A k a d e m i k

A r a t i r m a l a r

Dergisi

2007-2008, S a y i

35. S a y f a l a r

10-18

Jon Tiirk Hareketinin Kibns'a Etkisi

Biilent Evre*
4 Haziran 1878 taiihinde imzalanan Kibris Aiitla$masi uyannca adadaki Musluman cemaatin birtakim haklari guvence altma alinmak suietiyle, Kibris ge9ici olarak ingiliz yonetimine devredilmiti. Ada fiilen ingiliz yonetimine ge9mekle birlikte, hukuki olarak Osmanli Devleti'nin bir parfasi olarak kaliyordu.' Diger bir ifadeyle, Kibris'in ingiliz yonetimine deviedilmesi, Osmanli Devleti'nin buradaki fiili hakimiyetini ortadan kaldirmijti. Bununla birlikte Kibrisli Miisluman cemaate ait adalet, egitim ve din gibi kurumlann guvence altma ahnmasi, Osmanli imparatorlugu'ndaki siyasal ve kultiirel ikiimin birol9ude burada da etkili olmasina uygun bir zeinin yaiatmi^tir. Bu 9er9evede II. Abdiilhamit'e kari bir muhalefet hareketi olarak oilaya 9ikan Jon Turk hareketinin 1890'larin ba?indan itibaren Kibris'ta da etkili olinaya bajladigina dair bazi emareleie rastlanmaktadir. Jon Tiirkler'in Kibris'ta Tefkilatlanmasi Osmanli iniparatorlugu'nun 9eitli vilayetlerinde faaliyetlerini yiiiUten Jon Turkler'in 1890'larda Kibris'ta da tejkilatlandiklan gorulmektedir. Ozellikle 1895 tarihinden itibaren ivme kazanmaya ba?layan Jon Turk hareketi, de jure olarak Osmanli Devleti'nin bir parfasi olan Kibris adasinda da etkisini gostermitir. Osmanli egemenliginin Kibris'ta tlilen hissedilmemesinin, Jon Ttirkler'in burada lahathkla orgutlenebilmelerini olanakh kildigi soylenebilir. Osmanli ittihat ve Teiakki Cemiyeti ile Kibris arasindaki ili^ki evket Bey tarafmdan saglaniyoidu. evket Bey'e merkezden gonderilen talimatlar, buradaki kolun Avrupa'daki merkezle dogrudan ilikisi oldugunu gostermektedir. Daha once Misir kolunun bakanligini yapan Hoca Muhiddin'in Kibris'a gelmesiyle birlikte, 1897 yilinda buradaki faaliyetlerde bir canlanma olmu$tu, Osmanli ittihat ve Terakki Cemiyeti'nin Kibris koluna gelen Hoca Muhiddin, burada bir9ok gece mitingi diizenlemi? ve ikiyliz kiinin katildigi toplantilar yapmi$ti." Ozellikle gen9 ogrencilerin katildigi bu mitinglerde ittihat ve Terakki Cemiyetinin piopagandasi yapiliyor ve Sultan'in rejimi eletiriliyordu. Hatta bu mitinge katilan genfler ile kendilerini engellemeye 9ali$an Padijah taraftarlari ve ingiliz polisi arasinda bir 9atima yasjanmasina tanik olunmu^tu.'' Jon Turkler'in buradaki faaliyetlerinde gorulen canlanma, Padi$ah'a bagli olanlari rahatsiz etmiti, Kibris muliiisii Ali Rifki Efendi, Bab-i Ali'ye Hoca Muhiddin'in adaya "ingiltere'nin tevikiyle" geldigini ve "on veya yirmi cahil

10 Journal of Academic Studies

Bulent Evre

Yil: 9, Sayi: 35

Kasim 2007 - Ocak 2008

insani toplayarak mitingler yaptigi(ni)" bildirmijti. Ayrica muftU Letkoja'daki Ayasofya Camii'nin onunde bir miting diizenleyerek Musluman cemaate Jon , Turk9Uleri dinlememe tavsiyesinde bulunmu^tu.'' l890"larda Jon Turk hareketinin Kibns'ta canlanma gostermesi bazi Kibrisli Tiirk aydinlar arasinda da destek bulmaya balaniiti. Ozellikle yiiksek ogrenim almak uzere bu donemde istanbul'a giden Kibrisli ogfenciler\ oncelikle yuksek okullarda yayginlik kazanmaya ba^layan Jon Tiirk hareketinden etkilenmijierdi.'' Ayrica Tiirkiye'den Kibris'a gelerek burada faaliyet gosteren Jon Tiirkler bazi Kibrisli gen9ler tarafindan destekleniyor ve himaye goruyorlardi. Kibrisli Turk aydinlardan Mustafa Zeki Milyalizade, Jon Turkler'le ilgili u hatiralarini anlatmaktadir: "(...)babam rahmetli Milyali Ahmet Liitfu, Jon Turk dedikleri bu munevver vatan yavrularini taparcasina sever ve giicunun yettigi kadar da onlari korur ve kara taassuba kar$i himaye ederdi. Ve o zamanlar yani tahminen elli ve elli be? sene evvel ?imdiki Pallas sinemasinin yakinindaki evierinden birini bu hlirriyet a$iklarinin ikametine tahsis etnii?ti. Alim ve fazil bir ?ahis olan Serezli Hoca Muhiddin I897'de Tiirk-Yunan harbinde biiyiik yararlik gosteren suvari yuzba?isi Saffet -bu yUzba?i Kibns'ta veremden oldii- Dr.Bahaeddin, Dr.Galip. Vizeli Hoca Riza, Tiirkiye'nin me?hur salrist airi izmirii Eref, hala liirkiye'de hayatta oldugunu memnuniyetle haber aldigim Dr.Nihad Re?ad ve daha bir 90k taninmi? miinevver Turk gen9leri bize milli a?ki ve vatan muhabbetini terenniim ederlerken, Kibns'ta da Jon Tiirkler yetiijmiye balami? ve kara taassubia miicadele kizgin bir ?ekil almi?ti. Bir zamanlar hoea Muhiddin'in hayati tehlikeye gimiiti. Bu zata biiyuk kaide?im Yusufve arasira da diger karde?im Eczaci Asim yolda?lik ederlerdi, i?te boyle tehlikeli giinlerde Kibrislilar arasinda da hakiki ledailer yeti?iyor ve o(ede beride meydana gelen kavgalarda kah yaralanir ve kah yaralayip kor taassubun kor aletleriyle dogu?iiyorlardi: bunlar arasinda on salta hatirladiklarini istanbullu Kadriye Hanim'in kocasi Ahmet Remzi, Hafiz Miilazim. Ak9ali Raif. jon RifaK karde?im eezaci Asim ve sonralan bir 90k Kibrisli miinevver geii9ler mucadeleye katilmilaidir."' Kibris Basininda Jon Tiirkler Kibns'ta 1890'larda yayimlanmaya ba?layan gazetelerde Jon Tiirk diiijiincenin etkileri a9ik9a goriilmektedir. Aralik 189rde yayimlanmaya ba?lanan Zanurn gazetesi Padi?aha bagli bir yayin politikasi izlemesine kai?in. Jon Tiiikler'in Sultan Abdiilhamit'e kar?i yuruttiikleri muhalefetin etkileri bu gazetede yazan bazi aydinlar arasinda da goriilmeye ba?lar, Jon Tiiikler'in siyasal flkirlerinde" onemli bir yer tutan 'hiirriyet', 'anayasa', 'ine?rutiyet' gibi kavramlar bu gazetede de kullanilmaya ba?lanir. Keza 1893-1898 yillari arasinda yayimlanan Kihris gazetesi de ba?langi9ta padi?aha bagli bir yayin 9izgisine sahip olmasina kar?in, sonralan Jon Tiirk yanlisi bir yayin politikasina yonelmi$ti.''

11 Akademik Ara^tirmalar Dergisi

Jon Turk Hareketinin Kibris'a Etkisi

1896 yilinda yayimlanmaya ba^lanan Kokonoz gazetesi ise bu 9ei9evede ayri bir oneme sahiptir, Soz konusu gazete Jon Turk yanlisi olan iinlii hiciv jairi Ahmet Tevfik Efendi tarafindan yayinlaniyordu.'" Bu gazetenin 9ikmaya balamasiyla, Kibris'taki basin hayatinda Jon Turkliik yanlilari yeni bir giriim yapmi? oluyorlardi. Yuzden fazia okuyucuyu abone yapmaya muvaffak olan Kokonoi gazetesi, Muftu'nun Jon Tiirk karjiti kampanyasmi ta^lama yaparak ele?tiriyordu." I899'da 9ikmaya ba?layan Feryal gazetesi de ismail Fethi adinda bir Jon Turk tarafindan yayinlaniyordu.'' Esas itibariyle Osmanli ittihat ve Terakki Cemiyeti'nin Kibris ubesi adma yayin yapan bu gazete, merkezin risalelerini tefrika halinde yayinliyordu.'' 1900 yilindan itibaren yayimlanmaya ba$layan Mir'at-i Zaman gazetesi de Jon Turk9u olarak bilinen Ahmet Tevfik Efendi tarafindan 9ikarihyordu.''' Ote yandan Jon Turklerin 4 ubat 1902 tarihinde Paris'te toplandiklari ilk kongieye, Osmanli imparalorlugu'nun 9eitli vilayetlerinden katilan delegelerin Kibris'tan da gelmi? olmasi dikkat 9ekicidir.'- Osmanli ittihat ve Teiakki Cemiyeti'nin gelecegi hakkmda onemli kararlarin alindigi bu kongreye katilan delegelerin Kibris'tan da katilmi olmasi, cemiyetinin Kibris kolu ile 1890'lann bciindan itibaren olan ilikilerini surdiirdiigunii gostermektedir. Kibris Jon Tiirklerinin Faaliyetleri Paris Kongresinden sonra Jon Tinkler iki ayri gruba ayrilmi?ti. Ozellikle Buyiik Devletlerin miidahalesine kari 9ikan grup, Kibris'i Misir, Bosna-Hersek ve Tunus gibi yabanci devletlere "kaptirilan" Osmanli topraklarindan biri olarak goriiyordu, Bu bakimdan Kibris soz konusu grubun anlam dtinyasinda Biiyiik Devletlerin Osmanli imparatorlugu'nun i9 i^lerine kari^masina kar^i 9ikilmasi gerektigi flkrinin olu^masinda rol oynayan etkenleiden sadece biriydi. uray-i Oinniet dergisinin 10 Nisan 1902 tarihii sayisinda yayimlanan "Miidahale-i Ecnebiyye" bajlikli makalede, Biiyiik devletlerin sava duiumunda Kirim sava^inda oldugu gibi Osmanli Devleli'ne destek verebilecekleri, fakat Islahat konusunda "toprak kapmaya" istekli olduklarinin alti 9izilmekte ve Kibris, Tunus, Misir ve Bosna-Hersek ornek olarak gosterilmekteydi."'

1907 yilinda Jon Tiirkler'in yaptigi bazi yazi^malarda ingiliz aleyhtarliginin giderek artniakta oldugu gozlenmektedir. O kadar ki Kibris ve Misii'm ingiliz Yonetimi'ne ge9mesi, ingiltere'nin Osmanli imparatorlugu'na yaptigi "kotiilukler'" olarak zikrediliyordu." Jon Tiirkler'in 9abalari sonucunda ilan edilen II. Me^iutiyet, gayrimiislim cemaatler de dahil olmak iizere Osmanli imparatorlugu'nda co$kuyla kar^ilanmi^ti."' II. Mejtutiyet'in ilani, Kibrisli Miisluman/Tiirk aydinlar arasinda da co$ku yaratmiti. Aydinlarin bir araya geldikleri Kiiaathane-i Osmani'de''' davul zurna e?liginde gece yaiisina kadar devam eden bir eglence diizenlenmi ve top-

12 Journal of Academic Studies

Bulent Evre

Yil: 9, Sayi: 35

Kasim 2007 - Ocak 2008

lar atilmi?ti.-" ingiltere'den ilham alan Jon Tiirkler'in anayasal rejime ge9meleri, Kibris'taki Miisliiman ve Hiristiyan cemaatler arasindaki ilikileri de oliimlu yonde etkilemi?ti. 14 Eyliil 1908 tarihii Mir'ai-i Zaman gazetesinde, "Sirn" imzah bir makalede, cemaatler arasi ili$kilere ili$kin iyimserlik ?u ?ekilde dile getiriliyordu: "(...)Artik sinirlanmizi Mehmet'lerimiz degil. Dikran'lanmiz, Yorgi'lerimiz, Yoseilerimiz. de hayatlarim yitireceklerdir. Artik 'ay' ile 'ha9'in k'api^masi, Kur'an ile incil'in 9ati?masi olmayacak; 9unku 'ay'i da taiyan bir Hiristiyan olacaktii.""' II. Me$rutiyet ile birlikte ba?layan siyasal ve sosyal nitelikli dernekle?me faaliyetleri, etkisini Kibns'ta da g6stermitir ve 19O8'de bazi Kibnsli Musliiman aydinlar tarafindan Lefl<o?a'da Tiirk Teavun Cemiyeti kurulmu?tur. Bu cemiyetin en onemli ozelligi, ilk kez Tiirk adini kullanan dernek olmasidii." Bu, bir bakima Kibnsli Musliiman aydinlar arasinda Turkliik bilincinin nuvelerinin olu?niaya ba?ladiginin da bir gostergesidir. Tiirk Teavun Cemiyeti'ni daha sonra l909'da kurulan Terakki Kuliibii ve Hiirriyet Kuiubii izledi. Soz konusu kuliipler 1910 yilinda biraraya gelerek Hiirriyet ve Terakki adi altinda birle?mi?leidi.'' Bu kuliipleiin "Hiirriyet' ve 'Terakki' sozciiklerini isim olarak kullanmalan, II. Me?iutiyet ortamindan ve htihat ve Terakki Partisi'nden esinlenerek kurulduklannm bir gostergesidir. Soz konusu dernekler daha ziyade kiiltiiiel faaliyetlerle ilgileniyorlaidi. Yine bu donemde Larnaka'da kurulan Abrar Kiraathanesi, 6 Ma7t 1909 tarihinde "Jon Tiirk" adli 1 1 9 perdelik bir tiyatro oyununu sahneye koymu?tu." Ote yandan istanbul'da Tibbiye'de egitim goren bazi Kibnsli gen9ler Tiirk Oeagina iiye olduklan ve daha sonra meikezle goru?erek 1913 yilinda Kibns'ta da bir ?ubesini a9tiklan anla?ilmaktadir. Bu Ocagin Kibris ?ubesinin sekieterligini yapmi? olan Niyazi Fadil (Korkiit), Tiirk Ocagi ubesinin Kibns'ta nasil a9ildigini hatiralannda ?oyle anlatmaktadir:

"istanbul'da Tiirk Ocagi a9ildigi sirada, istanbul'da Dariilfunun'un Tibbiye Fakiiltesi'nde ogrenci olan Doktor Pertev Elendi merhuni, Doktor evki ve Doktor Kuii de Tiirk Ocagina girmi?ler ve Tiirk gen9liginin iilkiisiine baglanmi?lardi. 1913 yaz tatilinde Kibns'a geldiklerinde Tiirk Ocagi'nin Kibns'la bir ?ubesinin a9ilmasi fikrini ortaya attilar ve istanbul Oeagi ile muhabere edildikten sonra, Kibns ?ubesi a9ilmi? ve ilk sekreterlige karde?im Cemal se9ilmiti. Bir miiddet sonra kaide?im 9ekildigi i9in, onun yerine ben se9ildim ve Birinci Cihan Harbi'ne kadar bu gorevde devam eyledim.""'

13
Akademik Aratirmalar Dergisi

Jon Turk Hareketinin Kibris'a Etkisi

Onceleri Padijah'i destekleyen Siiimluil gazetesi, II. Merutiyet'in ilanindan sonra, ittihat ve Terakki Cemiyeti'ni destekleyen yazilaryayinlamaya ha$lami?ti. Keza 1912'de yayin hayatina balayan .Sa/gazetesi de ittihat9i bir yayin politikasi izliyordu.-''Sozkonusu gazeteler Jon Tiirk yanlisi olmakla hirlikte, i9 politikada Evkafcjilar-'olarak bilinen gruba kar?i 9ikiyoilardi. ittihat ve Terakki Partisi, Eyiul-Ekim 1913'teki yillik toplantismda, yurtdiinda,bulunan Miisluman ve Turk akraba gruplarinin orgutlenmesi yoniinde daha once vermi? oldugu gizli karanni, resmi politika olarak kab\il etmiti, Birinci Diinya Sava^i boyunca kulturel ve ekonomik Tiirkletiime politikasi yogunluk kazanmi? ve pan-Turkizm i9te ve dita kesintisiz bir bi9imde uygulanmaya konulmu^tu,"** Bu donemdeki pan-Turkist politikalarin Kibris'ta da uygulanmasina donuk 9abalarin oldugunu goruyoruz. 1914 yilmda Osmanli Devleti'nin I. Diinya Sava^i'na Alinanya'nin yaninda yeralmasi, fiilen ingiliz somiirgesi altinda olan Kibris'in ingiltere tarafindan ilhak edilmesine vesile olmujtu. Bu donemde Kibris'ta bir Jon Turk partisi, Osmanli imparatorlugu ve Almanya'dan yana, fakat ingiltere kar?iti aktif bir politika izlemekteydi."'' ingiltere'nin Osmanli Devleti tarafindan kendisine lsmarlanan sava? gemilerine el koymasina kar?ilik bazi Miisliiman gazetelerinde ingiliz karjiti yayinlar yapilmaya bajlamij, hatta Kibris'taki ingiliz yonetimine bagii polis kuvvetleri arasinda birtakim sadakatsizlik eyiemleri ba^gostermijti. Donemin ingiliz Yiiksek Komiseri meikeze gonderdigi gizli belgede, Tiirkiye'de oldugu gibi Kibris'ta da biri, ittihat9ilar (J8n Tiirk Partisi) digeri, itilaf9ilar(Eski Turkiye Partisi) olmak uzere iki Musliiman partisinin bulundugunu ve itilaf9ilarin sayica daha 90k olmasindan dolayi kendisinin bu partiyi etkilemeye 9ali5tigini yaziyordu,"' Bunun yam sira, Yasama Konseyi'ndeki (Kavanin Meclisi) Kibnsli Tiirk iiyeler, arasira ve pek iizerinde durmadan dile getirdikleri, adayi Osmanli imparatorlugu ile yeniden birle$tirme yoniindeki taleplerini daha yogun ve daha israrli bir bi9imde dillendimieye balami?laidi," I. Diinya Sava$i sona erdiginde, Kiiiris Kilisesi'nin liderliginde Yunanistan'la biile?me talebi yeniden giindeme gelmiijti. Paris Konferaiisi'mn arifesinde. Miiftii Ziyai Efendi'nin onculiigiinde Aralik 19l8'de adanin 9e?itli yerlerinden se9ilerek gonderilen temsilcilerden olu?an bir Meclis-i Milli (Milli Meclis) toplaniyor. Oy birligi ile alinan kaiarlar uyannca Miiftu Ziyai Efendi ba^kanliginda bir Kibrish Tiirk heyeti, Paris'teki Istanbul delegeleii ile isti?aiede buluiiacak ve onlarin direktillerini dikkate alarak temaslarlarda bulunacakti, fakat Kibrisli Tiirk heyeti Paris'e gitmeden once, Miiftii Efendi istanbul'a gidecek ve Paris'e gidilip gidilmemesi hususunda istanbul'un tasvibini a l ^

Diger yandan Kavanin Meclisi Rum iiyelerinden miite^ekkil bir heyet Ba^piskopos Kirillos'un bakanliginda, Kibris'in Yunanistan'a verilmesi talebinde bulunmak iizere 1919 yilinda Londia'ya gitmi$ti." Rum delegasyonunun enosis i9in yaptigi temaslar Kibrisli Tiiikler arasinda tedirginlik yaratmiijti. Bunun iizerine ittihat ve Terakki Partisi'nin uyesi olan Dr. Esat ve Dr. Behi9 liderliginde Kibris'in Tiirkiye'ye verilmesini savunan Tiirkiye'ye ilhak Partisi adinda bir paili kuruldu. Fakat Yasama Meclisi iiyelerinden irfan Bey ve Hami Bey bu

14
Journal of Academic Studies

Bulent Evre

Yil: 9, Sayi: 35

Kasim 2007 - Ocak 2008

olu?umda yer almadiklan gibi, Sadi Elendi de bu partiye kerhen destek veriyordu.'"* ingiliz Somiirge Miiste^an ve Yiiksek Komiser vekili Malcolm Stevenson 26 Nisan I9l9'da Somuigeler Bakam'na gonderdigi raporda, Tiirkiye'ye ilhak Partisi'ne ilikin ?unlan yaziyordu:

"TUrkiye'ye Mhak Partisi, son zamanlarda 90k faal oiniaya ve sadik Miisliiman toplumun biiyuk bir bolumii ile daha uygun hareketlerde bulunmaya bajlayan Rum Hiristiyan toplunui i9in rahatsizlik yaratan bir faktor olmaya balami?tir. Dr. Behi9, koyleri dola?ma ali?kanligina uygun olarak geziler yapmaktadir ve son zamanlarda, Magusa il9esine bagli Afanya'da karga?a yarattigi i9in mahkeme tarafindan cezalandirilmi?tir."'''

Osmanli hnparatorkigu'nda bir muhalefet hareketi olarak ortaya 9ikan Jon-Tiiiklerin, l890'li yillardan ba?layaiak bazi Kibnsli Miisliiman aydinlar arasinda da taraf buldugu ve desteklendigi anla?ilmaktadir. Bununla birlikte bu akim, Osmanli Imparatorlugu'nda II. Me?rutiyetin ilan edildigi 1908 yilina, kii9iik bir grup arasinda sinirliydi. Kibris'taki aydinlar arasinda yayginla?niasi, esas itibariyle II. Me?rutiyel'in ilanindan sonra; yani ittihat ve Terakki Ceniiyeti'nin iktidara gelmesinden sonra olmu?tur. Farkli bir yonetim allinda bulunmalarina ve ayri iktidar ili?kilerine sahip olmalanna kai?in. Kibnsli Miisliiman/Tiirk se9kinler, ada higiliz Yonetimi'ne devredildikten sonra da Osmanli imparatorlugu ile olan baglarini bir ijekilde korunui? ve impaiatorluk'taki fikri akimlann 90k uzaginda olmami?tir. Fakat herhangi bir fikri akimin Kibnsli Miisliiman/'l iirk se9kinleice benimsenmesi. soz konusu akimin Osmanli Devleti taralindan da desteklenmesine ve Kibns Miisliiman/Tiirk cemaatinin giivenliginiii saglanmasina bagliydi. Kibns'a yansiyan Jon Tiirk hareketi, Osmanli Devleti'nin temel meselelerinin otesinde Kibnsli Miisluman aydinlann kendi cemaat meselelerine yakla?imlannda onemli bir rol oynami?tir. Jon Tiirk yanlisi Kibnsli Miisliiman aydinlar daha sonra Tiirk milliyet9iligine yonelerek Kibns ile Tiirkiye arasinda ozellikle kiiltiirel bakimdan birlik olu?turma yoluna gitmi?lerdir.'''

' Yard. Dot;. Dr.. Yakin Dogii IJnixcrsilcsi. Uluslararasi iliskiler Biiliiniii ' Kibris'in Osmanli idarcsi'ndcn ingillcrc'yc dcvrcdilmcsi hakkinda bkz. Zia. Ncsim. Kihris'iii liigillcre'yc C/Vv/V/ ve .[dacla Kiiriilaii Ingiliz h/aicsi. Ankara: Tiirk Kiilliiriinii Araslirma linsliUisii Yayinlari. 1975: Ui;ar()l. Rilal. ISJtS Kihris .Soriiiiii vc Osinaiili Ingiliz Aiila^jiiuisi. islanbul: Fdchiyat I akiillcsi Basinic\i. 1978 llanioglu. !jiikrii. Hir Siyasal Orgiil Olarak Osiiuiiili Illihal vc Terakki
li vc .Jon 'I'iirkliik 11889-1902). i s l a n b u l : iiciiijim Ya> Milan. 1985. c. I. s. 261

Ccitiiw-

15

Akademik Ara^tirmalar Dergisi

Jon Turk Hareketinin Kibris'a Etkisi

' rianioglu. liir .Sivasal Orgiil. s. 262 ' llaniogki. 1995. s. 108 ^iikrii, The Young Turks in Opposiiion, O.xl'ord University Press.

^ Kibris'ta iiniversite dii/cvindc egitim yapan okul olmadigiiidan. gentler bu donemde ytiksek ogrenim ii;iii devletin istanbul. Jjam. Kahiie ve Kiidiis gibi kiiltiir merkezlerine gidixorlaidi. Bkz. Siilia. Ali. "Kibri.s'ta Tiirk Maarill". Mi/lcllerara.si Birinci Kihris Telkiklcri Kongivsi 14-19 Msan 1969. Ankara: Tiirk Kiiltiiriiiui Araijtirma IJistitiisU, 1971. s. 223 '' Kibrisli Miisliiman/Tiirk aydinlardan Ahmet I evlik Ffondi. Miisevvitzade Osman Cenial vc Dr. I lafiz Ccinal bu (^erv'evede oniek olarak verilebilir. Hiciv :jairligi\le iin yapan Aliniel Tevllk Rfendi Jon Tiirk taraltari olarak bilinixordu. Miisevvitzade Osnian Cemal istaiibul'da liukuk egitimi almi^ ve Jon Tiirk haieketine katilmi^li. Keza Dr. llaliz Cemal istaiibul'da Tibbixe'de egitim gormii? ve Jon Tiirk hareketine katildigi i(;in takibata ugramiijti. Axrintili hilgi i^in bkz. Ya^in. Mehniet (llaz.j. KIIVI.K Tiirk ,y;7;-/.l/jlo/ojisi, islaiibul: Yapi Krcdi Yaxinlan, 1994, s. 33: Ate^iii, Iliiscyin M., Kihris'la is/ami Kiin/ik Davcisi. Istanbul: Marilet Yayinlari. 1996. s. 126 vd. ' Bkz. /c-/tc/. 2Kasim 1948 " Jiin I iirklei'in siyasal Hkirleri hakkinda bkz. Maidin. ^cv\\..J<')ii Tiirk/erin .S7vasi likir/cri IS95-I9I)H. istanbul: llcti:jim Yaymlari. 1999 ' Ozoian. Beria R.. "Kibri.s'ta Tiirk (lazcteeiligi ingili/. Gc(,'ici idarcsi Dexrinde". Tiirk Kiilliirii s\. 40. !>iibat 1966, s 472 '" iJnIii. a.g.c. s. 27-8 " Hanioglu. t/ie Young Turks in Opposiiion. i. 109 ' Ozoran. a.g.y., s. 474 '''Hanioglu. s. 342 '' O/oran. a.g.y.. s. 473 '^ Kuran. Ahmet B.. Osmanli iinparalor/iigunda /nkihip llarekcl/cri ve Mi/li Miicadi'ie. istanbul: Baha Matbaasi. 1956. s.321: Aksin. Sina. Jiin Tiirklcr vc /in'luii iv Terakki. Istanbul: Rein/.i Kilabevi. 1987. s.43 "' BaxLir. Y u s u f l l . , Tiirk Iiikilahi Tarihi: l-ikir Cciyanlaii Inkihip llarekcllcri !(,Didi^jinL'k'r birinci Cn'iiel Sava.fin I'aliaiiiasi. Ankara: 1 .T.K. Yayinlari. 1983. c. II. s. 171

" Kuran. Inkilap llarekcllcri. s. 394: Baxiir. Tiirk Inkilabi Tarihi. s. 105 '" Ahmad. Peioz. hliliali,-iliklan Keiiia/izinc. islaiibul: Kaxiiak Yayinlari. 1999. s. 84 ''' Kiraatlianc-i Osnianixc (Osmanli Kiraallianesi) bazi Kibrisli Mfisliimaii/Tiirk aydinlar tararindaii I89()'li xilhiida kurulmuij. siyasal bir kuliip iiitcligiiidedir. Bununla birlikte. lii/.el bir ki^iligc saliip olmayan bu kuruluij. daha zixadc adaniii gclcecgix le ilgili tedirginlik duyiiiaya ba.sla\an Kibrisli Miisliiman/Tiirk axdiiilarin. ncleriii xapilabileeegiiie ili.'jkin diiijiinmck iizere bir araya geldikleri bir kuliip. lokal nitcligindedir. Dike so-

16 Journal of Academic Studies

Bulent Evre

Yil: 9, Sayi: 35

Kasim 2007 - Ocak 2008

lunlariiiin larli^ildigi bir yer olan Osmanli Kiraathanesi. daha once kurulan Kiprivakos Silogos adli Rum Kiraalhaiicsi'nc Icpki olarak kurulnni:jlu. Bkz.. Unlii. a.g.c s. 17 ^" Miral-i '/.ainaii. 3 Aguslos 1908 "' Alcifin. Kibns la islaini Kimlik. s. 130 "' Polal. N a z i m l l . . "Kibns I iirk Basinmdan Bir Sayla: liirlik Ocagi \c Va_\ni Organi Birlik Gazetesi". Tiirkliik Hilimi .\ra:iliriiialari 7. |!juhat 1998). s. I I -' Polal. s. 12 "* Fr.soy. Ya?ar. Kibns Tiirk Tiyairo llarckeli. 1998. s. 11-12 Ixlko^a: Pc\ak Kiilliir Ya_\nilari.

"^ Korkul. I adli N.. llaliralar. (I laz. I larid Tcdai vc Muslala I I . Altan). Gaziniagiisa: Dogu Akdciiiz (iniversilesi Kihris Araijlirmalari Mcrkczi Yayinlari. '' Ozoran. a.g.y.. s. 474 "' Bu donemde Kibns'la iki si>asal kuluplaijiiia vaidi: Biri livkaf nuirahhasini dcslcklcvcn livkalVilar. digeri ise Miil'Uiciilcr idi. Ivvkalvilar daha ziyade ingiliz hiikiinicliylc i:jhirligi ii^indc olan biirokral ve dcvlcl nicnuirlarini kapsar. MiitUiciilcr ise daha vok ccmaalin haklanna vurgu \apan \c (Jsmanli Dcvlcti'nc daha \akin olan kcsinulir. Bu kcsini daha sonra Tiirkiyc"dcki dcvrimlcrdcn elkilcncrek 'I lalkvilar' adi\la liirk millivclviliginc \onclcceklir. Bu kunuda ayrinlili bilgi i^in bkz. FAIC. Biilcnl. Kihiis Tiirk Millivcl^-iligi: i)lu.fumu ve Gcli^iiiii. I.clko^a: l:jik Kilabcvi Yayinlari. 2004. "' l.andau. .lacob. I'an-Iurkism I hirst 1981. s. 48 "' Landau. Jacob. I'aii-Tiirkisiii. in lurkcv: ./ Sliuly oJ Irrcdciilism, & s. 48 Chi.sxiiliik vc ClitslaLondon: C Company.

'" Bkz. Giircl. !>.S.. Kihiis larihi 1878-1960: Koloiiyaliziii rarasi I'olilika. islanbul. Kayiiak Yavinlari. 1984. s. 162 '' l.andau. I'aii-Turkisin.. s. 48

' Bkz. isniail. S.-Birinci. I-.. Kibns 'I'iirkiiiUiii larohif Miicadclcsiiulc Iki t'liisal Koiigrc: Meclis-i Milli (1918) Milli Koiigrc (I9MI. l.,clko:ja. Gcli;jini Ofscl. 1987. S.30: a\rica Mcclis-i Milli'\c ili;jkin o donemde yaijayan avdinlar lararindan vapilaii liirkli dcgcrlciidirnielcr i^in bkz. An. Alimcl. "Kibns'la Mcclis-i Milli". Kihris Mckluhii. .sy. 3. (Mayis-I laziran 2001. s. 35-40 '' Spxridakis. C .. .-I HiicJ Ilisiory of Cyprus. Nicosia: Puhlicalions Dcparlnienl Greek Communal C hanibcr. 1963. s. 64 '' Hill. Sir (icorgc. ./ Ilislorv of Cvprits: The Olloinan Province lite Colony 1571-1945. Cill IV. Cambridge Univcrsily Press. 1952. s. 529 Hrilish

'^ (jazioglu. Alimcl C.. Ingiliz Yoncliiuiiidc Kihns II: Eiiosis (,'cmhcriinlc Tiirkler. i.sianhul: Cyrcp Yayinlari. 1996. s. 158 ''' I'Arc. Kihris Milliycl(,-iligi.

17 Akademik Aratirmalar Dergisi

Jon Tiirk Hareketinin Kibris'a Etkisi

ABSTRACT

The Influence of Young Turk Movement on Cyprus

The activities of the Young Turks who aitempted lo organize underground and overseas In reaction to the monarchy of Sultan Abdul-Hamid II in the Odoinan Stale, look place in Cyprus as well. From ihe 1890s to ihe First World War. ihe influences of Young Turks could be remarkably observed among the Muslim CyprionI on ihe island The Young Turk movement which was an opposiiion until the Coup of 1913 was limiled among some Turkish Cvpriols. When the Young Turks managed lo come into power, the number if the supporters of Young Turks began lo increase on the island. The ideas of Young Turks provided a fertile ground for the development of Turkish nalionalisni in Cyprus.

Key words: Young Turks. Cyprus. Turkish Cvpriols. movement.

18
Journal of Academic Studies