tuam vilvela hong kipia nasep khat hi. Tuate a khen nihin mai-a khenpite ah i kikum ding hi. Manglai kammal mission pen sawlkhia cih khiatna a nei Latin kammal pan kila hi a, Khristian khat hihna sungah Jesuh Khrih ii taangmi bangin leitung ah hong kisawlkhia cihna zong kihel hi. Topa Jesuh in, Pa in kei hong sawlkhiat mah bangin ken zong note kong sawlkhia hi2 hong ci hi.
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 277

Topa Jesuh in ama nuntakna-a thupuak nasep tel sinsen hi. Khankum sawm-le-nih a phak hunin amahn, Ka Pa nasep ka septheih ding kul hi3 ci a, tua khit kum sawmnih-le-khat a sawt ciangin singlamteh tungah si dingin a om laitak, Kizo khinta hi4 ci hi. Laibu sunga thupatna leh thukhupna dan mahin hih pulakna nihte in nuntak hoih, nuntak gina ahi ngimna tawsawn nuntakna a cih, a lim a mel hong musak hi. Topa Jesuh in a Pa piak thupuak nasep zosiang hi. Eite Khrih Pumpi i hih manin Topa Jesuh, leitung a om lai-a a neih thupuak nasep pen tu-in eite thupuak nasep hong hita hi. A taksa pumpi tawh a sep nasep pen ama kha pumpi (pawlpi) hihna tawh i zop ding ahihi. Tua thupuak nasep bang ahi hiam? Pasian kiangah mite paipihna hi. Lai Siangtho in, Khrih in ama galte hihna panin ama lawmte dingin eite hong laih a, midangte zong ama lawmte hisak ding cih nasep vai, eite tungah hong pia hi5 ci hi. Pasian in eite hong piansakna ah ngimna nam nga nei a, tuate pen: amah a it ding, ama innkuan sungmi a suak ding, amah tawh a kisun ding, ama na a seem ding, leh ama thu midangte kiangah a gen ding, cih teng hi. Tua ngimnate i cinsak theih nadingin Pasian in mihingte Satan khutsung pan hong tankhia nuamin amah tawh i kilemkik ding hong deih hi. Ama aa i hih khit ciangin midangte zong a va zawn dingin eite hong zang nuam hi. Amah in eite hong honkhia a, tua ciangin hong sawlkhia hi. Lai Siangtho in, Khrih taangin a paukhia dingin eite hong kisawlkhia hi6 ci hi. Eite pen leitung ah Pasian itna leh a ngimnate a genkhia ding kamtai thupuakte i hihi. NA THUPUAK NASEP A THUPITNA Na thupuak nasep na cinsak ding pen Pasian minthanna aading nuntak nading ah a omloh a phamawh thu khat hi. Bang hangin na thupuak nasep tua zahin thupi cih thu, Lai Siangtho sungah a hang tampi kigelh hi. Na t hupuak nasep p en leitunga Je suh t hupuak nasep thupuak pen thupuak ohna h i. Eite pen Jesuh nungzuite i hihna tawh Jesuh patsa nasep zo pt zopt ptohna hi. a zomto dingte i hihi. Jesuh in eite ama kiangah a pai ding bek hilo, ama taangin a pai dingin zong hong sam hi. Na thupuak nasep thupi lua ahih NI SAWMTHUM-LE-GUKNA: manin Jesuh in tua thu, Lai Siangtho THUPUAK NASEP KHAT bu nga sungah genzia kibanglo nam AADINGIN HONG nga tawh ngavei vilvel hong genkik KIBAWL phapha hi.7 Tua pen, Hih thu na
278 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

theihtel takpi ding uh deih taktak ing hong ci tawh kibang hi. Hih, Jesuh hong piak nasep vai ki-apna thu ngate kancian lecin leitunga na sep ding na thupuak nasep tawh kisai thu-om teng -- a hun, a mun, a hang, a zia, cihte -- na theitel ding hi. Jesuh in ama Sawlpina (Great Commission) thu hong genna ah, Gam khempeuh-a mite kiangah pai unla amaute ka thuzuite suaksak un. Amaute Pa, Tapa, leh Kha Siangtho min tawh tuiphum unla note tunga kong gensa thute khempeuh a sep nadinguh amaute hilh un8 ci hi. Hih nasep vai ki-apna pen Jesuh nungzui khempeuh tunga kipia hi a, pawlpi syate leh thupuak naseemte (missionaries) tung beka kipia hilo hi. Nang tunga Jesuh hong ap nasep vai hi a, deihteeltheih thu hilo hi. Hih muna Jesuh kammalte pen zuihnop leh zuihtheih ding Ngaihsut Piakpina (Great Suggestion) hilo hi. Pasian innkuan sungah sungmi khat-a kihel na hihleh na thupuak nasep pen manloh phamawh thupiakna hi a, tua thu awlmawhlohna pen thumanlohna suak ding hi. Na kiim na paama om thu-umlo mite tawh kisai-in Pasian in nang tungah mawhpuak hong pia ahihlam a phawkkhalo zong na hi thei ding hi. Lai Jesuh in eite ama Siangtho in, Amaute a nuntak theih kiangah a pai ding bek nadinguh na phawn ding kisam hi. Mi gilote hilo, ama taangin a pai a siattatna uh a khawl nadingun phawnna dingin zong hong kammal na genkhiat keileh amaute a sam hi. mawhna uh tawh si ding uhhi. Ahih hangin amau sihna thu ah nang, mawhpuak kong neisak ding hi9 ci hi. Mi pawlkhatte aadingin nang pen Khristian a theihsun khat uh na hi ding a, amau kiangah Jesuh thu na genkhiat ding pen nang thupuak nasep hi pah hi. Na thupuak nasep pen hamphatna lianpi khat hi. Pasian mizat hih ding pen vaipuak vangik lianpi khat ahih saam hangin tehtheihloh angtanhuai thu khat zong hi veve hi. Paul in, Pasian in mi khempeuh ama maipha piakna sungah hong pai-in amah tawh a kilemkik nadingun amaute hansuah theih nading hamphatna kote tungah hong pia hi10 ci hi. Na thupuak nasepna sungah hamphatna lianpi nih om a, tuate pen: Pasian tawh sepkhopna leh ama taangmi hihna, cihte nih hi. Pasian Kumpigam lamna ah Pasian tawh kithuahin i seemkhawm hi. Paul in eite pen naseppihte hong ci a, Eite pen Pasian tawh a seemkhawm naseemte i hihi11 zong hong ci hi. Jesuh in hotkhiatna hong ngahsak a, ama innkuan sungah hong
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 279

guang hi. Kha Siangtho hong piak khit ciangin leitunga ama taangmi palaite hong suaksak hi. Bangzah-a lian hamphatna hiam? Lai Siangtho in, Kote pen Khrih taangmite ka hi uhhi. Numei pasal a kuamah peuh, a kibatlohnate uh nusia-in amaute kikala thu le late a lemkiksak Pasian nasepna sungah a lut nadingun amaute a genpih dingin Pasian in kote hong zang hi. Tu-in Khrih taang ngiatin kong paukhia uhhi: Pasian tawh a kilawmta hita un12 ci hi. Midangte kiangah amaute in tawntung nuntakna ngah thei uh ahihna thu va genna pen amaute aadinga na septheih lianpen hi. Na vengte khat in cancer ahihkeihleh AIDS ngahin nangn a dam theih nading thu thei pipi-in gen lo-in na ipcip leh tua pen khut-khialhna (criminal) suak ding hi. Tua sanga sukziazaw lai pen mawhmaina thu, Pasian ngimna thu, lungnopna thu leh tawntung nuntakna thu, cihte ipcipna hi. Leitunga a thupipen thuthang (news) thei-in i nei a, tua thuthang va genkhia lecin tua pen mi khatpeuh tunga na lahtheih na migitna lianpen hi ding hi. Khristian suahzawh a sauvei khinte buaipih thu khat ah, Khrih tawh lo-a a nungta mite nuntakna bangzah takin haksa-in lam-et bei ding cih thu a mangngilhkhak pen uhhi. Mite bangzahin lawhcin tuakin lungdam mel pua uh hi taleh i phawk ding thu ah, Khrih tawh lo-in amaute nuntakna a mangthang hi lel a, Pasian tawh a tawntunga kikhenna lam a manawh uh ahihi. Lai Siangtho in, Jesuh bek mite a honkhia theipa hi13 cih hi. Mi khempeuh Jesuh kisam uhhi. Na t hupuak nasepna iin n ta w ntung t hupitna nei h i. Tua in thupuak taw thupitna hi. midangte tawntung mailam hun thu ah kilamdanna piangsak ding ahih manin tua pen leitung na nuntak sunga na nuntak zonna nasep, na lungtup, na tangtutna, cihte sangin thupizaw hi. Na thupuak nasepna a gahte a tawntungin Nasep vai ki-apna kip paisuak ding a, na nuntak zonna nasep pen Jesuh a gahte kip paisuak lo ding hi. Na nasep nungzui teng khempeuh lakah mite, Pasian tawh khempeuh tunga tawntung kizopna a nei theih nading uh-a a kipia hi. na huh pen zahin na-a kimang ding dang om lo hi. I thupuak nasep i nawhsep ding a kisapna zong tu-a hang mah hi. Jesuh in, Eite khempeuh in eite hong sawlkhiapa hong piak nasep, manlang takin i sepkhiat ding kisam hi. A hang pen zan khuamial a tun ding hun leh nasep khempeuh a beisiang ding hun, tawm bek kisam lai hi14 ci hi. Naipi (clock) a nai khutte in na thupuak nasepna lam kawk ta uh ahih manin
280 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

zingciang ci-in khiinto nawn kei in. Midangte kiang va pha ding cih na thupuak nasep, tu mahmahin pan pah in. Jesuh kianga i va tutsa mite tawh gualnop ding hun a tawntungin i ngah ding a, ahi zongin tua mite kiang i va phak nading ahihleh i hun neih pen tu-a i nuntak sung bek hi. Tua i cih ciangin tu-a na nuntak zonna nasep tawpin thupha-puak sya (evangelist) seem ding, cihna hilo hi. Na omomna mun ah Lungdamna Thu a zeekkhia dingin Pasian in hong deih hi. Sangnaupang, inn nupi, sangsya, vanzuak, nasep uk, cihte-a kibang bangbang a seem na hi zongin hotkhiatna thu na genpih theih dingin na lampi-a Pasian hong koihsak mite kitatsat loin na zonkhiat ding kisam hi. Na thupuak nasepna in na nuntakna khiatna neisak hi hi. William James in, Nuntakna sanga sauvei a kipzaw khat aading nuntak hun teng zatkhiatna pen nuntakna a hoihpena zatna hi ci hi. A maanin ci lehang, nadang teng khempeuh a tawpna ah beimang ding uh a, Pasian kumpigam bek kip paisuak ding hi. Ngimna tawsawn nuntakna -- biakpiakna, kilawmtatna, kha khangliatna, Pasian na sepkhiatna, leh leitunga i thupuak nasep cinsakna, cihte aading a kipumpiak nuntakna -- neih ding a kulna zong tu-a hang ahihi. Hih nasepnate ii a gahte a tawntungin kip paisuak ding hi. Leitunga Pasian hong piak na thupuak nasep cinsak ding na pelh leh Pasian hong piak na nuntakna a mawkzat na hihi. Paul in, Jesuh Topa hong piak nasep ahi, a lamdang Pasian migitna leh itna tawh kisai Lungdamna Thu midangte kiangah genkhiat ding nasep, sep nadingin ka nuntakna ka zat mateng tua ka nuntakna bangmah man lo hi15 ci hi. Na teenna mun leh a bangci mi hi ding ci-a Pasian hong sehzia tungtawnin hih leitung ah nang bek in na va phak theih ding mi pawlkhat om hi. Nang hangin mi khat vantung gam tung bek leh zong tawntung mun aading vai lianpi khat a seem na hi pah hi. Nang aituam thupuak nasepna khawk teng etcian ding kipan inla, Topa aw, Jesuh thu ka genpih theih dingin ka nuntakna sungah kua teng hong puak na hi hiam? ci-in thungetna tawh dong in. Mihing tangthu a bei hun ding tawh kisai Pasian hun geelna pen eite tunga nasep vai hong ki-ap i zawhsiangna tawh kimemat h i. Tu hunin Khrih hong paikik ding thu leh leitung bei ding thu, hi. kilunglut thei mahmah hi. Tuate cik ciangin hong tung ding hiam? Nungzuite in zong Jesuh a vankah ma-in hih thu mah na dong uh a, Jesuh dawnkikna pen kitel mahmah hi: Pa in ama thuneihna tawh a sehsa hun le nite note theih ding thu hilo hi. Ahi zongin note tungah Kha Siangtho hong tun ciangin
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 281

vangliatna na ngah ding uh a, tua ciangin Jesusalem khuasung, Judea gamsung leh Samaria gamsung teng khempeuh, leh leitung mong teng dongah ka teci na hi ding uhhi.16 Mailam hun kamsaanna tawh kisai thu nungzuite a kikupnop uh ciangin Jesuh in thukawng hei ziau-in lungdamna thu zeekkhiatna vai kuppih hi. Ama thugen a laigil pen hih bang hi: Kong paikik ding vai pen no tawh kisai peuhmah kei. No tawh kisai pen kong piaksa thupuak nasep hi. Tua mah mitsuan un. Khrih hong paikik ding hun, bang hun lian hi ding ci-a ngaihsut pen khiatna nei lo hi. Jesuh mahmah in, Tua ni tua hun tawh kisai-in Pa simloh vantunga om vantung mite ahi-a Tapa ahi phial zongin a thei kuamah om lo hi17 ci hi. Jesuh mahmah in a ni a hun thei lo ahihlam hong gen khit nungsang bang hangin nang theihsawm sehsawm lai ding na hi hiam? Ei theih taktak thu ahihleh hih bang hi: Lungdamna Thu a za kha dinga Pasian deih mi khempeuh in tua Thu a zak kim matengun Jesuh hong paikik lo ding hi. Jesuh in, Leitung mi khempeuh leh gam khempeuh ah Pasian kumpigam tawh kisai Lungdamna Thu kitangko ding hi18 ci hi. Jesuh hong pai baihzawk ding na ut leh mailam hun kamsaanna thu lunggelgel lo-in na thupuak nasep cinsak ding mah mitsuan in. Na upna thu na pulak ding banah thudang khatpeuh zong na sepbeh ding Satan in hong deih ahih manin na thupuak nasepna pan na taalkhia pahpah, na lampial pahpah thei ding hi. Vantung gam ah mi khat na ciahpih masiahsiah Satan in na-hoih a kici peuhmah hong seemsak lel ding hi. Ahi zongin na thupuak nasep na thupilaak lian leh Dawimangpa in lampelh namkim hong lot pah ding ahihlam thei in. Tua bang hong pian ciangin Jesuh thugen phawkkik in: Ka geelsaksa nasep pan a pialkhia mi peuhmah Pasian Kumpigam tawh kilawm kituak lo hi.19

Na upna thu na pulak ding banah thudang khatpeuh zong na sepbeh ding Satan in hong deih ahih manin na thupuak nasepna pan na taalkhia pahpah, na lampial pahpah thei ding hi.

NA THUPUAK NASEP CINSAKNA-A NA SUPLAWH DINGTE Na thupuak nasep cinsak nading vai ah nang geelnate na nusiat ding leh nang aadinga Pasian hong geelsak thute na saan ding hong kul ding hi. Na nuntakna sunga na sepnop dangte khempeuh tawh na helzau ziau theikei ding hi. Jesuh mah bangin nangn zong, Pa aw,...keima deihna
282 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

hilo-in nangma deihna ahih ding ka ut hi20 na cih ding kisam hi. Na ut thute, na lungtupte, na geelnate, na ngimnate, a vekpi-in ama kiangah na niamlutsak ding kisam hi. Angsung bulphuh thungetna nam ahi Topa aw, ka sepnop thute ah thupha hong pia in cihte ngen nawnlo-in Topa aw, na deih thute ka sepzawh nadingin hong huh in na ci ding hi. Laidal awng khat ii a taw ah na min na gelh ding a, tua ciangin sep ding vai teng amah na gelhsak ding hi. Lai Siangtho in, Pasian khut sunga vanzat, ama ngimna hoihte aadinga zattheih, ahi dingin Pasian kiangah nang le nang -- na hihna khempeuh -- kipia in21 ci hi. Bangbang na suplawh zongin na thupuak nasep a cingsak dingin na kipumpiak leh mite theihkhak ngeiloh namte tawh Pasian thupha piakna na sinkha ding hi. Pasian kumpigam aading naseem dinga kipia numei pasal a kuamah peuhte aadingin Pasian in na khempeuh phial mah sepsak hi. Jesuh in, Pasian aading nungta-in Pasian Kumpigam mah kin masakin na neih uhleh (Pasian in) a nisima na kisapte khempeuh uh hong pia ding hi22 ci-in kamciam hong pia khin hi.
JESUH AADING A DANG KHAT LAI Ka pa pen kum sawmnga val sung Pasian naseem khat hi a, khuata lama pawlpi neute ah a sep hun tampen hi. Pawlpi sya mawkmawk khat hi lel a, ahi zongin thupuak nasep tawh a nungta mi khat hi. Ama uuk deuh sepkhiatna khat pen a kipiakhia mi pawlkhat tawh gamdang ah pai-in pawlpi neute aading biakinn lamsak nasep hi. A khan sungin leitung mun tuamtuam ah biakinn 150 val lam hi. 1999 kumin ka pa in cancer natna tawh hong sihsan hi. A nuntak a bei ma nipi kal khat sung teng pen a natna hangin ihmu sip theilo, a khanglo sinsen lah hilo-in ni khatin nai sawmnih-le-li sung phial mah khuaphawk buang phawklo buang khatin om den hi. Mang a mat leh zong a mumangin paukhia den hi. A lupna gei-ah ka tut kawmin a mumang pau teng ka zakna tawh ka pa mangmat teng tampi ka theihpih hi. Amahn biakinn lam ding vai geelna khatkhit khat a banbanin nei toto hi. A bei kuan lam, zan khatin kei tawh, ka zi tawh, ka tunu tawh, ka pa lupna gei-ah ka om laitakun thakhatin ka pa hong tei vatin lupna tungpan thawhkhiatsawm hi. A taktakin a thazawm mahmah khin ahih manin ka zi in lumkiksak hi. Ahi zongin amah ut vet loin thawhsawm teeiteei ahih manin a tawpna ah ka zi in, Pa, bang ahia na hihnop? ci-in dong hi. Ka pa in, Jesuh aading a dang khat honkhia nuam
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 283

lai ing. Jesuh aading a dang khat honkhia nuam lai ing. Jesuh aading a dang khat honkhia nuam lai ing ci hi. Tua bekbek ci phapha hi. Tua zawh nai khat sung, tua kammal teng mah zavei val ding bang lolo hi -- Jesuh aading a dang khat honkhia nuam lai ing. Lupna gei-ah tuin khitui luangin ka om laitak mahin ka pa upna hangin lu kunsukin Pasian tungah lungdam ka ko hi. Tua lian laitak, ka pa in a khut thazawmpi mah tawh hong zawt phei-in ka lu tungah khutnga-in kei tungah nasep vai hong ap dan khatin, Jesuh aading a dang khat honkhia lai in! Jesuh aading a dang khat honkhia lai in! hong ci hi. Tua thu mah, ka nuntak hun a omlai sungteng aading dinpih thuciin dingin ka nei hi. Tawntung hun aadingin hih sangin a muibunzaw bangmah om lo ding ahih manin na nuntakna sungah zong hih thu, mitsuan khatin na neih nadingin kong zawn nuam hi. Pasian zat ding na ut leh Pasian kin thute nangn zong na kin ding kisam a, ama kinpipen ahihleh a bawlsa mite tatkhiat ding ahihi. A mangthang a tate ama kiang a tunkik ding pen ama deihna hi. Pasian aading tua sangin thupizaw bangmah om lo hi; Singlamteh in hong lakcian zo hi. Nang zong, ni khatni Pasian mai-ah na din ni ciangin Thupuak nasep zosiang! ci-in na pulak theih nadingin tu-in Jesuh aading a dang khat lai ci-in a zongkhia den na hih theih nading thu ka ngen hi. SAWMTHUM-LE-GUKNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Thupuak nasep khat aadingin kei hong kibawl hi. Pha wk Di ng Kha wkneu : Pai unla minam khempeuhte Pa min, Tapa Phawk Ding Khawkneu wkneu: min, Kha Siangtho minin thuphumin note tunga kong thupiakte khempeuh a man nadinguh hilhna tawh amaute thuzuite suaksak un. Kei zong khang hun a bei teekteek dongin note a tawntungin kong ompih taktak hi Matthai 28:19-20 (NIV) Ngaihsut Ding Thudotna : Kei zawhsiang dinga Pasian hong piak Thudotna: thupuak nasep ka cinsak nading ah bang launate in hong khaktan hiam? Midangte kiangah Lungdamna Thu ka gen ding hong khaktan bang teng ahi hiam?

284

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NA NUNT A K NA T HU NA G ENS AWNNA UNTA ENSA


Pasian Tapa a um mite in amau sungah Pasian teci panna ngah uhhi. 1 Johan 5:10a (GWT)

Na nuntaknate uh in Topa Kammal thawnkik uhhi... Pasian na upna thu uh zong gingkhia hi. Genbeh ding nangawn bangmah kong nei kei uhhi -note pen a thu na hi pah uhhi. 1 Thesalonika 1:8 (Msg)
Pasian in na genkhiat ding Nuntakna Thu khat hong pia khin hi. Thu-um mi khat na suah ciangin Pasian kamtai palai khat zong a suak na hi pah hi. Pasian in nang tungtawnin leitung mite hopih nuam hi. Paul in, Kote in Pasian kamtai palaite hihna tawh Pasian mai-ah thumaan thutak ka genkhia uhhi1 ci hi. Gensawn ding bangmah a neilo na kisakha thei ding a, ahi zongin tua pen na gamdaih nadinga Dawimangpa hong khaktanna hi. Pasian innkuan sungah midangte na tunpih theih nadingin na zat dinga Pasian hong deihsak sinkhak thu tampi na nei hi. Lai Siangtho in, Pasian Tapa a um mite in amau sungah Pasian teci panna ngah uhhi2 ci hi. Na Nuntakna Thu sungah khen li kihel hi: Na teci panna: Jesuh tawh kizopna na neihcilna tangthu Na nuntakna-a theihkhiat thute: Pasian hong hilh na theihkhiat a thupipente Pasian zia tawh kituak lainatna: na kinpen dinga Pasian hong suih thu le late Lungdamna Thu: hotkhiatna thu
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 285

37

Na Nuntakna Thu sungah na teci panna zong kihel hi. Na teci panna cih ciangin na nuntakna Jesuh hong khelzia thu cihna hi. Peter in eite pen Pasian in ama na a seem ding leh ama taangin a paukhia dingin, leh nang aading a sun a zanin hong sepsak thu midangte kiangah a gen dingin3 hong teel hi, ci hi. Hih pen teci panna laigil hi a, Topa tawh kisai-a nang aituam sinkhak thute gensawnna hi ziau hi. Thukhen zuma teci pangte cih pen a thubuai a kinial ding, maan ahihna a lakcian ding, ahihkeileh mawhna thukhen nading a hanthawn ding, cih bang hilo uhhi; tua pen thukhen A kigenkhia tangthute palaite (attorneys, lawyers) nasep hi. Teci in nang lungsim pang cih ciangin a thupiang teng sungpan midangte ahihkeileh amau muhkhak teng ahi lungsim sungah Jesuh bangin genkikna hi lel hi. a pai theih nadingin Jesuh in, Note pen...ka teci na kizopna lei khat dawh hi ding uhhi4 ci bek a, note pen ka thei uhhi. thukhen palai (attorney) na hi ding uhhi hong ci lo hi. Mite kiangah na tangthu na sutkik ding hong deih hi. Na teci panna pen tumdang mahmah ahih manin tua pen leitunga na thupuak nasepna ah a omloh a phamawh khat hi. Nang tangthu tawh a kibang liinlian khat zong om lo ahih manin tua thu pen nang bek in na genkik thei hi. Genkhia kei lecin maimang paisuak ding hi. Lai Siangtho siam mipil khat na hikei phial zongin nang nuntakna ah thunei pen nangmah na hi a, nang aituam sinkhak thu khat kinial ding cih pen thu haksa khat hi. A taktakin, thuhilhna (sermon) khat sangin nang aituam teci panna muibunzaw lai hi. A hang pen thu-umlo mite in pawlpi syate pen nuntak zonna nasep khat a seemin mu lel uh a, nang na hihleh vanlei a lungkim khat (satisfied customer) bangin hong mu uh ahih manin nang thugen taksangzaw uhhi. Tua banah, aituam tuahkhak thute pen thukhun, thupomzia tuamtuamte sangin a gendan baihzaw ahih manin mite in zaknop sa uhhi. Tua thute in i lungsim hong la zo uh a, zong sauvei i ciamteh theizaw hi. Theology siam mipilte thugen teng siksanin na thugen pan lecin thu-umlo mite a lunglutna uh bei pah theikha ding uhhi. Amau sinkhak ngeiloh thute theihnopna lungsim ahihleh pianpihin paai uhhi. A kigenkhia tangthute in nang lungsim sungpan midangte lungsim sungah Jesuh a pai theih nadingin kizopna lei khat dawh thei uhhi. Na teci panna a manneihna a dang khat ah, tua in khuak pilna tawh kilam huang le daite peelin kheng hi. Lai Siangtho thuneihna a saang nuamlo
286 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

mi tampite in aituam tangthu mawkmawkte hong ngai nuam ding uhhi. Paul in lungdamna thu a tangkona ah Lai Siangtho kammal sangin ama aituam teci panna mun guk ah a zatna pen zong tu-a hang mah hi.5 Lai Siangtho in, Na sung-ua na neih uh lam-etna thu hong dong mi khatpeuh a om leh a dawngkik thei dingin NI SAWMTHUM-LE-SAGIHNA: a kigingsa-in om den unla, ahi zongin NA NUNTAKNA THU nunneemna lim leh zahtakna lim tawh hih NA GENSAWNNA un6 hong ci hi. Tua banga a kigingsa hihtheih nading lampi a hoihpen ah na teci panna atkhia inla tua ciangin thukawngpi teng kamngah in. Tua pen khen liin na khen thei hi: 1. Jesuh tawh ka kimuh ma-in ka nuntakna bang tawh kibang 2. Jesuh ka kisap lam bangci kitheih 3. Jesuh kiangah ka nuntakna bangci kipiak 4. Ka nuntakna sunga Jesuh hong sepsak kilamdanna thu Hotkhiat na ngahna tangthu banah teci panna dang tampi zong na nei lua ding hi. Pasian hong huhna na sinkhakte khempeuh sungah tangthu khatta na nei hi. Pasian hong kalsuahpihsa, hong nawkpihsa buainate, thu-omziate, leh dongtuahnate khempeuh, laibu sungah gualsuk in. Tua ciangin limtak ngaihsun inla thu-umlo na lawmnu na lawmpa zaknop theihpen ding tangthu khat teelkhia in. Thu-omzia tuamtuam tawh kizui-in tecin panna a nam tuamtuam kisam hi. Na Nuntakna Thu sungah nuntakna sunga na theihkhiat thute zong kihel hi. Na genkhiat ding thu a khen nihna pen Pasian tawh na kituahkhakna pana ama hong hilh thumaan thutakte hi. Tua i cih ciangin Pasian thu, kizopna thu, buaina thu, zia-etna thu, leh nuntakna sunga vai tuamtuam thu, cihte tawh kisai-a na theihkhiat thute leh na thu muhziate, cihna hi. David in, Pasian aw, lam maan ka tottheih nadingin nunzia theihhuai thute kei hong hilh in7 ci-in thungen hi. A dahhuai khat ah, ei tunga hong piang thu tampite panin sinbeh theihbeh i nei ngeikei hi. Israel mite tawh kisai-in Lai Siangtho in, Amaute Pasian in tamveipi honkhia napi-in theihna-in nei ngeilo uh a, a tawpna ah amau mawhna in amau susia hi8 ci hi. Tua bangdan mite na tuakkha ngei ngeel ding hi. I sinkhak thute pan thu theihna neihbeh ding pen a pilvai khat ahih mah bangin midangte sinkhak thute pan thu theihna neihbeh ding zong pilvaizaw lai hi. Khan khat sungah thu haksa leh sepkhialhna cihte bek
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 287

tawh thu theihna zon ding pen hun kicing lo hi. Khat le khat tungpanin thu le la i kitaw ding hi. Lai Siangtho in, Thu theisa mi khat in thuman ding a ut mi khat tungah phawnna kammal a piak pen...kham hoihpen tawh kibawl kizepna van manpha sangin manneizaw hi9 ci hi. Mite tungah na hopsawn theih dingin na theihkhiatsa nunzia thuguipite gelhkhia in. Solomon in tua bangin a na hih pen ama tungah i lungdamtheih ding kisam hi. Tua bangin a na hih manin nunzia tawh kisai zatpah theih ding thuhoih bekbek a kidimna Lai Siangtho Paunak laibu leh Thuhilhna laibu cihte i nei thei hi. Khat le khat tungpanin nunzia theihkhiat thute kitaw tek hi lehang kul lopi-a i lunggimnate bangzah tak peel theih ding i hihna thu lungngai dih in. Mi picingte in nisim nuntakna sunga I sinkhak thute pan thu sinkhak thute panin thu manpha theihna neihbeh ding pen a dokkhiat theih ding kisin uhhi. Na pilvai khat ahih mah bangin nuntak sunga na theihkhiat thute na midangte sinkhak thute pan gelhkhiat ding kong hanthawn nuam thu theihna neihbeh ding zong hi. Na gelhkhiat mateng tua thute pilvaizaw lai hi. limtak na ngaihsun ngeikei ding hi. Na ciaptehna khuak (memory) tawmno khat hong sing dingin leh thu ciapteh hong kipansak dingin thudotna tawmkhat, a nuai-ah kong pia hi:10 Supna, guallelhna panin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? Sum le paai neihlohna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? Dahna, lungsim natna, lungkhamna panin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? Ngakna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? Natna satna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? Lungkiatna, lungkimlohna tungtawnin Pasian in kei, bang hong hilh hiam? Ka innkuan, ka pawlpi, ka kizoppihte, ka beelpawl neuno, leh hong siatgen mite, tungpanin bang thu theikhia ka hi hiam? Na Nuntakna Thute sungah Pasian zia tawh kituak na lainat thute genkhiatna zong kihel hi. Pasian pen a laina thei Pasian hi. Amahn na pawlkhat it mahmah a, pawlkhat hua mahmah hi. Amah tawh a kinaizaw seemin na nuntak ciangin amah in leitung ah ama taangin thu genkhia khat na suahtheih nadingin ama kin mahmah thute kin theihna
288 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

lainatna lungsim nang tungah hong pia ding hi. Tua pen buaina khat, ngimna khat, thukhun thupomzia khat, ahihkeileh mi pawlkhat, cihte tawh kisai-in lainatna zong hi thei hi. Bangbang ahi zongin tua thu tawh kisai-in bang hiamkhat genkhiat ding, leh bang hiamkhat sepkhiat ding, kul na sakna lungsim hong om ding hi. Na kinpen thu le la khat genkhia lo-in na om theikei ding hi. Jesuh in, Mi khat pen a pauna tawh a lungsim kithei thei hi11 ci hi. Etsak theih ding lim nihte pen Pasian leh a nasepna aading ka lungdeihna ka sungah mei bangin kuangin sa mahmah hi12 a ci David, leh Na thugente ka lungsim sung leh ka guh le tang sungah mei bangin kuang a, ka dai-om theikei hi13 a ci Jeremiah, hi. Pasian in mi pawlkhat tungah vai lianpi khat zawhsiang theih nadingin ama zia tawh kituak lainatna pia hi. Tua pen amau mahmah un a sinkhak uh ahi khamteih guihtheih zongsatna, lungkiatna, natna satna, kinetniamna, suan le khak neihlohna, leh thu haksa a dang tuamtuam, cihte hi thei hi. Khatveivei Pasian in amau tuahkhak vai tawh kisai genkhiatna a nei theilo mite -- gentehna-in nau kibawlkhiate, bawlsiat a thuakte, mizawngte, thongkia mite, mi simmawh a thuakte, pumpi cingtaaklote, thumaan thutang a ngahkhalo mite -- taangin a paukhia dingin lainatna pia thei hi. Amau le amau a kidal zolo mite a hu dingin thu hong kipiakna Lai Siangtho sungah a dimin om hi. Pasian in ama kumpigam a tangzai nadingin a laina mite zang hi. Pawlpi thak khat a phuan ding, innkuante a thapia ding, Lai Siangtho letkhiat nasepna aading huhna sum a zong ding, Khristian makai a pantah ding, cih bangin Pasian zia tawh kituak lainatna nam khatpeuh nang hong pia thei hi. Tua banah, sumzon nasep a seem mite, khangnote, gamdang pana hong pai sangnaupangte, inn Pasian in leitung ah a kiseem nupi khangmoi laite, ahihkeileh dinga a deih thu khempeuh a kimawlna khatpeuh-a kihel mite, cih kisep nadingin eite tungah bangin mi kibeelpawlte khatpeuh lainatna a tuamtuamin tungah hotkhiatna thu va gen ding, hong pia hi. cih Pasian zia tawh kituak lainatna zong hong kipia thei hi. Pasian kiangah thungen lecin Pasian in Khristian teci panna kician khat zak ding a kisam mahmah gam khat ahihkeileh minam khat aading lainatna lungsim zong hong pia thei hi. Pasian in leitung ah a kiseem dinga a deih thu khempeuh a kisep
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 289

nadingin eite tungah lainatna a tuamtuamin hong pia hi. Nang lainatna nam, midang khat in zong a nei dingin na lam-et ding hilo hi. Tua cih sangin, khantawn i genkhiat ding thu, a vekpi-a a genkhia zo mi kuamah om lo ahih manin khat le khat thugen kingai-in kithupilaak theih ding kisam hi. Midang khat ii lainatna pen neu-etsak ngeikei in. Lai Siangtho in, Ngimna hoih tawh ahih nakleh lungdeih thalawpna pen hoih hi14 ci hi. Na Nuntakna Thu sungah Lungdamna Thu zong kihel hi. Lungdamna Thu i cih bang hiam? Lungdamna Thu in, mite tawh kilemkik nadinga Pasian nasep thu -- tua pen upna tawh kipanin upna tawh kikhup ahih thu -- hong lak hi.15 Banghanghiam cihleh Pasian pen Khrih sungah om a, amahmah in leitung tawh kilemkikna bawlin mite mawhna ciaptehsak nawnlo hi. Hih pen midangte tunga i genkhiat dinga hong piak a lamdang thu hi.16 Lungdamna Thu cih ciangin Jesuh sepsa tungtawnin eite hong honkhia Pasian hehpihna i up i muanna tawh i mawhnate hong kimaisakna, nuntakna aading ngimna khat i neihna, leh vantung ah i luah ding inn khat om ci-in kamkhap i ngahna, cihte hi. Lungdamna Thu zeekkhiatzia ding tawh kisai laibu kigelh tampi om hi. Ka phattuampih takpi laibute zong tampi om mah hi. Ahi zongin a beisa khenpi sunga i gen, upna thu giatte na kisunglutsak matengin leitunga thusinnate khempeuh in Khrih aading teci a pang dingin hong phonglo zolo ding uhhi. A thupipen ah, mi mangthangte Pasian it bangin na it theih ding kisam hi. Pasian in a itloh khat mihingin bawl ngeilo hi. Mi khempeuh ama aadingin thupi kim hi. Jesuh in singlamteh tungah a khut zakin a om laitak, Hih zahin hong it ka hi maw! hong ci hi. Lai Siangtho in, Banghanghiam cihleh mi khempeuh taangin mi khat si khin ahihlam thei ka hih manun tua Khrih hong itna in kote hong thatang kaih hi17 ci hi. Leitunga na thupuak nasepna tawh kisai-in uukna lawpna bei na kisak simsimin singlamteh tunga Jesuh hong sepsa thu lungngaih nading hun khat la in. Thu-umlo mite Pasian in awlmawh ahih manin eite zong i awlmawh ding kisam hi. Itna in deihteel cih bang nei lo hi. Lai Siangtho in, Itna sungah launa om lo hi; a cingtaak itna in launa citeng hawlkhia hi18 ci hi. Inn meikang khat sungah naupang khat awk hileh a nu ahihkeileh a pa in meikuang a launa uh sangin a ta a itna uh lianzaw ahih manin naupang a honkhia dingin meikuang lak phul ding uhhi. Na kiim na paam-a om mie kiangah Lungdamna Thu hopsawn
290 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

ding na kihtak leh Pasian kiangah amaute tunga ama itna, nang sungah hong dip nadingin thungen in. Lai Siangtho sungah, (Pasian in) kuamah a manthan ding deih lo a, mi khempeuh a lungsim uh leh a nuntakna uh a kikhel ding deihzaw hi19 ciin kigelh hi. Khrih a thei lo mi khat na theih laiteng amaute aading thu na ngetsak den ding, itna tawh amaute aading na na sep ding, leh Lungdamna Thu na hopsawn ding, cihte kisam hamtang hi. Tua ciangin na khua le tual sunga om mi khat, Pasian innkuan sunga kihel nailo cih na theih leh na pawlpi in zong a va bat hamtang ding kisam hi. Pawlpi a khang nuamlote in leitung mite kiangah, Hell va pai lel vo ci uhhi. Na theih mite vantung gam a tun theih nadingun bang na seem nuam ding hiam? Biakinn na paipih ding hiam? Nang tangthu na gen ding hiam? Hih laibu na pia ding hiam? An na nekpih ding hiam? Hotkhiatna a ngah matengun nisimin thu na ngetsak ding hiam? Na thupuak nasepna phual pen na kimkot ah om pah hi. Pasian hong piak hunpha vaiphate khahsuah kei in. Lai Siangtho in, Midangte kiangah Lungdamna Thu gen theih nading na hunphate uh a hoihpenin zang un. Amau tawh na kizopnate khempeuh uh ah pilvang un20 ci hi. Nang hangin mi khatpeuh vantung gam a tung ding hiam? Vantung gam na tun ciangin nang kiangah, Lungdam thu hong ko nuam ing. Lungdamna Thu nong hopsawn manin kei, hih mun a tung thei hing hong ci mi khatpeuh a om ding hiam? Vantung gam na tun ciangin nang panpihna hanga a na tung khinsa mite tawh na kimuh huna a nopzia ding ngaihsun in. Na khan sunga na zon na vaih van le nate khempeuh sangin mi khat, tawntung hotkhiatna a ngah ding thupizaw tham hi. A kip paisuak ding pen mihingte bek hi. Hih laibu sungah hih leitung na nuntakna aading Pasian hong geelsak ama ngimna ngate na sin khinzo hi. Amah in nang pen ama innkuan sungmi, ama gamtatzia etsakna lim, ama minthanna a pahtawi mi, ama hehpihna a seemkhia mi, leh midangte kiangah ama Lungdamna Thu a tangko mi, cihte ahi dingin hong bawl hi. Hih ngimna ngate lakah a ngana bek mah hih leitung ah kizosiang thei hi. A dang li teng ahihleh tawntung hun sungah lam khat teeiteei-in na seemsuak ding hi. Lungdamna Thu zeekkhiat ding a thupit mahmahna zong tu-a hang hi a, na nuntakna tawh thu na genkhiat ding hun leh na thupuak nasep na cinsak nading hun, tomno sung bek na nei hi.

Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

291

SAWMTHUM-LE-SAGIHNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Pasian in kei tungtawnin leitung mite kiangah gennop khat nei hi. Phawk Ding Khawkneu : Na sung-ua na neih uh lam-etna thu hong Khawkneu: dong mi khatpeuh a om leh a dawngkik thei dingin a kigingsa-in om den unla, ahi zongin nunneemna lim leh zahtakna lim tawh hih un 1 Peter 3:15b-16 (TEV) Ngaihsut Ding Thudotna : Kei aituam tangthu ka ngaihsut ciangin Thudotna: tua thu, kua kiangah ka gen ding Pasian in hong deih ahi hiam?

292

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Jesuh in a nungzuite kiangah, Leitung mun citeng ah pai unla mi citeng kiangah Lungdamna Thu genkhia un ci hi. Marka 16:15 (NCV) A honkhia thei na vangliatna leh mi khempeuh aading a tawntunga kip na geelna thu tawh leitung tengah kote hong sawlkhia in. Late 67:2 (LB)

38
N A M H OIHPEN K HRISTIAN K HA T S UAHNA HAT

Sawlpina (Great Commission) cih pen nang hong kisawlna hi. Na teeltheih ding thu nih om a, tua pen nam hoihpen Khristian (world-class Christian) hi ding maw, ahihkeileh a leitungvai Khristian (worldly Christian) hi ding, cih hi.1 A leitungvai Khristiante in Pasian pen aituam lungdeih teng a cingsakpa dingin deihzaw uhhi. Hotkhiatna ahihleh ngah mah uh a, ahi zongin angsung bulphuhna tawh nungta uhhi. Pawi tuamtuam leh thathak lak thusinnate ah kihel nuam mahmah uh a, ahi zongin thupuak nasepna tawh kisai thu-kikupnate ah amaute na mukha ngeikei ding hi. A hang pen amau, tuate lunglut lo uhhi. Thu a nget ciangun zong amau aituam kitangsapnate ngah nading, thupha ngah nading, nopsak nading, cihte bek mitsuan uhhi. Tua pen kei a masa (me-firtst) upna nam, ka nuntakna Pasian in hong nopcitsak zawk nading, cih upna nam hi. Pasian ngimnate aadingin Pasian zat ahih ding uh sangin amau ngimnate aadingin Pasian a zat ding uh utzaw uhhi. A kilehbulh lianin, nam hoihpen Khristiante in ahihleh mi na a sepsak dingin leh thupuak nasep a seem dingin hotkhiatna a ngah uh ahihlam
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 293

kithei uhhi. Amaute, aituam nasep khat a kipiak ding lawp mahmah uh a, Pasian mizat hihkhak ding hunpha ngaklah mahmah uhhi. Nam hoihpen Khristiante bek mah hih leitung ah dim takin a nungta mite ahi uhhi. Vai thupi a seem ahihlam uh kithei ahih manun amau lungdamna, lungmuanna, leh thalawpna, cihte khangto hat-hat hi. Zingsang a khanlawh simun amaute tungtawnin Pasian in lampi namtuam a thakte tawh na hong seem ding, cih lam-etna tawh thoto uhhi. Nang ee leh, Khristian a koizaw pen nam na ut hiam? Pasian in ama kumpigam -- thupiang tangthu sunga a thupipen, a tangzaipen, a namkimpen, leh a kilangpen vai lianpi -sungah ma a pang dingin nang hong zawn hi. Thupiang tangthu (history) cih pen ama tangthu (his story) hi. Amah in tawntung hun aadingin ama aituam innkuan khat a lamlam laitak hi. Tua innkuan sangin a thupizaw bangmah om lo a, tua sangin sauvei a kipzaw ding bangmah om lo hi. Leitung bup-huam Pasian thupuak nasepna kizosiang ding ahihlam Maangmuhna thubu sungpanin i theikhia hi. Sawlpina (Great Commission) pen ni khatni ciangin Zawhpina (Great Completion) hong hi ding hi. Ni khatni ciangin vantung gam ah minam namkim, gam namkim, kampau namkim2 panin kuamah simzawhloh ding mi honmangpi khat Jesuh Khrih a bia dingin ama mai-ah ding ding uhhi. Nam hoihpen Khristian khat na hihleh vantung gam na tun cianga na ngah ding nopna nam tawmno khat malepin na sinkha ding hi. Jesuh in a nungzuite kiangah Leitung mun citeng ah pai unla mi citeng kiangah Lungdamna Thu genkhia un a cih hunin tua Palestine gammi mizawng beelpawl neuno khatte lungbuai-in amkham mahmah uhhi. Khe tawh a pai uh kul ve maw, ahihkeileh kalaoh (camel) peuh tuan kul ve maw? Khualzinna-a zattheih ding a neih uh pen tua ciang bek mah hi. Tuilipi kantan thei tembaw (ship) cih lah om nailo ahih manin leitung bup ah va pai ding cih pen taksa pumpi lampan haksatna lianpi om hi. Tu hunin vanleng, tembaw, meileng, leh mawtaw namkim i nei a, leitung pen neu mahmah bek thamlo nisimin tontonin neu seemseem lai hi. Vanleng tawh nai bangzah hiamkhat sungin tuilipi na kantan thei a, a kul leh zong a zingciangin inn na tungkik thei hi. Khristian nautang, Khristian tangpi tangtate aadingin leitung bup-a kiseem thupuak nasep hun-tom nasepnate (short-term international missions) ah kihel theih nading hunpha pen ciangtan om lo-in kihong ta hi. Leitung kiu khatpeuh koikoi ci lo-in na tung thei ziau ta hi. Tua hi a, Lungdamna Thu i zeekkhiatloh ciangin i paulap theih ding om nawnlo hi.
294 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Tu-in Internet a cih hong om ta a, leitung pen hong neu seemseem ta hi. Phone leh fax cihte banah Internet tawh leitung gam khempeuh phiala om mite tawh aituam kizopna kinei thei ta a, leitung bup pen na khutmedawn tungah om hi. Khuata tampite nangawn ah email om ta ahih manin inn nusiat kul lo-in leitung phellang khat-a om mite kiangah email tawh Lungdamna Thu genpihna (e-vangelistic conversation) na nei thei ta hi. Leitung bup ah pai ding ci-a nang hong kisawlna na cinsak nading vai tu-a zahin a lem hun, leitung tangthu sungah om ngeilo hi. Hong daltan thute pen kigamlatna, sumbeina, leh khualzin nading vanzat, cihte hi nawnlo hi. Hong daltan thu khat bek om a, tua pen i thu ngaihsutzia hi. Nam hoihpen Khristian na hihtheih nadingin na lungsim thu ngaihsutzia na hei ding kisam hi. Na muhzia leh na lungsim puakziate a kikhel ding kul hi. NAM HOIHPEN KHRISTIAN KHAT BANGIN THU NGAIHSUTZIA DING Angsung-bulphuh ngaihsutna pan midang-bulphuh ngaihsutna ah kih ei h i. Lai Siangtho in, Lawmte aw, naupang banga kihei hi. thu ngaihsut khawl ta un. Mi picingte bangin thu ngaihsun un3 ci hi. Hih pen leitung tawh kituak Khristian khat suahtheih nading kahlei a dawl masa hi. Naupangte in amau vai bek ngaihsun uh a, a khangcing khinsate in midangte vai ngaihsun uhhi. Pasian in, No aituam vaite bek ngaihsun kei unla midangte vai ah zong lunglut un4 ci-in thu hong pia hi. Hih banga lungsim thu ngaihsutzia laih ding pen thu haksa khat himah hi. Banghanghiam cihleh eite pen pianpihin angsung thu a kinte i hi Leitung bup ah pai ding ci-a a, van kizuak tangkonate khempeuh nang hong kisawlna na phial in zong ei vai bek i ngaihsut cinsak nading vai tu-a zahin nadingin hong thapia hi. Hih thukawng a lem hun, leitung tangthu kiheina i hih theih nadingin lampi khat sungah om ngeilo hi. bek om a, tua pen a hun sim a hun simin Pasian tungah kingakna hi. A lungdamhuai thu ah, Pasian in i buaina sungah eikia hong pum nusiat lo hi. Pasian in eite tungah a Kha hong pia khinzo hi. Hih leitung mite thu ngaihsutzia nam tawh kibangin i ngaihsutlohna zong tua hang mah hi.5 Thu-umlo mite tawh na kiho simsimin kha thu tawh kisai amaute kitangsapna thu a ngaihsutpih thei na hih nadingin Kha Siangtho kiangah
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 295

huhna ngen in. Na kimuhpih mite aading awging kizalo husan thungetna a nei den na hihtheih nadingin zat-kisin in. Pa aw, hih minu/mipa in nang hong theihloh pen amah bang in khaktan cih hong hilh in ci in. Midangte a kha khualzinna uh ah koi mun ciang tung ta uh cih thu theihkhiat nading leh theihkhiat khit ciangin amaute Khrih tawh a kinaizawsak ding thu peuhmah sepkhiat ding, cih pen nang lungtup ding ahihi. Hih thu, Paul lungsim puakzia ciinna tawh na seem thei ding hi. Amahn, Kei aading bang phatuam ding cih ka ngaihsun kei a, mi tampite hotkhiatna a ngah theih nadingun amau aading bang phatuam ding cih ka ngaihsunzaw hi6 ci hi. T ualsung-huam ngaihsutna pa n leitung bup-huam ngaihsutna ah kihei in. Pasian pen leitung bup a huam Pasian hi. Amahn leitung bup vai awlmawh tawntung hi. Pasian in leitung it mahmah ahih manin...7 A patcil-a kipan amah in a piansak minam khempeuh innkuan sungmi hisak nuam hi. Lai Siangtho in, Pasian in mi khat panin leitunga a nungta mi khempeuh bawl a, minam khempeuh zong bang hunin koi mun ah om ding cih khensat hi. Eite in amah, zongin banin i muhtheih nadingin hihte khempeuh Pasian in a na hih khin hi8 ci hi. Leitung mi tampi tak in leitung bup-huamin thu ngaihsun khin uhhi. Thukizakna a tangzaipente leh sumzon nasep kipawlna a lianpente khempeuh pen gam tuamtuam kipawl-a kiseem ahihi. Silh le teen, nek le dawn, kimawlna, music, ettheih limlahna pawi tuamtuam, cihte i zatkhop kawmkawmin i nuntaknate pen gamdang mundanga om mite tawh nakpi-in hong kipaikan toto ta hi. Tuni-a na silh na puante leh tuni-a na zat van namkimte zong gamdang khat pana kibawl hikha thei ding hi. I telzawh zah sangin i kizomzaw ta hi. Hihte pen a nungta khat i hih nading hong NI lawpsak thute hi. Tu lianin leitung ah Khristian SAWMTHUM-LE-GIATNA: zong nidang tawh tehtheih lohin tampi pha ta hi. Paul thugen maan mahmah hi: Tu-a no kianga NAM HOIHPEN hong tung Lungdamna Thu pen mah leitung mun KHRISTIAN KHAT khempeuh ah kizeel ding hi. Note nuntakna hong SUAHNA kikhelsak mah bangin mun citeng ah nuntakna kikhelsak ding hi.9 Leitung bup-huamin ngaihsut theih nading kahlei dawl masa ah gam pawlkhat tengkhia-in tuate aading thungetsakna hi. Nam hoihpen Khristiante in leitung aadingin thungen uhhi. Leitung limpum (globe) khat ahihkeileh leitung gamlim khat en inla gam tuamtuamte aadingin a min tawh lo-in
296 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thungen in. Lai Siangtho in, Kei kiangah nong nget uhleh note tungah gamte kong pia ding a, leitung mite khempeuh note aa hong hi ding hi10 ci hi. Thungetna cih pen leitunga na thupuak nasepna aading a thupipen vanzat hi. Mite in amau i itna, ahihkeileh amau tunga i thugen, cihte hong saang nuamlo thei ding uh a, himah taleh i thungetnate pen daltan theilo uhhi. Rocket thautang tawh leitung gam tuamtuam mun citeng a kingim theih mah bangin nangn zong mite lungtang, pi sawmna pan ahi-a tai 10,000na pan ahi zongin na ngim thei hi. Bang ngetsak ding na hi hiam? Mite in amau i itna, Teci pan theihna hunpha ngah nading,11 ahihkeileh amau tunga i genkhiat ngamna neih nading,12 a um ding thugen, cihte hong saang mite aading,13 manlangin thu a kizelh nuamlo thei ding uh a, nading14 leh naseem mi hong kibehlap himah taleh i thungetnate nading,15 cihte a ngen dingin Lai Siangtho pen daltan theilo uhhi. in hong sawl hi. Thungetna tungtawnin leitung mun tuamtuama midangte tawh khut kilenin na seemkhawm thei hi. Thupuak naseemte aading leh leitung bup-huam anlakna pawi-a kihel a kuamah peuhte aadingin zong thu na ngetsak ding kisam hi. Paul in a thungetpih lawm le gualte kiangah, Kote aading thu nong ngetsak ciangun note zong kote tawh mapangin hong huh na hi uhhi16 ci hi. Leitung leh Khristian naseemte aading limtakin thu na ngetsak theih nadingin lamlahna hong pia thei ding laibu pawlkhat om hi. Tuate sim in. Leitung bup-huamin thu ngaihsutna neihtheih nading lampi dang khat pen thuthang (news) kitangkote Sawlpina mittang tawh simna ngaihna hi. Kikhelna khatpeuh, buaina khatpeuh a pian simsimin Pasian in ama kiangah mite na paipih theih nadingin tua thu le late zang thei ahihlam na theih ding kisam hi. Mihing cih pen lunggimna ahihkeileh thukawng kiheina (transition) cihte a tuahkhak laitakun Pasian saangthei baihpen uhhi. Leitung ah thu le la kikhelna kilaihna khang seemseem ahih manin Lungdamna Thu a za nuam mite zong nidang tawh tehtheih lohin nakpi-in tamzaw ta hi. Leitung bup-huam ngaihsutna neihtheih nading lampi a hoihpen ah kithawi-in gamdang mun khat ah thupuak nasep hun-tom geelna (shortterm mission project) khat tawh va kuankhiatna hi. Nuntakna sunga sinkhak thute, ngeina khuasakzia a dang khat sungah va hopsawnna pen sepzia a muibun khat hi a, a khengkhia zo ding om nailo hi. Na thupuak nasep na etcianna leh na kikupna khawl phot inla seemkhiazaw in. Tui thukna mun ah a va lut dingin kong to nuam hi. Sawltak 1:8 sungah Jesuh in sepzia ding
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 297

hong gen hi; Jerusalem khuasung, Judea gamsung khempeuh, Samaria gamsung, leh leitung mun citenga mi khempeuh tungah keima thu na genkhia ding uhhi.17 Jesuh nungzuite pen amau khua le tual (Jerusalem), amau gam (Judea), ngeina khuasakzia a dangte (Samaria) leh gamdangte (leitung mun citeng), cih bangin a va pha ding uh ahihi. Eite hong kisawl nasep pen sep zeelzeel ding hilo-in sep det ding ahihlam phawk in. Mi khempeuh in thupuak nasep sepsiamna khuttawi a ngah kimloh uh hangin Khristian khempeuh pen thupuak nasep beelpawl li teng khempeuh ah nam khat teeiteei tawh a kihel dingin hong kizawn hi. Nang, Sawltak 1:8 tawh kituak Khristian khat na hi hiam? A tunga thupuak nasepna phual nam lite khatciat aading a kigeel nasepnate ah a kihel dingin tupna nei in. Gamdang thupuak nasep hun-tom geelna khat ah a manlang theipenin na kihel theih nadingin sum khol inla a kitangsam peuhmah na vaihawm nadingin kong hanthawn hi. Hih thu ah thupuak nasep kipawlna (mission agency) khempeuh phial in nang hong huh thei ding hi. Tua bangin kihel lecin na lungsim hong tangzai ding, na muhkholhna (vision) hong golzaw ding, na upna hong khang ding, na lainatna hong thuklut ding a, na sinkhak ngeiloh lungdamna nam tawh na kidim ding hi. Na nuntakna sungah thukawng kiheina lianpi khat zong hong hi thei lai ding hi. Hih leitung thu ngaihsutna pan tawntung thu ngaihsutna ah kihei in. Leitunga na hun a hoihpenin na zatheih nadingin tawntung hun tawh kisai muhzia khat na neih ding kisam hi. Tua in thuneute na thupitsak masak loh nading hong huh ding a, a thukin leh a thupi hong khentel theisak ding hi. Paul in, Kote in a kimuthei nate mitsuan lo-in a kimutheilo nate ka mitsuan uhhi. A hang pen a kimuthei nate tomno kal sung bek kip a, a kimutheilo nate a tawntungin kip ahih man hi18 ci hi. Hun le thatang tampi bei-in i sep kankan na tampite pen tawntung hun aading cih thadah kum khat khit ciangin hong thupi lua nawnlo lel ding hi. Tomno kal sung bek kimang thute aadingin na nuntakna zang kei in. Jesuh in, Ama sep dinga ka geelsak nasepna pan amah le amah a kitaalkhiasak mi peuhmah Pasian Kumpigam tawh kilawm kituak lo hi19 ci hi. Paul in zong, Note hong thatang kaih leitung van le nate a hithei zahin peel un. Tu-a na muh uh hih leitung pen a beimang ding ahihi20 ci-in hong phawng hi. Na thupuak nasepna lampi ah hong dongtangsak ding na, na koihkhak a om hiam? Nam hoihpen Khristian na hihzawhloh nadinga hong khaktan bang om hiam? A om bangbang, khahkhia in. Hong
298 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

zia-olsak ahihkeileh hong nungkinsak na peuhmah heemkhia ni.21 Jesuh in, Na sum uh vantung ah khol un22 hong ci hi. Bangci khol thei ding i hi hiam? Mi tampite telkhialh thugenna khat a neihna ah Jeuh in, Kong gen ding hi. Note aadingin lawm le gual na ngah nadingun leitung hauhna zang un. Tua hileh leitung hauhna a bei ciangin tawntung omna mun ah nang hong kidawntuah Kuankhia zo kei ding hi23 ci hi. Hih mun ah, Jesuh in niteh hong kici mah lawm le gual na neih nadingin sum tawh taleh a kuankhia ding lei ding a ci, hilo hi. Khrih kiangah mite kiangah sum mite na paipih zawh nadingin Pasian phumna tawh amaute hong piak na sumte na zat ding kisam, sawlkhia thei na hihlam a ci nuam hizaw hi. Tua hileh amaute Lai Siangtho in hong pen vantung na tun ciangin hong gen hi. dawntuah ding, tawntung muna na lawmte hong hi ding hi. Tua pen sumbul phumna (financial investment) hoihpen ahihi. Kuankhia zo kei niteh cih kammal na za khin kha ding a, himah taleh a kuankhia ding mite kiangah sum phumna tawh amaute sawlkhia thei na hihlam Lai Siangtho in hong gen hi. Lai Siangtho sungah, Tua bangin sepna tawh amaute vantung ah hauhna taktak a khol uh hong hi ding a, tua bek mah zong tawntung hun aading sum phumna lungmuanhuai ahihi. Tua banah amaute pen hih leitung ah zong Khristian lawhcingte hi ding uhhi24 ci-in kigelh hi. Paulap zon ding ngaihsutna pan nang hong kisawlna cinsak theih nading lampi thakte ngaihsutna ah kihei in. Na ut nakleh sep theih nading lampi om den a, nang hong panpih ding kipawlnate zong om hi. A kitam zat paulap pawlkhat pen:
Mangkam bek pau thei ing. Tua pen a taktakin thahatna khat hizaw a, gam tampi-a om mihing awn tampite in Mangkam thei nuam uhin zat-kisin ding lawp mahmah uhhi. Piakkhiat theih ding bangmah nei keng. Na nei mah hi. Na melpuakzia sunga om hihtheihna khempeuh leh na sinkhak thu khempeuh mun khatpeuh ah kizang thei hi. Khangham (ahihkeileh khangmoi) lua ing. Thupuak nasep kipawlna a tamzawte in khankum tawh kituak dinga kilemtuah hun-tom nasep geelnate nei uhhi.
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 299

Pasian zat dingin amah le amah khangham lua ta a kisa Sarah ahia amah le amah khongmoi lai lua a kisa Jeremiah ahi zongin, Pasian in amaute paulap zonnate na nolh hi. Pasian in Tua bangin ci kei in. Banghanghiam cihleh nang pen kong sawlsawlna ah a pai ding leh kong gen bangbang a genkhia ding na hihi. Tua ciangin mite zong kihta kei in. Banghanghiam cihleh nang kong ompih ding a, kong kemcing ding hi ci-in dawngkik hi.25 Pasian kiangpan sapna a tuam vivel khat ngah ding a kisam danin zong na kingaihsunkha thei ding a, pianngei khengval lungsim sukkhakna leh sinkhak thu (supernatural feeling and experience) khat a ngakngak zong na hithei ding hi. Ahih hangin Pasian in tamveipi mah ama hong sapna na pulaklak khin hi. I nuntakna aading Pasian hong geelsak ama ngimna ngate a cingsak dingin eite i vekpi-in hong kizawn hi. Tua ngate pen: a bia ding, a kilawmta ding, Khrih tawh kisunin a khanglian ding, a seemkhia ding, leh leitung ah Pasian tawh thupuak nasep a seemkhawm ding, cihte hi. Pasian in ama mite pawlkhat bek hilo, a vekpi-in zang nuam hi. Pasian aadingin thupuak nasep tawh a kizomte (on-mission) ahi dingin i vekpi-in hong kisam, hong kizawn hi. Ama pawlpi bup in leitung bup ah Lungdamna Thu a bupin puakkhia ding, cih pen Pasian deihna hi.26 Khristian tampite in amau nuntakna aadinga Pasian geelsakna khahsuah uhhi. A hang pen amaute in mun khatpeuh ah thupuak nasep a seem dingin Pasian in deih maw deihlo cih thu Pasian kiangah dong ngeilo uh ahih man hi. Amaute in ngeina khuasakzia kibatpih lohna gam khat ah inn-om kawmin thupuak nasep (resident missionary) ka va seem thei ding hiam cih thu peuhmah, launa hang tawh ahi-a theihlohna hang tawh ahi zongin, ngaihsutin nei vetlo uhhi. A seem theilo ding a kisa na hihleh tu-a a kimuthei lampi tuamtuamte leh a piantheihzia ding thute khempeuh limtak na etphat ding (tuacih lecin lamdang bang na sa ding hi), leh mai-a hong pai ding kumte ah Pasian in nang kiangpan bang deih cih thu ama kiangah nakpi thungetna tawh na dot ding, kisam hi. Nidang tawh tehtheih lohin septheih nading kongpi kihong zihziah napi-in inn-om kawma thupuak nasep a seem ding mi, simzawhloh a tul tampi-in kinawhsap mahmah lai hi. Jesuh tawh kisut ding na ut leh leitung bup aading sepnopna lungsim na neih ding kisam hi. Na innkuanpihte leh na lawm na gualte Khrih kiang hong zuat ciang uh tawh lungkim ding hi nailo hi. Leitung ah mihing awn tul 6 val om a, Jesuh in a mangthang a tate a vekin hong ciahkik ding deih hi. Jesuh in, Keima min hangin leh Lungdamna Thu hangin a nuntakna a paaikhia mite bek in nungta a cih a khiatna taktak theikha ding uhhi27 ci hi.
300 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Sawlpina cih pen nang hong kisawlna hi a, nang sep ding khat na sep pen na-a kimang, thupitna a nei nuntakna neih theih nading thusim hi.

SAWMTHUM-LE-GIATNI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Sawlpina (Great Commission) cih pen kei hong kisawlna hi. Pha wk Di ng Kha wkneu : A honkhia thei na vangliatna leh mi Phawk Ding Khawkneu wkneu: khempeuh aading a tawntunga kip na geelna thu tawh leitung tengah kote hong sawlkhia in Late 67:2 (LB) Ngaihsut Ding Thudotna : Mai kum sungin thupuak nasep hun-tom Thudotna: geelna khat ah a kihelzawh nadingin kiginkholhna bang teng nei thei ding ka hi hiam?

Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl

301

NA NUNT A K NA A KILEKKIM NA DING UNTA


Nuntak a khiatna a theilo mite bang hilo-in a thei mite hihdan mah bangin vaipuak a thei lungsim tawh nungta un Efesa 5:15 (Ph) Mi gilote khialhna hangin lampi maanlo khat totlawh kei unla na kilekkimna mansuah kei un. 2 Peter 3:17 (CEV)

39

Mi kilekkimte thupha ngah ahi uh a, amaute mi khempeuh sangin sauvei kipzaw ding uhhi. Khuakhal sunga kibawl Olympic kimawlna pawipi ah kidemna a thupi mahmah khat pen pentathlon kici, kimawlna nam nga kigawm kidemna hi a, tua sungah pistol thaukap kidemna, sakol tuan kidemna, tai kidemna, temsat kidemna, leh tuipeh kidemna, cih teng kihel hi. Tua sunga kidemte lungtup pen nam khat le nih ah cih ciang bek hilo-in a nga bupin gualzo ding cih hi. Na nuntakna zong ngimna nam nga kigawm kidemna khat hi a, tua pen na kilekkimsak ding kisam hi. Hih ngimnate Sawltak 2 sungah Khristian masate in zat-kisin uh a, Efesa 4 sungah Paul in gentelin Johan 17 sungah Jesuh in etsakna lim pia hi. Tua teng khempeuh pen Jesuh Thukham Lianpen leh Sawlpina sungah a tomin kiguang hi. Hih laibu sunga kigen khempeuh pen tua thu nihte mah tomlakna ahihi. Tuate pen na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak ama ngimna ngate hi:
302 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

1. Na lungsim khempeuh tawh Pasian it in: Pasian lungkim nadingin nang hong kigeel ahih manin na ngimna pen biakpiakna (worship) tungtawnin Pasian it ding, cih hi. 2. Na vengte nangmah bangin it in: Mina a sepsak dingin nang hong kisui ahih manin na ngimna pen sepkhiatna (ministry) tawh midangte tungah itna lak ding, cih hi. 3. Pai inla thuzuite suaksak in: Thupuak nasep khat aadingin nang hong kibawl ahih manin na ngimna pen hotkhiatna thu tangkona (evangelism) tungtawnin Pasian thu hawmsawn ding, cih hi. 4. Amaut e tuiphum iinla... nla... : Pasian innkuanpih dingin nang hong Amaut Amaute nla...: kiseek ahih manin na ngimna pen kilawmtatna (fellowship) tungtawnin ama pawlpi tawh kisun ding, cih hi. 5. Na khempeuh a seem dingin amaute hilh in: Khrih tawh a kisun dingin nang hong kipiangsak ahih manin na ngimna pen thuzui suahna (discipleship) tungtawnin picinna ah khanglian ding, cih hi. Thukham Lianpen leh Sawlpina ah kipumpiakna lianpen tawh Khristian lianpen na suak ding hi. Hih ngimna nga teng kilekkim takin letkip ding pen baih lo hi. I lainat zawkdeuh ngimnate ultungsakin a dang teng pampaih cihdan nam i hi thei pahpah hi. Ahi zongin lungkip neih theih nadingin beelpawl neuno khat ah kihelna, na kha cidamna maanmaanin etphat zeelzeelna, nang aituam laibu sungah na khantohnate ciaptehna, na theihkhak thute midangte tungah hopsawnna, cihte tungtawnin na Thukham Lianpen nuntakna a kilekkim nading leh na leh Sawlpina ah kipumpiakna lianpen tawh lampialloh nadingin na kikem thei hi. TuKhristian lianpen na suak a teng pen ngimna tawsawn nuntakna aading sepkhiatna thupi lite hi. ding hi. Lampialloh ding mah na thupi ngaihsut leh a nuai-a hihdet thute (habits) na neih ding kisam hi. Kha thu-a kithuahpih ahihkeileh beelpawl neuno khat tawh tu-a thu kikum in. Hih laibu sunga kigelh thukhunte kisunglutsak (internalize) theih nading lampi hoihpen ah beelpawl neuno sunga midangte tawh tua thute kikupnawina hi. Lai Siangtho in, Sik in sik mah a hiamsak mah bangin mihingte zong khat le khat kikhanto thei uhhi1 ci hi. Khua le tual sung mah ah thu theihna khangpen hi. Kiholimna tungtawnin i lungsimte
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 303

thakhauhin i ki-apnate thuklut thei hi. Hih laibnu sunga nipi kal khatta kibulphuh khenpite etphat nadingin lawm le gual pawlkhat kaikawmin Ngimna Tawsawn Nuntakna Laibu Simna Beelpawl khat na phuat ding nakpi-in kong hanthawn hi. Khenpi khatta-a om a khiatnate leh zat takpina cih thute kikumnawi un. Tua hileh bang hong hi ding? cihte leh Tun bang hih ding? cihte kidong un. Hih pen kei aadingin, ka innkuante aadingin, ka pawlpi aadingin khiatna bangci neih hiam? Hih tawh kisai ka hih ding bang om hiam? Paul in, Na theihkhiat thute uh zat-kisin un2 ci hi. Behlapna 1 sungah na beelpawl neuno sung ahihkeileh Nipini Sang sungah zattheih dingin kikupnawi ding thudotnate ka gualsuk hi. Kibeelpawl-a lai simkhopna in tua a laibu kia ii hong piak theihloh hamphatna tampi hong ngahsak hi. Tua na sim uh thu le late tawh kisai ngaihsutnate nangmahmah in na pulak thei a, midangte pulakna zong na za kha hi. Nuntakna sunga etsakna tuamtuamte zong na kikumnawi thei uhhi. I gensa ngimnate nuntakpih takpi ding na kithawina uh ah khat le khat tha kipia-in thu kingetsakin na kipanpih thei uhhi. Eite a tuam tekin a khanglian ding hilo, kithuahkhawmin a khanglian dingte i hihlam mangngilh kei in. Lai Siangtho in, Khat le khat kihanthawn unla, khat le khat tha kipia un3 ci hi. Hih laibu sim khawmin na zawhsiang khit uh ciangin ngimna tawsawn nuntakzia tawh kisai laibu dangte zong a ban zomin sim le-uhcin hoihpen hi. Aituamin Lai Siangtho sinna na neih dingin zong kong hanthawn nuam hi. Lai Siangtho kammalte amau a kizatna thu-omzia tek tawh na sin theih nadingin khawkneu tul val kong teelkhia hi. Hih laibu sungah Lai Siangtho letkhiatbu nam tampi leh laigual kilemkik tampi a kizatna a hang a kigentelna Behlapna 2 zong hehpihna-in na sim in. Tua khawkneute a kizatna a thu-omziate lunglut-huai mahmah hi taleh hih laibu, nisima simtheih ding zah khengvalin a sah luatloh nadingin tuate kong hel nawnkei hi. Ahi zongin Lai Siangtho cih pen khawkneu khat bek sim ding hilo a, laigual khawk (paragraphs) bup leh khawklian (chapters) bup bek thamlo, a bu bupin sim ding ahihi. Ka laigelh Aituam Lai Siangtho Sinzia Ding (Personal Bible Study Method) cih laibu in Lai Siangtho a sunglam thu panin sinzia (inductive studies) thu hong hilh thei ding hi. Na ng le na ng kha kisit telna maa nmaa ni n nei iin. n. Na nuntakna Nang nang kisitt maanmaa nmaani nin sunga ngimna ngate na kilekkimsak theih nading lampi a hoihpen ah nang
304 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

le nang a hun zui-in ki-etphatna hi. Ei le ei ki-etphatna Pasian in manphasak mahmah hi. I kha cidamna sittel ding leh etphat ding thu, Lai Siangtho sungah a tawmpenin ngavei bang kigen hi.4 Lai Siangtho in, Na upna taksa maw taksalo cih na theih nadingin nang le nang kisittel in. Na khempeuh ahi bangin saanna tawh taalkhia kei in. Nang le nang maanmaanin kisittel inla...khitkhia in. Kisittelna na kantanzawh keileh bang hiamkhat peuhmah hih in5 ci hi. Pumpi cidamna aadingin zatui siampu khat kiangah na kilah zeelzeel ding kul a, natna theihkhiatna lim thupite -- sikhang sikiam, cisa, pumpi gihna, cihte -- na kisittel ding kisam hi. Kha NI cidamna aadingin zong damna lim thupi ngate SAWMTHUM-LE-KUANA: ahi biakpiakna, kilawmtatna, gamtatzia NA NUNTAKNA khangliatna, sepkhiatna, leh thupuak nasepna, cihte maanmaanin na kisittel ding kisam hi. A KILEKKIM Sepzia ding ngaihsut hong piakna ah Jeremiah NADING in, I nuntakziate limtak enpha-in i nuntaknate Pasian khutnuai ah gualpha ni6 ci hi. Saddleback Pawlpi sungah mimal aituam ki-etphatna a theih-ol khat ka bawl uh a, tua in mihing a tul-a simte Pasian aadingin ngimna tawh nungtasak tuam hi. A laibu, ngimna tawsawn nuntakna sunga kha cidamna ettelna laibu, na deih leh hong email lecin kong khak thei ding hi. Tua vanzat neuno khat in a cidam dingin leh a khanglian dingin na nuntakna hong kilekkimsak thei ahihlam na theih ciangin lamdang na sa ding hi. Paul in, A kipatcil huna na lungsim thalawpnate uh tu-in gamtat takpina tawh kilekkimsak un7 ci-in hong hanthawn hi. Laibu khat sungah na khantohna gelhkhia in. Na nuntakna aadinga Pasian hong geelsak ama ngimnate cinsakna ah na khantohna hong thakhauhsak thei ding lampi a hoihpenin ci lehang kha laibu khat neihna hi. Tua pen nisim thupiang ciaptehna (diary) hilo a, nuntakna sunga na theihkhiat na mangngilh noploh thute ciaptehna hi. Lai Siangtho in, Eite i taalkhiatloh nadingin i zaksa thute kip takin i letcip cinten ding kinak sap mahmah hi8 ci hi. Gelhkhia-a i ciapteh thute i mangngilh kei hi. Gelhkhiatna in nuntakna sunga Pasian hong septe hong khentel theisak hi. Dawson Trotman in, Lungsim ngaihsutnate, lai tawh na gelhkhiat ciangin amau le amau hong kiphelsiang uhhi ci thei den hi. Kha laibu khat neih nadingin Pasian in mite tungah gen ahihlam etsakna lim tampi Lai Siangtho sungah kimu thei hi. Gentehna-in TOPA lamlahna tawh Moses in amau khantohna thu gelhkhia-in ciamteh hi.9 Israel mite kha khualzinna
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 305

thu a ciamteh dinga Pasian thupiak, Moses in a na man pen lungdam lo na hi hiam? Moses na thadah hileh Paikhiatna laibu sunga kigelh a vanglian nuntakzia thu manphate i sim kha kei ding hi. Na kha laibu pen Moses aa zahin mi tampi in sim khollo ding ahih hangin nang aadingin ahihleh thupi mahmah veve hi. Lai Siangtho NIV letkhiatbu sungah, Moses in a khualzinna a tunna tantan uh ciamteh hi ci hi. Na nuntakna pen khualzinna khat hi a, khualzinna cih pen laibu tawh a ciaptehtaak khat ahihi. Ngimna tawsawn nuntakna tawh na kalsuanna sunga na kha khualzinna na tunna tantan a ciamteh dingin kong lam-en hi. Thuhoih thunuamte bek gelhkhia kei in. David hihdan mah bangin na muanlahna, na launa, leh Pasian tawh na kitaihtuahna, cihte zong ciamteh in. I thu theihna lianpente pen gimthuakna sungpan hong pai hi a, i khitui luangkhiate Pasian in ciamteh hi ci-in Lai Siangtho in hong gen hi.10 Buaina khatpeuh hong pian simsimin tuate, Pasian in na nuntakna sunga ngimna ngate a vekin na cinsak theih nadingin zang ahihlam phawk in. Buainate in Pasian mah hong mitsuansak hi; midangte tawh a kinaizaw-in hong kilawmtasak hi; Khrih tawh kisun gamtatzia hong neisak hi; sepkhiatna hong neisak hi; teci hong pangsak hi. Buaina a kici peuhmah ngimna tawsawn nam hi pah hi. Gimthuakna lianpi sungah psalm laphuakpa in, Mai-a khangthak mite in TOPA a phat theih nadingun tu-a a suak nailo mite aadingin ama sepsa thute gelhkhia un11 ci hi. Leitunga Pasian ngimnate na cinsak zawh nadinga Pasian hong huhna thute tawh kisai teci panna a nusiat dingin maia khangthakte tungah leiba na nei hi. Tua pen vantung gam na tun khitzawh sawtveipi tak a na kigengen lai ding teci panna hi. Na theih thute midangte tungah gensawn in. Khangliat tohtoh ding na ut leh theihbehna a om theih nading lampi a hoihpen ah na theih khitsa thute midangte tungah gensawnna hi. Paunak sungah, Midangte thupha a pia mi tungah tehzawhlohin thupha kipia hi; midang a huhte in huhna ngah uhhi12 ci-in hong kihilh hi. Thu theihna a hawmsawnte in Pasian kiangpan tampi ngahbeh uhhi. Tu-in nuntak ngimna theitel ta Leitunga Pasian ngimnate na hih manin tua thu, midangte tungah na cinsak zawh nadinga hopsawn ding pen nang vaipuak hita Pasian hong huhna thu hi. Pasian in ama kamtai palai a seem teci panna a nusiat dingin dingin nang hong sam hi. Paul in, Tumai-a khangthakte tungah in hih thute mah midangte tungah a leiba na nei hi. gensawn thei dinga na muan nungzuite
306 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

kiangah na gen ding ka deih hi13 ci hi. Nuntak a ngimna tawh kisai, kei tunga midangte hong hilh thute hih laibu sungah gelhin kong hawmsawn khin hi; tu-in hih thute midangte kiangah hopsawn ding pen nang vaipuak hita hi. Nuntak a ngimna thu a theilo mi tampi na theih om theikha ding hi. Na tate, na lawmte, na vengte, leh na naseppihte kiangah hih thugilte gensawn in. Na lawmte khat kiangah hih laibu na piak leh ki-apna laimai tungah nang aituam ngaihsut thu gelhbeh in. Na theih seemseem ciangin na theihna midangte huhna-in a zang dingin Pasian in hong lam-en seemseem hi. James in, Sep ding a maan thu khat thei napi-a a seemlo mi khatpeuh pen a mawh ahihi14 ci hi. Theihna in vaipuak khangsak hi. Ahih hangin nuntak ngimna hopsawnna pen vaipuak mawhpuak cih ciang bek hilo hi; khan khat sunga hunpha hamphatna lianpen khat hi. Mi khempeuh in amau aading kigeelsak ngimna tek thei uh hileh leitung bangzahin hong kilamdang ding cih lungngai dih in. Paul in, Nungzui dangte kiangah hih thute na hilh leh nang pen Khrih Jesuh sila hoih khat na hi ding hi15 ci hi.
PASIAN MINTHAN NADING BEK MAH I theih thu i hopsawnna a hang pen Pasian minthan nading leh ama kumpigam khangliat nading hi. Khailupna a thuak ni ding zanin Jesuh in a Pa kiangah thukohna (report) nei a, Sep dinga nong piak nasep zawhsiangna tawh leitung ah minthanna kong tun khin hi16 ci hi. Hih bangin Jesuh in thungetna kammalte a pulak hunin i mawhnate hangin amah si nailo ahih manin ama zawhsiang nasep bang ahi ding hiam? Hih mun ah ama gennop pen mawhna hanga sihna (atonement) hilo-in thudang khat hizaw hi. Tua pen mai-a a thungetna khawkneu sawmnihte ah kimu thei hi. Jesuh gennop thu pen Pasian ngimna bangin a beisa kum thum sunga a sepkhiat thu teng hi. A nungzuite Pasian thei-in a it nadingun huh hi (biakpiakna thu); Khat le khat a ki-it nadingun hilh hi (kilawmtatna); Picinna ah a khangliat nadingun a Kammal pia hi (thuzui suahna); Mi na sepzia ding lakkhia hi (sepkhiatna); Midangte kiangah a gensawn dingin sawlkhia hi (thupuak nasepna). Jesuh in ngimna tawsawn nuntakna khat etsakna lim pia a, bangci neih theih ding ci-in zong midangte
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 307

tungah hilh hi. Tua pen Pasian a minthangsak nasep hi. Tuni-in Pasian in tua nasep mah a seem dingin eite khempeuh hong sam hi. Ama ngimnate a nuntakpih ding bek hilo-in midangte zong tua bangin a sep theih nadingun a huh dingin hong deih hi. Midangte Jesuh kiangah a paipih ding, ama kilawmtatna sungah a kihelpih ding, picinna ah a khangliat nadingun a huh ding, amau sepkhiat nading mun a zonpih ding, leh midangte kiangah a va ban dingin a sawlkhia ding, cihte-in hong deih hi. Ngimna tawsawn nuntakna i cih, tu-a teng hi. Na khankum bangzah bangzah ahi zongin na nuntak hun a omlai teng pen na nuntak a hoihpen hunte a hithei hi a, tuni-in ngimna tawh nuntak a kipan thei na hihi.

SAWMTHUM-LE-KUANI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Ding Thu: Mi kilekkimte thupha ngah ahi uhhi. Phawk Ding Khawkneu : Nuntak a khiatna a theilo mite bang hilo-in Khawkneu: a thei mite hihdan mah bangin vaipuak a thei lungsim tawh nungta un Efesa 5:15 (Ph) Ngaihsut Ding Thudotna : Ka nuntakna aading Pasian hong geelsak Thudotna: ama ngimna ngate panin lampial lo-in ka kilekkimsak theih nadingin hihdet ding thu li teng lakah bang pen tawh kipankhia ding ka hi hiam?

308

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Mihing lungsim sungah geelna tampi om a, ahi zongin a tangtung pen TOPA ngimna hi. Paunak 19:21 (NIV) Banghanghiam cihleh David in...ama khanghun sungin Pasian ngimna bangin naseem hi Sawltak 13:36 (NASB)
Ngimna nei-a nuntak bek mah nuntak tattak theih nading lampi hi. Thudang nadangte khempeuh pen a om pong ciang bek (just existing) mah ahihi. Mihing a tamzawte pen nuntakna sunga thu guipi thumte tawh kilaai kinuai den uhhi. Khatna ah, hihna dinmun (identity) hi: Kei kua ka hi hiam? Nihna ah, thupitna (importance) hi: Kei ka kul hiam? Thumna ah, butna (impact) hi: Nuntakna sungah kei mun bang ahi hiam? Hih thudotnate a dawnna pen nang aadinga Pasian hong geelsak ama ngimna ngate sungah kimu thei hi. Inndei Tungnung (Upper Room) sungah Jesuh in a nungzuite tawh a nasepna mahialni hun a zatkhop laitakin etteh lim dingin nungzuite khe silsak a, tua ciangin Tu-in hih thute thei ta na hih manun mite tungah hih bangin na sep uhleh thupha na ngah ding uhhi1 ci hi. Na sep dinga Pasian hong deihsak thu na theih khit leh tua nasep na sep takpi ciangin thupha hong tung hi. Tu-in i ni sawmli kha khualzinna a mong dong i tung ta a, na nuntakna aadinga Pasian hong deihsak ama ngimna zong thei ta na hih manin tuate na sep leh thupha na ngah ding hi. Tua i cih ciangin thudang nadangte seem nawnlo ding cihna zong hithei hi. Na khan sungin na septheih ding na-hoih tampi om kha thei ding a, ahi zongin Pasian ngimnate pen na sep hamtang ding thu phamawh ngate hi. A dahhuai khat ah, a thupipen thute pan kilampial-in tuate
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 309

40
NGIMNA NEI NUNT A K NA UNTA

kimangngilh pahpah thei hi. A kitangsampipen thute pan kitaalkhia-in damdamin a nawl kitung thei hi. Tua bang ahihloh nadingin na nuntakna aadingin ngimna thu pulakna khat bawlin tua mah maanmaanin na etkikkik ding kisam hi. NUNTAK NGIMNA THU PULAKNA I CIH BANG HIAM? Nang aading Pasian ngimnate a tomin hong lak hi. Na nuntakna aading Pasian hong geelsak ngimna ngate seem dinga na ki-apna nangma kam mah tawh na kipsak hi. Ngimna thu pulakna pen lungtup teng gualhsukna hilo hi. Lungtup kungpite tomno kal sung bek kimang a, ngimnate ahihleh tawntung kimang hi. Lai Siangtho in, Ama geelnate a tawntungin kip hi; ama ngimnate kip paisuak hi2 ci hi. Na nuntakna a manawhna lam hong theihsak hi. Na ngimnate laidal tungah gelhkhiatna in na nuntakna na lampi a tuam vilvelin hong ngaihsunsak ding hi. Lai Siangtho in, Koilam manawh cih kithei in. Tua hileh leitang taksa tungah na omsuak ding hi3 ci hi. Nuntak ngimna thu pulakna in na hun, na sum, na nuntakna, cihte bangci zat ding cih hong genkhia bek hilo-in na seploh dingte zong hong theisak hi. Paunak laibu sungah, Mi lungpil in pilvang gamtat ding ngim a, mi lungmawl in mun tampi manawhin kipan hi4 ci-in kigelh hi. Na ng aadi ng la whci nna a cih a kh iatna hong gualhsak Nang aading lawhci whcinna nna khiatna h i. Tua in, leitung mite thupitsakdan hilo-in nangmahmah in thupi ci-a na up thu, hong gen hi. Na thupitsak thute hong kitelsak hi. Paul in, A kul taktak thute mah na theihtel ding uh ka deih hi5 ci hi. Nang mapanna mun hong kitelsak hi. Khan khat sung dinmun (stages) tuamtuam ah mapanna mun (roles) tuamtuam na nei ding a, ahi zongin na ngimnate ahihleh kikhel ngeilo ding hi. Tuate pen na mapanna mun tuamtuamte sangin thupizaw hi. Na melpuakzia hong lakkh ia h i. Tua in, lakkhia hi. Pasian na a seem dingin Pasian mahmah in nang a tuam vilvelin hong bawlzia thute kilangsak hi. Na nuntak ngimna thu pulakna gelhkhiat nadingin hun a tuamin la in. Khatvei tut tawh zawhsawm pah kei inla khatvei gelhkhiatna tawh a cingtaak pah dingin lam-en kei in; na ngaihsutkhak masaksak gelhkhia pahpah in. Ngaihsutna a thak khat phuat (create) ding sangin a omsa khat puahphat (edit) pen baihzaw den hi. Na thu pulakna gelhkhiat ding na kithawina ah na ngaihsutkak ding thudotna nam nga om hi:
310 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

NUNTAKNA SUNGA THUDOTNA LIANPEN NGATE Ka nuntakna ah a phungpi ding bang ahi hiam? Hih pen biakpiakna (worship) vai thudotna hi. Kua aadingin nungta ding na hi hiam? Na nuntakna sungah bang teng na lamto ding hiam? Na nuntak zonna nasep, na innkuan, kimawlna khat ahihkeileh uukna, sum, gualnopna, ahihkeileh vai dang tuamtuam tampi, cihte phungpi-in na koih thei ding hi. Hihte pen a vekpi-in a hoih mah hi a, ahi zongin na nuntakna a phungpi ding hilo uhhi. Lungsim kitapzanna a pian ciangin hihte lakah hong dingtangsak zo taktak ding khat zong om lo hi. A kip a kho phungpi khat na neih ding kisam hi. Asa Kumpipa in Judah mite kiangah a nuntakna uh ah Pasian a phungpi-in a koih nadingun6 gen hi. Taktakin na nuntakna ah a phungpi-a na koih peuhpeuh pen na pasian ahihi. Khrih kiangah na nuntakna na kipiak ciangin amah a phungpi hong hi ding a, ahi zongin biakpiakna tawh amah na letkipsuak ding kisam hi. Paul in, Na lungsim uh ah Khrih hong teektang seemseem nadingin thu ka ngen hi7 ci hi. Na nuntakna ah Pasian a phungpi ahih le hihloh bangci theih ding na hi hiam? Pasian a phungpi hong hih ciangin amah na bia hi. Ahihloh ciangin na lungkham hi. Lungkhamna cih pen Pasian kinawlkhiin khinta ahihlam phawnna meitang (warning light) hi. Pasian a phungpi ah mun na piak lian ciangin lungnopna na ngahkik pah ding hi. Lai Pasian a phungpi Siangtho in, Pasian kicinna tawh kidimna hong hih ciangin lungsim...hong tung ding a, no hong amah na bia hi. lungnuamsak ding hi. Na nuntakna a Ahihloh ciangin na phungpi ah Khrih in lungkhamna a hepkhiat lungkham hi. ciangin tua-a thupiang pen lamdangin nuam mahmah hi8 Ka nuntakna ah ka gamtatzia ding bang ahi hiam? Hih pen thuzui hihna (discipleship) vai thudotna hi. Bangci nam mi na hi ding hiam? Na sepna sangin na hihna Pasian lunglutzaw tham hi. Tawntung mun sungah na kensuak ding pen na nuntak zonna nasep hilo a, na gamtatzia ahihlam ciamteh in. Na nuntakna sunga na neih ding leh na zat dinga na deih gamtatzia ci-hoihte gualsuk in. Tua aadingin Kha Siangtho gah9 tawh ahi-a Mualtung Thuhilhna sunga Thupha Ngah Mi10 tawh ahi zongin na kipan thei hi. Peter in, Na upna masa uh tungah gamtatzia hoih, kha tawh kidim thu theihna, kisekna citak, lungduaina gina, lipkhap takin zahtakna, maingaphuai dingin thunopna leh itsik lo-a itna, cihte behlapna tawh note hong kipiasa thu lamtohna ah minit khat zong mawkbeisak kei un11 ci hi. Na tuk
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 311

ciangin lungkia kei inla tawpsan kei in. Khrih tawh kisun gamtatzia lamtohna pen khantawn sep ding nasep hi. Paul in Timoti kiangah, Na gamtatzia leh na thuhilhna thu, a nihin kiptak lencip in. Kiheikhia kei in. Tua mun ah omkip in12 ci hi. Ka nuntakna ah ka piakkhiat ding bang ahi hiam? Hih pen sepkhiatna (service) vai thudotna hi. Khrih Pumpi sungah nang sepkhiatna bang ahi ding hiam? Na kha khuttawite, na lungsim, na hihtheihnate, na sungpua melpuakzia, leh na sinkhak thute, tu-a teng kigawmkhopna (Melpuakzia -- SHAPE) na hihlam na theih leh Pasian innkuan sungah nang mapanna mun a hoihpen bang ahi ding hiam? Na-a kimang ding NI SAWMLINA: thu bangci sep theih ding na hi hiam? Pumpi sungah NGIMNA NEI na ka sepsak dinga hong kiseh beelpawl tuam khat NUNTAKNA a om hiam? Na nasepna (ministry) na cinsakna pana hong piang ding hamphatna hoih mahmah nih, Paul in hih bangin hong gen hi: Tu-a na sepkhiat uh nasepna in Pasian mite kitangsapna a cingsak bek hilo-in Pasian tungah nakpi-in lungdamkohna zong piangsak hi.13 Midangte na a sepsak dingin hong kisui himah taleh Jesuh nangawn in leitung ah a om lai-in mi khempeuh kitangsapnate a dipsakzo hi tuan saamlo hi. Na melpuakzia leh hong kisuihzia dungzui-in kua huh theipen ding cih na teelkhiat ding kisam hi. Kua huh nuampen ka hi hiam? ci-in kidong in. Jesuh in, Note a va pai dingin leh a kip paisuak ding gahte na gah nadingun kong sawlkhia hi14 ci hi. Eite khatciat in gah a tuamtek i gah hi. hiam Hih pen Ka nuntakna ah ka genkhiat ding bang ahi hiam? thu-umlo mite tungah na thupuak nasepna (mission) vai thudotna hi. Na thupuak nasep thu pulakna (mission statement) pen na nuntak ngimna thu pulakna (lifes purpose statement) ii khen khat hi pah hi. Tua sungah na teci panna leh Lungdamna Thu mite tungah genkhia ding ci-a na ki-apna zong na hel ding kisam hi. Nuntakna sunga na theihkhiat thute, leh leitung mite kianga genkhiat nopna lungsim ahi Pasian hong piak Pasian zia tawh kituak na lainatnate, cihte zong gualhsuk-huai hi. Khrih sungah khanglian seemseem lecin Pasian in paikhia-a na kuanna ah na mitsuan deuh ding mipawlte hong theisak theikha ding hi. Nang pen nu (tunnu) ahihkeileh pa (zuapa) khat na hihleh na sep ding thupuak nasepna lakah na tate Khrih a theih nadingun khansuah ding, amaute nuntakna aading Pasian geelsak ama ngimnate a theihtel nadingun
312 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

lamlak ding, leh leitung ah amau sep ding thupuak nasep a seem dingin sawlkhia ding, cihte kihel ding hi. Na thu pulakna sungah Joshua thu pulakna zong na hel thei hi: Kei le ka innkuanpihte in ahihleh TOPA na ka seem ding uhhi.15 Maan hi. I genkhiat thu pen i nuntakna tawh i lahkhiat ding leh i taksuaksak ding kisam hi. Thu-umlo mi a tamzawte in Lai Siangtho muantaak hi ci-in a saan ma-un ei, muantaak maw muantaaklo cih hong thei masa nuamzaw uhhi. Tua hangin zong Lai Siangtho in, Khrih Lungdamna Thu a kizahtak theih nading namin nungta hamtang un16 hong ci hi. Ka nuntakna ah ka khua le tual ding bang ahi hiam? Hih pen kilawmtatna (fellowship) vai thudotna hi. Thu-um midangte tungah na kipumpiakna leh Psian innkuan tawh na kizopna thu, bangci bangin na lakkhia ding hiam? Koi mun ah khat le khat cih thupiakna Khristian dangte tawh zat-kisin ding na hi hiam? Koi pawlpi innkuan ah na-a kimang sungmi khatin kihel ding na hi hiam? Na picin seemseem ciangin Khrih Pumpi na it seemseem ding a, tua aadingin na kipiakhia nuam seemseem ding hi. Lai Siangtho in, Khrih in pawlpi itin pawlpi aadingin a nuntakna pia hi17 ci hi. Na thu pulakna sungah Pasian pawlpi na itna thu lahkhiatna khat na hel ding zong kisam hi. Hih thudotnate dawnkikzia ding na ngaihsut kawmin ngimna khatta tawh kisai Lai Siangtho kammal hong thaksuakte zong gualsuk pahpah in. Hih laibu sungah Lai Siangtho kammal tampi kihel hi. Na nuntak ngimna thu pulakna, nang deihdan nam na ngah dong na gelhkhiatna, ah nipi kal tampi ahihkeileh kha tampi zong bei theikha ding hi. Thungen in; ngaihsun in; lawm-itpente tawh kikum in; Lai Siangtho kammal lungngai in. Na lungkim tawp, a nunungpen khat, na ngah ma-in zong at zeel, puah zeel, phiat zeel, atkik zeel, cihdan tamveipi na tuakkha thei ding hi. Tua kawmin Pasian lamlahna dungzui-in Pasian hong suihzia, nang melpuakzia tawh kituakpen khat na ngahkhia ding hi. Midangte sepzia ettteh theih ding na deih leh Thu-umlo mi a tamzawte in Lai zong nong email thei hi. Siangtho muantaak hi ci-in a Nuntak ngimna thu pulakna a saan ma-un ei, muantaak maw kicingin gelhkhiatna banah tua muantaaklo cih hong thei masa ngimna ngate tomlakin kamngah nuamzaw uhhi. theih leh lungsima teeng thei nam dingin thuciin tomnonote suah lecin tua zong noptuam mahmah ding hi. Tuate tawh nisimin nang le nang na kiphawksak thei hi. Solomon in ngaihsut a piakna ah, Hih thute na cihkik
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 313

theih pahpah nadingin na lungsim sungah ciamteh lecin hoih ding hi18 ci hi. Etsakna tawmkhat en lehang: Ka nuntak ngimna pen: lungsim takpi tawh Khrih bia ding, ka melpuakzia dungzui-in ama na seem ding, ama innkuan tawh kilawmta ding, gamtatzia ah amah tawh kisun ding, ama minthan nadingin leitung ah ama thupuak nasepna cingsak ding, cih teng hi Ka nuntak ngimna pen: Khrih innkuan sungmi khat hi ding, ama gamtatzia etsakna lim khat hi ding, ama hehpihna thu a seemkhia mi khat hi ding, ama kamtai palai khat hi ding, ama minthanna a kilangsak khat hi ding, cih teng hi Ka nuntak ngimna pen: Khrih it ding, Khrih sungah khanglian ding, Khrih thu genkhia ding, Khrih pawlpi tungtawnin ama na seem ding, ka innkuan leh midangte zong tua bang ahihtheih nadingun makaih ding, cih teng hi Ka nuntak ngimna pen: Thukham Lianpen leh Sawlpina a zui a mang dingin Ki-apna Lianpi khat nei ding, cih hi Khrih tawh kisutna pen ka lungtup; pawlpi pen ka innkuan; __________ pen ka sepkhiatna; __________ pen ka thupuak nasepna; Pasian minthanna pen ka lungdeih
Na lungsim sungah Ka nuntak zonna nasep, ka innkuanpih, ka teen nading mun, ka sangkah nading mun, cihte tawh kisai Pasian deihna bang ahi tam? ci-in zong na lunghimawh kha ding hi. Sianggen lehang, hihte pen na nuntakna sungah a dawl nihna thute hi pan a, a vekin Pasian deihna tawh a kituak zong ahihtheih nading thu tampi om lel hi. A thupipen ah bangbang na seem zongin, koikoi ah na teeng zongin, kuakua tawh na ki-innkuan zongin, a tawntunga kip Pasian ngimnate a cingsak na hih ding ahihi. Tua na thu khensatte pen na ngimnate a cingsaktuam ahih ding kisam hi. Lai Siangtho in, Mihing lungsim sungah geelna tampi om a, ahi zongin a tangtung pen TOPA ngimna hi19 ci hi. Na nuntakna aading Pasian hong geelsak ama ngimnate kip paisuak ding ahih manin tuate mah mitsuan inla nang geelnate mitsuan kei in. Nuntak ngimna thu pulakna ah, na sih ciangin nang thu le la tawh kisai midangte in hong tuaci gen le-uh ci-a na utna teng bulphuh in, cih ngaihsut piakna khat ka za ngei hi. Nang hong kipahtawina kammal a hoihpen ding teng ngaihsun inla tua ciangin na thu pulakna gelhkhia in, cih hi. Tua pen, sianggen lehang, geelna hoihlo khat hi. Na nuntakna a bei khit cianga nang thu le la midangte hong gen teng pen thupi masa lo hi. A
314 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

thupi, a phamawh thu, khat bek om a, tua pen nang tawh kisai-in Pasian in bang gen cih thu hi. Lai Siangtho sungah, Kote ngimna pen mite lungkim nading hilo-in Pasian lungkim nading hizaw hi20 ci-in kigelh hi. Hih nuntakna thudotpite na dawnzia teng Pasian in ni khatni ciangin enpha kik ding hi. Na nuntakna ah Jesuh a phungpi-in na koih hiam? Ama gamtatzia na neito hiam? Mi na a sepsak dingin na nuntakna na ki-ap hiam? Ama thu genkhia-in ama thupuak nasep na cingsak hiam? Ama innkuan itin tua sungah na kihel hiam? Thu-a kisim ding pen tu-a thute bek mah hi. Paul in, Kote lungtup pen kote aadinga Pasian hong geelsakna ciang cinto ding cih ahihi21 ci hi. PASIAN IN NANG HONG ZANG NUAM HI Tu ma kum sawmthum lai-in Sawltak 13:36 sunga laigual tumtawng khat in ka lungsim hong la a, tua in nuntakna-a ka manawhna mun hong kikhelsak hi. Tua laigual tomno sungah kammal sawm bekbek om a, ahi zongin ka lungsim sungah siktulsa tawh vuhvang bangin tua kammalte kip den hi: David in ama khanghun sungin Pasian ngimna bangin naseem hi.22 Tu-in Pasian in David ka lungsim hong tuakpa23 a cihna hang zong ka theitel ta hi. David in leitunga Pasian ngimnate a cingsak dingin a nuntakna na kibup-ap hi. Hih thu pulakna sanga a thupizaw mualsuang om nawnlo hi. Na hankhuk suangpek tungah tua bangin a kiciamteh danin kingaihsun dih in. Nangma khanghun sungin Pasian ngimna bangin na seem takpi hiam? Ka sih ciangin mite in kei thu le la tu-a bangin a gen ding uh, cih pen ka thungetna hi. Nang thu le la zong tua bangin mite in a gen nadingun thu ka ngen hi. Hih laibu, nang aadinga ka gelhna zong tua hang mah hi. Hih kammal tumtawngno in nuntakzia a hoihpen i cih bang, cih hong lakkhia hi. Hun ciangtan omlo tawntung mun tawh kisai thu (Pasian ngimna) pen hun kiciangtan, tomno kal (nangma khanghun) sungah a seem na hihi. Tu-a teng khempeuh pen ngimna tawsawn nuntakna i cih pen hi. A beisa khangmite ahi-a mai-a khangmite ahi zongin amaute in tu khanghun sungin Pasian ngimna bangin naseem theilo uhhi. Ei bek in i seem thei hi. Esther mah bangin nang zong Pasian in tu-a bang dan hun aading mahin24 hong piansak ahihi. Pasian in tu dongin a zat ding mite zongzong lai hi. Lai Siangtho in, Topa in ama kiangah lungsim khempeuh tawh a kibup-ap mite a
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 315

thakhauhsak nadingin leitung bup tengah zong kawikawi hi25 ci hi. Nang, Pasian ngimnate aadinga ama zattheih mi khat na hi ding hiam? Nang khanghun sungin Pasianngimna bangin na seem ding hiam? Paul pen ngimna tawsawn nuntakna tawh kalsuan hi. Amahn, Kalsuan simin ngimna tawh kung lamah tang takin ka tai hi16 ci hi. Ama nuntakna a hang bulpi pen ama aadinga Pasian geelsak ngimnate cingsak ding cih hi bek hi. Amahn, Banghanghiam cihleh ka nuntak leh Khrih aading hi a, ka sih leh a hampha ka hihi27 ci hi. Nuntak ding leh sih ding vai Paul in kihta lo hi. A hing-a a si zongin Pasian ngimnate a cingsak ding hi lel hi. Amahn silel lo hi. Ni khatni ciangin thupiang tangthu a bei hun tung ding a, ahi zongin tawntung hun ahihleh om paisuak ding hi. William Cary in, Mailam hun pen Pasian kamciamte zah mahin lam-et om hi. Na ngimnate cinsakna ah a haksat hun a om ciangin lungkiatna-in nei kei in. A tawntunga kimang ding na thaman phawk in. Lai Siangtho in, Banghanghiam cihleh a thuneu, a suaveilo i gimnate in tuate khempeuh sangin a thupizaw pek tham, tawntung minthanna khat eite aadingin hong ngahsak hi28 ci hi. Eite ni khatni ciangin i vekpi-in Pasian kumpi tokham mai-ah ding in, i nuntaknate Khrih tungah nakpi lungdamna leh phatna tawh i ap ciangin bangzahin nuam ding cih ngaihsun dih in. Tua hun ciangin i vekpi-in, Nang na kilawm hi, Topa! Aw, kote Pasian! Minthanna, pahtawina, vanglianna ngah ta in! Na khempeuh nangma piansak hi; Kisam na sak manin kipiangsak hi!29 i ci khawm ding hi. Ama geelna hangin amah i phat ding a, ama ngimnate aadingin i nungta tawntung ding hi.
SAWMLINI KA NGIMNA TAWH KIPAWL LUNGNGAIHNA Lungngaih Di ng T hu: Ngimna nei-a nuntak bek mah nuntak tattak Ding Thu: theih nading lampi hi. Phawk Ding Khawkneu : Banghanghiam cihleh...David in ama Khawkneu: khanghun sungin Pasian ngimna bangin naseem hi Sawltak 13:36 (NASB) Ngaihsut Ding Thudotna : Nuntakna sunga thudotna lianpi ngate ka Thudotna: dawnkikna bang hun ciangin gelhkhia ding ka hi hiam? Cik ciangin ka ngimna laidal tungah gualsuk ding ka hi hiam?
316 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Behlapna 1: ] KIKUPNA WI DING THUDO T TE KIKUPNAWI THUDOT


Khenpi khatta a bei sima kiguang thudotnate banah tu-a kikupnawi ding thudotnate zong na beelpawl neuno sung leh Nipini sang laisinnate sungah na zang thei ding hi. H IH L EITUNG AH B ANG A A D INGIN O M K A H I H IA M ? Hih laibu sunga laigual masapen ahi Hih thu pen nang aituam vai hilo hi a cihna ii a deihnate bang teng hi dingin na ngaihsun hiam? Mi a tamzawte nuntakna bang in tawsawn hi na ci hiam? Na nuntakna sungah hong tawsawn pen bang ahi hiam Tu ciangciang, bang lim le mel ahihkeileh bang etsakna lim tawh na nuntakna kituakpen hiam? Tai kidemna maw, circus maw, a dang khatpeuh maw? A zenzenin mi khempeuh in leitung nuntakna pen tawntung hun aading kiginkholhna ahih taktak lam thei uh hileh i gamtatna hong bangci kilamdang ding hiam? Leitung ah mite, Pasian ngimnate aading a nuntakloh nadingun a lungsim uh a kaikhia pen bang ahi hiam? Pasian ngimnate aading na nuntakloh nadingin na lungsim hong kaikhia pen bang ahi hiam? P ASIAN L UNGKIM NADINGIN N ANG H ONG K ISEEK Pasian lungkim nadingin na nuntakna bup tawh kalsuan cih pen mi a tamzawte in biakpiakna (worship) a teldan uh tawh bangci danin kilamdang hiam? Pasian tawh kilawmtatna pen kilawmtatna dang tuamtuam tawh bangci danin kibang a, bangci danin kilamdang hiam? Pasian a gamlatsuah huna na theihkhiat thu khat genkhia in. Mihon tawh biakpiakna ahihkeileh aituam khatkia biakpiakna -- nang aadingin bang pen olzaw hiam? A koizaw pen ah Pasian tawh kinai kisazaw na hi hiam? Bang hun ciangin Pasian tungah hehna lahkhiat ding kilawm hiam? Khrih kiangah na nuntakna a bupin niamlutsak ding na ngaihsut ciangin bang launa teng hong dawkto hiam?
Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 317

P ASIAN I NNKUAN A A D INGIN N ANG H O NG K IB A WL IBA Jesuh Khrih tungah i kipumpiak zah mahin khat le khat tungah kipumpiak cih pen mi a tamzawte in kilawmtatna (fellowship) a teldan uh tawh bangci danin kilamdang hiam? Thu-um midangte i itloh i kinloh nadinga hong khaktan thute bang teng ahi hiam? Na kitangsapna, na khasiatna, na launa, na lam-etna, cihte midangte kiangah na genkhiat ngam nadingin bang in hong hangsak tuam ding hiam? Mite in pawlpi tawh a kizoplohna uh ah a zattheih phatdiak paulapte bang teng hi-a nangn tuate bangci dawnkik ding na hi hiam? I pawlpi sungah kipumkhatna i kepcing nading leh i khansak theih nadingin ei beelpawl in bang i seem thei ding hiam? Mi khatpeuh tawh na kizopna na lamkik ding a kul, thu kong ngetpih theih ding uh, a om hiam? K HRIH T AWH A K ISUN D INGIN N ANG H O NG K IPIANGS AK IPIANGSA Jesuh Khrih tawh kisun cih pen mi a tamzawte in thuzui hihna (discipleship) a teldan uh tawh bangci danin kilamdang hiam? Thu-um mi khat na hih-a kipan na nuntakna sungah thu le la kikhelna na muhkhak bang teng om hiam? Tu zawh kum khat ciangin Khrih tawh a kisunzaw na hih ding na ut hiam? Tua kung lam na manawh theih nadingin tuni-in bang na hih thei ding hiam? Kha khangliatna ah ziakai na kisak leh bang munte ah na lungduai ding kisam hiam? Na khangliat theih nadingin Pasian in lunggimna leh buaina hong bangci zat hiam? Bang hun ciangin zia-etna do zolo theipen na hi hiam? Zia-etna nawkzawh nading kahlei dawlte ah bang pen in nang hong huhtheipen ding hiam? P ASIAN N A A S EEM D INGIN N ANG H ONG K ISUI Midangte na sepsak nadingin na melpuakzia zang ding cih pen mi a tamzawte in sepkhiatna (ministry) a teldan uh tawh bangci danin kilamdang hiam? Pasian innkuan sunga midangte na na sepsakna ah na zattheih dingin bang hih ding na ut hiam?
318 Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Na nawkkhitsa lunggimna khat, tua bang thu-omzia a tuakkha midangte huh nadinga Pasian zattheih ding khat, ngaihsun in. Ei le ei midangte tawh kitehkakna in ei aituam melpuakzia i khansak ding vai hong bangci khaktan hiam? Thaneem na kisak hunin Pasian vangliatna nang tungtawnin kilangkhia ahihlam na theih a om hiam? I beelpawl sunga om sungmi khempeuh in sepkhiatna (ministry) sungah amau mapanna mun a muhkhiat theih nadingun bangci huh thei i hi hiam? I beelpawl panin i pawlpi innkuan aading bangci sepsak thei i hi hiam? T HUPUA K N ASEP K HA T A A D INGIN N ANG H O NG K IB AWL HAT IBA Lungdamna Thu tangkona cih kammal mite in a zak ciangun launa leh theihkhialhna a neihtheih phatdiak uh pawlkhatte bang teng hiam? Lungdamna Thu midangte kiangah genkhiat ding vai, bang teng in nang hong khaktan hiam? Leitung mite kiangah na gensawn dinga Pasian hong piak na Nuntakna Thu lakah kihel dinga na upmawh bang a om hiam? Na beelpawl sunga mi khempeuh in thu hong ngetpih theih dingin thu-umlo na lawmte khat ii min genkhia in. Sawlpina cinsak nading mapanna ah ei beelpawl in bang seemkhawm thei i hi hiam? Hih laibu simkhopna tungtawnin na nuntak ngimnate bangci bangin mitsuankik thei na hi hiam? Bangci nam thumuhziate phattuampihpen na hi hiam? Hih laibu sunga nuntakna kikhelsak thei thute a gensawn thei na hihlam hong phawksak dingin Pasian in kua hong puak hiam? Mai-ah bang i sin lai ding hiam?

319

Behlapna 2: BANG HANGIN LAI SIANGTHO LETKHIA TBU LETKHIATBU TA MPI KIZANG?
Hih laibu sungah Lai Siangtho kammal mun tul dektak ding kawkna kinei hi. Lai Siangtho letkhiatbu (translation versions) nam tuamtuam ka zat pen ka sawm ngiat hi a, a hang pen thu nih om hi. Khatna ah, letkhiatbu khat bangzahin hoih himah taleh cinlahna pawlkhat nei veve hi. Lai Siangtho a kigelhcil lai-in Hebrew, Aramaic, leh Greek, cih kammalte mal 11,280 kihel hi. Ahi zongin Mangkam letkhiatbute ah mal 6,000 kiim bek kizang ahih manin a khiatna neensi pawlkhat kimansuah ding ahihlam kilang hi. Tua hangin letkhiatbute etkak-a zat ding mah hoihzaw den hi. A thu nihna, leh a thupizaw thu ah, i kamngahsa Lai Siangtho khawkneute a khiatna a cingin i thei kei thei pahpah a, tua pen a letkhiatzia a ginatloh man hilo-in tua khawkneute naal lua khin i hih man hi. Tamveipi i sim khit leh i zak khit khawkneute a khiatna a thei kisa i hih manin laibu sung khatpeuh ah tua khawkneu a kikawk i muh ciangin tua mun i kheng ziau a, a khiatna i mansuah pah hi. Tua thu hangin lam namtuam khat tawh Pasian thumaan thutak na muh theih nadingin laigual tumtawngte (parapharases) kong zat ngiat ahihi. Tua banah, khawkneu khenna leh nambat thuahna pen AD 1560 kum pana kizang pan ahih manin khawkneu khatpeuh a bupin ka kawk ngeikei a, laigual tumtawngte a kilawm a kituak danin ka bulphuhzaw hi. Ka etteh lim pen Jesuh leh nungzuipite hi a, amaute in Thuciam Lui a siksan uh ciangin a gennop uh thu tawh kituakin laigual tumtawng khatpeuh zang zeelzeel uhhi.

320

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

AMP CEV GWT KJV LB

The Amplified Bible (1965) Contemporary English Version (1995) Gods Word Translation (1995) King James Version Living Bible (1979) The Message (1993) New American Bible (1970) New American Standard Bible (1973) New Century Version (1991) New International Version (1978, 1984) New Jerusalem Bible (1985) New Living Translation (1996) New Revised Standard Version (1990) New Testament in Modern English by J.B. Phillips (1958) Todays English Version (1992)

Msg
NAB NASB NCV NIV NJB NLT NRSV

Ph
TEV

321

Ciaptehna [Notes]
Ngimna Nei Khualzinna 1. Rom 12:2 (NLT) 2. 2 Timoti 2:7 (NIV) Ni 1: Na Khempeuh Pasian kiangpan Kipan 1. Job 12:10 (TEV) 2. Rom 8:6 (Msg) 3. Matthai 16:25 (Msg) 4. Hugh S. Moorhead, comp., The Meaning of Life according to Our Centurys Greatest Writers and Thinkers (1988) 5. 1 Korin 2:7 (Msg) 7. Efesa 1:11 (Msg) 8. David Friend, ed., The Meaning of Life (1991) Ni 2: A Piangkha Vat Na Hikei Hi 1. Late 138:8a (niv) 2. Late 139:15 (Msg) 3. Late 139:16 (LB) 4. Sawltak 17:26 (NIV) 5. Efesa 1:4a (Msg) 6. James 1:18 (NCV) 7. Michael Denton, Natures Destiny: How the Law of Biology Reveal Purpose in the Universe (1998) 8. Isaiah 45:18 (GWT) 9. 1 Johan 4:8 10. Isaiah 46:3-4 (NCV) 11. Russell Kelfer Ni 3: Bang In Na Nuntakna HongTawsawn? 1. Piancil 4:12 (NIV) 2. Late 32:1 (LB) 3. Job 5:2 (TEV) 4. 1 Johan 4:18 (Msg) 5. Matthai 6:24 (NLT) 6. Isaiah 49:4 (NIV) 7. Job 7:6 (LB) 8. Job 7:16 (TEV) 9. Jeremiah 29:11 (NCV) 10. Efesa 3:20 (LB) 11. Paunak 13:7 (Msg) 12. Isaiah 26:3 (TEV) 13. Efesa 5:17 (Msg) 14. Filippi 3:13 (NLT) 15. Filippi 3:15 (Msg) 16. Rom 14:10b, 12 (NLT) 17. Johan 14:6 (NIV) Ni 4: A Tawntung Kimang Dingin Hong Kibawl 1. Thuhilhna 3:11 (NLT) 2. 2 Korin 5:1 (TEV) 3. Filippi 3:7 (NLT) 4. 1 Korin 2:9 (LB) 5. Matthai 25:34 (NIV) 6. C.S. Lewis, The Last Battle (1970) 7. Late 33:11 (TEV) 8. Thuhilhna 7:2 (CEV) 9. Hebru 13:14 (LB) 10. 2 Korin 5:6 (LB) Ni 5: Nuntakna Pasian Muhzia Bangin Mu 1. Rom 12:2 (TEV) 2. 2 Khang Tangthu 32:31 (NLT) 3. 1 Korin 10:13 (TEV) 4. James 1:12 (GWT) 5. Late 24:1 (TEV) 6. Piancil 1:28 (TEV) 7. 1 Korin 4:7b (NLT) 8. 1 Korin 4:2 (NCV) 9. Matthai 25:14-29 10. Matthai 25:21 (NIV) 11. Luka 16:11 (NLT) 12. Luka 12:48b (NIV) Ni 6: Nuntakna Cih Pen TawmveiSungNasepna 1. Job 8:9 (NLT) 2. Late 39:4 (LB) 3. Late 119:19 (NLT) 4. 1 Peter 1:17 (GWT) 5. Filippi 3:19-20 (NLT) 6. James 4:4 (Msg) 7. 2 Korin 5:20 (NLT) 8. 1 Peter 2:11 (Msg) 9. 1 Korin 7:31 (NLT) 10. 2 Korin 4:18 (NIV) 11. Johan 16:33; 16:20; 15:18-19 12. 2 Korin 4:18 (NIV) 13. 1 Peter 2:11 (GWT) 14. Hebru 11:13, 16 (NCV) Ni 7: Na Khempeuh A Pianna A Hang 1. Late 19:1 (NIV) 2. Piancil 3:8; Paikhiatna 33:18-23; 40:33-38; 1 Kumpite 7:51; 8:10-13; Johan 1:14; Efesa 2:2122; 2 Korin 4:6-7. 3. Paikhiatna 24:17; 40:34; Late 29:1; Isaiah 6:3-4; 60:1; Luka 2:9 4. Maangmuhna 21:23 (NIV) 5. Hebru 1:3 (NIV); 1 Korin 4:6b (LB) 6. Johan 1:14 (GWT) 7. 1 Khang Tangthu 16:24; Late 29:1; 66:2; 96:7; 2 Korin 3:18 8. Maangmuhna 4:11a (NLT)

322

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

9. Rom 3:23 (NIV) 10. Isaiah 43:7 (TEV) 11. Johan 17:4 (NLT) 12. Rom 6:13b (NLT) 13. 1 Johan 3:14 (CEV) 14. Rom 15:7 (NLT) 15. Johan 13:34-35 (NIV) 16. 2 Korin 3:18 (NLT) 17. Filippi 1:11 (NLT); Johan 15:8 (GWT) 18. 1 Peter 4:10-11 (NLT); 2 Korin 8:19b (NCV) 19. 2 Korin 4:15 (NLT) 20. Johan 12:27-28 (NASB) 21. Johan 12:25 (Msg) 22. 2 Peter 1:3 (Msg) 23. Johan 1:12 (NIV) 24. Johan 3:36a (Msg) Ni 8: Pasian Lungkim Nadingin Hong Kiseek 1. Efesa 1:5 (TEV) 2. Piancil 6:6; Paikhiatna 20:5; Thu Hilhkikna 32:36; Thukhente 2:19; 1 Kumpite 10:9; 1 Khang Tangthu 16:27; Late 2:4; 5:5; 18:19; 35:27; 37:23; 103:13; 04:31; Ezekiel 5:13; 1 Johan 4:16. 3. Late 147:11 (CEV) 4. Johan 4:23 5. Isaiah 29:13 (NIV) 6. Late 105:4 (TEV) 7. Late 113:3 (LB) 8. Late 119:147; 5:3; 63:6; 119:62 9. Late 34:1 (GWT) 10. 1 Korin 10:31 (NIV) 11. Kolose 3:23 (NIV) 12. Rom 12:1 (Msg) Ni 9: Bang In Pasian Nuihmaisak? 1. Efesa 5:10 (Msg) 2. Piancil 6:8 (LB) 3. Piancil 6:9b (NLT) 4. Hosea 6:6 (LB)

5. Matthai 22:37-38 (NIV) 6. Hebru 11:7 (Msg) 7. Piancil 2:5-6 8. Late 147:11 (TEV) 9. Hebru 11:6 (NIV) 10. Piancil 6:22 (NLT); Hebru 11:7b (NCV) 11. Late 100:2 (LB) 12. Late 119:33 (LB) 13. James 2:24 (CEV) 14. Johan 14:15 (TEV) 15. Piancil 8:20 (NIV) 16. Hebru 13:15 (TEV) 17. Late 116:17 (KJV) 18. Late 69:30-31 (NIV) 19. Late 68:3 (TEV) 20. Piancil 9:1, 3 (NIV) 21. Late 37:23 (NLT) 22. Late 33:15 (Msg) 23. Isaiah 45:9 (CEV) 24. 1 Timoti 6:17 (TEV) 25. Late 103:14 (GWT) 26. 2 Korin 5:9 (TEV) 27. Late 14:2 (LB) Ni 10: Biakpiakna Laigil 1. 1 Johan 4:9-10, 19 2. Rom 12:1 (TEV) 3. Late 145:9 4. Late 139:3 5. Matthai 10:30 6. 1 Timothy 6:17b 7. Jeremiah 29:11 8. Late 86:5 9. Late 145:8 10. Rom 5:8 (NRSV) 11. Piancil 3:5 12. Luka 5:5 (NIV) 13. Late 37:7a (GWT) 14. Matthai 6:24 15. Matthai 6:21 16. Marka 14:36 (NLT) 17. Job 22:21 (NLT) 18. Rom 6:17 (Msg) 19. Joshua 5:13-15 20. Luka 1:38 (NLT) 21. James 4:7a (NCV) 22. Rom 12:1 (KJV) 23. Rom 12:1 (CEV) 24. 2 Korin 5:9 (NIV)

25. Filippi 4:13 (Amp) 26. 1 Korin 15:51 27. Luka 9:23 (NCV) Ni 11: Pasian tawh Lawmtahoihpen Suahna 1. Late 95:6; 136:3; Johan 13:13; Jude 1:4; 1 Johan 3:1; Isaiah 33:22; 47:4; Late 89:26 2. Paikhiatna 33:11, 17; 2 Khang Tangthu 20:7; Isaiah 41:8; James 2:23; Sawltak 13:22; Piancil 5:8; 5:22 (NLT); Job 29:4 3. Rom 5:11 (NLT) 4. 2 Korin 5:18a (TEV) 5. 1 Johan 1:3 6. 1 Korin 1:9 7. 2 Korin 13:14 8. Johan 15:15 (NIV) 9. Johan 3:29 10. Paikhiatna 34:14 (NLT) 11. Sawltak 17:26-27 (Msg) 12. Jeremiah 9:24 (TEV) 13. Rick Warren, How to Have a Meaningful Quiet Time, Personal Bible Study Methods (1981) 14. 1 Thesalonika 5:17 15. Efesa 4:6b (NCV) 16. Brother Lawrence, The Practice of the Presence of God (1967) 17. 1 Thesalonika 5:17 (Msg) 18. Late 23:4; 143:5; 145:5; Joshua 1:8; Late 1:2 19. 1 Samuel 3:21 20. Job 23:12 (NIV) 21. Late 119:97 (NIV) 22. Late 77:12 (NLT) 23. Piancil 18:17; Daniel 2:19; 1 Korin 2:7-10 24. Late 25:14 (LB)

323

Ni 12: Pasian tawh Na Kilawmtatna Phungvuh In 1. Matthai 11:19 2. Job 42:7b (Msg) 3. Paikhiatna 33:1-17 4. Paikhiatna 33:12-17 (Msg) 5. Job 7:17-21; Late 83:13; Jeremiah 20:7; Ruth 1:20 6. Late 142:2-3a (NLT) 7. Johan 15:14 (NIV) 8. Johan 15:9-11 (NLT) 9. 1 Samuel 15:22 (NCV) 10. Matthai 3:17 (NLT) 11. 2 Korin 11:2 (Msg) 12. Late 69:9 (NLT) 13. Late 27:4 (LB) 14. Late 63:3 (CEV) 15. Piancil 32:26 (NIV) 16. Filippi 3:10 (Amp) 17. Jeremiah 29:13 (Msg) 18. 1 Timoti 6:21a (LB) Ni 13: Pasian A Lungkimsak Biakpiakna 1. Hebru 12:28 (TEV) 2. Johan 4:23 (NIV) 3. 1 Samuel 16:7b (NIV) 4. Hebru 13:15; Late 7:17; Ezra 3:11; Late 149:3; 150:3; Nehemiah 8:6 5. Gary Thomas, Sacred Pathways (2000) 6. Johan 4:23 (Msg) 7. Matthai 6:7 (KJV) 8. Saddleback Pastors, tape series, How God Meets Your Deepest Needs (1999) 9. 1 Korin 14:40 (NIV) 10. 1 Korin 14:16-17 (CEV) 11. Rom 12:1 (NIV) 12. Late 50:14 (TEV); Hebru 13:15 (CEV); Late 51:17; 54:6 (NIV); Filippi 4:18 (NIV); Late 141:2 (GWT); Hebru 13:16; marka

12:33 (Msg); Rom 12:1 (NIV) 13. 2 Samuel 24:24 (TEV) 14. Matt Redman, Heart of Worship (1997) Ni 14: Pasian A Gamlatsuah Hun 1. Philip Yancey, Reaching for the Invisible God (2000) 2. 1 Samuel 13:14; Sawltak 13:22 3. Late 10:1 (LB) 4. Late 22:1 (NLT) 5. Late 43:2 (TEV); Late 44:23 (TEV); 74:11 (TEV); 88:14 (Msg); 89:49 (LB) 6. Thu Hilhkikna 31:8; Late 37:28; Johan 14:16-18; Hebru 13:5 7. Isaiah 45:15 8. Floyd McClung, Finding Friendship with God (1992) 9. Job 23:8-10 (NLT) 10. Late 51; Efesa 4:29-30; 1 Thesalonika 5:19; Jeremiah 2:32; 1 Korin 8:12; James 4:4 (NLT) 11. Job 1:20-22 (NIV) 12. Job 7:11 (TEV) 13. Job 29:4 (NIV) 14. Late 116:10 (NCV) 15. Job 10:12 16. Job 42:2; 37:5, 23 17. Job 23:10; 31:4 18. Job 34:13 19. Job 23:14 20. Job 19:25 21. Job 23:12 (NIV) 22. Job 13:15 (CEV) 23. 2 Korin 5:21 (TEV) Ni 15: Pasian Innkuan aadingin Hong Kibawl 1. Efesa 1:5 (NLT) 2. James 1:18 (LB)

3. 1 Peter 1:3b (LB); Rom 8:15-16 (TEV) 4. Marka 8:34; Sawltak 2:21; Rom 10:13; 2 Peter 3:9 5. Galati 3:26 (NLT) 6. Efesa 3:14-15 (LB) 7. 1 Johan 3:1; Rom 8:29; Galati 4:6-7; Rom 5:2; 1 Korin 3:23; Efesa 3:12; 1 Peter 1:3-5; Rom 8:17 8. Galati 4:7b (NLT) 9. Filippi 4:19 (NIV) 10. Efesa 1:7; Rom 2:4; 9:23; 11:33; Efesa 3:16; 2:4 11. Efesa 1:18b (NLT) 12. 1 Thesalonika 5:19; 4:17 13. 1 Johan 3:2; 2 Korin 3:18 14. Maangmuhna 21:4 15. Marka 9:41; 10:30; 1 Korin 3:8; Hebru 10:35; Matthai 25:21, 23 16. Rom 8:17; Kolose 3:4; 2 Thesalonika 2:14; 2 Timoti 2:12; 1 Peter 5:1 17. 1 Peter 1:4 (NLT) 18. Kolose 3:23-24a (NIV) 19. Matthai 28:19 (NLT) 20. 1 Korin 12:13 (NLT) 21. Sawltak 2:41; 8:12-13, 35-38 22. Hebru 2:11 (CEV) 23. Matthai 12:49-50 (NLT) Ni 16: A Thupipen Thu 1. Galati 5:14 (LB) 2. 1 Peter 2:17b (CEV) 3. Galati 6:10 (NCV) 4. Johan 13:35 (LB) 5. 1 Korin 14:1a (LB) 6. 1 Korin 13:3 (Msg) 7. Matthai 22:34-40 (NLT) 8. 1 Korin 13:13 (NCV) 9. Matthai 25:34-46 10. Matthai 25:40 (NRSV) 11. Galati 5:6 (NIV)

324

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

12. 1 Johan 3:18 (TEV) 13. Efesa 5:2 (LB) 14. Johan 3:16a 15. Galati 6:10 (NLT) 16. Efesa 5:16 (NCV) 17. Paunak 3:27 (TEV) Ni 17: Kisaipih Ding Mun Khat 1. Piancil 2:18 2. 1 Korin 12:12: Efesa 2:21, 22; 3:6; 4:16; Kolose 2:19; 1 Thesalonika 4:17 3. Rom 12:5 (NIV) 4. Rom 12:4-5; 1 Korin 6:15; 12:12-27 5. Rom 12:4-5 (Msg) 6. Efesa 4:16 7. Matthai 16:18 (NLT) 8. Efesa 5:25 (GWT) 9. 2 Korin 11:2; Efesa 5:27; Maangmuhna 19:7 10. 1 Peter 2:17b (Msg) 11. 1 Korin 5:1-13; Galati 6:1-5 12. Efesa 2:19b (LB) 13. Johan 13:35 (NLT) 14. Galati 3:28 (Msg); Johan 17:21 15. 1 Korin 12:27 (NCV) 16. 1 Korin 12:26 (NCV) 17. Efesa 4:16; Rom 12:4-5; Kolose 2:19; 1 Korin 12:25 18. 1 Johan 3:16 (NIV) 19. Efesa 4:16b (NLT) 20. 1 Korin 12:7 (NLT) 21. Efesa 2:10 (Msg) 22. 1 Korin 10:12; Jeremiah 17:9; 1 Timoti 1:19 23. Hebru 3:13 (NIV) 24. James 5:19 (Msg) 25. Sawltak 20:28-29; 1 Peter 5:1-4; Hebru 13:7, 17 26. Hebru 13:17 (NLT) 27. Sawltak 2:42 (Msg) 28. 2 Korin 8:5 (TEV)

Ni 18: Nuntakna Sinkhawm 1. Matthai 18:20 (NASB) 2. 1 Johan 1:7-8 (NCV) 3. James 5:16a (Msg) 4. 1 Korin 12:25 (Msg) 5. Rom 1:12 (NCV) 6. Rom 12:10 (NRSV) 7. Rom 14:19 (NIV) 8. Kolose 3:12 (GWT) 9. Filippi 3:10; Hebru 10:33-34 10. Galati 6:2 (NLT) 11. Job 6:14 (NIV) 12. 2 Korin 2:7 (CEV) 13. Kolose 3:13 (LB) 14. Kolose 3:13 (NLT) Ni 19: Khua le Tual Phungvuhna 1. Efesa 4:3 (NCV) 2. 1 Timoti 3:14-15 (NCV) 3. Efesa 4:15 4. Paunak 24:26 (TEV) 5. Galati 6:1-2 (NCV) 6. Efesa 4:25 (Msg) 7. Paunak 28:23 (NLT) 8. Thuhilhna 8:6 (TEV) 9. 1 Timoti 5:1-2 (GWT) 10. 1 Korin 5:3-12 (Msg) 11. 1 Peter 5:5b (NIV) 12. 1 Peter 5:5c (NIV) 13. Rom 12:16 (NLT) 14. Filippi 2:3-4 (NCV) 15. Rom 15:2 (LB) 16. Titus 3:2 (Msg) 17. Rom 12:10 (GWT) 18. Paunak 16:28 (TEV) 19. Titus 3:10 (NIV) 20. Hebru 10:25 (TEV) 21. Sawltak 2:46 (LB) Ni 20: Kilawmtatna Kisiasa Puahphatna 1. 2 Korin 5:18 (GWT) 2. Filippi 2:1-2 (Msg) 3. Rom 15:5 (Msg) 4. Johan 13:35

5. 1 Korin 1:10 (TEV) 6. 1 Korin 6:5 (Msg) 7. Matthai 5:9 (NLT) 8. 2 Korin 5:18 (Msg) 9. James 4:1-2 (NIV) 10. Matthai 5:23-24 (Msg) 11. 1 Peter 3:7; Paunak 28:9 12. Job 5:2 (TEV); 18:4 (TEV) 13. Filippi 2:4 (TEV) 14. Late 73:21-22 (TEV) 15. Paunak 19:11 (NIV) 16. Rom 15:2 (LB) 17. Rom 15:3 (NJB) 18. Matthai 7:5 (NLT) 19. 1 Johan 1:8 (Msg) 20. Paunak 15:1 (Msg) 21. Paunak 16:21 (TEV) 22. Efesa 4:29 23. Rom 12:18 (TEV); 24. Rom 12:10; Filippi 2:3 25. Matthai 5:9 (Msg) 26. 1 Peter 3:11 (NLT) 27. Matthai 5:9 Ni 21: Na Pawlpi Na Hutna 1. Johan 17:20-23 2. Efesa 4:3 (NIV) 3. Rom 14:19 (Ph) 4. Rom 10:12; 12:4-5; 1 Korin 1:10; 8:6; 12:13; Efesa 4:4; 5:5; Filippi 2:2 5. Rom 14:1; 2 Timoti 2:23 6. 1 Korin 1:10 (NLT) 7. Efesa 4:2 (NLT) 8. Dietrich Bonhoffer, Life Together (1954) 9. Rom 14:13; James 4:11; Efesa 4:29; Matthai 5:9; James 5:9 10. Rom 14:4 (CEV) 11. Rom 14:10 (Ph) 12. Maangmuhna 12:10 13. Rom 14:19 (Msg) 14. Paunak 17:4; 16:28;

325

26:20; 25:9; 20:19 25. Paunak 17:4 (CEV) 16. Jude 1:19 (Msg) 17. Galati 5:15 (Amp) 18. Paunak 20:19 (NRSV) 19. Paunak 26:20 (LB) 20. Matthai 18:15-17a (Msg) 21. Matthai 18:17; 1 Korin 5:5 22. Hebru 13:17 (Msg) 23. Hebru 13:17 (NIV) 24. 2 Timoti 2:14, 23-26; Filippi 4:2; Titus 2:153:2, 10-11 25. 1 Thesalonika 5:1213a (Msg) 26. 1 Korin 10:24 (NLT) Ni 22: Khrih tawh Kisun Dingin Hong Kipiangsak 1. Piancil 1:26 (NCV) 2. Piancil 6:9; Late 139:13-16; James 3:9 3. 2 Korin 4:4 (NLT); Kolose 1:15 (NLT); Hebru 1:3 (NIV) 4. Efesa 4:24 (GWT) 5. Piancil 3:5 (KJV) 6. Efesa 4:22 (Msg) 7. Matthai 5:1-12 8. Galati 5:22-23 9. 1 Korin 13 10. 2 Peter 1:5-8 11. Johan 10:10 12. 2 Korin 3:18b (NLT) 13. Filippi 2:13 (NLT) 14. 1 Kumpite 19:12 (NIV) 15. Kolose 1:27 (NLT) 16. Joshua 3:13-17 17. Luka 13:24; Rom 14:19; Efesa 4:3 (a vekin niv); 2 Timoti 2:15 (ncv); Hebru 4:11; 12:14; 2 Peter 1:5; 2 Peter 3:14 (a vekin NIV) 18. Efesa 4:22 (Msg) 19. Efesa 4:23 (CEV) 20. Rom 12:2

21. Efesa 4:24 (NIV) 22. Efesa 4:13 (CEV) 23. 1 Johan 3:2 (NLT) 24. 1 Korin 10:31; 16:14; Kolose 3:17, 23 25. Rom 12:2 (Msg) Ni 23: Eite I Khangliatna Zia 1. Matthai 9:9 (NLT) 2. 2 Peter 3:11 (NLT) 3. Filippi 2:12-13 (NIV) 4. Paunak 4:23 (TEV) 5. Rom 12:2b (NLT) 6. Efesa 4:23 (NLT) 7. Filippi 2:5 (CEV) 8. 1 Korin 14:20 (NIV) 9. Rom 8:5 (NCV) 10. 1 Korin 13:11 (NIV) 11. Rom 15:2-3a (CEV) 12. 1 Korin 2:12a (CEV) Ni 24: Thumaan Thutak tungtawnin Kikhel 1. Johan 17:17 (NIV) 2. 2 Timoti 3:17 (Msg) 3. Hebru 4:12; Sawltak 7:38; 1 Peter 1:23 4. Johan 6:63 (NASB) 5. James 1:18 (NCV) 6. Job 23:12 (NIV) 7. 1 Peter 2:2; Matthai 4:4; 1 Korin 3:2; Late 119:103 8. 1 Peter 2:2 (NIV) 9. Johan 8:31 (NASB, 1978) 10. Paunak 30:5 (NIV) 11. 2 Timoti 3:16 (CEV) 12. Sawltak 23:14 (NIV) 13. Luka 8:18 (NIV) 14. James 1:21b (Amp) 15. Thu Hilhkikna 17:19a (NCV) 16. Rick Warren, Twelve Personal Bible Study Methods. 17. James 1:25 (NCV) 18. Late 119:11; 119:105; 119:49-50; Jeremiah 15:16; Paunak 22:18; 1

Peter 3:15 19. Kolose 3:16a (LB) 20. 2 Korin 3:18 (NIV) 21. Sawltak 13:22 (NIV) 22. Late 119:97 (NCV) 23. Johan 15:7; Joshua 1:8; Late 1:2-3 24. James 1:22 (KJV) 25. Matthai 7:24 (NIV) 26. Johan 13:17 (NIV) Ni 25: Buaina tungtawnin Kikhel 1. Johan 16:33 2. 1 Peter 4:12 (LB) 3. Late 34:18 (NLT) 4. Piancil 39:20-21 5. Daniel 6:16-23 6. Jeremiah 38:6 7. 2 Korin 11:25 8. Daniel 3:1-26 9. 2 Korin 1:9 (LB) 10. Late 139:16 11. Rom 8:28-29 (NLT) 12. Matthai 6:10 (KJV) 13. Matthai 1:1-16 14. Rom 5:3-4 (NCV) 15. 1 Peter 1:7a (NCV) 16. James 1:3 (Msg) 17. Hebru 5:8-9 18. Rom 8:17 (Msg) 19. Jeremiah 29:11 (NIV) 20. Piancil 50:20 (NIV) 21. Isaiah 38:17 (CEV) 22. Hebru 12:10b (Msg) 23. Hebru 12:2a (LB) 24. Hebru 11:26 (NIV) 25. 2 Korin 4:17 (NLT) 26. Rom 8:17-18 (NLT) 27. 1 Thesalonika 5:18 (NIV) 28. Filippi 4:4 (NIV) 29. Luka 6:23 (NCV) 30. James 1:3-4 (Ph) 31. Hebru 10:36 (Msg)

326

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

Ni 26: Zia-etna tungtawnin Khanglian 1. Galati 5:22-23 (NLT) 2. 2 Korin 2:11 (NLT) 3. Marka 7:21-23 (NLT) 4. James 4:1 (LB) 5. Hebru 3:12 (CEV) 6. Johan 8:44 7. James 1:14-16 (TEV) 8. 1 Korin 10:13 (NLT) 9. Hebru 4:15 10. 1 Peter 5:8 (Msg) 11. Matthai 26:41; Efesa 6:10-18; 1 Thesalonika 5:6, 8; 1 Peter 1:13; 4:7; 5:8 12. Efesa 4:27 (TEV) 13. Paunak 4:26-27 (TEV) 14. Paunak 16:17 (CEV) 15. Late 50:15 (GWT) 16. Hebru 4:15 (NLT) 17. Hebru 4:16 (TEV) 18. James 1:12 (NCV) Ni 27: Zia-etna Nawkzawh Nading 1. James 4:7 2. Job 31:1 (NLT) 3. Late 119:37a (TEV) 4. Rom 12:21 5. Hebru 3:1 (NIV) 6. 2 Timoti 2:8 (GWT) 7. Filippi 4:8 (TEV) 8. Paunak 4:23 (TEV) 9. 2 Korin 10:5 (NCV) 10. Thuhilhna 4:9-10 (CEV) 11. James 5:16 (NIV) 12. 1 Korin 10:13 13. Rom 3:23 14. James 4:6-7a (NLT) 15. Efesa 6:17 (NLT) 16. Jeremiah 17:9 (NIV) 17. Paunak 14:16 (TEV) 18. 1 Korin 10:12 (Msg) Ni 1. 2. 3. 4. 28: Hun Piak Kul Filippi 1:6 (NIV) Efesa 4:13 (Ph) Kolose 3:10a (NCV) 2 Korin 3:18b (Msg)

5. Thu Hilhkikna 7:22 6. Rom 13:12; Efesa 4:2225; Kolose 3:7-10, 14 7. 1 Timoti 4:15 (GWT) 8. Thuhilhna 3:1 (CEV) 9. Late 102:18; 2 Timoti 3:14 10. Hebru 2:1 (Msg) 11. James 1:4 (Msg) 12. Habakkuk 2:3 (LB) Ni 29: Hong Kipia Nasep Saanna 1. Efesa 2:10b (TEV) 2. Kolose 3:23-24; Matthai 25:34-45; Efesa 6:7 3. Jeremiah 1:5 (NCV) 4. 2 Timoti 1:9 (LB) 5. 1 Korin 6:20 (CEV) 6. Rom 12:1 (TEV) 7. 1 Johan 3:14 (CEV) 8. Matthai 8:15 (NCV) 9. Efesa 4:4-14; banah Rom 1:6-7; 8:28-30; 1 Korin 1:2, 9, 26; 7:17; Filippi 3:14; 1 Peter 2:9; 2 Peter 1:3 10. 2 Timoti 1:9 (TEV) 11. 1 Peter 2:9 (GWT) 12. Rom 7:4 (TEV) 13. 1 Korin 12:27 (NLT) 14. Matthai 20:28 (LB) 15. Rom 14:12 (NLT) 16. Rom 2:8 (NLT) 17. Marka 8:35 (LB); banah Matthai 10:39; 16:25; Luka 9:24; 17:33 18. Rom 12:5 (Msg) 19. 1 Korin 12:14a, 19 (Msg) Ni 30: Pasian Na A Seem Dingin Hong Kisui 1. Efesa 2:10 (NIV) 2. Late 139:13-14 (NLT) 3. Late 139:16 (NLT) 4. Rom 12:4-8; 1 Korin 12; Efesa 4:8-15; 1 Korin 7:7

5. 1 Korin 2:14 (TEV) 6. Efesa 4:7 (CEV) 7. 1 Korin 12:11 (NLT) 8. 1 Korin 12:29-30 9. 1 Korin 12:7 (NLT) 10. 1 Korin 12:5 (NLT) 11. Paunak 27:19 (NLT) 12. Matthai 12:34; Late 34:7; Paunak 4:23 13. Thu Hilhkikna 11:13; 1 Samuel 12:20; Rom 1:9; Efesa 6:6 14. Paunak 15:16 (Msg) Ni 31: Na Melpuakzia Theihtelna 1. 1 Korin 12:4-6 (TEV) 2. Paikhiatna 31:3-5 (NIV) 3. Rom 12:6a (NLT) 4. 1 Korin 10:31 (NIV) 5. 1 Korin 12:6 (TEV) 6. Thu Hilhkikna 8:18 (NIV) 7. Thu Hilhkikna 14:23 (LB); Malakhi 3:8-11 8. Hebru 13:21 (LB) 9. 1 Peter 4:10 (LB) 10. 1 Korin 12:6 (Ph) 11. Rom 8:28-29 12. 2 Korin 1:4 (NLT) 13. 2 Korin 1:8-10 (LB) 14. Discovering Your Shape for Ministry kici tape kivaikhak thei Ni 32: Pasian Hong Piak Pen Mah Zatkhiatna 1. Efesa 5:17 (LB) 2. Rom 12:3b (Ph) 3. Galati 6:4b (Msg) 4. Thu Hilhkikna 11:2 (TEV) 5. Galati 3:4 (NCV) 6. Johan 13:7 (NIV) 7.www.purposedrivenlife.com ah en in. 8. Rom 9:20-21 (JB) 9. Efesa 4:7 (LB) 10. Galati 2:7-8 11. 2 Korin 10:13 (NLT)

327

12. Hebru 12:1 (LB) 13. Galati 6:4 (NLT) 14. Galati 6:4 (CEV) 15. 2 Korin 10:12 (NIV) 16. 2 Korin 10:12b (Msg) 17. 1 Korin 10:12-18 18. Filippi 1:9 (NLT) 19. 2 Timoti 1:6 (NASB) 20. Matthai 25:28 (NIV) 21. 1 Timoti 4:14-15 (LB) 22. 2 Timoti 2:15 (Msg) 23. 1 Korin 9:25 (Msg) Ni 33: Sila Taktak I Cihte Gamtatzia 1. Matthai 7:16 (CEV) 2. 2 Timoti 2:4 (NASB) 3. Galati 6:10 (GWT) 4. Paunak 3:28 (TEV) 5. Thuhilhna 11:4 (NLT) 6. Kolose 3:23 7. Galati 6:3 (NLT) 8. Johan 13:15 9. Sawltak 28:3 10. Luka 16:10-12 11. Late 12:1; Paunak 20:6; Filippi 2:19-22 12. Matthai 25:23 (NLT) 13. 1 Peter 5:5 (TEV) 14. Efesa 6:6 (KJV); Kolose 3:22 (KJV) 15. Matthai 6:1 (CEV) 16. Galati 1:10 (NIV) 17. Kolose 3;4 (Msg) 18. 1 Korin 12:22-24 19. 1 Korin 15:58 (Msg) 20. Matthai 10:42 (LB) Ni 34: Sila Khat Bangin Thu Ngaihsutna 1. 2 Khang Tangthu 25:2 (NRSV) 2. Filippi 2:4 (Msg) 3. Filippi 2:7 (GWT) 4. Filippi 2:20-21 5. Matthai 5:41 (Msg) 6. 1 Korin 4:1 (NJB) 7. 1 Korin 4:2 (TEV) 8. Luka 16:13 (NIV) 9. Luka 16:11 (NIV)

10. Galati 5:26 (Msg) 11. Rom 14:4 (GWT) 12. Nehemiah 6:3 (CEV) 13. Matthai 26:10 (Msg) 14. Johan 13:3-4 (NIV) 15. 2 Korin 10:18 (CEV) 16. James 1:1 17. Late 100:2 (KJV) 18. Johan 12:26 (Msg) 19. Hebru 6:10 (NLT) Ni 35: Na Thaneemna sunga Om Pasian Thahatna 1. Isaiah 55:9 (CEV) 2. 1 Korin 1:27 (TEV) 3. Matthai 5:3 4. 2 Korin 12:7 5. 2 Korin 4:7 (CEV) 6. Matthai 16:16 (NIV) 7. Sawltak 14:15 (NCV) 8. 2 Korin 12:9-10a (NLT) 9. 2 Korin 12:10 (LB) 10. 2 Korin 12:7 (Msg) 11. Gamlak Vakna 12:3 12. Thukhente 6:12 (KJV) 13. Rom 4:11 (NLT) 14. Matthai 16:18 (TEV) 15. Sawltak 13:22 (NLT) 16. Hebru 11:32-34 (NLT) 17. Rom 7:19 (NLT) 18. 2 Korin 6:11 (LB) 19. 2 Korin 1:8 (NLT) 20. 1 Korin 2:3 (NCV) 21. 2 Korin 12:5b (LB) 22. Hebru 4:1a (CEV) 23. Rom 8:26a (NIV) Ni 36: Thupuak Nasep Khat aadingin Hong Kibawl 1. Kolose 1:25 (NCV); 1 Korin 12:5 2. Johan 20:21 (NIV) 3. Luka 2:49 (KJV) 4. Johan 19:30 5. 2 Korin 5:18 (TEV) 6. 2 Korin 5:20 (NCV) 7. Matthai 28:19-20; Marka 16:15; Luka

24:47; Johan 20:21; Sawltak 1:8 8. Matthai 28:19-20 (CEV) 9. Ezekiel 3:18 (NCV) 10. 2 Korin 5:18 (LB) 11. 2 Korin 6:1 (NCV) 12. 2 Korin 5:20 (Msg) 13. Sawltak 4:12 (NCV) 14. Johan 9:4 (NLT) 15. Sawltak 20:24 (NLT) 16. Sawltak 1:7-8 (NIV) 17. Matthai 24:36 (NIV) 18. Matthai 24:14 (NCV) 19. Luka 9:62 (lb) 20. Luka 22:42 (NLT) 21. Rom 6:13b (LB) 22. Matthai 6:33 (nlt) Ni 37: Na Nuntakna Thu Na Gensawnna 1. 2 Korin 2:17b (NCV) 2. 1 Johan 5:10a (GWT) 3. 1 Peter 2:9 (Msg) 4. Sawltak 1:8 (NIV) 5. Sawltak 22-26 6. 1 Peter 3:15-16 (TEV) 7. Late 119:33 (Msg) 8. Late 106:43 (Msg) 9. Paunak 25:12 (TEV) 10. Etsakna limte - Late 51; Filippi 4:11-13; 2 Korin 1:4-10; Late 40; Late 119:71; Sawltak 50:20 11. Matthai 12:34 (LB) 12. Late 69:9 (LB) 13. Jeremiah 20:9 (CEV) 14. Galati 4:18 (NIV) 15. Rom 1:17 (NCV) 16. 2 Korin 5:19 (NLT) 17. 2 Korin 5:14 (NIV) 18. 1 Johan 4:18 (TEV) 19. 2 Peter 3:9 (NCV) 20. Kolose 4:5 (LB) Ni 38: Leitung tawh Kituak Khristian Khat Suahna 1. Paul Borthwick, A Mind for Missions

328

Ngimna' Tawsawn Nuntakna

(1987) leh How to Be a World-Class Christian (1993) 2. Maangmuhna 7:9 (CEV) 3. 1 Korin 14:20 (CEV) 4. Filippi 2:4 (NLT) 5. 1 Korin 2:12 (CEV) 6. 1 Korin 10:33 (GWT) 7. Johan 3:16 (KJV) 8. Sawltak 17:26-27 (CEV) 9. Kolose 1:6 (NLT) 10. Late 2:8 (NCV) 11. Kolose 4:3 (NIV); Rom 1:10 (NLT) 12. Efesa 6:19 (Msg) 13. Johan 17:20 (NIV) 14. 2 Thesalonika 3:1 15. Matthai 9:38 16. 2 Korin 1:11 (GWT) 17. Sawltak 1:8 (CEV) 18. 2 Korin 4:18 (NIV) 19. Luka 9:62 (LB) 20. 1 Korin 7:31 (Msg) 21. Hebru 12:1 (LB) 22. Matthai 6:20-21 (CEV) 23. Luka 16:9 (NIV) 24. 1 Timoti 6:19 (LB) 25. Jeremiah 1:7-8 (NLT) 26. Lausanne Covenant (1974) pan kila 27. Marka 8:35 (LB)

Ni 39: Na Nuntakna A Kilekkim Nading 1. Paunak 27:17 (NCV) 2. Filippi 4:9 (TEV) 3. 1 Thesalonika 5:11 (NCV) 4. Kah La 3:40 (NLT); 1 Korin 11:28 (NLT); 31 (TEV); 13:5 (Msg); Galati 6;4 (NIV) 5. 2 Korin 13:5 (Msg) 6. Kah La 3:40 (Msg) 7. 2 Korin 8:11 (LB) 8. Hebru 2:1 (Msg) 9. Gamlak Vakna 33:2 (NLT) 10. Late 56:8 (TEV) 11. Late 102:18 (TEV) 12. Paunak 11:25 (Msg) 13. 2 Timoti 2;2b (CEV) 14. James 4:17 (NCV) 15. 1 Timoti 4:6 (CEV) 16. Johan 17:4 (NIV) 17. Johan 17:6-26 Ni 40: Ngimna Nei Nuntakna 1. Johan 13:17 (NIV) 2. Late 33:11 (TEV) 3. Paunak 4:26 (CEV) 4. Paunak 17:24 (TEV)

5. Filippi 1:10 (NLT) 6. 2 Khang Tangthu 14:4 (Msg) 7. Efesa 3:17 (NLT) 8. Filippi 4:7 (Msg) 9. Galati 5:22-23 10. Matthai 5:3-12 11. 2 Peter 1:5 (Msg) 12. 1 Timoti 4:16b (Msg) 13. 2 Korin 9:12 (TEV) 14. Johan 15:16a (NJB) 15. Joshua 24:15 (NLT) 16. Filippi 1:27 (NCV) 17. Efesa 5;25 (TEV) 18. Paunak 22:18 (NCV) 19. Paunak 19:21 (NIV) 20. 1 Thesalonika 2:4b (NLT) 21. 2 Korin 10:13 (LB) 22. Sawltak 13:36a 23. Sawltak 13:22 24. Esther 4:14 25. 2 Khang Tangthu 16:9 (NLT) 26. 1 Korin 9:26 (NLT) 27. Filippi 1:21 (NIV) 28. 2 Korin 4:17 (NIV) 29. Maangmuhna 4:11 (Msg)

329

Вам также может понравиться