PHILOTHEI IORDANI BRVNI NOLANI CANTVS CIRCVS AD EAM

memori praxim ordinatus uam ipse Iudi!iariam appe""at# AD ALTISSIMVM PRINCIPEM HENRICVM D$ AN%OVLESME ma&num %a""iarum Priorem' in Prouin!ia Re&is "o!umtenentem' &!#

PARISIIS' Apud &idium %i""ium' (ia S# Ioannis Lateranensis' su) tri urn !oronarum si&no# M# D# L***II# ILLVSTRISSIMO ALTISSIMO+VE PRINCIPI HENRICO D$AN%OV"esme Ma&no %a""iarum Priori' Prouin!i %u)ernatori' a! Lo!umtenenti &enera"i' & totius maris orienta"is pro Re&ia Maiestate Admira"io Io# Re&nau"t eiusdem I""ustrissimi se!retis Consi"iarius# Cum ad manus meas' A"tissime prin!eps' dup"ex de !antu Cir!o & eius ad memori Artem app"i!atione Dia"o&us peruenerit, !m ue artis ipsius ex!e""entia' & -ru!tus non me "ateat. di&nissimam u no)i"i)us & &enerosis in&eniis !ommuni!aretur existimaui# Materiam enim minime (anam' de re)us maxime desidera)i"i)us !ompre/endit# Mitto uod prter titu"um' & artis e"ementa ni/i" /a)et !um a"iis /a!tenus editis !ommune. e ue admittit propria' u Iordanum non so"um autorem sed & -ru&i inuentorem testi-i!a)untur# Ad /! artis istius editio ad eius -amam' & iusti-i!ationem pertinet. a!!idit enim eius exemp"aria su!!essu uodam -uisse (itiata. & !onspur!ata !ir!um-erantur. uatenus & au!tor reddatur (u"&o suspe!tus' & Ars minus !ommenda)i"is# Consu"tum er&o mi/i -uit eam ipsam artem /a)entem pro titu"o pro/emium (in uo u promitti possunt proponuntur) !um suo pro&ressu !uius erat !xemp"ar apud me' -ide"issime (t o"im ui)usdam di!tata -uerat' (t ue dia"o&o Cir!o !um eiusdem app"i!ationi)us ad au&mentum & non modi!um ornamentum & !"aritatem -a!ienti)s postea per Ior# est e--ormata' in "u!em edere# Cui uidem ami!o !onsi"io at ue sententia "i)entissime (t par erat !onsentiuit Iordanus me ue ro auit (t (!m sit ipse &rauiori)us ne&o!iis intentus) e&o eam ipsam !uram sus!iperem & !omp"erem#

Post i&itur a"iam artem per ipsum editam' & !/ristianissimo Re&i di!atam. u de (m)ris idearum intitutatur. /an! e&o edendam sus!epi' u uidem i""ud /a)et pe!u"iare' at ue proprium. (t memoriam (er)orum seu di!tionum uam a"i artes inter mi""i)us suppositis ima&ini)us' & !entum mi""i)us "o!is di--i!i"e !omp"e)ant. ista in !entum' & (i&inti pr!ipuis -ormis ((t ipse "o uitur) su)ie!tiuandis. iuxia terminorum' sententiarum ue numerum -a!i""ime per-i!iet' determinatis operationi)us insi&niis' !ir!unstantiis' & adsistenti)us# +ui)us e--i!it (t /! ars pro memoria (er)orum "on&e minus "a)ore' industria' & exer!itatione. uam !ter omnes u "e&i possint indi&eat# Adeo (t -a!i"ius' & !ertius /an! (iam in!edenti)us prstent tres uatuorue menses' uam a"iorum tramitem perse uenti)us' tres uatuorue prstare (a"eant anni# +uod sane artem /an! a"i0s !omparare potenti non potest esse du)ium# +uod (er ad memoriam rerum & sententiarum attinet. satis apertum est uod mox auditis artis pr!eptioni)us. ui"i)et eadem possit pro sua (ti !apa!itate. & a) eius pro-e!tu non est iudi!i0 !ompos ui ex!"udatur# Di!tas i&itur !um in ipsa sin&u"aritates a!!eperim di&num existimaui (t su) tui nominis sp"endore !urreret. uatenus etiam o)se uium perpetu seruitutis ua ti)i ex toto pe!tore sum addi!tus' /o! etiam si&no per!ipere possis. (t & si ui -ru!tum ex /uius artis !anoni)us emetent' ipsum ex parte ad te' !uius se!undis auspi!iis est edita' re-erant# interim !e"situdo tua muneris exi&uitatem#' animi a--e!ts ue ma&nitudine !ompenset o)se!ro# Va"e' & uamdiutissim Re&i Ma# Patri' & admnistrationi tu' tus ue -oe"ix & in!o"umis (iue#

Tu amp"itudini addi!tiss# & o)se uentissimus seruus Io# RE%NAVLT#

IORDANVS LIBRO#

Visurus ma&am ma&ni so"is -i"iam' His pro!edens "ate)ris' I)is Cir!um "i)er in /ospi!ium' Haud ar!tis ar!tis !"usum terminis# Ba"antes oues' mu&ientes & )oues' Crissantes /oedorum patres Visurus' (niuers$ & !ampi pe!ora' Cun!tas ue s1"u )estias# Con!entu (ario erra)unt !"i (o"u!res' In terra' in (nd$ in aere# Et to dimittent i""sum pis!es maris' Natura"i si"entio, Tandem !aueto' uando domum appu"eris' Inuenturus domesti!a. Nam ue ant -ores' aditum u$ ant$ atrii' Limosum se prsentans O!!urret por!us' !ui si -ort ad/seris. Limo' denti)us' pedi)us. Morde)it' in uina)it' in!u"!a)it' Et &runditu t$ o)tundet# Ipsis in -ori)us' in aditu u$ atrii' Moraus &enus "atrantium. Mo"estum -iet )au)atu mu"tip"i!i' Et -au!i)us terri)i"e# Ho! ni desipias' & nisi desipiat' Metu dentis' & )a!u"i' Te non morde)it' ipsum non per!uties' Per&es' ne! te prpediet# +u !um so"erti euaseris industria'

Interiora su)iens. So"aris (o"u!er to &a""us ex!ipiet' So"is !ommittens -i"i# PHILHOTHEI IORDANI BRVNI NOLANI CANTVS Cir!us' ad Memori praxim ordinatus#

DIALO%VS PRIMVS Inter"o uunt# CIRCE & MOERIS# CIRCE# So" ui i""ustras omnia so"us# Apo""o' !arminis audior' p/aretrate' ar!itenens' sa&itti-potens' P1t/ie' "auri&er' -ati"o ue' pastor' (ates' au&ur' & medi!e# P/)e' rosee' !rinite' pu"!/ri!ome' -"aue' nitide' p"a!ide' !1t/arde' !antor' & (eridi!e# Titan' Mi"esi' Pa"atine' C1rr/e' Tim)re' De"i' De"p/i!e' Leu!adi!e' Te&e' Capito"ine' Sm1nt/e' Ismeni' & Latia"is# +ui mira)i"es impertiris naturas e"ementis. uo dispensante tumes!unt' & sedantur maria. tur)antur & serenantur ar & t/era. (iuida uo ue intenditur' reprimitr ue i&nium (is at ue potentia# Cuius ministerio (i&et istius !ompa&o (niuersi' ins!ruta)i"es rerum (ires a) ideis per anim mundi rationes ad nos (s ue dedu!ens & in-ra' (nde (ari at ue mu"tip"i!es /er)arum' p"antarum !terarum' "apiduin ue (irtutes' u per ste""arum radios mundanum ad se tra/ere spiritum sunt potentes# Adesto sa!ris -i"i tu Cir!es (otis# Si intento' !ast ue ti)i adsum animo' si di&nis pro -a!u"tate riti)us me prsento# En ti)i -a!i"es aras struximus# Adsunt tua ti)i redo"entia t/ura' sanda"orm ue ru)entium -umus# En tertio susurraui )ar)ara & ar!ana !armina# Pera!t sunt "ustrationes# Septem su--ituum &enera pro septem mundi prin!ipi)us expediuimus# So"utiones & "i&amenta de more sunt pera!ta#

S1&i""auimus omnia# (num a)est (t pr!ationum u pr!urrere de)uerunt' u ue ad suos repetit sunt numeros !on!upita pro-eramus# Moeri inspi!e "ineam' & (ide an ad/u! a"tum ! "i so" teneat# MOERIS# Ni" a)est# CIRCE# Conuertor i&itur ad te meridianum so"em' per mira)i"em potentiam ua (nus tam p"urima -a!is# Per !on!itatorum e uorum tuorum !ursus' ui (niuersa dete&ens duo "atentia per!urris /emisp/ria# +uis uso rerum modus est2 E!!e su) /umano !orti!e -erinos animos# Conuenit ne /ominis !orpus (t !!um at ue -a""ax /a)ita!u"um )estia"em animam in!o"ere2 V)i sunt iura rerum2 ()i -as' ne-s ue natur2 Si repetiuit Astra !"um' !uius ne (esti&ium uidem terra (ideat. !ur non de !"o sa"tem apparet Astra2 E!!e su)iuimus minim o!!u"tum C/aos# Cur non mis!entur i&ni)us maria' & "impida ni&ris terris astra. si in terris ipsis & earum &u)erna!u"is ni/i" est uod -a!iem demonstret suam2 Ipsa ne nos mater natura de!ipit2 Matrem dixerim an nouer!am2 Veritati ni" ipsa odi)i"ius esse de)et -a"sitate. )onitati ni" ipsa ma"itia mo"estius# Non est' non est !ert modi!um !"arissima mundi "ampas' uod & (isi)i"ium' et non sensi)i"ium ratio!inantum !ir!umueniamur in&eniis# Cur er&o simi"em de)uimus in ipsa natura 1po!risim experiri2 Si perpau!i /ominum animi sunt e--in!ti' !ur uso tot /ominum sunt e--ormata !orpora2 Conuertere i&itur ad partes tuas So"' & tantum natur & di&nitatis tum priudi!ium (indi!ato# Insi&nito Cir!em tuam tu !teri ue prpotentes dii' (t eidem potentia ua ministeria"i)us spiriti)us proximis ue !orporum istorum -ormatori)us imperare (a"eat# Adiuro (os per menda!es (u"tus errorum ministros' per a"tam prsidum natur potentiam' (t sin&u"is )ruta"ium spe!ierum indiuiduis /umanam a)stra/entes -a!iem' in suas ipsa -a!iatis extrinse!as at ue (era!es prodire -i&uras# Si uando repressum !ursum o)ire de)ent -"umina# Si uando a"tum suum arripere de)ent i&nes# Si nu""um est terno (io"entum# Si tandem omnia suos ad terminos de)ent appe""ere# Mutatur ne a"i uid Moeri2

MOERIS# Ni" prorsus# CIRCE# Adiuro (os iterum uid trepidatis2 uid /retis (e!tores -ormarum' s1&i""orum natur -a"si-i!atores# Iuppiter (erax' !uius per (os est "sa maiestas (o)is imperat# Co&t (os pater /ominum' in !uius (irtute (os ter' at ue uater adstrin&o# Impero uo ue (o)is per !teros ui supra !tera animantium &enera /a)ent imperium deos. (t sop/isti!o /ominum remoto (u"tu non impediatis uominus sin&u"orum in "u!em !onspi!iend prodeant -i&ur# Respi!e Moeri# MOERIS# Ni" adest noui# CIRCE# Tertiam i&itur adiurationem a&&raua)o# Iterum ad te manus tendo meas' so"# En ti)i tota adsisto# Exp"i!a ro&o te "eones tuos' tuos "1n!es' !apros' !1no!ep/a"os' ]aros' (itu"os' serpentes' e"ep/antes & !tera anima"ium istorum ad te pertinentium &enera# A"!iones' /irundines' !oturni!es' !oruos' !orni!es' !ape""as' !i!adas' & s!ara)eos' !ter ue tui &eneris (o"itantia# Testudinem' p/o"im# tunnum' raiam' !et/e' !ter ue id &enus tua# +ui V)ius' A"exi!a!us' P/anes' Horus' Apo""o diei' Dion1sius no!tis & Diespiter di!eris# Cuius (irtutem aurum' /ia!int/us' ru)inus' & !ar)un!u"us mi/i (i!ariam su)ministrant# In medio re&iminis p"anetarum reuerend ' !ursum prmonstrans & !ommonstrans omnium. edu!ens' produ!ens' & maturans (niuersa' re&nantium' & !onsi"iariorum domine' -u"&enti)us radiis !e"e)errime# Si tu prin!eps mundi' o!u"us !"i' spe!u"um natur' ar!/ite!tura anim mundi' & s1&i""us a"ti ar!/ite!toris# Te uo ue "unam appe""o# En & adsisto ti)i# Pro-er (ro&o te) tuos mer&u"os' &rues' )uteones' !1!onias' &ra!u"os' anates' anseres' !ters ue (o"u!res a uati!as# Luma!as' "i&urinos' pa"mipedes' sa"pas' araneas' i!ti!es' iuersas' "a!ertas' tu ue &eneris istius (niuersa. Ru)etam' ranam' !an!ros' "ima!as' osso"as' tu ue !tera natantium# Te appe""o. uam He!aten' Latonam' Dianam' P/)en' Lu!inam' Triuiam' Ter&eminam' Deam ue tri-ormem di!imus# Si a&i"is' omniua&a' pu"!/errima' !"ara' !andida' !asta' innupta' (ere!unda'

pia' miseri!ors' & intemerata# Ia!u"atrix' /onesta' animosa (enatrix' re&ina !"i' manium &u)ernatrix' dea no!tis' re!trix e"ementorum' terr nutrix' animantium "a!tatrix' maris domina' roris mater' aris nutrix' !ustos nemorum' s1"uarum dominatrix' tartari domitrix' "aruarum potentissima inse!tatrix' !onsors Apo""inis# Adsis Mena"a' Euxina' Pisa' Latona' Auentina# En & ti)i Saturne senex eri&or# A--er (ro&o potentiam tuam) tuos asinos' )u)u"os' !ame"os' !eruos' ta"pas' "epores' mures' sues' )asi"is!os' -e"es' simias' /ienas' si"uros' mures' )u-ones' ori&es' !ter ue tui &eneris terrestria# Vesperti"iones' no!tuas' &a""inas' mus!as' )ru!os' "o!ustas' !u!u"os' a"is ue tui &eneris aues# An&ui""am' po"1pum' sepiam' spon&iam' & re"i ua tui &eneris a uea# 3a"!ipotens' &randue' mature' "ente' tarde' (erende' -a"!ate' tristis' sapiens iudi!iose' pro-unde' penetrator' rimator' s!rutator' !o&ita)und' & !ontemp"ator# tatum dominator' a&rorum !u"tor' -a"!is inuentor' temporum &u)erna!u"orum moderator' !urrentis minister ternitatis' emensorum metitor spa!iorum' duratione intransi)i"em uans sempiternitatem# Deorum parentis pater' adportans' & asportans (niuersa su) (ora!i tempore' orditor eorum u -iunt' seruator eorum u durant' & a)sumptor eorum u intereunt# A uo dra!oni)us tra!tum toties sum mutuata !urrum# +ui Iouem i&neo t/ere ue !"o' Iunonem aeri' Neptunum mari' & P"utonem in-erno deos &enuisti# Adsis pater tatis aure# Leu!adie' Cretensis' Ita"e' Latie' Auentine# Ad tuum uo ue tri)una" !on(ertor Iuppiter' ede (exoro te) tuas a ui"as' per!nopteros' p1&ar&os' perdi!es' pe""i!anos' !1!onias' ant/os' i"iades' turdos' apes' !ters ue tui &eneris aues# E"ep/antos' su)u"ones' !eruos' sat/erios' )oues' !ame"eontes' a"i ue &eneris istius animantia# De"p/inos' si"uras' mu&i"es' &"au!os & a"ia u ti)i de&unt in (ndis# 3u"minator' inui!tissim' iudex' prtorie' ma&istra"is' dux' prin!eps' rex' imperator' & monar!/a# Opu"ente' xenie' /ospita"is' (erax' & re"i&iose# Hi"aris' "i)era"is' pie' re&a"is' ma&ni-i!e' miseri!ors' & iusti-i!ator# Deorum -ortunatissime# Vniuersam de -ato -e"i!itatem !ontra/ens' (eritatis amator' promotor potentatum' seruator maiestatis' -ons (niuers "titi# Stator optime' "e&is"ator popu"orum' !on!i"iator

deorum# +ui diuum omnium pater appe""aris# Cuius in!essu &eminus mundi !ardo !ontremis!it# Adsis O"impi!e' Dodone' Panomp/e' Ide' P/ri&ie' Tarpeie' L1)i!e' P1se' %nidie' Mo"osse' Ausonie' E"1sie' Latia"is# Te uo ue Mauortem aduo!o' ne dedi&neris tuos /i! promere s!orpiones' serpentes' aspides' (iperas' /ir!os' /oedos' pardos' !anes' !1no!ep/a"os' apros' pant/eras' "upos' ona&ros' e uos' /1ppe"ap/os' (u"pes' tuas ue !teras )estias at ue -eras# A!!ipitres' -a"!ones' sa))uteones' strutiones' &r1p/os' per!as' mi"uos' a"ias rapa!es (o"u!res & (espas# 3u!am' dra!onem' !ro!odi"um' !/roneum' torpe"inem' narum' & a"ia u ti)i de&unt in a uis# %radiuum' )e""i!osum' mas!u"inum' a!utum' terri)i"em' !o""i"atum' (i""osum ' mina!em' indomitum' tru!u"entum' )e""iparentem' !ruentum' in-austum' impauidum' -rementem' am)i&uum' tru!is aspe!tus deum' "atis in!edentem passi)us' ro)ustum' /orri-i!um' -erreum' armisonum' -urentem' e--erum' /orridum' !rudum' /omi!idam' ra)idum' tur)idum' in-estum' rapa!em' at ue -unestum# Ardenti)us o!u"is terri)i"em' i&nem nari)us e--"antem' ma&n &rauitatis du!em' tru!u"ent -a!tionis &"oriosum prin!ipem' !a""idum !ordis "iti&antium in!ensorem' eua&inato &"adio omnem ti)i (im adaperire potentem' potentiarum & ro)ustorum omnium inui!tum dissipatorem' so"iorum irre-ra&a)i"em enersorem' !ui o)sistenti resistit nemo' uem metus & dis!ordia ante!edunt' !ui -uror ir ue ministrant' & uem mors se uitur' maxime omnium -ormidanda# Adsis S!1t/onie' T/reii!ie' Bistonie' Strimonie' Odr1sie' Me"1te' %eti!e' +uirine# Adsis & tu dea terti0 !"i Venus' uam & Esperum' Bosp/orum' & "u!i-erum di!imus# Oro te' prome tuas !o"um)as' turtures' pauones' -i!edu"as' &a"&u"os' passeres' pe"e!anes' /arpas' pi-i!es' o"ores ' !1&nos' pa"um)os' sturnos' !/ena"opi!es' & non nominatas aues tuas# Lepores' /innu"os' e uas' -ormi!as' -rin&i""as' !ter ue spe!ierum istarum animantia# P/o!am' ruti!i""am ' sa&um' (itu"um & (ndi!o"a ti)i natantia# Venus a"ma' -ormosa' pu"!/errima' ami!a' )eneuo"a' &ratiosa' du"!is' amena' !andida' siderea' dionea' o"ens' io!osa' ap/ro&enia' -oe!unda' &ratiosa' "ar&a' )ene-i!a' p"a!ida' de"i!iosa' in&eniosa' i&nita'

!on!i"iatrix maxima' sus!eptrix optima' amorum domina' /armoniarum ministra' musi!a"ium di!tatrix' )"anditiarum prposita' sa"tationum moderatrix' ornamentorum e--e!trix' (niuersorum !ompa&o' rerum (in!u"um# Tu ex tota primi deorum parentis C"i0 propa&atiua (irtute exorta' tu !ontinuam animanti)us su!!essionem pr)ens' tu (o"uptatum & &audiorum omnium (niuersa"is propa&atrix' tu ina!!essorum arduorm ue omnium penetratrix' tu potens deorum omnium triump/atrix# Adsis dea Pap/ia' C1pria' Eri!ina' Ca"1donia' Samia' Ida"is' %uidia' C1t/era' Capito"ina# Ad me !onuertere Mer!uri# ui & Hermes' & Sti")on' -i"ius Mai' & At/"antis nepos &enerosus di!eris# Co&e' me ro&ante tuas (pupas' apes' "us!inias' meropes' or!/i"os' monedu"as' ardeo"as' pene"opes' p/i"ome"as & a"ias aues tuas# Item paros' pant/eras' "i&urinos' /erina!eos' muste"as' mu"as' & eius &eneris a"ia# Tro!/i"um' a uatinam' !an!e""um' murenam' pastina!am !um !teris eiusdem spe!iei# Mer!uri !adu!i-er' &a"erate' pinni&er' a"ipes' iuuenis' pu"!/errim' (irtuose' strenue' impi&er' a&i"is' (o"u!er' di"i&ens' !onuerti)i"is' sapiens' s!ri)a' pi!tor' !antor' (ates' inuentiue' disputator' numerator' &eometra' astronom' diuine# Re!onditorum penetrator' o!!u"torum e"u!idator' eni&matum enodator' deorum interpres' nun!ie -a!undissime' ratio!inator maxime' notarie so"is' superum' & in-ernorum !on!i"iator' (tro ue sexu -oe!undissirne' mas mari)us' -oemina -oeminis' ar)iter numinum' inuentor !1t/ar ' arti)us omni)us su--i!ientissime# Adsis Ar!as' Te&e' Memp/iti!e' &1ptie' At/eniensis' Pa""adie' O"impi!e# Adeste simu" omnes septem mundi prin!ipes' & in Cir!eni (estram intendite' (t (estra mutuata potentia ( uam in (i!ariis (estris /er)arum su!!is' & i&nium -umis' & "apidum appensioni)us insinuo ) administratores -i&urarum (a"eam adstrin&ere' (t (e" !oa!ti -a!iant a"ius &eneris (iuentium spe!ies "atentes (ementita /ominis re!edente -i&ura) ex o!!u"tis in apertam prodire "u!em# Iterum er&o at ue iterum !oniuro (os' at ue !on-irmo' (astatores ini ui' impudentissimi' impi0' pertina!es' non me -u&ietis# Re!edant' re!edant (e" inuitis no)is /umani (u"tus )estus# Potenter (o)is

impero in!onspe!tu so"is istius' per Iouem a"titonantern' & per deos omnes ui se&nitiem & ter&iuersationem (estram (i!is!entur# Creditis ista deos non !urare2 En "iter deorum sa!r. uas in /a! "amina ostendo# En uos in aerem exp"i!o !/ara!teres# En (esti&ium ma&ni s1&i""i# Moeri' exp"i!a mem)ranam in ua sunt potentissim not' uarum morta"es omnes "atent misteria# H! sunt ui)us ipsas !redimus nos posse mutare natur "e&es. !ur non per ipsas "i!e)it easdem impi prop/anatas instaurare2 Adde i&ni)us t/ura' -umi&iorum ue !teras spe!ies' /! ue dum ipsa su)murmurauero' respi!e de -enestra uid se tur)a -iat. MOERIS# Mira)i"e (isu Cir!e' mira)i"e' de tot uos (idimus /omini)us' tres uaturue tantum' ui trepidi ad tuta !on-u&iunt remansere# Cteros omnes uorum a"i0 in proximas se re!ipiunt !auernas' a"i0 in ar)orum ramos aduo"ant' a"i0 se dedant in proximum mare pre!ipites' a"i0 domesti!i ma&is ad nostras -ores adproperant. in diuersi &eneris animantia (ideo trans-ormatos# CIRCE# Im proprias exp"i!auere -ormas# 3uturum est (t in!u"per Moeri. )ene-i!am Cir!en ma"e-i!am imprudentes /omines appe""a)unt# I0 ui ad/u! perstant (eri sunt /omines. i""os ne! (u"t' ne ue potest !antus noster atti&isse# MOERIS# Terrore !on!utior mea diua & re&ina' uoniam (isu terri)i"es no)is )esti !omminantur# CIRCE# Pau"o ante -ormida)as2 MOERIS# Minim uidem# CIRCE# Nun! i&itur minor ti)i datur timoris o!!asio# MOERIS# Cur id2 CIRCE# Non enim di--erunt /! u modo (ides )ruta & )estias ((t & ipsa nosti) a) iis uos pau"o ante (ide)as /omines' prter uam

uod apertos nun! /a)ent (n&ues' dentes' a!u"eos' & !ornua u "ate)ant# Im & /o! te non i&norare (o"o' uod !um i""o !areant or&ano' uod est ad ipsa animorum intima "edenda e--i!a!issimum. "on&e minus no!ua' at ue -ormidanda sunt e--e!ta# MOERIS# +uid ipsum2 CIRCE# Lin&ua# MOERIS# Di0 me ament uid -e!erint ma&is timeo uam uid dixerint# CIRCE# Minus ideo sapis# At & /o! indi!a)o ti)i uod & nun! pro eo in uo (ersaris -ormidinis &enere minus de)eas esse so"i!ita# Ipsi enirn' uorum a"ios !ornutos' a"ios a!u"eatos' a"ios ita dentatos' a"ios "eti-er (n&uitos aspi!is. erant omnes at ue sin&u"i !ornu simu" & a!u"eo ' & dente' & (n&ue terri)i"es# Iam diuersa at ue sin&u"aria ui)us se tueri' & a"ios "edere possint arma na!ti sunt' !m prius /a)erent omnia# MOERIS# +uonam pa!to id mi/i suade)is2 CIRCE# Nes!is eum ui manu armatur ma&is omni)us armari2 nes!is manum omni)us !arere armis. (t omni)us prpotens esse possit armis2 i&noras ipsam si)i & a!u"eos' (enena' & !ornua' & dentes adaptantem' nu""is si)i timere )estiarum insu"ti)us' & eo tantum instrumento animanti)us omni)us u (identur imperare !onsuenisse2 Temer i&itur & imprudenter es -a!ta timidior# Omnem i&itur -ormidinem pe""e ex animo' omnem a)i&as am)i&uitatem' & me!um in ipsorum examen per&ito# MOERIS# Non possum non timere prsentia' aptata' at ue !onuersa !ontra nos inermes at ue de)i"es !ornua' !tera ue u (ideo mortis instrumenta# CIRCE# Tut propera' -a!i"i !armine supera)imus omnia#

MOERIS# Id si dea potens po""i!eris ' ni/i" /esitans per&o# CIRCE# Prin!ipio ist/! domesti!a (esti&emus anima"ia# En proximos no)is por!os ui -u&am (ersus te!ta arripuere' -a!i""im omnium istos su) /umano !orti!e !o&nouisses# MOERIS# 3a!i""im uidem#

CIRCE# Por!us enim est anima" A' auarum# B' )ar)arum# C' !oenosum# D' durum# E' erroneum# 3' -oetidum# %' &u"osum# H' /e)es# 4' 4apitosurn# L' Li )idinosum# M' mo"estum# N' ne uitiosum# O' o!iosum# P' pertinax# +' uru"um# R' rusti!um# S' stu"tum# T' tur&idum# V' (i"e# *' "unati!um# 5' auri!u"atum# 6' muta)i"e' ' non )onum nisi mortuum# MOERIS# Cum e"ementarium por!inum institueres Cir!e' (num de ma&e ne!essariis e"ementum prtermisisti# CIRCE# Non i""ud in!onsu"t -a!tum' uia ipsum est tum in a"iis omni)us e"ementis imp"i!itum' tum & ipsorum e"ementum (idetur e"ementorum# In (no er&o ad-erantur omnia' si!ut in omni)us a""atum est (num# A in&ratum# B immundum# C in!onsu"tum# D in-idum# E in!onstans# 3 impa!iens# % indis!retum# H in!iui"e# I impudens# 4 impetuosum# L in!autum# M in-austum# N ineptum# O ini uum# P in/umanum# + immite# R inuere!undum# S in uietum# T insanum# V intemperatum# * i&no)i"e# 5 in!u"tum# 6 in/ospita"e# immemor# MOERIS# Et e&o per numeros ex natura"i)us ipsum !onsidera)o# 0# Paruos /a)ens o!u"os' /os ue non nisi &u" inseruientes# i0# a!utas /a)et aures# ii0# peramp"as -aui!es# iii0# immunditias ad omnes nares adpositas# (# "siuos dentes# (0# au&ustum# an&ustum (o"o di!ere

-rontem# (i0# !ere)rum pin&uius!u"um# (ii0# !audam semper mo)i"em' semper adnodantem' nun uam (er nodantem' uasi semper ne&o!iantem' & num uam pro-i!ientem# ix# (entrem /a)et (num & amp"iorem# x# dentes nun uam amittit# x0# intra eius ossa ni/i" aut modi!um reperies medu""# xi0# uadrupedum omnium di--i!i"e pi"um mutat' aut amittit# xii0# /a)et pedi!u"orum &enus -ami"iare# xiii0# propriam /a)et ad !oitum (o!em# x(# -oemina eius ipso mare est (o!a"ior# x(0# a!errim snit tempore !oitus# x(i0# -oe!undissimum mu"torum anima"ium# x(ii0# non est (no !i)o !onstans# xix# -a!i"e in omni)us !i)i &eneri)us assues!it# xx# pa)u"i mutatione' & (arietate maxim &audet# xx0# i""ius ui &"andi)us est pastus !aro' ma&is' me"is ue sapit# xxi0# in ur)anum & s1"uestre &enus diuiditur# xxii0# i)i de"i!iosius de&it ()i "utum repperit# xxiii0# )ruta"e omnino# Tot i&itur indi!ia sui !m porous /a)eat' uis ipsum -a!i" ( uantum!um ue su) /omine "ateat) non !o&nos!et2 Si ti)i (idetur domina' !tera (ni!o' ma&s ue ad!ommodato si&no perse uamur. prstare enim (idetur "euius mu"ta tan&ere' um duo !ompre/endere' (e" (num# CIRCE# Ita -a!iendum# +VSTIO PRIMA# MOERIS# De p"uri)us u (ideo !anum &eneri)us' !teris omissis (t /a! u mordax est & propri C1ni!a' u non minus est ipso por!o i""ustris. uomodo istud i&nauum !anum &enus su) /umana -i&ura potuissem a&nos!ere2 CIRCE# Ipsum est &enus i""ud )ar)arorum' uod uid uid non inte""i&it damnat at ue !arpit. (t modo i&naui & ipsa -i&ura noti !anes a""atrant in i&notos omnes etiam )ene-i!os' in perditos etiam at ue s!e"estissimos notos mitiores# +VSTIO II# MOERIS# Asinos modo prtormittam. de ipsis n# a"ias &rauius' at ue maturius !onsidera)itur# Hos asinorum -i"ios puta mu"os' ua

nota dinos!ere potuissem2 CIRCE# I0 sunt ui (t p/i"osop/i /a)erentur & e"o uentes. ne! p/i"osop/i ne! e"o uentes erant# (t potam ia!tantes & oratorem. neutrum essent# (t su) titu"o "e&istarum at ue s!/o"asti!orum. ne! ta"es /a)erentur ne ue ta"es# (t &rammati!i & dis!eptatores. in (tro ue de-i!erent munere# (t mer!atores & no)i"es. se!retius i&no)i"itatis &enus in!urrerent# (t to&ati & armi&eri. )e""o essent & "iteris inepti# (t au"i!i & re"i&iosi. et/ero!"iti &eneris se prstarent anima"# (t pu"!/ri & terri)i"es. ne ue -oeminam ederent ne ue (irum# (e"uti modo ex e ua matre & asino patre' non sunt e ui ne! asini. & ruditum !um /innitu mixtum /a)ent# +VSTIO III# MOERIS# H1r!os uid mi/i si&ni-i!asset2 CIRCE# Ve" odor /1r!inus' (e" uod uandiu (iuunt' tamdiu !oeunt# (e" /o! uod &estiunt !um so!ium !um sua -oemina !oeuntem (iderint' tun! pr &audio !rissant' & exu"tant (t arietes# +VSTIO IIII# MOERIS# +uomodo potuissem simias o)seruare2 CIRCE# Ve" a) ipso naso' (e" ex /o! uod !m optima u ue a--e!tarent' (t (e" optimam posim' (e" sop/iam' (e" orationem' (e" /1storiam. in-"i!issim tamen in omni)us se &ere)ant# Ex /o! in uam ud tendentes ad optimum in!iderint in pessimum# (t nun! (ides' ud !m /ominem anima"ium pu"!/errimum imitentur' /o! ipso -iunt maxim omnium de-ormes# MOERIS# Non o)stante uod simius simio pu"!/er# +VSTIO V# MOERIS# +uomodo distinxissem a) isto &enus i""ud a"iud simiarum2

CIRCE# I""i in serus &raui)s ue re)us inuti"es' ma &nati)us adu"ando' & /1strionando' & parasitos a&endo p"a!e)ant. (t modo !m non (a"eant !um asinis -erre onera' !um e uis mi"itare' arare !um )o)us' !um por!is rnortui pas!ere. si! tantum (suueniunt (t risum -a!iant# +VSTIO VI# MOERIS# Est & tertium simiarum &enus sepositum' respi!e ad ripas -"uuii' uid i""ud indi!a)at2 CIRCE# Erat (idere )ar)arum parentum &enus' inur)anos' in!iui"es' & ma" natos edu!ans -i"ios' dum immodi!o & irrationa"i a--e!tu mori)us i""orum indu"&erent. (t modo (ides in propria -orma !atu"os suos stri!tius amp"exando ne!are# +VSTIO VII# MOERIS# +ua nota !ame"os aspexisses2 CIRCE# Di!am# Cm su) eo uod /ominis est "atitarent' puris re)us minim de"e!ta)antur' sed !un!ta ad morem suum !onspur!ata pro)a)ant. de uorum &enere sunt ui sapientum monimenta pueri"i)us & sordidis in-e!ta ad0e!tioni)us sus!ipere ma"unt' aut sus!ipi. (t modo totum !ame"um pr-erentes potu mininie &audent' nisi !m pedum !on!u"!atione tur)ata -uerit a ua# +VSTIO VIII# MOERIS# Isti proximum &enus & !apite persimi"e non !o&nos!o# /ret enim !ame"i !apiti !eruix e uina' ma!u"s ue intin!to dorso ti&rim re-ert' & pedi)us )ouem# CIRCE# Came"eoparda"es ipsos appe""ant' uos inde per!ipere potuisses' uia ritu uodam erant deorum !u"tores' (o!e !arni-i!es' (ita diuerso (itiorum &enere immundi' s!riptur monumentis )u)u"!i# +VSTIO I*# MOERIS# +ui erant /ien &estus2

CIRCE# B"andie)antur o)se uio' (t in perni!iem tra/erent. (t modo /umanam s!iunt re-erre (o!em' & /omines proprio uod audierint nomine aduo!are' uos dis!erpant# +VSTIO *# MOERIS# Videtur adstare & a"iud /ien &enus# CIRCE# Ipsum idem su) a!tioni)us diuersis a&nouisses# (ides uemadmodum ad!urrant ad /ominis ex!rementa' u si atius essent ((t ne ueant attin&ere) suspensa. porre!tu !orporis "ass interirent# Iisdem !m /omines re-errent' -oedissima u ue /a)e)antur du"!issima' & de optimis ipsum pessimum !onsu"e)atur a!!ipere# Si!ut in sa!!is ui)us (ina !o"antur apparet. ipsi enim (ina e--undentes' so"as si)i retinent -e!es# +VSTIO *I# MOERIS# Ceruorum &enus istud tam !e"e)riter !ornutum2 CIRCE# Isti su) uorundam prin!ipum te&umento "ate)ant' ui)us si uid p"a!e)at' id pro!u" per!ipie)ant. si uid minus arrisisset uamtumuis !"amasses non inte""i&e)ant# (t modo si arri&ant aures' a!utissimo po""ent auditu. si demittant surdissimi sunt# +VSTIO *II# MOERIS# +uid nos in e"ep/antum prospe!tum adduxisset2 CIRCE# Ho! uod nares /a)e)ant pro manu' (e" uod !arentes mani)us' (te)antur nari)us. ni/i" enim ipsi !m -a!eere nes!ireut. in a"iorum -a!tis iudi!andis tantummodo o!!upa)antur# +VSTIO *III# MOERIS# +uis (rsos istos o"-e!isset2 CIRCE# +ui!um ue expertus esset i""orum naturam !ontuma!em' )ar)aram' at ue -eram. uos pariendo' -ouendo' nutriendo' & "am)endo

promouerit# Ho! enim anima" uantumuis "in&ua a"is ue oris "enimentis !x in-i&urato rud ue partu -ormetur. -erum tamen ado"es!it' durum' & a"pestre# +VSTIO *IIII# MOERIS +uis "eones !o&nouisset2 CIRCE# +ui !onsiderasset uod !m prin!ipes essent' (iri)us in-imorum !onuitiis i""is erat metuendum' (e"uti nun! natura ipsa !o&untur !ristam' (o!em ue &a""i -ormidare# MOERIS# Nun uid proprea in -eras sunt mutati2 CIRCE# Minim' sed erant ipso addito -urore "eones# +VSTIO *V# MOERIS# Ctera i""a ma0ora a"ias !onsideranda re"in uo# +ua nota istri!em mi/i potuisses indi!are2 CIRCE# Nonne (ides ipsum aristas spins ue suas non nisi prouo!atum' a!!itum' insti&atum' & !ompu"sum ia!u"ari2 MOERIS# Inte""i&o# +VSTIO *VI# MOERIS# E!/inos -a!i"e !o&nouissem' uia (t modo spinas ' spinis !ir!um ua ue !onte!ti in&rediuntur. si! o"im in omni)us ne&o!iis a!er)itatem serua)ant' !m animum intus asperum retinerent# CIRCE# Ver uidem# +VSTIO *VII# MOERIS# Vnde pro testudini)us i""os diuinassem# & ua"e testudinum &enus (omissis a"iis) est istud2 CIRCE# Hi extiterant ma&ni-i!a expe!tatione a""e!ti ad au"as

prin!ipum' uarum de"i!iis de"e!tari poterant' adus ue (t eis postea "i)er in suum se o!ium at ue uietem re!ipere non "i!uerit. (e"uti nun! /umano deposito (e"amine' & suo apparentes !orti!e !onte!t' !um meridiani so"is o)"e!tat !a"ore' totum i""i ex!a"-a!iendum dorsum exposuerint' adeo potentia so"is ipsarum !orti!em exsi!!auit' (t eodem uasi supernatante su)ere repress. ne ueant ad tutiores' interiors ue re!essus adnatare' (nde & nu""o ne&otio iam possunt (enatori)us !aptari# Ho! testudinum &enus Indi!um appe""ant# +VSTIO *VIII# MOERIS# +uid ais de !an!ris istis uos pinnoteras appe""ant2 CIRCE# Nonne (ides uemadmodum su) inani)us se !ondunt !on!/arum testis. minores su) minori)us' su) !apa!iori)us autem maiores2 Iam (idere "i!e)at mu"tos ui !um per sese ni/i" (a"erent. propria di--isi su--i!ientia' maiorum dominorm ue suorum titu"is tue)antur# +VSTIO *I*# MOERIS# Vidisses !ro!odi""os2 CIRCE# Contra p"audentes -ero!ie)ant' !on!ede)ant autem !ontemnenti)us & o)stanti)us. (t mod terri)i"es extant in -u&a!es' -u&a!es in terri)i"es# +VSTIO **# MOERIS# Aspides uo ue2 CIRCE# Hi in parentes' ma&istros' & )ene-i!os. !ontume"iosi' in&rati' /omi!id. (t mod -i"i0' matres morsi)us ene!ant# +VSTIO **I# MOERIS# +uomodo i""uxissent isti pro !/ame"eonti)us2 CIRCE# Ve" uia adu"atores & imitatores omnium prter um eorum u onesta & !"ara (identur. si!ut nun! prter ru)rum' at ue

!andidum' !o"ores omnes imitantur# Ve" uia aura popu"aris eos a"e)at ne! uippam a"iud a) /umana "aude & &"oria au!upa)antur# Aspi!e i""os ore semper /iantes' (t ue a"io um are non pas!antur# Ve" uia intra maximum uem /a)ent at ue !apa!issimum pu"monem ni" possident. (e"uti iam prter (entosam ia!tantiam ni" potuissent animorum notomist in ipsis !ontemp"ari# +VSTIO **II# MOERIS# Vno di! (er)o' uis aspe!tu /omines' !onui!isset esse a uati!os istos2 CIRCE# Di!am# +ui i""os ma"orum turpiurn ue "i)enter auditores & imitatores !onsiderasset. ita# n# S1!ias !omperisset' u modo id uod in !orpore pessimum est' & insuaue potenter attra/unt# I""os Po"1pos !o&nouissent' si (idissent uomodo diuersorum se mori)us ad!ommodando' & anima"ium diuersi &eneris ((t au!upes -a!ere !onsueuere) -in&endo (o!es. rem domesti !am nouerant simu"ando au&ere' uemadmodum modo !o"oris mutatione (enantur# +VSTIO **III# MOERIS# Dimissis istorum spe!ie)us a"iis' a"is !onsiderandis. "euemus o!u"os Cir!e ad aues istas u ad proximam S1"uam & eminentias aduo"are# +ui erant /1rundines u in ipsis nidu"antur te!tis2 Suo satis (u"tu ipsas eos -i&urare -ertur ui (u"tum suum serenante -ortuna ami!is aderant. ua suiente & in!onstantem o)nu)i"ante -a!iem# ter&a da)ant. (t modo (eris tempore no)is adsunt' /1eme (er (r&ente re!edunt# CIRCE# Bene# Sed & in /o! Co&nos!i poterant' !m su) /ominis te&umento sirnu" !um (eris !onuersarentur /omini)us' & /umanus adirent patrias' at ue domos' de a)ie!tis pa"eis' & -estu!is eorum se ad!ommodantes. ipsis tamen non poterant assues!ere. si!ut & mures ne ueunt !um /omini)us !onuenire' uantumuis su) eodem de&ant at ue (iuant te!to# +VSTIO **IIII#

MOERIS# Pauones uo ue -a!i" !o&nouissem' (ide)am enim &"oriosos a"ti&rados' pennas !o"ors ue suos amp"antes' in-"ato pe!tore tumentes# CIRCE# Certe# Sed & eos inte""i&ere pauones de)uisses' ui ni/i" nisi "audati -a!ie)ant. (t modo !um uis eos "audauerit' se pennis exp"i!atis -a!iunt perspi!uos# +VSTIO **V# MOERIS# Lus!inias uo ue non i&norassem# Erant uoddam "o ua!ium /ominum &enus' ui mu"tum di!e)ant (t mu"tum sapere (iderentur. uos uidem stu"torum a"e)at existimatio. sapienti)us ue at ue stu"ti !ontempti)i"es' ui)us i""ud non "atet uod di!itur# VAS VACVVM MVLTVM SONAT# CIRCE# Optim# Erat & uoddam &arru"um potarum &enus' uod inani)us modu"ationi)us a)unda)at# +VSTIO **VI# MOERIS# +uem re-ert auis pusi""a u (o!em )ouis imitatur2 CIRCE# Istos !o&nouisses !m (i""a' at ue pusi""a su)ie!ta. su--i!ientia' animo' & natura (i"es. (o!em (de re)us ma&nis "o uentes' & de!ernentes) ma&ni-i!a)ant# +VSTIO **VII# MOERIS# Co!!i!es noui' !um a"ienas (xores suorum -a!erent -i"iorum matres. (t nun! (idemus oua in a"ienis supponere nidis# CIRCE# Re!te iudi!asti# +VSTIO **VIII# MOERIS# A ui"am uam auem re&iam appe""ant' !ontortis rapa!i)s ue di&itis satis ipsam se de!"arantem' uis non !o&nouisset2 uis ipsam su) /omine (o!i-erantem non audisset2

CIRCE# Certum est & a ui"as mu"tas su) uorundam potentum (u"ti)us "atere# Omnes a ui" sunt potentes' at ui non omnes potentes' a ui"# Ne ue enim Cir!en tuam ex /a! parte a ui"am dixeris' !m deam asseras' at ue re&inam# MOERIS# Minim uidem' sed uid esset iniuri2 nonne & deorum pater Iuppiter ipse su) a ui"a "atuit2 CIRCE# Re!edis proposito' iam de a ui"is u su) /omine "ate)ant "o uimur' non de /omini)us at ue diis ui so"ent su) a ui"is & animanti)us a"iis "atere# +VSTIO **I*# MOERIS# Auemn i""am u a ui"am (idetur oppu&nare' non !o&nos!o# CIRCE# C1)indum appe""ant# A ui"a & C1)indus "ate)ant su) spe!ie prin!ipum' ui !m inter se !onsererent' tertio inuadente su)uerte)antur. (t modo ad us ue !o/rent (n&ui)us & rostro so di"a!erantes. (t ad in-eriora terr mutuo !on-"i!tu depressi' a) a"iis !orripiantur# +VSTIO ***# MOERIS# Di0 optimi nun uam ade ma&nam auim (idisse memini# CIRCE# I""a est strutio !ame"us auium maxima' at ue sto"idissima. u !um -ruti!e !o""um o!!u"tarit' "atere se existimat# Ta"es sunt & p/asiani' ta"es sunt & mu&i"es' in a uis# Ipsam aspi!ere potuisses !m /omo in&enti !orpore onustus at ue mo"e' minimum /a)ens iudi!i0 prsenta)atur# +VSTIO ***I# MOERIS# Si uidem mu"tis (o"ati"ium !ommunem esse !onstat rapa!itatem & !arniuora!itatem' unam Cir!e (u"tures (si (u"tures sunt uos (ideo' o) ipsas enim u superuenere tene)ras non )ene possum eas uas i)i (ideo ni&ras aues distin&uere) si&no seorsum a)

a"iis !o&nouissem2 CIRCE# Ipsi sunt (u"tures# Ipsi iam imminentes diuitum !apta)ant mortes' uas p"uri)us pr!edenti)us annis o"-a!ie)ant. (t modo ad !adauera aduo"ant' u ante triduum -utura prsentiunt# Sed nos -amem -uturam non prsensimus' & nimium (o"ati"i)us istis intent' tene)ras in ipso extremo sentiuimus !repus!u"o. u ste""arum no)is reddito !onspe!tu' nos a) istorum anima"ium intuitu distraxere# Te!tum er&o !oenatur repetamus# MOERIS# Crastinam er&o diem si "u)et totam ad inspi!ienda re"i ua destinemus# CIRCE# Ita' si ma&is (r&enti)us non auertar# +VSTIO ***II# MOERIS# Sed diuersi &eneris no!ti"u!as istas uso domina Cir!e ne di--eras si&ni-i!are mi/i' su) ui)us "atuisse possunt -a!ie)us2 CIRCE# Isti sunt do!ti' sapientes' & i""ustres. inter idiotas' asinos' & o)s!uros# +VSTIO ***III# MOERIS, +ui erant /o! adeo (enustum' a--a)i"e' /umanum' !onuersati"e' & o--i!iosum anima"is &enus. uod ante nos (r&ente no!te ad perti!as domesti!as aduo"auit2 %a""os in uam istos uomodo !o&nouissem2 CIRCE# %a""us !m sit anima" pu"!/errimum' !anorum' no)i"e' &enerosum' ma&nanimum' so"are' imperiosum & pen diuinum. seipso tamen a)utitur' & o) id (num me"iori exuitur -orma. uod !um simi"i at ue !onsorte' pro (i"i)us & o!iosis &a""inis (t p"urinium in pu&na !ommoritur' is ue ui (i!tor euadit a"iis o)"e!tamen spe!tatori)us' !antu se testatur superiorem# Istum (idisses in i""is "atere ' ui mutuis dissidiis mutuo se !onsueuerunt atterere' ui ue sua in suos -a!inora !teris ridi!u"i ia!ta)ant#

3INIS# PHILOTHEI IORDANI BRVNI NOLANI DIALO%VS II# app"i!atorius ad Artem 3INIS# Memori# Inter"o uunt# ALBERICVS BORISTA# ALBERICVS# AMICE Borista' in "e!tione Cir!i !antus' eiusdm ue -i!torum su!!essuum' exi&ui uo (ti "i!et temporis triuisse partem' non potest metedere# I)i non modi!am rerum !onspi!io (arietatem' i)i mu"tos in ipso (er)orum !orti!e sensus exp"i!itos. intentiones uo ue medu""itus imp"i!itas' innumeras esse !onii!io' de ui)us omni)us id uod seriosum est at ue pr!ipuum' i&norare me -ateor# BOR# Ne! -a!i"e inte""i&es# ALB# De iis autem in uorum !aptum possem promoueri' (num duntaxat est uod ardenti animo !on!upis!o# BOR# +uidnam2 ALB# Vt eam ipsam u in dia"o&i -a!ie est (arietatem (a"eam ( uatenus per artem -ieri posse audio) eodem uo parta -uit ordine' a)s ue ne&o!i0 arduitate memoriter -ixam retinere# Ipsum enim & per "a)oris impatientiam "a)i"m ue ( u natura est) retinendi

-a!u"tatem' a"io ui me -a!ere posse di--ido# Audio te ex Iordani inuentis /aud istrioni!am uandam' ua"em ia!tant a"i0' ex !onsiderationi)us de (m)ris idearum expressam !a""ere artem. uam mu"ti (a"de arduam# propri ue studio ina!!essi)i"em iudi!ant# Nonnu""i ex iis ui do!tiores (u"&o (identur' ne ipsorum insu--i!ientia de"ites!at' & !m suam pudeat eos -ateri paupertatem' uod uippiam ex ipsis non per!ipiant ad artem uam asserunt esse !on-usam re-erunt# BOR# Artem uidem ina!!essi)i"em' sed sine s!/a"a !on!esserim -a!i"# Di--i!i"em uo ue -ateor' sed non propterea a!!usatione di&nam. omnia uippe optima (e"imus no"imus' de!reto deorum in arduis esse sita' non est uem "ateat# +uod etiam do!torum mu"ti per se ipsos eam non inte""i&ant' non est eorum i&noranti' ne! artis !on-usioni tri)uendum. ni/i"o enim minus a)s ue istius artis inte""e!tu do!tissimi esse possunt# uod enim ad ipsos attinet' i""ud est in !ausa' uod a""is in no&otiis ne&otiis ma&is o!!upati' modi!a artis istius sententias "e&unt attentione# Non enim satis est uod mem)ra intentionm ue partes omnes inte""i&ant. sed & insuper ne!essarium est eos di&nari' (t !ir!a eadem !onsiderent & !ontemp"entur' ne! non intentiones a"ias ad a"ias re-erant' re"ats ue !um a"iis ita !on-erant' (t uasi ex simp"i!i)us intentioni)us' terminorum !on-"ent !om)inationus' & per se ipsos ea u in proposito inuentionis iudi!i0 & memori dedu!i possunt dedu!ant# Pro iis autem ui tantum su)ire "a)orem & ad tantam pertin&ere per-e!tionem minim (a"entes, a"i ua"em praxim tantummodo !aptant. extat eius editio udam' pau!is ui)usdam ami!is !ommuni!ata' iis ui in /uius &eneris artium studio sunt (ersati' -a!i"is ad inte""i&endum# ()i uid a"ienis addiderit inuentis' uid ue totum adinuenerit ipse' per te -a!i"e poteris (idere# ALB# Propiti0 sunt mi/i di0. rem mi/i desideratissimam (ide)or esse per te !onse!utus' si di!tis -a!ta responde)unt# BOR# En exemp"ar aperio' sis attentus animo' & audita !onsidera ' & si uippam non inte""exoris per uire# Ha)et "i)e""us pro titu"o suum promium#

ALB# Le&e#

INTENTIO AVTHORIS# BORISTA# Intentio nostra est' diuino annuente numine' arti-i!iosam metodi!m ue prose ui (iam. ad !orri&endum de-e!tum' ro)orandam in-irmitatem' & su)"euandam (irtutem memoriae natura"is. uatenus ui"i)et (dummodo sit rationis !ompos' & medio!ris parti!eps iudi!ii) pro-i!ere possit in ea' adeo (t nemo ta"i)us existenti)us !onditioni)us' a) ademptione istius artis ex!"udatur# +uod uidem ars non /a)et a seipsa' ne ue ex eorum ui pr!esserunt industria' uorum inuentioni)us ex!itati. promoti sumus diuturnam !o&itationem ad addendum' tum !is u -a!iunt a) -a!i"itatem ne&otii at ue !ertitudinem. tum etiam ad )reuitatem# +uando uidem u se!undum (iam a"iorum re uire)ant diuturnam exer!itationem' intensam attentionem' & uadammodo a) a"iis studiis a)di!ationem' adeo (t -e"i!iora in&enia ta"e studium dedi&narentur. iam per nos A"tissimi &ratia adeo -a!i"e & i""ustre & di&num ne&otium proponitur. (t nemo san mentis sit' ui nedum artem amare de)eat. (erum uo ue toto appu"su at ue neruis' in eius studium in!um)ere# +uando uidem ars ista adiuuat omnes a"ias' & ostendit (iam' & pate-a!it aditum ad inuentiones a"ias p"urimas# Si uidem ita -a!iet' ad memoriam' (t etiam maxim !on-erat ad iudi!ium# Sed uid in "aude' & momento /uius artis detineor2 Su!!essus rem ipsam !ompro)at# Vnum tantummodo est di--i!i"e' (t a"i uis /! ipsa per se ipsum possit inte""i&ere# A do!ente omnes inte""i&ent# +uod uidem non euenit ex eo' uia nos di--i!u"tati studeamus. sed a nouitate rei & !e"e)ritate terminorum# Hortatur autem P"ato in Eut/idemo (t res !e"e)errimae at ue ar!/anae /a)eantur p/i"osop/is apud se & pau!is' at ue di&nis !ommuni!entur# A ua enim in uit i""e (i"issimo pretio emitur' ! m tamen omnium rerum sit pretiosissima# Idem nos ami!is nostris -a!imus' at ue intensius. maiori etenim o!!asione du!imur um P"ato

in eo proposito du!eretur# Idem omni)us iis' in uorum manus ista deuenerint' !onsu"imus. ne a)utantur &ratia & dono eisdem e"ar&ito# Et !onsiderent uod -i&uratum est in Promet/eo ui !m deorum i&nem /omini)us ex/i)uisset' ipsorum in!urrit indi&nationem# Ctera u in promiis & ampu""atis exordiis so"ent proponi' prtermittimus# Su--i!it enim ne!essaria addu!ere & ea u ad prsentis intentionis !omp"ementum -a!iunt# DIVISIO LIBRI# Ha)et prsens ne&otium (t diuidatur in T/eoriam & Praxim' (tpote in rationem artis' & prin!ipioruin ipsius. Et pr!epta i""a ui)us maxim proxime ue operatio pro-i!is!itur# T/eoria /a)et tres partes. A"iam u est de modo in uirend artis in &u)ernanda p/antasia & !o&itatiua' u sunt port memori, A"iam u est de ratione su)ie!torum seu "o!orum, A"iam u est de ratione adie!torum seu ima&inum# Praxis (er /a)et duas partes. A"teram u respi!it memoriam rerum, A"terain u respi!it memoriam (er)orum# DE THEORIA PRSENTIS ARTIS PRIMA PARS TEORHI# CAP# I# Modus & ra"io &u)ernandorum sensuum internarum

ad instruendam & !onstruendam memoriam# I Ordo potentiarum & or&anorum# Satis -amosum est' at ue !on!essum. uatuor esse !e""u"as' pro uatuor sensi)us internis' uarum. Prima' sensus !ommunis appe""atur' situata in anteriori parte !ere)ri# Se!unda' (s ue ad !ere)ri medietatem' p/antasi domi!i"ium nun!upatur# Tertia i""am !ontin&ens !o&itatiu doinus di!itur# +uarta (er memoratiu# Ho! modi!um est (t ad prsentem spe!tat !onsiderationem. prter uam ea de !ausa' (t /a)eamus ordinem operationum istarum potentiarum' ad per-i!iendam menieri operationem' II# Ordo operationum siue a!tuum# Ordinantur i&itur ita operationes ist' (t per a"iam' ad a"iam pro&redi non (a"eamus' us ue ad ("timum memori !u)i"e. nisi su!!essiu in!edentes a) (na in a"iam' eodem ordine uo per sua or&ana' & domi!i"ia matre natura -uerunt institut' & ordinat se!undum situm# Ima&inentur enim (t uatuor !amer' seu !u)i"ia non uidem seposita ' sed (t a"tero intra a"terum !o""o!ato' ita (t in uartum pateat in&ressus per tertium. in tertium per se!undum. in se!undum per primum# Di!o in proposito (t ni/i" in&rediatur memoriam' nisi per atrium !o&itatiu. ni/i" !o&itatiuam' nisi per atrium p/antasi. ni/i" p/antasiam' nisi per atrium sensus !ommunis# Comparatio III# Ha)enda er&o ratio est in arte ista eadem !um

ea uam naturam ipsam /a)ere perapi!imus. (t (ide"i!et ars ipsa & imitetur' & se uatur' emu"etur ' & adiuuet naturam# Id ue ipsum prstet in duo)us# Tum (ide"i!et in eo uod -a!iat res memora)i"es# Tum etiam in eo uod easdem ordinat memora)i"es reddat' at ue promptas# Primum e--i!itur )ene-i!io ima&inatiu. se!undum )ene-i!io p/antasi# Ima&inatiua enim per-i!it ima&ines !um rationi)us suis' p/antasia (ero prsertim at ue proprie "o!a at ue sedes ima&inum# CAP# II# De modo in uirend artis' in &u)ernanda p/antasia# Co&itatiua i&itur -ormatur ((t natura"ea (o"unt) per spe!ies non sensatas' u spe!ie)us sensatis edu!untur# Est ianua' & introitus ' & !"auis (ni!a !u)i"is memori# Vnde eorum tantummodo meminimus' uorum impu"su !o&itatio so""i!itata -uerat (di!o !o&itationem (niuersa"iter di!tam in &enere ratio!inantum. /! enim -a!u"tas in )rutis stimatiua di!itur a) ipsis ui so"emnius p/i"osop/antur) per amorem' odium' metum' spem' tristitiam' "titiam' a))ominationem' de"e!tationem' & spe!ies a"iarum a--e!tionum anima"ia' ui)us uidem memoria redditur /a)i"is ad re!eptionem spe!ierum sensi)i"ium. & spe!ies sensi)i"es aptissime a!tu a) eadem re!ipiuntur# E!!e uomodo spe!ies redduntur memora)i"es & -orma)i"es# Iuxta uam -a!u"tatem so"am tantummodo /o! no)is -e"i!iter su!!edit. (t ea u (idimus nos (idisse re!ordemur !m o!!urrerint# A"terum ne!essarium est pro (su do!trin' (t ordinate & ad "i)itum eorumdem re!ordemur# Et ideo si!ut in s!riptura extrinse!a at ue pi!tura u

seruiunt o!u"is extrinse!is duo re uiruntur. ratio (ide"i!et -orm at ue -i&ur !/ara!terum & ima&inum' & materia at ue su)ie!tum in uo -orm i"" & ima&ines possint su)sistere' manere & perdurare# Ita etiam in s!riptura intrinse!a at ue pi!tura' u seruiunt o!u"is intrinse!is' duo sunt ne!essaria# A"terum uod /a)eat rationem -i&urarum' ima&inum & "iterarum. a"terum uod /a)eat rationem "i)ri' pa&in' "apidis' at ue parietis' (nde pendet ratio proxim di!endorum#

SECVNDA PARS THEORI CAP# I# De /is u -a!iunt ad T/eoriam su)ie!torum & -ormarum# Oportet i&itur pro )asi & -undamento istius' primo uasi pa&inam apparare. deinde rationem ads!ri)endorum !/ara!terum' & appanendarum ima&inum ad-erre & insinuare modo uo a"ia ad a"ia re-erantur# 3a!i"e su)inde erit medio!ri)us !onsiderationi)us & !on!eptia' prodire ad operationem# I# De su)ie!tis. & primo uid sit su)ie!tum# Su)0e!torum er&o ratio' primo !onsideranda o!!urrit' ante uam promoueamur ad insinuanda ea u i""is adueniunt# Su)ie!tum er&o in proposito non sumitur se!undum intentionem "o&i!am' (e" p/isi!am. sed se!undum intentionem !onuenien-

tem u te!/ni!a appe""atur' (tpote se!undum intentionem arti-i!ia"em. & est su)ie!tum' non -orma"ium prdi!ationum' uod distin&uitur !ontra prdi!atum# Non -orm su)stantia"is' uod i"e di!itur' uod est materia prima# Nan -ormarum a!!identa"ium' uod est !ompositum p/1si!um# Non -ormarum artiti!ia"ium in/erentium natura"i)us !orpori)us# Sed est su)ie!tum -ormarum p/antasia)i"ium apponi)i"ium' & remo)i"ium' (a&antium' & dis!urrentium ad "i)itum operantia p/antasi' & !o&itatiu# Ex uo desumitur ratio sua de-initio su)ie!ti pertinentis ad /an! artem in sua &enera"itate. uod distin&uitur in suas spe!ies' pa!to uod se uitur# II# De su)ie!to uod est prsentis intentionis# Su)ie!tum (ero istud ((tpote uod est aptum natum ad re!ipiendas -ormas memora)i"es (t memorand sunt) pro !ommodo esse potest (e" !ompositum natura"e' (e" semimat/emati!um' (e" (er)a"e positiuum# Ipsum (ero natura"e' Ve" potest esse !ommunissimum' extentum iuxta "atitudinem am)itus (niuersi' Ve" !ommunius iuxta "atitudinem %eo&rap/i' Ve" !ommune iuxta "atitudinem a"i!uius !ontinentis' Ve" proprium iuxta "atitudinem po"iti!am' Ve" proprius iuxta "atitudinem domesti!am' seu !onomi!am' Ve" propriissimum iuxta mu"titudinem at ue numerum partium domus' & parti!u"arum eiusdem# Tot existenti)us su)ie!ti spe!ie)us. ips u sunt in-ra "atitudines proprietatis. maxim sunt ad (sum prsentem a!!omodat' "i!et etiam / u

sunt in-ra "atitudinem !ommunitatis (su (enire (a"eant# Porro praxis i""arum' (na !um praxi su)ie!torum semimat/emati!orum !urrere potest# De ui)us -ortasse in re&u"is pra!ti!is a"i uid !ommonstra)imus# Nun! autem !onseuens est in medium a--erre !onditiones su)ie!torum per ordinem# CAP# II# De !onditioni)us su)ie!torum# I# Su)ie!ta er&o sensi)i"ia at ue materia"ia' iudi!io omnium ui de /a! arte /a!tenus )ene dixerunt. prima u ad su)atantiam ita sunt e"i&enda' (t sint ad o!u"um sensi)i"ia. uorum A"ia sunt natura"ia (t "apides' ar)ores & simi"ia# A"ia sunt arti-i!iosa' (t au"' !o"umn' an&u"i' statu & simi"ia# A"ia sunt (tro ue modo sese /a)entia' (t u partim natura' partim arte !onstant# II# +u ad uantitatem eorum !ontinuam' su)ie!ta propria de)ent esse non admodum ma&na' ne uasi (isum o)tundant & disperdant' ne! admodum parua' ne uasi (isum -u&iant. sed media!ria ad /ominis ma&nitudinem ta"em' u sit iuxta a"titudinem e"euatorum & "atitudinem extentorum )ra!/iorum# III# +u ad uantitatem dis!retam sint tot uot sunt pr!ipu spe!ies memorand# Modi!a uidem at-

 ue pau!a su--i!iunt ad rerum & sententiarum memoriam. p"urima (er ad memoriam (er)orum re uiruntur# +uod etiam ad !opiam su)ie!torum attinet' uoniam a"i uando non su--i!ere so"ent ipsa u ex (na domo (e" di-i!io desumi & e"i&i possunt. !on-u&iendum est ad a!tum proportiona"em ei' uem s!riptores ad o!u"um extrinse!um -a!ere !onsueuerunt# V)i uippe eis pa&ina (na non su--i!it ad inte&ri ne&oti0 expressionem' pa&inam pa&in adne!tunt at ue !onsuunt. (t uod ta)e""a non exprimit' "i)er exprimat# Ita -erm no)is !onsu"itur in prsenti operatione' (t propria institutione "o!a !ommunia "o!is !ommuni)us !onne!tamus# Et opere nostr !o&itationis' & p/antasi' ea u re ipsa sunt diuisa' disiun!ta' & a) inui!em e"on&ata. (niantur' !oniun&antur' & aproximentur# 3iat i&itur /o! pa!to# 3ini & termino (nius' ad/ereat prin!ipium a"terius (e" ad/erere inte""i&atur# Ni/i" enim o)stat uo minus possis -ini at ue termino tu domus' u est in (na parte !iuitatis' apponere prin!ipium (nius di-i!i0' uod est in a"ia parte !iuitatis# Pariter ni/i" o)stat uo minus (a"eas extremo "o!orum Romanarum adne!tere primum "o!orum Parisiensium' dummodo sit -ixum apud te' at ue san!itum' (t semper ta"i -ini ta"e prin!ipium inte""i&as su!!edere# IV# +uo ad +ua"itatem# Su)ie!ta (t (o"unt omnes non de)ere esse nimium i""ustria' ne ue admodum o)s!ura. sed ta"ia ua"ia non inte""i&antur ex!e""entia sua (isum tur)are' (e" de-e!tu suo (isum minus mouere#

 V# +uo ad Di--erentiam# Vo"unt (t !aueatur tan uam a) i&no p"ura"itate simi"ium "o!orum' sed in omni e"e!tione !ommendetur (arietas# Vndo dimitte (in uiunt) p"ura inter !o"umnia simi"ia' simi"es -enestras' dimitte (a!ua spatia# In ui)us tamen si p"a!eat a"i uid !o""o!are. instituere potes a"i uod re!epta!u"um !uiusmodi est a"tare' mensa' so"ium' !eter ue /uiusmodi# VI# +uo ad Re"ationem# Su)ie!ta de)ent inte""i&i -ormata' mota' & a"terata aduentu ima&inum. (t easdem (a"eat !ommod reprsentare# Inte""i&antur in uam a--e!ta' si!uti de -a!to a--i!itur pa&ina per aduenientem "iteram. (e" si -ieri potest' & me"ius' si!ut a--i!itur !era per nou ima&inis impressionem# Et /o! notasse (a"et at id uod s!iri de)et uo ad a!tionem' & passionem# VII# +uo ad Ordinationem# Ex omnium sententia "o!a sine de"e!tu non sunt assumenda. sed ordinat. si!ut per ordinem si)i su!!edunt partes' & mem)ra di-i!iorum# VIII# +uo ad Situm# Non de)ent esse nimium propin ua' ne ue nimium distantia. sed ad !onueniens interua"ium seposita# A"io ui ita !on-undeut o)tuitam & intuitum ima&inationis. si!ut in s!riptura

o!u"ari' !on-usionem !ausant "iter super "iteras ins!ript' & "iter "iteris in/erentes# Simi"iter etiam tur)ant ("i!et non ita) "iter "iteris p"us uam medio!riter semot# BOR# Per!episti ne A")# su)ie!torum rationem# ALB# Per!epi' & in ipsis uod ad modos & !onditiones e"i&endorum "o!orum spe!tat' ni/i" amp"ius ad-erre (idetur prter id uod /a!tenus a) a"iis extat a""atum# BOR# Rem super-i!ie tenus !onsiderasti# Sed !on!essum sit eum de iis u pertinent ad "o!a sensi)i"ia ni/i" permutare# +uid di!es si /!' u mortua prius /a)e)antur' per ea u proxim su)se uenti !apite /a)e)untur (iui-i!are do!eat' su)ie!torum maximi -a!iendam rationem ad-erens2 Certe si animam app"i!ueris. !e"e)errimam /a)e)is artis spe!iem' ad artium intentiones & ordinandas' & perpetuo retinendas# ALB# Bene' ad propositam app"i!ationem -a!iendam pro&redere# BOR# Ita -iet# Ha)es i&itur ex arte !ommuni uemadmodum adparanda sint su)ie!ta# Sensi)i"ia# Natura"ia# Arti-i!ia"ia# Mixta# Medio!ris spa!i0# Medio!ris perspi!uitatis# Iuxta memora)i"ium spe!ierum numerum# Diuersa# Di--erentia# Con&ruas /a)itudines ad apponendas -ormas seruantia# Ordinata# Conuenienti)us seposita interua""is# ALB# Ha)eo# BOR# Modo' uo pa!to (iui-i!ata de)eant /a)eri per!ipito# ALB# Le&e# BORISTA# CAP# III#

Caute"a ad -irmitatem su)ie!torum pro -ormarum retentione' u pau!is -uit nota & "euiter ta!ta# Et est uod potest pertinere ad rationem su)ie!torum' uo ad ("timum prdi!amentum uod est HABERE# I# Su)ie!torum a"ia su)stantiua' a"ia adie!tiua sunt# Su)ie!ta su)stantiua appe""o ea de ui)us /a!tenus meminimus# Su)ie!ta (ero adie!tina sunt udam u "o!is prdi!tis adii!i possunt di--erentia suis su)stantiuis in /o! uod i""a perpetuo manent eadem & immo)i"ia. /! (er "i!et perpetuo ini)i manere de)eant at ue maneant. tamen pro o!!asione aduentantium -ormarum' at ue ima&inum mouentur' a"terantur' & in (arios' at ue diuersos (sus assumuntur' dum per ea a"i uid sit' (e" ipsi a!tioni eadem inseruntur uo uo pa!to# Ista nimirum addere (a"ent (irtuti "o!orum uantum anima !orpori' adeo (t sine istis "o!a mortua /a)eantur. !um istis (er (iuentia# Adde i&itur an&u"o pi"eum' sedi pu&ionem' -enestr !1atum' !ters ue a"iis /uiusmodi (tensi"ia' at ue mo)i"ia. uando uidem ni/i" adeo modi!um est' uod ad innumeros (sus innumeras non (a"eat /a)ere re"ationes# Nun! in an&u"o dum (apu"at A")ertus pi"eus' (su (enit ad munus s!uti# Nun! dum pin&it Ideus. pi"eus deseruit pro !ontinentia !o"orum# Nun! dum -odit rusti!us. "i&one Pi"eus in!iditur' & ita su!!essiue a"iis a"ia a&enti)us' at ue -a!ienti)us. a"iter at ue a"iter pi"eus operationi)us inseritur# Hin! a"i uando si non o!!urrat "o!o appositum' uasi reue"atore -ide"i' poteris a) ipso adie!tiuo su)ie!to de re apposita !ertior e--i!i. !m uras uid -a!tum est de te pi"eo2 uid -a!tum

est de te pu&ione2 ALB# Di0 me ament Borista' eo ma&is /uius pr!eptionis industriam "auda)i"em ar&umentor' mi/ ue persuadeo' uo maturius super ista !aute"a & (iui-i!atione "o!orum !e"e)errimis anti uorum ta!ta uidem' sed minime !ompre/ensa !onsidero# BOR# Iam in!ompara)i"em /a)es inuentionem' !uius ne (esti&ium uidem priori)us !onie!tare "i!et arti)us# ALB# +ua de re2 BOR# De ordinatione semimat/emati!orum su)ie!torum# ALB# Audiam nouitatem su)ie!torum semimat/emati!orum# CAP# IV# I# De ratione su)ie!torum semimat/emati!orum# Su)ie!ta pur mat/emati!a (su (enire non possunt' uando uidem a)stra!ta sunt & sua a)stra!tione p/antasiam pu"sare (e" mouere non possunt' uando uidem a)stra!tio pertinet ad superiorem -a!u"tatem' uam sit ipsa p/antasia# II# I""ud er&o uod (a"ent prstare Mat/emati!a"ia se!undum se' est ordo so"us. & /i! in duo)us in uiri potest (in uorum tamen (no -e"i!iter su!!edit) in -i&uris (ide"i!et & numeris# In -i&uris uidem pro!edendo trian&u"o ad uadran&u"um. uadran&u"o' ad penta&onum. /in! ad exa&onum. /in! ad epta&onum' & ita dein!eps in innumerum

per p"anas -i&uras# Simi"iter in so"idis -i&uris' !orpore tri"atero ad uatri"aterum' a) ipso uod est trium super-i!ierum' ad ipsum uod est uatuor super-i!ierum. & ita dein!eps ad a"ia# +ui pro&ressus di--i!i"e -ormari potest in (sum prsentis artis# III# In numeris autem' pro!edendo monade ad dua"itatem. dua"itate ad trinitatem. & ita dein!eps in innumerum# Veruntamen ipsi numeri non (a"ent reprsentare. sed ordinem tantummodo insinuare# App"i!entur i&itur re)us a"i ui)us natura"i)us' & per easdem !o"orentur' at ue -ormentur# Destinentur er&o pro primo denario "inea' pro se!undo "i&nea' pro tertio -errea' pro uarto nea' pro uinto ar&entea' pro sexto aurea' pro septimo seri!ea' pro o!tauo pannea' pro nono !oria!ea' pro de!imo pe""i!ea# Ve" pro prime or&ana a&ri!o"tur' pro se!undo or&ana artis -errari' pro tertio mi"iti' pro uarto (estiarias' pro uinto "anioni!' pro sexto /ortensis' pro septimo !o uinari' pro o!tauo medi!in' pro nono tonstrin' pro de!imo -unerari' pro (nde!imo sa!ri-i!i' & ita dein!eps# IIII# +ui)us de!adi)us ordinatis & determinatis' siue istiusmodi' siue a"iis modis. siue se!undum /un! modum' siue se!undum a"ium. modi!is a"i ui)us di--erentiis poteris ti)i de!ernere' & di--iniro di--erentias' ad insinuandos di&itos numeros in sin&u"is de!adi)us# Si uidem in "i&neis' aureis' !eteris ue /uiusmodi' sunt di--erentia instrumenta' at ue res# Simi"iter in !o uinariis' /ortensi)us & simi"i)us#

 V# App"i!ari i&itur possunt intentiones rerum memora)i"ium re)us istis suo ordine. (nde non so"um rerum memoriam & ordinem. (erum uo ue & numerum situm' & re&ionem' !um intentione partium & !apitum possi)i"e est retinere. sed rem -usius um par esse (idetur artis di&nitati exp"i!uimus# ALB# Di0 )eni um pr&nans inuentum ipsum sine tua de!"arationo per!ipio. !"arius# n# non poterat ne! de)e)at aperiri# BOR# Ipsum san maturiori !onsideratum iudi!io maturius & ex!e""entius appare)it# Ipsum in&enus etiam non admodum ex!itatis ad maximos (sus nota)i"em o--ert o!!asiouem# ALB# I""ud etiam in re proposita perpendas (e"im. uod non so"um "o!orum' sed & ima&inum -!undissimam rationem exp"i!uit' ()i & "o!a per ima&ines' & ima&ines per "o!a do!uit (iui-i!are# Hi! etiam rationem en&rap/i! /a)endarum artium inspi!io# ALB# De iis /a!tenus# Le&e# BORISTA# VI# De "o!is (er)a"i)us positiuis# De "o!is autem (er)a"i)us positiuis' non est prsentis ne&otii tra!tare. & non nisi (io"enter tra!tari pessent in partem istius artis' de ipsis enim !onsideramus in "i)ro !"auis ma&nae' ui est de inuentione' & iudi!io s!ientiarum' & de ar!ana retentione & -ixione# Su--i!iat er&o in proposito' proxim di!ta semimat/emati!a"ia' u !apitum' sententiarum'

"e&um' (e" para&rap/orum' (e" !uius!um ue rei esse possunt su)ie!ta. (erum etiam (a"ent ad /o! ipsum (t sint ima&ines numerorum in a""e&ationi)us' !ters ue /uius modi# VII# I""ud etiam est !onsiderandum uod pro diuersis materiis' & o!!asioni)us' ex diuersis &eneri)us' semimat/emati!a"ia "o!a possunt at ue de)ent diuersimod -ormari. uorum duos enumera)imus. a"i ue mu"ti simi"iter enumerari possunt# ALB# Ha)es ne (er)a"ium "o!orum rationem Borista2 BOR# Nu""am prorsus' em ue si /a)erem non esset /i! "o!us ne! tempus eiusdem addu!end# ALB# +uomodo ta"em iudi!as si non !o&nos!is2 BOR# Id er&o non te prtereat' ad app"i!andum numerum Cir!aeum' (t iuxta !apita"ium terminorum mu"titudinem' "o!is sensi)i"i)us' uorum ti)i praxi est exordiendum' apparatis. mox in rerum memorandarum' u tum "o!orum ordinem' tum & "o!orum ordine !onse uuntur' appositionem intendas animum# ALB# Re!te# Iam uasi pa&inam in ua s!ri)endum' (e" ta)u"am in ua pin&endum est /a)eo dispositam# Mox i&itur ins!ri)endi' -i&uratidi ue rationem exp"i!ato BORISTA# TERTIA PARS THEORI DE RATIONE ADIECTORVM SEV de -ormis# CAP# I#

+uid sit -orma' & uotup"ex# 3orma uo ue in proposito non sumitur se!undum intentionem Met/ap/isi!am P"atoni!am (t pot pro idea# Ne! se!undum intentionem Met/ap/isi!am Peripateti!am' (t pot pro essentia# Ne! se!undum rationem p/1si!am' (t pot pro -orma su)stantia"i (e" a!!identa"i in-ormante materiam (e" su)ie!tum# Ne! se!undum intentionem te!/ni!am (tpote arti-i!ia"em additam re)us p/1si!is a!tu existenti)us uas supponit# Sed se!undum rationem "o&i!am non uidem rationa"em' sed p/antasti!am ( uatenus nomen "o&i!es amp"ius a!!ipitur) respondentem intentioni su)ie!ti' uod supra pariter diuidendo' & distin&uendo a) a"iis' di--iniuimus# II# Est i&itur -orma in proposito a"i uod !o&itatum (e" !o&ita)i"e opere p/antasi & !o&itatiu' adie!tum "o!is seu su)ie!tis iuxta trip"i!em superius i""atam di--erentiam' trip"i!i)us. ad a"i uod reprsentandum' & retinendum pro in-ormatione' & per-e!tione memoratiu -a!u"tatis# III# 3ormarum er&o a"i sunt natura"es' a"is sunt positiu# Natura"ium intrinse! (su non (eniunt in proposito. Si uidein ((t patet) non sunt ima&ina)i"es' extrinse! (er' u in sensi)us o)ii!iuntur' ne! omnes (su (enire possunt' sed i"" tantummodo' u per (isum' & auditum sensus internos in&rediuntur' se"e!tissim (er sunt -ormas (isi)i"es# %ustus enim & ex intimis sentit o)ie!ta' ta!tus (er

extrinse!us ad/erentia' o"-a!tus modi!um distantia' auditus distantiora' (isus (ero distantissima a) ipsis mundi ima&ini)us o)ie!ta !on!ipit# Ideo omnium spiritua"issimus' & diuinissimus' si!ut natura"iter ante!e""it. ui determinant in prsenti proposito -ormas extrinse!as (isi)i"es' u uidem "i!et non sint -orm de ui)us "o uimur. tamen sunt -ontes ui)us i"" emanant' & matres uas i""as parturiunt# Vnde si ips exteriores (esti&ia appe""antur idarum. interiores (m)ras appe""antur earundem no)is in "i)ro ui de (m)ris ins!ri)itur# IIII# 3orm (er a"i u sunt intrinse!' extrinse!arum riuu"i at ue -i"i' u per (e/i!u"a & !ana"es sensuum externorum' sese in p/antasti!am -a!u"tatem in&esserunt' sunt prsentis intentionis# Et ist dup"i!iter sumi possunt (no pa!to' se!undum suam naturam' nuditatem' & puritatem' & eiusmodi sunt !m sensum ipsum internum a&&rediuntur. A"tero pa!to a"terat' !ommutat' deordinat' & !ommist' & ita dup"i!iter' (e" a) intentione' (e" a) a"iorum natura"ium a!!identium pertur)atione# Primo modo possint esse arti-i!ia"es' se!undo (ero minim# V# Ita ue duo sunt &enera ima&inum# A"i enim sunt simi"es re)us extrinse!is se!undum totum (e" per inte&rum' (t ima&e So!ratis (e" P"atonis' ima&e e ui' (e" tauri# A"i (ero sunt simi"es re)us extrinse!is se!undum partes' sed non se!undum totum. (t ima&e montis aurei' !entauri' /arpi' & simi"ium# Vtrum ue &enerum !ommodum est ad praxim

prsentis arti-i!i0' siue etiam ne!essarium# CAP# II# De Conditioni)us -ormarum seu ima&inum# I# 3orm (ero uod ad essentiam & su)stantiam attinet' de)ent esse ex eorum &enere u maxim (a"eant p/antasiam pu"sare' & !o&itatiuam ex!itare# %enus (er i""arum in proxime di!tis est mani-estatum# II# +uod ad uantitatem dis!retam attinet' iuxta mu"tudinem "o!orum sunt mu"tip"i!and. & ad !ommodum rerum insinuandarum distin&uend' p"ures in uam simu"' (tpot in eodem "o!o non !on!urrant# Hin! enim a!!idit (t a"i a"ias !on-undant' (t euenit in "iteris !omp"i!atis# I""ud tamen -e"i!iter !ontin&ere potest' (t in eodem "o!o p"ures ita !o""o!entur (t a"i a"ias !onse uentes attin&ant' u in ante!edenti)us ita !ontine)antur' si!ut (irtua"iter in prmissis sunt i""ationes# III# +uod (er ed uantitatem !ontinuam attinet' !aueto paruis ima&ini)us' & a) immodi!is# I"" enim sensum non ex!itant. ist (ero extensione sua (isum' internum ue o)tutum disper&unt# Extrinse!um uippe o!u"um non mouet' (e" "ente mouet mus!a' &re (er -ormam suam insinuat &i&as in ma&no pariete depi!tus# Ad medio!ritatem er&o !ontra/an-

tur amp"iora' & extendantur exi&ua# Ideo di!itur in "i)ro !"auis ma&n# Aut modi!a' aut modi-i!ata# Aut ma&ni-i!a' aut ma&ni-i!ata. (nde "i!et e"i!ere uot ipsum se!undum se modi!um' & impotens ad mouendum. )ene-i!io !on!omitantis reddi potest ma&num at ue potens# S!utum & !adauer prsenta)it mus!am' sa&ittarius' sa&itt# Sutor a!um' s!riptor !a"amum# IIII# +uod ad ua"itatem pertinet' i""ud in memoriam reuo!andum est. uod ta"es e"i&end sunt -orm' ua"es admirationem' timorem' amorem' spem' a)/ominationem' simi"s ue a"ios eius &eneris a--e!tus (a"eant a!!ire# +uod si ima&o /o! ipsum de sui natura non prstet. -a!iat tua institutione' destinatione' & se!undum &enus app"i!atione# Ita enim mortuam ima&inem (nisi admodum /e)etis extes in&eni0) (iui-i!are poteris# Hin! si ex /ominum &enere ma&is ti)i notos' at ue !e"e)res' monstruosos' pu"!/ros' di"e!tos' exosos omnes adsumas. me"ius usu (enire poterunt# Cm ue duo sint &enera -ormarum' animata (ide"i!et & inanimata. prima prstant se!undis# Animatorum uo ue !m du sint spe!ies' rationa"ia (ide"i!et & irrationa"ia. prima se!undum omnem modum pr!edunt (niuersa# Ipsis enim omnis a!tio' omnis passio' motus' omnis tandem (sus potest !onuenire# +uod!un ue enim (a"ent -erre !ter omnes. / so" possunt' at ue amp"ius# Vnde & mundos eas appe""are "i!et# V# +uod ad re"ationem (i!issim di!itur de istis' uod supra de su)ie!tis di!tum est# Non in uam de!ipiaris a"i uando non !o""o!ans & putans te !o""o!are' non a--i&ens' & putans te a--i&ere# +uando uidem a"i uando a!!idit (imo (t

p"uri)mum) (t per minorem app"i!ationem' siue intentionem natura"i memori !ommittas' uod putes te "o!o !ommittere' id est !um uasi in arem -undens ex!o&itatam -ormam' su)ie!to i""am minim -a!is in/rere# Contra uam de"usionem ita reparandum est# Assues!e (t /a)eas semper (eram "o!i -ormam o) o!u"os' & &ermanam -ormam !o""o!and rei' (t in sene !api""os a")os' !uruum )ustum' tremu"as manus' !ter ue /uius modi intuearis. Et !um istis omni)us eius app"i!ationem ad "o!um' & /a)itudinem "o!i ad ipsum' uasi di!as# En ()i /omo i""e' En uid "o!us i""e !apit' simi"iter de a"iis -ormis est iudi!andum# Proinde' mitto uod supra di!tum est de "o!is adie!tiuis# VI# +uod ad a!tionem & passionem attinet# Inte""i&atur -orma in "o!um a"i uid a&ere' (e" a"i uid pati "o!o' aptum (e" ineptum. iu!undum (e" triste. !ommodum' (e" in!ommodum# Hin! enim pendet ro)ur & -ixio adie!ti !um su)ie!to' & eius uod proportiona"e est materi !um eo uod -orm proportionatur# VII# Mox simi"itudine & (ni-ormitate non minus !auendum est uam uo"i)et a"io' uod minus -auet' at ue !ontrariatur rationi per-e!tionis ima&inum# Tur)at enim & !on-undit !re)ra eiusdem ima&inis repetitio' & appositio# +uod si ne!essitas (r&eat (distin!tis tamen interua""is) (t eandem -ormam iterat a!!ipias. re!ipias eam a"teratam' a"teram' & a"iis /a)itudini)us indutam# Si!ut enim natura ipsa a)o"et simi"itudinem' ipsam (de simi"i-

tudine numera"i "o uor) ita & ars# Nun uam enim natura duos /omines simi"es !onstituit' imo ne! (num /ominem omnino simi"em perseuerare -a!it' sed uem mane sumpsit (t unum' (espere su mit sensua"iter (t a"terum# ALB# De iis u a) anti uis ne!essaria notat ue di&na pr!epta sunt' uod -a!iat ad -a!i"itatem' ordinem' at ue su--i!ientiam. ni/i" est uod prtermisisse (ideatur# BOR# Nimirum prter errores' ineptias' & in-antias u a) os!uris & irrationa"i)us ui)usdam a""ata sunt' omnia !ontinet ista !onsideratio' omnia su--i!ienter distinxit' numerauit' di&essit in spe!ies' & ordinauit# Duo sunt u si)i pe!u"iariter potest (indi!are# A"terum uod adeo (si inte""i&atur) spiritum ipsum re&u"are do!et. (t tantum a)sit ne -ormas in ipsis do!eat depin&ere su)ie!tis' (t mirum in modum uomodo edem in ipsis ins!u"pi (a"eant aperiat# A"terum uod pau!is a"iorum inuenta per-i!iat' & ad ("teriora promoueat# ALB# Prose uere# CAP# III# Modi a"i uot ima&inum ad rerum -i&urationem at ue (o!um# I# Extant nonnu"" rationes' at ue modi. ui)us possunt tum nomina' tum res ips (ni!a ima&ine -i&urari# Primum uidem distin&uendum est de modis in &enere /o! pa!to# Eorum ui)us re!ipi potest si&num rei reprsentand' a"ia retinent simi"itudinem se!undum rem' a"ia (ero se!undum di!tionem# II#

0# Co""o!amus er&o a"i uando rem ipsam si ipsa est -i&ura)i"is p/antasia' (t s!amnum pro s!amno' e uum pro e uo# i0# A"i uando (er simi"em in (o!e' pro simi"i# (tpote !o""o!amus rem -i&ura)i"em' u denominatione sua !ausat memoriam rei in-i&ura)i"is' !uius nomen a--ine est nomini i""ius# Si! apponimus e uum ad e uitatem memorandam' (itim ad (itam# ii0# A"i uando (er per Etimo"o&iam' so"emus (enari i""ud uo ipsa desumitur' utpot in-i&ura)i"e -i&ura)i"i' Romano Romam' montano montem# iii0# A"i uando simi"itudine !apitis' (tpot prin!ipi0 di!tionis' !onsueuimus reuo!are memoriam eius uod in -ine est dissimi"e# Ita per asinum "o!o appositum so"e)am asi"um re!ordari' (e" Aser# (# A"i uando trans"atione nominis' uemadmodum P/i""ippo "o!o apposito' (ena)ar memoriam amatoris e uorum# (e" !onuerso a"i uando# (0# A) ante!edente' (enari so"e)am !onse uens' uemadmodum natura"iter a) aurora so"is exortus !on!ipitur' & pastu di&estionem -i&uratam !on!ipimus# (i0# A"i uando ex !on!omitante' si!ut so!io so!ium ui semper ipsi (nitur !onsueuimus re!ordari# V)i i&itur a"i uid est in-i&ura)i"e' si!ut mors' potest -i&urari per !dem (e" !adauer# (ii0# A"i uando !onse uente' uod di!itur (i!issim !um ante!edente. si!ut -umo nominas i&nem

pr!edentem' et per i&nem re!o"imus -umum su)se uentem# ix A"i uando a) a!!idente su)ie!tum' uem admodum re a")a apposita' niuem "u!ramur' sa"tatione sa"tatorem# x# A"i uando su)ie!to a!!idens. si!ut ex a"ueo me""is !o""o!ato' re!o"imus du"!edinem' ex "eone -ero!itatem' ex (rso iram# x0# A"i uando ex H1ero&"i-i!o suum desi&natum. si!ut ex "an!e & statera iustitiam# Ex spe!u"o prudentiam# xi0# A" iuando ex insi&ni insi&nitum. (t ex ense Martem' ex !"aui Ianum# xii0# A"i uando ex sim)o"o sim)o"atum' (t ex /omine nasuto Ton&i"ianum' de uo i""ud' Ni" prter nasum Ton&i"ianus /a)et# Ex /omine armato Hanni)a"em. ex to&ato' "a!erata tuni!a' nudis pedi)us' dete!to !apite' Dio&enem# xiii0# A"i uando ex !ontemporaneo tompus' si!ut ex -"ori)us Apri"em. ex tor!u"ari Autumnum' & si! de a"iis# x(# A"i uando ex !ir!umstantia "o!um at ue su)ie!tum' (t ex !erto /a)itu T/eutoni!um seu %ermaniam' A-ri!anum' seu A-ri!am# x(0# Ex proportionato proportiona"e' uemadmodum ex -i&u"o ad "utum' su)it no)is !onsideratio (niuersa"is p"asmatoris ad (niuersum p"asma)i"e# in ma&no s1napi /! propositio# Modi!o in semine at-

 ue prin!ipio maximi e--e!tus prexistunt. (nde paruus error in prin!ipio' ma&nus in -ine# x(i0# Ex !onuertente !onuersum' uemadinodum ex (o!e Maro !"ares!it Roma' ex (o!e Remo more# x(ii0# Ex parti)us totum' ex !omponenti)us !ompositum' (nde Dauus !m (iti o)ii!it in-i&ura)i"e Dauid# xix# Ex !apitis diminutione (e" additione' !orpus a"terius si&ni-i!ati' si!ut ex Pa"atio "atio !"ares!it# xx# Ex !apitis sitni"itudine' !apite adsimu"atum' si!ut ex pariente Para"ipomenon "i)er !"ares!it# xx0# Ex asso"ente pro-erre' (o!a)u"um ipsum' (e" sententiam. /in! uidam ui di!ere so"e)at omnia ami!orum sunt !ommunia "o!o appositus redu!it te in memoriam sententi i""ius# Et nota /i! uod etiam ex tua institutione potes eiusmodi sententias' & terminos ui)usdam a!!ommodare' (e"uti (su (enire potest modus proxim se uens at ue ma&is# xxi0# Ex su)ie!to re!ipiente (eri-i!ationem sententi' (e" si&ni-i!ationem termini' sententiam ipsam at ue terminum' si!ut mi/i uidam &arru"us & ma"edi!us' ne! )en -ortunatus. sententiam i""am psa"mist# (ir "in&uosos non diri&etur in terra# xxii0# Ex metap/ora seu transpositione' transpositionis su)ie!tum. ex ar&ento "unam. ex p"um)o Saturnum# Ex stamno Iouem# Item & ex (u"pe astutiam# Ex !ane adu"ationem# Ex simia imitationem & emu"ationem#

xxiii0# Ex propria passione' ipsum !ui appropriatur' si!ut ex )oue mu&itum' ex por!o &runditum# Ex ui)us etiam a"i uando trans"atio -ieri potest' si!ut post uam ex asino /a)emus ruditum' ex ruditu /a)ere possimus -atuum sermonem' eo enim & asini"o&os so"e)am mi/i des!ri)ere# xx(# Ex instrumento arti-i!em' & instrumentatum in &enere' si!ut ex sp/era & astro"a)io' astro"o&um possum meminisse# xx(0# Ex /a)ituato' /a)itum in-i&ura)i"em' si!ut ex mu"iere &rammati!a' u est su)stantia !um a!!idente' seu su)ie!tum !um ua"itate. ipsam &rammati!am um ua"itas udam est !on!eptare possem# si!ut ex musi!o' musi!am# Simi"iter ex /a)ente id uod /a)etur' (t ex predium /a)ente' predium. ex prin!ipe prin!ipatum. "i!et sit a"iud prdi!amentum# Simi"iter in ua"itatis &enere' ex modi-i!ato' modum. si!ut ex re!ipiente rationem a"i!uius aduer)ii' ipsum aduer)ium. si!ut ex )en sa"tante' aduer)ium )en o!!urrere potest# xx(i0# Ex Ex spe!ie &enus' si!ut ex )oue "o!o apposito -i&ura)i"i' meminisse possum anima" &enus in-i&ura)i"e# xx(ii0# Ex re"atiuo !orre"atiuum' si!ut ex domino seruum# xxix# Ex !ontrario' !ontrarium per antip/rasim. si!ut per a"i uem in!u"t "o uentem' Demost/enem' per -atuum' Aristote"em# xxx# Ex a&ente' a!tum' (e" a!tionem. si!ut ex -uranto' -urtum# Si ui autem a"i0 modi prtor istos

ima&inentur' omnes /a)eantur (t in istis in!"usi & ad istos redu!i)i"es# Per-e!ta si uidem enumeratione at ue respe!tu ad ta"em reda!ti sunt numerum' (t patet !a""enti)us rationem ma&n !"auis# ALB# Cert a"ios di--i!i"e possem ima&inari modos ui ( uatenus spe!tat ad ea u sensi)i"iter mouere !ontin&et) in enumeratis tri&inta non !ontineantur# BOR# Cur di!is sensi)i"iter2 ALB# +uando uidem ad reminis!entiam at ue memoriam uam per ordinem semimat/emati!a"ium su)ie!torum at ue (er)a"ium positiuorum. adipis!imur' possumus au!upari. ex prdi!tis tri&inta dis!ursi)us' ui)us a"ia per a"ia possunt prsentari ( uatenus ex (nius appositi memoria in a"terius (e" in-i&ura)i"is' (e" e&r -i&ura)i"is so"emus promoueri) nu""us est ui !ondu!ere (ideatur# BOR# Pa!e tua' nu""um est memori &enus in uo a"i uod (e" p"ura /arum -i&urationum &enera non (su (eniant. si!ut enim !itra spe!ies p/antasia)i"es ne! inte""i&ere ne! memorari possumus. ita ne! !itra (sum a"i!uius ex enumeratis &eneri)us# ALB# Considera)o super /o!' nun! ad a"ia#

BORISTA PRIMA PARS PRA*IS# CAP# I# I# ALB# Cert ni/i" amp"ius re uire)atur ad praxim# +uis non (idet uemadmodum ipsius praxis ratio su) titu"o t/eori "atissime !ontinetur & exp"i!atur#

BOR# Credo /an! titu"i distin!tionem potius o) ordinem do!trin' um o) a"iam !ausam adduxisse aut/orem. Sed audi /! dein!eps /a)e)untur# Ex iis enim non modi!um pro (trius ue memori spe!ie re"eua)eris# ALB# Audiam# BORISTA PRO REBVS PRSENTANDIS# II# +uamuis /is u supra a""ata sunt su) titu"o t/eori su--i!ientissime etiam medio!ri)us in&eniis ratio praxis tota possit edu!i. tamen per /! u mox su)in-erimus superiora !on-irmamus' & superiori)us addimus# III# Pro re)us prsentandis# Paratis er&o dispositis ordinatis' determinatis' at ue !on-irmatis su)ie!tis. -a!i"e est -ormas ipsas apponere# Sensi)i"ium uidem sensi)i"es' non sensi)i"ium (er etiam sensi)i"es# Porro sensi)i"es -orm re"at ad sensi)i"ia o)ie!ta' rationem (eram ima&inum & exemp"arum admittunt# Re"at (ero ad non sensi)i"ia o)ie!ta' /a)ent rationem si&norum' notarum' & indi!iorum# +uomodo autem u"i)et si&ni-i!ari possint' desi&nari' & e--i&iari' demonstrauimus ex parte ma&na' ma&is um (n uam demonstratum -uerit ante nos# Vnum tantummodo a)est (t su!!urramus iis terminis ui per prdi!tas ima&inum rationes non possunt -i&urari. !um de tri&inta modis i""is nu""um a"i uando possumus ad propositum adaptare. siue di--i!u"tate proueniente no)is' siue

 re ipsa !uius memoria est /a)enda' & !ommodam prsentationem urimus# Modo i&itur proxim su) in-erendo prouidendum# +ui uidem nu""um memora)i"e ex!"udit' siue sit terminus inte""e!tus siue non inte""e!tus' siue si&ni-i!atiuus# uomodo!um ue sit' dummodo sit arti!u"atus# SECVNDA PARS PRA*IS# CAP# I# De memori (er)orum praxi# I# V)i i&itur res ipsas !o""o!are ne uimus' uia sunt in-i&ura)i"es. aptemus no)is nominum' (o!um ue uarum"i)et ins!riptionem ta"i pa!to /a)endam# Primo sint /omines' iuxta e"ementortum numerum distin!ti' uorum a"i0 (num' a"iud a"i0 ti)i desi&nent e"ementum' siue ex institutione (t pot ex appropriato. siue ex (eritate' (t pot ex proprio nomine# Sint in uam ti)i pro e"emento A desi&nando p"ures Aristar!/i# pro e"emento B p"ures Ba!!/i# pro C Csares' ui uidem "o!o appositi' /! ti)i reprsenta)unt e"ementa# II# Sint proinde a"i res inanimat u possunt (su (enire prdi!tis /omini)us. ita (t Armarium' auri!u"are' ar!us' & simi"ia si&ni-i!ent ti)i e"ementum A# Ba!u"us B# Cor)is C# simi"iter & a"ia instrumenta' & armamenta' a"ia ti)i desi&nent e"ementa# Et ita tum /omines p"ures' tum etiam p"ures ti)i re"i uas res & operationes a) /omini)us !ontra!ta)i"es ordina)is' ui)us uidem (a"e)is eidem "o!o inte&ram !ommittere di!tionem# III# +uod si di!tio erit pro"ixior' poteris i""am in duo-

)us (e" tri)us "o!is !ommittere & extendere' uod !onsu"imus uando extemporanea rep"i!anda sunt "e!ta (e" re!itata# IIII# V)i (er tu ipse tuam ti)i materiam disposueris' poteris (ni "o!o di!tionem uantum"i)et pro"ixam !ommittere' apponendo duos (e" p"ures /omines ordinatos. ui !um suis instrumentis & si&nis & nomini)us propriis "iteras reprsentando' uam!um ue ti)i pro-erant di!tionem# BORISTA# +uod ad memoriam (er)orum pertinet. "a)ore in uem nos artes anti uiores impe""unt' mirum in modum nos re"euare (idetur# +ui)us "i!et modi!um !onsideranti)us' modi!um (ideatur addere. me"ius tamen ne&o!ium perpendenti)us "on& a"iter appare)it# E"ementa enim u per anti uorum pr!eptiones' sin&u"aria tantum do!e)amur prsentare. nun! ad s1""a)arum & uarum!um ue di!tionum ex ipsis !omp"exarum !omp"ementum' (ni!o !ui!um ue "o!o inte&rum ipsum do!emur apponere terminum# Armamenta enim & a!tiones' non o!iosa' "euia' at ue (a&a nun! instituuntur. ne ue so"um ad memoriam ex!itandam /omines /omini)us adstare' rs ue a"ias a"iis app"i!ari de)ere perdo!emur. sed omnia p"uri)us onusta muneri)us a!!ipere' (t um -a!i" !ommod ue uod anti uis impossi)i"e (ide)atur na!ti simus' non sit di--i!i"e (idere# Audi uid senserit Tu""ius in suis ad Herennium# S!io p"eros ue &r!os ui de memoria s!ripserunt -e!isse (t mu"torum (er)orum ima&ines !ons!ri)erent' (t ui eas dis!ere (e""ent' paratas /a)erent' ne uid in uirendo !onsumerent opere# +uorum rationem a"i uot de !ausis impro)amus' uarum (na est uod in (er)orum innumera)i"ium mu"titudine' mi""e (er)orum ima&ines ridi!u"um sit !omparare. uantu"um enim poterunt / (a"ere !um ex in-inita (er)orum !opia modo (num modo a"iud nos (er)um meminisse oporte)it2

Ex ui)us san (er)is mani-estum est i""ud Tu""ium existimasse inipossi)i"e -a!tu. ud non modo in se -a!i""imum !omperitur' (erum etiam (niuerso ne&otio -a!i"itatem !ausat# Cur autem /un! in modum %r!orum i""orum derideat industriam' i""ud est in !ausa uod ipsum a"io pa!to -ieri non posse existima)at' uam sin&u"is di!tioni)us sin&u"as destinando ima&ines# +uod tentare ridi!u"um est# Nos (er tantum a)est (t ima&inum numerum mu"tip"i!emus. (t in sin&u"is per-i!iendas at ue !omp"endas "o!is ad expressionem in-initorum terminorum siue si&ni-i!antium sine non. !omp"etas' pau!as' determinatas' & !e"e)res ordinemus ima&ines# Ha)es er&o -a!u"tatem ua tum res ipsas seu rerum intentiones in Cir!o !antu positas' tum & ipsa ui)us exp"i!antur (er)a' "o!is (a"eas a--i&ere# Exer!eri tui simi"es in istis se!undis non pro)arem# Ad (anam uippe at ue pueri"em -a!ere (identur ia!tantiam' uatenus enim o!!urrentium -i&urandorum terminorum ne!essitas ex uirit. so"ertia (sus tri&inta !on-i&urationum su!!urrere poteris# In pueris autem & studiosis ado"es!enti)us prter )reuem istam (iam & a"ias uas Iordanus instituit nu""am "audauerim' &rauis# n# !ura diuturna ue intentio' & a)du!tio seriis studiis ad u -ortasse per ipsas redduntur in/a)i"es (in ipsis# n# a!ti)us expediti' at ue aptissimi a"io ui stupidi mi/i !omperti sunt) per!eptione -ru!tus ui !o""i&i possit in tardo "ent ue -ine minim !ompensantur# Per /! autem nostra studium non impeditur' memoria natura"is non /e)etes!it' non "an&uet' sed pro-i!ere potest in&enium# Interim spero -uturos ui inuentionis istius semina mu"tip"i!ent# Porr' "i!et /! !onsideratio tanta sit si !um anti uiori)us !on-eratur. sine priudi!io &ratiarum uas primis inuentori)us & (iam prmonstranti)us /a)ere de)emus. ni/i" tamen est a"iarum respe!tu' uarum inte&er inuentor apparet iste# uarum mox (nam in )reui)us !ontentam exp"i!a)o ti)i# Sed /! de arte' trede!im ui)usdam ami!is di!tata su--i!iant# ALB# Pro-eras ro&o te a"iam artem# BOR# Li)entissim#

IORDANI BRVNI NOLANI ARS ALIA BREVIS CERTIOR & expeditior ad (er)orum memoriam# Suppositis us u in !omp"emento !ommunis artis de ratione "o!orum & ima&inum sunt a""ata. nun! in a"i uorum &ratiam a"iam produ!imus artem' u ad nostram inte&ra pertinet inuentionem# Ipsam per-e!t su)se uenti enun!iamus ni&mate# Bis duodena "o!um !apiant se!"usa seorsum Corpora' u ar utum -inxerit e--i!iens# Spiritus adstantes /a)eant d$ /in! sin&u"a uinos# +ueis sit uintup"i!em promere posse sonum# Proind$ e"ementa duo dent !onsistentia uin ue# +ueis so"ers medio' usta ue !a"!e da)is# +uid sit' uid -a!iat' uid /a)et' uid sus!ipit' & uid Adstet' proponant posita uin ue ti)i# Ii si)i perpetuam -irment in !orpore sedem. +uos !oniurator non ueat eii!ere# Interea (arias poterunt errare per oras# Mu"t ue !onstando mi""i)us esse "o!is#

ALB# +uid !redis ipsum si)i (e""e per /o! ni&ma2 BOR# Di!am (t possum# Ha)eas a) inui!em seposita su)ie!ta uatuor & (i&inti' u (niuersa non adia!eant' non in/reant' non !ontin&ant# Sed "i)era' & so"itaria (e" situentur (e" situata inte""i&antur# Tuo ipsa ti)i poteris e"i&ere ar)itrio' /uius tamen esse de)ent &eneris B# Ar)or# C# Co"umna# D# Puteus# 3# Ara# %# Pati)u"um# H# Mensa#

4# Le!tus# L# Statua# M# Tri)una"# N# Cat/edra# P# 3ornax# +# 3o!us# R# In!us# S# Ar!/a# T# Saxum# V# P1ramis# *# Horo"o&ium# 5# 3ouea# 6# Sepu"!/rum# A# 3eretrum# E# Sa!rarium# I# I&nis# O# Lapidum !umu"us# V# 3ons# +u uatuor & (i&inti ti)i desi&nent e"ementa# Proinde ad !onstituendas eorum primas !om)inationes addi!as su)ie!torum di!torum sin&u"is adsistentia uin ue' u dup"i!i di--erentia pr!edentem (e" su)se uentem ti)i notam demonstrent# Extant uin ue !ardina"es di--erenti# O!!identa"e' Orienta"e' Septentriona"e' Austra"e' & Medium# Extant a"i uin ue situa"es' prostare' -"e!ti' sedere' !u)are' ia!ere# Extant a"i uin ue "o!a"es' ante' retro' sursum' deorsum' in medio# +ui)us uidem trinis di--erentiis' su)ie!tum' insi&ne' & operationem uintup"i!are !onsonando (a"e)is# Adsistentia uin ue' per diuersos a!tus ad uatuor & (i&inti di--erentias mu"tip"i!atos e"ementum sonans at ue !onsonans addere possunt# +ui uidem di--erentiarum numerus' in diuersis !omp"eatur &eneri)us' (t !ommode (eniat in (sum# Pro "i uidis medianti)us e"ementis' iis deni ue & a"iis primam !om)inationem ex duo)us (ide"i!et !on-"atam !onse uenti)us' simi"iter per a"i uot di--erentias prouide)is# +ui)us ita dispositis' determinatis & menti -irmiter ad-ixis. prompt poteris ex mutuatis insi&niis' !teris ue o"im propriis uas!un ue !om)inationes e--in&ere# Iam (ides uemadmodum si&na (i&inti uatuor e"ementorum' per uinarium dedu!antur# +uam si !onsideraueris industriam' in a"ias p"ures poteris per temetipsum promoueri# ALB# Propositum (ideor satis (ni de!ipiar) inte""i&ere# Sed ro&o te' a"i uid expeditius pro !antu Cir!o di&neris e"ar&iri# BORISTA# 3a!iam# APPLICATIO PR%NANS#

Ha)es in Cir!o dia"o&o primo duas &enera"issimas -ormas' a"teram u !antum' a"teram u mu"tip"i!em !antus in!"udit e--e!tum# Harum a"teram ad (num &enera"issimum su)ie!tum' a"teram (er ad a"terum re-eras# Se!undo in prima -ormarum &enera"issima' /a)es septem deorum 1postases# Et in se!unda tria animantium &enera# I""a &enera"ia su) &enera"issimis septem. ista ad &enera"ia su) suo supremo tria re-eras su)ie!ta# Tertio /a)es su) sin&u"is septem 1postaseon' tres terminorum spe!ies. uarum du sunt in!omp"ex' tertia (er !omp"exa est# Ha)es etiam' su) sin&u"is trium animantium &enerum' p"ures in-imas pro !ommodo enumeratas spe!ies# i"" in spe!ia"i)us su)ie!tis i""orum mu"tip"i!entur in trinum# Ist (er in propriis pariter su)ie!tis dedu!antur# +uarto su) trium terminorum spe!ie)us istis & i""is ad sin&u"as pertinentia spe!ies /a)ens indiuidua' in indiuiduis pariter /! & i""a su)ie!tis situa)is# Ita ue &enera"issima -orma &enera"issimum !onse uatur su)ie!tum. &enera"is' &enera"e. spe!ia"is' spe!ia"e' indiuidua"is' indiuidua"e# Adeo (t su)ie!tum a"iud' a"iud in!"udat & !ontineat# & -orma a"ia a"iam in!"udat & !ontineat. & memoriam -a!i"em non modo !antus Cir!i' sed & omnium u ti)i memoranda proponentur adipis!eris# ALB# Experiar# 3INIS#