S por un momento ntentamos a modo de |uego escrbr en espe|o (es decr escrbr de derecha a zquerda nvrtendo a dreccn de as etras de ta manera que soo se entender cuando o eemos a travs de un espe|o) comprobaremos que no es tarea fc. Entonces por qu muchos nos cuando empezan a eer y escrbr o hacen de forma natura? Como suee pasar en cas todo o reaconado con e cerebro, saber a causa exacta de "este maabarsmo", se hace compcado, a naturaeza msma de a escrtura hace dfc su estudo anatmco, escribir es un acto ms com!e"o de o que nos puede parecer a smpe vsta y en este acto estn mpcados varas reas de cerebro, sobre todo de corte#as asociati$as. Cuando vemos a un no escrbr en espe|o, podemos ntur a compe|dad de cerebro porque aqu hasta e ms ngenuo sospecha que hay ago de neurogco detrs, es decr no es un acto vountaro n aprenddo. De todos os estudos hay cosas que se sacan en caro y en comn 1. Escrbr en espe|o se da sobre todo en ni%os e&ue%os (' a ( a%os) debdo a a una nmadurez neurospcogca reaconada con: La fata de defncn de a ateradad zquerda-derecha. Inmadurez perceptva. 2. Los #ur)os tienen una ten)encia natura! a escribir en ese"o y a hacer gros nvertdos debdo a que estos tenen una ateradad funcona dferente. E movmento de progresn de no zurdo es de derecha a zquerda; pero a adaptarse a as normas escrturaes debe hacero de zquerda a derecha. Y es que hay ago que yo como destra nunca me haba parado a pensar, que escribir en caste!!ano es una acti$i)a) ensa)a para ser reazada con !a mano )erec*a conservando as e equbro motor, neurona, pscogco y fsogco. Para un zurdo escrbr de zquerda a derecha, va en contra de su tendenca natura. Por tanto exsten bastantes )i+erencias entre escribir con !a mano )erec*a o con !a mano i#&uier)a, en cambio !a manera )e ense%ar es !a misma ara !os )os. En concreto, pueden seaarse as sguentes dferencas, debdas tanto a tpo de progresn de a escrtura con una u otra mano como a as condcones de aprendza|e: 1. La mano derecha se ae|a de centro de cuerpo a escrbr (ab)ucci-n), mentras que a mano zquerda avanza haca e centro de cuerpo (a)ucci-n), de forma ms aborosa. 2. La mano derecha progresa por )e!ante de o escrto, mentras que a zquerda avanza por)etr.s, o que puede dfcutar a vsn de rengn y factar e emborronamento con e dedo meque y e canto de a mano. 3. La mano derecha tira de pz y a zquerda o emu"a, rompendo o cavando a veces a mna en e pape. 4. Y por tmo debe seaarse que e no zurdo debe aprender a reazar con su mano zquerda unos movmentos que se e ensean muy a menudo en e aua con a mano derecha. /0U1 2ACER CU3NDO NOS ENCONTRAMOS A UN ALUMNO4A 0UE ESCRI5E EN ESPEJO6 Prmero evauar de forma precsa os sguentes aspectos: EL ESOUEMA CORPORAL LA LATERALIDAD. LA ORIENTACION Y ESTRUCTURACION ESPACIAL. LA ORGANIZACION Y ESTRUCTURACION TEMPORAL LA MADUREZ PERCEPTIVA. Una vez determnado os nvees maduratvos, traba|ar aqueos que estn ms nmaduros. Hay que prestar especa atencn a a ateradad y a a estructuracn espaca, y a coordnacn ocuo manua. Para reeducar a escrtura en espe|o e aumno tene que nterorzar adecuadamente a drecconadad zquerda-derecha que es a que caracterza a a escrtura. Se e puede ayudar a prncpo ponndoe marcas (un punto ro|o) en e nco donde debe empezar a escrbr. Se debe ensear y e|erctar a adecuada drecconadad de os gros de as etras y son aconse|abes os e|erccos de repasado de frases. A contnuacn os de|amos dez conse|os para escrbr con a mano zquerda: 1. Or7ani#ar e! esacio )e traba"o Sentarse haca a derecha y coocar e pape en e ado zquerdo. La fuente de uz debe estar stuada a a derecha. Sentarse con e paso o un espaco vaco a su zquerda. 2. Sentarse a)ecua)amente: Tronco paraeo a borde de a mesa. No eevar n adeantar os hombros. La cabeza debe estar geramente ncnada. 3. Escribir con e! ae! a !a i#&uier)a. E pape debe stuarse en e ado zquerdo de a mesa con una ncnacn de unos 30 grados a a derecha. Los nos pequeos pueden utzar una ncnacn menor. 4. Co!ocar e! antebra#o eren)icu!ar a! bor)e in+erior )e !a *o"a. La poscn de antebrazo zquerdo debe ser perpendcuar a borde nferor de pape. En os nos pequeos e antebrazo puede reposar por competo sobre a mesa y formar un nguo agudo respecto a borde nferor. 5. No +!e8ionar !a mu%eca La mano a escrbr debe aparecer como una proongacn de antebrazo. Evtar as fexones o extensones exageradas. 6. Escribir con !a mano or )eba"o )e! ren7!-n La mano zquerda debe stuarse por deba|o de a nea de escrtura. Los nos pequeos escrben muchas veces "barrendo" e rengn. Cambar graduamente a poscn de a mano hasta que escrba por deba|o de a nea. 7. Su"etar e! !.i# con tres )e)os Su|etar e pz con os dedos pugar e ndce a menos a 2 centmetros de a punta de pz, que debe reposar sobre e dedo medo o corazn. Evtar a fexn excesva de os dedos. 8. Escrbr con os 9ti!es a)ecua)os Eegr pces bandos (mnas :5 o5) o de dureza ntermeda (25). Utzar tntas de secado rpdo para evtar borrones. 9. Eegr una postura aternatva en nos y nas mayores que escrben en "7anc*o" Coocar e pape en e ado derecho e ncnado unos 30 grados a a zquerda. 10. Escrbr con a mano zquerda por encma de rengn sn fexonar mucho a mueca. 11. Adecuar os conse|os anterores a a edad, a os rtmos y a as preferencas ndvduaes. A modo ndcatvo pueden seaarse agunas recomendacones para as dstntas edades, que obvamente debern adecuarse a os progresos ndvduaes: 2asta !os ; a%os< Durante a educacn nfant deben cudarse prncpamente os sguentes aspectos: Coocacn de pape a a zquerda. Su|ecn correcta. Escrtura de as etras con e trazado y a dreccn adecuadas. De ; a = a%os Es a edad adecuada para: Afanzar una buena poscn de a mano respecto a rengn. Corregr a ncnacn de a cabeza. Reforzar e trazado y a dreccn de as etras y nmeros. De >? a >: a%os< Es e momento de: Aumentar a ncnacn de pape. Coocar e antebrazo perpendcuar a borde nferor de pape. Controar a dstanca de codo a tronco. Consegur una escrtura fuda. MEJORA EN LA ESCRITURA O CODI@ICACIAN DE PALA5RAS AISLADAS Los errores ms frecuentes que cometen os nos/as con dsgrafa son omsones, adcones, susttucones, nversones, rotacn de grafemas o escrtura en espe|o y fragmentacones ncorrectas, aunque segn |ustca, Defor y Peegrna, (1994), as susttucones son ms frecuentes. Respecto a a escrtura en espe|o o a nversn de etras es necesaro desechar as antguas teoras que estabecan una asocacn drecta entre a escrtura en espe|o y a dsexa, ya que a mayora de nos/as tenen errores de este tpo durante e nco de aprendza|e ectoescrtor, adems, a escrtura en espe|o se atrbua a una maa aterazacn, a dfcutades de orentacn espaca o a a fata de afanzamento de esquema corpora y, como se ha comprobado, este tpo de nversones se suee deber a dfcutades en a apcacn de as RCFG, a a dfcutad para adqurr una representacn estabe de as etras, prncpamente entre etras vsuamente y/o audtvamente smares: (b y d, p y q, f y t, u y v, m y n, ch y .) y a as dfcutades para estabecer as representacones xcas, por eo que os dsxcos cometan ms errores en a escrtura degrupos consonntcos compe|os como as trabadas y as sabas mxtas. Por tanto, e estereotpo de que a dsexa consste en nvertr etras no tene mucho apoyo expermenta, aun as, en os casos en que este tpo de errores perssten despus de os 7 u 8 aos, os profesores deben apcar una nstruccn drecta para emnaros. Entre as recomendacones para me|orar a escrtura de paabras o codfcacn destacan: - Prevamente tenemos que: fomentar e domno de os aspectos mecncos de a escrtura, (grafomotrcdad), dar especa reevanca a os aspectos motvaconaes, ograr un adecuadodomno de as habdades fonogcas y asegurarnos de que ha asmado adecuadamente asregas de correspondenca fonema- grafema. - Tener en cuenta as stas de paabras para a prctca de vocabuaro ortogrfco. Por eo se recomenda utzar stas de 6 a 10 paabras para a prctca dara, empezando por traba|ar e vocabuaro bsco que podemos encontrar en cuaquer compendo de vocabuaro bsco como e de Garca Hoz, e de |ustca o e de |uand-Garca. - Evtar as actvdades rutnaras de copar reteradamente as msmas paabras. - Un estudo ha determnado que e 37% de os errores en os tres ccos de prmara estaran causados por una sta de unas 20 paabras y sus dervadas . Por tanto, traba|ar especfcamente estas paabras con una metodooga mutsesora. - Utzar os regstros de errores personaes para reazar dversas actvdades con esas paabras y para hacer conscente a no/a de sus propos errores. - Traba|ar metdcamente cada tpo de errores de manera asada y constante utzando tareas de dscrmnacn e dentfcacn vsua, |uegos para crear paabras con etras mves, e|erccos para formar paabras a partr de etras asadas, tareas de competar paabras, etc. - En defntva, se deben proporconar numerosas y varadas actvdades para me|orar e anss de as undades que componen e engua|e escrto, tanto de grafemas que forman paabras como de paabras dentro de frases. - Reazar as actvdades en contextos sgnfcatvos de comuncacn, es decr, que os nos/as encuentren sentdo y fnadad a a tarea, por ejemplo la escritura de cartas, la creacin de cuentos para hacer un libro entre todos o personal, la publicacin de revistas, la escritura de opiniones sobre temas que les interesen, etc. - Fomentar que os aumnos/as autorreguen y controen su propa escrtura ensendoes estrategas especfcas para a revsn y a correccn de as paabras. - Utzar a magen de aumno tutor entre os compaeros, por o que a os propos aumnos/as se es asgnar e pape de tutor/a de compaeros/as con menor habdad o de grupos de traba|o, tenendo en cuenta que os papees deben rotar y que e aumno/a con menor habdad tambn tene que pasar por e ro de tutor/a. Exsten procedmentos emprcamente probados que se utzan especamente con aumnos con dsgrafa. Entre eos destaca e sguente, basado en os programas de ntervencn de Bradey, que podemos utzar para traba|ar, por e|empo, as paabras con errores ms frecuentes. 1 F|ar a atencn de aumno en a paabra para que a anace y reconozca. 2 Pedre que a pronunce sgundoa con e dedo. 3 Pedre que a escrba mentras pronunca entamente e sondo de cada una de sus grafemas. 4 Hacer varos e|erccos con esa paabra, como por e|empo construra con etras mves, encontrar paabras que compartan agunos grafemas o una parte con a paabra traba|ada, paabras que rmen con ea, dbu|ar a ortografa de a paabra, pronuncar cada uno de os sondos que a componen, deetreara, asocara a agn gesto, magen o hstora, buscar paabras dervadas, etc. 5 Ensear a os nos a autoevauarse y a corregr os errores. Con este tpo de procedmentos, menconados con ms detae en os apartados dedcados a adecodfcacn en a ectura, se pretende que os nos/as se formen una magen vsua de a paabra, smutaneando e trazado de as etras y e sondo y anazando as undades que a componen, tanto os fonemas como os grafemas. Es mportante tener caro que en a mayora de ocasones, aunque se ogre acanzar un ato nve en a codfcacn o escrtura de paabras, no por eo desaparecen os errores de ortografa, as como, este domno no asegura a competenca en a redaccn escrta.