1.1.

Tarihe
Tam say olmayan dizilerinde integral ve trev kavram anlam olarak yeni bir ey
deildir. Klasik calculus bilindiinden beri, bu konuya ilgi ortadayd- Leibniz
Los!ital "a yazd mektu!ta bundan ba#setmitir.
Liouville $%&'( de) eks!onensiyal dizilerinin *onksiyonlar gellitirilmitir ve +
!oziti* tam say olmak zere, tek terimi kullanarak b,yle serilerinin +.nc trevini
tanmlanmtr. -iemann $%./' te) tam say olmayan eks!onenti olan kuvvet serilere
uygulanabilen ve sonlu integrali i0eren baka bir tanm ,nermitir. 1onunda, 2rn3ald
ve Krug, Liouville ve -iemann n sonu0larn birletirilmilerdi. Liouvillenin
yaklamdaki snrlamalarndan memnun kalmayan 2rn3ild $%&45 de) balang0
noktasn trevin tanmn *ark orann limitini olarak kabul edi! ve +.-nc trevi i0in
belirli integral *ormlleri elde etmeye baard. Krug $%&.6 da) adi trevleri i0in 7auc#y
nin integral *ormlleri kullanarak, -iemann n belirli integralin sonlu alt limitine sa#i!
olan integral olarak dzeltmesine i#tiya0 olduunu g,stermitir. 8ysa g,rlebilir alt
limiti olmayan Liouville nin tanm, -

alt limitine karlk gelmitir.

9u teorik balang0larla beraber *ractional calculus un 0eitli !roblemlerine
uygulamalarnn gelimesi de balamtr. %&(' te :del tara*ndan tautoc#ronedeki
integral denklemlerin 0,zm integral d,nmleri $yar trev yazabilme) kullanlarak
baarlmtr. ;roblem 0,zmlerinde *ractional calculusu kullanmaya etkin tevik edici
ey, 9oole $%&<< te) tara*ndan gelitiren sabit katsayl lineer di*eransiyal denklemleri
0,zmek i0in semb,lik y,ntemi kullanarak salanmtr. 9oole nin *ikrinin temeli, kuvvet
serisi olarak di*eransiyal o!erat,rndeki bir *$=) key*i *onksiyonunun dzgn
genilemesidir ve b,yle serilerdeki dzgn ters d,nme kullanarak di*eransiyel
denklemlerin 0,zmdr.
>lektromanyetik teorisinin baz !roblemleri 0,zmek i0in eaviside tara*ndan
gelitiren o!erational calculus, genelletirilmi trevlerin uygulamalarnda 0ok ,nemli bir
admd. 9u kavram 2emant $%.'4 da) esneklik !roblemlerinde kullanmak i0in
geletirmitir.
(6. yzylnda *ractional calculusun #em teork #em de uygulamalara dikkate
deer bir katklar ya!lmtr. Katkda bulunan en ,nemli isimleri ardy, Litlle3ood,
Kober, Li!sc#itz, -iesz, iggins, 1cott 9lair, 1!anie 8ld#am dr.
1.2. Gamma Fonksiyonun zellikleri
Key*i derecede trev ve integral alma teorisinde, ( ) x
*onksiyonunun yeri 0ok
,nemlidir. 9u yzden, bu *onksiyonla ilgili birka0 *orml bir araya getirmek uygundur.
( ) x
un en genel tanm >uler limitini kullanlarak
( )
[ ] [ ] [ ]
?
lim
% ( ...
x
N
N N
x
x x x x N

1

1
+ + +
]
olarak verilmitir.
@ntegral d,nm ile
( ) ( )
%
6
eA!
x
x y y dy

, 6 x f $%.()
verilen tanm, Ain !oziti* deerlerine snrl olduuna ramen, da#a kullanldr. %.(
tanmna ksm integrasyon uygulanarak 2amma *onksiyonun en ,nemli ,zellii
( ) ( ) % x x x +
elde edilir. :yn sonu0 >uler limit tanmndan elde edilir. ( ) % %

olduundan !oziti* n tamsay i0in ayn ilem ya!lrsa
( ) ( ) [ ] [ ] [ ] ( ) % % % % ( % % ? n n n n n n n n n + L L
$%.')
( )
( )
[ ]
%
%
x
x
x

olarak yazlrsa, gamma *onksiyonunun tanmn genileterek, %. (

tanmn uygulanmayan negati* deerlere i0in ge0erli klar. 9u geniletme ( ) 6
, ( ) %
ve tm negati* tamsaylarn gamma *onksiyonunun deeri sonsuz olduunu g,sterir.
Begati* tamsaylarn gamma *onksiyonlarn birbirine oran ise !oziti*tirC b,ylece eer B
ve n !oziti* tamsaylar ise
( )
( )
[ ] [ ] [ ] [ ] [ ]
?
% ( %
?
N n
n N
N N n n
N n

+

L
olur. $%.<)
2amma *onksiyonunun tersi ( ) % x
, btn A deerleri i0in tek deerli ve sonludur.
Dekil %. < 4 x i0in ( ) % x
*onksiyonu
Begati* tamsaydaki iaretin srekli deiim ve byk !oziti* A deerleri i0in asim!totik
yaklamn
( )
%
(
%
eA!$ )
(
x
x
x
x

:
,
x
olduunu dikkat edilir. 2,rld gibi, n bir !oziti*
tamsaynn gamma *onksiyonu da kendisi gibi bir !oziti* tamsay, negati* tamsaynn
( ) n
gamma *onksiyonu ise srekli olarak sonludur.
%
(
n
_
+

,
ve
%
(
n
_


,
, in
katlar olduunu sonu0lanrC b,ylece
( )
%
(
( ? %
( < ?
n
n
n
n

_


,
_
+

,
$%./)
[ ]
( )
< ?
%
( ( ?
n
n
n
n

_


,
Tablo %. Tamsay ve yarm tamsaylar i0im sk kullanlan gamma *onksiyonunun
deerleri
2amma *onksiyonunun iki tane kullanl ,zellii
( )
( )
( )
csc
%
x
x
x


+
yansmas ve
( )
( )
%
<
(
(
(
x
x x
x

_
+

,

0oaltmasdr ve 2auss 0oaltma *ormlnn bir ,rneidir.
( )
%
6
(
(
n
x n
k
n k
nx x
n n

1
_
+
1
,
]

T:9L8 (. 9irinci mertebeden 1tirling saylarn baz ,rnekleri
2amma *onksiyonunun baka bir i*adesi
( ) m
j
S
( )
( ) ( ) %
j q
q j

+
dirC $%.4)
E bir negati* olmayan tamsay, + ise #er#angi bir deer alabilen tamsay olmak zere. E
"nin k0k saysal deerler i0in son i*ade !olinoma indrigenebilirF
( )
( ) ( )
[ ]
( )
% ?
j
m m
j
j q
S q
q j j

+
$%.5)
burada
( ) m
j
S birinci mertebeden 1tirling saysdr. 9u saylar
( ) 6
6
S #ari0
( ) %
%
m m m
j j j
S S jS

+
C
( ) ( ) 6
6
6
m
j
S S olarak tanmlanr.
( ) 6
6
% S #ari0tir. 2amma *onksiyonu
$%.5) olarak i*ade edilebilme imkan, $%.4) i*adesinin, + ve E nin tm sonlu deerler i0in
sonlu be tek deerli olduunu belirlenir.
( )
( ) %
j q
j

+
oran asim!totik a0lm g,sterirF
( )
( )
[ ]
( )
% (
%
%
% (
q
j q q q
j O j
j j

1 +
+ +
1
+
]
:
,
j
$%.&). 9undan dolay
( )
( )
( )
( )
%
,
lim lim %,
%
6,
c q c q
j j
j q j q
j j
j j
+ + +

+
1 1


1 1 '
+
1 1
] ]

6,
6,
6,
c
c
c
>

<
$%..) ve bu sonu0 genel
olarak #er#angi k sonlu tamsay i0in yazlrsa
( )
( )
%
,
lim %,
%
6,
c q
j
j k q
j
j k
+ +

+
1 +

1 '
+ +
1
]

6,
6,
6,
c
c
c
>

<
$%.%6) elde edlir. $%.5) i*adesi bir binom
katsays
olarak kabuledilebilir ve binom a0lm tanmndan ve yansma ozelliinden
( )
( ) ( )
[ ]
%
%
j
j q q j q
j j q j
_ _


+
, ,
$%.%%) bulunur.
6
%
n
j
j q n q
j n

_ _

, ,

$%.%() olduundan, % N n + ve binom a0lm edeer

gamma *onksiyon olarak i*ade edilmesinin kullanlmasyla
( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
%
6
%
% %
N
j
j q N
q j q N

+
$%.%') bant elde edilir. 9u banty G+ ile
0ar!lrsa
%
%
% %
n
j
j q n q
j n

_ _

, ,

$%.%<) ve buradan sonu0 olarak

( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
%
6
( %
N
j
j q q N q
q j q N

$%.%/) bulunur.:yn ekilde iyi bilinen
6
j
k
q Q q Q
k j k j

+ _ _ _

, , ,

$%.%4) to!lama *orml ( ) Q p q j +

deiimi
kullanlarak ve ( ) % j +
ile 0ar!lnca
( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
( )
( )
% % % %
% % % % %
q p j p j
q k k p q k j k p q j
+ + + + +

+ + + + + + +
$%.%5)
i*adesine d,nlr. Heniden $%.%() bantsndan
6
%
n
j
j q n q
j m n m

_ _

, ,

$%.%&) elde edilir ve sonu0 olarak gamma *onksiyonunun

edeer i*adesini
6
% %
n
j
j q j m q n q
j m m m n m

_ _ _ _



, , , ,

ortaya ckarr.
1.3. Beta fonksiyonunun Gamma fonskiyonuna iliki
! ve + gibi iki !arametrenin !oziti* deerleri i0in com!lete ( ) , p q
beta
*onskiyonu, beta integral ile tanmlanrF
( ) [ ]
%
%
%
6
, %
q
p
p q y y dy

, !I6J+ . $%.'.%) 9u integral ikinci mertebeden >uler

integrali olarak da adlandrlr. >er ya ! ya da + !oziti* deilse, integral raksar ve beta
*onksiyon tm ! ve + deerleri i0in ge0erli ( )
( ) ( )
( )
,
p q
p q
p q


+
$%.'.() olarak
tanmlanr. em beta #em de gamma *onksiyonu Kincom!leteK analoglara sa#i!tir.
K@ncom!leteL beta *onksiyonunun bir 0ok tanm vardr. 9unlardan ,zellikle 0ok
kullanlan biri ( )
( )
( ) ( )
( )
%
6
6
, eA! eA!
%
x j
c
x
j
c x
c x y y dy x
x j c

+ +

olarak
tanmlanr. ( ) , c x

c ve A in bir sonlu tek deerli analitik *onksiyonu olmak zeredir.

@ncom!lete gamma *onksiyonunun ,nemli ,zelliklerinden biri
( ) ( )
( )
( )
eA!
%, ,
x
c x x c x
c



+

ve yar !arametresi i0in bunun deeri

( )
%
,
(
erf x
x
x

,
dir. 1aylardaki kuvvetler com!lete gamma *onksiyonunun
aracyla i*ade edilebildiinden [ ]
[ ]
( )
( )
6
j
m
m j
j
m
m q
q S
q

.

[ ] m
j
S ikinci mertebeden 1tirling saylarnnn baz ,rnekleri
[ ] m
j
S katsays ikinci mertebeden 1tirling says olmak zeredir. Tabloda verilen bu
saylarn ,rnekleri
[ ] 6
6
6 S #ari0,
[ ] [ ] [ ] % m m m
j j j
S S mS

+ C
[ ] [ ] 6
6
6
m
j
S S ,zelliklere
sa#i!tirler. Tm E deerleri i0in
[ ]
%
j
j
S ve
[ ]
6
m
j
S , EM6,%,..., m-%.
[ ]
[ ]
6
?
m
l m
m k
k
l
m
l m S
l
+

_


,

$%.'.') *orml ikinci mertebeden 1tirling saylar tanm

olarak kabul edilebilir.
( ) x jy +
analitik *onksiyonu tanmlamak i0in ikinci mertebeden 1tirling saylar
yardmyla ilk olarak ( ) x jy +
ile ( ) ( ) ( ) ( ) , , ( ,..., x x y x y x jy + + +
deerleri
arasnda ( ) [ ] ( )
6 6
j m
l m
m l
j m
x jy x ly
m l

+

_ _
+ +

, ,

*orml kullanlarak balant
kurulur. @0teki to!lama imdi ( ) , ,
m
G x y
olarak g,sterilir ve Taylor a0lm uygulanrsa
( ) [ ]
[ ]
( )
( )
6 6
, ,
?
k
l m
m
k
m
l k
m ly
G x y x
l k

+

_


,

M
( )
( ) [ ]
6 6
?
k m
l m
k k
k l
m
y
x l
l k

+

_

,

$%.'.<) olur.
$%.'.') *ormln uygulanmas da sonu0 olarak ( ) ( )
6
, ,
j
m
m
j
x jy G x y
m

_
+

,

$%.'./)
verir. 9urada ( )
[ ] ( )
( )
6
?
, ,
?
m k k
m k
k
m
G x y S y x
k

$%.'.4)
1.4. Psi fonksiyonunun Gamma fonksiyonuna iliki
;si *onksiyon ( )
( )
( ) %
d x
x
x dx

$%.<.%) olarak tanmlanr ve

( ) ( )
%
% x x x

+ +
,zellii g,sterildiinden ( ) ( )
%
%
% %
n
j
n
j

+ +
$%.<.()
9urada, ( ) % 6./55(%/5 L
dir ve >uler sabiti olarak adlanrlr.
1.5. em!olizm
* *onksiyonun A e g,re n.-ci trev i0in
n
n
d f
dx
notasyonu en yaygndr. @ntergral ve
trev alma ilemleri ters olduundan
[ ]
%
%
d f
dx

semb,l da * in A e g,re belirsiz integrale

balamak beklenen bir eydir. :ncak, belirsiz integrali tamamen belirlemek i0in
integralin bir alt snrn art koymak gerekir. Hukardak semb,l, s*r alt snr ile
birletirilirse
[ ]
( )
%
%
6
x
d f
f y dy
dx

tanmlanr. :lt snr s*r olan katl integrasyon

[ ]
( )
% (
% 6 6 (
6 6
x x
d f
dx f x dx
dx

M
[ ]
( )
% ( %
% ( % 6 6
6 6 6 6
n
x x x x n
n n n
d f
dx dx dx f x dx
dx




L
doal a0lm ile sembolize edilir.1embolizmi
da#a genelletirmek i0in $yan alt snr s*rdan *arkl olduunda)
( ) ( )
6
x x a
a
f y dy f y a dy

+

,zdelii kullanlarak
( )
( )
%
%
x
a
d f
f y dy
d x a

1
]

M
( )
( )
% ( %
% ( % 6 6
n
x x x x n
n n n
a a a a
d f
dx dx dx f x dx
d x a



1
]

L
tanmlanr. 9urada dikkat edilecek
noktas,
( )
n n
n n
d d
dx
d x a

1
]
eitliliin benzerlikten dolay genelletirilmemesi gerekir,
0nk genell olarak
( )
n n
n n
d d
dx
d x a

1
]
.
( ) n
f semb,l ise [ ]
n
n
d f dx "in ksaltmas olarak kullanlr.:yrca,
( ) n
f

semb,l alt
snr belirlenmemi olan *nin A e g,re n.inci integral i0in kullanlrF
( )
% ( %
% ( %
% ( % 6 6
n
n n
x x x x
n
n n
a a a a
f dx dx dx f x dx

L
, burada
% (
, ,...,
n
a a a
tamamen ke*yidir. >er A
deerini belirlenmeye i#tiya0 duyulursa o zaman
( )
6
%
%
x x
d f
d x a

1
1
1
1
] ]
ya da ( ) f a
semb,ller gibi kullanlr.
1.". #on$enksiyonel Tan%mlar
1.".1. T&re$ler
Ters *ark cinsinden allm birinci trev tanmndan balayarak
( ) [ ] ( ) ( )
{ }
%
%
%
6
lim
x
d f d
f x x f x f x x
dx dx

1
]
. 9enzer ekilde
[ ] ( ) ( ) ( )
{ }
(
(
(
6
lim ( (
x
d f
x f x f x x f x x
dx

1 +
]
ve
[ ] ( ) ( ) ( ) ( )
{ }
'
'
'
6
lim ' ' ( '
x
d f
x f x f x x f x x f x x
dx

1 +
]
. 9urada b,yle bir
limitin var olduunu kabul ettik. er trevin kendi mertebesinden bir da#a *azla
*onksiyonalteriminin ve katsaylarn, birbirinin ardndan gelen srasyla eksi ve art
iaretine ve binom katsy olarak arttin ger0eklerden yola 0ukarak, !oziti* tamsay n
i0in genel tanm [ ] [ ] ( )
6
6
lim
n n
n j
n
x
j
n
d f
x f x j x
j dx

_

' ;
,

$%.4.%.%) elde edilir. *

nin n.-ci trev varsa, bu tanm ger0ekten
n n
d f dx " yi tamamyla snrlanmam
deerleri i0in, x s*ra giderken, snrsz bir limiti olarak belirlenir. To!lamn limiti
integralin tanmnda kullanmak amacyla, x sadece kesikli deerleri alnarak s*ra
giderken, trevleri snrlanm bir limit cinsiden i*ade edilmek istenilen bir durumdur.
9unu ya!abikmek i0in
[ ]
, %, (, ,
N
x a
x N
N

K se0ilirC burada a alt snrna yakn ve A
den da#a k0k bir say olmak zeredir. 9,ylece, snrlanm limitinin var olduuyla
birlikte, snrlanmam limitinin var olduunu ve birbirine eit olduklarn varsaymla, n.-
inci trevi [ ] [ ] ( )
6
6
lim
N
n n
n j
N N n
x
j
n
d f
x f x j x
j dx

_

' ;
,

$%.4.%.() olarak tanmlanr.

6
n
j
_

,
olduundan eer EIn ise $ n tamsay olmak zere) $%.4.%.() tanm
[ ] [ ] ( )
%
6
6
lim
N
n N
n j
N N n
x
j
n
d f
x f x j x
j dx

_

' ;
,

$%.4.%.')
[ ]
%
6
lim
n
N
j
N
j
n
x a x a
f x j
j N N

_ _ 1 1

' ;
1 1
] ] , ,

$%.4.%.<) olarak yazlabilir 9undan

b,yle, $%.4.%.<.) denklemi, limitin allm snrlanmam bir ekilde var olduunun
kabul ile,
n n
d f dx tanmlamak i0in kullanlacaktr.
1.".2. 'nter(raller
9ir integralin -ieman to!lam limiti olarak tanm
( )
( )
%
%
x
a
d f
f y dy
d x a

1
]

( ) ( ) ( ) ( )
{ }
6
lim (
N
N N N N
x
x f x f x x f x x f a x

1 + + + + +
]
L
( )
%
6
6
lim
N
N
N N
x
j
x f x j x

' ;

$%.4.(.%)
9urada yine
[ ]
N
x a
x
N

"dir. :yn ilemi, doru ve net genel *,rml elde edebilmek
i0in, ikinci ve 0nc mertebeden inetgraller i0in ya!lrsaF
( )
( )
% (
% 6 6 (
x x
a a
d f
dx f x dx
d x a

1
]

[ ] ( ) ( ) ( ) ( )
{ }
(
6
lim ( ' (
N
N N N N
x
x f x f x x f x x Nf a x

1 + + + + +
]
L
[ ] [ ] ( )
%
(
6
6
lim %
N
N
N N
x
j
x j f x j x

+
' ;

$%.4.(.()
( )
( )
( % '
( % 6 6 '
x x x
a a a
d f
dx dx f x dx
d x a

1
]

[ ]
[ ] [ ]
( )
%
'
6
6
% (
lim
( N
N
N N
x
j
j j
x f x j x

+ +

' ;

$%.4.(.')
Katsay
% j n
j
+ _

,
olarak deitiini $n integralin mertebesi olamk zere) ve tm
iaretler !oziti* olduunu g,z ,nne alnarak, genel olarak
.
( )
[ ] ( )
%
6
6
%
lim
N
n N
n
N N n
x
j
j n
d f
x f x j x
j
d x a

+ _

' ;
1 ,
]

6
%
lim
n
N
N
j
j n
x a x a
f x j
j N N

+ _ _ 1 1

' ;
1 1
] ] , ,

$%.4.(.<) i*ade edilir. <%

say*a