KRIMINALITET I KRIMINOLOGIJA 1.

Kriminologija nauka o kriminalitetu i uiniocima krivinih djela Kriminologija je nauka koja prouava uinioce krivinih djela, kriminalnu prevenciju, sociologiju prava i drutvene procese u vezi sa uzrocima kriminaliteta. Kriminologija se bavi etiolokim i fenomenolokim obimom prestupnikog ( devijantnog kriminalnog) ponaanja ljudi. Kriminoloka teorija -Prisutna su shvatanja da se kriminolozi jo nisu ujedinili u miljenju ta to sainjava i oblikuje pravu kriminoloku teoriju. -Teorija se smatra, kao zbir logokih i empirijskih meusobno povezanih konstatacija koje razlau pojavu na pojedine dijelove koja se u svakodnevici izuava. Prouavanje kriminalne etiologije nije prouavanje suhoparnih, apstraktnih teorija o ovjeku, ve ovjekove prirode, motiva, duevnog stanja, socijalnih uslova i okolnosti, ekonomskih i drugih faktora i dr. Teoriju kriminaliteta treba u drutvu treba stalno unaprijeivati kako se drutvo kroz nauku i nauna saznanja stalno mjenja i unaprijeuje. Uloga kriminaliteta u drutvu *Kako postoji drutvo, kriminalitet ima vanu ulogu u drutvu kao stalna i pratea pojava, a prema Emilu Durkheimu je sljedea: 1. Kriminalitet oblikuje mjerila za mjerenja dobrog i loeg u drutvu, 2. Kriminalitet je velika i neprocjenjiva industrija u drut 3. Kriminalitet spaja razliite dijelove dijelove populacije 4. Kriminalitet moe doprinjeti (uinkovitosti) drutvenog ivota 5. Kriminalitet je oblik upozorenja da je u drutvu neto naopako, neto nije ureeno, neto ne tima pa to ga uzrokuje i raa. 6. Kriminalitet je takoe upozorenje da je neto naopako sa drutvenom organizacijom u sistemu zajednice (zajednici). 7. Odreena koliona (obim) kriminalnih pojava djeluje kao ventil osiguranja u drutvu. Priroda zakona Uenjak Schafer definie zakon kao formalni izraz vrjednovanog sistema prevladavajue drutvene snage odreene kulture. Naime, Zakon osigurava vrijednosti vladajue drutvene snage datog vremena i prostora. *Masters i Robenson su kroz nauni rad utvrdili da je, vezano za zakone, mnogo suprotnih miljenja, te imajui u vidu to navode neke koncepte: 1. Zakon ima nat(d)prirodni izvor, 2. Zakon je pravo, 3. Zakon slui vladaru suverenu odreenog vremena i prostora, 4. Zakon je utilitaran koncept, 5. Zakon je oruje vladajue klase bez obzira u kom vremenu i drutvu se donosi. ta je kriminalitet Ve davno, Oksfordski rjenik definie kriminalitet kao zvir krivinih djela po zakonu, tj. djela koja su zabranjena zakonom i tetna su ljudima, njihovim dobrima i drutvenom blagostanju. Kriminalitet je drutveno i ljudsko zlo poast koje se javlja kroz razna djela, oteenje, prekraj, grijeh itd. Drutvene definicije kriminaliteta su ire nego pravne. One sadre protiv drutveno, ne etiko i tetno ponaanje. Takve definicije dozvoljavaju moralna razmiljanja koja kod pravnih nisu prihvatljiva.

Pravne definicije kriminaliteta oznaavaju kriminalnim samo ona ponaanja kojima se kri zakon. Neko djelo moe biti neetiko, ali nije jo krivino, ako osoba ne kri zakon. *Tako, Hartjen, navodi da je potrebno ispuniti najmanje pet uslova kako bi se moglo govoriti da je neko djelo krivino: 1. Nekome ili neemu mora biti nanesena teta, 2. Djelo mora biti zabranjeno u vrijeme injenja, 3. Prekritelj-izvrilac mora imati krivinu namje-motiv. 4. Djelo koje se odvija-nastaje mora biti u vezi sa nastalom posljedicom, 5. Kazna za izvrenje takvog djela mora biti pravno odreena, jer, nema djela nema kazne ako zakonom nije propisana. Najee definicije kriminaliteta su u direktnoj vezi sa definicijom, Paula Tapona, koji definie krivino djelo kao namjerno ili djelo zbog aljkavosti koje oznaava krenjenaruavanje odredbi ktivinog zakona i time traim odreenu krivinu sankciju. Ko je uinilac krivinog djela? 1. U svakodnevnici, uobiajeno definisanje uinioca je takvo, da je uinilac onaj ko je bio osuen za krivino djelo. 2. Druga poznata definicija govori da je uinilac krivinog djela osoba koju tako oznae oni, koji imaju pravnu i politiku snagu mo. Kriminologija kao nauka Sloena rije, Kriminologija je sastavljena iz dvije grke rijei, crimen- zloin i logos nauka. Kriminalitet je posebna drutvena i individualna pojava koja se odvija prema posebnim zakonitostima a sa njom se bavi posebna naunoistraivaka disciplina. Neki uenjaci je nazivaju kriminologija a u svijetu se upotrebljavaju i druga imena, kao npr. Nauka o kriminalitetu. Prema shvatanju Bavcona i elihove, kriminologija je prikladno ime za naunu disciplinu, iji predmet je kriminalitet kao drutverna i individualna pojava. Obzirom na definicije, kriminologija je nauka koja se bavi kriminalitetom i uiniocima krivinih djela u uem i irem smislu i trai uzroke za postojanje rasprostranjenosti i uslove za nastajanje i mjenjanje pojava. Naime, kriminologija je nauka koja se bavi prouavanjem kriminaliteta i uinilaca krivinih djela u drutvu drurvenim zajednicama. Mergen tvrdi da je kriminologija samostalna i autonomna nauka. Tako Kriminologiju dijeli na: Teorijsku koja se bavi predmetom i metodama kriminoloke nauke, Deskriptivnu koja obuhvaa kriminoloke discipline, Klinikju koja se bavi utvrivanjem, terapijom, sprijeavanjem i prognozom ponaanja prestupnika. Tako se pored Mergena mogu pomenuti i drugi uenjaci, kao to su: 1. Sutherlan i Ccressey, 2. Caldwell, 3. Holyst, 4. Pear, 5. Mlaenovi R. Problemi teorije o kriminologiji Teorije o kriminologiji su veinom deskriptivne, obrazlau i opisuju odreene vidike ponaanja prestupnika, okolnosti i uslove pod kojima provode to prestupniko ponaanje i dr. 2

Teorije o kriminologiji se veinom bave: 1. Problemom kriminaliteta uope, 2. Pojavnim oblicima kriminaliteta, 3. Objanjenjima individualnog ponaanja prestupnika, 4. Spreavanjem kriminaliteta, 5. Obraivanjem i kanjavanjem prestupnika. Klasifikacija teorija Kod ocjenjivanja teorije treba prije svega razmisliti odgovara li teorija na bitna pitanja s obzirom na kriminalitet, je li mogue konstatacije empirijski provjeriti i je li teorija razumljiva. Kod ocjenjivanja teorija potrebno je uzeti u obzir: 1. Vrijednost pitanja i upotrebljivost za razvoj nauke, 2. Mogunost krivotvorenja teorije, 3. Uopenost teorije, 4. Sjedinjenost teorije sa ve poznatim injenicama, 5. Mogunost prijenosa teorije u stvarni ivot i uvaenu praksu, 6. Mogunost ostvarivanja u praksi. Okviri za prouavanje kriminalnog ponaanja U kriminologiji su poznata etiri osnovna okvira prouavanja uzronosti ponaanja prestupnika (prema historijskom redu): 1. Kriminalitet prouzrokuju nadprirodne sile, 2. Uinilac je razumno ljudsko bie, koje je sposobno odluiti se za izvrenje djela, 3. Kriminalno ponaanje prouzrokuju sile koje su van nadzora pojedinaca, 4. Kriminalno ponaanje zavisi od toga, kako su napisani krivini zakoni i kako su odredbe izvravane. Razvoj kriminologije kao naunog podruja Za razvoj kriminologije je vano je jedno od prvih djela Cesara Beccarje O zloinu i kaznama (Dei Delitti e Delle Penne) iz 1746. godine, oznailo je poetak razvoja kriminologije. Pojam kriminologija je prvi upotrijebio Topinard, francuski antropolog. Naime, prije njega je Baptiste della Porta (1535 1615), prouavao zloince i pokuao dokazati povezanost izmau tjelesnih karakteristika i niza krivinih djela. Kriminologija toga vremena se bavila prouavanjem zakona i uticajem zakona na drutvo. Hamurabijev zakonik Najstariji poznati zakonik toga vremena je bio Hamurabijev zakonik, nastao oko (2100. godine prije nove ere). Poznat je izmeu ostalog kao presuda pravinosti. Zakonik je bio napisan na alioritskom stubu, visokom 2,25 metara i u sebi sadravao 282. lana. Hamurabijev zakonik je bio prvi drutveni pokuaj kodifikacije krivinog prava. *Kralj Hamurabi je bio esti kralj prve dinastije Balbilonaca i kraljevovao oko 55 godina. Hamurabi je zakonik podijelio u pet dijelova : 1) Krivini zakon ili zakon zakon 2) Prirunik za sudije, policijske slubenike i svjedoke 3)Knjga prava i dunosti i obaveze mueva, ena i djece. 4. Propis o ureenju plaa i cijena 5. Zakon o etici za vladine slubenike, trgovce i ljekare. 3

Predmetni zakon je odreivao koje su radnje obavezne, koje su zabranjene, odreivao je kazne za pojedina krenja normi predmetnih zakona. Svrha zakonika je bila sljedea: 1. Ojaati mo drave, 2. Odbraniti slabijeg od snanijeg, 3. Obnavljanje jednakosti izmeu rtve i kritelja Kazne su bile stroge: 1. Smrt, 2. igosanje, 3. Rezanje udova, 4. Protjerivanje iz grupe. Grci predstavnici - kriminologije 1. Platon je uio da ovjek ima dvostruki znaaj. Vjerovao je da je ovjek razumno bie, koje trai savrenstvo i da je ogranien svojom slabou i nesavrenou. Tvrdio je da e kriminalitet uvijek biti prisutan u drutvu zbog pohlepne ljudske prirode . Analiza njegove Drave vodi ka zakljuku da ovjek slobodno odluuje uraditi ono ono to je uredu i ono to je pogreno. Smatrao je takoe da je kazna ovjekovo pravo na oneienje avola u njemu. 2. Aristotel je je podijelio zakone na dvije vrste: na prirodni zakon i na umjetni zakon. Prirodni zakon predstavlja vrijednosti koje su univerzalno prihvaene kao pravilne, pozitivne. Umjetni zakoni su oni koje su ljudi donijeli i prihvatili da bi ostvarili jednakost pravednost. Po Aristotelu kriminalitet je posljedica ovjekovih nerazumnih radnji. Po njegovom miljenju, ovjek ne bi postao zloinac ako bi shvatio da od krivinog djela ima vie tete nego koristi. Stari Rimljani Stari Rimljani su udruili spiritualizam sa grkim naturalizmom i razvili zakone koji su se zasnivali na prirodnoj stvari. Glavni doprinos Rimljana je bila njihova usredotoenost na pravo i zakone a ne na prouavanja uzronosti kriminaliteta. Od vanog znaaja je uticaj rimljana na razvoj kontinentalnog evropskog prava. Period Srednjeg vijeka U ranom periodu crkva je izjednaavala kriminalitet sa grijehom. Zloince je obuzeo avo. Taj period karakteriu uenja Svetog Augistina, Tome Akvinskog, Pataacelziusa. 1. Sveti Augustin je tvrdio da je Adam imao mogunost birati izmeu dobra i zla i da se odluio za zlo. Zloinci su dakle u sebi imali avola koji je gospodario njihovim tijelo. 2. Toma Akvinski je tvrdio da je dua data jo neroenom tijelu i da je ta dua izvor razumskog milenja. Savjest je dio ovjekove due koja vodi ovjeka ka razumskom i potenom ponaanju a ovjekov nagon (vodi ga avo) ga u traenje ovdanjeg zadovoljstva i uitka. 3. Paracelzius je povezivao kriminalno ponaanje sa uticajem zvijezda i mjeseca. Ustanovio je da astralni poloaj imaju utjecaj na ponaanje ljudi da nadziru ovjekovo ponaanje i prouzrokuju da se ljudi nerazumno i udno ponaaju. U kasnom 16. vijeku crkvena vlast je imala patronat nad izvoenjem pravde. Meu najtea krivina djela spadali su uvreda boanstva i jeras.

U 16. i 17. vijeku su nastali prvi pokusi pozitivistiko kriminolokog usmjeravanja. Pozitivizam je u kriminologiji slijedio pretpostavku, da se zlikovci bitno razlikuju od ostalih ljudi koji ne kre zakone Beccarijev esej o kriminalitetu ikanjavanju (1766) je obiljeio razdoblje prosvjetiteljstva. Mjere prestupnikog ponaanja i strah od kriminaliteta Kriminalitet je nesporno dio svih savremenih drutava i raste bez obzira na to da li za njegovo mjerenje upotrebljavamo slubene policijske podatke ili podatke iz nacionalnih preglednih studija. Drutvo je osnovalo institucije koje se bave kriminalitetom i pokuavaju rjeavati probleme kriminaliteta, koliko je u njihovoj mi. Prvi problem kojeg kojeg se moramo ozbiljno prihvatiti je mjerenje kriminaliteta i utvrivanje obima kriminaliteta u drutvu kao i posvetili panju prema utvrivanju straha od kriminaliteta koji je obino vei problem od samog kriminaliteta. Kod planiranja spreavanja kriminaliteta moramo uzeti u obzir oba faktora: 1. Stanje i obimnost kriminaliteta u drutvu, 2. Osjeaj ugroenosti i strah pred istim. Slubena statistika i koeficijent kriminaliteta Slubena statistika o kriminalitetu (policijska statistika) i pregledne studije o kriminalitetu su glavni izvor nacionalnih statistika o kriminalitetu. Statistike podatke o kriminalitetu, institucije sakupljaju tokom itave kalendarske godine. Slubena statistika je staistika koja se sakuplja u duem vremenskom periodu. Koeficijent kriminaliteta daje informacije o okvirnom broju krivinih djela na nekom podrujuprostoru. Koeficijenat kriminaliteta se izraunava za krivina djela koja su izabrana za meunarodno uporeivanje trendova kriminaliteta. Koeficijent kriminaliteta se obraunava za najea krivina djela, njih 8 grupa u koje spadaju: Ubistvo ; prouzrokovanje tjelesnih povreda; Silovanje; Krae; Provalna kraa; Razbojnitvo; Oduzimanje (kraa motornog vozila); Paljevine poari. Samoprijave Neslubena metoda za mjerenje kriminaliteta je i samoprijava. Upotrebljena je prije svega za mjerenje rairenosti maloljetnikog kriminaliteta. Ova metoda koristi tri osnovno-glavna pristupa: 1) anonimni upitnik gdje ne provjeravamo vanost, 2) uzronost uz upotrebu strukturiranog ili polustrukturiranog intervjua, 3) upotreba upitnika koje je mogue upotrebiti sa policijskim podacima o kriminalitetu. Mjerenje viktimizacije Viktimizacijske pregledne studije utvruju nivo oteenosti ljudi kriminalitetom u odrenom drutvu. Ovaj nain mjerenja kriminaliteta se rairio u ezdesetim godinama 20. tog stoljea i u mnogim dravama se odrao do danas. Takve pregledne studije sadre podatke o viktimizacijskim iskustvima pojedinaca ili lana domainstva u odreenom vremenskom periodu.

Strah od kriminaliteta Strah od kriminaliteta je faktor, koji je u tjesnoj vezi sa brigom ljudi za vlastitu sigurnost, Strah od kriminaliteta je i pokazatelj viktimizacije, koji ne mora da znai da je stvaran i neposredan. Strah od kriminaliteta esto prati uvjerenje, da ljudi ne mogu nita sami uiniti da bi sprijeili vlastitu oteenost od kriminaliteta a na drugoj strani utie na njihovu izolovanost u drutvu. Odreivanje i mjerenje straha od kriminaliteta Veina djela o strahu od kriminaliteta slijedi definicije Ferrara (1995:8), koji definie strah od kriminaliteta kao osjeajno reagiranje zabrinutost zbog kriminaliteta ili reagovanje na simbole koje osoba povezuje sa kriminalitetom. Ova definicija straha od kriminaliteta sadri prepoznavanje mogue opasnosti ili saznanje rizika, da moemo postati rtva kriminaliteta a nadovezuje se i na osjeajnu reakciju pojedinaca. Strah od kriminaliteta Kanton Sarajevo ene osjeaju vei strah od mukaraca Zaposleni imaju vei stepen straha od kriminaliteta od nezaposlenih, Osobe koje su bile rtve kriminaliteta ne osjeaju veu dozu straha od onih koji to nisu bili. (Muratbegovi) Strah i Viktimizacija Krivina djela se najee dogaaju u mjestu stanovanja rtve, a viktimizacija je vea u urbanim sredinama i vie je prisutna u toplim mjesecima, nego u jesen i zimu. Kod prouavanja straha i viktimizacije od kljunog je znaaja odgovor na pitanje u kakvoj je mjei strah povezan sa viktimizacijom. 1) Studije potvruju vezu straha i viktimizacije (Feyeherm Hindelang, Gomme, Kale, Kleinman, Skogan), 2) studije koje nisu uspjele dokazati vezu izmau straha i viktimizacije (Boggs, Ferraro, Garofalo, Perkins, Tajlor), 3) naunici koji su zagovarali stav da su veze izmeu obje pojave ovisne od straha od kriminaliteta i viktimizacije (Ferraro, LaGrange, Garogalo Gromme). Skogan (1987) smatra da je strah od kriminaliteta povezan sa viktimizacijom. Takoe, navodi da viktimizacija ima kratkotrajan uinak na strah od kriminaliteta i da se nije posveivala dovoljna panja vremenskoj distanci od kriminalizacije Strah od demografske razlike Strah nije jednako rasporeen meu svim skupinama stanovnitva. Vie od 60% ljudi koji ive u gradovima, istie osjeanje ugroenosti i straha od kriminaliteta dok stanovnici ruralnih sredina istiu isti taj strah od oko 30%, sluajeva. Studije takoe pokazuju da su stariji ljudi i ene najuputenije skupine u prouavanoj populaciji. Objanjenje suprostavljajuih rezultata Postavljaju se dva osnovna pitanja : 1. Kako objasniti razloge straha od kriminaliteta i mogunost za stvarnu viktimizaciju? 2. Zato razliite studije prikazuju razliite karakteristike ljudi kojih je straj od kriminaliteta? Odgovora na ova dva pitanja nema ali se ali se moe razmilati u pravcu: 6

podjele viktimizacije, Stepena evidentiranog rizika i tete, Nereda i razliitih metodolokih faktora. Razliiti pristupi viktimizaciji Jedno od moguih objanjenja je razliit pristup viktimizaciji. Nepostrdan izvor razliitim pristupima viktimizaciji su javni mediji koji dramatino ili istinito opisuju razliite kriminalne dogaaje a na prvom mjestu je televizija. Pored toga i pisani mediji znaajno utiu na strah od kriminaliteta, koga u znatnoj mjeri poveavaju. Uoeni rizici i tete Drugo mogue obrazloenje neshvatljivo velikog straha od kriminaliteta je u pravcu razmiljanja o moguoj teti koja koju neko moe imati u sluaju viktimizacije. Uoavanje rizika i mogue tete, koju bi neko pretrpio viktimizacijom, utiu na strah od nje. Nesreenost sredine i znakovi nereda Tree mogue obrazloenje neposredne povezanosti straha od kriminaliteta i demografskih razlika odnosi se na pretpostavku o nesreenosti sredine i znakova nereda. Ta dva oblika povezana su sa krenjem javnog reda i mira i slabljenjem povezanosti i sreenosti zajednica odnosno susjedstva. Metodoloki faktori etvrto mogue obrazloenje suprotnih saznanja proizilazi iz pretpostavke o upotrebi razliitih metoda, jer razliite metode daju razliite, suprotne rezultate. Razliito voenje istraivanja o strahu od kriminaliteta daje jako razliite rezultate. Kriminalitet i strah od njega O strahu od kriminaliteta potrebno je uzeti u obzir jo jedan faktor a to je stvarno stanje kriminaliteta na nekom podruju. Obje pojave, kriminalitet i strah od njega se poveavaju. Na to znaajno utiu mediji. Formirani stavovi, miljenja i ubjeenja o kriminalitetu, kod ljudi se ne mjenjaju preko noi. Izvor strategija, metoda i tehnika za spreavanje kriminaliteta se mora zasnivati na prethodnoj analizi slubenih pokazatelja kriminaliteta i zakljuaka studija o strahu od kriminaliteta. Klasina kriminologija Zbirka ideja koju poznajemo kao kriminoloku klasinu kolu, je jedan od prvih pokuaja zapadne civilizacije da organizuje poglede na uzroke kriminaliteta i u tom sluaju razumjevanje zloina. Pojam klasina znai da je ova kriminoloka kola bila prva i da su njene ideje ji uvijek predmet rasprave. Prosvjetiteljstvo je preovladavalo u Evropi vei dio 18 stoljea. Glavni predstavnici prosvjetiteljstva bili su filozofi koji su uz pomo logike i razuma teili otkrivanju problema u drutvu. 1. Koncepti klasine kole bili su zasnovani na teoriji drutvenog ugovora. 2. Doktrina o slobodnoj volji je sluila da se objasni lovjekovo ponaanje 3. Naelo udobnost- bol, je karakteristino za klasinu kolu a pored toga preovladava miljenje da su uinitelji sami odgovorni za svoje zloine. 4. Kriminalitet je mogue smanjiti poveavanjem bola izvrioca krivinog djela. 7

5. Izvrioci istih krivinih djela se kanjavaju jednako, bez obzira na okolnosti pod kojim je izvreno. 6. Svrha kanjavanja je zaplaiti izvroca i potencijalne izvrioce. 7. Naelo klasine kole, u vezi kanjavanja, je bilo da kazna mora brzo slijediti djelo, mora biti odreena i mora sluiti svojoj svrsi. Glavni predstavnici klasine kriminoloke kole bili su Cesare Beccaria i Jeremy Bentham. Koncept ovjekove prirode Klasina kola je ovjekovu prirodu oznaavala drugaije nego u prolosti i negirala je postojanje nadprirodnih sila, koje imaju u vlasti ovjekovo ponaanje. Odnos svemoguih kraljeva promjenio se u korist intelektualizma i racionalizma i drutvenog ugovora. Ljudi su dakle svjesna bia, koja odluuju prema slobodnoj volji i slijede razum. Osnovne misli klasine kriminoloke kole 1. Svi ljudi pa i kriminalci slobodno biraju izmeu puta kriminala i konformizma, zavisno od toga u koji put vie vjeruju da e im donijeti vie dobiti, 2. Izvrioci krivinih djela izbjegavaju ponaanje, koje e im prouzrokovati bol i uestvuju u djelatnostima koje e im donijeti dobit odnosno zadovoljstvo, 3. Prije odluke da se uini krivino djelo, potencijalni prestupnik vaga oekovanu dobit ili oekivanu bol. 4. Izvrioci su odgovorni za svoje ponaanje. To su ljudi koji imaju sposobnost interpretacije, analiz i razrjeenja situacija u kojima mogu da se nau, 5. Izvrioci nisu rtve svoje okoline, 6. Izvrioci temeljito razmisle prije nego to se odlue na injenje ili neinjenje krivinog djela, 7. Izvrioci su u potpunosti odgovorni za uinjeno/neuinjeno krivino djelo ukoliko su uraunljivi, 8. Faktori iz okoline ne prisiljavaju niti navode pojedinca na krivino djelo. Pojedinac se ponaa slobodno i zavisi od vlastite volje. 9. Izvrioci nisu nemoni i na njih ne utiu natprirodne sile, 10. Svako krivino djelo je posljedica slobodne volje, uinjeno je sa razumom, a motivacija je uslovljena prije svega naelom bola i ugodnosti. Uzroci kriminaliteta Po klasinoj koli kriminalitet je u pozitivnoj vezi sa nejednakostima obrade u institucijama krivinog pravosua. Prestupnik je razumna osoba, koja razumije nekonzistentnost u izvoenju procesa pravde. Izvrioci krivinih djela prestupnici znaju da dobar tuitelj u velikoj mjeri moe doprinjeti stroijoj sankciji kazni. Svrha kanjavanja 1. Klasina kriminologija se nije bavila lijeenjem ili prevaspitavanjem uinioca krivinih djela prestupa. 2. Klasini koncept je slijedio ideju o brzom, sigurnom, strogom kanjavanju za uinjeni zloin. 3. Kazna mora biti u skladu sa uinjenim djelo. 8

4. Kazna moe biti stroga, ako treba da ima zastraujui uinak. 5. Klasina kola je branila zastraujuu ulogu kanjavanja. Cesare Beccaria i njegovo djelo Revolucionarno djelo Cesare Beccarie, O zloinu i kanjavanju je izalo 1746. godine. Njegov esej je bio otpor protiv tiranije i apsolutizma u italijanskoj klasinoj sudskoj praksi. Beccarija je bio pristalica drutvenog ugovora. Vjerovao je da se ljudi odriu odreenog dijela line slobode na raun zajednikog ivota u drutvu. ovjekova priroda je takva, da neki ljudi uvijek pokuavaju uzeti vie nego to im to pripada i ponaaju se tako, da ne pokazuju nikakvo potovanje prema grupi, kojoj pripadaju. Beccarija je imenovao ovu pojavu tiranskim duhom za koju je bio uvjeren da postoji u svakom pojedincu. Ustanovio je da bi drutvo otilo u haos, ukoliko se taj duh ne bi ograniavao. Beccaria se zauzimao za to, da kazna bude neto stroija u poreenju sa uinjenim djelom deliktom, odnosno sa koristi koju je prestupnik pridobio. Jo vanije za njega je bilo to, da je kazna za odreeno djelo utvrena i propisana-zapisana. Beccaria je razmiljao o smrtnoj kazni i tvrdio da drutvo nema pravo da oduzme ivot pojedincu, kada ovaj (pojedinac) usvoji drutveni ugovor. Jeremy Bentham i njegovo djelo Jeremy Bentham je vaan predstavnik klasine kole. Napisao je djelo Predstavljanje naela morala i propisa, koje je objavljeno 1789. godine. Bentham se ubraja u utilitariste. Najvanije njegovo nasljee u klasinoj kriminologiji je naelo utilitarnosti. Bentham je vjerovao da se ljudi ponaaju na odreeni nain ako im to donosi sreu i ako ih to uva od bola. Prouavao je kriminalnu motivaciju i teinu razliitih krivinih djela. Krivino djelo uinjeno u neuraunljivom i duevno bolesnom stanju Klasina kriminoloka kola je pretpostavljala, da je uinioc krivinog djela, osoba koja se na osnovu razuma i slobodne volje, odluuje na izvrenje krivinog djela. Tako, neko ko nije sposoban slobodno odluiti o djelu, ne smije biti kanjen za krivino djelo. Neoklasina kriminoloka kola Neoklasicizam je u 20-tom stoljeu preuzeo ideju o slobodnoj volji. Ljudi se na osnovu razuma odluuju za svoja djela. Oni odgovaraju za njih i kanjeavnje ima nadzornu ulogu. Bol, koja proizilazi iz kanjavanja, mora prevazilaziti uitak, kojeg pojedinac doivljava uinjenjem krivinog djela. Poreenje izmeu klasine i neoklasine kole Klasina kola 1.Motivaciju pojedinaca uslovljava iskljuivo slobodna volja. 2.Osnovni uzrok kriminaliteta je strog, barbarski i nehumani pravni sistem. 3.Da bi bilo svrsishodno, kanjavanje bi moralo biti javno. 4.Da bi bila svrsishodna, kazna mora usljediti odmah.

Rana pozitivistika kriminologija Pozitivistika kriminoloka kola je prevladavala u drugoj polovini 19-tog stoljea. Pozitivizam je posljedica realistikog usmjerenja i reakcija je na strogu klasinu kriminoloku kolu. Za pozitiviste je bilo znaajno nauno prouavanje zloina i utvrivanje njihovih uzroka i socijalno-deterministiko razmiljanje o uzrocima kriminaliteta. Pozitivisti su vjerovali, da je prestupnik bolestan, manje sposoban i zbog toga su branili obradu pred kanjavanje. U vezi kazni bili su miljenja, da kazna mora biti individualno odreena, kako bi se uzele u obzir potrebe uinioca. Pozitivistika kola se razvila iz realistikog usmjerenja u kriminologiji. Realistiki pokret je odbijao osjeanje, idealizam, mistinost, nadprirodno a nasuprot toga je postavio akciju, snagu i uspjeh. Auguste Comte je osniva pozitivistike kole. Prema njemu postoje dva stepena u razvoju ovjekove misaonosti: 1) Teoloki ili fiktivni stepen za kojeg je znaajno mitoloko miljenje , 2) Metafiziki ili apstraktni stepen, koji je bio karakteristian za klasicizam. Cesare Lombroso poznat kao otac moderne kriminologije. Lombroso je pratio Darwinovu evolucijsku teoriju ili teoriju evolucije organizma, koja je tada uticala na veliko prihvaanje i uspjeh Lombrosove teorije. U 19-tom stoljeu, biologija je imala jak uticaj na razvoj sociologije koji se odraavao u: 1) Upotrebi analogija i u terminologiji, 2)Upotrebi naela evolucije. Lombroso je upotrebljavao Darwinovu evolucijsku teoriju za obrazloenje prirode uinilaca krivinih djela-prestupnika. Tvrdio je da se uinioci kao ljudska bia razvijaju iz ivotinjskih vrst i da zbog nedovrenog razvoja ostanu primitivni, atavistiki, zaostali ili mutanti, koji se nikada u potpunostinerazviju. Prestupnik je prije svega, produkt biolokih sila i nita nije mogue uiniti da bi tako roenog kriminalca promjenili. Pozitivizam u kriminologiji Za pozitivizam je znaajno da preovladava nauka. Pozitivisti su bili pristalice determinizma i bili su skeptici da postoji slobodna volja pojedinaca. Obrada ulinilaca krivinih djela dala je koncept koji proizilazi iz pozitivizma. Pozitivisti su zastupali stajalite da uinioce krivinih djela treba kanjavati ali da je glavni cilj kazne izlijeiti uinioca delinkventa. Glavne dogme pozitivizma su: 1. Nauka i eksperiment e odgovoriti na pitanja koja se tiu kriminaliteta. 2. Drutveni determinizam ljudi postupaju prema drutvenim zakonitostima koje je mogue otkriti naunim istraivanjima. 3. Dobrobit pojedinaca je znaajnija kao dobrobit drutva. Klasina kola 1. Slobodna volja / hedonizam/ formula bol-zadovoljstvo, 2. Uzroci kriminaliteta proizilaze iz nejednakosti u pravnom sistemu, 3.Uinioce krivinih djela nije potrebno obraditi, 10

4.Apstraktna /filozofska metoda, 5 Preovladavajua briga zbog neprikladfnosti drutvenog sistema, 6. Kazna neka slui zastraivanju potencijalnih uinilaca krivinih djela, 7. Apstraktno globalno usmjerenje. Pozitivizam 1. Socijalni determinizam, 2. Uzroci kriminaliteta su u brojnim faktorima loe okoline, 3. Uinitelje je potrebno obraditi kliniki /obrada mora biti prilagoena kriminalnom djelu, 4. Nauna metoda, 5. Pretjerana brig zbog bolesti uinipoca ili odreenih uskraenosti, 6. kazna mora biti odreena individualno i treba imati terapeutski uinak, 7. Traenje odgovora na pitanja o kriminalitetu i uiniocima koji se zasnivaju na prouavanju vee grupe ljudi. Gabriel Tarde Gabriel Tarde je naglaavao znaaj socijalno-psiholokih faktora. Tarde je zastupao miljene da drutvo ima znaajnu ulogu u formiranju ponaanja prestupnika a naravno znaajne su mogunosti pojedinaca i odluka za izvrenje krivinog djela. Analizirao je seljake i gradske okloine i snano napao Lombrosovu teoriju o roenom kriminalcu. Tarde je predloio nekoliko radikalnih reformi: 1.Potrebno je ustanoviti odbor strunjaka, 2.Kazna mora biti odrea prema psiholokoj ocjeni, 3.Za uinioca sa sela zatvorska kazna je mnogo tea nego za gradskog uinioca, te treba razmisliti kako obadva kaznit da bi kazna imala na oba jednak uinak. Raffaele Garofalo Garoffalova kriminoloka teorija odraavala se u sljedeim idejama: 1. Uinilac krivinog djela ima moralnu smetnju, koja ima organsku osnovu i prenosi se nasljedstvom. 2. Vjerovao je u bioloko prenoenje kriminogenih dispozicija, a ne u atavizam kao Lombroso. 3. Garoffalo je dijelio uinioce na: ubice, nasilne kriminalce i kradljivce. 4.Garoffalo je bio pristalica Darwinove evolucijske teorije o preivljavanju najsposobnijih. Enerico Ferri Enerico Ferri je jedan od najznaajnijih kriminologa ranog pozitivizma, koji je u svom djelu negirao ideju o postojanju slobodne volje. Ferri je zastupao stanovite, da za slobodnu volju nema prostora u krivinom pravu. Pratio je ideju o drutvenom determinizmu kao prvobitnom uzroku kriminaliteta. Pored toga je utvrdio da neki pojedinci nose u sebi nasljedne gene za kriminalno ponaanje i imenovao ih roenim kriminalcima. Ferri je najvie uticao na popularnost pozitivizma u kriminologiji. Feri je u djelu, Sociologija criminale, zasnovao etiri koncepcije kriminaliteta: 1. naunu, 2.filozofsku 11

3. kriminalno politiku i 4. krivino pravnu Antropoloki /individualni/ faktori Antropoloki /individualni/ faktori se mogu posmatrati kroz: 1. organsku konstituciju kriminalaca /anomalije lobanje, mozga, senzibiliteta i sve druge tjelesne osobenosti meu kojima su i anomalije fizionomije, 2. psihiku konstituciju kriminalaca /animalije inteligencije, emocija, socijalnih osjeanja/ i 3. line osobine kriminalaca /rasne osobenosti, pol uzrast, graansko stanje, profesija, domicil, obrazovanje, odgoj, ..../. Kosmiki /fiziki/ faktori 1.klima, 2.konfiguracija zemljita, 3.godinja doba, 4.temperaturne varijacije, 5.atmosferski pritisak i dr. Socijalni faktori su: 1. gustina naseljenosti, 2. stanje javnog mijenja i religije, 3. ureenje porodice i sistem vaspitanja, 4. industrijska proizvodnja, 5. alkoholizam, 6. ekonomska i politika organizacija, 7. organizacija javne administracije. 8. pravosue i policija, 9. sistem graanskog i krivinog zakonosavstva. Znaaj pozitivizma u kriminologiji Pozitivizam je nstao kao odaziv na strogost klasine kole. Rani pozitivizam, kojeg oznaava Lombroso, bio je usmjeren, prije svega na bioloke uzroke a kasniji pozitivisti su naglaavali znaaj socijalnih i psiholokih faktora kao uzroka za ponaanje prestupnika. Pozitivisti nisu naglaavali samo znaaj kriminaliteta, nego i uinioce kao individualne osobe. Sredinja tema pozitivizma je determinizam a ne slobodna volja. II. Socioloke teorije Najuticajnije socioloke teorije o uzrocima kriminaliteta uglavnom potiu iz SAD-a. Sociolokom prouavanju i traenju uzroka kriminaliteta su uslovljavale drutvene okolnosti. Vani faktori kriminaliteta su drutvene promjene koje opisujemo pojmovima: 1. Drutvena dezorganizacija, 2. Migracije i 3. Ekoloki problemi. 7. loi roditelji po karakteru i drugim osobinama, 8. potekoe u porodici, 9. kriminogena drutvena sredina i dr. 12

Faktori iz drutvene srerdine guraju ili vuku pojedinca u kriminalnu djelatnost. Uzroci kriminaliteta su tako izvan pojedinaca i dio su drutvene sredine. 6. Socioloki pojmovi i uzronost kriminaliteta Socioloki pojmovi i uzronost kriminaliteta Sociolozi objanjavaju devijantno, prestupniko, kriminalno ponaanje kao nauenu naviku. Drutvo je vano za oblikovanje pojedinaca i za ostvarenje ovjekovih vrijednosti. Odsutnost drutva i zajednikih odnosa utie na nastanak kriminaliteta. Norma je jedan od temeljnih sociolokih pojmova koju socioloke teorije koriste za objanjenje ovjekovog ponaanja i uzronost kriminaliteta. Utvrene norme mogu biti: 1. preskriptivne, 2. proskriptivne, 3. formalne i 4. neformalne. Vanost drutva i odnosa meu ljudima Sociolozi openito objanjavaju devijantno, delinkventno i kriminalno ponaanje kadrutveno ponaanje. Drutveni odnosi ili zajedniki odnosi su vrlo vani za ovjekov osobni razvoj. Bez drutva i grupe, ljudi bi bili samo bioloka bia, koja se instiktivno probijaju kroz ivot. Drutvo bez sunje ima vanu ulogu kod oblikovanjaa pojedinaca i odreivanja uslova za razvoj prestupnikog ponaanja. Pod pojmom divlja djeca, smatraju se djeca koja su necivilizirana, neodgojena i imaju karakteristike divljih ivotinja. To su najee djeca koja su odvojena od drutva. Drutvo je vano za ostvarivanje humanosti i odravanje ovjekovih vrijednosti. Bez uticaja drutva i grupa, ovjek se nebi nikada nauio govoriti i drutveno ponaati, tako da bi po roenju ostao asocijalno bie. Drutvene norme Naime, norme su pravila prema kojima se pojedinci moraju ponaati u odreenim situacijama, odreenom prostoru i vremenu. Sociolozi oznaavaju norme pravilima ponaanja ili specifikacijom primjerenih i neprimjerenih oblika ponaanja. Norme imaju po svom sadraju viliku mo motivacije, jer ih prate pozitivne i negativne mjere. Vaan su faktor drutvenog nadzora. Tako smo ve naveli da norme mogu biti: a)proskriptivne, b) preskriptivne, c) formalne i d) neformalne. Tako, Proskriptivne norme zabranjuju odreene djelatnosti i sadre poruku o tome, ta je to zabranjeno. Preskriptivne norme, odereuju ta smijemo a ta treba da uradimo, Formalne norme, su propisane norme i sastavni dio pisanih pozitivnih zakonskih propisa. Neformalne norme, se oblikuju mei ljudima i meuljudskim odnosima.

13

Primarne i sekundarne skupine Po C.H.Cooleyu Primarna skupina je skupina koja utie na razvoj pojedinca i njegov karakter i ini ga sastavnim dijelom drutva. Interakcija na intiman i osjeajan nain. Tako, primarnu skupinu povezuju: a) osjeaji, b) blizina, c) simpatija i d) usklaenost. Kao takve skupine se javljaju: a) porodica, b) grupa vrnjaka, c) kriminalna drutva i dr. Primarne skupine najvie zanimaju kriminologe kod prouavanja uzroka kriminaliteta. Ustanovili su da slabe porodine veze utiu na razvoj prestupnikog ponaanja. Sekundarne skupine su: a) birokratske, b) organizacijske, c) heterogene i d) kompleksne. Socijalizacija Socijalizacija je proces uenja u kojem se ovjek ui i prihvaa vrijednosti da bi mogao djelovati i postati djelotvoran lan drutva. Proces socijalizacije se odvija u intersakciji sa drugim ljudima i drutvenim skupinama. Ovaj proces zapoinje roenjem, nastavlja se i razvija kroz cijeli ivot. Tako su svakodnevno prisutni brojni faktori socijalizacije. Primarna socijalizacija se odvija u porodici. Tako, roditelji ili adaptirani roditelji su temelj socijalizacije u porodici. U preostale primarne faktore socijalizacije se ubrajaju:a) kola, b) crkva, c) grupe vrnjaka prema slinosti (simili simile gaudet), d) film, asopisi, radio, fejzbuk i dr.

e)

Rsocijalizacija Se odnosi na promjene i izmjenu vrijednosti, stajalita i oblika ponaanja, koji su sastavni dio djelovanja u drutvu i ivota uope. Tako se sluajevi resocijalizacije mogu posmatrati kao: a) promjena ivota iz civilne sredine u vojnu, b) preobrazba u religioznom ili politikom smislu, c) promjena kriminalnog stila ivota u nekriminalni stil. Najvaniji ciljevi socijalizacije su, da se naui: 1. samosavlaivanje, 2. vrijednosti, 3. korisne vjetine za ivot, 4. ponaanja za razliite uloge. Uzroke kriminaliteta treba traiti u procesu socijalizacije, je miljenje brojnih kriminologa Kultura, subkultura i kontrakultura Kultura daje znaaj drutvu, obuhvaa nain ivota, razmiljanja i osjeanja koja preovladavaju kod ljudskih bia u odreenom vremenu i prostoru. Postoje i kontrakulture, koje su subkulture, iji obiaji su u suprotnosti sa preovlaujuom kulturom i njenim subkulturama. Subkulture su kulture unutar preovlaujue kulture i to su grup, iji se obiaji dosta razlikuju od obiaja u irem drutvu kojem pripadaju. 14

Kontrakulture su obino organizovane i odupiru se pravilima preovlaujue kulture, te su pojava koja zanima kriminologe kod istraivanja uzroka kriminaliteta. Teorije pritiska Teorije pritiska pretpostavljajiu, da pretjernani pritisci nad pojedincem imju za posljedicu prestupniko ponaanje. Anomija je rezultat promjena i prelaznosti u drutvu i to su stanja u kojima norme gube svoj znaaj i nemaju mo nad pojedincem. Durkheim je bio uvjeren da je kriminalitet bio normalna pojava u drutvu. Kanjavanje je drutvena reakcija koja ima namjeru da ouva dritvo takvo kakvo jeste. Anomija je najvea kad su u drutvu postavljeni visoki ciljevi a ljudi ih ne mogu dostii ponuenim sredstvima. Teorije pritisaka imaju zajedniku pretpostavku: 1. Ljudi se ne ponaaju konforno i ne potuju drutvene norme i zakone jer su pod velikim pritiskom normi i vrijednosti koje deklariraju uspjeh te ih to vodi ka izvrenju-uinjenju krivinog djela. 2.Krenje zakona i odbojnost su neto normalno. Emile Durkheim Poznati kriminolog, Emile Durkheim je bio poznati Francuski sociolog i autor vie kriminolokih teorija. Teorija anomije je nastala zbog objanjenja suicida. Kriminalitet je objanjavao, kao drutvenu pojavu i raspravljao o kanjavanju suicida. Kriminalitet je objanjavo kao drutveni pojavu i raspravljao o kanjavanju kriminalaca. Teorija o drutvenoj solidarnosti je njegova najvanija teorija. Vjerovao je da je anomija proizvod prolosti u razvoju drutva i da u takvim uslovima postoji velika vjerovatnoa da e se pojaviti anomija. Smatrao je da je kriminalitet funkcionalan u smislu mjerenja drutvene prelaznosti. Durkheim o suicidu Naime, napisao je knjigu o suicidu 1897. godine Durkheim je vjerovao da je stepen inteligencije drutva u suprotnom omjeru sa brojesuicida, tako je otkrio i istraio etiri tipa suicida obzirom na stepen anomije: 1. Altruistiki suicid pojavljuje se kada se pojedinac poistovjeuje sa drutvenom skupinom i on osjea potrebu rtvovanja za vie ciljeve, 2. Egoistiki suicid pojavljuje se kada pojedinac nije na odgovarajui nain ukljuen u drutvo i kad otkrije da ga drutvo odbija, 3. Fatalistiki suicid pojavljuje se kada pojedinac osjea da je potisnut u ugao i ne nalazi put da se kree unaprijed, tj izlaz iz odreenog stanja, a radi se o mlaim osobama koje nevide izlaz, kada pribjegavaju samoubistvu kao jedinom rjeenju. 4. Anomini suicid se pojavljuje kada je osoba u potpunosti otuena od drutva, odnosno osoba ivi u svijetu gdje norme nemaju nikakav znaaj, tj. u drutvu bez kontakata, saradnje i solidarnosti. Durkeimovo shvaanje kriminaliteta Na kriminalitet je gledao openito i odgovor na njeovo postojanje je traio u drutvu. Preovladavalo je miljene da bi uz ope tumaenje kriminaliteta bilo lake otkriti njegove uzroke. Smatrao je da je kriminalitet karakteristian za drutvo i bio je prvi koji je ustanovio da je kriminalitet normalna pojava u drutvu. Kriminalce je smatrao nenormalnim, mislei na jedan odreeni broj koji proizvodi kriminalitet.

15

Durkheim o kanjavanju Durkheim je vjerovao da izreena kazna mora biti takva, da odrava i osvjeava drutvenu kolektivnu svijest, te da je ona drutvena reakcija na zatitu drutva. Naglaavao je da je kanjavanje drugaije u manje homogenim mehanikim drutvima nego u velikim heterogenim drutvima. Durkheim je otkrio da se pojavom kriminaliteta pojavilo kanjavanje koje je ista mehanika reakcija sa namjerom da se zattiti drutvena solidarnost i veze koje povezuju lanove skupine. Robert Merton Njegova osnovna postavka je bila da je anomija najvea u dravama gdje se podstie postizanje odreenih ciljeva a sredstava je malo. Kad postoji nesklad izmeu sredstava i ciljeva pojedinac mora razviti stilove prilagoavanja koji se oitavaju u pet naina poravnanja sa anomijom: 1. Konformizam prihvaanje kulturnih ciljeva i institcionaliziranih sredstava, 2. Inovacija prihvaanje kulturnih ciljeva i odabiranje institucionaliziranih sredstava, 3. Ritualizam Odbijanje drutvenih ciljeva i prihvaanje institucionaliziranih sredstava, 4.Povlaenja znai odbijanje drutvenih ciljeva i institucionaliziranih sredstava, 5. Otpor znaajno da osoba prihvaa ali i odbija kulturne ciljeve i institucionalizirana sredsta. Otpor je otar i revolucionaran odgovor na drutvene odnose. Od povlaenja se razlikuje po tome to su novi ciljevi glasno predstavljeni. Merton anomiju vidi kao stalnu pojavu koja je prisutna u svim modernim industrijskim drutvima. Dok drutvo podstie odreene kulturne ciljeve i vrijednosti , nap finansijski uspjeh, anomija e postojati. Albert Cohen Delinkventni djeaci, kultura kriminalne druine- 1955. godine Vodio je ameriko drutvo kao slagalicu iz srednjeg sloja i radnike klase i tvrdio da oba drutvena sloja ue svoje nasljednike odreenim vrijednostima. Cohen opisuje karakteristike prestupnike bande u sljedeim takama: Richard Clowaerd i Lloyd Ohlin Bili su teoretiari koji koji su razliitom pritiscima na pojedincima pripisivali kriminalne uinke. Prestupnitvo su objasnili u teoriji prilike. Problem koji su objanjavali je odnos, odnosno nesklad izmeu elja i mogunosti pojedinaca. Pritisci prouzrokuju anomiju, koja ima rezultat u odbojnosti i kriminalitetu. Pokazali su tri osnovna tipa subkulture, koji nastaju kao posljedica anominog stanja u drutvu: 1. Kriminalna subkultura karakteristina zabranjena djelatnost to omoguava lanovima postizanje eljenih materijalnih interesa i uspjeha. 2. Konfliktna subkultura karakterie je nasilnost i agresivnost u nestabilnim prelaznim periodima sa namjerom ostvarivanja statusa, 3. Subkultura povlaenja predstavljaju je ljudi koji nisu primljeni, niti u kriminalnu, niti u konfliktnu subkulturu. 16

Razvoj odreenog oblika subkulture zavisi od okruenja i prilike, kako kae uenjak Ogist Cont subjektivni odraz objektivne stvarnosti. Upotreba teorije pritiska Teorija pritiska je posljedica tipinog amerikog razmiljanja. Teorija prilike je postala prvi temelj borbe protiv siromatva i SAD. Teorije nadzora Teorije drutvenog nadzora pretpostavljaju da je kriminalno ponaanje posljedica slabljenja veza izmeu pojedinaca i rutva. Teoretiari otkrivaju da efikasna socijalizacija odvraa od prestupnikog ponaanja. Drutveni nadzor je jai u manjim homogenim skupinama nego u veim heterogenim centrima. Unutranji i vanjski faktor ovladavanja spreavaju ljude da ine krivina djela. Prema teoriji o drutvenim vezama ljudi su roeni da bi naruavali pozitivne zakone ali ako izmeu njih postoji povezanost i oni to nee initi. Teorije nadzora se bave drutvenim redom i prihvaanjem usvojenih pravila. Zanimaju ih faktori koji utiu na pojedinca da prihvaa norme. Osnovna hipoteza je da su ljudi nemoralni i skloni injenju krivinih djela pa su u tom pogledu vani: 1.Nadzor u drutvu, 2.Neformalne i formalne skupine koje odvraaju pojedinca od kriminaliteta. Emile Durkheim Njegova teorija je istovremeno i teorija nadzora jer objanjava porivnu snagu u pozadini ktivinijh djela kao neto nepromjenjeno u razliitim vremenskim periodima i razliitim krajevima. Razlika u obimu kriminaliteta objanjava se uz pomo razliite drutvene prisile. Bio je uvjeren da mehanika drutva uspjenije nadziru ljude nego organska drutva. U mehanikim drutvima, koja su manja i usmjerena tradiciji, ljudi poznaju jedni druge i svako svakoga nadzire. Organska drutva su velika, heterogena i pojedinci u njima jednostavno nestaju te se u takvim drutvima ljudi rijetko poznaju i nadzor je ili minimalan ili ga nikako nema. Albert Reiss Prouavao djeake u ikagu. Ustanovio je da je prestupnitvo posljedica slabog ega i superega, koji onemoguavaju pojedincu prihvaanje drutvenih normi. Tvrdio je da nadzor zavisi od povezanosti sa drugim ljudima. Gresham Sykes i David Matza Vodei teoretiari grupe teorija nadzora. Matza tvrdi da uinioci krivinih djela veinu vremena proive poput svih drugih ljudi i obavljaju uobiajene djelatnosti, koje su karakteristine za ljude koji potiju zakone. Matza tvrdi da iskustvo teturanja /zanjelo me je /, utie na prestupniko ponaanje u drutvu za koje je karakteristino da je nadzor propustio. Pripisuju moralu, odnosno kreposti, mo nadzora je tvrde da pojedinac mora neutralizirati snagu morala kako bi prestupio granicu dozvoljenog. Poznati su po predstavljenim tehnikama: 1) Neutralizacije i 2) Racionalizacije ili Opravdanja. Tehnike neutralizacije su sljedee: 1. Odbijanje odgovornosti, 17

2. 3. 4. 5.

Negiranje nastanka tete, Osuda optuenih, Pozivanje na lojalnost, Negiranje rtve krivinog djela.

Walter Reckless Teorija savladavanja govori da je savladavanje vabna prepreka za kriminalno ponaanje. Vanjsko savlaivanje s manifestuje u monim drutvenim vezama koje spreavaju da bi se osoba ponaala protivzakonito. Vanjski faktor savladavanja se zasniva na odnosima sa vrnjacima, u porodici u koli i dr. Unutranje sabvladavanje obuhvaa psiholoke faktore koji omoguavaju pojedincu osobnulinu vrstinu i sposobnos vladanja sobom i okolinom. Unutranje savladavanje je mogue predstaviti sljedeim pojmovima: 1. odgovarajue shvaanje samog sebe, 2. samokontrola, 3. jak ego, 4. dobro razvijena svijest, 5. visoka frustracijska tolerancija, 6. razvijen osjeaj za odgovornost. Travis Hirschi Teorija drutvenog nadzora, T. Hirschi ili teorija drutvenih veza istie, da bi svi ljudi bili uinitelji krivinih djela ako bi smjeli kriti-naruavati pozitivne zakone, odnosno pozitivne zakonske norme. Kriminalno ponaanje je znak da je prestao djelovati nadzor u okruenju koji bi odvraao od prestupnikog ponaanja a kao posljedica se javlja preuzimanje nekonvencionalnog ponaanja. Oponaanje pokazuje koliko je ko emocionalno vezan za drugu osobu, koliko mu znae njegova stajalita i moralne vrijednosti. Prestupniko ponaanje je posljedica greaka u konvencionalnim drutvenim skupinama, koji veu pojedinca za drutvo. Drutvene veze su: 1. povezanost, 2. obaveza, 3. upletenost i 4. uvjerenje. Lo nadzor moe biti posljedica manjkavosti razvoja unutranjeg savladavanja u djetinjstvu, slabljenje nadzora u puberitetu ili socijalne dezorganizacije u drutvenim skupinama, to je posljedica loeg vanjskog nadzora. Teorije nadzora veliku panju posveuju periodu adolescencije. Teorije konflikta i radikalne teorije Teorije konflikta usnjeravaju panju ka politikoj prirodi kriminaliteta. Kod prouavanja drutvenih normi preovladavaju dva pristupa: 1. saglasnost i 2. konflikt. Pristup koji istie saglasnost, odnosno odgovor ima za prestupnika da u drutvu vlada opa saglasnost o vrijednostima izmeu njenih lanova i da drava uva usvojene vrijednosti.

18

Teoretiari koji istiu konflik, tvrde da u krivinom pravosuu postoji implicitna ideologija koja nosi jedva primjetno ali mono saopenje kao oslonac vaeem sistemu krivinog pravosua. Austin Turk je predlagao, neka kriminolozi prouavaju razlike u statusu, ulozi vlasti i subjekata. Radikalne teorije/radikalna kriminologija Radikalna kriminologija je najnovije kriminoloko usmjerenje, koje se temelji na tezi o ekonomskom determinizmu i proizilazi iz marksistike kole. Marx i Engels zastupaju tezu da je kriminalitet posljedica kapitalizma. Radikalni kriminolozi tvrde da krivino pravosue inkriminira pohlepu siromanih a bogatima dozvoljava da ostvaruju svoje sebine ciljeve Dva proturjena pogleda U sociolokim raspravama o ponaanju prestupnika susreemo dva pristupa: 1. usmjereni pristup uz saglasnost 2. u konflikte usmjereni pristup U pristupu koji istie saglasnost, drutvo temelji na opoj saglasnosti to se tie normi izmeu ljudi a drava uva prihvaene vrijednosti. Konfliktni pristup temelji se na pretpostavci da drutvo ine ljudi iji su interesi i vrijednosti suprotni. Implicitna /umijeana/ ideologija Jefferi Reinman otkriva da sistem nosi sa sobom takvu poruku od dva meusobno povezana razloga: 1. Usredotoenou na pojedinog grenika odvraamo panju od misli o pravednosti ili nepravednosti drutva, 2. Krivini zakon je osmiljen kao minimum neutralnih pravila za ivot u drutvu. Naglaavanje konflikata Teoretiare politikog konflikta dijelimo u dvije skupine: 1. manjje radikalni i 2. vie radikalni. Manje radikalni trae reforme u kapitalistikom privrednom sistemu i dravu koja se temelji na koncenzusu odnosno opoj suglasnosti. Teorija konflikta ima dvije znaajne prednosti u odnosu na tradicionalno obrazloenje uzroka kriminaliteta: Prvo, istie povezanost izmeu odbijanja i procesuiranja te policijskog rada, Drugo, otkriva da su mnoga krenja uinjena u ime grupe, to znai, da je kriminalitet uslovljen pripadnou grupi. Austin Turk Austin Turk je savremeni teoretiar koji je u suprotnosti u drutvu vidio posljedicu politikih organizacija i njihovog provoenja nadzora. Turk je tvrdio da bi kriminolozi morali prouavati razlike izmeu statusa i uloge legalnih vlasti, te subjekata. U svim drutvenim ureenjima poznajemo: 1. Norme dominacije (norme uticajnih), 2. Norme tolerancije (norme subjekata). 19

Turk vidi krenje zakona kao fijasko kao fijasko sistema i nedostatak autoritrta. Ovim se mjeri i jaina odnosa izmeu autoriteta i subjekata. Turk otkriva da je provoenje nadzora manifestacija moi, vlasti. Snagu vlasti je razvrstao u pet skupina: 1. policijska mo temelj, neposredno fiziko nasilje, 2. ekonomska mo temelj, nadzor materijalnih izvora 3. politika mo temelj, nadzor politikog procesa odluivanja, 4. ideoloka mo zasnovana na odreivanju uvjerenosti i vrijednosti, mo odvraanja. Radikalna kriminologija Naime, to je novije kriminoloko usmjerenje koje proizilazi iz deterministikih teza Marksa i Engelsa. Radikalna kriminologija sadri: 1. novi konfliktni pristup, 2. novu kriminologiju, 3. markssistiki kriminologiju, 4. matreijalistiki kriminologiju, 5. socijalistiki kriminologiju. Marx i Engels Postulati o ekonomskom determinizmu su sadrani u slijedeim takama: 1. privatna imovina prouzrokuje siromatvo, 2. privatna imovina pravi razlike izmeu vlasnika i iskoritavanih (radnika), 3. Iskoritavani ulaze u svijet kriminala zbog siromatva i samog ina iskoritavanja, 4. Privredni sistemi prouzrokuju kriminalitet, 5. Drutvena revolicija jedini nain za promjenu drutvenog sistema. Marx i Engels su tvrdili da je kriminalno ponaanje posljedica otpora protiv zatiranja i iskoritavanja. Willem Bonger Holanski kriminolog. Prouavao primitivna drutva za koje je bio karakteristian altruizam. Ustanovio da je u sebinom druvu prilika za kriminalitet mnogo vea nego u altzruistikom. Miljenja je da je kriminalitet po prirodi drutveno djelo. Motive je svrstao u etiri grupe: 1) Ekonomski, 2) Spolni, 3) Politiki i 4) Motivi osvete. Bonger je uzrok za raspad drutva pripisivao drutvenim i privrednim uslovima. Bongerova teorija: Kapitalistiki ekonomski sistem stimulie ljude na pohlepu i egoizam, te na postizanje vlastite koristi, bez obzira na potrebe i elje ostalih ljudi. Krivino pravosue inkriminira pohlepu siromanih a dozvoljava da bogati uticajni ljudi zadovoljavaju svoje pohlepne elje. Socijalistiko drutvo bi ukinulo kriminalitet jer istie ope blagostanje a ne samo blagostanje privilegovanih klasa. Richard Quinney Vodei teoretiar radikalne kriminologije. Zagovarao je tezu da je drava politika organizacija, koja odrava interese vladajueg drutvenog sloja. Smatrao je da bi kriminologija kao nauna disciplina morala istraiti zakonitosti djelovanja vaeeg drutvenog reda.

20

Quinney osuuje medije da oni ire stajalita o kriminalitetu koja koriste vladajuim drutvenim skupinama i nadzoru. Kritika radikalne kriminologije Vane kritike su slijedee: 1. Zamjerke starijim generacijama kriminologa da se nisu bavili nastajanjem krivinog zakonodavstva i privrednim suprotnostima su neutemeljene, 2. Radikalno objanjenje pretjeruje obzirom na politiku prirodu kriminaliteta, 3. Radikalna teorija je moderna teorija urota. Kritika kriminologija Razvijala se u 60-tim i 70-tim godinama 20. vijeka. Kritika kriminologija je mjeavina etiketiranja i radikalnih teorija. Greham Sykes, vodei teoretiar, razmatra tri glavne teme kritike kriminologije: 1. kriminalitet se shvata kao rezultat bioloke i psiholoke neprilagoenosti i neodgovarajue socijalizacije. Krimnolozi moraju usmjeriti panju na uzroke zato su neki ljudi oznaeni kao uinitelji krivinih djela a manje traenje razlika meu uiniteljima i o onima koji to nisu. 2. Krivino pravosue odraava postojee stanje i u slubi je uticajnih lanova drutva i njihovih interesa. 3. Krivino pravosue ne uva drutveni moral, ve elje i interese malog dijela drutva. William Chamblis Chamblisova teorija: 1. U svakom historijskom periodu drutva, se pojedinac i skupine bore za opstanak i tako stvaraju proturjene sile, koje vode u nove drutvene, politike i ekonomske odnose. 2. Prorurjeja se vremenom obnavljaju i nije ih mogue osloboditi u postojeem drutvenom okviru, 3. Proturjeja vode u sukobe izmeu drutvenih skupina, klasa i slojeva. 4. suprotnosti proturjeja su vani uzronici kriminalit Predlae traenje odgovora na slijedea pitanja o kriminalitetu: 1. Zato se neke radnje smatraju kanjivim a neke ne? 2. Zato je obraen, inkriminiran, procesuiran i osuen samo odreeni dio broj ljudi a drugi nisu i 3. Zato je kriminalitet tipino podjeljen obzirom na drutvene slojeve, rasu i spol. Teorije kulturnog konflikta Teorije kulturnog konflikta naglaavaju da odreeno ponaanje ljudi postaje krivino djelo zbog nornmi, koje tite vodee drutvene skupine. Kulturni konflikt istie suprotnost izmeu normi pojedinaca i normi u drutvu, to ima za posljedicu prestupniko ponaanje. ikaka kola Uticala je na razvoj amerike kriminologije od poetka druge polovine 20.-tog vijeka. Period ikake kole je nazvan zlatnim godinama amerike sociologije Jedna od teza bila je da je ovjekovo ponaanje posljedica socijalnih i ekolokih faktora, a ne genetske strukture.

21

Ekoloka kola Robert Park i Ernest Burgess, kroz svoj rad, su formirali ekoloku teoriju. Ekoloka tteorija istie vezu i uzajamnu zavisnost sredine i ivih bia. Clifford R. Shaw i Henry D. Mc Key Ovi unjaci su uporeivali zapise o maloljetnikom kriminalitetu. Tom prilikom su podijelili grad u koncentrine krugove i za svaki analitiki izraunavali obim kriminaliteta. maloljetnike druine Klasina studija o maloljetnikim bandama, djelo je Fredericia Trasherija. Posmatrajui 1313 maloljetnih udruenja u ikagu utvrdio je sljedee: 1. Bande najvie ine momci koji nisu u stanju rijeiti emocionalne probleme, 2. U bandama je mali koncenzus, malo identifikacije i vostvo se brzo mijenja. 3. Veine bandi su kvazi stalne druine i naizgled jedinstvene, 4. Veina takvih takvih bandi je na podrujima tranzicije gdje je drutveni nadzor najslabiji i 5. Bande postaju primarne skupine i zamjenjuju porodicu. Walter Miller Prouavao je podjelu prestupnikih vrijednosti u niim drutvenim slojevima. Uzroke prestupnitva je vidio kao posljedicu drugaijih vrijednosti niih drutvenih slojeva, ije vrijednosti su u konfliktu sa vrijednostima srednjeg drutvenog sloja. Drutvena dezorganizacija Teorija drutvene dezorganizacije trai uzroke za kriminalitet u raznovrsnosti i sastavu drutva. Socijalnu dezorganizaciju razumijemo kao prekid spona, koje istiu povezanost, zajedniki rad i moral te usklaenost izmeu razliitih skupina. Kulturni konflikt Teorija kulturnog konflikta usmjerena je na probleme migracija u tzv. Primarnom kulturnom konfliktu i sekundarnom kulturnom konfliktu. Thorsten Sellin, autor teorije kulturnog konflikta. Kriminalitet je oznaio kao krenje normi ponaanja skupine. Selin razlikujedvje vrste kulturnog konflikta: 1. Primarni kulturni konflikt, 2. Sekundarni kulturni konflikt. Teorije o subkulturi Edwin Lemert ustanovio je da je kriminalitet posljedica odziva na subkulturne vrijednosti, koje nisu u skladu sa vrijednostima druge subkulture. Teorije subkulture se zasnivaju na opoj pretpostavci, da su sistemi vrijednosti subkultura bitno drugaiji od sistema vrijednosti konvencionalnog drutva. Albert Cohen je ustanovio da prestupnici iz niih drutvenih slojeva pripadaju subkulturi koja ima drugaiji sistem vrijednosti od onog koji je znaajan za drutvo uope. Marwin Wolfgang i Franco Ferracutti Bili su autori teorije o subkulturi nasilja. Ustanovili su da se u SAD istiu vrijednosti srednjeg drutvenog sloja, koji potie nasilje kod rjeavanja problema. Ustanovili su vie karakteristika nasilnike subkulture. Drutvena teorija o kriminalitetu Donald Taft i Ralph England su upotrijebili okvir kulturnog konflikta i razvili drutvenu teoriju o kriminalitetu. Objasnili su kriminalno ponaanje kao rezultat djelovanja razliitih kulturolokih faktora. Karakteristike kulture: 1. kultura je dinamina, 2. kultura je zamrena sloena pojava, 22

3. 4. 5. 6.

kultura je materijalistika drutveni odnosi postaju sve manje osobni, kultura ubrzava ogranienu pripadnost skupini, esta pojava je individualizam i tenja za uzimanjem pravde u svoje ruke.

Kriminogena kultura Kriminogenost kulture je znaajan faktor koji utie na kriminalitet. Kriminalitet ubrzavaju: 1. borba za uspjeh, 2. status, 3. individualnost, 4. neosjetljivost, 5. bezobzirnost, 6. dinamika kulture i proturjene vrijednosti i 7. bezlinost drutva i dvojnost obzirom na pripadnost i moral. Teorije simbolikog interakcionizma Znaajne teorije simbolikog interakcionizma su: 1. Teorija razliitih druenja, odnosno diferencijalne asocijacije, 2. Teorija etiketiranja. Simboliki interakcionisti istrauju procese preobrazbe pojedinaca u uinioce krivinih djela. Sutina simbilike interakcije je da ljudi stupaju u razliite odnose u kojima meusobno utiu jedni na druge. Teorija diferencijalne asocijcije pojedinac ui prestupniko ponaanje, prihvaa ga od drugih a uenje tee u procesu konunikacije. Teorija etiketiranja pojedinac postaje prestupnik tek kada ga drugi oznae kao takvog. Degradacijski obred - obrazloenje procesa u kojem drutvo odbacuje i obiljeava pojedinca kao prestupnika. Vlastito ogledalo, - koncept objanjavanja procesa etiketiranja. Stigme su znaci, koji igou pojedinca, zbog ega se on iskljuuje iz drutva. Vodee teorije simbolikog interakcionizma, kako je ve reeno su: 1. teorija diferencijalne asocijacije i 2. teorija etiketiranja. Obje teorije predstavljaju proces u kojem pojedinac postaje prestupnik. Teorija diferencijalne asocijacije istie uticaj druenja sa prijateljima, vrnjacima, porodicom i dr. Teorija etiketiranj istie posljedice, koje ima obrada pojedinaca u krivinom pravosuu. Opi principi teorije simbolikog interakcionizma su: 1. Simboli koje nauimo i koristimo postaju naa drutvena stvarnost, 2. Opaanja i registrovanja razliitih situacija od strane pojedinaca su uzrok njegovog ponaanja. Simbolini interakcionizam je neto drugaiji pristup kod istraivanja drutvenih skupina i ovjekovog ponaanja. Zasniva se na tri osnovna principa: 1. LJudi se ponaaju u skladu sa znaenjem koje odreeni predmeti imaju za njih, 2. Znaaj pojedinog predmeta za pojedinca proizilazi iz socijalnih interakcija sa drugim ljudima, naime, ta i ovaj predmet znai drugima, 3. Znaaj djela, koje inima, se mjenja kroz proces interpretacije.

23

Teorija diferencijalne asocijacije Edwin H. Sutherland je razvio teoriju o uzrocima prestupnikog ponaanja i nazvao je teorija razliitih druenja (diferencijalne asocijacije). Ova teorija trai uzroke za prestupniko ponaanje u interakciji sa ljudima u prestupnikim skupinama. Sutherland je zagovarao pristup, koji je naglaavao suprotnosti u drutvu te tvrdio da u drutvu postoje brojne vrijednosti koje utiu na ponaanje ljudi. U teoriji diferencijalne asocijacije Sutherland navodi: 1. da je prestupniko ponaanje kao i svako drugo ponaanje naueno, 2. da pojedinac ui prestupniko ponaanje u skupinama, koje ine krivina djela, 3. da kriminalitet zavisi od uestalosti, trajanja i prednosti veza sa prestupnicima, 4. da kulturni konflikt pospjeuje proces druenja onih koji su drugaiji i 5. da razlike meu pojedincima pogoduju druenju onih koji su drugaiji. Teorija etiketiranja Ova teorija proizilazi iz djela Franka Tannenbauma, Davida Matze i Edwina Shura. Tannenbaum naglaava Proces nastajanja prestupnitva obuhvaa oznaavanje, odreivanje, poistovjeivanje, iskljuivanje, naglaavanje i dr. Postoje nain stimuliranja, predlaganja i isticanja i pobuivanja znaaja, protiv kojih se mogue aliti. Osoba tako vie postaje stvar nego bie. Degradacijski obred Harold Garfinkel je upotrijebio frazu degradacijski obred da bi objasnio proces u kojem je osoba iskljuena iz drutva i oznaena kao kriminalna. Po njemu postoji osam degradacijskih koraka. Teiruja o drutvenom ogledalu jaza Cooley drutveno ogledalo jaza Drutveeno ja, je opredjelio kao rezultat toga, kako drugi ljudi shvaaju pojedinca i kako pojedinac doivljava takve informacije. Stigma Shvaanje stigme je razvio Erving Goffman. Stigma se pokazuje u sramotnim oznakama (tetovae, tjelesne deformacije) i slui omalovaavanju pojedinaca. Primarna i sekundarna devijantnost 1. Primarna odbojnost je bilo kakvo krenje normi, prije nego to osoba bude etiketirana kao prestupnik. 2. Sekundarna devijacija se moe razviti tek nakon primarnog odbijanja. Kritika teorije etiketiranja 1. Teoriju je nemogue empirijski provjriti, 2. Premalo panje je posveeno razlikama izmeu pojedinaca. Bioloke teorije Tu su svrstane teorije koje trae uzrone faktore u tijelu pojedinca, odnosno u biolokoj datosti. Bioloke teorije pokuavaju utvrditi tjelesne faktore i ponuditi jedinstvena rjeenja. Biokriminologija pokuava istraiti kriminalno ponaanje sa biolokog vidika. Nasljee i okolina su meusobno povezani i nemogue je odvojiti pojedinane faktore. Sociobiologija se bavi genetski studijama i socijalnim varijablama. Bioloke teorije se zasnivaju na pretpostavci da tjelesna graa pojedinca odreuje njegovo ponaanje.

24

Nasljednost i kriminalitet Bioloke teorije se openito dijele na: 1. teorije koje istiu nedostatke (frenologija, atavizam,IQ), 2. teorije koje istiu znaaj tjelesne grae, 3. teorije koje istiu razliitost, smetnje (PMS, uticaj sindroma, XXY sindrom, CNS i dr.), 4. Teorije koje istiu znaaj ishrane na ponaanje ljudi. avolje sjeme Istraivanja ove vrste su se bavila otkrivanjem uticaja nasljea, prije svega , tzv. slabih gena. Studije o porodicma oevi kriminalci Istraivanje na ovom projektu je teklo u dva smjera. Prvo je pokuavalo iotkriti uticaj roditelja kriminalaca na razvoj djece. Drugo je trailo faktore koji utiu na razvoj prestupnitva kod djece u obinim neprestupnikim porodicama. Otkria ovih istraivanja su vodila u nastanak ideje o sterilizaciji uinioca krivinih djela. Studije o blizancima Johanes Lange je ustanovio da su kod jednojajanih blizanaca oboje blizanaca ee prestupnici, nego to je to sluaj sa dvojajanim blizancima. Studije o usvojenoj djeci Kriminalitet biolokih roditelja utie na prestupnitvo njihove djece, usprkos povoljnim okolnostima u porodicama staratelja. Razliite deprivacije i disfunkcije Biohemijska neravnotea Kriminolozi Max Schlap i Edvard Smith 1928 godine predstavljaju teoriju o duevnim smetnjama iji je uzrok bila biohemijska neravnotea u organizmu. Neravnotea je, po njima, nastala zbog nepravilnog djelovanja lijezda sa unutranjim luenjem. Poveano luenje hormona utie na ponaanje. Predmenstrualni sindrom/predmenstrualna napetost Uobiajene karakteristike PMS: 1. Osjetljivost, 2. Zabrinutost, 3. Promjena raspoloenja, 4. Depresija, 5. Migrene, 6. Vrtoglavice, 7. Alergije, 8. Slavosti organizma. Nepravilnosti kromosoma XYY sindrom ili kriminalni kromosom Kombinacija zadnjeg, tj. 23 para kromosoma utie na spol ovjeka. Pri tome moe doi do odstupanja u zadnjem paru i umjesto samo jednog kromosoma Y. Koji odreuje muki spol, pojavljuju se va YY i tada je u zadnjem kromosomskom paru kombinacija XYY a ne kao to je uobiajeno XY. Sa XYY sindromom su povezivane ograniena interakcija i nasilni kriminalitet.

25

Smetnje u djelovanju centralnog nervnog sistema CNS je mozak i kinena modina. CNS upravlja svjesnim razmiljanjem i dobrovoljnim motorikim djelovanjem. Usporeni modani talasi EEG elektroencephalogram je aparat kojimse mjeri rad mozga preko elektroda koje se namjeste na glavu. Brojne studije nasilnih osuenika ukazale su na odreene posebne razlike u krivuljama EEG sporiji rad mozga. Povrede mozga Raine u bioloke faktore ubraja povrede glave, komplikacije u toku trudnoe i prilikom poroaja. Raine predstavlja studije u kojima su kod prestupnika utvrdili da su u prolosti pretrpjeli povrede glve. Minimalna cerebralna disfunkcija MCD je predstavljena kao nedostatak panje sa hiperaktivnou, koji prouzvodi naine pnaanja kao to su: 1. impulsivnost, 2.hiperaktivnost, 3. agresivnost, 4. negativno vienje samog sebe, 5. jaka eksplozivnost. Najvidljivije karakteristike MCD-a kod kolskog djeteta su: 1. Specifinost u ponaanju i reakcijama, 2. Psiholoke specifinosti, 3. Specifine potekoe kod uenje i druge inventivne smetnje, 4. Neuroloke specifinosti i 5. esti popratni znakovi. Autonomni nervni sistem Dio nervnog sistema koji nadzire vitalne tjelesne funkcije. Hans J. Eysenck je razvio teoriju o povezanosti kriminaliteta i tipa osobenosti. Prvi dio govori da je osobenost svakoga mogue ocjeniti sa aspekta psihotizma, ekstraverzije i neurocitizma. Drugi dio teorije govori o tome da se ovjekova svijest oblikuje razgovorom. Teorije koje naglaavaju uticaj prehrane na ponaanje Smanjen eer u krvi ili hipoglikemija Neodgovarajua probava eera manifestira se u tome da se nivo glukoze smanjuje i da ga nema dovoljno za rad mozga i tjela. Hipoglikemija je uobiajen zdravstveni problem osuenika. Vitamini Veina alkoholiara i ovisnika o drogama pati od nedostatka vitamina. Kod osuenika je otkrivena hipovitaminoza. Hiperkinetinost Manifestira se u antisocijalnom ponaanju pojedinaca, nepovjerljivom i ponakad prestupnikom ponaanju djece. Alkoholizam i kriminalitet Alkohol je veoma blizak i povezan sa kriminalnim ponaanjem na tri podruja: 1. Neposredna kriminalna djelatnost, koja je u vezi sa konzumiranjem alkoholnih pia.

26

2. Posredni uticaj alkoholnih pia na pojedinca koji imaju anestetian uinak, sa mogunou prouzrokovanja frustracija kod postizanja odreenih ciljeva. 3. postupci koji su posljedica ovisnosti od alkohola i tjelesna ovisnost od alkohola. Trovanje olovom Dua izloenost olovu u manjim koliinama ili snana ali kratkotrajna izloenost, prouzrokuje smetnje u radu mozga te je mogue da takav rad ima uticaja na prestupniko ili nasilniko ponaanje Psiholoke teorije NASLJEDNOST I KRIMINALITET Psiholoka analiza kriminaliteta se razvila iz psijijatrije i psihologije u 20.-tom vijeku. Temelji se na vie djela Sigmunda Freuda. Sutherland i Cressey zastupaju stav da duevna zaostalost i psihoze bitno utiu na prestupnitvo. U istraivanji se trai povezanost linosti i kriminaliteta te preovladavaju etiri smjera: 1. Traenje razlika u strukturi linosti izmeu krivinih djela i drugih ljudi, 2.Traenje mogunosti za prognoziranje prestupnikog ponaanja, 3. Istraivanje nivoa do kojeg uinioci u smislu osobne dinamike djeluju kao neuinioci, 4. Istraivanje i traenje, te mjerenje individualnih razlika meu razliitim tipovima krivinih djela i uinioca u grupama. U osobne karakteristike osoba sa estim kriminalnim djelima spadaju: 1. agresivnost, 2. autoritarnost, 3. ekstravertnost, 4. anksioznost i 5.narcizam. Psihoanalitika teorija Glavni predstavnik psihoanalitike teorije Sigmund Freud, a netreba zanemariti i Alferd Adlera. Sigmund Freud je ustanovio da je osnovni pokreta ovjeka njegov spolni nagon. ovjek moe djelovati samo uz odreene koliine energije. Osnovni izvor energije, koji uravnoteuje duevno djelovanje bi trebala biti energija spolnog nagona, koju je Freud imenovao libido. Ego se brine za ravnoteu izmeu nagonskih tenji i zahtjeva okoline. Ego izbacuje zabranjena ponaanja iz podruja svijesti te se tako iri id. U id ulaze izbaene odnosno potisnute elje, koje su izvan svijesti, besvjesne. U duevnoj unutranjosti se oblikuje super ego koji sainjavaju najotriji i nuni zahtjevi te nareenja iz okoline. Motivacija ka prestupnitvu lei u podsvjesti pojedinac Teorije jaza (sebe) Ne-ja obuhvaa sve karakteristike koje nam se bukvalno gade i ne elimo misliti na to da bi ih uope mogli imati. Kada ovjek pokuava opisati kakav bi neko trebao da bude, kakvog ga najmanje elimo, taj opis je blizu ne ja . Razvoj prestupnikog ponaanja je posljedica neuspjeno rjeenih kriza, prije svega na drugom, treem, petom i estom razvojnom nivou. Drugi nivo obuhvaa drugu i treu godinu ivota i odgovara Freudovoj analnoj fazi. 27

Temeljna kriza ovog perioda je odnos roditelja prema djeci. Trei nivo razvoja traje od etvrte godine do poetka kolovanja (period igre). Djeija inicijativa raste, djete iri vidike, uklapa se u okolinu a ujedno njegova odgovornost raste. Na ovom nivou veoma vana uloga je roditelja. Peti nivo razvoja je period adolescencije, tj. period od 11 do 20 godine starosti. Pojedinac postaje biti svjestan svojih karakteristika, nasljednih ili steenih kroz dotadanji razvoj. U ovom periodu se ostvaruje psihosocijalni identitet pojedinca. Jako je vana identifikacija sa vrnjacima i socijalnim grupama. esti nivo razvoja osobnog perioda je od 20 do 25 godine starosti i zove se intimna kriza i izolacija. Ako je pojedinac pozitivno proao peti tepen adolescenciju, na ovom nivou e biti sposoban postaviti temelje neovisnog pordinog ivota. Teorija moralnog razvoja Lawrenca Kohlberga Ova teorija predstavlja moralni razvoj pojedinca u tri glavna nivoa a svaki od njih ima dva podnivoa. 1. Nivo: nivo morala i podkonvencionalni nivo a) opredjeljenje ka kazni i bezuslovno podreivanje autoritetu, jaem. B) ljudski odnosi. 2. Nivo: konvencionalni nivo A) tenja ka tome da je djete prihvaeno kao dobar djeak ili djevojica, B) drugi pod nivo predstavlja opredjeljenje ka autoritetu, utvrenim pravilima i ouvanju socijalnog reda. 3. Nivo: postkonvencialni A) ispravne postupke i ponaanja pojedinci gledaju sa aspekta opih prava i normi koji su provjereni i prihvatilo ih je cijelo drutvo. B) pojedinac sam ostvaruje paletu etikih naela, koje prihvaa kao svoja. Teorija uskraenosti za materinske dodire i povezanost Rano odvajanje od majke je mogui faktor za kasnije antisocijalno ponaanje. Ova teorija istie dva zakljuka: A) topli, vrsti i prisni odnosi izmeu djeteta i majke su znaajni za drutveno zdravlje djeteta, B) odvajanje i odbacivanje djeteta prouzrokuje neposlunost i postoji vea vjerovatnoa kasnijeg prestupnitva. Za teoriju prisnosti bitno je 7 (sedam) faktora: 1. specifinost, 2. trajanje, 3. emotivno investiranje, 4. ontogeneza, 5. uenje, 6. organizacija, 7. bioloka uloga. Teorija socijalnog uenja Prema ovoj teoriji prestupnitvo je naueno kao odgovarajue, odnosno komforno ponaanje. 28

U okviru ove teorije treba pomenuti oblike uenja: 1. opaanje, 2. neposredno iskustvo. Uenje promatranjem je oblikovanje osobnog ponaanja sa oponaanjem i otklanjanjem prepreka prije planiranja prestupnikog ponaanja. Socijalizacija se odvija kroz proces identifikacije. Teorija socijalnog uenja tvrdi da se predstupniko ponaanje ui i odraava na jednak nain kao i svako drugo ponaanje. Ponaanje je naueno onda kada se podrava i nagrauje. Ne razvija se kad nema podrke i nagrade. Uenje ponaanja tee : a) promatranjem, B) neposrednim ueem i C) uz razliite podrke. Psihopatoloke teorije Kroz nauku se dijele u etirigrupe: 1. poremeaj osjeanja, 2. duevni poremeaj, 3. sociopatoloke linosti 4. specifina kognicija Emocionalni poremeaji Uzroci emocionalnih poremeaja su: 1. meusobni odnosi, 2.Krize, 3. financijski problemi, 4. nezaposlenost, 5. bolest, 6. samodoivljavanje. Smetnje kod savladavanja impulsa Mogu se manifestovati kao kleptomanije, piromanija, i nemogunost da se savlada eksplozivnost. Kleptomanija i kompulzivne krae Kleptomani ne kradu zbog materijalne koristi, ve zbog trenutnih unutranjih poriva. Prije pristupanja krai osjeaju napetost, koju oslobaaju kada ukradu neki predmet. Kraa nije planirana ili uinjena u sauesnitvu. Piromanija ili kompolzivno paljenje Piromanija je nesposobnost savlaivanja elje za paljenjem bez posebnog drugog motiva u pozadini. Poremeaj nesavladive eksplozivnosti Iznenadna agresivnost ili vrsta destruktivnog ponaanja kod osoba koje naizgled imaju vlastito pon- aanje pod kontrolom je poremeaj emocija. Specifino prepoznavanje (modeli prepoznavanja) Teorije prepoznavanja objanjavaju procese: 1. prepoznavanje, 29

2. intelekt, 3. logika, 4. drutvenu strukturu, 5. razum i 6.koritenje jezika. Teorije o uzrocima prepoznavanja se nadovezuju na razvojno psiholoke teorije. Kriminalna osobenost (obiljeje) po Yochelsonu i Samenowu Oni su promatrali i prouavali 255 uinilaca. Karakteristino za prouavane osobe: 1. Hronino laganje, 2. Stav da je tua imovina njihova, 3. Neogranien optimizam, 4. Veliki energetski potencijali, 5. Strah od povreda, 6. Jaka ljutnja, 7. Sklonost da postanu predmet manipulacije, 8 Pretjerano pozitivno miklenje o sebi. Glen D. Walers osam sekundarnih motiva kod opasnijih prestupnika: 1. ljutnja, 2. otpor, 3. mo, 4. nadzor, 5. Uznemirenost, 6. Zadovoljstvo 7. Pohlepa i 8. lijenost. Osam prepoznatljivih uzroka: 1. ublaavanje, 2. rez, 3. uzimanje prava, 4. Nadotizam, 5. Usmjerenost ka moi, 6. misaona lijenost, 7. Neusklaenost. U kategorijama prepoznatljivih uzroka i sekundarnih motiva pojavljuju se i drugi psiholoki pojmovi: 1. racionalizacija, 2. disocijacija, 3. impulzivnost, 4. ekstravertnost, 5. asocijalnost, 6. antisocijalnost i dr. KRIMINOLOKI PROBLEMI Otkria o zaradi uinioca izvrioca krivinih djela pokazuju da prosjeni provalnik zaradi vie nego kada bi bio redovno zaposlen. Krivina djela koja su najznaajnija za povratnike su: 1. falsifikati, 2. krae motornih vozila, 3. pljake, 4. provale i 5. nasilnitvo.

30

Sistem ponaanja Sutherland i Cresey su utvrdili odreene oblike ponaanja uinioca krivinih djela koje moemo nazvati sistemi ponaanja. Sisteme ponaanja oznaavaju sljedee karakteristike: 1. Sistem ponaanja se pokazuje kao nain zajednikog ivota koji je karakteristian za profesionalne kradlji- vce, organizovani kriminalitet, ucjenjivanje, 2. U tim zajednicama vai kodeks ponaanja omalovaavanje uinilaca amatera i udruivanje na bazi interesa. Kriminalna karijera Kriminalnu karijeru ima onaj koji je u odreenom periodu vie puta uhvaen i osuivan zbog krivinih djela. Kriminalna karijera ima svoj poetak, trajanje i kraj. Kriminalna karijera moe znaiti specijalizaciju za odreenu vrstu kriminaliteta, no nije nuno, moda je to samo kriminalni nain ivota. Osnovna karakteristika kriminalne karijere je da pojedinac sa injenjem krivinih djela stie sredstva za ivot. Tri najkorisnija saznanja studija kriminalnih karijera su: 1. Praenje i poznavanje prolog kriminalnog naina ivota, koji je snaan prognozer kriminaliteta u budue, 2. Rana kriminalna aktivnost, koja znai potvrdu kriminalnog stila u kasnijem ivotu, 3. Kriminalitet koji je esto povezan sa alkoholizmom i upotrebom droga. Kritiki trenutak za identifikaciju buduih hroninih delinkvenata je prvo hapnje. Kanada, u kojoj je vreno istraivanje maloljetnika: 1. U dobi od 15. godina - ivot je teak 2. U dobi od 17. godina Napad je najbolja odbrana. Prijavljivanje kriminaliteta Najee prijavljeni kriminalitet je silovanje i kad rtve zadesi materijalna teta. Ubistvo je najee prijavljeno krivino djelo. Osim ubistva najee su prijave za sljedea krivina djela: 1. kraa motornog vozila radi prodaje i zarade, esto u organizovanom obliku, 2. pljaka, 3. nasilje na javnom mjestu i meusobno nasilje. Veinu krivinih djela prijavljuje rtva ili lan domainstva gdje rtva ivi. Kriminalitet kod kojeg su rtve mladi manje je prijavljivan od onoga gdje su rtve stari. Razlog zbog kojih se prijavljuju imovinska krivina djela su: 1. dobiti potvrdu o teti, 2. dobiti nazad ukradenu stvar imovinu. Razlozi zbog kojih se ne prijavljuje imovinski kriminal, 1. premala teina krivinog djela, 2. ubjeenost o neefikasnosti policije u razotkrivanj krivinog djela izvrioca, 3. prezaposlenost. Razlozi zbog kojih se prijavljuju nasilnika krivina djela: 1. elja za kanjavanjem uinioca, 2. sprijeiti ponavljanje krivinog djela. Razlozi zbog kojih se ne prijavljuju nasilnika krivina djela: 1. esto puta uinilac je lan domainstva, 2. djelo se tretira kao privatno osobno ili 3. zbog zbunjenosti 31

ene i kriminalitet Karakteristike kriminaliteta ena: 1. ene veoma rijetko ine pljaku ili provalnu krau, 2. ene rijetko ubijaju stranca, jer su rtve veinom muevi, ljubavnici i djeca. 3.ene kao uinioci izvrioci su veinom udate. 4. ene uinioci su prosjeno starije dobi, 5. zadnjih godina raste broj ena uinioci krivinih djela. rtve kriminaliteta rtve imaju znaajnu ulogu u uzronosti kriminaliteta, Posebno u nekim specifinim krivinim djelima. Benjamin Mendelshon Upotrijebio izraz krivini par, kojim objanjava vezu izmeu rtve i uinioca. Utvrdio je povezanost izmeu biopsihosocijalnih karakteristika ivota i uinioca. Hans Von Hentig Objavio studiju o rtvama krivinih djela U tom djelu je tvrdio da rtva na specifian nain odluuje o kretanju kriminalnog djela i o ponaanju uinioca. Tvrdio je da postoje etiri kategorije ljudi koje su idealne rtve ubistva: 1. depresivni ljudi, 2. pohlepni ljudi, 3. konfliktni ljudi i 4. muitelji. Depresivni ljudi su na vrhu te ljestvice jer su nepaljivi, nepredvidivi i kod njih su smanjene samoodrive tenje. Henry Ellenberger Postavio koncept skripte osnovne slinosti u krivinom djelu izmeu rtve i uinioca. Tvrdi da je teko odrediti granicu razdvajanja u psiholokim karakteristikama rtve i uinioca. Mnogo uinioca ima psiholoke preddispozicije da postanu rtve Viktima viktimizira. William F. McDonald Napravio studiju o napadima i pljakama u prevoznim sredstvima. Marvin Wolgang Istraivao ubistva u Filadelfiji. Dio studije se bavio ubistvima koje je uslovljavala aktivnost rtve. Ustanovio je da veliki broj potencijalnih ubica postaje rtva ubistva. Zakljuo da je dosta ubistava uslovljeno aktivnou rtve za koju su karekteristine nesvjesne elje za suicidom.

32

NEPOSREDNI DRUTVENI FAKTORI KRIMINALITETA Socioloki faktori po Milutinoviu, znaajno participiraju u etiologiji kriminaliteta. Po njemu, drutveno-materijalni uslovi ivota, ekonomske, klasne i druge osnovne strukture i protivrijenosti koje raaju i razvijaju se iz tih uslova, predstavljaju osnovnu snagu koja determinira pojavu kriminalne djelatnosti u krajnjoj instanci. Ovo poglavlje se temelji na podjeli neposrednih drutvenih (sociolokih) faktora kriminaliteta, prema Milutinoviu na: 1. drutvenoekonomske, 2. politikoidejne, 3. mikrogrupne, 4. socijalnopatoloke. Drutveno-ekonomski faktori kriminalnog ponaanja Uticaj ekonomske krize i privredne depresije na kriminalitet Ekonomska kriza sa svim svojim posljedicama je permanentna. Ono to karakterie takvu situaciju jeste ivot pun neizvjesnosti, apatije, razoarenja te socijalnih protesta. Cijela atmosfera je konfliktna i povoljna za delinkventno ponaanje. U kriminolokoj teoriji se istie da se u toku ekonomskih kriza poveava kriminalitet, naroito imovinski. Produkt privredne depresije je siva ekonomija. Ona znai djelovanje mnogih faktora u kriminalnoj zoni, poev od ulinih preprodavaca ukradene i protivpravno pribavljene robe pa do organizatora nedozvoljene trgovine u ijem su arsenalu obuhvaena mnogobrojna krivina djela. Siromatvo i kriminalitet Ekonomske krize i privredne depresije kao jedan od svojih produkata imaju osiromaenje stanovnitva. Ukoliko je siromatvo izraeno to e imati veliki uticaj na injenje krivinih djela, pogotovo imovinskog kriminaliteta. U BiH je sve prisutnija pojava da organizatori ilegalnog transporta droge kao kurire angauju siromane mladie i djevojke. Siromatvo je glavni faktor koji mnoge osobe dovodi u poziciju rtaava krivinih djela i tako posredno do kriminala krijumarenja osoba. Bogatstvo i kriminalitet U raspravi o etiologiji kriminaliteta treba imati na umu i klasnu strukturu odreenog drutva. Rasprostranjenost delinkventnog ponaanja odreena je i karakterom klasne strukture i drugih socijalnih struktura. Sutherlendova teorija o delinkventima bijele kragne osobe koje ine teka krivina djela povezana sa prevarama na berzi te tzv. legalnog krenja zakona od strane amerikih kompanija i poslovnih krugova. Tamni pojas kriminaliteta krivinih djela koja se teko otkrivaju i jo tee istrauju i osuuju. Uticaj nezaposlenosti na kriminalitet Nezaposlenost se moe odrediti i tretirati na dva naina: 1. nemogunost zaposlenja, 33

2. gubitak postojeeg zaposlemja. U BiH imamo prisutna oba ova naina. U kontekstu kriminalnog ponaanja postoji kauzalna veza izmeu nezaposlenosti i kriminalnog ponaanja odreenih osoba, bilo da trae posao ili da primaju na posao. Politikoidejni faktori kriminalnog ponaanja Uticaj rata na kriminalitet Uticaj rata na kriminalitet moe se podjeliti u tri perioda: 1. predratni, 2. ratni, 3. poratni. Period neposredno pred rat karakteriu ratne pripreme i ratna psihoza stanovnitva s druge strane. Takva situacija uzrokuje razne oblike kriminaliteta nedozvoljene trgovine a ponajvie ratnim ivotnim namirnicama, te orujem i municijom. U ratu najee se ine sljedea krivina djela: Genocid, ratni zloini, ubistva, teke krae, prevare, ucjene, trgovina ljudima, krijumarenje ljudima, nedozvoljena trgovina orujem i municijom, nedozvoljena trgovina narkoticima, nedozvoljena trgovina naftom i naftnim derivatima, cigaretama, prehrambenim proizvodima i drugim deficitarnim namirnicama. Poratni period karakterie (biva Jugoslavija) pojava enormno veeg broja krivinih djela, kao to su narkomanija, prostitucija i dr. devijantna ponaanja maloljetnih osoba. U znatnom porastu je i maloljetnika delinkvencija. Privatizacija u propalom sistemu krjnji joj je cilj uveavanje osobnih bogatstava na temelju prethodno steenih sredstava. Uticaj iz inostranstva na kriminalitet Krivina djela vezana za djela pijunae i politiki kriminal. U dananjoj BiH, razni uticaji iz inostranstva se javljaju kao veoma znaajan kriminogeni faktor. Manifestuje se injenjem raznih krivinih djela kao to su: 1. Zloupotreba slubenog poloaja i ovlatenja, 2. privredni kriminal, 3. korupcija, 4. ubistva, 5. terorizam. Na sceni je organizovani kriminal koji se oituje u: 1. trgovini drogom, 2. trgovini ljudima, 3. krai i trgovini automobila, 4. pranje novca i dr. Na tom planu BiH se koristi kao tranzitna zemlja za krijumarenje ljudima i drogama ali se koristi i za skladitenja droge koje je na putu sa istoka na zapad. Uticaj literature, tampe, filma i drugih sredstava masovnih komunikacija na kriminalitet Rezultati mnogobrijnih kriminolokih istraivanja mogu se podjeliti u dvije grupe: 1. literatura, tampa, film i druga sredstva masovnih komunikacija mogu doprinjeti kriminalnom ili devijantnom ponaanju, 2. takav negativan uticaj ne postoji. negativan uticaj ogleda se u: 1. Pisanje o neinima i tehnikama injenja pojedinih k.d. 2. esto emitovanje nasilja i 34

3.Senzacionalistiko izvjetavanje. Religija i kriminalitet Zbog nacionalne polarizacije, koja je u toku rata na prostorima bive Jugoslavije, uglavnom pratila i vjerska polarizacija, upravo pripadnost naciji a samim tim i vjeri, generira kriminalno ponaanje. Misli se na genocid i ratni zloin. Mikrogrupni faktori kriminalnog ponaanja Degradirana porodica i kriminalitet. Porodica i kola su osnovni faktori u odgoju svakog ovjeka. U odgojnom procesu lini primjer u porodici ima znaajnu ulogu jer se djeca prirodno orjentiu svoim roditeljima koji im slue kao obrasci za ponaanje i zauzimanje linih stavova. Porodice koje su vaspitno defektne i u kojima najmlai lnanovi ne mogu stei potrebe osnovnog moralnog vaspitanja, pozitivne navike i sklonosti postaju zapravo negativan obrazac njihovog ponaanja. Protekli rat u BiH generirao je zuroke i uslove za nastanak degradiranih ili razorenih porodica kao to su: 1. Razdvojenost porodice za vrijeme ratnih dejstava, 2. Rastava branih partnera usljed dugotrajne razdvojenosti. 3. Gubitak jednog lana porodice usljed ratnih dejstava, 4. Teke materijalne prilike usljed rata, 5. Alkoholizam, 6. Prostitucija, 7. Narkomanija i dr. Negativni uticaj ulice (susjedstva) na kriminalitet Negativan uticaj ulice na pojavu delinkventne aktivnosti manifestuje se najee preko raznih delinkvenata i delinkventnih grupa, koje vre takav uticaj, naroito na mlae lanove drutva. Kriminoloka istraivanja pokazuju da uticaj ulice, odnosno kontaktiranje i druenje sa kriminalcima a posebno kriminalnim skupinama moe biti veliki na kriminalno ponaanje drugih osoba. Poveanoj mogunosti negativnog uticaja ulice na posredan nain, doprinose i faktori degradirane porodice, nezaposlenosti i stambene krize te socijalno patoloke pojave narkomanija, prosjaenje i skitnja. Ostali mikrogrupni faktori kriminalnog ponaanja 1. kola, 2. stambeni uslovi-kriza i dr. Socijalno patoloke pojave i kriminalno ponaanje Narkomanija i kriminalitet Ovisnost od droga (narkomanija) je stanje periodinog i hroninog trovanja tetnog za pojedinca i drutvo, koje karajterie: 1. neodoljiva elja da se nastavi uzimanje droge i da se ona nabavi po svaku cijenu, 2. tendencija poveanja doze, 3. uspostavljanje fizike i psihike ovisnosti, 4. tetne posljedice za pojedinca i drutvo, 5. pojava apstinencionalnog sindroma poslije naglog prekida troenja droge u organizmu. 35

Narkomanija je oblik namjernog i kontinuiranog uticaja na mijenjanje sopstvene svijesti, raspoloenja i miljenja, koje ima zajednikih svojstava u svim pojavnim oblicima narkomanije. Pod narkomanima u pravom smislu rijei podrazumjevamo iskljuivo narkomane ovisnike. Pod ovisnou se podrazumjeva takvo psihiko i fiziko stanje organizma koje je posljedica interakcije izmeu ivog organizma i droge, okarakterisano promjeno ponaanja i drugim reakcijama, koe uvijek ukljuuje i prinudu da se droga uzima trajno ili periodino kako bi se postigao njen uinak a ponekad i da bi se izbjegla neugodnost usljed njenog neuzimanja. Apstinencijska kriza ili apstinencijski sindrom je karakteristian skup znakova i simptoma, odnosno reakcija i ponaanja razliitog intenziteta , ovisno od vrste i koliine uzete droge, vremenskog perioda u kome je droga uzimana i jaine uspostavljene ovisnosti od te droge a javlja se nakon potpunog ili djeliminog prekida konzumiranja droge, koja je u pravilu uzimana due vrijeme najee u visokim dozama. Apstinenciju karakteriu slijedee manifestacije: Uznemirenje, Depresivno raspoloenje, Nesanica, Grevi u stomaku, dijareja, Malaksalost, preznojavanje, Nagli pad ili povienje krvnog pritiska Napadi u pogledu gibitka svijesti, Poremeaji svijesti u vidu delirantnih epizoda praenih i obiljem zastraujuih halucinacija koje se mogu zavriti smru. Tipologija narkomana Naime, podjela na: Probatore, Situacione narkomane, Eksperimentatore, Medicinske narkomane, Narkomane ovisnike. Probatori su osobe koje drogu probaju jednom, eventualno par puta i ne pokazuju interes za daljim konzumiranjem. Situacioni narkomani su osobe koje drogu konzumiraju iskljuivo u odreenim situacijama. Eksperimentatori ili istraivai su osobe koje drogu uzimaju u potrazi za novim nainom ivota Medicinski narkomani su osobe koje se lijee od bolesti ili povrede upotrebom lijekova narkotika. Narkomani ovisnoci su osobe koje kontinuirano konzumiraju jednu ili vie vrsta droga i ovisni su od njene upotrebe. Narkoman kao rtva i uiniac krivinog djela Veza izmeu narkomana i krivinog djela: 1. Narkoman kao uinilac krivinog djela vezanog za drogu, 2.Natkoman kao uinilac bilo kojeg krivinog djela, 3. Narkoman kao rtva krivinog djela. Narkoman sa posebnim karakteristikama svoje linosti je specifian u odnosu na bilo koju kategoriju uinioca krivinog djela. Actiones liberae in causa samoskrivljena neuraunljivost, ovisnik pod dejstvom droga ini krivino djelo s ciljem pribavljanja novca za drogu. 36

Narkomanija kao faktor u etiologiji kriminaliteta Narkomanija je pojava koja uzrokuje kriminalno ponaanje. Kriminalitet uzrokovan narkomanijom svrstan je u posebnu kategoriju kriminaliteta povezanog sa drogom i kategoriziran kao sekundarni kriminalitet. Krivina djela koja se ine radi pribavljanja droge ili novca i drugih sredstava za drogu kao i djela uinjena pod dejstvom droga. Sekunarni kriminalitet, u skladu sa svojim karakteristikama, klasificiran je u est grupa: 1. porodini kriminalitet, 2. kriminalitet na radnom mjestu, 3. kriminalitet nad rodbinom, prijateeljima i poznanicima, 4. klasini kriminalitet, 5. posredno nabavljanje droge, 6. neposredno nabavljanje droge. Porodini delikti-narkomani u poetku najvei broj krivinih djela ine nad lanovima svoje porodice, a to su: 1. krae, 2. nedozvoljena trgovina, 3. iznuda, 4. ucjena. Ukoliko su zaposleni ine sljedea djela: 1. Pronevjere, 2. Krae, 3. Depne krae. U posredno i neposredno nabavljanje droge spadaju krivina djela: 1. Kraa ljekarskih recepata, 2. Faksimila i peata zdravstvenih radnika i ustanova, 3. Falsifikovanje istih. Prostitucija i kriminalitet Prostitucija je injenje nedoputenih seksualnih odnosa osoba enskog spola na komercijalnoj osnovi tj. na osnovu prodaje svog tijela i sluajnog uzgrednog susreta sa osobama sa kojima stupaju u te odnose, koje karakteriu osjeaj ravnodunosti. Kroz istoriju postojalo je nekoliko tipoca prostitucije: 1. Religiozna vid slube prema nekom hramu, 2. Ritualna udate ene nastupaju u vidu javnog rituala, 3. Kompenzaciona kompenzacija za nedostatak seksualne njenosti, osjeanja i razumjevanja u braku, 4. Supstutucionalna vrenje seksualnih usluga sa prostitutkama umjesto sa svojim enama, 5. Profesionalna savremeni oblik prostitucije. U Bosni i Hercegovini prostitucija je zastupljena kao: Kuna , Hotelska, Internet prostitucija, Barska i prostitucija po nonim klubovima, Visoka prostitucija (hostese i callgirls), Prometna prostitucija. Prostitucija kao kriminogeni faktor Prostitucija je esto povezana sa injenjem krivinih djela i znaajan je kriminogeni faktor (Mlaenovi). Sa prostitucijom je prvenstveno povezan kriminalitet trgovine ljudima, najee enama.

37

Prostutucija generira i druge kriminalne djelatnosti, prije svega pranje novca, zaraenog od prostitucije. Metode rada su nasilje i zastraivanje prostitutki, njihovo alkoholiziranje i drogiranje ili plaanje usluga drugom. Makroi su osobe visoko rangirane u kriminalnom podzemlju (miljeu), i vre i druge kriminalne djelatnosti kao to su: Narkokriminal, Trgovina orujem, Trgovina automobilima, Reket raznih vrsta usmjeren prema osobama iz razliitog miljea.i sl. Kroz prostituciju se povezuju-proimaju i druga krivina djela, kao to su: Ubistva, Silovanja, Krae, Nanoenje tekih tjelesnih povreda. Kroz prostituciju i sam njen in se ire razne zarazne bolesti od kojih je AIDS, najprisutnija ujedno i najopasnija. Za sada su poznata etiri sistema suzbijanja prostitucije: 1. Abolicija ukidanje i zabrana prostitucije po javnim kuama, 2. Reglementacija legalizacija prostitucije regulisana od strane drave, 3. Tolerancija potpuno neangaovanje drave u suzbijanju ove pojave, 4. Prohibicija potpuna zabrana prostitucije u bilo kom obliku. Alkoholizam i kriminalitet Alkoholizam je redovno i prekomjerno konzumiranje alkoholnih pia, ako osoba koja pije alkoholno pie postane ovisna o alkoholu, tj. izgubi mogunost kontrolisanja koliine popijenog odnosno mogunost apstinencije. Svaki alkoholizam je hronian. Uloga alkoholizma u genezi kriminaliteta oekuje se u dva osnovna pravca: 1. Posredno, 2. Neposredno. Neposredni uticaj alkohola na injenje krivinih djela postoji u sluaju kad je djeli uinjeno pod dejstvom alkohola. Posredno djelovanje alkohol ima na injenje krivinih djela u sluaju hroninog alkoholizma. Konzumiranje alkohola moe uticati na kriminalno ponaanje dvostruko: 1. preko obinog (akutnog) pijanstva, 2. preko alkoholizma (alkoholne bolesti). Akutna intoksikacija je obino pijanstvo, moe biti: 1. Umjereno, 2. Srednje, 3. Teko. Alkoholna koma komatozno stanje nastaje usljed prekomjernog uzimanja-konzumiranja alkohola. Pojavni oblici kriminaliteta KRIMINALNA FENOMENOLOGIJA ISTRAIVANJE POJAVNIH OBLIKA KRIMINALITETA Kriminalna fenomenologija se bavi pojavnim oblicima, stukturom, strukturnim promjenama i dinamikom kriminaliteta. Masters i Robertnson u svojim istraivanjima su kriminalitet vide kroz tvz. svakodnevni kriminalitet. Nasilniki osobni kriminalitet, Vonju pod uticajem alkohola i posljedice, 38

Razbojnitvo, Provalnu krau, Paljevine, Razbojnike krae, Organizirani kriminalitet, Poslovni kriminalitet, Kriminalitet bez rtava Beirne i Messerschmidith vide kriminalitet kao: Meusobno nasile, Nasilje u porodici, Imovinska krivina djela, Krivina djela u vezi sa javnim redom i mirom, Kriminalitet bijele kragne, Poduzetniki kriminalitet, Kriminalno udruenje, Politiki kriminalitet. Adler, Mueller i Laufer djele pojavne oblike krivinih djela na: Nasilniki kriminalitet, Imovinski kriminalitet, Organizovani kriminalitet, Krivina djela u vezi sa Drogom, Alkoholom, Spolnou. Milutinovi kriminalitet vidi kroz slijedee pojavne oblike: Privredni kriminalitet, Politiki kriminalitet, Saobraajna delinkvencija, Kriminalitet povratnika, Kriminalitet u vezi sa profesijom, Maloljetniko prestupnitvo Neke karakteristike pojavnih oblika kriminaliteta Uobiajeni (konvencionalni) kriminalitet Kriminalitet tzv. uobiajeni kriminalitet nasilje, sitne krae, provale i razbojnitva. Kod pomenutih krivinih djela kriminologe zanima: 1. Starost to su ljudi stariji oni ine manje krivina djela, 2. Spol mukarci ine vie krivina djela nego ene, 3. Drutveni sloj. Socijalne i ekonomske karakteristike uinioca krivinih djela Zajednike karakteristike prosjenih uinilaca krivinih djela su sljedee: 1. Veina otkrivenih odgaja se u nesreenim porodicama, 2. Veina su samci, 3. Mnogi osuenici imaju roake koji su takoe bili osuenici, 4. Nivo obrazovanja osuenika nii je od nacionalnog,nivoa. Faktori kriminaliteta Poznajemo dvije skupine faktora kriminaliteta: 1. Unutranji i 2. Vanski. Unutranji faktori: 39

Inteligencija, Osjetljivost, Prepoznavanje, Ostali faktori koji utiu na psihiko djelovanje ovjeka. Vanjski faktori su: 1. Faktori u okolini, 2. Klimatski faktori i dr. Justen ffaktori: Statistika kriminaliteta, Promjene u saznanju kriminaliteta, Porast broja odgovarajuih meta/rtava, Porast broja mogiih uinilaca, Potekoe formalnog nadzora. Krivina djela sa znacima nasilja U ova djela kriminolozi ubrajaju: Ona krivina djela kojima se oduzima rtvi ivot, Ugroava njen ivot, Prouzrokuje tjelesna i druga povreda. Najvie zastupljena djela su: Teko ubistvo, Ubistvo. Djela kojima se ugroava ivot rtvi: Prouzrokovanje razliitih povreda, Nasilnitvo, Krivina djela u porodici: Zloupotreba ivotnog partnera, Zloupotreba starijih osoba, Zloupotreba djece. Ostala djela sa znacima nasilja: Silovanje, Razbojnitvo, Razbojnika kraa, Otmica, Terorizam. Rizik viktimizacije zbog fizikog obrauna koji ima za posljedicu tjelesnu povredu mnogo je vei od pljake. Veinu krivinih djela nasilja ine mukarci i sluajni prolaznici, a najee rtve su mukarci. Teko ubistvo, ubistvo Uinioce ubistava kroz teoriju i praksu dijelimo u etiri osnovne grupe: 1. Subkulturni ubica prihvata nasilje kao nain rjeavanja konflikta, 2. Antisocijalni ubica sa predumiljajem injenje ubistva mu je dio ivotnog stila, 3. Jednokratni ubica ubistvo ine samo jedanput, prije-ranije ivio normalno-uobiajeno, 4. Duevno bolesni ili durvno poremeeni ubica. Serijske ubice Izrazom serijske ubice oznaavamo ubice koji ine krivina djela ubistva bez posebnog motiva u duem vremenskom periodu. 40

Serijske ubice formiraju bioloki faktori i faktori u sredini ve od 12 mjeseci navrenog ivota. Silovanje Ko drugu osobu upotrebom sile ili prijetnje da e dire-ktno napasti na njen ivot ili tjelo, ili na ivot ili tjelo njoj bliske osobe prisili na spolni odnos ili s njim izjednaenu spolnu radnju, ini silovanje. Silovanje u pokuaju se prijavljuje. Klasifikacija silovanja : Silovatelj upotrebljava nasilje kao izraz moi i nadmo; Silovatelj razrjeava svoje sumnje o spolnoj sposobnosti i mukosti, Iskazuje svoju mrnju prema enama; Doivljava uitke kod patnje rtve. Nasilje u porodici U priblino 90 % sluajeva uinioci su mukog spola. Spolna zloupotreba i incest Do incesta dolazi u porodicama koje su optereene sa vie problema, prije svega enocionalne potekoe i izolacija lanova porodice. Incest izmeu brata i sestre je najuestaliji. Otac koji uini incest je narcisoidan i egocentrian, te esto hronini alkoholiar. Razbojnitvo Razbojnitvo moemo svrstari u dvije grupe i to u kriminalitet sa znakovima nasilja, te imovinski kriminalitet. Za izvrenje ovog djela koristi se zastraivanje i prijetnja upotrebom sile. Ovo djelo se ini sa umiljajem. Vie od polovine rtva zadobije tjelesne povrede. Priblino polovina ovih djela se izvrava-ini po noi, dok se priblino 40 % krivinih djela ini na javnom mjestu ulici i sl. Provalne krae Provalna kraa je kao i razbojnitvo, djelo sa znacima nasilja i imovinskog elementa. Provalnici vre 3/5 silovanja i razbojnitava i 1/3 tjelesnih povreda u zatvorenim prostorima, a oko 85 % vre provalne krae u stanove i kue kada snime da su vlasnici odsutni. Krivina djela protiv imovine krae Pozitivnim zakonskim propisima je utvreno da ko tuu pokretnu stvar oduzme drugom s namjerom da njenim prisvajanjem pribavi sebi ili drugom protivpravnu imovinsku korist, ini krau. Delikventi se dijele na profesionalne i neprofesionalne. Profesionalni delinkventi ine sljedea krivina djela: 1. Deparenje, 2. Krae u trgovinama, 3. Falsifikate, 4. Prevare i provale, sitna i obina kraa

41

Krae u trgovinama Su protivpravna prisvajanja koristi za sebe u trgovakim, jvelirskim i dr. radnjama. Prevare Takoe, djelo kojim se za sebe ili drugog dobija protivpravna imovinska korist, kada uinilac lanim prikazivanjem stanja dovodi u zabludu oteenog ili ga dri u zabludi, time ga dovede u stanje da on neto uini ili propusti na tetu svoje ili tue imovine.

42