Вы находитесь на странице: 1из 101

MARCO TULIO CICERN

EL ORADOR (A MARCO BRUTO)

M. TVLLI CICERONIS ORATOR AD M. BRVTVM

Texto latino de esta !tt" ##$$$.t!elatinli%&a&'.com#cice&o#%&(t.s!tml

edicin

tomado

de

T&ad(ccin es"a)ola de Ma&celino Men*nde+ ,ela'o -en los .&a/mentos 0(e se !a com"&o%ado .alta de t&ad(ccin se !a (tili+ado1 &ellenando las la/(nas existentes1 la 2e&sin de E. S3nc!e+ Salo& "(%licada en Alian+a Edito&ial1 Mad&id1 45546. Ot&as o%&as de cons(lta so%&e el tema OBRAS COMPLETAS DE MARCO TULIO, T. II Menndez Pelayo, Marcelino Traductor !tt" ##$$$.%i%lio7(&idica.o&/#li%&os#li%&o.!tm8l9:;;

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

O%&as de Lite&at(&a cl3sica <&ecolatina !tt" ##a&./eocities.com#ca'ocesa&cali/(la#Li%&os.!tml T&ad(ccin in/lesa !tt" ##$$$./(ten%e&/.o&/#etext#5::=

Marco Tulio Cicern E

El orador (a Marco Bruto)

TOR O AL ORATOR! MODER IDAD DE CICER"

En este a&t>c(lo el a(to& dem(est&a 0(e la esc(ela aticista de Roma no "(ede se& disociada de este mo2imiento neo?3tico 0(e se dio en <&ecia1 Asia e Italia en ese si/lo. S(s "&etensiones e&an la imitacin del a&te 3tico en s( "(&e+a o&i/inal1 esta%leciendo los modelos 0(e de%>an se& se/(idos. #. Co$%o&ici'n del (ra(ado! &) e&(r)c()ra En el a)o @= a. C.1 a"a&tado Cice&n de la 2ida "A%lica en (n &eti&o .o&+oso %a7o la dictad(&a de C*sa&1 esc&i%e ent&e ot&as dos o%&as .(ndamentales so%&e teo&>a &et&ica el Brutus ' el Orator1 0(e 7(nto con el De oratore1 "(%licado n(e2e a)os antes1 en el BB1 constit('en la t&ilo/>a .(ndamental en la teo&>a cice&oniana de la eloc(encia. Si en el De oratore !a%>a com"(esto (n di3lo/o a la mane&a a&istot*lica donde "lasma& s(s "lanteamientos so%&e la me7o& ed(cacin ' c(lt(&a del o&ado&1 ' en el Brutus &eali+a (n inteli/ente &e"aso a la o&ato&ia &omana1 anali+ando s(s "&inci"ales .i/(&as1 en esta te&ce&a o%&a intenta inda/a& c(3l es el o&ado& ideal -en el sentido "latnico6. ,e&o al mismo tiem"o la &edaccin de esta o%&a o%edec>a a moti2os m3s "&3cticos e inmediatos. La co&&iente est*tica aticista1 0(e !a%>a &eco&&ido <&ecia1 Asia e Italia en el si/lo I a. C. ' 0(e se !a%>a mani.estado tanto en las a&tes "l3sticas como en las lite&a&ias1 amena+a%a con im"one&se en la o&ato&ia &omana4. Los aticistas "&o"(/na%an (na eloc(encia ca&acte&i+ada "o& la so%&iedad ' la seleccin de los modelos ' s(s ace&%as c&>ticas al estilo del A&"inate nos son conocidas /&acias al testimonio de C(intilianoD. En l(/a& de (na diat&i%a cont&a s(s det&acto&es1 Cice&n esc&i%i (n t&atado en el 0(e de.end>a s( estilo ' so%&e todo de.in>a a0(ello 0(e m3s lo ca&acte&i+a%a1 el &itmo en "&osaEF adem3s1 la o%&a de%e entende&se tam%i*n como (n intento de con2ence& al dedicata&io1 B&(to1 %(en ami/o de Cice&n ' al 0(e *ste 2e>a como s( "osi%le s(ceso& en la o&ato&ia &omana1 de 0(e a%andonase la esc(ela aticista ' aco/iese (na "&osa m3s ela%o&ada ' con ma'o& .(e&+a1 a(n0(e s(s es.(e&+os en este sentido .(e&on 2anos@. La o%&a !a sido ac(sada en n(me&osas ocasiones de ana&0(>a com"ositi2a. A ello !an cont&i%(ido en /&an medida las .&ec(entes &e"eticiones del texto1 en el 0(e incl(so se "(eden !alla& 2a&ias int&od(cciones. Una ex"licacin in/eniosa ' ela%o&ada a la a"a&ente deso&/ani+acin de este t&atado .(e "&o"(esta "o& Remi/io Sa%%adiniB. De los DE= "a&3/&a.os en 0(e se di2ide la o%&a1 los 5: Altimos -4@G?DE=6 co&&es"onden a la teo&>a del &itmo en "&osa1 ' "o& lo tanto constit('en (na "ie+a a"a&te dent&o de la est&(ct(&a /ene&al. Se/An Sa%%adini1 si di2idimos los "&ime&os 4E5 en seis .&a/mentos= ' se s("&imen los
1 2

Cf. Desmouliez, A., Sur la polmique de Cicron et des atticistes, Revue des tudes Latines, 30 (1 !2" #uintiliano ($nst. orat., %$$, 10, 12" dice a prop&sito de la opini&n que los aticistas ten'an de Cicer&n( tumidiorem et Asianum et redundantem et in repetitioni)us nimium et in sali)us aliquando *ri+idum et in compositione *ractum, e,ultantem ac paene, quod procul a)sit, uiro molliorem. 3 -...A. -ru)e (The Greek and Roman Critics, /ondon 1 20, p.110" 2a puesto de relie3e que se de)e entender el rator como una de*ensa de Cicer&n ante los ataques de los aticistas 4 que en este sentido 2a4 que comprender la e,tensa discusi&n so)re la prosa r'tmica. 0 As' se lo comenta Cicer&n a 5tico (Ad Att., %$6, 20, 3"( Cum ipsius preci)us paene adductus scripsissem ad eum de optimo +enere dicendi, non modo mi2i sed etiam ti)i scripsit si)i illud quod mi2i placeret non pro)ari. ! 7n /a composizione dell8 rator ciceroniano, Rivista di !ilolo"ia e d#$stru%ione Classica, 00 (1 19" 1:22. 9 #ue ser'an( $;<< 3:1 = $$;<< 20:3!= $$$;<< 39:02= $6;<< 03:91= 6;<< 9 :111= 6$;<< 112:13 .

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

"a&es nos encont&amos con 0(e se eliminan las cont&adicciones ' &e"eticionesF estas t&es "a&tes enca7a&>an "e&.ectamente en (na !i"ot*tica ca&ta a B&(to 0(e constit(i&>a la "&ime&a &edaccin de la o%&a. ,oste&io&mente Cice&n !a%&>a a)adido los ot&os .&a/mentos "a&a ela%o&a& as> (n t&atado so%&e el me7o& estilo o&ato&ioF el ensam%la7e de distintas &edacciones o la incl(sin de n(e2os temas !a%&>a o&i/inado la a"a&ente deso&/ani+acin est&(ct(&al. Esta teo&>a &es(lta at&acti2a ' "o& ello !a /o+ado de c&*dito d(&ante m(c!o tiem"o1 siendo &eco/ida "o& la ma'o&>a de edito&es del Orator7. ,e&o &ecientemente S3nc!e+ Salo&; !a "(esto de &elie2e cie&tas incon/&(encias en la a&/(mentacin de Sa%%adini. En "&ime& l(/a&1 !a demost&ado 0(e el !ilo cond(cto& de la o%&a es do%le "o& (n lado el conce"to de decorum1 "o& ot&o1 la c&>tica a los neo3ticos. Las "a&tes eliminadas en la s("(esta "&ime&a &edaccin e2itan1 es cie&to1 m(c!as &e"eticiones1 "e&o tam%i*n /&an "a&te de los elementos 0(e s("onen la "ol*mica con los neo3ticos1 con lo 0(e (no de dic!os !ilos cond(cto&es 0(eda t&(ncado. ,e&o so%&e todo lo 0(e le "a&ece inace"ta%le son cie&tas a/&("aciones ' cie&tos co&tes1 como el !ec!o de 0(e (na "a&te1 la se/(nda1 te&mine con (na dedicato&ia a B&(to1 o 0(e al "a&ti& los .&a/mentos c(a&to ' 0(into se se"a&e el t&atamiento de la elocutio1 0(edando en (no la de los .ilso.os1 !isto&iado&es ' "oetas ' en ot&o la de los o&ado&es. Se/An este a(to&1 la o%&a tiene (na est&(ct(&a 0(e o%edece al si/(iente es0(ema los HH4?45 co&&es"onden al "&lo/o ' el &esto -HHDG?DE=6 a la desc&i"cin del o&ado& "e&.ecto. Esta desc&i"cin se esta%lece en cinco a"a&tados de desi/(al extensin HHDG?ED en lo 0(e se &e.ie&e al estilo o&ato&ioF HHEE?@D en lo 0(e se &e.ie&e al /*ne&o o&ato&ioF HH@E?44D en lo 0(e se &e.ie&e a los officia oratorisF HH44E?4E5 en lo 0(e se &e.ie&e a los conocimientos del o&ado&F HH4@G?DE= en lo 0(e se &e.ie&e al em"leo de la "&osa &>tmica. La est&(ct(&acin "&o"(esta "o& S3nc!e+ Salo& es con/&(ente ' con2incente1 "e&o no lo son tanto s(s c&>ticas a Sa%%adini. El !ec!o de 0(e en los .&a/mentos 0(e se !a%&>an com"(esto en "&ime& l(/a& no !(%ie&a (n en.&entamiento cla&o con los neo3ticos slo s("ond&>a 0(e ent&e am%as &edacciones se a/&i la "ol*mica "o& al/An moti2o1 o %ien 0(e en (na o&i/ina&ia ca&ta "&i2ada a B&(to el A&"inate no 7(+/ase adec(ado incl(i& esa c&>tica1 0(e "oste&io&mente s> se&>a inco&"o&ada. ,o& ot&a "a&te1 0(e (n .&a/mento te&mine con (na dedicato&ia no es tan ext&a)o si se tiene en c(enta 0(e es (no de los inco&"o&ados en la !i"ot*tica se/(nda &edaccin1 c(ando 'a el a(to& tiene en mente la t&a%a+n de.initi2a. Lo mismo oc(&&e con la se"a&acin del t&atamiento de la elocutio no "a&ece in2e&os>mil 0(e Cice&n !(%ie&a !a%lado en "&inci"io slo de la del o&ado& ' des"(*s1 (na 2e+ conce%ido el "lan .inal de la o%&a1 ante"(sie&a la de los .ilso.os1 !isto&iado&es ' "oetas. En de.initi2a1 c&eemos 0(e la inte&"&etacin de S3nc!e+ Salo& es altamente cla&i.icado&a ' la com"a&timos1 "e&o "ensamos 0(e no in2alida la tesis de Sa%%adini de la do%le c&onolo/>a en la &edaccin. *. +ilo&o,-a y Re('rica

>

As', por e?emplo, C. de .arc2i:7. Stampini (@ur'n 1 90", A. Aon (Bar's 1 90", A. @o3ar:A.C. Du?ald&n (Darcelona 1 9>" E 1 Cicer&n, El orador, traducci&n, introducci&n 4 notas de 7. SFnc2ez Salor, .adrid 1 1, pp.1:20.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

Una 2e+ acla&ada la est&(ct(&a del t&atado1 de%emos "&e/(nta&nos 0(* es lo 0(e Cice&n t&ata en *l. Como !emos a"(ntado al "&inci"io1 si se/(imos la c&onolo/>a de los t&es t&atados cice&onianos de &et&ica m3s im"o&tantes1 "odemos 2e& (na cla&a e2ol(cin. En el De oratore el A&"inate es magister1 nos ense)a c(3l de%e se& la ed(cacin del o&ado&1 cmo de%e desen2ol2e&se "a&a in2enta&1 o&dena& ' &edacta& s(s disc(&sos. En el Brutus es historicus 0(e na&&a ' 7(+/a a los &e"&esentantes de la o&ato&ia &omana. En el Orator1 .inalmente1 se !ace existimator1 c&>tico en %(sca de (n ideal a&t>stico1 el ti"o ete&no e inm(ta%le 0(e constit('e la idea "latnica5. Cice&n lo ex"&esa 2a&ias 2eces a lo la&/o del t&atado IReco&demos...0(e 2o' a act(a& "a&a da& la im"&esin de 0(e so' (n c&>tico1 no (n maest&oJ4GF Icomo di7e m3s a&&i%a1 0(ie&o se& (n c&>tico1 no (n maest&oJ44F I,e&o1 "(esto 0(e 'o no %(sco (n o&ado& al 0(e inst&(i&1 sino (n o&ado& al 0(e a"&o%a&...J4D. La e2ol(cin no slo se constata en c(anto a la "ost(&a de Cice&n -maest&o1 !isto&iado& o c&>tico61 sino al mismo tiem"o en la %As0(eda del modelo de eloc(encia o de !om%&e eloc(ente. En el De oratore se nos o.&ece (na ima/en 2i&t(al de la "e&.eccin o&ato&ia cent&ada en la .o&macin intelect(al del o&ado& ni C&aso ni Antonio -los inte&loc(to&es del di3lo/o1 "e&tenecientes a (na /ene&acin ante&io& a la del A&"inate6 se tienen "o& eloc(entes1 "e&o se a"(nta a (na "osi%ilidad .(t(&a 0(e "od&>a esta& enca&nada1 a(n0(e n(nca se nom%&e de%ido a la .ec!a d&am3tica de la accin -54 a. C.61 "o& el "&o"io Cice&n. En el Brutus -donde es el inte&loc(to& "&inci"al6 'a se le 2e como modelo 0(e enca&na el ideal o&ato&io. Kinalmente en el Orator a2an+a (n "aso m3s el modelo 0(e se %(sca no es ni Demstenes -a 0(ien ala%a constantemente como (no de los o&ado&es m3s com"letos6 ni *l mismo1 sino la idea "latnica del o&ado&1 inalcan+a%le1 0(e n(nca se da&3 en la &ealidad4E. Como dice De Ma&c!i4@1 !e a!> el "o&0(* del t>t(lo de Orator1 enca&nacin del ideal1 al i/(al 0(e Ma0(ia2elo tit(l s( o%&a el Prncipe. Este ideal es inalcan+a%le1 "e&o al se& com"&e!ensi%le "o& la mente si&2e de est>m(lo "a&a intenta& ace&ca&se a *l. En "ala%&as de Cice&n I LN(ncaM1 di&3s1 Lexisti (no as>M. ,(es 0(e no !a'a existido. ,e&o 'o !a%lo de lo 0(e es mi ideal1 no de lo 0(e !e 2isto1 ' me &emito a a0(ella .o&ma e ima/en "latnica de 0(e !a%l*1 ima/en 0(e1 si %ien no 2emos1 "odemos sin em%a&/o tene& en la menteJ4B. Esta "ost(&a de Cice&n1 m3s de.inito&ia de (n ideal 0(e ed(cado&a1 !a sido cont&a"(esta a la de C(intiliano "o& Al%e&te4=. So%&e las &elaciones ent&e .iloso.>a ' &et&ica en la conce"cin cice&oniana de la eloc(encia se !a esc&ito m(c!o1 "e&o sin d(da el a(to& a 0(ien m3s se
Cf. de .arc2i en la introducci&n a su edici&n del rator (@ur'n 1 90", p. %$$. rat., %%%$, 112( &meminerimus'...ita (otius acturos) ut e*istimatores videamur lo+ui) non ma"istri,. Bara las citas del te,to latino si+o la edici&n de Dern2ard G4tzler (.Hnc2en:IHric2 1 11". /as traducciones estFn e,tra'das de la de 7. SFnc2ez (o(. cit.". 11 rat., %%%$$$, 11>( &...ut su(ra di*i) iudicem esse me) non doctorem volo,. 12 rat., %%%6, 123( &-uoniam autem non +uem doceam +uaero) sed +uem (ro.em)..., 13 Cf. Desmouliez, A., Cic/ron et son "o0t. Essai sur une d/finition d#une esth/ti+ue romaine 1 la fin de la R/(u.li+ue, Dru,elles 1 >9, pp.0>9:0> . 10 Cicerone, rator, commento di C. de .arc2i e 7. Stampini, @orino 1 90, pp.%$$:%$$$. 1! rat., %%$%, 101( & 23emo is4) in+uies) 2um+uam fuit4. 3e fuerit. e"o enim +uid desiderem) non +uid viderim dis(uto redeo+ue ad illam 5latonis) de +ua di*eram) rei formam et s(eciem) +uam) etsi non cernimus) tamen animo tenere (ossumus,. 19 Al)erte -onzFlez, A., Cicer&n 4 #uintiliano ante la Cet&rica. Distintas actitudes adoptadas, 6elmantica, 30 (1 13" 20 :299.
10

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

de%e en este te&&eno es Alain Mic!el4:. El tema es demasiado com"le7o "a&a a%o&da&lo a0(> en "&o.(ndidad1 "e&o nos /(sta&>a menciona&lo some&amente "o&0(e en las concl(siones .inales 2ol2e&emos a !ace& &e.e&encia a ello. Baste deci& 0(e con Cice&n se (nen estas dos disci"linas 0(e se !a%>an se"a&ado e incl(so nos at&e2e&>amos a deci& enemistado desde Sc&ates ' los so.istas (na %(sca%a la 2e&dad1 la esencia1 ' ot&a la o"inin1 la a"a&iencia. Cice&n1 en cam%io1 0(e &eclama la necesidad de (na "&o.(nda .o&macin .ilos.ica en el o&ado& ' c&itica la desn(de+ o&namental del .ilso.o a7eno a la eloc(encia1 "&oclama con o&/(llo no !a%e& sido .o&mado en las esc(elas de los &*to&es sino en la Academia IN con.ieso 0(e so' (n o&ado& ?si es 0(e lo so'1 o en la medida en 0(e lo sea? salido1 no de los talle&es de los &*to&es1 sino de los "aseos de la AcademiaJ4;1 "(es no en 2ano !a%>a sido disc>"(lo del .ilso.o Kiln de La&isa1 a(n0(e al/(nos a(to&es conside&an 0(e en esta a.i&macin exa/e&a1 "o& c(estiones de o"o&t(nidad ' con2eniencia1 s( de(da con la Academia45. .. El e&(ilo ora(orio Dent&o de este %&e2e &e"aso 0(e estamos &eali+ando a al/(nos "(ntos &ele2antes del Orator no "odemos "asa& "o& alto (no de los as"ectos m3s im"o&tantes 0(e en *l t&ata Cice&n nos estamos &e.i&iendo a la teo&>a de los t&es estilosDG. A0(> se enc(ent&a se/(&amente la inno2acin m3s im"o&tante del A&"inate en el te&&eno de la teo&>a &et&ica. Desde l(e/o1 la t&i"le 2e&tiente de los estilos o genera dicendi no es en a%sol(to no2edosa1 "(es 2iene de la t&adicin &et&ica !elena ' se &emonta a Teo.&astoF (na alte&acin 0(e tam"oco tiene excesi2a &ele2ancia es la descom"osicin del estilo s(%lime en L&(doM ' L"(lidoM ' del estilo !(milde en Ldesc(idadoM ' La&moniosoMD4. ,e&o lo 0(e s> s("one (na t&ascendental no2edad es1 como !a "(esto de &elie2e Do(/lasDD1 la &elacin 0(e se esta%lece ent&e cada (no de los t&es estilos ' cada (na delas .(nciones del o&ado& el !(milde1 s(til o ten(e "a&a el docere1 el medio "a&a el delectare o conciliare1 el /&a2e1 s(%lime o 2e!emente "a&a el mouere. En la Rhetorica ad Herennium "(ede desc(%&i&se 'a (na &elacin ent&e los t&es estilos ' las "a&tes del disc(&so1 "e&o no con los officia oratorisF "e&o no se t&ata de (na &elacin ex"l>citamente t&atada como tal1 sino im"l>cita1 al il(st&a& el estilo s(%lime con (na "e&o&acin1 el medio con (na a&/(mentacin ' el !(milde con (n .&a/mento na&&ati2oDE. Es en el Orator donde encont&amos "o& 2e+ "&ime&a esta 2inc(lacin ent&e las
1>

J)ra cla3e es .ic2el, A., Les ra((orts de la Rh/tori+ue et de la 5hiloso(hie dans l#oeuvre de Cic/ron. Recherches sur les fondements (hiloso(hi+ues de l#art de (ersuader, Baris 1 90. 11 rat., $$$, 12( &et fateor me oratorem) si modo sim aut etiam +uicum+ue sim) non e* rhetorum officinis) sed e* 7cademiae s(atiis e*titisse,. 1 Cf. /eeman, A.D., rationis ratio, Amsterdam 1 93, p. 9. 20 Como 2a ad3ertido mu4 )ien K.L.M. AtNins (Literar8 Criticism in 7nti+uit8. 7 sketch of its develo(ment, 3ol. $$, /ondon 1 !2, pp.2 :30", la contri)uci&n ciceroniana serF cla3e importante en la *ormaci&n de la doctrina de los estilos literarios o OcoloresP en la 7dad .edia 4 Cenacimiento. 7s cierto que el planteamiento del Arpinate inclu'a s&lo la oratoria, pero *ue e,tendido a la literatura en +eneral +racias en parte a la clasi*icaci&n aristotlica de las *ormas poticas. 21 rat., 6:6$, 20( &nam et "randilo+ui) ut ita dicam) fuerunt cum am(la et sententiarum "ravitate et maiestate ver.orum) vehementes varii co(iosi "raves) ad (ermovendos et convertendos animos instructi et (arati 9+uod i(sum alii as(era tristi horrida oratione ne+ue (erfecta at+ue conclusa conse+ue.antur) alii levi et structa et terminata9: et contra tenues acuti) omnia docentes et dilucidiora) non am(liora facientes) su.tili +uadam et (ressa oratione limati: in eodem+ue "enere alii callidi) sed im(oliti et consulto rudium similes et im(eritorum) alii in eadem ieiunitate concinniores) id est faceti) florentes etiam et leviter ornati,. 22 Dou+las, A.7., A Ciceronian Contri)ution to C2etorical @2eor4, Eranos, !! (1 !>" 11:29. 23 Cf. $.;d., p.23.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

>

.(nciones a&istot*licas del o&ado& ' los genera de Teo.&asto1 en el si/(iente "asa7e ISe&31 "(es1 eloc(ente...a0(el 0(e en las ca(sas .o&enses ' ci2iles !a%la de .o&ma 0(e "&(e%e1 a/&ade ' con2en+a "&o%a&1 en a&as de la necesidadF a/&ada&1 en a&as de la %elle+aF ' con2ence&1 en a&as de la 2icto&iaF esto Altimo es1 en e.ecto1 lo 0(e m3s im"o&tancia de todo tiene "a&a conse/(i& la 2isto&ia. ,e&o a cada (na de estas .(nciones del o&ado& co&&es"onde (n ti"o de estilo "&eciso a la !o&a de "&o%a&F mediano a la !o&a de deleita&F 2e!emente1 a la !o&a de con2ence&JD@. Es deci&1 0(e los m*todos "a&a alcan+a& el .in del o&ado&1 0(e es siem"&e la "e&s(asin1 son las "&(e%as mate&iales1 0(e se "&esentan en (n estilo sencillo ' llano1 la im"&esin ca(sada "o& el ca&3cte& del !a%lante c(ando em"lea (n estilo a&monioso ' %ello1 ' la ca"acidad de mo2e& las "asiones del a(dito&io con la 2e!emencia de s( estilo m3s a"asionadoDB. OC(3l es entonces el me7o& estilo "a&a el o&ado& "e&.ecto 0(e se intenta de.ini&8 Los t&es lo son1 "(es el me7o& o&ado& es el 0(e los sa%e con7(/a& ' em"lea& se/An con2en/a a la ca(sa en cada momento. Cice&n conside&a (no de s(s ma'o&es lo/&os el se& ca"a+ de !a%la& %ien en los t&es genera dicendi1 "(diendo cam%ia& de (no a ot&o se/An las exi/encias de cada caso1 cosa 0(e nin/An ot&o !a%>a conse/(ido en Roma IAs> "(es1 encont&amos 0(e los o>dos de n(est&os ci(dadanos est3n a'(nos de esa o&ato&ia m(lti.o&me e i/(almente &e"a&tida ent&e todos los estilos1 ' !e sido 'o el 0(e "o& "&ime&a 2e+1 en la medida de mis "osi%ilidades1 ' "o& "oco 0(e 2al/an mis disc(&sos1 me los !e at&a>do a la inc&e>%le a.icin de esc(c!a& ese ti"o de eloc(enciaJD=. De !ec!o1 al/(nos a(to&es como P(maniecQiD: !an ci.&ado el *xito sin "a&an/n del A&"inate .&ente a la decadencia de Ro&tensio "o&0(e este Altimo se o%stina%a en mantene& (n estilo 2e!emente1 asianista1 0(e le !a%>a &e"o&tado /&an *xito en s( 7(2ent(d "e&o 0(e no con2en>a a (n !om%&e mad(&o1 mient&as 0(e Cice&n1 0(e en s(s "&ime&os disc(&sos no e&a m(' di.e&ente de Ro&tensio1 !a%>a alcan+ado (n alto /&ado de uarietas en s( o&ato&ia1 0(e le "e&mit>a cam%ia& de (no a ot&o estilo se/An las exi/encias del decorum. Sl mismo lo a.i&ma en s( t&atado IN es 0(e nin/An o&ado&1 ni si0(ie&a los desoc("ados /&ie/os1 esc&i%ie&on tantos disc(&sos como 'o1 disc(&sos 0(e tienen "&ecisamente esa 2a&iedad 0(e 'o a"&(e%oJD;. El ex!a(sti2o an3lisis estil>stico 0(e de s(s disc(&sos &eali+ La(&andD5 dem(est&a 0(e la "&axis de la o&ato&ia cice&oniana si/(e de ce&ca s(s "&o"ias teo&>as &et&icas ' 0(e no se 7acta en 2ano de la 2a&iedad de estilos de 0(e !i+o /ala. El eclecticismo ent&e los t&es estilos es slo a"a&ente. A(n0(e las ci&c(nstancias de s( "ol*mica con los aticistas le !acen t&ata&los "o& i/(al1 no lo/&a
20

rat., %%$, 9 ( &Erit i"itur elo+uens...is) +ui in foro causis+ue civili.us ita dicet) ut (ro.et) ut delectet) ut flectat. (ro.are necessitatis est) delectare suavitatis) flectere victoriae: nam id unum e* omni.us ad o.tinendas causas (otest (lurimum. sed +uot officia oratoris) tot sunt "enera dicendi' su.tile in (ro.ando) modicum in delectando) vehemens in flectendo,. 2! Cf. -ru)e, o(. cit.) pp.110:111. 29 rat., %%%, 109( &$eiunas i"itur huius multi(licis et ae+ua.iliter in omnia "enera fusae orationis aures civitatis acce(imus) eas+ue nos (rimi) +uicum+ue eramus et +uantulumcum+ue dice.amus) ad huius "eneris dicendi audiendi incredi.ilia studia convertimus,. 2> GumaniecNi, G., @radition et apport personnel dans l8oeu3re de Cicron, Revue des tudes Latines) 3> (1 ! " 1>1:113. 21 rat., %%%, 101( &nemo enim orator tam multa en in Graeco +uidem otio scri(sit) +uam multa sunt nostra) ea+ue hanc i(sam ha.ent) +uam (ro.o) varietatem,. 2 /aurand, /., tudes sur le st8le des discours de Cic/ron) avec une es+uisse de l#histoire du &cursus, (3 3ols.", Baris 1 21: 1 31.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

disim(la& s( "&e.e&encia "o& el estilo 2e!emente o s(%lime. Como se)ala Alain Mic!el1 "a&ece des"&ende&se de las decla&aciones de Cice&n 0(e este estilo &eAne todas las c(alidades inst&('e como el sim"le1 deleita como el medio ' adem3s conm(e2eEG. Si los ata0(es cont&a los 2icios del estilo ele2ado son m3s 2i&(lentos1 esto slo se de%e a la necesidad de de.ende&se de las ac(saciones de asianismo. As>1 nos dice 0(e el 0(e slo se dedica al estilo llano ' n(nca se ele2a "o& encima de *ste1 si consi/(e al menos la "e&.eccin en ese 3m%ito se&3 (n %(en o&ado&1 a(n0(e no sea el me7o&F ' lo mismo oc(&&e con el 0(e se ent&e/a a la "&3ctica del estilo medio1 0(e "(ede alcan+a& el *xito sin a&&ies/a&se demasiado1 'a 0(e de "oca alt(&a "(ede cae&. En cam%io1 el 0(e slo em"lea el tono 2e!emente es totalmente des"&ecia%le1 "(es al t&ata& dete&minados temas "oco im"o&tantes 0(e no exi/en este estilo "a&ece&3 (n loco o (n %o&&ac!o tam%al3ndose en medio de so%&iosE4. ,e&o en ot&a "a&te del disc(&so1 sin disim(la& s( sim"at>a !acia este genus dicendi a"asionado1 dice al !a%la& de la .(e&+a "at*tica -del pathos1 del sentimiento a&&e%atado6 I...es 2e!emente1 encendida1 im"et(osa1 a&&e%ata las ca(sas '1 c(ando es lle2ada im"et(osamente1 no "(ede de nin/(na .o&ma se& &esistida. <&acias a esto Altimo1 'o1 0(e so' (n o&ado& mediano o incl(so menos1 "e&o 0(e &ec(&&o siem"&e a esa /&an im"et(osidad1 !e conse/(ido con .&ec(encia 0(e mis ad2e&sa&ios se tam%aleenJED. La .o&ma de com%ina& los estilos1 es deci&1 de decidi& c(3ndo em"lea& (no ( ot&o1 2iene dete&minada "o& el decorum1 0(e1 como 'a !emos dic!o antes1 constit('e el !ilo cond(cto& de la o%&a 7(nto con la "ol*mica cont&a los neo3ticos. IEs eloc(enteJ1 dice Cice&n1 Iel 0(e es ca"a+ de deci& las cosas sencillas con sencille+1 las cosas ele2adas con .(e&+a1 ' las cosas inte&medias con tono medioJEE. /. Modernidad de Cicer'n Una 2e+ 2ista la est&(ct(&a de la o%&a ' t&as (na %&e2e &e.lexin so%&e la .iloso.>a ' la teo&>a del estilo en el t&atado cice&oniano1 nos &esta tan slo1 "a&a ce&&a& n(est&a inte&2encin1 a"o&ta& (nos "e0(e)os a"(ntes so%&e (n tema 0(e de%e&>a se& m3s a men(do o%7eto de n(est&a atencin la mode&nidad de los cl3sicos. M(c!as 2eces latinistas ' !elenistas ol2idamos 0(e los cl3sicos lo son "&ecisamente "o& no "asa& de moda1 o lo 0(e es lo mismo1 "o& se& siem"&e mode&nos. El "ensamiento cice&oniano &e.le7ado en el Orator es (n %(en e7em"lo de ello. A"enas ec!amos (n 2ista+o so&"&ende la "al"a%le act(alidad de al/(nos de s(s temas. Sin "&etensiones de ex!a(sti2idad !emos ent&esacado al/(nos 0(e me&ecen se& comentados Destaca&emos en "&ime& l(/a& s( "&a/matismo1 si %ien esta es (na ca&acte&>stica 0(e en /ene&al de.ine a la c(lt(&a &omana "o& o"osicin a la /&ie/a. En el a"a&tado D1 al !a%la& de las &elaciones ent&e .iloso.>a ' &et&ica en s( teo&>a o&ato&ia1 !emos se)alado el !ec!o de 0(e Cice&n mismo nos c(enta 0(e s( ed(cacin se %as m3s en los "aseos de la Academia 0(e en las esc(elas de
30

.ic2el, A., /8eloquenza romana, en $ntrodu%ione allo <tudio della Cultura Classica, .arzorati editore, 6ol. $( /etteratura, .ilano 1 >2, pp.!!1:!>! (p.!90". 31 Cf. rat., %%6$$$, 1: . 32 rat., %%%6$$, 121:12 ( &hoc vehemens incensum incitatum) +uo causae eri(iuntur: +uod cum ra(ide fertur) sustineri nullo (acto (otest. +uo "enere nos mediocres aut multo etiam minus) sed ma"no sem(er usi im(etu sae(e adversarios de statu omni deiecimus,. 33 rat., %$%, 100( &is est enim elo+uens) +ui et humilia su.tiliter et ma"na "raviter et mediocria tem(erate (otest dicere,.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

&*to&esE@. A(n0(e esto es comAnmente ace"tado como cie&to "o& la ma'o&>a de est(diosos1 nada lle2a a "ensa&1 como %ien a"(nta <&(%eEB1 0(e s( conce"cin de la .iloso.>a1 o me7o& dic!o1 del l(/a& de la .iloso.>a dent&o de los est(dios de .o&macin del o&ado&1 "&o2en/a de nin/(na esc(ela .ilos.ica. En e.ecto1 es di.>cil ima/ina& al/(na de ellas 0(e ent&e s(s ense)an+as incl('e&a el s(%o&dina& la .iloso.>a a la &et&ica1 o %ien 0(e "otencia&a la ed(cacin "&3ctica a ex"ensas de la contem"lati2a. Lo 0(e Cice&n "&o"(/na como modelo de ense)an+a es la 0(e *l mismo &eci%i1 la encaminada a (na .o&macin LAtilM con 2istas a la "&3ctica .o&ense ' a la "ol>tica1 en de.initi2a1 (na m3s L&omanaM 0(e L/&ie/aM. ,e&o donde el "&a/matismo cice&oniano ent&onca m3s t&istemente con la &ealidad de n(est&os tiem"os mode&nos es 0(i+3s en la necesidad de 7(sti.ica& los est(dios de .iloso.>a e !isto&ia I' sin (na .o&macin .ilos.icaJ1 a&/(menta el A&"inate1 Ino "odemos distin/(i& el /*ne&o ' la es"ecie de nin/(na cosa1 ni de.ini&la1 ni clasi.ica&la1 ni 7(+/a& lo 0(e es 2e&dade&o ' lo 0(e es .also1 ni anali+a& las consec(encias l/icas1 2e& lo cont&adicto&io ' distin/(i& lo am%i/(oJE=F Idesconoce& 0(* es lo 0(e !a oc(&&ido antes de n(est&o nacimiento es se& siem"&e (n ni)o. OC(* es1 en e.ecto1 la 2ida de (n !om%&e1 si no se (ne a la 2ida de s(s ante"asados mediante el &ec(e&do de los !ec!os anti/(os8JE:. Ante esta de.ensa de la (tilidad "&3ctica de dos disci"linas como la .iloso.>a ' la !isto&ia (no no "(ede menos de so&"&ende&se ante la inmediate+ ' la mode&nidad de las "ala%&as de Cice&n. TC(3n &eciente tenemos en Es"a)a la memo&ia del intento de elimina& de los "lanes de est(dio de %ac!ille&ato la asi/nat(&a de .iloso.>a1 ' la cont&o2e&sia c&eada so%&e s( (tilidad ' la necesidad de s( mantenimientoU La .iloso.>a cice&oniana es menos ela%o&ada 0(e la soc&3tica1 "e&o aAn as> !a conse/(ido se/(&amente (na ma'o& &e"e&c(sin en el m(ndo mode&no1 de%ido sin l(/a& a d(das a 0(e 2i2imos en (na c(lt(&a "&a/m3tica con la 0(e conecta .3cilmente. Los est(diosos ,e&elman ' Ol%&ec!tsE; distin/(en ent&e .iloso.>as L"&ima&iasM ' .iloso.>as L&e/&esi2asM. Las "&ima&ias "a&ten de "&inci"ios .(ndamentales 0(e constit('en la %ase de toda (na const&(ccin l/ica 0(e se ela%o&a mediante demost&aciones de ca&3cte& l/ico?matem3tico. Las &e/&esi2as o"e&an a t&a2*s de la &a+n a&/(mentati2a sin "a&ti& de t*&minos "&ecisos .i7ados de (na 2e+ "o& todas. Tomando como %ase estas de.iniciones1 Ba&illiE5 !a anali+ado el "ensamiento cice&oniano1 lle/ando a la concl(sin de 0(e lo 0(e se !a%>a llamado eclecticismo del A&"inate "(ede se& me7o& "&ecisado como .iloso.>a &e/&esi2a1 estando ca&acte&i+ado todo s( sistema "o& la "&eoc("acin de &emiti&se a la communis opinio1 0(e constit('e el "(nto de "a&tida ' el de lle/ada de la .iloso.>a cice&oniana. De esta .o&ma1 ent&onca con el "&a/matismo no&teame&icano ' la .enomenolo/>a !(sse&liana1 .iloso.>as tam%i*n &e/&esi2as 0(e as(men como "(nto de "a&tida1 &es"ecti2amente1 el sentido comAn ' la

30 3!

Cf. nota 1>. (. cit., p.1>0. 39 rat., $6, 19( &nec vero sine (hiloso(horum disci(lina "enus et s(eciem cuius+ue rei cernere ne+ue eam definiendo e*(licare nec tri.uere in (artes (ossumus nec iudicare) +uae vera) +uae falsa sint) ne+ue cernere conse+uentia) re(u"nantia videre) am.i"ua distin"uere,. 3> rat., %%%$6, 120( &nescire autem +uid ante +uam natus sis acciderit) id est sem(er esse (uerum. +uid enim est aetas hominis) nisi ea memoria rerum veterum cum su(eriorum aetate conte*itur=,. 31 Berelman, C.:Jl)rec2ts @4teca, /., Rhetori+ue et (hiloso(hie, Baris 1 !2, cap. $6. 3 Darilli, C., /a retorica di Cicerone, en 5oetica e Retorica, @orino 1 9 , pp.21:!3.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

10

Lebenswelt1 %as3ndose am%as en la "&axis cotidiana@G. Esta &e.e&encia constante a la communis opinio ' la moldea%ilidad del estilo ante la &e.e&encia del e.ecto %(scado en el a(dito&io1 de la 0(e !a%lamos ante&io&mente en el a"a&tado E1 "e&miten a.i&ma& 0(e tam%i*n el sistema te&ico &et&ico de Cice&n "(ede se& de.inido como "&a/m3tico1 en el sentido 0(e tiene esta "ala%&a en la semitica de <. Pla(s como el e.ecto de si/nos lin/V>sticos 0(e alcan+an a los destinata&ios@4. No de%emos ol2ida& 0(e ent&e las cate/o&>as 0(e la &et&ica toma en conside&acin se !allan m(c!as 0(e o.&ecen (n e2idente inte&*s "a&a la lin/V>stica mode&na. Al oc("a&se de la "e&s(asin1 es deci&1 de (n mensa7e en(nciado "o& (n !a%lante con (na intencionalidad dete&minada de act(a& so%&e el o'ente1 ent&amos en el cam"o de la lin/V>stica a"licada. Como el e.ecto %(scado &e"e&c(te en la es.e&a emocional del a(dito&io1 la "sicolin/V>stica tam%i*n se 2e im"licada. Adem3s1 el c&ite&io del decorum o adec(acin del mensa7e al acto de com(nicacin en s>1 2a&iando se/An los o'entes ' la sit(acin ci&c(nstancial -0(e a%a&ca tiem"o1 l(/a&1 ante&io&es mensa7es...6 ent&a de lleno en la "&a/m3tica lin/V>stica ' en la sociolin/V>stica@D. Tam%i*n tiene (n sa%o& nota%le a mode&nidad1 o 0(i+3 se&>a me7o& deci& a "&o%lema ete&no de todos los tiem"os1 (na c(estin conc&eta de la diat&i%a cice&oniana con los aticistas. Nos &e.e&imos a la c(estin del destinata&io del disc(&so. Los neo3ticos1 contin(ado&es de la .iloso.>a estoica1 %(sca%an los a"la(sos del "A%lico entendido1 ca"aces de com"&ende& s(s est&(ct(&ados &a+onamientos. Cice&n1 en cam%io1 no desde)a1 sino 0(e %(sca (na eloc(encia 0(e a/&ade al "A%lico llano1 incl(so al inc(ltoF "o& este moti2o c&itica tam%i*n a los neoteroi1 c('o a&te es demasiado s(til "a&a "ode& se& "o"(la&. Desmo(lie+@E !a "lanteado los "&o%lemas 0(e "(ede aca&&ea& esta "ost(&a1 "(es al s(%o&dina& el estilo al /(sto del "A%lico se co&&e el &ies/o de !i"oteca& 2i&t(des est*ticas. El "&o%lema es tan anti/(o como el a&teF !o' en d>a se "lantea en los t*&minos de somete&se a los dict3menes de la c&>tica o del "A%lico. ,e&o1 tal como a"(nta Desmo(lie+1 el A&"inate no c&ee 0(e sea necesa&io ele/i& ent&e com"lace& al /&an "A%lico o a los entendidos1 "(es no tiene "o& 0(* !a%e& desac(e&do ent&e los /(stos est*ticos de am%os. La nat(&ale+a !a dotado a los !om%&es de (n instinto "a&a a"&ecia& la %elle+a1 "o& lo 0(e todos "(eden senti&la ' deleita&se con ellaF los entendidos1 adem3s1 "(eden anali+a& los &ec(&sos t*cnicos del a&t>.ice. Una 2e+ m3s se "(ede deci& 0(e la c(estin 0(e s(%'ace en el .ondo es el c&ite&io del decorum Cice&n conside&a necesa&io adec(a& el estilo al alma del o'enteF al senti& "&edileccin "o& el genus grauis ' esta& *ste &elacionado1 se/An s( "&o"ia teo&>a1 con el mouere1 es deci&1 con el te&&ito&io de los sentimientos1 del pathos1 e&a concl(sin ine2ita%le s( conce"to de oratio1 0(e "o& antonomasia e&a la oratio popularis1 es deci&1 la desa&&ollada ante la m(ltit(d1 "&inci"almente en el .o&o. Los aticistas1 en cam%io1 0(e .(nda%an s(s "&inci"ios en la .iloso.>a estoica -0(e "o& "&inci"io &ec!a+a los a.ectos como t(&%ado&es de la &a+n6 no encont&a%an ot&o "A%lico a"to 0(e no .(e&a la *lite c(lta ca"a+ de com"&ende& 2e&dades en (na
00

Cf., 6alenti Ba+nini, 6., /a retorica di Cicerone nella moderna pro)lematica cultural, Bolletino di <tudi Latini, > (1 >>" 32>:302. 01 Cf. Spillner, D., Lin">;stica 8 Literatura, trad. esp. de 7lena Dom)'n, .adrid 1 > , p.1>2. 02 Cf. i.;d., pp.191:19 . 03 Cic/ron et son "o0t) cit., pp.2!0:2!9.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

11

.o&m(lacin l/ica desn(da de "asin@@. ,(nto .(ndamental de disc&e"ancia e&a 0(e los aticistas sosten>an 0(e en el "(e%lo inc(lto slo act(a%a la "e&s(asin "o& medio del mouere1 "(es e&an inca"aces de com"&ende& las a&/(mentaciones "&o"ias del probare o docere1 a%andonando la &a+n ' 0(edando a me&ced del 2ai2*n de las emociones. K&ente a esto1 el A&"inate sosten>a 0(e a t&a2*s del mouere las clases "o"(la&es tam%i*n "e&ci%>an la t&a%a+n l/ica del probare. La c(estin !a ad0(i&ido (n n(e2o si/ni.icado en la act(alidad1 en Es"a)a al menos1 con la "ol*mica le' del 7(&ado. Vi*ndose o%li/ada /ente no es"ecialista en le'es a dete&mina& so%&e c(estiones de com"licados matices1 si tan slo el 3m%ito de los sentimientos ' la 2e!emencia de (n a%o/ado "(eden modela& (na decisin tan t&ascendental1 si los aticistas ten>an &a+n en s( diat&i%a cont&a Cice&n1 !a%&>a 0(e "lantea&se de n(e2o la *tica de la le'. El ale7amiento de las *lites se "e&ci%e no slo en s(s disc(&sos1 sino tam%i*n en s(s o%&as de teo&>a &et&ica. Como !a se)alado ace&tadamente AtQins@B1 la ela%o&acin del mate&ial1 tanto en el De oratore como en el Brutus1 se a"a&ta del t&atado "a&a es"ecialistas1 c('o modelo se&>a A&istteles1 ' se a"&oxima m3s al di3lo/o "latnico "a&a el "A%lico en /ene&al. En el caso del "&ime&o1 s("o ele/i& los inte&loc(to&es ent&e los o&ado&es m3s "&esti/iosos de la /ene&acin ante&io& "a&a da& (n ai&e de c&edi%ilidad ' a(to&idad &omana a s( o%&aF adem3s1 el di3lo/o "e&mite (na ex"osicin 0(e sin de7a& de se& o&denada se m(est&a m(c!o m3s 2i2a. En el Orator ado"ta la .o&ma de la ca&ta o ensa'o1 "e&o el t&atamiento si/(e siendo i/(almente lAcido. Kinali+a&emos n(est&a inte&2encin &e.lexionando so%&e la &e!a%ilitacin 0(e !a ex"e&imentado la &et&ica en los Altimos a)os. El a(/e de las ciencias a&/(mentati2as !a sido "&o2ocado1 como a"(nta Valenti@=1 "o& el de%ate .ilos.ico 0(e !a "(esto de mani.iesto la ins(.iciencia de la l/ica .o&mal ' del &a+onamiento more geometrico. La "*&dida de se/(&idad en los "&es("(estos de las ciencias %asadas en la ded(ccin matem3tica o la ind(ccin ex"e&imental -"&o2ocada al mismo tiem"o "o& la &e2isin constante de los "&es("(estos 0(e antes se c&e>an axiom3ticos1 inm(ta%les6 !a &e2alo&i+ado esas ot&as es.e&as del conocimiento t&adicionalmente &ele/adas al cam"o de lo i&&acional. Ent&e las ciencias de la a&/(mentacin naci en los a)os cinc(enta la IN(e2a Ret&icaJ. No de7a de constit(i& (na cie&ta i&on>a@: el !ec!o de 0(e la &e!a%ilitacin de la &et&ica no .(e&a "&omo2ida "o& .illo/os cl3sicos ni "o& a(to&es de man(ales de estil>stica1 0(e siem"&e la !an mane7ado ' la !an tenido en c(enta1 sino "o& s(s t&adicionales enemi/os1 los .ilso.os1 con lo 0(e se !a "&od(cido1 dos mil a)os m3s ta&de1 esa (nin de .iloso.>a ' &et&ica 0(e "&o"(/na%a Cice&n. Sc!o"en!a(e&1 (no de los "&ec(&so&es de la &e2itali+acin de las ciencias a&/(mentati2as1 "&econi+ al mismo tiem"o la &esta(&acin de la &et&ica en s( ace"cin est&ictamente lite&a&ia ' c&itic ese estilo desc(idado 0(e !a%>a ca&acte&i+ado d(&ante si/los a la .iloso.>a. ihil noui sub sole1 "o&0(e 'a Cice&n !a%>a clamado cont&a la mollis oratio philosophorum!".

00 0!

Cf. Al)erte -onzFlez, A., 6istoria de la retrica latina, Amsterdam 1 2, pp.10:19. (. cit., p.2!. 09 7rt. cit.) pp.32>:321. 0> As' lo 2ace notar 6. Qlorescu (La rh/tori+ue et la n/orh/tori+ue, Baris 1 12, p.0". 01 Cf. i.;d., pp.1!0:1!!.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


Ca&los de Mi/(el Mo&a Uni2e&sidad de <&anada

12

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

13

W A0(ella t&ilo/>a cice&oniana a la 0(e s(ele denomin3&sele rhetorica maior me&eci se& catalo/ada "o& s( "&o"io a(to& como o%&a .ilos.ica #Di$% &' !( IN(est&os li%&os so%&e o&ato&ia1 a sa%e&1 los t&es co&&es"ondientes al De oratore' el c(a&to1 el Brutus ' el 0(into1 el Orator' de%en se& incl(idos dent&o de dic!o cat3lo/oJ61 el "&o"io Cice&n nos o.&ece&>a ot&as dos 2inc(ladas i/(almente a temas &et&icos1 "e&o de distinto teno& Partitiones oratoriae ) Topica* W IO&ato&J Cice&n 2ol2e&3 a de.ende& estas mismas ideas "oco des"(*s en el Orator' t&atado so%&e el o&ado& ideal1 0(e di&i/e "&ecisamente a B&(to -A. Non1 IS(& la com"osition de l+Orator de Cic*&onJ1 B,-B' .7' 45B;1 "3/s. :G?;@6. No es ext&a)o 0(e t&as !a%e& c&iticado en el di3lo/o ante&io& el estilo 3tico "o& de.ecto ' el asi3tico "o& exceso c(estione a!o&a ante B&(to c(3l es el ideal o&ato&io -D optima species dicendi/' c(3l es el me7o& estilo #0( elo1uentiaegenus summum et perfectissimum/ ) c(3l es1 en de.initi2a1 el o&ado& ideal o el ideal de la eloc(encia. E2identemente Cice&n en la c&>tica cont&a los aticistas "&etend>a de.ende& s( "&esti/io como o&ado&. ,a&a desa&&olla& estas ideas se si&2e de la misma metodolo/>a 0(e )a !a%>amos 2isto en el De oratore donde C&aso intenta%a "e&/e)a& a0(ella ima/en del o&ado& "e&.ecto -E1 :4 species oratoris perfecti/ "&esent3ndola como (n "&od(cto mental de a!> 0(e (tili+a&a el 2e&%o fingere "a&a tal e.ecto -41 44;6. Si/(iendo esta misma l>nea1 Cice&n en este t&atado no !a%la&3 de (n /*ne&o o&ato&io 0(e !a'a esc(c!ado con s(s "&o"io o>dos ' 0(e "(eda "&esenta& como modelo1 sino 0(e nos !a%la&3 de (na species cogitata Ic('a existencia1 se/An ,latn1 es tan slo &acional ' no .>sicaJ -4G eas2sc% gigni negat/' 3a la 0(e se "(ede accede& tan slo "o& los o7os del entendimientoJ #4( sic perfectas elo1uentiae speciem animo $idemus/% En este t&atado Cice&n identi.ica el t*&mino species con la idea "latnica c('a com"&ensin tiene l(/a& "o& la 2>a de la disputado1 a"lic3ndolo a los distintas es"ecies o&ato&ias -4G ITodo lo 0(e se desa&&olle "o& 2>a &acional !a%&3 de se& di&i/ido a la idea de s( "&o"io /*ne&oJ6. Desde el "(nto de 2ista "&o/&am3tico Cice&n 2a a desa&&olla& la 1uaestio inicial so%&e los estilos ' /*ne&os o&ato&ios con o%7eto de sali& al "aso de las c&>ticas de los aticistas ' &ea.i&ma& s( o"inin so%&e la eloc(encia. A tal e.ecto toma como "(nto de a"o'o (n !ec!o !ist&icamente incontesta%le1 la eloc(encia de Demstenes as> nos dice I0(e1 mient&as al/(nos !an "odido destaca& en al/(no de los t&es genera dicendi' .(e&on m(' "ocos los 0(e domina&on los t&es estilosJ #&5/ ' 0(e la eloc(encia de Demstenes1 dominado&a de todos ellos1 Ies la 0(e m3s se ace&ca a la idea "latnica de la "e&.eccinJ -DE6. Desde esta "&emisa del &econocimiento indisc(ti%le de la "&imac>a de la eloc(encia en Demstenes1 c&itica a los llamados 3ticos "o& toma& como modelos de s( eloc(encia no a a0(*l sino a Lisias1 a T(c>dides o a Xeno.onte. A los se/(ido&es de Lisias Cice&n les &e"&oc!a 0(e si el c&ite&io "a&a de.ini& el ca&3cte& 3tico se limita a la Iele/ancia ' so%&iedadJ -D;61 "(esto 0(e el estilo de a0(*l se ca&acte&i+a%a I"o& se& sencillo ) sin ado&nosJ #&4( genus tenue et inornatum/' entonces 0(eda&>an excl(idos ,e&icles1 a 0(ien n(nca se le !(%ie&a concedido la "&imac>a de la eloc(encia de s( tiem"o de !a%e& (sado (n estilo sencillo #&4( genus tenue/' ) tam%i*n Es0(ines o Demstenes1 "o& !a%e& (sado I(n estilo ado&nado1 /&a2e ' co"iosoJ -D56. A los ade"tos de T(c>dides les &ec&imina el toma& como modelo a (n !om%&e &econocido como !isto&iado& "e&o Idesconocido en el cam"o

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

10

de la o&ato&iaJ #0&( num1uam est numerates orator/ ) el !a%e& !ec!o (n %(&do &emedo de s( estilo al s(stit(i& las .&ases sentenciosas "o& .&ases ent&eco&tadas ' m(tiladas. A los de2otos de Xeno.onte les &ec(e&da 0(e s( estilo nada ten>a 0(e 2e& con la a/itacin .o&ense -ED6. T&as esta c&itica cont&a los aticistas Cice&n 2(el2e a "lantea&se la necesidad de "e&/e)a& ese o&ado& ideal 0(e Antonio no !a%>a conocido #00/ )' m3s conc&etamente1 el modelo lite&a&io m3s aca%ado -E=6. ,a&tiendo del "&inci"io de 0(e cada modelo o ideal estil>stico est3 condicionado "o& el /*ne&o co&&es"ondiente #07( genera orationum/' Cice&n inicia la ex"osicin con el /*ne&o demost&ati2o. Del /*ne&o demost&ati2o o e"id>ctico dice 0(e es la nod&i+a #07( nutrix/ del o&ado& ideal "o& c(anto1 al de%e& s( o&i/en al "lace& #07( delectationis causa comparatum est/' le .acilita todos los &ec(&sos "&od(cto&es del deleite como son la a%(ndancia l*xica -copia $erborum/' el &itmo m*t&ico #numerus/ ) la co&&es"ondencia &>tmica de los miem%&os de la .&ase #concinnitas/% M(est&a a Isc&ates como el me7o& &e"&esentante de este /*ne&o sin a!o&&a& elo/ios !acia s( estilo #!5( 1ui praeter caeteros eiusdem generis laudatur semper a nobis/ ' a2ala s( s("e&io&idad .&ente a Lisias a"elando al c&ite&io de a(to&idad de Sc&ates ' ,latn #!.2!&/% Desde este "(nto de 2ista Cice&n no slo descali.ica a los aticistas1 como se/(ido&es de Lisias1 sino 0(e adem3s se)ala 0(e el o&ado& ideal de%e&3 inicia&se con este /*ne&o o&ato&io "a&a "asa& l(e/o al escena&io "olitico #!&( acies/ a t&a2*s del /*ne&o deli%e&ati2o ) a la contienda 7(dicial #!&( dimicatio/ a t&a2*s del /*ne&o 7(dicial. Una 2e+ 0(e !a t&asladado la o&ato&ia al cam"o "olitico1 2(el2e a as(mi& la "&e? /(nta de B&(to1 inte&esado "o& conoce& no la in$entio ni la dispositio' sino el me7o& estilo #6&( genes orationis optimum/ ) de n(e2o 2(el2e a &ec(&&i& al len/(a7e "latnico "a&a &e.e&i&se a la summae elo1uentiae species' esto es1 al modelo ideal de o&ato&ia -=46. A0(> Cice&n a"elando a la etimolo/>a de elo1uentia' se)ala 0(e el o&ado& es denominado con toda "&o"iedad elo1uens' no in$entor' compositor o actor si/ni.icando con ello 0(e la ca&acte&>stica distinti2a de la o&ato&ia "&ocede de la instancia eloc(ti2a -C. Codo)e&1 IElo0(entia ' o&ato&J1 7% cl8s' ""' .4"!' "3/s. &47205&/% Desde tal "(nto de 2ista ma&ca las di.e&encias con &elacin a la .iloso.>a1 a la so.istica1 a la !isto&ia ' a la "oes>a1 como 'a !a%>amos 2isto en el De oratore% Si el o&ado& se ca&acte&i+a "o& s( dominio de la elocutio' desde *sta de%e&3 &es"onde& de a0(ellas .(nciones 0(e le son "&o"ias1 docere' detectare ) mouere% ,o& ello Cice&n conside&a o"o&t(no adsc&i%i&le a cada .(ncin s( co&&es"ondiente estilo #genus dicendi/( el sencillo a la .(ncin "&o%ato&ia1 el inte&medio a la del a/&ado ' el 2e!emente a la del do%le/amiento del 3nimo -=56. En consec(encia .i7a las ca&acte&>sticas del uir elo1uens en los si/(ientes t*&minos -=G6 ISe&3 "(es eloc(ente a0(el 0(e en el .o&o ' en los t&i%(nales !a%le de tal modo 0(e "&(e%e1 a/&ade ' do%le/(e al a(dito&io... "e&o c(antas sean las .(nciones tantas de%e&3n se& los estilos1 as> el estilo sencillo se (tili+a&3 en la .(ncin "&o%ato&ia1 el inte&medio en la del a/&ado ' el 2e!emente en la del do%le/amiento del 3nimo.J Cice&n1 al at&i%(i&le estas t&es .(nciones al o&ado&1 esta%a si/(iendo la misma l>nea ma&cada en el De oratore' "e&o a!o&a "&esenta "o& "&ime&a 2e+ esta co&&es"ondencia ent&e estilos ' .(nciones -c.&. <. L. Rend&icQson1 IT!e o&i/in and meanin/ o. t!e ancient c!a&acte&s o. st'leJ1 ,9Ph' &:' 0' .456' "3/s. &!42&45; ,% E. Do(/las1 IA Cice&onianas Cont&i%(tion to R!eto&iacal T!eo&'J1 7ranos' 66' .467' "3/s. ."2&:/% T&as .i7a& estos t&es estilos de ac(e&do con las t&es .(nciones1 "asa de.initi2amente a t&ata& las ca&acte&>sticas de cada (no de ellos -:B6 em"ie+a "o&

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

1!

atende& al estilo llano ' sencillo #76( summissus et humilis/' Illamado "o& al/(nos 3ticoJ -:@6. Del estilo sencillo se)ala 0(e tiene todas a0(ellas 2i&t(des &econocidas "o& Teo.&asto1 exce"to el o&nato la "(&e+a1 la cla&idad ' el deco&o -:56. Con &elacin a la met3.o&a s( (so slo est3 "e&mitido docendi causa #"&/' esto es1 c(ando la len/(a ca&ece del t*&mino "&o"io. Del estilo inte&medio #4"( modicum et temperatum/ dice 0(e da ca%ida a todos los "&ocedimientos o&namentales #4&( huic omnia dicendi ornamenta con$eniunt/' tanto a los &e.e&idos a la "ala%&a aislada como a la com"osicin de la .&ase este estilo !a%&>a salido de las esc(elas de los so.istas !acia el .o&o ' se&ia el estilo "&e.e&entemente c(lti2a do en el /*ne&o demost&ati2o -5=6. Del estilo /&a2e destaca no slo los ado&nos lite&a&ios1 sino tam%i*n la ex(%e&ancia l*xica #47( ornatum dicendi et copiam/ ) a *ste le con.ie&e la ca"acidad de excita& toda clase de emociones en el 3nimo del o'ente. T&as ex"one& las ca&acte&>sticas de cada (no de estos estilos Cice&n 2(el2e a &e"eti& 0(e el o&ado& ideal1 el !om%&e eloc(ente 0(e slo "odemos "osee& en la mente #tenemus sed in animo/ ) 0(e Antonio no 2io -4GG61 se&3 a0(el 0(e sea ca"a+ de domina& cada (no de estos estilos sa%i*ndolos acomoda& a la nat(&ale+a del as(nto -4GG ' 4G46. A(n c(ando 2(el2a a &e"eti& 0(e este ti"o de o&ado& ideal o este ti"o de eloc(encia &es"onde a a0(ella idea "latnica n(nca &eali+a%le1 "e&o s> contem"la%le con los o7os del es">&it( #ibid%( 1uam etsi non cernimus tamen animo tenere possimus/' Cice&n se m(est&a a s> mismo como (na &es"(esta a tal exi/encia de "&inci"ios o&ato&ios as> "&esenta el Pro <aecina como modelo del genus humile' el De lege =anilia como e7em"lo del genus temperatum ) el Pro Rabino como &e"&esentante del genus gra$e' a la 2e+ 0(e se)ala la 2a&iedad de estilos contenida en m(c!os ot&os #.50/; te&mina&3 diciendo 0(e s( eloc(encia si no !a alcan+ado la "e&.eccin !a estado m(' ce&ca de ello #.50( si non perfectio at conatus tamen at1ue adumbratio/% Cice&n en s( a.3n "o& de.ende& s( "&esti/io como o&ado& &omano &eto&na la l>nea ex"ositi2a del Brutus' se)alando 0(e *l !a%>a sido el "&ime&o en at&ae& la atencin del "A%lico !acia la o&ato&ia -4G=61 0(e *l !a%>a alcan+ado la mad(&e+ o&ato&ia1 como se o%se&2a en el Pro <luentio' donde 0(eda s("e&a&ada a0(ella &ed(ndancia 7(2enil del Pro Roscio ,merino' ' en ot&os m(c!os ot&os disc(&sos -4G: ICon c(3nto >m"et( siendo toda2>a (n 7o2en+(elo di7e todo a0(ello so%&e los to&mentos de los "a&&icidas "&onto me da&>a c(enta de 0(e todo a0(ello no !a%>a .e&mentado s(.icientemente... ,e&o de a0(ella misma mate&ia !a%&>an de .e&menta& estos ot&os "&od(ctos 'a mad(&os Yes"osa del 'e&no1 mad&ast&a del !i7o1 &i2al de la !i7aY... A0(ella &ed(ndancia 7(2enil "&esenta a!o&a las cosas de mane&a m3s sencilla1 al/(nas incl(so de mane&a m3s desen.adada1 como se 2e en el Pro Habito' en el Pro <ornelio ' en m(c!as ot&asJ61 0(e nadie ni si0(ie&a en el m(ndo /&ie/o !a%>a esc&ito tantas o%&as o&ato&ias como *l -4G;61 0(e s( o%&a "&esenta%a1 "o& 2e+ "&ime&a1 la 2a&iedad 0(e cada momento ' ci&c(nstancia exi/>a #.5:/ ' 0(e en el dominio de la .(ncin emoti2a !a%>a sido s("e&io& a c(al0(ie& ot&o &omano #.0.2 .00/% Se&3 "&ecisamente cont&a los aticistas cont&a los 0(e de.ende&3 la o&ato&ia numerosa' ca&acte&i+ada "o& la concinnitas ) las cl3(s(las m*t&icas1 tal como se m(est&a en s(s disc(&sos #.7.2&.5/' a"elando "a&a ello a la auctoritas de A&istteles1 se/(ida "o& s(s disc>"(los Teodectes ' Teo.&ast&o -4:D6 cont&a dic!os aticistas di&3 0(e los &a'os in.lamados de Demstenes no !a%&>an alcan+ado el *xito o&ato&io de no !a%e& sido lan+ados con e.ecto &>tmico #&0!/% De todos modos1 a(n c(ando Cice&n en este t&atado !ace (na cla&a a"olo/>a de s( o&ato&ia .&ente a a0(ella ot&a de.endida "o& los aticistas1 con.i&i*ndole a la

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

19

elocutio atencin "&edominante1 no de7a de se/(i& a0(ellos mismos c&ite&ios o%se&2ados en el De oratore ) Brutus( exi/e del o&ado& .o&macin .ilos.ica #.!/ )' en este sentido1 &e"ite las mismas ideas so%&e la eloc(encia de ,e&icles ' Demstenes #.!2.6/ ) so%&e la incidencia de la esc(ela acad*mica ' "e&i"at*tica en la .o&macin del o&ado&1 lle/ando a mani.esta& al/o 'a a"(ntado en el De oratore' a sa%e&1 s( de(da como o&ado& a las a(las acad*micas -4D6F de i/(al modo 2ol2e&3 a &e"eti& 0(e este o&ado& ideal no "od>a se& (n "&od(cto de las esc(elas &et&icas -4D61 sino de (na .o&macin (ni2e&sal1 ad0(i&ida de la mano de los me7o&es .ilso.os1 7(&istas1 !isto&iado&es ' o&ado&es1 "e&.eccionada "o& la "&o"ia ex"e&iencia1 en la 0(e Iel sa%e& ' el sa%e& !a%la& /&ata ' conmo2edo&amenteJ ma&can la di.e&encia .&ente a &*to&es i/no&antes1 .&ente a estoicos a7enos a toda /&acia o&ato&ia ' .&ente a aticistas inca"aces de domina& todos los &e/ist&os estil>sticosF "&esenta tam%i*n al o&ado& como el !om%&e "ol>tico -=561 ent&e/ado a la de.ensa de los inte&eses de s(s conci(dadanos1 ca"acitado "a&a desa&&olla& c(al0(ie& as(nto1 en el tono estil>stico o"o&t(no. Si en el De oratore !a%>a %(scado la de.inicin de s( conce"to de la eloc(encia en cont&aste con las esc(elas &et&icas ' estoicas1 si en el Brutus lo !a%>a %(scado es"ecialmente en cont&aste con el asianismo ' aticismo1 lo mismo 2a a !ace& a!o&a en el Orator' donde toma como &e.e&ente ne/ati2o el estilo aticista "a&a de.ini& el estilo ideal1 al 0(e Demstenes ' *l esta%an tan "&ximos -E. La(/!ton1 ICice&o and t!e <&eeQ o&ato&sJ1 ,9Ph%' "&' .4:.' "3/s. &72&4 ) 002!4/% El Orator' en de.initi2a1 2iene a se& la c(lminacin del "&oceso 0(e !a%>a 0(eda? do a%ie&to en el Brutus' "(es toda2>a 0(eda%a "endiente el ca">t(lo dedicado a s( eloc(encia. En el Orator &etoma&3 la c&>tica cont&a los aticistas1 "a&a demost&a& la s("e&io&idad de s( eloc(encia1 ca"a+ de atende& a c(al0(ie& .(ncin con s( estilo adec(ado1 &etoma&3 la c&>tica cont&a el asianismo "a&a se)ala& la s("e&acin de la redundantia iu$enilis( de este modo "&esenta&3 s( eloc(encia como la c(lminacin de la o&ato&ia &omana -M. L. Cla&Qe1 ICice&onian O&ato&'J1 -reece and Rome' .!' .4!6' "3/s. :D1 ;46. ZK&a/mento citado de LITERATURA LATINA1 edito&ial C[TEDRA -2a&ios a(to&es1 coo&dinados "o& CARMEN CODO\ER ] Cice&n1 Esc&itos &et&icos Eta"a de mad(&e+ De oratore% Brutus% Orator. De optimo genere oratorum -ca">t(lo a ca&/o de Antonio Al%e&te6 "3/. E;4?E;@^

Marco Tulio Cicern Bi%lio/&a.>a de Cice&n

El orador (a Marco Bruto)

1>

E. Ciace&i1 Cice&one e i s(oi tem"i. Dnd ed. D 2ols. -<eno2a1 Roma1 Na"oli 45E5? 45@46. C.X. Classen1 Rec!t ? R!eto&iQ ? ,olitiQ -Da&mstadt 45;B6. C.,. C&ai/1 Ko&m as A&/(ment in Cice&o_s S"eec!es A St(d' o. Dilemma. Ame&ican Classical St(dies1 E4 -Atlanta 455E6. V. C(c!e2al1 Cic*&on o&ate(&1 Anal'se et c&iti0(e des disco(&s de Cic*&on. D 2ols. -,a&is 45G4?45GD6. <.A. Penned'1 T!e A&t o. R!eto&ic in t!e Roman `o&ld EGG B.C.?A.D. EGG -,&inceton 45:D6. L. La(&and1 Et(des s(& le st'le des disco(&s de Cice&on1 E 2ol. -,a&is 45D;6. `. L(d$i/ -ed.61 Slo0(ence et R!*to&i0(e c!e+ Cic*&on1 Ent&etiens s(& l_Anti0(it* Classi0(e1 2ol. D; -Vandoe(2&es?<ena2e 45;D6. X. M. Ma'1 T&ials o. C!a&acte& -C!a"el Rill 45;;6. E. Na&d(cci1 Modelli etici e societb Un_ idea di Cice&one -,isa 45;56. ?????1 Int&od(+ione a Cice&one -Roma#Ba&i 455D6. ?????1 <li o&i++onti dell_elo0(en+a Reto&ica e "&o/etto c(lt(&ale in Cice&one -.o&t!comin/6. C!&. Ne(meiste&1 <&(ndsct+e de& .o&ensisc!en R!eto&iQ /e+ei/t an <e&ic!ts&eden Cice&os. Lan/(e et "a&ole1 S"&ac!? (nd Lite&at(&st&(Qt(&elle St(dien1 E. -M(nic! 45=@6. `. St&o!1 Taxis (nd TaQtiQ -St(tt/a&t 45:B6. A. Vasal'1 Re"&esentations Ima/es o. t!e `o&ld in Cice&onian O&ato&' -Be&Qele' 455E6. K. `ieacQe&1 Cice&o als Ad2oQat -Be&lin 45=B6. N. `ood1 Cice&o_s Social and ,olitical T!o(/!t -Be&Qele' 45;;6. Ora(ory and R0e(oric X. Axe&1 YT&i%(nal?Sta/e?A&ena Modellin/ o. t!e Comm(nication Sit(ation in Cice&o_s X(dicial S"eec!es1Y Rhetorica :.@ -45;56 D55?E44. C.X. Classen1 YCice&os P(nst de& U%e&&ed(n/1Y "". 4@5?;@ in `. L(d$i/ -ed.61 Elo0(ence et R!eto&i0(e c!e+ Cice&on -45;D6. C.,. C&ai/1 YT!e Acc(sato& as Amic(s An O&i/inal Roman Tactic o. Et!iclal A&/(mentation1Y T,P, 444 -45;46 E4?:. ?????1 YT!e St&(ct(&al ,edi/&ee o. Cice&o_s S"eec!es ,&o A&c!ia1 ,&o Milone and ,&o C(inctio1Y <P ;G-45;B6 4E=?E:. U. Rei%/es1 YReli/ion and R!eto&ic in Cice&o_s S"eec!es1Y Latomus D;.@ -45=56 ;EE?;@5. A. Leen1 YCice&o and t!e R!eto&ic o. A&t1Y ,9P 44D -45546 DD5?D@B. X.M. Ma'1 YT!e R!eto&ic o. Ad2ocac' and ,at&on?Client Identi.ication. Va&iations on a T!eme1Y ,9P 4GD -45;46 EG;?E4B. R. ,&eis$e&Q1 De in2entione o&ation(m Cice&oniana&(m -diss. Basel 45GB6. A.M. Ri//s%'1 YA""&o"&iation and Re2e&sal as a Basis .o& O&ato&ical ,&oo.1Y <P 5G -455B6 D@B?B=. K. Ro!de1 Cice&o1 0(ae de In2entione "&aece"it1 0(aten(s sec(t(s sit in o&ationi%(s /ene&is i(dicialis -diss. Re/imonti Bo&(sso&(m 45GE6. +ilo&o,-a y reli1i'n U. Rei%/es1 YCice&o1 A R'"oc&ite in Reli/ion8Y AX, 5G -45=56 EG@?E4D. M. Bea&d1 YCice&o and Di2ination t!e Ko&mation o. a Latin Disco(&se1Y 9R> := -45;=6 EE?@=.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

11

2ida A. A.+eli(s1 Yd$ei E"isoden a(s dem Le%en Cice&os1Y <lassica et =edie$alia B -45@D6 DG5?4:. R. X. Mette1 YDe& 7(n/e An$alt Cice&o1Y -)mnasium :D -45=B6 4G?D:. A.M. Ri//s%'1 Y,lin' on Cice&o and O&ato&' Sel.?Kas!ionin/ in t!e ,(%lic E'e1Y ,9P 44= -455B6 4DE?EB. M. N. `inQle&1 YX(2enal_s Attit(de To$a&d Cice&onian ,oet&' and R!eto&ic1Y Rh= 4E4 -45;;6 ;@?5:. P)3licacione& `. C. McDe&mott1 YCice&o_s ,(%lication o. Ris Cons(la& O&ations1Y Philologus 44= -45:D6 D::?;@. B. A. Ma&s!all1 YExce"ta O&atio1 T!e Ot!e& ,&o Milone and t!e C(estion o. S!o&t!and1Y Latomus @= -45;:6 :EG?E=. C. Sa(nde&s1 YT!e Cons(la& S"eec!es o. Cice&o1Y <? 4G -454:6 4BE?B=. De Ora(ore E. Kant!am1 E.1 YCice&onian Concilia&e and A&istotelian Et!os1Y Phoenix D: -45:E6 D=D?:B. `. `. Ko&ten%a(/!1YBene2olentiam concilia&e and animos "e&mo2e&e Some &ema&Qs on Cice&o_s De O&ato&e D.4:;?D4=1Y Rhetorica = -45;;6 DB5?:E. ?????1 YCice&o_s Pno$led/e o. t!e R!eto&ical T&eatises o. A&istotle and T!eo"!&ast(s1Y In Cice&o_s Pno$led/e o. t!e ,e&i"atos1 edited %' `. `. Ko&ten%a(/! and ,. Steinmet+1 E5?=G. R(t/e&s Uni2e&sit' St(dies in Classical R(manities1 @ -Ne$ B&(ns$icQ 45 ;56. <. <&(%e1 YEd(cational1 R!eto&ical and Lite&a&' T!eo&' in Cice&o1Y Phoenix 4= -45=D6 DE@?B:. X. Rall1 Y,e&s(asi2e Desi/n in Cice&o_s De O&ato&e1Y ,!oenix @; -455@6 D4G?DB. T. Xanson1 Latin ,&ose ,&e.aces St(dies in Lite&a&' Con2entions -StocQ!olm1 <ete%o&/1 U""sala 45=@6. `. P&oll1 YSt(dien f%e& Cice&os Sc!&i.t De O&ato&e1Y Rh= B; -45GE6 BBD?5:. A. D. Leeman and R. ,inQste&. M. T(lli(s Cice&o1 De O&ato&e Li%&i III1 Pommenta&. Vol. 4 -Reidel%e&/ 45;46 on I.4?4=B. A. D. Leeman1 R. ,inQste&1 and R. L. `. Nelson. M. T(lli(s Cice&o1 De O&ato&e Li%&i III1 Pommenta&. Vol. D -Reidel%e&/ 45;B6 on 4.4==?D=BF D.4?5;. A. D. Leeman1 R. ,inQste&1 and E. Ra%%ie. M. T(lli(s Cice&o1 De O&ato&e Li%&i III1 Pommenta&. Vol. E -Reidel%e&/ 45;56 on D.55?D5G. ,. MacPend&icQ1 T!e ,!ilos"!ical BooQs o. Cice&o -London 45;56. E. Ra$son1 YL(ci(s C&ass(s and Cice&o T!e Ko&mation o. a Statesman1Y Proceedings of the <ambridge Philological >ociet) 4: -45:46 :B?;;. E. Sc!(et&(m".1 Y,latonic Elements in t!e St&(ct(&e o. Cice&o_s De O&ato&e BooQ One1Y Rhetorica = -45;;6 DE:?B;. K. Solmsen1 YA&istotle and Cice&o on t!e O&ato&_s ,la'in/ ("on t!e Keelin/s1Y <P EE -45E;6 E5G?@G@. &e"&inted in Pleine Sc!&i.ten II -Rildes!eim 45=;6 D4=?DEG. Di&%)(a(ione& T)&c)lanae S.A. `!ite1 YCice&o and t!e T!e&a"ists1Y "". D45?@= o. X.<.K. ,o$ell1 ed.1 Cice&o t!e ,!iloso"!e& T$el2e ,a"e&s -Ox.o&d 455B6. De A$ici(ia E. `. Leac!1 YA%sence and Desi&e in Cice&o_s De Amicitia1Y <? ;: -455E6 E?888.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

De Re%)3lica `. S(e&%a(m1 YSt(dien%i%lio/&a"!ie +( Cice&os De &e "(%lica1Y -)mnasium ;B -45:;6 B5?;;. X. E. <. det+el1 ed. Cice&o De Re ,(%lica1 Selections -Cam%&id/e 455B6. Car(a& R. De/l_Innocenti ,ie&ini -ed.1 t&ans.1 notes61 Tullio <icerone' Lettere dall+esilio -Ki&en+e Casa Edit&ice Le Lette&e 455=6. Di&c)r&o& ,ra1$en(ario& X. `. C&a$.o&d1 ed. M. T(lli(s Cice&o T!e K&a/menta&' S"eec!es1 Dnd ed. -Atlanta 455@6. Pro Se4. Ro&cio A$erino A. A.+eli(s1 Yd$ei E"isoden a(s dem Le%en Cice&os1Y <lassica et =edie$alia B -45@D6 DG5?4:. V. B(c!!eit1 YC!&'so/on(s als T'&ann in Cice&os Rede .V& Rosci(s a(s Ame&ia1Y <hiron B -45:B6 45E?D44. ?????1 YCice&os P&itiQ an S(lla in de& Rede .V& Rosci(s a(s Ame&ia1Y Historia D@ -45:B6 B:G?54. A. R. C&ittenden1 ed. Cice&o O&ation .o& Sext(s Rosci(s Ame&in(s -Boston1 Ne$ No&Q1 ,!iladel"!ia 45G@6. E. R. DonQin1 ed. M. T(llii Cice&onis "&o Sexto Roscio Ame&ino o&atio ad I(dices. Dnd ed. -London 45BB6F &e"&int o. t!e 454= edition. `. <. <oss&a(1 ed. M. T(llii Cice&onis "&o Sexto Roscio Ame&ino O&atio. -C(edlin%(&/i 4;BE6. R. Rein+e1 YCice&os "olitisc!e An.cn/e1Y "". ;:?4@G In Vom <eist des Reme&t(ms. E&d ed.1 edited %' E. B(&cQ1 -Da&mstadt 45=G Z45G5^6. A. A. Im!ol+1 Y<ladiato&ial Meta"!o&s in Cice&o_s ,&o Sex. Roscio Ame&ino1Y <? =B -45:D6 DD;?EG. T. Pinse'1 YA Dilemma in t!e ,&o Roscio Ame&ino1Y =nemos)ne 45 -45==6 D:G?4. ?????1 YT!e Dates o. t!e ,&o Roscio Ame&ino and ,&o C(inctio1Y =nemos)ne DG -45=:6 =4?:. ?????1 YCice&o1 ,&o Roscio Ame&ino1 4DB1Y =nemos)ne D4 -45=;6 D5G?D. ?????1 YCice&o_s S"eec! o. Rosci(s o. Ame&ia1Y >O BG -45:B6 54?4G@. ?????1 YCice&o_s Case a/ainst Ma/n(s1 Ca"ito1 and C!&oso/on(s in t!e ,&o Sex. Roscio Ame&ino and its Use .o& t!e Risto&ian1Y ,nt<l @5 -45;G6 4:E?5G. ?????1 YA ,&o%lem in t!e ,&o Roscio Ame&ino1Y 7ranos :5 -45;46 4@5?BG. ?????1 YT!e ,olitical Insi/ni.icance o. Cice&o_s ,&o Roscio1Y L<= : -45;D6 E5?@G. ?????1 YT!e Case a/ainst Sext(s Rosci(s o. Ame&ia1Y ,nt<l B@ -45;B6 4;;?5=. ?????1 YT!e ,a&titio o. Cice&o_s ,&o Roscio Ame&ino1Y =nemos)ne E; -45;B6 E;:?;. ?????1 YC&iminal Co(&ts at Rome (nde& t!e S(llan Re/ime1Y Hermes 44B -45;:6 BGD. ?????1 YCice&o1 ,&o Sex. Roscio Ame&ino1 D1Y Latomus @= -45;:6 ;@:. ?????1 YT!e Lac(na in Cice&o_s ,&o Rexto Roscio Ame&ino1Y RBPh == -45;;6 :;?5. ?????1 YT!e Sale o. t!e ,&o"e&t' o. Rosci(s o. Ame&ia. Ro$ Ille/al $as it81Y ,< B: -45;;6 D5=?:. <. Land/&a.1 ed. Pommenta& +( Cice&os Rede ,&o Sex. Roscio Ame&ino. Dnd ed. -Be&lin 454@6.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

20

E. LincQe1 Yd(& Be$eis.V!&(n/ Cice&os in de& Rede .V& Sext(s Rosci(s a(s Ame&ia1Y Commentationes KlecQeisenianae 4 -4;5G6 4;:?5;. R. No!l1 ed. Cice&os Rede .V& den Sex. Rosci(s a(s Ame&ia. Dnd ed. -Lei"+i/ 4;5:6. E. Osen%&V//en1 ed. Cice&o_s Zsic^ Rede .V& Sext(s Rosci(s a(s Ame&ia -B&a(nsc!$ei/ 4;@@6. K. Ric!te& and A. KlecQeisen1 eds. Cice&os Rede .V& Sex. Rosci(s. @t! ed. -Lei"+i/ and Be&lin 45G=61 &e2. <. Ammon. `. B. Sed/$icQ1 YCice&o_s Cond(ct o. t!e Case ,&o Roscio1Y <R @; -45E@6 4E. K. Solmsen1 YCice&o_s Ki&st S"eec!es A R!eto&ical Anal'sis1Y T,P, =5 -45E;6 B@D?BB=. S. StocQ1 ed. Cice&o ,&o Sexto Roscio Ame&ino. Dnd ed. -Ox.o&d 45G46. A. Vasal'1 YT!e MasQs o. R!eto&ic Cice&o_s ,&o Roscio Ame&ino1Y Rhetorica E -45;B6 4?DG. Di5ina(io in Caecili)$ E. Badian1 YT!&ee Non?T&ials in Cice&o Notes on t!e Text1 ,&oso"o/&a"!' and C!&onolo/' o. Di2inatio in <aecilium =E1Y @lio == -45;@6 D54?EG5. C. ,. C&ai/1 YDilemma in Cice&o_s Di2inatio in Caecili(m1Y ,9P 4G= -45;B6 @@D?@=. C. Ka%%&i1 YC. Cecilio e la Di2inatio1Y Risto&ia st(di sto&ici "e& l_antic!itb classica = -45ED6 D5D?5=. P. Rac!tmann1 ed. M.T. Cice&onis Di2inatio in Caecili(m. <ot!a Bi%liot!eca <ot!ana1 4;54. `. E. Reitland and R. Co$ie1 eds. M.T. Cice&onis in C. Caecili(m Di2inatio et in C. Ve&&em Actio ,&ima1 Dnd ed. -Cam%&id/e 45GG6. `. Ste&nQo".1 Y<edanQen/an/ (nd <liede&(n/ de& gDi2inatio in Caecili(m_1Y -)mnasium Dortmund 9ahresbericht -45G@?45GB6 @?4:. &e"&inted in B. P't+le&1 ed.1 Cice&os lite&a&isc!e Leist(n/1 `e/e de& Ko&sc!(n/ 2ol. D@G -Da&mstadt 45:E6 D=:? D55. S. T!omas1 ed. Cic*&on1 Ve&&ines Di2inatio in C. Caecili(m et Actionis Sec(ndae Li%&i IV et V1 De Si/nis et De S(""liciis. ,a&is Rac!ette1 4;5@. L. A. T!om"son1 L. A.1 YT!e Relations!i" %et$een ,&o2incial C(aesto&s and t!ei& Commande&s?in?C!ie.1Y Historia 44 -45=D6 EE5?BB. Pro 6. Ro&cio Co$oedo X. Axe&1 ed.1 O&atio "&o C. Roscio Comoedo -Lei"+i/ 45:=6. ?????1 T!e St'le and Com"osition o. Cice&o_s S"eec! ,&o Roscio Comoedo1 O&i/in and K(nction 9 St(dia Anti0(a1 E. -`a&sa$ 45;G6. T. <ia&o1 YLa _"&o Roscio_ inte&"&etata1Y Andex( Buaderni comerti di studi romanistici 4D -45;E?45;@6 B==?=5. Pro Cl)en(io K. C!a&"in1 YA "&o"os de ,&o Cl(entio I141Y in Cice&oniana Roma/es a Pa+imie&+ P(maniecQi1 edited %' A. Mic!el and R. Ve&dia&e -Leiden 45:B6. C. X. Classen1 YCice&o1 ,&o Cl(entio 4?44 im Lic!t de& &!eto&isc!en T!eo&ie (nd ,&axis1Y Rh= 4G; -45=B6 4G@?@D. ????? . YDie AnQla/e /e/en A. Cl(enti(s Ra%it(s1Y C>> ;5 -45:D6 4?4:. X. K. Da2ies1 YCice&o_s S"eec! .o& A. Cl(enti(s Ra%it(s1Y Hermathena D -4;:=6 E;:?@DD. <. De&&ies1 YCice&os Rede .V& Cl(enti(s1Y -diss. MVnste& 45B:6. X. <&an&(d1 Y`as Cice&o S(ccess.(l in t!e A&t O&ato&ical8Y <9 ; -454E6 DE@?@E.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

21

R. <&ose Rod/e1 ed. M(&de& at La&in(m1 Bein/ t!e Na&&ati2e ,o&tions o. Cice&o_s S"eec! Y,&o Cl(entioY -Cam%&id/e 45D:6. <. Roeni/s$ald1 YT!e M(&de& C!a&/es in Cice&o_s ,&o Cl(entio1Y T,P, 5E -45=D6 4G5?DE. X. R(m%e&t1 YComment Cic*&on m'sti.ia les 7(/es de Cl(enti(s1Y R7L 4= -45E;6 D:B?5=. X. T. Pi&%'1 T!e R!eto&ic o. Cice&o_s ,&o Cl(entio 9 London St(dies in C, DE -Amste&dam 455G6. `. P&oll1 YCice&os Rede .V& Cl(enti(s1Y eue 9ahrbDcher fDr das Elassische ,ltertum BE -45D@6 4:@?;@. T. Maslo$sQi1 YOn t!e Ma&/in o. Cice&o1 ,&o Cl(entio 4=5 and 4:G1Y ,9P 4GE -45;D6 EDB?E4. ,. Mo&ea(1 YSt&(ct(&es de "a&ent* et d_alliance b La&in(m d_a"&as le ,&o Cl(entio1Y In Les Bo(&/eoisies m(nici"ales italiennes a(x IIe et Ie& siacles a2. X.C1 edited %' M. C*%eillac?<e&2asoni -,a&is 45;E6. `. ,ete&son1 YCice&o1 ,&o Cl(entio1Y <R 4D -4;5;6 D5@?5=. <. ,(/liese1 YAs"etti /i(&idici della "&o Cl(entio di Cice&one1Y Aura D4 -45:G6 4BB? ;4. ????? ed. L_o&a+ione "e& A(lo Cl(en+io A%ito -Milan 45:D6. X. StecQlein1 YDe i(dicio I(niano1Y In Commentationes ,!ilolo/icae1 45=?DG4 -M(nic! 4;546. NUC hNBO=4D@@;. Pro Le1e Manilia ,. Rose1 YCice&o and t!e R!eto&ic o. Im"e&ialism ,(ttin/ t!e ,olitics BacQ into ,olitical R!eto&ic1Y R!eto&ica 4E.@ -455B6 EB5?E55. Pro M)rena C. C&ai/1 YCato_s Stoicism and t!e Unde&standin/ o. Cice&o_s S"eec! .o& M(&ena1Y T,P, 44= -45;=6 DD5?DE5. X. D_A&ms1 Y,&o M(&ena 4= and Cice&o_s Use o. Risto&ical Exem"la1Y Phoenix D= -45:D6 ;D?@. T. Pinse'1 YCice&o1 ,&o M(&ena1 :41Y RBPh @E -45=B6 B:?5. A.D. Leeman1 YT!e Tec!ni0(e o. ,e&s(asion in Cice&o_s ,&o M(&ena1Y in Elo0(ence et &!*to&i0(e c!e+ Cic*&on -Vandoe(2&es?<ene2a 45;D6 45E?DD;. ,. Mo&ea(1 YCice&on1 Clodi(s1 et la "(%lication d( ,&o M(&ena1Y R7L B; -45;G6 DDG?E:. De Le1e A1raria A. Vasal'1 YA&s dis"ositionis Cice&o_s Second A/&a&ian S"eec!1Y Hermes 44= -45;;6 @G5?D:. Pro C. Ra3irio Po&()$o `.B. T'&&ell1 YT!e T&ial o. C. Ra%i&i(s in =E B.C.1Y Latomus ED -45:E6 D;B?EGG. In Ca(ilina$ `alte& Allen X&.1 YIn De.ense o. Catiline1Y <9 E@ -45E;?45E56 :G?;B. `.`. Batstone1 YCice&o_s Const&(ction o. Cons(la& Et!os in t!e Ki&st Catilina&ian1Y T,P, 4D@ -455@6 D44?D==. R. `. Ca"e1 YT!e R!eto&ic o. ,olitics in Cice&o_s Ko(&t! Catilina&ian1Y ,9P 44= -455B6 DBB?::.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

22

C. ,. C&ai/1 YT!&ee Sim"le C(estions .o& Teac!in/ Cice&o_s Ki&st Catilina&ian1Y <9 ;; -455E6 DBB?=:. T. C&ane1 YTimes o. t!e Ni/!t in Cice&o_s Ki&st Catilina&ian1Y <9 =4 -45=B?45==6 D=@?=:. R. D&a!eim1 YDie (&s"&(n/lisc!e Ko&m de& Qatilina&isc!en Reden Cice&os1Y ?ochenschrift fDr @lassische Philologie 454: -454:6 4G=4?:D. R. K(c!s1 YEine Do""le.ass(n/ in Cice&os Catilina&isc!en Reden1Y Hermes ;: -45B56 @=E?=5. <. <o(let1 YInt&od(ction b la "&emia&e Catilinai&e1Y Les Ftudes <lassi1ues -45ED6 @E;?@4. E. S. <&(en1 YNotes on t!e Ki&st Catilina&ian Cons"i&ac'1Y <P =@ -45=56 DG?D@. E. <. Ra&d'1 YA Catilina&ian Date1Y 9R> = -454=6 B=?B;. ?????1 YT!e Catilina&ian Cons"i&ac' in Its Context A Re?St(d' o. t!e E2idence1Y 9R> : -454:6 4BE?DD;. L. Ra2as1 YC&ass(s et gLa ,&emia&e Con7(&ation de Catilina_1Y ,cta <lassica Gni$ersitatis >cientiarum Debrecenensis = -45:G6 EB?@E. ?????1 YDie Catilina&isc!e Be$e/(n/ (nte& dem <esic!ts"(nQt de& So/enannten ,o"(la&en? (nd O"timaten"olitiQ1Y ,cta <lassica Gni$ersitatis >cientiarum Debrecenensis 4E -45::6 44?D4. T. Rice Rolmes1 YT!&ee Catilina&ian Dates1Y 9R> ; -454;6 4B?DB. C. Xo!n1 YDie Enste!(n/s/esc!ic!te de& Catilina&isc!en Ve&sc!$e&(n/. Ein Beit&a/ +(& P&itiQ de& Sall(sti(s1Y 9ahrbuch fDr Elassische Philologie ; -4;:B?4;:=6 :G4?;45. ?????1 YDe& Ta/ de& e&sten Rede Cice&os /e/en Catilina1Y Philologus @= -4;;;6 =BG?=B. C!a&les Pna""1 YSt(dies in t!e Catilina&ian O&ations1Y <? 4E -45DG6 45E?5=1 DG4? @. D. Ponstan1 YR!eto&ic and t!e C&isis o. Le/itimac' in Cice&o_s Catilina&ian O&ations1Y "". 44?EG in Ret!inQin/ t!e Risto&' o. R!eto&ic M(ltidisci"lina&' Essa's on t!e R!eto&ical T&adition1 edited %' T. ,o(laQos -Bo(lde& 455E6. A. La,enna1 YL_Inte&"&eta+ione Sall(stiana della Con/i(&a di Catilina1Y >tudi italiani di filologia classica E4 -45B56 4?=@1 4D:?=;. M.C. Le..1 YRedem"ti2e Identi.ication Cice&o_s Catilina&ian O&ations1Y "". 4B;?:: in Ex"lo&ations in R!eto&ical C&iticism1 <.,. Mo!&mann et al.1 Eds. -,enn. State Uni2. ,&ess 45:E6F &e"&inted in C&itical C(estions1 `. L. Not!stine et al.1 eds. -Ne$ N o&Q 455@6 EDE?@D. D.A. Ma&c!1 YCice&o and t!e <an/ o. Ki2e1Y <? ;D -45;56 DDB?DE@. C. Lo(tsc!1 YL_exo&de dit ex a%&("to de la "&emia&e Catilinai&e de Cic*&on1Y R7L =; -455G6 E4?@5. `. C. McDe&mott1 YCice&o_s ,(%lication o. Ris Cons(la& O&ations1Y Philologus 44= -45:D6 D::?;@. E. X. ,!illi"s1 YCatiline_s Cons"i&ac'1Y Historia DB -45:=6 @@4?@;. K. R. ,otte&1 YT!e Date o. Cice&o_s Ki&st O&ation a/ainst Catiline1Y <9 D4 -45DB? 45D=6 4=@?:=. A. ,&imme&1 YRisto&isc!es (nd O&ato&isc!es +(& e&sten Catilina&ia1Y -)mnasium ;@ -45::6 4;?E;. M. ,. ,&ocacci1 YLa 0(estione /i(&idica nel "&ocesso di Catilina1Y Atene e Roma D 5 -45D;6 DB@?=@. A. Ra%e1 YDie Senatssit+(n/ am ; No2em%e& des Xa!&es =E 2. C!&. (nd die Entste!(n/ de& e&sten catilina&isc!en Rede Cice&os1Y @lio B -45D56 :@?;:. R. Sea/e&1 YT!e Ki&st Catilina&ian Cons"i&ac'1Y Historia 4E -45=@6 EE;?@:.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

23

?????1 YI(sta Catilinae1Y Historia DD -45:E6 D@G?@;. O. Seel1 YCatilina1Y Der ,ltsprachliche Gnterricht 4 -45B46 B?EB. `. St&o!1 Yf%e& A%sic!t (nd A%la(. 2on Cice&os e&sten Catilina&ie1Y Die ,lten >prachen in Gnterrricht D51 no. 4 -45;D6 :?4B. ?????1 YCice&os e&ste Rede /e/en Catilina1Y =itteilungen des Deutsches ,ltphilologen2Herbandes' Landes$erband iedersachsen E=1 no. 4 -45;B6 D?4B. X. 2on Un/e&n?Ste&n%e&/1 YCice&os e&st Catilina&isc!e Rede (nd Diodo& iL Ba1Y -)mnasium :; -45:46 @:?B@. P. R. `ate&s1 YCice&o1 Sall(st and Catiline1Y Historia 45 -45:G6 45B?D4B. d. Na2its1 YT!e Kail(&e o. Catiline_s Cons"i&ac'1Y Historia 4D -45=E6 @;B?55. Pro Arc0ia S.,. Rale'1 YA&c!ias1 T!eo"!anes1 and Cice&o T!e ,olitics o. t!e ,&o A&c!ia1Y <lassical Bulletin B5 -45;E6 4?@. Ora(ione& Po&( Redi()$ E. <a%%a1 YCice&one e la Kalsi.ica+ione dei Senatocons(lti1Y >tudi <lassici e Orientali 4G -45=46 ;5?5=. R. <. M. Nis%et1 ed. M. T(lli Cice&onis De Domo S(a ad ,onti.ices O&atio -Ox.o&d 45E5 Z&e"&. 45:5^6. A. Ro%inson1 YCice&o_s Re.e&ences to Ris Banis!ment1Y <? ;:.= -455@6 @:B?@;G. `. X. Tat(m1 YT!e Lex ,a"i&ia de Dedicationi%(s1Y <P ;; -455E6 E45?D;. Pro S)lla E. <a%%a1 YCice&one e la Kalsi.ica+ione dei Senatocons(lti1Y >tudi <lassici e Orientali 4G -45=46 ;5?5=. X. T. Ramse'1 YCice&o1 "&o S(lla =; and Catiline_s Candidac' in == BC1Y H><P ;= -45;D6 4D4?4E4. Pro Se&(io ,. Bo'ance1 YC(m Di/nitate Oti(m1Y Re$ue des Ftudes ,nti1ues @E -45@46 4:D? 54. E. E2&a&d1 YLe ,&o Sestio de Cic*&on (n le(&&e1Y "". DDE?E@ o. Kilolo/ia e .o&me lette&a&ie -Kestsc!&i.t della Co&te61 2ol. D -U&%ino 45;:6. `.P. Lace'1 YCice&o1 ,&o Sestio 5=?4@E1Y <B n.s. 4D -45=D6 =:?:4. C. `i&s+(%sQi1 YCice&o_s c(m Di/nitate Oti(m a Reconside&ation1Y 9R> @@ -45B@6 4?4E. Pro Milone X. Axe&1 YLe Ko&(m Roman(m dans le "laido'e& de Cic*&on _,&o Milone_1Y "". E4? E= in T&a2a(x d( Cent&e d_A&c!*olo/ie M*dite&&an*enne del_Acad*mie ,olonaise des Sciences EG -45;56F St(des et T&a2a(x iV. A. C. Cla&Q1 ed. M. T(lli Cice&onis "&o T. Annio Milone ad i(dices o&atio -Ox.o&d 4;5B Z&e"&int Amste&dam 45=:^6. M.E. Cla&Q and X.S. R(e%el1 Y,!iloso"!' and R!eto&ic in Cice&o_s ,&o Milone1Y Rh= 4D; -45;B6 B:?:D. K. Donnell'1 Cice&o_s Milo A R!eto&ical Commenta&' -Ne$ No&Q 45EB6. B. A. Ma&s!all1 YExce"ta O&atio1 T!e Ot!e& ,&o Milone and t!e C(estion o. S!o&t!and1Y Latomus @= -45;:6 :EG?E=. X. M. Ma'1 YT!e Et!ica Di/&essio and Cice&o_s ,&o Milone A ,&o/&ession o. Intensit' .&om Lo/os to Et!os to ,at!os1Y <9 :@ -45:56 D@G?@=.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

20

X. R(e%el1 YT!e T&ial o. Milo in BD B.C. A C!&onolo/ical St(d'1Y T,P, 4G5 -45:56 DE4?@5. A. Scaillet1 YCic*&on1 ,&o Milone La t!*o&ie o&atoi&e a""li0(*e b l_exo&de et b la na&&ation1Y Les Ftudes <lassi1ues B5 -45546 E@B?@:. X. N. Settle1 YT!e T&ial o. Milo and t!e Ot!e& ,&o MIlone1Y T,P, 5@ -45=E6 D=;?;G. A. M. Stone1 Y,&o Milone1 Cice&o_s Second T!o(/!ts1Y ,ntichthon 4@ -45;G6 ;;? 444. E. Ve&eeQe1 YLe &'t!me %inai&e et te&nia&e dans l_a&/(mentation. Cic*&on1 ,&o Milone1 4?E41Y Les Ftudes <lassi1ues B5 -45546 4:4?:;. Pro Caelio R. <. A(stin1 ed. M. T(lli Cice&onis ,&o M. Caelio O&atio1 E&d ed. -Ox.o&d 45=G6. E. Ciace&i1 YIl "&ocesso di M. Celio R(.o e l_a&&in/a di Cice&one1Y ,tti della Reale ,ccademia di ,rcheologia' Lettere e Belle ,rti' apoli1 n.s. 44 -45D5?45EG6 4?D@. C. X. Classen1 YCice&os Rede .V& Caeli(s1Y , R? I.E -45:E6 =G?5@. C.,. C&ai/1 YReason1 Resonance1 and Dilemma in Cice&o_s S"eec! .o& Caeli(s1Y Rhetorica : -45;56 E4E?ED;. T. A. Do&e'1 YCice&o1 Clodia1 and t!e ,&o Caelio1Y -IR B -45B;6 4:B?;G. R. D&exle&1 Yd( Cice&os Rede "&o Caelio1Y achrichten $on der ,Eademie der ?issenschaften in -Jttingen' Philologisch2Historisches @lasse 45@@ -45@@6 4?ED. M. X.?C.D(mont1 YCic*&on et le t!*bt&e1Y "". @D@?EG in Actes d( Iie Con/&as de l_Association <(illa(me B(d*1 Rome 4E?4; a2&il1 45:E -,a&is 45:B6. `. <. En/le&t1 ed. Cice&o1 ,&o Caelio -B&'n Ma$& 455G6. P.A. <e..cQen1 Comed' in t!e ,&o Caelio 9 Mnemos'ne S(""l. 4; -Leiden 45:E6. R.C. <oto..1 YCice&o_s Anal'sis o. t!e ,&osec(tion S"eec!es in t!e ,&o Caelio An Exe&cise in ,&actical C&iticism1Y <P ;4 -45;G6 4DD?4ED. R. Rein+e1 YCice&os Rede "&o Caelio1Y Hermes =G -45DB6 45E?DB;. X. Linde&sQi1 YCice&os Rede ,&o Caelio (nd die Am%it(s? (nd Ve&eins/e+ets/e%(n/ de& a(s/e!enden Re"(%liQ1Y Hermes ;5 -45=46 4G=?45. K. Lo2e&a1 YC(estioni &i/(a&danti il "&ocesso de 2i di M. Celio R(.o e l_o&a+ione di Cice&one1Y Al =ondo <lassico = -45E=6 4=:?:;. <. ,acitti1 YCice&one al "&ocesso di M. Celio R(.o1Y "". =:?:5 in Atti I Con/&esso Inte&na+ionale di St(di Cice&oniani1 2ol. D -Roma 45=46. E.S. Rama/e1 YClodia in Cice&o_s ,&o Caelio1Y "". DG4?44 in Classical Texts and T!ei& T&aditions St(dies in Rono& o. C. R. T&a!man1 ed. D.R. B&i/!t and E.S. Rama/e -C!ico 45;@6. R. Rei+enstein1 YCice&os Rede .V& Caeli(s1Y achrichten $on der ,Eademie der ?issenschaften in -Jttingen' Philologisch2Historisches @lasse 45DB -45DB6 DB?ED. M.R. Sal+man1 YCice&o1 t!e Me/alenses and t!e De.ense o. Caeli(s1Y ,9P 4GE -45;D6 D55?EG@. M. Vol"e1 YT!e ,e&s(asi2e Ko&ce o. R(mo& Cice&o_s De.ense o. Caeli(s1Y Buarterl) 9ournal of >peech =E -45::6 E44?EDE. X. 2an `a/enin/en1 ed. M. T(lli Cice&onis O&atio "&o M. Caelio. -<&onin/en 45G;6. De Pro5incii& Con&)lari3)& ,. Rose1 YCice&o and t!e R!eto&ic o. Im"e&ialism ,(ttin/ t!e ,olitics BacQ into ,olitical R!eto&ic1Y R!eto&ica 4E.@ -455B6 EB5?E55. Pro Plancio X. Adamiet+1 YCice&os Ve&.a!&en in den Am%it(s?,&o+essen /e/en M(&ena (nd ,lanci(s1Y -)mnasium 5E -45;=6 4GD?4:.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

2!

R. `. A(den1 ed. Cice&o ,&o ,lancio -London 4;5:6. <. B. Bonino1 ed. L_O&a+ione di M. T(llio Cice&one in Di.esa di Cn. ,lancio. -To&ino 45DE Z4;;=^6. C. ,. C&ai/1 YCice&o_s St&ate/' o. Em%a&&assment in t!e S"eec! .o& ,lanci(s1Y ,9P 444 -455G6 :B?;4. R. `. R(s%and1 YElection La$s in Re"(%lican Rome1Y <9 44 -454B?454=6 BEB?@B. R. C. B. Pe&in and A. R. Allc&o.t1 eds. Cice&o ,&o ,lancio -London 4;546. E. Poe"Qe1 ed. Cice&os Rede .V& Cn. ,lanci(s1 E&d ed. -Lei"+i/ 4;;:61 &e2. <. Land/&a.. `. P&oll1 YCice&os Rede .V& ,lanci(s1Y Rh= ;= -45E:6 4D:?E5. L. R. Ta'lo&1 YMa/ist&ates o. BB B.C. in Cice&o_s ,&o ,lancio and Cat(ll(s BD1Y ,thenaeum n.s. @D -45=;6 4D?D;. C. Vent(&ini1 YL_O&a+ione "&o Cn. ,lancio e la Lex Licinia de Sodaliciis1Y "". :;:? ;G@ in St(di in Ono&e di Cesa&e San Kili""o1 2ol. B -Milano 45;@6. E. `(nde&1 ed. M. T(lli Cice&onis O&atio "&o Cn. ,lancio -Lei"+i/ 4;EG6. Di&c)r&o& ce&ariano& B&in/mann1 P.1 YDe& DiQtato& Caesa& als Ric!te&8 d( Cice&os Reden _,&o Li/a&io_ (nd _,&o Re/e Deiota&o_1Y Hermes 4@4 -45;=6 :D?;;. Ci"&iani1 <.1 YLa ,&o Ma&cello e il s(o si/ni.icato come o&a+ione "olitica1Y ,tene e Roma DD -45::6 44E?DB. C.,. C&ai/1 YT!e Cent&al A&/(ment o. Cice&o_s S"eec! .o& Li/a&i(s1Y <9 :5 -45;@6 45E?55. R.R. D'e&1 YR!eto&ic and Intention in Cice&o _,&o Ma&cello1_Y 9R> ;G -455G6 4:?EG. R. C. <oto..1 Cice&o_s Caesa&ian S"eec!es A St'listic Commenta&' -C!a"el Rill 455E6. P. P(maniecQi1 YDe& ,&o+ess /e/en C. Li/a&i(s1Y Hermes 5B -45=:6 @E@?B:. C. Lo(tsc!1 YI&onie et Li%e&tjeact(eF de ,a&ole Rema&0(es s(& l_exo&de ad ,&inci"em d( ,&o Li/a&io de Cicjeact(eF&on1Y R7L =D -45;@6 5;?44G. `. C. McDe&mott1 YIn Li/a&ianam1Y T,P, 4G4 -45:G6 E4:?@:. R.`. Monta/(e1 YAd2ocac' and ,olitics T!e ,a&adox o. Cice&o _,&o Li/a&io1_Y ,9P 44E.@ -455D6 BB5?B:@. <. ,et&one1 YLa "a&ola e l_inte&detto. Nota alla ,&o &e/e Deiota&o e alle o&a+ioni cesa&iane1Y Pan = -45:;6 ;B?4G@. M. Ram%a(d1 YLe ,&o Ma&cello el l_insin(ation "oliti0(e1Y <aesarodonum 45 -45;@6 @E?B=. R. `. Ritte&1 YCaesa&s e&stes d(samment&e..en mit Deiota&(s1Y Historia 4; -45=56 DBB?B=. <. `alse&1 YDe& ,&o+ess /e/en C. Li/a&i(s im Xa!&e @= 2. C!&1Y Historia ; -45B56 5G?5=. P0ili%%icae D. R. S!acQleton Baile'1 ed. Cice&o ,!ili""ics -C!a"el Rill 45;=6. S. Ce&(tti1 YK(&t!e& Disc(ssion on t!e Deli2e&' and ,(%lication o. Cice&o _Second ,!ili""ic1_Y <lassical Bulletin1 :G.4 -455@6 DE?D;. M. Dela(nois1 YStatisti0(es des Id*es dans le Cad&e d( ,lan O&atoi&e des ,!ili""i0(es de Cic*&on1Y Les Ftudes <lassi1ues E@ -45==6 E?E@. X. Denniston1 ed. M. T(lli Cice&onis in M. Antoni(m o&ationes "!ili""icae "&ima et sec(nda -Ox.o&d 45D=6. X. R. D(nQle1 YT!e <&eeQ T'&ant and Roman ,olitical In2ecti2e o. t!e Late Re"(%lic1Y T,P, 5; -45=:6 4B4?:4.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

29

R. K&isc!1 Cice&o_s Ki/!t .o& t!e Re"(%lic T!e Risto&ical BacQ/&o(nd o. Cice&o_s ,!ili""ics -Co"en!a/en 45@=6. `. Ra(sc!iled1 De Se&monis ,&o"&ietati%(s C(ae in ,!ili""icis Cice&onis O&ationi%(s In2eni(nt(& -diss. Ralle 4;;=6. ?????1 YA Y,a&aQla(sit!'&onY in Cice&o_s Second ,!ili""ic1Y "". D4B?D: in St(dies in Latin Lite&at(&e and Roman Risto&' VI1 edited %' Ca&l De&o(x1 D4B?D: 9 Collection Latom(s1 D4: -B&(xelles 455D6. `. P. Lace'1 ed. Cice&o Second ,!ili""ic -`a&minste& 45;=6. `. St&o!1 `.1 YDie Nac!a!m(n/ des Demost!enes in Cice&os ,!ili""iQen1Y "". 4? @G in Slo0(ence et R!*to&i0(e c!e+ Cic*&on1 edited %' `. L(d$i/1 4?E4 -Vandoe(2&es?<ena2e 45;D6. L. A. S(ssman1 YAnton' as a Miles <lo&ios(s in Cice&o_s Second ,!ili""ic1Y >cholia E -455@6 BE?;E. ?????1 YAnton' T!e Me&et&ix A(dax Cice&o_s No2el In2ecti2e in ,!ili""ic D.@@?@=1Y 7ranos -455@6. C. `. `ooten1 Cice&o_s ,!ili""ics and T!ei& Demost!enic Model -C!a"el Rill 45;E6. I$71ene&

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

2>

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


M. T2LLI CICERO IS ORATOR AD M. BR2T2M

21

4 D E @ B = : ; 5 4G 44 4D 4E 4@ 4B 4= 4: 4; 45 DG D4 DD DE D@ DB D= D: D; D5 EG E4 ED EE E@ EB E= E: E; E5 @G @4 @D @E @@ @B @= @: @; @5 BG B4 BD BE B@ BB B= B: B; B5 =G =4 =D =E =@ =B == =: =; =5 :G :4 :D :E :@ :B := :: :; :5 ;G ;4 ;D ;E ;@ ;B ;= ;: ;; ;5 5G 54 5D 5E 5@ 5B 5= 5: 5; 55 4GG 4G4 4GD 4GE 4G@ 4GB 4G= 4G: 4G; 4G5 44G 444 44D 44E 44@ 44B 44= 44: 44; 445 4DG 4D4 4DD 4DE 4D@ 4DB 4D= 4D: 4D; 4D5 4EG 4E4 4ED 4EE 4E@ 4EB 4E= 4E: 4E; 4E5 4@G 4@4 4@D 4@E 4@@ 4@B 4@= 4@: 4@; 4@5 4BG 4B4 4BD 4BE 4B@ 4BB 4B= 4B: 4B; 4B5 4=G 4=4 4=D 4=E 4=@ 4=B 4== 4=: 4=; 4=5 4:G 4:4 4:D 4:E 4:@ 4:B 4:= 4:: 4:; 4:5 4;G 4;4 4;D 4;E 4;@ 4;B 4;= 4;: 4;; 4;5 45G 454 45D 45E 45@ 45B 45= 45: 45; 455 DGG DG4 DGD DGE DG@ DGB DG= DG: DG; DG5 D4G D44 D4D D4E D4@ D4B D4= D4: D4; D45 DDG DD4 DDD DDE DD@ DDB DD= DD: DD; DD5 DEG DE4 DED DEE DE@ DEB DE= DE: DE; I. Z4^ Vt&(m di..icili(s a(t mai(s esset ne/a&e ti%i sae"i(s idem &o/anti an e..ice&e id 0(od &o/a&es di( m(lt(m0(e1 B&(te1 d(%ita2i. Nam et ne/a&e ei 0(em (nice dili/e&em c(i0(e me ca&issim(m esse senti&em1 "&aese&tim et i(sta "etenti et "&aecla&a c("ienti1 d(&(m admod(m mi!i 2ide%at(&1 et s(sci"e&e tantam &em1 0(antam non modo .ac(ltate conse0(i di..icile esset sed etiam co/itatione com"lecti1 2ix a&%it&a%a& esse ei(s 0(i 2e&e&et(& &e"&e!ensionem docto&(m at0(e "&(denti(m. ZD^ C(id enim est mai(s 0(am1 c(m tanta sit inte& o&ato&es %onos dissimilit(do1 i(dica&e 0(ae sit o"tima s"ecies et 0(asi .i/(&a dicendi8 C(od 0(oniam me sae"i(s &o/as1 a//&edia& non tam "e&.iciendi s"e 0(am ex"e&iendi 2ol(ntateF malo enim1 c(m st(dio t(o sim o%sec(t(s1 deside&a&i a te "&(dentiam meam 0(am1 si id non .ece&im1 %ene2olentiam. ZE^ C(ae&is i/it(& id0(e iam sae"i(s 0(od elo0(entiae /en(s "&o%em maxime et 0(ale mi!i 2ideat(& ill(d1 0(o ni!il addi "ossit1 0(od e/o s(mm(m et "e&.ectissim(m i(dicem. In 0(o 2e&eo& ne1 si id 0(od 2is e..ece&o e(m0(e o&ato&em 0(em 0(ae&is ex"&esse&o1 ta&dem st(dia m(lto&(m1 0(i des"e&atione de%ilitati ex"e&i&i id nolent 0(od se asse0(i "osse di..idant. Z@^ Sed "a& est omnis omnia ex"e&i&i1 0(i &es ma/nas et ma/no o"e&e M(c!o !e d(dado1 B&(to1 si e&a m3s di.>cil ne/a&te lo 0(e tantas 2eces me "ediste o !ace& lo 0(e me &o/a%as. El ne/a&me a 0(ien tanto 0(ie&o ' 0(e tanto me ama1 es"ecialmente en (na "eticin tan 7(sta1 me e&a m(' d(&o1 ' el toma& a mi ca&/o (na cosa tan im"o&tante 0(e no slo e&a di.>cil conse/(i&1 sino a%a&ca& con el "ensamiento1 me "a&ec>a di/no de inc(&&i& en la &e"&ensin de los 2a&ones doctos ' "&(dentes. Ra%iendo ent&e los %(enos o&ado&es tanta deseme7an+a1 O0(i*n "od&3 7(+/a& c(3l es el me7o& estilo ' mane&a de deci&8 ,e&o 'a 0(e tanto me lo &(e/as1 lo intenta&*1 no con la es"e&an+a de lle2a&lo a ca%o1 sino con la 2ol(ntad de "&o%a&lo. M3s 0(ie&o 0(e me ac(ses de .alta de "&(dencia "o&0(e !e accedido a t(s deseos1 0(e de .alta de %ene2olencia "o&? 0(e no lo !e !ec!o.

M(c!as 2eces me !as "&e/(ntado 0(* /*ne&o de eloc(encia me a/&ada m3s ' c(3l me "a&ece el m3s "e&.ecto ' aca%ado1 en t*&minos 0(e nada "(eda a)ad>&sele. ,e&o temo 0(e si !a/o lo 0(e deseas1 ' t&a+o la ima/en del o&ado& 0(e %(scas1 &eta&de los est(dios de m(c!os 0(e1 "e&diendo toda es"e&an+a1 no 0(e&&3n intenta& lo 0(e descon.>an de "ode& conse/(i&. ,e&o necesa&io es 0(e lo "&(e%en todo los 0(e se a&&o7an a /&andes ' di.>ciles

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


em"&esas. N si a al/(no le .alta&e dis"osicin nat(&al o condiciones de in/enio1 o est(2ie&e "oco inst&(ido en las a&tes li%e&ales1 si/a1 no o%stante la ca&&e&a1 !asta donde "(eda. A(n0(e siem"&e se desea el "&ime& l(/a&1 no es 2e&/on+oso 0(eda&se en el se/(ndo o en el te&ce&o. Ent&e los "oetas -limit3ndome a!o&a a los /&ie/os61 no slo !a' l(/a& "a&a Rome&o1 "a&a A&0(>loco1 S.ocles o ,>nda&o1 sino "a&a los se/(ndos des"(*s de *stos1 ' a(n "a&a los in.e? &io&es des"(*s de los se/(ndos. Ni a A&istteles le a"a&t de esc&i%i& de .iloso.>a el am"lio estilo de ,latn1 ni el mismo A&istteles1 a "esa& de s( admi&a%le ciencia ' &i0(e+a de conocimientos1 ata7 los est(dios de los 0(e 2inie&on des"(*s. N no slo acontece esto en las m3s altas es"ec(laciones ' en las a&tes s("e&io&es1 sino 0(e lo mismo s(cede con los a&t>.ices1 a(n0(e no lo/&en imita& la !e&mos(&a del Naliso de Rodas o de la Ven(s de Cos. Ni el sim(lac&o de XA"ite& Ol>m"ico1 ni la estat(a del Do&i.o&o1 .(e&on "a&te a 0(e ot&os de7asen de "&o%a& !asta dnde "od&>an lle/a& s(s .(e&+as1 ' !(%o tantos esc(lto&es1 ' de tanto m*&ito cada (no en s( /*ne&o1 0(e admi&ando lo "e&.ecto1 no de7amos "o& eso de a"la(di& lo in.e&io&. De los o&ado&es /&ie/os es de admi&a& c(3nto so%&esale (no ent&e todos los &estantes. Este es DemstenesF "e&o antes de el !(%o m(c!os e il(st&es o&ado&es1 ' des"(*s tam"oco .alta&on. No !a' &a+n "a&a 0(e se "ie&da la es"e&an+a o "a&a 0(e desma'en en el t&a%a7o los 0(e se !an dedicado al est(dio de la eloc(encia. Ni !a de deses"e&a&se de la "e&.eccin misma1 "o&0(e en casos tan di.>ciles1 toda2>a es %(en l(/a& el 0(e est3 ce&ca del "&ime&o. No me "&o"on/o !ace& (n o&ado& como 0(i+3 no le !(%o n(ncaF no %(sco el o&ado& 0(e !a existido1 sino la idea de la "e&.eccin s(ma1 0(e no s* si se !a lo/&ado toda2>a en el con7(nto del disc(&so1 "o& m3s 0(e

ex"etendas conc("i2e&(nt. C(od si 0(em a(t nat(&a s(a Za(t^ illa "&aestantis in/eni 2is .o&te de.iciet a(t min(s inst&(ct(s e&it ma/na&(m a&ti(m disci"linis1 teneat tamen e(m c(&s(m 0(em "ote&itF "&ima enim se0(entem !onest(m est in sec(ndis te&tiis0(e consiste&e. Nam in "oetis non Rome&o soli loc(s est1 (t de <&aecis lo0(a&1 a(t A&c!iloc!o a(t So"!ocli a(t ,inda&o1 sed !o&(m 2el sec(ndis 2el etiam in.&a sec(ndosF ZB^ nec 2e&o A&istotelem in "!iloso"!ia dete&&(it a sc&i%endo am"lit(do ,latonis1 nec i"se A&istoteles admi&a%ili 0(adam scientia et co"ia cete&o&(m st(dia &estinxit.

II. Nec sol(m a% o"timis st(diis excellentes 2i&i dete&&iti non s(nt1 sed ne o"i.ices 0(idem se a% a&ti%(s s(is &emo2e&(nt1 0(i a(t Ial'si1 0(em R!odi 2idim(s1 non "ot(e&(nt a(t Coae Vene&is "(lc!&it(dinem imita&i1 nec sim(lac&o Io2is Ol'm"ii a(t do&'"!o&i stat(a dete&&iti &eli0(i min(s ex"e&ti s(nt 0(id e..ice&e a(t 0(o "&o/&edi "ossentF 0(o&(m tanta m(ltit(do .(it1 tanta in s(o c(i(s0(e /ene&e la(s1 (t1 c(m s(mma mi&a&em(&1 in.e&io&a tamen "&o%a&em(s. Z=^ In o&ato&i%(s 2e&o1 <&aecis 0(idem1 admi&a%ile est 0(ant(m inte& omnis (n(s excellatF ac tamen1 c(m esset Demost!enes1 m(lti o&ato&es ma/ni et cla&i .(e&(nt et antea .(e&ant nec "ostea de.ece&(nt. C(a &e non est c(& eo&(m 0(i se st(dio elo0(entiae dedide&(nt s"es in.&in/at(& a(t lan/(escat ind(st&iaF nam ne0(e ill(d i"s(m 0(od est o"tim(m des"e&and(m est et in "&aestanti%(s &e%(s ma/na s(nt ea 0(ae s(nt o"timis "&oxima. Z:^ At0(e e/o in s(mmo o&ato&e .in/endo talem in.o&ma%o 0(alis .o&tasse nemo .(it. Non enim 0(ae&o 0(is .(e&it1 sed 0(id sit ill(d1 0(o ni!il esse "ossit "&aestanti(s1 0(od in "e&"et(itate dicendi non sae"e at0(e !a(d scio an n(m0(am1 in ali0(a

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


%&ille en al/(nas "a&tes con m3s o menos .&ec(encia o &a&e+a. C&eo 0(e nada !a' ' tan !e&moso en nin/An /*ne&o 0(e no ceda s( !e&mos(&a a a0(ella idea de 0(e es ima/en ' 0(e no "(ede "e&ci%i&se ni "o& los o7os1 ni "o& los o>dos1 ni "o& nin/An sentido1 sino slo "o& el "ensamiento ' la inteli/encia. Toda2>a "odemos conce%i& estat(as m3s "e&.ectas 0(e las de Kidias1 a(n0(e sean *stas las m3s aca%adas 0(e en s( /*ne&o !emos 2isto1 ' "int(&as m3s !e&mosas 0(e las 0(e nom%&* antes. N "o& eso a0(el a&t>.ice1 c(ando !ac>a la estat(a de Xo2e o de Mine&2a1 no contem"la%a nin/An modelo del c(al tomase la seme7an+a1 sino 0(e !a%ita%a en s( mente (n admi&a%le dec!ado de "e&.eccin1 a c('a seme7an+a1 ' sin a"a&ta& de ella los o7os1 di&i/>a s( a&te ' s( mano. As> como en las .o&mas ' en las .i/(&as !a' al/o "e&.ecto ' excelente 0(e si&2e de &e/la "a&a imita& ' 7(+/a& los o%7etos 2isi%les1 as> lle2amos en la mente la idea de la "e&.ecta eloc(encia1 ' con los o>dos %(scamos s( ima/en. A estas .o&mas de las cosas llama ideas a0(el sa"ient>simo a(to& ' maest&o no slo de .iloso.>a1 sino de eloc(encia1 ,latn1 ' dice 0(e n(nca nacie&on1 ' 0(e son ete&nas ' est3n contenidas en la &a+n ' en la inteli/encia1 ' 0(e todo lo dem3s nace1 m(e&e1 co&&e1 se desli+a ' n(nca "e&manece en el mismo se& ' estado. C(al0(ie&a 0(e sea la mate&ia de 0(e se dis"(te1 !a de &e.e&i&se siem"&e a Ua Altima .o&ma ' es"ecie de s( /*ne&o. ,e&o 2eo 0(e este "&e3m%(lo m>o no est3 tomado de las dis"(tas o&ato&ias. sino de lo m3s !ondo de la .iloso.>a1 ' tanto "o& anti/(a como "o& osc(&a !a de me&ece& &e"&ensin o a lo me? nos admi&acin de "a&te de m(c!os. Se admi&a&3n al/(nos diciendo 0(e esto no "e&tenece al as(nto de 0(e t&atamos1 "e&o 'a les desen/a)a&3 la cosa misma. ' com"&ende&3n "o& 0(*

30

a(tem "a&te el(ceat ali0(ando1 idem a"(d alios densi(s1 a"(d alios .o&tasse &a&i(s. Z;^ Sed e/o sic stat(o1 ni!il esse in (llo /ene&e tam "(lc!&(m1 0(o non "(lc!&i(s id sit (nde ill(d (t ex o&e ali0(o 0(asi ima/o ex"&imat(&F 0(od ne0(e oc(lis ne0(e a(&i%(s ne0(e (llo sens( "e&ci"i "otest1 co/itatione tant(m et mente com"lectim(&. Ita0(e et ,!idiae sim(lac&is1 0(i%(s ni!il in illo /ene&e "e&.ecti(s 2idem(s1 et eis "ict(&is 0(as nomina2i co/ita&e tamen "oss(m(s "(lc!&io&aF Z5^ nec 2e&o ille a&ti.ex c(m .ace&et Io2is .o&mam a(t Mine&2ae1 contem"la%at(& ali0(em e 0(o similit(dinem d(ce&et1 sed i"si(s in mente inside%at s"ecies "(lc!&it(dinis eximia 0(aedam1 0(am int(ens in ea0(e de.ix(s ad illi(s similit(dinem a&tem et man(m di&i/e%at.

III. Vt i/it(& in .o&mis et .i/(&is est ali0(id "e&.ect(m et excellens1 c(i(s ad co/itatam s"eciem imitando &e.e&(nt(& ea0(e s(% oc(los i"sa Znon^ cadit1 sic "e&.ectae elo0(entiae s"eciem animo 2idem(s1 e..i/iem a(&i%(s 0(ae&im(s. Z4G^ Ras &e&(m .o&mas a""ellat ideas ille non intelle/endi sol(m sed etiam dicendi /&a2issim(s a(cto& et ma/iste& ,lato1 eas0(e /i/ni ne/at et ait sem"e& esse ac &atione et intelle/entia contine&iF cete&a nasci occide&e .l(e&e la%i nec di(ti(s esse (no et eodem stat(. C(ic0(id est i/it(& de 0(o &atione et 2ia dis"(tet(&1 id est ad (ltimam s(i /ene&is .o&mam s"eciem0(e &edi/end(m. Z44^ Ac 2ideo !anc "&imam in/&essionem meam non ex o&ato&iis dis"(tationi%(s d(ctam sed e media "!iloso"!ia &e"etitam1 et eam 0(idem c(m anti0(am t(m s(%o%sc(&am a(t &e"&e!ensionis ali0(id a(t ce&te admi&ationis !a%it(&am. Nam a(t mi&a%(nt(& 0(id !aec "e&tineant ad ea 0(ae 0(ae&im(s]0(i%(s satis .aciet &es i"sa co/nita1 (t non sine ca(sa alte

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


!emos t&a>do de tan le7os el "&inci"io. Ot&os nos &e"&ende&3n "o&0(e a%&imos in(sitadas 2>as1 ' de7amos las com(nes ' t&illadas. No1 sin em%a&/o1 c&eo deci& cosas n(e2as c(ando &e"ito las anti/(as ' 'a desconocidas "a&a m(c!os1 ' con.ieso 0(e como o&ado& -si es 0(e lo so'61 ' sea c(al0(ie&a el 2alo& de mi o&ato&ia1 no !e salido de las o.icinas de los &et&icos1 sino de los 7a&dines de la Academia. En todo lo 0(e all> se dice se 2e toda2>a im"&esa la !(ella de ,latnF s( doct&ina ' la de los dem3s .ilso.os in.laman ' a'(dan m(c!o al o&ado&. Ellos a/ota&on1 di/3moslo as>1 toda la &i0(e+a ' desc(a7a&on toda la sel2a o&ato&iaF "e&o de7a&on las ca(sas .o&enses "a&a m(sas m3s a/&estes ' menos c(ltas1 como ellos mismos sol>an deci&. As> la eloc(encia .o&ense1 des"&eciada ' &e"(diada "o& los .ilso.os1 ca&eci de m(c!os ' /&andes a(xiliosF mas con el o&nato de "ala%&as N sentencias1 lo/& a"la(sos ent&e el "(e%lo ' no temi el 7(icio ' &e"&ensin de (nos "ocos. As> a los doctos .alt la eloc(encia "o"(la&1 ' a los dise&tos la ele/ante doct&ina. Esta%le+camos ante todo -' esto se entende&3 me7o& des"(*s6 0(e sin la .iloso.>a nadie "(ede se& eloc(enteF no "o&0(e en la .iloso.>a se enc(ent&e todo1 sino "o&0(e a'(da al o&ado& como la "alest&a al !ist&in1 si es l>cito com"a&a& las cosas "e0(e)os con las /&andes. Sin la .iloso.>a1 nadie "(ede disc(&&i& ni !a%la& de /&andes ' 2a&iadas cosas con extensin ' a%(ndancia. ,o& eso en el Kedro de ,latn dice Sc&ates 0(e ,e&icles a2enta7a a los dem3s o&ado&es1 "o& !a%e& sido o'ente del .>sico Anax3/o&as1 del c(al a"&endi m(c!as ' excelentes cosas1 ' en c('a esc(ela ad0(i&i &i0(e+a1 .ec(ndidad ' %(en /(sto en el estilo1 lo c(al es el "&inci"al m*&ito de la eloc(encia1 ' el a&te de at&ae& los

31

&e"etita 2ideat(&]a(t &e"&e!endent1 0(od in(sitatas 2ias inda/em(s1 t&itas &elin0(am(s. Z4D^ E/o a(tem et me sae"e no2a 2ide&i dice&e intelle/o1 c(m "e&2ete&a dicam sed ina(dita "le&is0(e1 et .ateo& me o&ato&em1 si modo sim a(t etiam 0(ic(m0(e sim1 non ex &!eto&(m o..icinis sed ex Academiae s"atiis exstitisseF illa enim s(nt c(&&ic(la m(lti"lici(m 2a&io&(m0(e se&mon(m1 in 0(i%(s ,latonis "&im(m s(nt im"&essa 2esti/ia. Sed et !(i(s et alio&(m "!iloso"!o&(m dis"(tationi%(s et exa/itat(s maxime o&ato& est et adi(t(sF omnis enim (%e&tas et 0(asi sil2a dicendi d(cta a% illis est nec satis tamen inst&(cta ad .o&ensis ca(sas1 0(as1 (t illi i"si dice&e sole%ant1 a/&estio&i%(s M(sis &eli0(e&(nt. Z4E^ Sic elo0(entia !aec .o&ensis s"&eta a "!iloso"!is et &e"(diata m(ltis 0(idem illa adi(mentis ma/nis0(e ca&(it1 sed tamen o&nata 2e&%is at0(e sententiis iactationem !a%(it in "o"(lo nec "a(co&(m i(dici(m &e"&e!ensionem0(e "e&tim(it ita et doctis elo0(entia "o"(la&is et dise&tis ele/ans doct&ina de.(it.

IV. Z4@^ ,osit(m sit i/it(& in "&imis1 0(od "ost ma/is intelle/et(&1 sine "!iloso"!ia non "osse e..ici 0(em 0(ae&im(s elo0(entem1 non (t in ea tamen omnia sint1 sed (t sic adi(2et (t "alaest&a !ist&ionemF "a&2a enim ma/nis sae"e &ectissime con.e&(nt(&. Nam nec lati(s at0(e co"iosi(s de ma/nis 2a&iis0(e &e%(s sine "!iloso"!ia "otest 0(is0(am dice&eF]Z4B^ si 0(idem etiam in ,!aed&o ,latonis !oc ,e&iclem "&aestitisse cete&is dicit o&ato&i%(s Soc&ates1 0(od is Anaxa/o&ae "!'sici .(e&it a(dito&F a 0(o censet e(m1 c(m alia "&aecla&a 0(aedam et ma/ni.ica didicisse t(m (%e&em et .ec(nd(m .(isse /na&(m0(e1 0(od est elo0(entiae maxim(m1 0(i%(s o&ationis modis 0(ae0(e animo&(m "a&tes "elle&ent(&F

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


3nimos a donde 0(e&>a. Lo mismo "(ede deci&se de Demstenes1 "(es 2emos "o& s(s e">stolas 0(e .(e asid(o disc>"(lo de ,latn. N en 2e&dad 0(e sin la ciencia de los .ilso.os no "odemos distin/(i& el /*ne&o ' la es"ecie de cada cosa1 ni de.ini&la1 ni di2idi&la1 ni se"a&a& lo 2e&dade&o de lo .also1 ni &ec!a+a& lo inconsec(ente1 &e"(/nante ' am%i/(o. ON 0(* di&* del est(dio de la nat(&ale+a1 0(e tantos teso&os "&o"o&ciona al disc(&so8 OC(* "(ede sa%e&se de la 2ida1 de los de%e&es1 de la 2i&t(d1 de las cost(m%&es1 sin (n /&ande est(dio de la .iloso.>a8 A todo esto se !an de a)adi& inn(me&a%les o&natos de diccin1 0(e antes ense)a%an slo los .ilso.os. De a0(> 0(e nadie consi/a la 2e&dade&a ' a%sol(ta eloc(encia1 "o&0(e (na es la ciencia del &a+ona& ' ot&a la del %ien deci&1 ' (nos %(scan la doct&ina de las cosas ' ot&os la de las "ala%&as. As> Ma&co Antonio1 a 0(ien n(est&os "ad&es concedie&on la "alma de la eloc(encia1 2a&n de in/enio m(' a/(do ' "&(dente1 d>cenos en el Anico li%&o 0(e nos de71 0(e !a%>a 2isto m(c!os o&ado&es disertos' "e&o nin/(no eloc(ente. N es 0(e !a%>a en s( entendimiento (n modelo de eloc(encia 0(e 2e>a con los o7os del alma1 "e&o no en el m(ndo &eal. A0(el 2a&n de tan ext&emado in/enio ec!a%a de menos m(c!as c(alidades en s> ' en los ot&os1 ' no 2e>a a nadie a 0(ien con 7(sticia "(die&a llama& eloc(ente. N si no se t(2o "o& eloc(ente a s> "&o"io1 ni t(2o a L(cio C&aso1 es "o&0(e !a%>a conce%ido(na .o&ma de la eloc(encia a la c(al nada .alta%a ' en la c(al no "od>a incl(i& a los 0(e ca&ec>an de al/(na o de m(c!as c(alidades. In2esti/(emos1 "(es1 B&(to1 0(i*n e&a ese o&ado& 0(e n(nca 2i Antonio1 ' 0(e 0(i+3 no existi n(nca1 ' si no "odemos imita&le ' ex"&esa& s( ima/en1 "o&0(e esto1

32

0(od idem de Demost!ene existima&i "otest1 c(i(s ex e"ist(lis intelle/i licet 0(am .&e0(ens .(e&it ,latonis a(dito&F] Z4=^ nec 2e&o sine "!iloso"!o&(m disci"lina /en(s et s"eciem c(i(s0(e &ei ce&ne&e ne0(e eam de.iniendo ex"lica&e nec t&i%(e&e in "a&tis "oss(m(s nec i(dica&e 0(ae 2e&a 0(ae .alsa sint ne0(e ce&ne&e conse0(entia1 &e"(/nantia 2ide&e1 am%i/(a distin/(e&e. C(id dicam de nat(&a &e&(m1 c(i(s co/nitio ma/nam o&ationi s(""editat co"iam1 de 2ita1 de o..iciis1 de 2i&t(te1 de mo&i%(s8 Satisne sine m(lta ea&(m i"sa&(m &e&(m disci"lina a(t dici a(t intelle/i "otest8 V. Z4:^ Ad !as tot tantas0(e &es ad!i%enda s(nt o&namenta inn(me&a%iliaF 0(ae sola t(m 0(idem t&ade%ant(& a% eis 0(i dicendi n(me&a%ant(& ma/ist&iF 0(o .it (t 2e&am illam et a%sol(tam elo0(entiam nemo conse0(at(&1 0(od alia intelle/endi alia dicendi disci"lina est et a% aliis &e&(m a% aliis 2e&%o&(m doct&ina 0(ae&it(&. Z4;^ Ita0(e M. Antoni(s1 c(i 2el "&imas elo0(entiae "at&(m nost&o&(m t&i%(e%at aetas1 2i& nat(&a "e&ac(t(s et "&(dens1 in eo li%&o 0(em (n(m &eli0(it dise&tos ait se 2idisse m(ltos1 elo0(entem omnino neminem. Inside%at 2idelicet in ei(s mente s"ecies elo0(entiae1 0(am ce&ne%at animo1 &e i"sa non 2ide%at. Vi& a(tem ace&&imo in/enio]sic enim .(it]m(lta et in se et in aliis deside&ans neminem "lane 0(i &ecte a""ella&i elo0(ens "osset 2ide%atF Z45^ 0(od si ille nec se nec L. C&ass(m elo0(entem "(ta2it1 !a%(it "&o.ecto com"&e!ensam animo 0(andam .o&mam elo0(entiae1 c(i 0(oniam ni!il dee&at1 eos 0(i%(s ali0(id a(t "l(&a dee&ant in eam .o&mam non "ote&at incl(de&e. In2esti/em(s !(nc i/it(&1 B&(te1 si "oss(m(s1 0(em n(m0(am 2idit Antoni(s a(t 0(i omnino n(ll(s (m0(am .(itF 0(em si imita&i at0(e ex"&ime&e non "oss(m(s1 0(od idem

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


se/An *l dec>a1 solo a Dios est3 concedido1 "od&emos deci& a lo menos cmo de%e se& este o&ado& "e&.ecto. T&es son los "&inci"ales estilos1 ' en cada (no de ellos !an .lo&ecido insi/nes o&ado&esF "e&o m(' "ocos !an descollado "o& i/(al en todos1 0(e es lo 0(e %(scamos. Ra !a%ido o&ado&es /&andiloc(entes1 .o/osos1 2a&iados1 /&a2es1 &icos ' ma7est(osos en las "ala%&as1 !3%iles "a&a conmo2e& ' a&&ast&a& los 3nimos1 ot&os dent&o del mismo estilo1 !an sido 3s"e&os1 t&istes1 !&&idos1 ' sin co&&eccin ni aca%amientoF ot&os1 en el estilo sencillo se !an most&ado a/(dos1 lAcidos1 m3s atentos a la cla&idad 0(e a la ma/ni.icencia1 limados1 s(tiles ' te&sos en el estilo. N1 "o& el cont&a&io1 en el mismo /*ne&o donde ellos !a%>an "(esto /&acia1 2i2e+a ' sencillos o&natos1 ot&os !an sido inc(ltos1 a(n0(e !3%iles1 ' !an 0(e&ido de intento !a%la& como la /ente &(da * im"e&ita. Ra' (n estilo medio ' tem"lado1 0(e no tiene la a/(de+a del se/(ndo ni los &a'os del "&ime&o1 sino 0(e "a&tici"a de los dos1 o m3s %ien1 si %(scamos lo cie&to1 di.ie&a m(c!o de (no ' ot&o. Unas 2eces .l('e a"aci%lemente most&ando slo .acilidad ' llane+aF ot&as 2eces a)ade a la o&acin li/e&os ado&nos de "ala%&as ' sentencias. Los 0(e en cada (no de estos /*ne&os !an conse/(ido la "e&.eccin1 tienen /&an .ama ent&e los o&ado&es. In2esti/(emos a!o&a si !an lo/&ado lo 0(e desea%an.

33

ille 2ix deo concess(m esse dice%at1 at 0(alis esse de%eat "ote&im(s .o&tasse dice&e. VI. ZDG^ T&ia s(nt omnino /ene&a dicendi1 0(i%(s in sin/(lis 0(idam .lo&(e&(nt1 "e&ae0(e a(tem1 id 0(od 2ol(m(s1 "e&"a(ci in omni%(s. Nam et /&andilo0(i1 (t ita dicam1 .(e&(nt c(m am"la et sententia&(m /&a2itate et maiestate 2e&%o&(m1 2e!ementes 2a&ii1 co"iosi /&a2es1 ad "e&mo2endos et con2e&tendos animos inst&(cti et "a&ati ]0(od i"s(m alii as"e&a t&isti !o&&ida o&atione ne0(e "e&.ecta at0(e concl(sa conse0(e%ant(&1 alii le2i et st&(cta et te&minata]1 et cont&a ten(es ac(ti1 omnia docentes et dil(cidio&a1 non am"lio&a .acientes1 s(%tili 0(adam et "&essa o&atione limatiF in eodem0(e /ene&e alii callidi1 sed im"oliti et cons(lto &(di(m similes et im"e&ito&(m1 alii in eadem iei(nitate concinnio&es1 id est .aceti1 .lo&entes etiam et le2ite& o&nati. ZD4^ Est a(tem 0(idam inte&iect(s inte& !os medi(s et 0(asi tem"e&at(s nec ac(mine "oste&io&(m nec .(lmine (tens s("e&io&(m1 2icin(s am%o&(m1 in ne(t&o excellens1 (t&i(s0(e "a&tice"s 2el (t&i(s0(e1 si 2e&(m 0(ae&im(s1 "oti(s ex"e&sF is0(e (no teno&e1 (t ai(nt1 in dicendo .l(it ni!il ad.e&ens "&aete& .acilitatem et ae0(a%ilitatem a(t addit ali0(os (t in co&ona to&os omnem0(e o&ationem o&namentis modicis 2e&%o&(m sententia&(m0(e distin/(it. ZDD^ Ro&(m sin/(lo&(m /ene&(m 0(ic(m0(e 2im in sin/(lis consec(ti s(nt1 ma/n(m in o&ato&i%(s nomen !a%(e&(nt. Sed 0(ae&end(m est satisne id 0(od 2ol(m(s e..ece&int. VII. Videm(s enim .(isse 0(osdam 0(i idem o&nate et /&a2ite&1 idem 2e&s(te et s(%tilite& dice&ent. At0(e (tinam in Latinis talis o&ato&is sim(lac&(m &e"e&i&e "ossem(sU Esset e/&e/i(m non 0(ae&e&e exte&na1 domesticis esse contentos. ZDE^ Sed e/o idem1 0(i in illo se&mone nost&o 0(i est eit(s in B&(to m(lt(m t&i%(e&im Latinis1 2el (t

Vimos a al/(nos 0(e !an sa%ido !a%la& con o&nato ' ma7estad1 ' al mismo tiem"o a/(da ' s(tilmente. TO7al3 0(e ent&e los Latinos "(di*semos encont&a& este /*ne&o de o&ado&esU <&an cosa se&>a no tene& 0(e %(sca& e7em"los ext&a)os1 sino contenta&nos con los "&o"ios. ,e&o 'o1 0(e en el di3lo/o B&(to !e concedido tanto a los Latinos1

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


'a "o& amo& a los n(est&os1 'a "o& alenta&los1 me ac(e&de 0(e so%&e todos "on/o a Demstenes1 "o& !a%e& sa%ido acomoda& s( eloc(encia a la idea de "e&.eccin 0(e 'o ten/o1 ' a la 0(e en ot&os !e 2isto ' conocido. N(nca !a !a%ido nin/(no m3s /&a2e1 ni m3s in/enioso1 ni m3s tem"lado. N "o& eso de%o ad2e&ti&3 los 0(e "o& el desali)o de s( estilo 0(ie&an se& llamados 3ticos1 o "&etenden !a%la& 3ticamente1 0(e admi&en este dec!ado de "e&.eccin1 el c(al .(e m3s 3tico 0(e la misma Atenas. A"&endan en *l lo 0(e es estilo 3tico1 ' midan la eloc(encia "o& las .(e&+as de Demstenes1 ' no "o& s( "&o"ia de%ilidad. A!o&a cada (no ala%a tan slo lo 0(e tiene es"e&an+a de "ode& imita&. Sin em%a&/o1 no 7(+/o ino"o&t(no "a&a los 0(e tienen /&ande est(dio1 "e&o 7(icio "oco .i&me1 ex"lica& en 0(* consiste el m*&ito "&o"io de los 3ticos. Siem"&e .(e no&ma del estilo de los o&ado&es la c(lt(&a de los o'entes. Todos los 0(e 0(ie&en se& ala%ados1 tienen en c(enta la 2ol(ntad del a(dito&io1 ' a ella ' a s( a&%it&io ' /(sto lo amoldan todo. As> la Ca&ia1 la K&i/ia ' la Misia1 "o& se& menos c(ltas ' ele/antes1 ado"ta&on cie&to /*ne&o de diccin a%(ndante1 a(n0(e "in/Ve ' c&aso1 el c(al n(nca ace"ta&on s(s 2ecinos los Rodios -se"a&ados de ellos "o& tan "oco es"acio de ma&61 ni los <&ie/os m(c!o menos1 ' 0(e los Atenienses &ec!a+a&on del todo1 "o&0(e s( &ecto ' se/(&o c&ite&io no les "e&mit>a o>& nada 0(e no .(e&a ele/ante ' se2e&o. Escla2o de este &es"eto el o&ado&1 no se at&e2>a a (sa& nin/(na "ala%&a insolente ni odiosa. ,o& eso a0(el de 0(ien decimos 0(e se a2enta7 a todos los &estantes1 en s( admi&a%le disc(&so en de.ensa de Tesi.on em"ie+a en tono m(' sencilloF des"(*s se 2a animando al !a%la& de las le'es1 ' .inal? mente1 c(ando 2a a los 7(eces conmo2idos1 "&ocede con a&do&osa eloc(encia. N sin em%a&/o1 en

30

!o&ta&e& alios 2el 0(od ama&em meos1 &eco&do& lon/e omni%(s (n(m me ante.e&&e Demost!enem1 0(em 2elim accommoda&e ad eam 0(am sentiam elo0(entiam1 non ad eam 0(am in ali0(o i"se co/no2e&im. Roc nec /&a2io& exstitit 0(is0(am nec callidio& nec tem"e&atio&. Ita0(e no%is monendi s(nt ei 0(o&(m se&mo im"e&it(s inc&e%&(it1 0(i a(t dici se deside&ant Atticos a(t i"si Attice 2ol(nt dice&e1 (t mi&ent(& !(nc maxime1 0(o ne At!enas 0(idem i"sas ma/is c&edo .(isse AtticasF 0(id enim sit Attic(m discant elo0(entiam0(e i"si(s 2i&i%(s1 non im%ecillitate s(a metiant(&. ZD@^ N(nc enim tant(m 0(is0(e la(dat 0(ant(m se "osse s"e&at imita&i. Sed tamen eos st(dio o"timo i(dicio min(s .i&mo "&aeditos doce&e 0(ae sit "&o"&ia la(s Attico&(m non alien(m "(to.

VIII. Sem"e& o&ato&(m elo0(entiae mode&at&ix .(it a(dito&(m "&(dentia. Omnes enim 0(i "&o%a&i 2ol(nt 2ol(ntatem eo&(m 0(i a(di(nt int(ent(& ad eam0(e et ad eo&(m a&%it&i(m et n(t(m totos se .in/(nt et accommodant. ZDB^ Ita0(e Ca&ia et ,!&'/ia et M'sia1 0(od minime "olitae minime0(e ele/antes s(nt1 asci2e&(nt a"t(m s(is a(&i%(s o"im(m 0(oddam et tam0(am adi"atae dictionis /en(s1 0(od eo&(m 2icini non ita lato inte&iecto ma&i R!odii n(m0(am "&o%a2e&(nt Z<&aecia a(tem m(lto min(s^1 At!enienses 2e&o .(ndit(s &e"(dia2e&(ntF 0(o&(m sem"e& .(it "&(dens since&(m0(e i(dici(m1 ni!il (t "ossent nisi inco&&("t(m a(di&e et ele/ans. Eo&(m &eli/ioni c(m se&2i&et o&ato&1 n(ll(m 2e&%(m insolens1 n(ll(m odios(m "one&e a(de%at. ZD=^ Ita0(e !ic1 0(em "&aestitisse dixim(s cete&is1 in illa "&o Ctesi"!onte o&atione lon/e o"tima s(mmissi(s a "&imo1 deinde1 d(m de le/i%(s dis"(tat1 "&essi(s1 "ost sensim incendens i(dices1 (t 2idit a&dentis1 in &eli0(is exs(lta2it a(daci(s.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


este mismo o&ado& 0(e "esa%a tan %ien el 2alo& de todas las "ala%&as1 &e"&ende ' cens(&a Es0(ines al/(nas cosas1 ' las tiene "o& d(&as e intole&a%les. N al llama&le %estia1 "a&ece d(da& si a0(ellas "ala%&as son monst&(osasF de s(e&te 0(e1 en conce"to de Es0(ines1 ni el mismo Demstenes .(e 2e&dade&amente 3tico. K3cil es nota& al/(na "ala%&a demasiado 2e!emente -di/3moslo as>6 ' %(&la&se de ella c(ando 'a est3 a"a/ado el incendio en los 3nimos. ODe 0(* modo se !(%ie&a tole&ado en Atenas a (n Misio o a (n K&i/io1 c(ando !alla%an 0(e &e"&ende& en el mismo Demstenes8 OC(i*n !(%ie&a "odido s(.&i& al 0(e comen+ase a !a%la& a la mane&a de los asi3ticos1 con 2o+ indi/nada ' a(llante8

3!

Ac tamen in !oc i"so dili/ente& examinante 2e&%o&(m omni(m "onde&a &e"&e!endit Aesc!ines 0(aedam et exa/itat inl(dens0(e d(&a odiosa intole&a%ilia esse dicitF 0(in etiam 0(ae&it a% i"so1 c(m 0(idem e(m %el(am a""ellat1 (t&(m illa 2e&%a an "o&tenta sintF (t Aesc!ini ne Demost!enes 0(idem 2ideat(& Attice dice&e. ZD:^ Kacile est enim 2e&%(m ali0(od a&dens1 (t ita dicam1 nota&e id0(e &estinctis iam animo&(m incendiis in&ide&e. Ita0(e se "(&/ans iocat(& Demost!enes ne/at in eo "ositas esse .o&t(nas <&aeciae1 !ocine an illo 2e&%o (s(s sit1 !(cine an ill(c man(m "o&&exe&it. C(onam i/it(& modo a(di&et(& M's(s a(t ,!&'x At!enis1 c(m etiam Demost!enes exa/itet(& (t "(tid(s8 C(m 2e&o inclinata (l(lanti0(e 2oce mo&e Asiatico cane&e coe"isset1 0(is e(m .e&&et a(t "oti(s 0(is non i(%e&et a(.e&&i8 Ii. ZD;^ Ad Attico&(m i/it(& a(&is te&etes et &eli/iosas 0(i se accommodant1 ei s(nt existimandi Attice dice&e. C(o&(m /ene&a "l(&a s(ntF !i (n(m modo 0(ale sit s(s"icant(&. ,(tant enim 0(i !o&&ide inc(lte0(e dicat1 modo id ele/ante& en(cleate0(e .aciat1 e(m sol(m Attice dice&e. E&&ant1 0(od sol(mF 0(od Attice1 non .all(nt(&. ZD5^ Isto&(m enim i(dicio1 si sol(m ill(d est Attic(m1 ne ,e&icles 0(idem dixit Attice1 c(i "&imae sine cont&o2e&sia de.e&e%ant(&F 0(i si ten(i /ene&e (te&et(&1 n(m0(am a% A&isto"!ane "oeta .(l/e&e tona&e "e&misce&e <&aeciam dict(s esset. Dicat i/it(& Attice 2en(stissim(s ille sc&i"to& ac "olitissim(s L'sias]0(is enim id "ossit ne/a&e8]1 d(m intelle/am(s !oc esse Attic(m in L'sia1 non 0(od ten(is sit at0(e ino&nat(s1 sed 0(od Znon^ ni!il !a%eat insolens a(t ine"t(mF o&nate 2e&o et /&a2ite& et co"iose dice&e a(t Attico&(m sit a(t ne sit Aesc!ines ne2e Demost!enes Attic(s. ZEG^ Ecce a(tem ali0(i se T!(c'didios esse "&o.itent(& no2(m

Ran de llama&se1 "(es1 3ticos los 0(e en el deci& se acomodan a los o>dos se2e&os ' e7e&citados de los [ticos. N !a' m(c!os /*ne&os de aticismo1 a(n0(e *stos imitado&es slo sa%en la existencia de (no. Se e0(i2ocan en c&ee& 0(e es solo no se e0(i2ocan en c&ee& 0(e es 3tico. A 7(icio de *stos1 si solo el estilo 0(e ellos ensal+an .(ese 3tico1 no lo !(%ie&a sido el mismo ,e&icles1 a 0(ien sin cont&o2e&sia oto&/a%an todos la "&imac>a. Si se !(%ie&a contentado con el estilo sencillo1 n(nca !(%ie&a "odido deci& de *l el "oeta A&ist.anes 0(e t&ona%a1 &elam"a/(ea%a ' con.(nd>a la <&ecia. Sea en %(en !o&a 3tico el ele/ante ' c(lt>simo Lisias. OC(i*n lo "(ede ne/a&8 ,e&o entendemos 0(e el aticismo de Lisias no consiste en se& sencillo ' "oco ado&nado1 sino en no tene& "ala%&a al/(na des(sada o im"&o"ia. El !a%la& con o&nato1 ma7estad ' a%(ndancia se&3 tam%i*n 3tico1 o no lo se&3n ni Es0(ines ni Demstenes. Al/(nos !a' 0(e se dicen imitado&es de T(c>dides n(e2o e

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


ina(dito /*ne&o de i/no&ancia1 "o&0(e al menos los 0(e si/(en a Lisias1 si/(en a (n a%o/ado1 no "o& cie&to a&&e%atado ni /&andiloc(ente1 sino ele/ante ' a/(do1 ' tal 0(e en las ca(sas .o&enses "(ede se& %(en modelo. ,e&o T(c>dides na&&a las %atallas ' dem3s !ec!os milita&es ' "ol>ticos con admi&a%le estito cie&tamente1 "e&o 0(e nin/(na a"licacin tiene a la "&3ctica .o&ense o al 7(icio "A%lico. S(s mismos disc(&sos tienen m(c!as sentencias osc(&as ' &ecnditas 0(e a"enas se entienden1 lo c(al es 2icio /&ande en (n o&ado& ci2il. ONo se&>a (n a%s(&do en los !om%&es 0(e1 des"(*s de in2entado el alimento1 comiesen toda2>a %ellotas8 O,(do "e&.ecciona&se el alimento1 ' no !a%&3n "odido los Atenienses "e&.ecciona& el disc(&so8 OC(i*n de los &et&icos /&ie/os a"&endi nada de T(c>dides8 N sin em%a&/o le ala%an todos1 lo con.iesoF "e&o le ala%an como ex"osito& "&(dente1 se2e&o ' /&a2e de las cosasF no como o&ado& 7(dicial1 sino como na&&ado& de !isto&ias ' de /(e&&as. ,o& eso ni a(n le c(entan en el nAme&o de los o&ado&es. No 0(ie&o deci& con esto 0(e s( nom%&e no 2i2i&>a a(n0(e no !(%iese esc&ito !isto&ia1 "o&0(e siem"&e !(%ie&a sido nota%le ' cele%&ado "e&sona7e. Nadie imita s( /&a2edad de "ala%&as ' sentenciasF "e&o !a' al/(nos 0(e a"enas !an dic!o c(at&o .&ases m(tiladas e inco!e&entes1 como "(die&an !ace&lo sin maest&o1 'a se c&een !e&manos de T(c>dides. No .alta asimismo 0(ien "&etenda imita& a Xeno.onte1 c('o estilo es m3s d(lce 0(e la miel1 "e&o m(' a"a&tado del est&*"ito .o&ense. Vol2amos a la mate&ia em"e+ada1 ' !a%lemos de esa eloc(encia "e&.ecta 0(e en nadie "(do encont&a& Antonio. O%&a /&ande ' di.>cil acometemos1 B&(toF "e&o nada !a' di.>cil "a&a el amo& 0(e ten/o ' t(2e siem"&e a t( in/enio1 est(dios ' cost(m%&es. Cada d>a me enciendo m3s1 no slo en

39

0(oddam im"e&ito&(m et ina(dit(m /en(s. Nam 0(i L'siam se0((nt(&1 ca(sidic(m 0(endam se0((nt(& non ill(m 0(idem am"l(m at0(e /&andem1 s(%tilem et ele/antem tamen et 0(i in .o&ensi%(s ca(sis "ossit "&aecla&e consiste&e. T!(c'dides a(tem &es /estas et %ella na&&at et "&oelia1 /&a2ite& sane et "&o%e1 sed ni!il a% eo t&ans.e&&i "otest ad .o&ensem (s(m et "(%lic(m. I"sae illae contiones ita m(ltas !a%ent o%sc(&as a%ditas0(e sententias 2ix (t intelle/ant(&F 0(od est in o&atione ci2ili 2iti(m 2el maxim(m. ZE4^ C(ae est a(tem in !omini%(s tanta "e&2e&sitas1 (t in2entis .&(/i%(s /lande 2escant(&8 An 2ict(s !omin(m At!eniensi(m %ene.icio excoli "ot(it1 o&atio non "ot(it8 C(is ,o&&o (m0(am <&aeco&(m &!eto&(m a T!(c'dide 0(ic0(am d(xit8 YAt la(dat(s est a% omni%(s.Y Kateo&F sed ita (t &e&(m ex"licato& "&(dens se2e&(s /&a2isF non (t in i(diciis 2e&sa&et ca(sas1 sed (t in !isto&iis %ella na&&a&etF ZED^ ita0(e n(m0(am est n(me&at(s o&ato&1 nec 2e&o1 si !isto&iam non sc&i"sisset1 nomen ei(s exsta&et1 c(m "&aese&tim .(isset !ono&at(s et no%ilis. R(i(s tamen nemo ne0(e 2e&%o&(m ne0(e sententia&(m /&a2itatem imitat(&1 sed c(m m(tila 0(aedam et !iantia loc(ti s(nt1 0(ae 2el sine ma/ist&o .ace&e "ot(e&(nt1 /e&manos se "(tant esse T!(c'didas. Nact(s s(m etiam 0(i ieno"!ontis similem esse se c("e&et1 c(i(s se&mo est ille 0(idem melle d(lcio&1 sed a .o&ensi st&e"it( &emotissim(s.

ZEE^ Re.e&am(s nos i/it(& ad e(m 0(em 2ol(m(s inco!and(m et ea dem(m elo0(entia in.o&mand(m 0(am in n(llo co/no2it Antoni(s. i. Ma/n(m o"(s omnino et a&d((m1 B&(te1 conam(&F sed ni!il di..icile amanti "(to. Amo a(tem et sem"e& ama2i in/eni(m st(dia mo&es t(os. Incendo& "o&&o

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


el deseo de 2e&te ' dis.&(ta& de t( doct>sima con2e&sacin1 sino tam%i*n con la admi&a%le .ama de t(s inc&e>%les 2i&t(des1 0(e1 di2e&sas en es"ecie1 se (nen con el la+o de la "&(dencia. OC(* cosas !a' m3s a"a&tadas ent&o si 0(e la se2e&idad ' la co&tesan>a8 ON 0(i*n es a la 2e+ m3s se2e&o ' m3s d(lce 0(e tA8 OC(* cosa !a' m3s di.>cil 0(e se& amado "o& todos c(ando se 7(+/an cont&o2e&sias de m(c!os8 N tA consi/(es de7a& contentos a los mismos cont&a 0(ienes sentencias. De s(e&te 0(e1 no !aciendo nada "o& /&acia1 &es(lta a/&ada%le todo lo 0(e !aces. ,o& eso de todas las tie&&as slo la <alia es la 0(e no "a&tici"a !o' del comAn incendio. ON c(3nto no es de estima& el 0(e1 en medio de las ma'o&es oc("aciones1 n(nca inte&&(m"es los est(dios ' siem"&e esc&i%es al/o o me con2idas a esc&i%i&8 ,o& eso !e comen+ado este li%&o a"enas aca%* la de.ensa de Caton1 la c(al n(nca !(%ie&a em"&endido "o& se& estos tiem"os tan enemi/os de la 2i&t(d1 si tA no me !(%ie&as ex!o&tado ' s( sa/&ada memo&ia no me die&a 2oces1 "a&eci*ndome ne.ando deso>&las. ,e&o testi.ico 0(e1 a &(e/os t('os ' cont&a mi 2ol(ntad1 me !e a&&o7ado a esc&i%i&1 esto. C(ie&o com"a&ti& conti/o este c&imen1 "a&a 0(e1 si no "(edo de.ende&? me de la ac(sacin1 sea t('a la c(l"a de !a%e&me im"(esto tan "esada ca&/a1 m>a la de !a%e&la ace"tado. As> "od&* disc(l"a& el e&&o& de mi 7(icio con el m*&ito de !a%e&me dado tA este enca&/o. En todas las cosas es m(' di.>cil ex"one& la .o&ma1 o como dicen los <&ie/os1 el ca&3cte& de lo "e&.ecto1 "o&0(e a (nos les "a&ece "e&.ecta (na cosa ' a ot&os ot&a. A m> me deleita Ennio1 dice (no1 "o&0(e no se a"a&ta del comAn modo de !a%la&F a m> ,ac(2io1 &es"onde ot&o1 "o&0(e todos

3>

cotidie ma/is non deside&io sol(m1 0(o 0(idem con.icio&1 con/&ess(s nost&os1 cons(et(dinem 2ict(s1 doctissimos se&mones &e0(i&ens t(os1 sed etiam inc&edi%ili .ama 2i&t(t(m admi&a%ili(m1 0(ae s"ecie dis"a&es "&(dentia coni(n/(nt(&. ZE@^ C(id enim tam distans 0(am a se2e&itate comitas8 C(is tamen (m0(am te a(t sanctio& est !a%it(s a(t d(lcio&8 C(id tam di..icile 0(am in "l(&imo&(m cont&o2e&siis dii(dicandis a% omni%(s dili/i8 Conse0(e&is tamen (t eos i"sos 0(os cont&a stat(as ae0(os "lacatos0(e dimittas. Ita0(e e..icis (t1 c(m /&atiae ca(sa ni!il .acias1 omnia tamen sint /&ata 0(ae .acis. E&/o omni%(s ex te&&is (na <allia comm(ni non a&det incendioF in 0(a .&(e&is i"se te1 c(m in Italiae l(ce co/nosce&is 2e&sa&is0(e in o"timo&(m ci2i(m 2el .lo&e 2el &o%o&e. Iam 0(ant(m ill(d est1 0(od in maximis occ("ationi%(s n(m0(am inte&mittis st(dia doct&inae1 sem"e& a(t i"se sc&i%is ali0(id a(t me 2ocas ad sc&i%end(mU ZEB^ Ita0(e !oc s(m ad/&ess(s statim Catone a%sol(to 0(em i"s(m n(m0(am atti/issem tem"o&a timens inimica 2i&t(ti1 nisi ti%i !o&tanti et illi(s memo&iam mi!i ca&am excitanti non "a&e&e ne.as esse d(xissem]1 sed testi.ico& me a te &o/at(m et &ec(santem !aec sc&i%e&e esse a(s(m. Volo enim mi!i tec(m comm(ne esse c&imen1 (t1 si s(stine&e tantam 0(aestionem non "ot(e&o1 ini(sti one&is im"ositi t(a c(l"a sit1 mea &ece"tiF in 0(o tamen i(dici nost&i e&&o&em la(s ti%i dati m(ne&is com"ensa%it.

iI. ZE=^ Sed in omni &e di..icillim(m est .o&mam1 0(i c!a&aQte& <&aece dicit(&1 ex"one&e o"timi1 0(od ali(d aliis 2idet(& o"tim(m. Ennio delecto&1 ait 0(is"iam1 0(od non discedit a comm(ni mo&e 2e&%o&(mF ,ac(2io1 in0(it ali(s omnes a"(d !(nc o&nati ela%o&ati0(e s(nt 2e&s(s1 m(lto a"(d alte&(m

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


s(s 2e&sos son c(ltos ' %ien t&a%a7ados1 al "aso 0(e el ot&o tiene m(c!as ne/li/encias. Ot&os "&e.e&i&3n a Accio1 "o&0(e los 7(icios son 2a&ios1 lo mismo ent&e los %3&%a&os 0(e ent&e los <&ie/os1 ni es .3cil ex"lica& c(3l es la me7o& de las .o&mas. En la "int(&a1 a (nos a/&ada lo !o&&i%le1 inc(lto ' o"acoF a ot&os lo te&so1 ale/&e ' %&illante. OCmo se !a de encont&a& (n "&ece"to o (na .&m(la comAn1 c(ando cada (no es excelente en s( /*ne&o1 ' los /*ne&os son tantos8 Este temo& no me !a &et&a>do1 sin em%a&/o1 de mi intento1 "o&0(e c&eo 0(e en todas las cosas !a' (n /&ado de "e&.eccin a(n0(e est* oc(lto1 ' 0(e1 de *l "(ede 7(+/a& todo el 0(e sea inteli/ente. ,e&o como son tantos ' tan di2e&sos los /*ne&os del disc(&so1 ' no se "(eden &ed(ci& todos a (na .o&ma1 "&escindi&* a!o&a de las ala%an+as ' 2it("e&ios1 de las s(aso&ias ' de ot&os esc&itos seme7antes 2/.1 del ,ane/>&ico de Isc&ates ' ot&as m(c!as o%&as de los so.istas1 ' de todos los dem3s /*ne&os 0(e nada tienen 0(e 2e& con la cont&o2e&sia .o&ense1 "o& e7em"lo1 el 0(e los <&ie/os llaman e"id>ctico1 0(e si&2e slo "a&a la &ec&eacin ' deleite. N no "&escindo de estos /*ne&os "o&0(e sean des"&ecia%les1 antes c&eo 0(e con ellos "(ede ed(ca&se el o&ado& 0(e 2amos .o&mando. As> ad0(i&i&3 co"ia de "ala%&as ' se e7e&cita&3 en s( const&(ccin1 ' "od&3 (sa& con m3s li%e&tad del nAme&o ' &itmo. All> se "e&mite m3s la excesi2a s(tile+a en las sentencias ' se concede ma'o& a&ti.icio en lis "ala%&as1 ' este a&ti.icio no oc(lto ' disim(lado1 sino cla&o ' "atente1 de s(e&te 0(e las "ala%&as &es"ondan (nas a ot&as1 ' "eleen ent&e s>1 ' te&minen de i/(al modo ' con el mismo sonido los ext&emos de la cl3(s(laF todo lo c(al1 en (na ca(sa 2e&dade&a !acemos m3s &a&a 2e+ ' con m3s disim(lo. Isc&ates con.iesa !a%e& %(scado de intento esa

31

ne/le/enti(sF .ac ali(m AccioF 2a&ia enim s(nt i(dicia1 (t in <&aecis1 nec .acilis ex"licatio 0(ae .o&ma maxime excellat. In "ict(&is alios !o&&ida inc(lta1 a%dita et o"aca1 cont&a alios nitida laeta conl(st&ata delectant. C(id est 0(o "&aesc&i"t(m ali0(od a(t .o&m(lam ex"&imas1 c(m in s(o 0(id0(e /ene&e "&aestet et /ene&a "l(&a sint8 Rac e/o &eli/ione non s(m a% !oc conat( &e"(ls(s existima2i0(e in omni%(s &e%(s esse ali0(id o"tim(m1 etiam si late&et1 id0(e a% eo "osse 0(i ei(s &ei /na&(s esset i(dica&i. ZE:^ Sed 0(oniam "l(&a s(nt o&ation(m /ene&a ea0(e di2e&sa ne0(e in (nam .o&mam cad(nt omnia1 la(dation(m Zsc&i"tion(m^ et !isto&ia&(m et tali(m s(asion(m1 0(alem Isoc&ates .ecit ,ane/'&ic(m m(lti0(e alii 0(i s(nt nominati so"!istae1 &eli0(a&(m0(e sc&i"tion(m Z&e&(m^ .o&mam1 0(ae a%s(nt a .o&ensi contentione ei(s0(e toti(s /ene&is 0(od <&aece e"ideiQtiQon nominat(&1 0(ia 0(asi ad ins"iciend(m delectationis ca(sa com"a&at(m est1 non com"lecta& !oc tem"o&eF non 0(o ne/le/enda sitF est enim ilia 0(asi n(t&ix ei(s o&ato&is 0(em in.o&ma&e 2ol(m(s et de 0(o molim(& ali0(id ex0(isiti(s dice&e.

iII. A% !ac et 2e&%o&(m co"ia alit(& et eo&(m const&(ctio et n(me&(s li%e&io&e 0(adam .&(it(& licentia. ZE;^ Dat(& etiam 2enia concinnitati sententia&(m et a&/(ti ce&ti0(e et ci&c(msc&i"ti 2e&%o&(m am%it(s conced(nt(&1 de ind(st&ia0(e non ex insidiis sed a"e&te ac "alam ela%o&at(&1 (t 2e&%a 2e&%is 0(asi demensa et "a&ia &es"ondeant1 (t c&e%&o con.e&ant(& "(/nantia com"a&ent(&0(e cont&a&ia et (t "a&ite& ext&ema te&minent(& e(ndem0(e &e.e&ant in cadendo son(mF 0(ae in 2e&itate ca(sa&(m et &a&i(s m(lto .acim(s et ce&te occ(lti(s. In

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


a&mon>a en el Panatenaico1 "o&0(e no !a%>a esc&ito "a&a con2ence& a los 7(eces1 sino "a&a deleita& los o>dos. Dicen 0(e en t&ata& esto .(e&on los "&ime&os T&as>maco Calcedonio ' <o&/ias Leontino1 ' des"(*s Teodo&o de Bi+ancio ' m(c!os ot&os1 a 0(ienes Sc&ates en el Kedro llama logodLdalos( en todos los c(ales !a' m(c!as cosas a/(das1 "e&o demasiado "(e&iles1 a.ectadas ' 0(e "a&ecen 2e&secillos. ,o& eso son m3s admi&a%les Re&odoto ' T(c>dides1 0(e !a%iendo .lo&ecido al mismo tiem"o 0(e los antes nom%&ados1 distan tanto de esas delicias1 o me7o& dic!o1 ine"cias. El (no .l('e como (n &>o t&an0(ilo ' sin nin/An t&o"ie+oF el ot&o es m3s a&&e%atado1 ' entona1 di/3moslo as>1 (n canto /(e&&e&o ent&am%os1 como dice Teo.&asto1 .(e&on los "&ime&os en da& %&>o a la !isto&ia ' !ace&la m3s co"iosa ' eloc(ente 0(e la !a%>an !ec!o los ante&io&es. S(cedi a *stos Isc&ates1 a 0(ien ent&e todos los de s( /*ne&o me !a%&3s o>do elo/ia& siem"&e1 no sin al/(na &e"(/nancia t('a1 B&(toF "e&o .>7ate %ien en lo 0(e de *l ala%o. ,a&eci*ndole demasiado concisos T&as>maco ' <o&/ias1 0(e .(e&on los "&ime&os en enla+a& con al/An a&te las "ala%&as1 ' encont&ando a T(c>dides !a&to d(&o ' no %astante &ot(ndo1 di/3moslo as>1 .(e el "&ime&o en dilata& ' !enc!i& con "ala%&as ' %lando nAme&o las sentencias. N !a%iendo inst&(>do a los 0(e1 "a&te en el deci&1 "a&te en el esc&i%i&1 so%&esalie&on1 s( casa .(e conside&ada como (na o.icina de eloc(encia. N as> como 'o1 c(ando n(est&o Caton me ala%a%a1 s(.&>a con. "aciencia 0(e los dem3s me &e"&endiesenF as> "a&ece 0(e Isc&ates1 contento con el a"la(so de ,latn1 des"&ecia%a el 7(icio de todos los &estantes. Ac(*&date de lo 0(e en la Altima "3/ina del Kedro dice Sc&ates IO! Ked&o1 toda2>a es 7o2en

,anat!enaico a(tem Isoc&ates ea se st(diose consectat(m .atet(&F non enim ad i(dicio&(m ce&tamen1 sed ad 2ol("tatem a(&i(m sc&i"se&at. ZE5^ Raec t&actasse T!&as'mac!(m Calc!edoni(m "&im(m et Leontin(m .e&(nt <o&/iam1 T!eodo&(m inde B'+anti(m m(ltos0(e alios1 0(os lo/odaidalo(s a""ellat in ,!aed&o Soc&atesF 0(o&(m satis a&/(ta m(lta1 sed (t modo "&im(m0(e nascentia min(ta et 2e&sic(lo&(m similia 0(aedam nimi(m0(e de"icta. C(o ma/is s(nt Re&odot(s T!(c'dides0(e mi&a%ilesF 0(o&(m aetas c(m in eo&(m tem"o&a 0(os nomina2i incidisset1 lon/issime tamen i"si a tali%(s deliciis 2el "oti(s ine"tiis a.(e&(nt. Alte& enim sine (llis sale%&is 0(asi sedat(s amnis .l(it1 alte& incitatio& .e&t(& et de %ellicis &e%(s canit etiam 0(odam modo %ellic(mF "&imis0(e a% !is1 (t ait T!eo"!&ast(s1 !isto&ia commota est1 (t a(de&et (%e&i(s 0(am s("e&io&es et o&nati(s dice&e. iIII. Z@G^ Ro&(m aetati s(ccessit Isoc&ates1 0(i "&aete& cete&os ei(sdem /ene&is la(dat(& sem"e& a no%is1 non n(m0(am1 B&(te1 lenite& et e&(dite &e"(/nante teF sed concedas mi!i .o&tasse1 si 0(id in eo la(dem co/no2e&is. Nam c(m concis(s ei T!&as'mac!(s min(tis n(me&is 2ide&et(& et <o&/ias1 0(i tamen "&imi t&ad(nt(& a&te 0(adam 2e&%a i(nxisse1 T!eodo&(s a(tem "&ae.&actio& nec satis1 (t ita dicam1 &ot(nd(s1 "&im(s instit(it dilata&e 2e&%is et mollio&i%(s n(me&is ex"le&e sententiasF in 0(o c(m doce&et eos 0(i "a&tim in dicendo "a&tim in sc&i%endo "&inci"es exstite&(nt1 dom(s ei(s o..icina !a%ita elo0(entiae est. Z@4^ Ita0(e (t e/o1 c(m a nost&o Catone la(da%a&1 2el &e"&e!endi me a cete&is .acile "atie%a&1 sic Isoc&ates 2idet(& testimonio ,latonis alio&(m i(dicia de%e&e contemne&e. Est enim1 (t scis1 0(asi in ext&ema "a/ina ,!aed&i !is i"sis 2e&%is lo0(ens Soc&ates Ad(lescens etiam n(nc1 o ,!aed&e1

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


Isc&ates1 "e&o 0(ie&o deci&te lo 0(e de *l a(/(&o. S( in/enio me "a&ece1 ma'o& 0(e el 0(e &es"landece en las o&aciones de Lisias. S( "&o"ensin a la 2i&t(d es toda2>a ma'o&1 ' no se&3 de admi&a& 0(e1 adelantando en a)os1 2en+a en el mismo /*ne&o a 0(e a!o&a se dedica1 no slo a los 72enes1 sino a todos los 0(e al/(na 2e+ !an com"(esto disc(&sosF o si no se contenta con esto1 a&&e%atado "o& (n di2ino im"(lso1 a"ete+ca cosas toda2>a ma'o&es. En el entendimiento de este !om%&e !a' (na .iloso.>a nat(&al e in/*nita.J Esto "&edi7o Sc&ates de *l1 c(ando toda2>a e&a 7o2en. Esto esc&i%i de *l ,latn1 "e&"et(o enemi/o de todos los &et&icos1 ' lo esc&i%i c(ando 'a Isc&ates !a%>a lle/ado a la 2e7e+. Los 0(e no /(stan de Isc&ates1 consi*ntanme e&&a& en com"a)>a de Sc&ates ' de ,latn. El estilo d(lce1 s(elto ' a.l(ente1 a/(do en sentencias1 &esonante de "ala%&as1 es "&o"io del /*ne&o e"id>ctico ' de los so.istas1 m3s acomodado a la "om"a 0(e a la "elea. Atil "a&a el /imnasio ' la "alest&a1 "e&o excl(ido del .o&o. Mas como la eloc(encia ed(cada con este alimento 2a tomando des"(*s colo& ' .(e&+a1 no me !a "a&ecido ino"o&t(no t&ata& de estas ni)eces del o&ado&. Esto "o& lo 0(e toca a los 7(e/os ' a la "om"a 2en/amos a!o&a a la lid ' a la %atalla. Di7imos 0(e en el o&ado& !a%>a 0(e conside&a& t&es cosas lo 0(e dice1 cmo lo dice1 ' c(ando. Ex"li0(emos c(3l es lo m3s excelente en cada /*ne&o1 "e&o de mane&a al/o di2e&sa de como s(ele ense)a&se en los t&atados del a&te. No "ond&* nin/An "&ece"to1 ni es este mi "&o"sito1 "e&o decla&a&* la idea ' .o&ma de la m3s excelente eloc(encia1 sin deci& cmo se ad0(ie&e1 sino cmo la entiendo ' conci%o. De los dos "&ime&os "(ntos t&ata&* con %&e2edad1 "o&0(e "&o"iamente. no est&i%a en ellos la /lo&ia del o&ado&1 a(n0(e sean necesa&ios ' com(nes a m(c!os. La

00

Isoc&ates est1 sed 0(id de illo a(/(&e& li%et dice&e. C(id tandem8 In0(it ille. Maio&e mi!i in/enio 2idet(& esse 0(am (t c(m o&ationi%(s L'siae com"a&et(&1 "&aete&ea ad 2i&t(tem maio& indolesF (t minime mi&(m .(t(&(m sit si1 c(m aetate "&ocesse&it1 a(t in !oc o&ation(m /ene&e c(i n(nc st(det tant(m 0(ant(m "(e&is &eli0(is "&aestet omni%(s 0(i (m0(am o&ationes atti/e&(nt a(t1 si content(s !is non .(e&it1 di2ino ali0(o animi mot( maio&a conc("iscatF inest enim nat(&a "!iloso"!ia in !(i(s 2i&i mente 0(aedam. Raec de ad(lescente Soc&ates a(/(&at(&. Z@D^ At ea de senio&e sc&i%it ,lato et sc&i%it ae0(alis et 0(idem exa/itato& omni(m &!eto&(m !(nc mi&at(& (n(mF me a(tem 0(i Isoc&atem non dili/(nt (na c(m Soc&ate et c(m ,latone e&&a&e "atiant(&. D(lce i/it(& o&ationis /en(s et sol(t(m et .l(ens1 sententiis a&/(t(m1 2e&%is sonans est in illo e"idictico /ene&e 0(od dixim(s "&o"&i(m so"!ista&(m1 "om"ae 0(am "(/nae a"ti(s1 /'mnasiis et "alaest&ae dicat(m1 s"&et(m et "(ls(m .o&o. Sed 0(od ed(cata !(i(s n(t&imentis elo0(entia Zest^ i"sa se "ostea colo&at et &o%o&at1 non alien(m .(it de o&ato&is 0(asi inc(na%(lis dice&e. Ve&(m !aec l(do&(m at0(e "om"aeF nos a(tem iam in aciem dimicationem0(e 2eniam(s. iIV. Z@E^ C(oniam t&ia 2idenda s(nt o&ato&i 0(id dicat et 0(o 0(id0(e loco et 0(o modo1 dicend(m omnino est 0(id sit o"tim(m in sin/(lis1 sed ali0(anto sec(s at0(e in t&adenda a&te dici solet. N(lla "&aece"ta "onem(s1 ne0(e enim id s(sce"im(s1 sed excellentis elo0(entiae s"eciem et .o&mam ad(m%&a%im(sF nec 0(i%(s &e%(s ea "a&et(& ex"onem(s1 sed 0(alis no%is esse 2ideat(&. Z@@^ Ac d(o %&e2ite& "&imaF s(nt enim non tam insi/nia ad maximam la(dem 0(am necessa&ia et tamen c(m m(ltis "aene comm(nia. Nam et in2eni&e et i(dica&e 0(id dicas ma/na illa 0(idem s(nt et

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


in2encin1 ' el esco/e& lo 0(e se 2a a deci&1 es m3s "&o"io de la "&(dencia 0(e de la eloc(encia. ON en 0(* ca(sa "(ede .alta& la "&(dencia8 Cono+ca1 "(es1 el o&ado& 0(e 'a s("onemos "e&.ectas las .(entes de los a&/(mentos ' &a+ones. ,o&0(e en toda cont&o2e&sia o dis"(ta se "&e/(nta si es1 o 1uL es' o cMmo es. A la "&e/(nta si es1 se &es"onde con los si/nosF a la "&e/(nta 1uL es' con las de.inicionesF ' a la de cMmo es1 con las cali.icaciones de %(eno o maloF "a&a (sa& de las c(ales1 de%e el o&ado&1 -no el 2(l/a&1 sino el excelente6 no &ed(ci&1 siem"&e 0(e "(eda1 la cont&o2e&sia a "a&tic(la&es "e&sonas ' tiem"os. M3s anc!o cam"o o.&ece el dis"(ta& so%&e el /*ne&o 0(e so%&e la "a&te1 ' lo 0(e se "&(e%a en /ene&al 0(eda "&o%ado en "a&tic(la&. Esta c(estin "a&tic(la&1 &ed(cida a /ene&al1 se llama tesis. En esta e7e&cita%a A&istteles a los 72enes1 no dise&tando asid(amente al modo de los .ilso.os1 sino de.endiendo ent&am%as "a&tes con o&nato ' a%(ndancia1 ' *l mismo indic cie&tos l(/a&es o notas de los a&/(mentos "a&a de.ende& (na ' ot&a "a&te. K3cilmente "od&3 n(est&o o&ado&1 0(e no !a de se& nin/An declamado& de esc(ela ni &3%(la de .o&o1 sino el m3s docto ' "e&.ecto de los o&ado&es "osi%les1 &eco&&e& todos los l(/a&es com(nes1 (sa&los o"o&t(namente1 ' a"&ende& de dnde emanan. No "&odi/a&3 toda esta &i0(e+a1 sino 0(e !a&3 (so de ella con eleccin ' "a&simonia1 "o&0(e no siem"&e ' en todas las ca(sas con2ienen los mismos a&/(mentos. El 7(icio di&i/i&31 no slo la intencin1 sino tam%i*n la eleccin. Nada !a' m3s .e&a+ 0(e los in/enios1 so%&e todo c(ando !an &eci%ido al/An c(lti2o. ,e&o as> como las mieses .ec(ndas ' &icas no slo "&od(cen es"i/as1 sino tam%i*n1 !ie&%as m(' da)osas a la cosec!a1 as> tam%i*n de

01

tam0(am animi insta& in co&"o&e1 sed "&o"&ia ma/is "&(dentiae 0(am elo0(entiae 0(a tamen in ca(sa est 2ac(a "&(dentia8 No2e&it i/it(& !ic 0(idem o&ato&1 0(em s(mm(m esse 2ol(m(s1 a&/(mento&(m et &ation(m locos. Z@B^ Nam 0(oniam1 0(ic0(id est 0(od in cont&o2e&sia a(t in contentione 2e&set(&1 in eo a(t sitne a(t 0(id sit a(t 0(ale sit 0(ae&it(& ]sitne1 si/nisF 0(id sit1 de.initioni%(sF 0(ale sit1 &ecti "&a2i0(e "a&ti%(sF 0(i%(s (t (ti "ossit o&ato&1 non ille 2(l/a&is sed !ic excellens1 a "&o"&iis "e&sonis et tem"o&i%(s sem"e&1 si "otest1 a2ocet cont&o2e&siamF lati(s enim de /ene&e 0(am de "a&te disce"ta&e licet1 (t 0(od in (ni2e&so sit "&o%at(m id in "a&te sit "&o%a&i necesseF??Z@=^ !aec i/it(& 0(aestio a "&o"&iis "e&sonis et tem"o&i%(s ad (ni2e&si /ene&is &ationem t&ad(cta a""ellat(& t!esis. In !ac A&istoteles ad(lescentis non ad "!iloso"!o&(m mo&em ten(ite& disse&endi1 sed ad co"iam &!eto&(m in (t&am0(e "a&tem1 (t o&nati(s et (%e&i(s dici "osset1 exe&c(itF idem0(e locos]sic enim a""ellat]0(asi a&/(mento&(m notas t&adidit (nde omnis in (t&am0(e "a&tem t&a!e&et(& o&atio. iV. Z@:^ Kaciet i/it(& !ic noste&]non enim declamato&em ali0(em de l(do a(t &a%(lam de .o&o1 sed doctissim(m et "e&.ectissim(m 0(ae&im(s]1 (t1 0(oniam loci ce&ti t&ad(nt(&1 "e&c(&&at omnis1 (tat(& a"tis1 /ene&atim dicatF ex 0(o emanent etiam 0(i comm(nes a""ellant(& loci. Nec 2e&o (tet(& im"&(dente& !ac co"ia1 sed omnia ex"endet et seli/etF non enim sem"e& nec in omni%(s ca(sis ex isdem locis eadem a&/(mento&(m momenta s(nt. Z@;^ I(dici(m i/it(& ad!i%e%it nec in2eniet sol(m 0(id dicat sed etiam ex"endet. Ni!il enim est .e&aci(s in/eniis1 eis "&aese&tim 0(ae disci"linis exc(lta s(nt. Sed (t se/etes .ec(ndae et (%e&es non sol(m .&(/es 2e&(m !e&%as etiam e..(nd(nt inimicissimas

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


los a&/(mentos !a' 0(e desca&ta& m(c!as cosas "(e&iles1 o a7enas a la ca(sa1 o inAtiles en lo c(al est3 el 7(icio ' disc&ecin del o&ado&. De ot&a s(e&te1 Ocmo !a de insisti& en los a&/(mentos 0(e tienen &ealmente .(e&+a8 OCmo !a de s(a2i+a& lo d(&o ( oc(lta& lo 0(e no "(ede dest&(i&8 OCmo !a de conmo2e& o &e/i& a s( a&%it&io los 3nimos1 o "&esenta& (n a&/(mento 0(e "a&e+ca1 m3s "&o%a%le 0(e el m3s .(e&te de los a&/(mentos cont&a&ios8 N (na 2e+ !allado lo 0(e 2a a deci&1 Ocmo lo coloca&38 ,o&0(e este e&a el se/(ndo "(nto de los t&es. Es"l*ndido 2est>%(lo ' ent&ada "a&a la ca(sa es el a"ode&a&se de los 3nimos en la "&ime&a a/&esin1 de%ilitando ' dest&('endo las "&(e%as cont&a&ias1 ' colocando al/(nos de los a&/(mentos m3s .i&mes al "&inci"io1 ot&os al .in1 e inte&"olados con ellos los m3s le2es. Esto %aste so%&e las dos "&ime&as "a&tes. Na !e dic!o 0(e1 a(n0(e sean de /&ande im"o&tancia1 &e0(ie&en menos a&te ' t&a%a7o 0(e la te&ce&a. Una 2e+ !allado lo 0(e se 2a a deci&1 ' c(3ndo1 &esta sa%e& cmo se dice. Sol>a a.i&ma n(est&o Ca&neades 0(e Clitmaco dec>a siem"&e las mismas cosas1 ' 0(e C3&madas las dec>a siem"&e del mismo modo. N si en la .iloso.>a1 donde se atiende a las cosas ' no a las "ala%&as1 im"o&ta tanto el modo de deci&1 O0(* s(cede&3 en las ca(sas1 donde todo consiste en las "ala%&as8 Se/An in.ie&o de t(s ca&tas1 B&(to1 lo 0(e deseas sa%e& de m>1 no es a 0(i*n ten/o "o& "e&.ecto o&ado& en la in2encin ' en la colocacin1 sino 0(* /*ne&o de o&ato&ia me "a&ece "&e.e&i%le. Cosa di.>cil1 o! Dioses inmo&tales1 "o& no deci& la m3s di.>cil de todas. ,(es siendo la "ala%&a tan %landa ' .lexi%le 0(e se la "(ede lle2a& a donde (no 0(ie&a1 sin em%a&/o1 la

02

.&(/i%(s1 sic inte&d(m ex illis locis a(t le2ia 0(aedam a(t ca(sis aliena a(t non (tilia /i/n(nt(&. Z@5^ C(o&(m a% o&ato&is i(dicio dilect(s nisi ma/n(s ad!i%e%it(&1 0(onam modo ille in %onis !ae&e%it et !a%ita%it s(is a(t molliet d(&a a(t occ(lta%it 0(ae dil(i non "ote&(nt at0(e omnino o""&imet1 si lice%it1 a(t a%d(cet animos a(t ali(d ad.e&et1 0(od o""osit(m "&o%a%ili(s sit 0(am ill(d 0(od o%sta%it8 ZBG^ Iam 2e&o ea 0(ae in2ene&it 0(a dili/entia conloca%it8 C(oniam id sec(nd(m e&at de t&i%(s. Vesti%(la nimi&(m !onesta adit(s0(e ad ca(sam .aciet inl(st&isF c(m0(e animos "&ima ad/&essione occ("a2e&it1 in.i&ma%it excl(det0(e cont&a&iaF de .i&missimis alia "&ima "onet alia "ost&ema inc(lca%it0(e le2io&a.

iVI. ZB4^ At0(e in "&imis d(a%(s dicendi "a&ti%(s 0(alis esset s(mmatim %&e2ite&0(e desc&i"sim(s. Sed1 (t ante dict(m est1 in !is "a&ti%(s1 etsi /&a2es at0(e ma/nae s(nt1 min(s et a&tis est et la%o&isF c(m a(tem et 0(id et 0(o loco dicat in2ene&it1 ill(d est lon/e maxim(m1 2ide&e 0(onam modoF scit(m est enim1 0(od Ca&neades noste& dice&e sole%at1 Clitomac!(m eadem dice&e1 C!a&madam a(tem eodem etiam modo dice&e. C(od si in "!iloso"!ia tant(m inte&est 0(em ad mod(m dicas1 (%i &es s"ectat(&1 non 2e&%a "end(nt(&1 0(id tandem in ca(sis existimand(m est 0(i%(s totis mode&at(& o&atio8 ZBD^ C(od 0(idem e/o1 B&(te1 ex t(is litte&is sentie%am1 non te id sciscita&i1 0(alem e/o in in2eniendo et in conlocando s(mm(m esse o&ato&em 2ellem1 sed id mi!i 0(ae&e&e 2ide%a&e1 0(od /en(s i"si(s o&ationis o"tim(m i(dica&em &em di..icilem1 di immo&tales1 at0(e omni(m di..icillimam. Nam c(m est o&atio mollis et tene&a et ita .lexi%ilis (t se0(at(&

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


2a&iedad de cost(m%&es ' ca&acte&es c&ea&on m(c!os /*ne&os ' estilos di2e&sos ent&e s>. Unos /(stan del a&&e%atado &>o de las "ala%&as1 ' "onen en la &a"ide+ el m*&ito de la eloc(enciaF a ot&os a/&adan los la&/os "e&>odos ' las dilatadas "a(sas. OC(* cosas "(ede !a%e& m3s distintas8 N1 no o%stante1 cada (na "(ede se& excelente en s( /*ne&o. T&a%a7an ot&os en (n estilo llano e i/(al1 ' en (n "(&o ' c3ndido modo de deci&. Al/(nos a.ectan d(&e+a ' se2e&idad en las "ala%&as1 ' dan a la o&acin (n ai&e de t&iste+a. En s(ma1 la di2isin 0(e antes !icimos del estilo1 en /&a2e1 !(milde ' tem"lado1 es a"lica%le a los o&ado&es1 "o&0(e los !a' de tantas clases1 c(antos son los mismos estilos. N 'a 0(e !e comen+ado a satis.ace& am"liamente1 lo 0(e me "ed>asF "(es "&e/(nt3ndome tA solamente de la eloc(cin1 te !e !a%lado adem3s1 a(n0(e %&e2emente1 de la in2encin ' de la dis"osicin1 di&* a!o&a al/o de la accin1 "a&a 0(e as> no 0(ede omitida nin/(na "a&te1 exce"t(ando la memo&ia1 de la c(al se !a%la en m(c!os t&atados. En la accin ' en la eloc(cin est&i%a el modo de deci& las cosas. Es la accin (na cie&ta eloc(encia del c(e&"o1 como 0(e consta de 2o+ ' mo2imiento. Las in.lexiones de la 2o+ son tantas como los a.ectos del 3nimo. ,o& eso el "e&.ecto o&ado&1 c(ando 0(ie&a most&a&se a"asionado ' conmo2e& el 3nimo de los o'entes1 esco/e&3 (n tono 0(* &es"onda %ien a la "asin. De esto "od&>a deci& m(c!o si .(e&a ocasin o tA me lo "&e/(nta&as. Di&>a tam%i*n al/o del /esto ' del adem3n. Es inc&e>%le c(3nto im"o&ta el %(en em"leo de estos &ec(&sos al o&ado&1 !asta tal "(nto 0(e los ni)os1 "o& slo el m*&ito de la accin1 lo/&a&on m(c!as 2eces el .&(to de la eloc(encia1 al "aso 0(e m(c!os o&ado&es eloc(entes "a&ecie&on ni)os1 "o& .alta&les el /esto ' adem3nF de s(e&te

03

0(oc(m0(e to&0(eas1 t(m et nat(&ae 2a&iae et 2ol(ntates m(lt(m inte& se distantia e..ece&(nt /ene&a dicendi ZBE^ .l(men aliis 2e&%o&(m 2ol(%ilitas0(e co&di est1 0(i "on(nt in o&ationis cele&itate elo0(entiamF distincta alios et inte&"(ncta inte&2alla1 mo&ae &es"i&ationes0(e delectant 0(id "otest esse tam di2e&s(m8 Tamen est in (t&o0(e ali0(id excellens. Ela%o&ant alii in lenitate et ae0(a%ilitate et "(&o 0(asi 0(odam et candido /ene&e dicendiF ecce ali0(i d(&itatem et se2e&itatem 0(andam in 2e&%is et o&ationis 0(asi maestitiam se0((nt(&F 0(od0(e "a(lo ante di2isim(s1 (t alii /&a2es alii ten(es alii tem"e&ati 2ellent 2ide&i1 0(ot o&ation(m /ene&a esse dixim(s totidem o&ato&(m &e"e&i(nt(&. iVII. ZB@^ Et 0(oniam coe"i iam c(m(lati(s !oc m(n(s a(/e&e 0(am a te "ost(lat(m est]ti%i enim tant(m de o&ationis /ene&e 0(ae&enti &es"ondi etiam %&e2ite& de in2eniendo et conlocando]1 ne n(nc 0(idem sol(m de o&ationis modo dicam sed etiam de actionis ita "&aete&missa "a&s n(lla e&it1 0(ando 0(idem de memo&ia ni!il est !oc loco dicend(m1 0(ae comm(nis est m(lta&(m a&ti(m. ZBB^ C(o modo a(tem dicat(&1 id est in d(o%(s1 in a/endo et in elo0(endo. Est enim actio 0(asi co&"o&is 0(aedam elo0(entia1 c(m constet e 2oce at0(e mot(. Vocis m(tationes totidem s(nt 0(ot animo&(m1 0(i maxime 2oce commo2ent(&. Ita0(e ille "e&.ect(s1 0(em iam d(d(m nost&a indicat o&atio1 (tc(m0(e se ad.ect(m 2ide&i et anim(m a(dientis mo2e&i 2olet1 ita ce&t(m 2ocis admo2e%it son(mF de 0(o "l(&a dice&em1 si !oc "&aeci"iendi tem"(s esset a(t si t( !oc 0(ae&e&es. Dice&em etiam de /est(1 c(m 0(o i(nct(s est 2(lt(sF 0(i%(s omni%(s dici 2ix "otest 0(ant(m inte&sit 0(em ad mod(m (tat(& o&ato&. ZB=^ Nam et in.antes actionis di/nitate elo0(entiae sae"e .&(ct(m t(le&(nt et dise&ti de.o&mitate a/endi m(lti in.antes "(tati

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


0(e no sin ca(sa concedi Demstenes el "&ime&o1 se/(ndo ' te&ce& l(/a& a la accin. Sin accin no !a' eloc(enciaF ' la accin tiene "o& s> sola1 ' sin el a(xilio de la "ala%&a ext&ao&dina&ia .(e&+a. El 0(e as"i&e1 "(es1 a la "e&.eccin o&ato&ia1 di/a con tono es"antado ' miste&ioso las cosas at&oces1 con 2o+ %landa ' s(a2e las sencillas1 con di/nidad ' &e"oso las /&a2es1 ' en !(milde ' 0(e7(m%&oso estilo las dolo&osas. Admi&a%le es la nat(&ale+a de la 2o+ !(mana1 0(e con t&es tonos1 a/(do1 /&a2e ' ci&c(n.le7o1 "&od(ce tanta ' tan a/&ada%le 2a&iedad en el canto. Ra' en el deci& (n tono m3s osc(&o1 no el de los &et&icos de K&i/ia ' Ca&ia1 0(e es casi (na cant(&ia1 sino a0(el de 0(e !a%lan Demstenes ' Es0(ines1 c(ando se ec!an m(t(amente en ca&a las .lexiones de la 2o+. Demstenes a.i&ma m(c!as 2eces 0(e Es0(ines e&a de 2o+ d(lce ' cla&aF ' a0(> se me oc(&&e (na o%se&2acin di/na de tene&se en c(enta1 ace&ca de la s(a2idad de la 2o+. La misma nat(&ale+a1 como si 0(isie&a mod(la& la 2o+ !(mana1 "(so en toda "ala%&a (n acento a/(do1 ni en la "&ime&a1 ni en la Altima s>la%a1 "a&a 0(e as> si/(ie&a el a&te a la nat(&ale+a misma en el deleita& los o>dos. El tene& %(ena 2o+ no est3 en n(est&a mano1 "e&o si el ed(ca&la ' me7o&a&la. Lo mismo de%e !ace& el "e&.ecto o&ado&1 &eco&&iendo todos los tonos1 as> altos como %a7os1 ' e7e&cit3ndose en el mo2imiento ' en el /esto. La "ost(&a se&3 en "i* ' con la ca%e+a le2antadaF el adelanta&se !acia los o'entes !a de se& &a&as 2eces ' no a la&/os "asosF toda2>a !an de se& m3s &a&os los mo2imientos a de&ec!a * i+0(ie&daF no esta&3n en contin(a mo2ilidad ' a/itacin el c(ello ' los dedos1 ni *stos i&3n si/(iendo el com"3s1 sino 0(e !a de !a%e& en toda la .i/(&a cie&ta ma7estad 2a&onil1 le2ant3ndose o %a73ndose el %&a+o1 se/An 0(e la

00

s(ntF (t iam non sine ca(sa Demost!enes t&i%(e&it et "&imas et sec(ndas et te&tias actioniF si enim elo0(entia n(lla sine !ac1 !aec a(tem sine elo0(entia tanta est1 ce&te "l(&im(m in dicendo "otest. Volet i/it(& ille 0(i elo0(entiae "&inci"at(m "etet et contenta 2oce at&ocite& dice&e et s(mmissa lenite& et inclinata 2ide&i /&a2is et in.lexa mise&a%ilisF ZB:^ mi&a est enim 0(aedam nat(&a 2ocis1 c(i(s 0(idem e t&i%(s omnino sonis1 in.lexo ac(to /&a2i1 tanta sit et tam s(a2is 2a&ietas "e&.ecta in canti%(s. iVIII. Est a(tem etiam in dicendo 0(idam cant(s o%sc(&io&1 non !ic e ,!&'/ia et Ca&ia &!eto&(m e"ilo/(s "aene cantic(m1 sed ille 0(em si/ni.icat Demost!enes et Aesc!ines1 c(m alte& alte&i o%icit 2ocis .lexionesF dicit "lo&a&e etiam Demost!enes ist(m 0(em sae"e dicat 2oce d(lci et cla&a .(isse.

ZB;^ In 0(o ill(d etiam notand(m mi!i 2idet(& ad st(di(m "e&se0(endae s(a2itatis in 2oci%(s i"sa enim nat(&a1 0(asi mod(la&et(& !omin(m o&ationem1 in omni 2e&%o "os(it ac(tam 2ocem nec (na "l(s nec a "ost&ema s'lla%a cit&a te&tiamF 0(o ma/is nat(&am d(cem ad a(&i(m 2ol("tatem se0(at(& ind(st&ia. ZB5^ Ac 2ocis 0(idem %onitas o"tanda estF non est enim in no%is1 sed t&actatio at0(e (s(s in no%is. E&/o ille "&ince"s 2a&ia%it et m(ta%it omnis sono&(m t(m intendens t(m &emittens "e&se0(et(& /&ad(s. Idem0(e mot( sic (tet(&1 ni!il (t s("e&sit. In /est( stat(s e&ect(s et cels(sF &a&(s incess(s nec ita lon/(sF exc(&sio mode&ata ea0(e &a&aF n(lla mollitia ce&2ic(m1 n(llae a&/(tiae di/ito&(m1 non ad n(me&(m a&tic(l(s cadensF t&(nco ma/is toto se i"se mode&ans et 2i&ili late&(m .lexione1 %&acc!ii "&oiectione in contentioni%(s1 cont&actione in &emissis. Z=G^ V(lt(s

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


o&acin sea mas ele2ada o m3s &emisa. ON c(3nta di/nidad ' /&acia no a)ade al sem%lante1 ' so%&e todo la ex"&esin de los o7os1 0(e son int*&"&etes del alma1 ' 0(e o&a most&a&3n ale/&>a1 o&a t&iste+a1 se/An las cosas de 0(e se t&ate8

0!

2e&o1 0(i sec(nd(m 2ocem "l(&im(m "otest1 0(antam ad.e&et t(m di/nitatem t(m 2en(statemU In 0(o c(m e..ece&is ne 0(id ine"t(m sit a(t 2(lt(os(m1 t(m oc(lo&(m est 0(aedam ma/na mode&atio. Nam (t ima/o est animi 2(lt(s1 sic indices oc(liF 0(o&(m et !ila&itatis et 2icissim t&istitiae mod(m &es i"sae de 0(i%(s a/et(& tem"e&a%(nt. iIi. Z=4^ Sed iam illi(s "e&.ecti o&ato&is et s(mmae elo0(entiae s"ecies ex"&imenda est. C(em !oc (no excelle&e Zid est o&atione^1 cete&a in eo late&e indicat nomen i"s(mF non enim in2ento& a(t com"osito& a(t acto& 0(i !aec com"lex(s est omnia1 sed et <&aece a% elo0(endo &!eto& et Latine elo0(ens dict(s estF cete&a&(m enim &e&(m 0(ae s(nt in o&ato&e "a&tem ali0(am si%i 0(is0(e 2indicat1 dicendi a(tem1 id est elo0(endi1 maxima 2is soli !(ic concedit(&. Z=D^ C(am0(am enim et "!iloso"!i 0(idam o&nate loc(ti s(nt]si 0(idem et T!eo"!&ast(s a di2initate lo0(endi nomen in2enit et A&istoteles Isoc&atem i"s(m lacessi2it et ieno"!ontis 2oce M(sas 0(asi loc(tas .e&(nt et lon/e omni(m 0(ic(m0(e sc&i"se&(nt a(t loc(ti s(nt exstitit et s(a2itate et /&a2itate "&ince"s ,lato]1 tamen !o&(m o&atio ne0(e ne&2os ne0(e ac(leos o&ato&ios ac .o&ensis !a%et. Z=E^ Lo0((nt(& c(m doctis1 0(o&(m seda&e animos mal(nt 0(am incita&e1 et de &e%(s "lacatis ac minime t(&%(lentis docendi ca(sa non ca"iendi lo0((nt(&1 (t in eo i"so1 0(od delectationem ali0(am dicendo a(c("ent(&1 "l(s non n(llis 0(am necesse sit .ace&e 2ideant(&. E&/o a% !oc /ene&e non di..icile est !anc elo0(entiam1 de 0(a n(nc a/it(&1 sece&ne&e. Z=@^ Mollis est enim o&atio "!iloso"!o&(m et (m%&atilis nec sententiis nec 2e&%is inst&(cta "o"(la&i%(s nec 2incta n(me&is1 sed sol(ta li%e&i(sF ni!il i&at(m !a%et1 ni!il in2id(m1 ni!il at&ox1 ni!il mise&a%ile1 ni!il ast(t(mF casta1

Lle/(emos 'a a la idea del cons(mado o&ado& ' de la "e&.ecta eloc(encia. El nom%&e mismo indica 0(e la eloc(cin !a de se& s( "&inci"al m*&ito. No se te llama in2ento&1 com"osito& o acto&1 sino en /&ie/o rhetor1 ' en lat>n elocuente. De todas las dem3s condiciones 0(e en el o&ado& !a'1 todos "(eden &eclama& al/(na "a&teF "e&o solo a *l se concede el la(&o de la eloc(encia1

"(es a(n0(e al/(nos .ilso.os !an esc&ito con ele/ancia1 tanto 0(e Teo.&asto alcan+ "o& esto el &enom%&e de di2ino1 ' A&istteles &e"&endi al mismo Isc&ates1 ' "o& la 2o+ de Xeno.onte dicen 0(e !a%la&on las M(sas1 ' ,latn se a2enta7 en /&a2edad ' ele/ancia a todos los 0(e esc&i%ie&on o !a%la&on antes 0(e *lF sin em%a&/o1 s( disc(&so no tiene ne&2io ni a/(i7n o&ato&io o .o&ense. Ra%lan con doctos1 ' 0(ie&en sose/a& s(s 3nimos m3s %ien 0(e conmo2e&los. Ra%lan de cosas t&an0(ilas ' nada t(&%(lentas1 ' !a%lan "a&a ense)a&1 no "a&a so"&ende&F ' !asta c(ando lo/&an "&od(ci& a/&ado1 "a&*celes a al/(nos 0(e !an "asado los l>mites de s( ciencia. No es di.>cil distin/(i& esta eloc(encia de la 0(e a!o&a estamos ex"licando. El estilo de los .ilso.os es sencillo ' &e"osadoF no tiene ni sentencias ni "ala%&as "o"(la&es1 ni esta s(7eto a nAme&o1 sino li%&e ' s(elto. Nada tiene de ai&ado1 de en2idioso1 de at&o+1 de admi&a%le ni de ast(to es siem"&e casto1 &(%o&oso1

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


2i&/en1 di/3moslo as>. M3s %ien de%e llama&se con2e&sacin 0(e disc(&so. ,o&0(e a(n0(e toda aloc(cin sea disc(&so1 slo a los del o&ado& se a"lica con "&o"iedad este nom%&e. Ra' 0(e !ace& exce"cin de los so.istas1 0(e (san las mismas .lo&es 0(e em"lea el o&ado& en las ca(sas ci2iles. ,e&o se di.e&encian en 0(e s( "&o"sito no es "e&t(&%a& los 3nimos1 sino ent&etene&los no tanto "e&s(adi& como deleita&F ' lo !acen con m3s .&ec(encia ' m3s a las cla&as 0(e los ot&os1 %(scan sentencias %&illantes m3s 0(e "&o%a%les1 se a"a&tan m(c!as 2eces del as(nto1 me+clan .3%(las1 !acen t&aslaciones de "ala%&as ' las dis"onen a la mane&a 0(e los "into&es 2a&>an el colo&1 ' o"onen antit*ticamente las "ala%&as1 o !acen 0(e los "e&>odos se co&&es"ondan en s( cadencia. A este /*ne&o se "a&ece la !isto&ia1 en la c(al se na&&a o se desc&i%e con ele/ancia (na &e/in o (na %atalla1 se inte&calan o&aciones ' ex!o&taciones1 todo en estilo co&&iente ' .l(ido1 no 2i/o&oso ' encendido. La eloc(encia 0(e %(scamos de%e distin/(i&se de la !isto&ia "odo menos 0(e de la "oes>a. Tam%i*n los "oetas !an s(scitado la c(estin de en 0(* se distin/(en de los o&ado&es. Antes la di.e&encia esta%a en el nAme&o ' en el 2e&so1 "e&o 'a los o&ado&es 2an !aciendo /&an ca(dal del nAme&o. Todo lo 0(e "(eden medi& los o>dos1 a(n0(e no sea 2e&so -"o&0(e esto en la "&osa se&>a (n 2icio61 se llama nAme&o1 ' ent&e los /&ie/os rhitmo. N "o& eso !an c&e>do al/(nos 0(e la loc(cin de ,latn ' de Demc&ito1 a(n0(e no sea 2e&so1 sin em%a&/o1 "o& el calo& del estilo ' "o& las l(m%&es ' matices de "ala%&a1 de%>a se& tenida "o& (n "oema1 con m3s &a+n 0(e las o%&as de los "oetas cmicos1 ent&e los c(ales1 a"a&te de los 2e&sos1 nada !a' 0(e di.ie&a de la con2e&sacin o&dina&ia. Es tanto m3s la(da%le 0(e el "oeta

09

2e&ec(nda1 2i&/o inco&&("ta 0(odam modo. Ita0(e se&mo "oti(s 0(am o&atio dicit(&. C(am0(am enim omnis loc(tio o&atio est1 tamen (ni(s o&ato&is loc(tio !oc "&o"&io si/nata nomine est. Z=B^ So"!ista&(m1 de 0(i%(s s("&a dixi1 ma/is distin/(enda similit(do 2idet(&1 0(i omnes eosdem 2ol(nt .lo&es 0(os ad!i%et o&ato& in ca(sis "e&se0(i. Sed !oc di..e&(nt 0(od1 c(m sit !is "&o"osit(m non "e&t(&%a&e animos1 sed "laca&e "oti(s nec tam "e&s(ade&e 0(am delecta&e1 et a"e&ti(s id .aci(nt 0(am nos et c&e%&i(s1 concinnas ma/is sententias ex0(i&(nt 0(am "&o%a%ilis1 a &e sae"e disced(nt1 intex(nt .a%(las1 2e&%a alti(s t&ans.e&(nt ea0(e ita dis"on(nt (t "icto&es 2a&ietatem colo&(m1 "a&ia "a&i%(s &e.e&(nt1 ad2e&sa cont&a&iis1 sae"issime0(e similite& ext&ema de.ini(nt. ii. Z==^ R(ic /ene&i !isto&ia .initima est1 in 0(a et na&&at(& o&nate et &e/io sae"e a(t "(/na desc&i%it(&F inte&"on(nt(& etiam contiones et !o&tationes1 sed in !is t&acta 0(aedam et .l(ens ex"etit(&1 non !aec conto&ta et ac&is o&atio. A% !is non m(lto sec(s 0(am a "oetis !aec elo0(entia 0(am 0(ae&im(s se2ocanda est. Nam etiam "oetae 0(aestionem att(le&(nt1 0(idnam esset ill(d 0(o i"si di..e&&ent a% o&ato&i%(s n(me&o maxime 2ide%ant(& antea et 2e&s(1 n(nc a"(d o&ato&es iam i"se n(me&(s inc&e%&(it. Z=:^ C(ic0(id est enim 0(od s(% a(&i(m mens(&am ali0(am cadit1 etiam si a%est a 2e&s(]nam id 0(idem o&ationis est 2iti(m]n(me&(s 2ocat(&1 0(i <&aece &!'t!mos dicit(&. Ita0(e 2ideo 2is(m esse non n(llis ,latonis et Democ&iti loc(tionem1 etsi a%sit a 2e&s(1 tamen 0(od incitati(s .e&at(& et cla&issimis 2e&%o&(m l(mini%(s (tat(&1 "oti(s "oema "(tand(m 0(am comico&(m "oeta&(mF a"(d 0(os1 nisi 0(od 2e&sic(li s(nt1 ni!il est ali(d cotidiani dissimile se&monis. Nec tamen id est "oetae maxim(m1 etsi est eo

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


"&oc(&e lo/&a& los mismos e.ectos 0(e el o&ado&1 c(anto 0(e "&ocede s(7eto "o& las cadenas del met&o. ,e&o a(n0(e sea ma/n>.ico ' eloc(ente el estilo de los "oetas1 c&eo 0(e tienen m3s li%e&tad 0(e nosot&os "a&a .o&ma& ' com"one& "ala%&as1 ' 0(e a 2eces atienden m3s al deleite de los o>dos 0(e a la s(stancia de las cosas. N a(n0(e !a'a ent&e ellos ' nosot&os este "(nto de seme7an+a1 es deci&1 el 7(icio ' eleccin de las "ala%&as1 no "o& eso !a de ne/a&se la deseme7an+a en ot&as cosas. En esto no ca%e d(da1 ' si al/(na c(estin "(die&a !a%e&1 el &esol2e&la no es necesa&io "a&a n(est&o "&o"sito. Se"a&ado1 "(es1 el o&ado& de la eloc(encia de los .ilso.os1 de los so.istas1 de los !isto&iado&es ' de los "oetas1 &*stanos ex"lica& cmo !a de se&. Se&3 eloc(ente1 "(es -'a 0(e %(scamos al o&ado& "e&.ecto si/(iendo las !(ellas de Antonio6 el 0(e en el .o&o ' en las ca(sas ci2iles !a%le de tal mane&a 0(e "&(e%e1 deleite ' con2en+a. El "&o%a& es de necesidadF el deleita& de (tilidad. En el con2ence& est3 la 2icto&ia .inal de toda ca(sa. C(antos son los o.icios del o&ado&1 tantos son los modos de deci&. S(til en el "&o%a&1 tem"lado en el deleita&1 2e!emente en el "e&s(adi& a0(> est3 toda la .(e&+a del o&ado&. <&ande in/enio1 ma&a2illosas .ac(ltades !a de tene& el 0(e mode&e ' tem"le esta t&i"le 2a&iedad. Slo *l 7(+/a&3 lo 0(e es o"o&t(no en cada ci&c(nstancia1 ' "od&3 !a%la& del modo m3s acomodado a la ca(sa. El .(ndamento de la eloc(encia es la sa%id(&>a. As> en la 2ida como en el disc(&so1 nada es m3s di.>cil 0(e atina& con lo 0(e con2iene. Llaman a esto los /&ie/os Prepon nosot&os "odemos llama&lo decoro. So%&e *l se !an dado m(c!os "&ece"tos1 ' es cosa m(' di/na de sa%e&se. ,o& i/no&a&le1 se "eca a men(do1 no slo en la 2ida sino en los "oemas ' en el disc(&so1 As> en las

0>

la(da%ilio& 0(od 2i&t(tes o&ato&is "e&se0(it(&1 c(m 2e&s( sit ast&ictio&. Z=;^ E/o a(tem1 etiam si 0(o&(ndam /&andis et o&nata 2ox est "oeta&(m1 tamen in ea c(m licentiam stat(o maio&em esse 0(am in no%is .aciendo&(m i(n/endo&(m0(e 2e&%o&(m1 t(m etiam non n(lli eo&(m 2ol(ntati 2oci%(s ma/is 0(am &e%(s inse&2i(ntF nec 2e&o1 si 0(id est (n(m inte& eos simile]id a(tem est i(dici(m electio0(e 2e&%o&(m]1 "&o"te&ea cete&a&(m &e&(m dissimilit(do intelle/i non "otestF sed id nec d(%i(m est et1 si 0(id !a%et 0(aestionis1 !oc tamen i"s(m ad id 0(od "&o"osit(m est non est necessa&i(m. Sei(nct(s i/it(& o&ato& a "!iloso"!o&(m elo0(entia1 a so"!ista&(m1 a% !isto&ico&(m1 a "oeta&(m ex"licand(s est no%is 0(alis .(t(&(s sit. iiI. Z=5^ E&it i/it(& elo0(ens]!(nc enim a(cto&e Antonio 0(ae&im(s]is 0(i in .o&o ca(sis0(e ci2ili%(s ita dicet1 (t "&o%et1 (t delectet1 (t .lectat. ,&o%a&e necessitatis est1 delecta&e s(a2itatis1 .lecte&e 2icto&iae nam id (n(m ex omni%(s ad o%tinendas ca(sas "otest "l(&im(m. Sed 0(ot o..icia o&ato&is1 tot s(nt /ene&a dicendi s(%tile in "&o%ando1 modic(m in delectando1 2e!emens in .lectendoF in 0(o (no 2is omnis o&ato&is est. Z:G^ Ma/ni i/it(& i(dici1 s(mmae etiam .ac(ltatis esse de%e%it mode&ato& ille et 0(asi tem"e&ato& !(i(s t&i"e&titae 2a&ietatisF nam et i(dica%it 0(id c(i0(e o"(s sit et "ote&it 0(oc(m0(e modo "ost(la%it ca(sa dice&e. Sed est elo0(entiae sic(t &eli0(a&(m &e&(m .(ndament(m sa"ientia. Vt enim in 2ita sic in o&atione ni!il est di..icili(s 0(am 0(id deceat 2ide&e. ,&e"on a""ellant !oc <&aeci1 nos dicam(s sane deco&(mF de 0(o "&aecla&e et m(lta "&aeci"i(nt(& et &es est co/nitione di/nissimaF !(i(s i/no&atione non modo in 2ita sed sae"issime et in "oematis et in o&atione "eccat(&. Z:4^ Est a(tem 0(id deceat o&ato&i 2idend(m non in sententiis

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


sentencias1 como en las "ala%&as1 !a de /(ia&se el o&ado& "o& el deco&o. No toda .o&t(na1 no todo !ono& ' a(to&idad1 no todo l(/a&1 tiem"o A o'ente1 "(eden se& t&atados con el mismo /*ne&o de "ala%&as o de sentencias1 ' siem"&e1 ' en toda "a&te del disc(&so1 !a de /(a&da&se el deco&o de la "e&sona 0(e !a%la ' de las 0(e o'en. Esta mate&ia la&/a ' 2a&iada s(elen t&ata&la los .ilso.os en la mo&al -no c(ando dis"(tan de lo &ecto en s>1 "o&0(e *ste es (no solo6F los /&am3ticos al t&ata& de la "oes>aF los o&ado&es en todo /*ne&o ' "a&te de la ca(sa. TC(3n ext&a)o no se&>a (sa& de ex"&esiones ma/n>.icas ' l(/a&es com(nes al !a%la& de (na ca(sa de >tillicidio1 ' "o& el cont&a&io1 t&ata& en !(milde ' sencilla .&ase de la ma7estad del "(e%lo &omanoU Esto en /ene&al. Al/(nos "ecan "o& .alta& a la conside&acin de%ida a s( "&o"ia "e&sona o a los 7(eces o a los ad2e&sa&iosF 0(e no slo se "eca en las cosas1 sino en las "ala%&as1 "(es a(n0(e sin las cosas no ten/an .(e&+a al/(na las "ala%&as1 sin em%a&/o (na misma cosa s(ena me7o& o "eo& se/An 0(e se di/a con (nas ( ot&as ex"&esiones. En todo im"o&ta m(c!o la mode&acin todo tiene s( medidaF "e&o o.ende m3s lo m(c!o 0(e lo "oco. ,o& eso A"eles cens(&a%a a al/(nos "into&es 0(e no o%se&2a%an el 7(sto medio. <&an mate&ia es esta ' 0(e exi/i&>a (n la&/o 2ol(men1 "e&o 0(e tA conoces "e&.ectamente1 o! B&(to. A n(est&o "&o"sito %aste con deci& 0(e este deco&o 0(e a"licamos a todos los !ec!os ' "ala%&as /&andes ' "e0(e)as no !a de con.(ndi&se en modo al/(no con la con2eniencia. Esta es (na "e&.eccin 0(e !a de %(sca&se siem"&e ' en todo1 al "aso 0(e el deco&o es acomodado a tiem"os ' "e&sonas1 ' no slo se ad2ie&te en las acciones1 sino en las "ala%&as1 en el

01

sol(m sed etiam in 2e&%is. Non enim omnis .o&t(na1 non omnis !onos1 non omnis a(cto&itas1 non omnis aetas nec 2e&o loc(s a(t tem"(s a(t a(dito& omnis eodem a(t 2e&%o&(m /ene&e t&actand(s est a(t sententia&(m sem"e&0(e in omni "a&te o&ationis (t 2itae 0(id deceat est conside&and(mF 0(od et in &e de 0(a a/it(& "osit(m est et in "e&sonis et eo&(m 0(i dic(nt et eo&(m 0(i a(di(nt. Z:D^ Ita0(e !(nc loc(m lon/e et late "atentem "!iloso"!i solent in o..iciis t&acta&e]non c(m de &ecto i"so dis"(tant1 nam id 0(idem (n(m est]1 /&ammatici in "oetis1 elo0(entes in omni et /ene&e et "a&te ca(sa&(m. C(am enim indeco&(m est1 de stillicidiis c(m a"(d (n(m i(dicem dicas1 am"lissimis 2e&%is et locis (ti comm(ni%(s1 de maiestate "o"(li Romani s(mmisse et s(%tilite&U iiII. Ric /ene&e toto1 at "e&sona alii "eccant a(t s(a a(t i(dic(m a(t etiam ad2e&sa&io&(m1 nec &e sol(m sed sae"e 2e&%oF etsi sine &e n(lla 2is 2e&%i est1 tamen eadem &es sae"e a(t "&o%at(& a(t &eicit(& alio at0(e alio elata 2e&%o. Z:E^ In omni%(s0(e &e%(s 2idend(m est 0(aten(sF etsi enim s((s c(i0(e mod(s est1 tamen ma/is o..endit nimi(m 0(am "a&(mF in 0(o A"elles "icto&es 0(o0(e eos "ecca&e dice%at 0(i non senti&ent 0(id esset satis. Ma/n(s est loc(s !ic1 B&(te1 0(od te non .(/it1 et ma/n(m 2ol(men ali(d deside&atF sed ad id 0(od a/it(& ill(d satis. C(m !oc dece&e]0(od sem"e& (s(&"am(s in omni%(s dictis et .actis1 minimis et maximi]c(m !oc1 in0(am1 dece&e dicim(s1 ill(d non dece&e1 et id (s0(e0(a0(e 0(ant(m sit a""a&eat in alio0(e "onat(& ali(d0(e tot(m sit1 (t&(m dece&e an o"o&te&e dicasF Z:@^ o"o&te&e enim "e&.ectionem decla&at o..ici1 0(o et sem"e& (tend(m est et omni%(s1 dece&e 0(asi a"t(m esse consentane(m0(e tem"o&i et "e&sonaeF 0(od c(m in .actis sae"issime t(m in dictis 2alet1 in 2(lt(

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


/esto1 ' adem3n1 ' lo mismo la .alta de deco&o. Si el "oeta !('e1 como del ma'o& de.ecto1 de at&i%(i& a (n mal2ado el len/(a7e de (n !om%&e de %ien1 o a (n necio el de (n sa%ioF si a0(el "into& 0(e &e"&esent el sac&i.icio de I.i/enia1 des"(*s de "inta& t&iste a C3lcas1 t&iste a Ulises1 ' m3s t&iste a(n a Menelao1 7(+/ necesa&io oc(lta& la ca%e+a de A/amenon1 "o& "a&ece&le im"osi%le imita& con el "incel tan /&an d(eloF ' si el !ist&in atiende tanto al deco&o1 O0(* !a de !ace& el o&ado&8 Siendo esto de tanta im"o&tancia1 al o&ado& toca 2e& lo 0(e !ace no slo en el total de la ca(sa1 sino en cada (na de s(s "a&tes1 "(es cada (na exi/e se& t&atada de distinto modo. Resta se)ala& las notas ' ca&acte&es de cada estilo o%&a a la 2e&dad /&ande ' di.>cilF "e&o s( di.ic(ltad de%imos conside&a&la al "&inci"io a!o&a 0(e nos !emos !ec!o a la ma&1 de7*monos lle2a& "o& el 2iento 0(e !inc!a n(est&as 2elas. Ante todo1 !a%lemos del estilo 0(e 2(l/a&mente ' "o& excelencia llaman 3tico. El !(milde ' sencillo imita el tono de la con2e&sacin1 ' di.ie&e m3s en &ealidad 0(e en a"a&iencia del len/(a7e comAn. ,o& eso1 los 0(e le o'en1 a(n0(e sean ni)os1 se ima/inan 0(e tam%i*n ellos "od&>an !a%la& de a0(ella mane&a. N1 sin em%a&/o1 nada !a' m3s di.>cil de imita&. A(n0(e no ten/a este estilo m(c!a san/&e1 ni /&an ne&2io1 !a de tene& al/An 7(/o e >nte/&a sal(d. Ante todo1 est3 li%&e de la escla2it(d del &itmo. En c(al0(ie& ot&o /*ne&o de o&ato&ia tiene m(c!a im"o&tancia el nAme&oF en *sta1 nin/(no !a de se& s(elto ' li%&e1 "e&o no 2a/o ' desc(idado. Tam"oco !a de "one&se /&ande es.(e&+o en el encadena miento de las "ala%&as. Admite el !iato ' conc(&so de 2ocales1 0(e indica (na no desa/&ada%le ne/li/encia1 como de

deni0(e et /est( et incess(1 cont&a0(e item dedece&eF 0(od si "oeta .(/it (t maxim(m 2iti(m1 0(i "eccat etiam1 c(m "&o%i o&ationem ad.in/it im"&o%o st(lto2e sa"ientisF si deni0(e "icto& ille 2idit1 c(m in immolanda I"!i/enia t&istis Calc!as esset1 t&istio& Vlixes1 mae&e&et Menela(s1 o%2ol2end(m ca"(t A/amemnonis esse1 0(oniam s(mm(m ill(m l(ct(m "enicillo non "osset imita&iF si deni0(e !ist&io 0(id deceat 0(ae&it1 0(id .aciend(m o&ato&i "(tem(s8]Sed c(m !oc tant(m sit1 0(id in ca(sis ea&(m0(e 0(asi mem%&is .aciat o&ato& 2ide&it ill(d 0(idem "e&s"ic((m est1 non modo "a&tis o&ationis sed etiam ca(sas totas alias alia .o&ma dicendi esse t&actandas. iiIII. Z:B^ Se0(it(& (t c(i(s0(e /ene&is nota 0(ae&at(& et .o&m(la ma/n(m o"(s et a&d((m1 (t sae"e iam dixim(sF sed in/&edienti%(s conside&and(m .(it 0(id a/e&em(s1 n(nc 0(idem iam 0(oc(m0(e .e&em(& danda nimi&(m 2ela s(nt. Ac "&im(m in.o&mand(s est ille no%is 0(em sol(m 0(idem 2ocant Attic(m. Z:=^ S(mmiss(s est et !(milis1 cons(et(dinem imitans1 a% indise&tis &e "l(s 0(am o"inione di..e&ens. Ita0(e e(m 0(i a(di(nt1 0(am2is i"si in.antes sint1 tamen illo modo con.id(nt se "osse dice&e. Nam o&ationis s(%tilitas imita%ilis illa 0(idem 2idet(& esse existimanti1 sed ni!il est ex"e&ienti min(s. Etsi enim non "l(&imi san/(inis est1 !a%eat tamen s(c(m ali0(em o"o&tet1 (t1 etiam si illis maximis 2i&i%(s ca&eat1 sit1 (t ita dicam1 inte/&a 2alet(dine. Z::^ ,&im(m i/it(& e(m tam0(am e 2inc(lis n(me&o&(m eximam(s. S(nt enim 0(idam1 (t scis1 o&ato&ii n(me&i1 de 0(i%(s mox a/em(s1 o%se&2andi &atione 0(adam1 sed alio in /ene&e o&ationis1 in !oc omnino &elin0(endi. Sol(t(m 0(iddam sit nec 2a/(m tamen1 (t in/&edi li%e&e1 non (t licente& 2ideat(& e&&a&e. Ve&%a etiam 2e&%is 0(asi coa/menta&e ne/le/at. Ra%et enim ille tam0(am !iat(s et conc(&s(s 2ocali(m molle 0(iddam et

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


!om%&e 0(e se c(ida m3s de las cosas 0(e de las "ala%&as. Si tanta li%e&tad !a' en c(anto a la colocacin de las "ala%&as1 2eamos cmo se !a de "&ocede& en lo &estante. Ca%e en las cosas "e0(e)as ' men(das cie&ta ne/li/encia ele/ante. As> como a al/(nas m(7e&es les sienta %ien la .alta de ado&no1 as> deleita a 2eces en este /*ne&o de o&aciones cie&to a"a&ente desali)o. El a&te no de%e .alta& n(nca1 "e&o !a de esta& oc(lto. ExclA'ase todo a"a&ato de 7o'as ' "ied&as "&eciosasF exclA'ase !asta el ado&no del "elo ' los a.eites del &ost&o siem"&e 0(eda&3n la ele/ancia ' la lim"ie+a. Sea la len/(a "(&a ' latina1 cla&a ' llana no se ol2ide 7am3s el deco&o. A)3dase a esto el 0(e Teo.&asto "one en c(a&to l(/a& ent&e los m*&itos del disc(&so el o&nato s(a2e ' a.l(ente a/(das ' co"iosas sentencias 0(e esmalten ines"e&adamente el disc(&so.

!0

0(od indicet non in/&atam ne/le/entiam de &e !ominis ma/is 0(am de 2e&%is la%o&antis. Z:;^ Sed e&it 2idend(m de &eli0(is1 c(m !aec d(o ei li%e&io&a .(e&int1 ci&c(it(s con/l(tinatio0(e 2e&%o&(m. Illa enim i"sa cont&acta et min(ta non ne/le/ente& t&actanda s(nt1 sed 0(aedam etiam ne/le/entia est dili/ens. Nam (t m(lie&es esse dic(nt(& non n(llae ino&natae1 0(as id i"s(m deceat1 sic !aec s(%tilis o&atio etiam incom"ta delectatF .it enim 0(iddam in (t&o0(e1 0(o sit 2en(sti(s1 sed non (t a""a&eat. T(m &emo2e%it(& omnis insi/nis o&nat(s 0(asi ma&/a&ita&(m1 ne calamist&i 0(idem ad!i%e%(nt(&F Z:5^ .(cati 2e&o medicamenta cando&is et &(%o&is omnia &e"ellent(&F ele/antia modo et m(nditia &emane%it. Se&mo "(&(s e&it et Latin(s1 dil(cide "lane0(e dicet(&1 0(id deceat ci&c(ms"iciet(&F iiIV. (n(m a%e&it1 0(od 0(a&t(m n(me&at T!eo"!&ast(s in o&ationis la(di%(s o&nat(m ill(d1 s(a2e et ad.l(ens. Ac(tae c&e%&ae0(e sententiae "onent(& et nescio (nde ex a%dito e&(taeF ac]0(od in !oc o&ato&e domina%it(& 2e&ec(nd(s e&it (s(s o&ato&iae 0(asi s("ellectilis. Z;G^ S("ellex est enim 0(odam modo nost&a1 0(ae est in o&namentis1 alia &e&(m alia 2e&%o&(m. O&nat(s a(tem 2e&%o&(m d("lex (n(s sim"lici(m alte& conlocato&(m. Sim"lex "&o%at(& in "&o"&iis (sitatis0(e 2e&%is1 0(od a(t o"time sonat a(t &em maxime ex"lanatF in alienis a(t t&anslat(m et .act(m ali(nde (t m(t(o1 a(t .act(m a% i"so ac no2(m a(t "&isc(m et in(sitat(mF sed etiam in(sitata ac "&isca s(nt in "&o"&iis1 nisi 0(od &a&o (tim(&. Z;4^ Conlocata a(tem 2e&%a !a%ent o&nat(m1 si ali0(id concinnitatis e..ici(nt1 0(od 2e&%is m(tatis non maneat manente sententiaF nam sententia&(m o&namenta 0(ae "e&manent1 etiam si 2e&%a m(ta2e&is1 s(nt illa 0(idem "e&m(lta1 sed 0(ae emineant "a(cio&a. E&/o ille ten(is

Ra de se& mode&ado el (so de las .i/(&as1 'a de "ensamiento1 'a de "ala%&a. El o&nato de las "ala%&as es do%le1 se/An 0(e se las conside&e se"a&adas o en const&(ccin. Ran de "&e.e&i&se siem"&e las "ala%&as "&o"ias ' m3s (sadas1 0(e me7o& s(enen ' m3s %ien decla&en el conce"to. Tam%i*n "(eden (sa&se las t&asladadas o tomadas de ot&a "a&te1 o "&estadas o .o&7adas de n(e2o1 o a&caicas ' des(sadas. N de *stas las !a' ent&e las "&o"ias1 a(n0(e &a&a 2e+ las em"leamos. La colocacin de las "ala%&as tiene "o& s> al/An o&nato1 0(e desa"a&ece en 2a&iando esas "ala%&as1 a(n0(e la sentencia "e&mane+ca la misma. Las ele/ancias de sentencia son m(c!as1 "e&o las 0(e so%&esalen "ocas. As>1 "(es1 el o&ado& ele/ante '

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


sencillo no se&3 a(da+ en la com"osicin de las "ala%&as1 ' "&ocede&3 con m(c!a mode&acin en las t&aslaciones1 en el em"leo de 2oces a&caicas ' en los dem3s o&namentos de "ala%&as ' sentencias. De las t&aslaciones !a&3 (so m3s .&ec(ente1 "o&0(e a men(do se em"lean1 no slo en el len/(a7e (&%ano1 sino en el de los &Asticos. As> o>mos deci& a *stos los campos tienen sed' las mieses est8n alegres' la $egetaciMn es luNosa% Todas estas .i/(&as "(eden (sa&se sin tac!a ni at&e2imiento1 c(ando sea /&an? de la seme7an+a1 de la cosa t&asladada o c(ando *sta no ten/a nom%&e "&o"io ' la t&aslacin "a&e+ca !ec!a "o& ca(sa de (tilidad1 ' no de "lace&. A(n0(e esta .i/(&a "(eda em"lea&se en el estilo sencillo con al/(na m3s li%e&tad 0(e las &estantes1 n(nca tanto como en ot&o estilo1 modo de deci& m3s am"lio. ,o& eso se nota (na .alta de deco&o o de con2eniencia c(ando la met3.o&a es t&a>da de m(' le7os ' se "one en (na o&acin de /*ne&o !(milde lo 0(e slo con2end&>a en ot&a de m3s ele2ado tono. Tam%i*n a0(ella ele/ancia 0(e il(mina la colocacin de las "ala%&as con las l(m%&es ' matices llamados "o& los <&ie/os schemas -nom%&e 0(e a"lican tam%i*n a las .i/(&as de sentencia61 ca%e en el estilo s(til -0(e con "&o"iedad llaman 3tico1 a(n0(e no es el solo estilo 3tico6F "e&o ca%e con mode&acin. ,o&0(e en (n con2ite1 a(n0(e se !('a de la ma/ni.icencia1 !a de most&a&se la ele/ancia (nida a la so%&iedad. Ki/(&as !a' 0(e ca%en en el estilo tem"lado de 0(e 2enimos !a%lando. Cla&o es 0(e !a de !(i&se de las ant>tesis ' de las concl(siones seme7antes ' de las similicadencias ' de las alte&aciones de let&as1 "a&a 0(e no se 2ea demasiado cla&o el a&ti.icio ' la intencin de !ace& e.ecto. Tam%i*n las &e"eticiones de "ala%&as1 c(ando lle2an consi/o demasiado ai&e de

!1

o&ato&1 modo sit ele/ans1 nec in .aciendis 2e&%is e&it a(dax et in t&ans.e&endis 2e&ec(nd(s et "a&c(s et in "&iscis in &eli0(is0(e o&namentis et 2e&%o&(m et sententia&(m demissio&F ea t&anslatione .o&tasse c&e%&io&1 0(a .&e0(entissime se&mo omnis (tit(& non modo (&%ano&(m1 sed etiam &(stico&(m si 0(idem est eo&(m /emma&e 2itis1 siti&e a/&os1 laetas esse se/etes1 l(x(&iosa .&(menta. Z;D^ Ni!il !o&(m "a&(m a(dacte&1 sed a(t simile est illi (nde t&ans.e&as1 a(t si &es s((m n(ll(m !a%et nomen1 docendi ca(sa s(m"t(m1 non l(dendi 2idet(&. Roc o&namento li%e&i(s "a(lo 0(am cete&is (tet(& !ic s(mmiss(s1 nec tam licente& tamen 0(am si /ene&e dicendi (te&et(& am"lissimoF iiV. ita0(e ill(d indeco&(m1 0(od 0(ale sit ex deco&o de%et intelle/i1 !ic 0(o0(e a""a&et1 c(m 2e&%(m ali0(od alti(s t&ans.e&t(& id0(e in o&atione !(mili "onit(& 0(od idem in alia dece&et.

Z;E^ Illam a(tem concinnitatem1 0(ae 2e&%o&(m conlocationem inl(minat eis l(mini%(s 0(ae <&aeci 0(asi ali0(os /est(s o&ationis sc!emata a""ellant1 0(od idem 2e&%(m a% eis etiam in sententia&(m o&namenta t&ans.e&t(&1 ad!i%et !ic 0(idem s(%tilis1 0(em nisi 0(od sol(m cete&o0(i &ecte 0(idam 2ocant Attic(m1 sed "a(lo "a&ci(sF nam sic (t in e"(la&(m a""a&at( a ma/ni.icentia &ecedens non se "a&c(m sol(m sed etiam ele/antem 2ide&i 2olet1 et eli/et 0(i%(s (tat(&F Z;@^ s(nt enim "le&a0(e a"ta !(i(s i"si(s o&ato&is de 0(o lo0(o& "a&simoniae. Nam illa de 0(i%(s ante dixi !(ic ac(to .(/ienda s(nt "a&ia "a&i%(s &elata et similite& concl(sa eodem0(e "acto cadentia et imm(tatione litte&ae 0(asi 0(aesitae 2en(states1 ne ela%o&ata concinnitas et 0(oddam a(c("i(m

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


dis"(ta ' clamo&1 de%en excl(i&se de este /*ne&o tem"lado las dem3s .i/(&as "od&3n (sa&se indistintamente1 siem"&e 0(e el encadenamiento de los "e&iodos sea .3cil ' li%&e1 ' las "ala%&as m(' (sadas1 ' las t&aslaciones no 2iolentas1 ' las .i/(&as de sentencia no demasiado %&illantes. No !a&3 !a%la& a la &e"A%lica1 ni &es(cita&3 los m(e&tos1 ni 7(nta&31 ni ac(m(la&3 los a"st&o.es "a&a !ace& e.ecto. Todo esto ni !a de %(sca&se ni "edi&se en el /*ne&o de 0(e 2amos a !a%la&. N(est&o o&ado& !a de se& m3s !(milde1 as> en la 2o+ como en el disc(&so. ,e&o ca%en a(n en medio de esta sencille+ de estilo1 m(c!as de las .i/(&as ' &ec(&sos o&ato&ios1 con tal 0(e se (sen mode&adamente. A)3dase a esto (na accin no t&3/ica ni !ist&inica1 en 0(e sea ma'o& la ex"&esin del &ost&o 0(e el mo2imiento del c(e&"o.

!2

delectationis mani.esto de"&e!ens(m a""a&eatF Z;B^ item0(e si 0(ae 2e&%o&(m ite&ationes contentionem ali0(am et clamo&em &e0(i&ent1 e&(nt a% !ac s(mmissione o&ationis alienaeF cete&is "&omisc(e "ote&it (ti1 contin(ationem 2e&%o&(m modo &elaxet et di2idat (tat(&0(e 2e&%is 0(am (sitatissimis1 t&anslationi%(s 0(am mollissimisF etiam illa sententia&(m l(mina ads(met1 0(ae non e&(nt 2e!emente& inl(st&ia. Non .aciet &em "(%licam lo0(entem nec a% in.e&is mo&t(os excita%it nec ace&2atim m(lta .&e0(entans (na com"lexione de2inciet. Valentio&(m !aec late&(m s(nt nec a% !oc1 0(em in.o&mam(s1 a(t exs"ectanda a(t "ost(landaF e&it enim (t 2oce sic etiam o&atione s(""&essio&. Z;=^ Sed "le&a0(e ex illis con2enient etiam !(ic ten(itati1 0(am0(am isdem o&namentis (tet(& !o&&idi(sF talem enim ind(cim(s. Accedet actio non t&a/ica nec scaenae1 sed modica iactatione co&"o&is1 2(lt( tamen m(lta con.iciensF non !oc 0(o dic(nt(& os d(ce&e1 sed illo 0(o si/ni.icant in/en(e 0(o sens( 0(id0(e "&on(ntient. iiVI. Z;:^ R(ic /ene&i o&ationis as"e&/ent(& etiam sales1 0(i in dicendo nimi(m 0(ant(m 2alentF 0(o&(m d(o /ene&a s(nt1 (n(m .acetia&(m1 alte&(m dicacitatis. Vtet(& (t&o0(eF sed alte&o in na&&ando ali0(id 2en(ste1 alte&o in iaciendo mittendo0(e &idic(lo1 c(i(s /ene&a "l(&a s(ntF sed n(nc ali(d a/im(s. Z;;^ Ill(d admonem(s tamen &idic(lo sic (s(&(m o&ato&em (t nec nimis .&e0(enti ne sc(&&ile sit1 nec s(%o%sceno ne mimic(m1 nec "et(lanti ne im"&o%(m1 nec in calamitatem ne in!(man(m1 nec in .acin(s ne odii loc(m &is(s occ("et1 ne0(e a(t s(a "e&sona a(t i(dic(m a(t tem"o&e alien(m. !aec enim ad ill(d indeco&(m &e.e&(nt(&. Z;5^ Vita%it etiam 0(aesita nec ex tem"o&e .icta1 sed domo adlata1 0(ae "le&(m0(e s(nt .&i/ida. ,a&cet et amicitiis et di/nitati%(s1 2ita%it insana%ilis cont(melias1 tant(m modo

Admite tam%i*n este /*ne&o al/(nas sales1 0(e son de admi&a%le e.ecto en el deci&. Las !a' de dos /*ne&os facecia ' dicacidad (na ' ot&a "(ede (sa&seF la "&ime&a en las na&&aciones1 la se/(nda "a&a "one& al/(na cosa en &id>c(lo. Los /*ne&os son m(c!os1 "e&o a!o&a no t&atamos de eso. Slo ad2ie&to 0(e el &id>c(lo no !a de se& demasiado .&ec(ente1 "a&a 0(e no cai/a en t&(!anesco ni o%sceno1 "a&a 0(e no "a&e+ca m>mico o "et(lante1 "a&a 0(e no desc(%&a mala intencinF ni !a de &ecae& en calamidades1 "o&0(e se&>a in!(manoF ni en c&>menes1 "a&a 0(e la &isa no oc("e el l(/a& del odioF ni !a de desdeci& de la "&o"ia "e&sona de la de los 7(eces1 o de la ocasin1 "o&0(e todo esto se&>a indeco&oso. Ran de e2ita&se asimismo las inte&&o/aciones1 0(e1 c(ando no son es"ont3neas1 sino "&e"a&adas en casa1

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


casi siem"&e "a&ecen .&>as. Res"eta&3sela amistad ' la di/nidadF se deste&&a&3 del disc(&so toda a.&enta ' o"&o%ioF slo se "e&se/(i&3 a los ad2e&sa&ios1 ' no a todos siem"&e ' de la misma mane&a. K(e&a de esto1 "(eden de&&ama&se a manos llenas las sales ' los c!istes1 lo c(al 'o no !e 2isto !ace& a nin/(no de estos n(e2os 3ticos1 "o& m3s 0(e sea m(' "&o"io del estilo 3tico. Esta es1 a mi entende&1 la .o&ma 0(e !a de ele/i& el o&ado& de estilo sencillo1 "e&o /&ande ' le/>timamente 3tico1 "o&0(e todo lo 0(e es a/(do ' /&acioso en el disc(&so es "&o"io de los 3ticos. N no todos tienen la misma /&acia Lisias * Ri"*&ides1 %astanteF D*mades1 m3s 0(e los ot&osF Demstenes "asa "o& in.e&io& en estoF "e&o a m> nada me "a&ece m3s /&acioso 0(e *l1 a(n0(e tiene m3s de dica+ 0(e de .aceto. Lo "&ime&o &e0(ie&e (n in/enio m3s a/(doF lo se/(ndo1 ma'o& a&te. Ra' ot&o estilo al/o m3s &ico ' &o%(sto 0(e *ste de 0(e 2enimos !a%lando1 "e&o menos es"l*ndido 0(e a0(el de 0(e !a%la&emos en se/(ida. Tiene *ste se/(ndo m3s ele/ancia 0(e ne&2io1 es m3s lleno 0(e el "&ime&o1 ' menos ado&nado ' co"ioso 0(e el te&ce&o.

!3

ad2e&sa&ios .i/et nec eos tamen sem"e& nec omnis nec omni modo. C(i%(s exce"tis sic (tet(& sale et .acetiis1 (t e/o ex istis no2is Atticis talem co/no2e&im neminem1 c(m id ce&te sit 2el maxime Attic(m. Z5G^ Ranc e/o i(dico .o&mam s(mmissi o&ato&is1 sed ma/ni tamen et /e&mani AtticiF 0(oniam 0(ic0(id est sals(m a(t sal(%&e in o&atione1 id "&o"&i(m Attico&(m est. E 0(i%(s tamen non omnes .aceti L'sias satis et R'"e&ides1 Demades "&aete& cete&os .e&t(&1 Demost!enes min(s !a%et(&F 0(o 0(idem mi!i ni!il 2idet(& (&%ani(s1 sed non tam dicax .(it 0(am .acet(sF est a(tem ill(d ac&io&is in/eni1 !oc maio&is a&tis.

Z54^ V%e&i(s est ali(d ali0(anto0(e &o%(sti(s 0(am !oc !(mile de 0(o dict(m est1 s(mmissi(s a(tem 0(am ill(d de 0(o iam dicet(& am"lissim(m. Roc in /ene&e ne&2o&(m 2el minim(m1 s(a2itatis a(tem est 2el "l(&im(m. Est enim "leni(s 0(am !oc en(cleat(m1 0(am a(tem ill(d o&nat(m co"ios(m0(e s(mmissi(s. iiVII. Z5D^ R(ic omnia dicendi o&namenta con2eni(nt "l(&im(m0(e est in !ac o&ationis .o&ma s(a2itatis. In 0(a m(lti .lo&(e&(nt a"(d <&aecos1 sed ,!ale&e(s Demet&i(s meo i(dicio "&aestitit cete&is1 c(i(s o&atio c(m sedate "lacide0(e li0(it(&1 t(m inl(st&ant eam 0(asi stellae 0(aedam t&anslata 2e&%a at0(e imm(tata. T&anslata dico1 (t sae"e iam1 0(ae "e& similit(dinem a% alia &e a(t s(a2itatis a(t ino"iae ca(sa t&ans.e&(nt(&F imm(tata1 in 0(i%(s "&o 2e&%o "&o"&io s(%icit(& ali(d 0(od idem si/ni.icet s(m"t(m ex &e ali0(a conse0(enti. Z5E^ C(od 0(am0(am t&ans.e&endo .it1 tamen alio modo t&anst(lit c(m dixit

A este /*ne&o con2ienen todos los ado&nos de estilo1 ' no es "oca la ele/ancia 0(e en esta .o&ma del disc(&so ca%e. En ella .lo&ecie&on m(c!os o&ado&es /&ie/os1 "e&o1 a 7(icio1 Demet&io Kale&eo se a2enta7 a los &estantes. S( modo de deci& es "l3cido ' t&an0(ilo1 ' a t&ec!os le esmaltan1 como est&ellas1 met3.o&as1 sin*cdo0(es ' metonimias. Llamo met3.o&as a las t&aslaciones .(ndadas en la seme7an+a ' nacidas 'a de la necesidad1 'a del a/&ado. En las sin*cdo0(es ' metonimias se (sa1 en 2e+ de la "ala%&a "&o"ia1 ot&a 0(e si/ni.ica lo mismo1 ' 0(e se toma de al/o consi/(iente. Lo c(al1 a(n0(e sea

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


t&aslacin1 es t&aslacin de di2e&so /*ne&o1 2/.1 c(ando dice Ennio Ide7as !(*&.ana la ci(dad ' el alc3+a&1J donde el alc3+a& est3 tomado "o& la "at&iaF o c(ando esc&i%e Ila !o&&i%le A.&ica se est&emece con .e&o+ t(m(lto J a0(> se toma el A.&ica "o& los A.&icanos. A esta .i/(&a llaman los &et&icos !'"3la/e1 "o&0(e en ella se s(stit('en (nas "ala%&as a ot&as. Los /&am3ticos la a"ellidan metonimia1 "o&0(e es (na t&aslacin de nom%&es. A&istteles incl('e en la t&aslacin la .i/(&a llamada catac&*sis1 0(e consiste en (sa& de "ala%&as seme7antes1 2/.1 menudo "o& pe1ueOo1 'a "o& ele/ancia1 'a "o& necesidad ' con2eniencia. C(ando !a' m(c!as t&aslaciones se/(idas1 &es(lta lo 0(e los <&ie/os llaman alegora1 a(n0(e 0(i+3 .(e&a me7o& llama&las a todas traslaciones. Kale&eo !ace /&ande (so de ellas1 ' son m(' a/&ada%les. En el mismo estilo se2e&o ' tem"lado1 a(n0(e ele/ante1 ca%e m(c!o es"lendo& de "ala%&as ' de sentencias1 la&/as ' e&(ditas cont&o2e&sias1 ' l(/a&es com(nes1 siem"&e 0(e no de/ene&en en dis"(ta. OC(* m(c!o 0(e as> s(ceda1 si este modo de deci& sali de las esc(elas de los .ilso.os8 Ra' tam%i*n (n estilo %&illante1 .lo&ido ' 2a&iado1 en 0(e se (nen todos los "&imo&es de "ala%&a ' sentencia. Este /*ne&o "as de los so.istas al .o&oF "e&o &ec!a+ado i/(almente "o& los esc&ito&es de estilo sencillo ' "o& los de estilo /&a2e1 2ino a 0(eda& en esta median>a de 0(e a!o&a !a%la&nos.

!0

Enni(s a&ce et (&%e o&%a s(m1 alio modo1 Zsi "&o "at&ia a&cem dixissetF et^ !o&&idam A.&icam te&&i%ili t&eme&e t(m(lt( Zc(m dicit "&o A.&is imm(tate A.&icam^ !anc !'"alla/en &!eto&es1 0(ia 0(asi s(mm(tant(& 2e&%a "&o 2e&%is1 meton'mian /&ammatici 2ocant1 0(od nomina t&ans.e&(nt(&F Z5@^ A&istoteles a(tem t&anslationi et !aec i"sa s(%i(n/it et a%(sionem nem1 0(am Qatac!&esin 2ocat1 (t c(m min(t(m dicim(s anim(m "&o "a&2oF et a%(tim(& 2e&%is "&o"in0(is1 si o"(s est 2el 0(od delectat 2el 0(od decet. Iam c(m .l(xe&(nt contin(o "l(&es t&anslationes1 alia "lane .it o&atioF ita0(e /en(s !oc <&aeci a""ellant alle/o&ian nomine &ecte1 /ene&e meli(s ille 0(i ista omnia t&anslationes 2ocat. Raec .&e0(entat ,!ale&e(s maxime s(nt0(e d(lcissimaF et 0(am0(am t&anslatio est a"(d e(m m(lta1 tamen imm(tationes n(s0(am c&e%&io&es. Z5B^ In idem /en(s o&ationis]lo0(o& enim de illa modica ac tem"e&ata]2e&%o&(m cad(nt l(mina omnia1 m(lta etiam sententia&(mF latae e&(ditae0(e dis"(tationes a% eodem ex"lica%(nt(& et loci comm(nes sine contentione dicent(&. C(id m(lta8 E "!iloso"!o&(m sc!olis tales .e&e e2ad(ntF et nisi co&am e&it com"a&at(s ille .o&tio&1 "e& se !ic 0(em dico "&o%a%it(&. Z5=^ Est enim 0(oddam etiam insi/ne et .lo&ens o&ationis "ict(m et ex"olit(m /en(s1 in 0(o omnes 2e&%o&(m1 omnes sententia&(m inli/ant(& le"o&es. Roc tot(m e so"!ista&(m .onti%(s de.l(xit in .o&(m1 sed s"&et(m a s(%tili%(s1 &e"(ls(m a /&a2i%(s in ea de 0(a lo0(o& medioc&itate consedit. iiVIII. Z5:^ Te&ti(s est ille am"l(s co"ios(s1 /&a2is o&nat(s1 in 0(o "&o.ecto 2is maxima est. Ric est enim1 c(i(s o&nat(m dicendi et co"iam admi&atae /entes elo0(entiam in ci2itati%(s "l(&im(m 2ale&e "assae s(nt1 sed !anc elo0(entiam1 0(ae c(&s( ma/no sonit(0(e .e&&et(&1 0(am s(s"ice&ent omnes1 0(am

El te&ce& estilo es am"lio1 co"ioso1 /&a2e1 ele/ante ' de "ode& ext&ao&dina&io. Esta es la eloc(encia 0(e !a asom%&ado a las naciones ' !a sido &eina ' se)o&a de las ci(dadesF esta1 la de /&ande1 "otente ' a&&e%atado c(&soF esta1 la 0(e todos contem"lan1 la 0(e todos admi&an ' descon.>an de "ode& alcan+a&1 la 0(e

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


conm(e2e los 3nimos1 la 0(e los tem"la1 la 0(e a&&anca las 2ie7as o"iniones ' "e&s(ade las n(e2as. Ra' m(c!a di.e&encia ent&e este /*ne&o ' los ante&io&es. El 0(e !a t&a%a7ado en el estilo s(til ' a/(do !asta conse/(i& la "e&.eccin1 sin "&o"one&se ot&a cosa1 se&3 en s( l>nea /&ande o&ado&1 'a 0(e no admi&a%le1 ' no co&&e&3 "eli/&o de &es%ala&se ni de cae&. El o&ado& de estilo medi ' tem"lado no teme&3 los "eli/&os1 escollos ' di.ic(ltades de la o&acin1 ' si a 2eces -' esto con .&ec(encia s(cede6 no %&illa tanto1 "o& lo menos el "eli/&o no es /&ande1 ni "(ede cae& de m(c!a alt(&a. ,e&o este n(est&o o&ado&1 /&a2e1 ac&e ' a&diente1 si "a&a esto slo !a nacido1 si slo en esto se !a e7e&citado1 sin tem"la& la &i0(e+a de s( estilo con los ot&os dos /*ne&os1 se&3 m(' di/no de des"&ecio. Al o&ado& de estilo sencillo %3stale "a&a se& decla&ado %(eno el deci& con a/(de+a ' te&s(&aF al de estilo medio1 %3stale la ele/anciaF el de estilo co"ioso1 si no tiene %(en /(sto1 "a&ece&3 (n loco o deli&ante. El 0(e nada "(ede deci& con t&an0(ilidad ' &e"oso1 con cla&idad1 distincin ' o&den1 "o& m3s 0(e la ca(sa o al/(nas de s(s "a&tes lo exi7anF el 0(e se "&o"on/a in.lama& a los o'entes c(ando los o>dos de *stos no se !allan "&e"a&ados1 !a de "a&ece& necesa&iamente (n loco ent&e sanos1 o (n %eodo ent&e so%&ios.

!!

admi&a&ent(&1 0(am se adse0(i "osse di..ide&ent. R(i(s elo0(entiae est t&acta&e animos1 !(i(s omni modo "e&mo2e&e. Raec modo "e&.&in/it1 modo in&e"it in sens(sF inse&it no2as o"iniones1 e2ellit insitas. Z5;^ Sed m(lt(m inte&est inte& !oc dicendi /en(s et s("e&io&a. C(i in illo s(%tili et ac(to ela%o&a2it (t callide a&/(te0(e dice&et1 nec 0(ic0(am alti(s co/ita2it1 !oc (no "e&.ecto ma/n(s o&ato& est1 et si non maxim(sF minime0(e in l(%&ico 2e&sa%it(& et1 si semel constite&it1 n(m0(am cadet. Medi(s ille a(tem1 0(em modic(m et tem"e&at(m 2oco1 si modo s((m ill(d satis inst&(xe&it1 non extimescet anci"ites dicendi ince&tos0(e cas(sF etiam si 0(ando min(s s(ccedit1 (t sae"e .it1 ma/n(m tamen "e&ic(l(m non adi%it alte enim cade&e non "otest. Z55^ At 2e&o !ic noste&1 0(em "&inci"em "onim(s1 /&a2is ace& a&dens1 si ad !oc (n(m est nat(s a(t in !oc solo se exe&c(it a(t !(ic /ene&i st(d(it (ni nec s(am co"iam c(m illis d(o%(s /ene&i%(s tem"e&a2it1 maxime est contemnend(s. Ille enim s(mmiss(s1 0(od ac(te et 2ete&ato&ie dicit1 sa"iens iam1 medi(s s(a2is1 !ic a(tem co"iosissim(s1 si ni!il ali(d est1 2ix satis san(s 2ide&i solet. C(i enim ni!il "otest t&an0(ille1 ni!il lenite&1 ni!il "a&tite de.inite distincte .acete dice&e1 "&aese&tim c(m ca(sae "a&tim totae sint eo modo "a&tim ali0(a ex "a&te t&actandae si is non "&ae"a&atis a(&i%(s in.lamma&e &em coe"it1 .(&e&e a"(d sanos et 0(asi inte& so%&ios %acc!a&i 2in(lent(s 2idet(&. Z4GG^ Tenem(s i/it(&1 B&(te1 0(em 0(ae&im(s1 sed animoF nam man( si "&e!endissem1 ne i"se 0(idem s(a tanta elo0(entia mi!i "e&s(asisset (t se dimitte&em. iiIi. Sed in2ent(s "&o.ecto est ille elo0(ens1 0(em n(m0(am 2idit Antoni(s. C(is est i/it(& is8 Com"lecta& %&e2i1 disse&am "l(&i%(s. Is est enim elo0(ens1 0(i et !(milia s(%tilite& et alta /&a2ite& et medioc&ia tem"e&ate "otest dice&e. Nemo is1

Na !emos alcan+ado1 B&(to1 lo 0(e %(sc3%amos1 "e&o slo lo !emos alcan+ado con el entendimiento. ,o&0(e si 'o "(die&a asi& con la mano a este o&ado& "e&.ecto1 ni *l mismo con toda s( eloc(encia "od&>a "e&s(adi&me a 0(e le solta&a. Di/o 0(e !emos encont&ado al 2a&n eloc(ente 0(e n(nca lo/& 2e& Antonio. ON dnde est3 esa ma&a2illa8 Lo di&* en "ocas "ala%&as1 "a&a decla&a&lo l(e/o m3s

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

!9

in0(ies1 (m0(am .(it. Ne .(e&it. Z4G4^ E/o enim 0(id deside&em1 non 0(id 2ide&im dis"(to &edeo0(e ad illam ,latonis de 0(a dixe&am &ei .o&mam et s"eciem1 0(am etsi non ce&nim(s1 tamen animo tene&e "oss(m(s. Non enim elo0(entem 0(ae&o ne0(e 0(ic0(am mo&tale et cad(c(m1 sed ill(d i"s(m1 c(i(s 0(i sit com"os1 sit elo0(ensF 0(od ni!il est ali(d nisi elo0(entia i"sa1 0(am n(llis nisi mentis oc(lis 2ide&e "oss(m(s. Is e&it i/it(& elo0(ens1 (t idem ill(d ite&em(s1 0(i "ote&it "a&2a s(mmisse1 modica tem"e&ate1 ma/na /&a2ite& dice&e. Z4GD^ Tota mi!i ca(sa "&o Caecina de 2e&%is inte&dicti .(it &es in2ol(tas de.iniendo ex"lica2im(s1 m(s1 i(s ci2ile la(da2im(s1 2e&%a am%i/(a distinxim(s. K(it o&nand(s in Manilia le/e ,om"ei(s tem"e&ata o&atione o&nandi co"iam "e&sec(ti s(m(s. I(s omne &etinendae maiestatis Ra%i&i ca(sa contine%at(& e&/o in ea omni /ene&e am"li.icationis exa&sim(s. Z4GE^ At !aec inte&d(m tem"e&anda et 2a&ianda s(nt. C(od i/it(& in acc(sationis se"tem li%&is non &e"e&it(& /entis8 C(od in Ra%iti8 C(od in Co&neli8 C(od in "l(&imis nost&is de.ensioni%(s8 C(ae exem"la sele/issem1 nisi 2el nota esse a&%it&a&e& 2el i"si "ossent le/e&e 0(i 0(ae&e&ent. N(lla est enim (llo in /ene&e la(s Zo&ato&is^ c(i(s in nost&is o&ationi%(s non sit ali0(a si non "e&.ectio1 at conat(s tamen at0(e ad(m%&atio. Z4G@^ Non adse0(im(&F at 0(id se0(i deceat 2idem(s. Nec enim n(nc de no%is1 sed de &e dicim(sF in 0(o tant(m a%est (t nost&a mi&em(&1 et (s0(e eo di..iciles ac mo&osi s(m(s1 (t no%is non satis .aciat i"se Demost!enesF 0(i 0(am0(am (n(s eminet inte& omnis in omni /ene&e dicendi1 tamen non sem"e& im"let a(&is measF ita s(nt a2idae et ca"aces et sae"e ali0(id immens(m in.init(m0(e deside&ant.

extensamente. Es eloc(ente el 0(e "(ede deci& con a/(de+a las cosas !(mildes1 con &i0(e+a ' es"lendide+ las de m3s alta im"o&tancia1 ' en estilo tem"lado las medianas. Di&3s 0(e n(nca !a existido seme7ante o&ado&. Sea en !o&a %(ena1 "e&o 'o dis"(to1 no da lo 0(e !e 2isto1 sino de lo 0(e deseo 2e&1 ' 2(el2o a a0(ella idea ' .o&ma de ,latn1 0(e no se contem"la con los o7os sino con el entendimiento. No %(sco nada mo&tal ' cad(co1 sino a0(ello c('a "osesin !ace al !om%&e eloc(ente1 es deci&1 la eloc(encia misma1 0(e slo "odemos 2e& con los o7os del alma. Toda mi de.ensa de Cecina 2e&s so%&e las "ala%&as del inte&dicto t(2e 0(e ex"lica& ' de.ini& las cosas em%&olladas1 !ace& el elo/io del de&ec!o ci2il1 distin/(i& las "ala%&as am%i/(as. En la le' Manilia1 elo/i* a ,om"e'o1 ' t(2e 0(e (sa& (n estilo &ico ' ele/ante1 a(n0(e tem"lado. En la ca(sa de Ra%i&io i%a en2(elto el de&ec!o de ma7estadF "o& eso &ec(&&> a todo lina7e de encendida am"li.icacin. ,e&o todo esto a las 2eces !a' 0(e tem"la&lo ' 2a&ia&lo. ODe 0(* estilo no se !alla al/(na m(est&a en mis siete li%&os de ac(sacin cont&a V*&&es1 o en la de.ensa de A2ito1 o en la de Co&nelio1 o en m(c!as ot&as de las m>as1 de las c(ales "od&>a ent&esaca& e7em"los1 si no c&e'e&a 0(e son %astante conocidos o 0(e "(ede ele/i&los el 0(e 0(ie&a8 No !a' /*ne&o1 estilo o "&imo& o&ato&io del c(al en mis o&aciones no se 2ea al/An conato ' som%&a1 'a 0(e la "e&.eccin n(nca. ,e&o a(n0(e no la consi/amos1 %3stanos tene& la idea de ella1 ' tan le7os esto' de admi&a& las cosas m>as1 0(e so' tan di.>cil de contenta&1 0(e ni el mismo Demstenes me satis.ace1 ' "o& m3s 0(e en todo estilo lle2e la "alma a todos1 no siem"&e llena mis o>dos tan 32idos ' ca"aces son1 0(e siem"&e desean al/o inmenso e in.inito. iii. Z4GB^ Sed tamen1 0(oniam et ,e&o 'a 0(e tA conoces "e&.ectamente

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


a este o&ado&1 ' no le s(eltas de la mano1 desde 0(e en Atenas1 ' %a7o la ense)an+a de ,ammeno1 tan a"asionado t('o1 te dedicaste a s( est(dio1 ' como lees adem3s con .&ec(encia n(est&os esc&itos1 !as "odido 2e& 0(e *l lle2 a la "e&.eccin m(c!as cosas ' 0(e 'o !e intentado m(c!asF 0(e *l "(do1 ' 'o !e 0(e&ido1 !a%la& siem"&e del modo m3s acomodado a la ca(sa. El .(e /&ande o&ado& "o&0(e s(cedi a o&ado&es /&andes1 ' lo .(e&on tam%i*n s(s contem"o&3neos. No no "(de lle/a& a esa "e&.eccin "o& !a%e& nacido en (na ci(dad donde1 como esc&i%e Antonio1 n(nca se !a%>a o>do a nin/An 2a&n eloc(ente. N si a Antonio no le "a&eci eloc(ente C&aso1 ni *l mismo se t(2o "o& tal1 2e&os>mil cosa es 0(e tam"oco se lo !(%ie&an "a&ecido n(nca S(l"icio1 Cota ' Ro&tensio. N(nca (s del estilo am"lio CotaF n(nca del tem"lado S(l"icioF "ocas 2eces del /&a2e Ro&tensio. Los dos ante&io&es1 es deci&1 C&aso ' Antonio1 se acomoda&on me7o& a todo estilo. Encont&*1 "(es1 los o>dos de esta ci(dad1 no a2e+ados a este modo de deci& mAlti"le ' 2a&iado1 ' 'o .(i el "&ime&o 0(e1 en c(anto est(2o en mi "ode&1 des"e&t* inc&e>%le a.icin a deci& ' a o>& este lina7e de disc(&sos. TC(* clamo&es no excit a0(ella mi declamacin 7(2enil so%&e el s("licio de los "a&&icidasU N1 sin em%a&/o1 mi&3ndola des"acio1 conoc> l(e/o 0(e no ten>a %astante calo&. IOC(* cosa !a' tan comAn como el es">&it( a los 2i2os1 la tie&&a a los m(e&tos1 el ma& a los n3(.&a/os1 la costa a los 0(e a&&o7a la to&menta8 ,e&o los "a&&icidas de tal mane&a 2i2en1 0(e no "(eden &es"i&a&F de tal mane&a m(e&en1 0(e no c(%&e la tie&&a s(s !(esosF de tal modo son a/itados "o& las olas1 0(e n(nca se a!o/an1 '1 .inalmente1 c(ando son a&&o7ados a la costa ' se est&ellan en los "e)ascos1 ni si0(ie&a des"(*s de m(e&tos enc(ent&an &e"oso.J Todo esto es

!>

!(nc t( o&ato&em c(m ei(s st(diosissimo ,ammene1 c(m esses At!enis1 tot(m dili/entissime co/no2isti nec e(m dimittis e mani%(s et tamen nost&a etiam lectitas1 2ides "&o.ecto ill(m m(lta "e&.ice&e1 nos m(lta cona&i1 ill(m "osse1 nos 2elle 0(oc(m0(e modo ca(sa "ost(let dice&e. Nam ille ma/n(s et s(ccessit i"se ma/nis et maximos o&ato&es !a%(it ae0(alisF nos min(s. Ma/n(m .ecissem(s1 si 0(idem "ot(issem(s 0(o contendim(s "e&2eni&e in ea (&%e in 0(a1 (t ait Antoni(s1 a(dit(s elo0(ens nemo e&at. Z4G=^ At0(i si Antonio C&ass(s elo0(ens 2is(s non est a(t si%i i"se1 n(m0(am Cotta 2is(s esset1 n(m0(am S(l"ici(s1 n(m0(am Ro&tensi(sF ni!il enim am"le Cotta1 ni!il lenite& S(l"ici(s1 non m(lta /&a2ite& Ro&tensi(sF s("e&io&es ma/is ad omne /en(s a"ti1 C&ass(m dico et Antoni(m. Iei(nas i/it(& !(i(s m(lti"licis et ae0(a%ilite& in omnia /ene&a .(sae o&ationis a(&is ci2itatis acce"im(s1 eas0(e nos "&imi1 0(ic(m0(e e&am(s et 0(ant(l(mc(m0(e dice%am(s1 ad !(i(s /ene&is Zdicendi^ a(diendi inc&edi%ilia st(dia con2e&tim(s. Z4G:^ C(antis illa clamo&i%(s ad(lescent(li dixim(s Zde s(""licio "a&&icida&(m^1 0(ae ne0(a0(am satis de.e&2isse "ost ali0(anto senti&e coe"im(s C(id enim tam comm(ne 0(am s"i&it(s 2i2is1 te&&a mo&t(is1 ma&e .l(ct(anti%(s1 lit(s eiectis8 Ita 2i2(nt1 d(m "oss(nt1 (t d(ce&e animam de caelo non 0(eantF ita mo&i(nt(& (t eo&(m ossa te&&am non tan/antF ita iactant(& .l(cti%(s (t n(m0(am adl(ant(&F ita "ost&emo eici(nt(& (t ne ad saxa 0(idem mo&t(i con0(iescant1 et 0(ae se0((nt(&F s(nt enim omnia sic (t ad(lescentis non tam &e et mat(&itate 0(am s"e et exs"ectatione la(dati. A% !ac etiam indole iam illa mat(&a YVxo& /ene&i1 no2e&ca .ilii1 .iliae "aelex.Y Z4G;^ Nec 2e&o !ic e&at (n(s a&do& in no%is (t !oc modo omnia dice&em(s. I"sa enim illa

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


como de (n 7o2en1 ' si me&ece elo/io1 no es "o& la mad(&e+1 sino "o& la es"e&an+a. Del mismo /*ne&o es a0(ella .&ase1 'a m3s mad(&a IM(7e& de s( 'e&no1 mad&ast&a de s( !i7o1 co&&("to&a de s( !i7a.J No siem"&e ten>a 'o1 el mismo a&do&1 ni dec>a de i/(al modo todas las cosas. La misma de.ensa de Roscio1 con se& 7(2enil ' &ed(ndante1 tiene m(c!as cosas de estilo tem"lado1 ' a(n ale/&e1 ' lo mismo la de A2ito1 la de Co&nelio ' m(c!as ot&as1 "o&0(e no !a !a%ido nin/An o&ado&1 a(n ent&e los <&ie/os1 tan ocioso 0(e !a'a esc&ito m3s 0(e 'o ni con m3s 2a&iedad de estilos. ORa%>a de concede& 'o a Rome&o1 a Ennio ' a los dem3s "oetas1 so%&e todo a los t&3/icos1 el 2a&ia& a cada "aso de tono ' ace&ca&se a 2eces a la con2e&sacin .amilia&1 ' no !a%>a de a"a&ta&me 'o al/(na 2e+ del tono ac&e de la dis"(ta8 O,e&o a 0(* &ec(&&i& a los "oetas de di2ino in/enio8 Basta .i7a&nos en los m3s cons(mados !ist&iones1 0(e no slo a/&adan en di2e&sos "a"eles1 sino a 2eces el cmico en la t&a/edia ' el t&3/ico en la comedia. ONo !e de t&a%a7a& 'o en lo mismo8 N c(ando di/o 'o1 entiendo !a%la& as> mismo de ti1 B&(to1 "o&0(e 'o 'a d> todo el .&(to 0(e "od>a es"e&a&se. ,e&o tA Ode.ende&3s del mismo modo todas las ca(sas1 o &ec!a+a&3s al/An /*ne&o de ellas1 o conse&2a&3s sin inte&misin el mismo aliento en todo el disc(&so8 Demstenes mismo1 c('a estat(a de %&once 2i !ace "oco en t( casa del T(sc(lano al lado de las de t(s ma'o&es1 "&(e%a insi/ne de lo m(c!o 0(e le admi&as1 n(nca cedi en s(tile+a a Lisias1 ni en lo a/(do a Ri"*&ides1 ni en d(l+(&a o en es"lendo& de "ala%&as a Lisias. Ra' m(c!os o&aciones s('as de tem"lada ele/ancia1 2/.1 la 0(e "&on(nci1 cont&a Le"tinesF m(c!as de estilo /&a2e1 como las Kil>"icas1 ' ot&as de estilo 2a&io1 como la de la Kalsa Le/acin o la de la Co&ona cont&a Es0(ines. C(ando 0(ie&e1 "asa &3"ida '

!1

Z"&o Roscio^ i(2enilis &ed(ndantia m(lta !a%et atten(ata1 0(aedam etiam "a(lo !ila&io&a1 (t "&o Ra%ito1 "&o Co&nelio com"l(&es0(e atiae. Nemo enim o&ato& tam m(lta ne in <&aeco 0(idem otio sc&i"sit 0(am m(lta s(nt nost&a1 ea0(e !anc i"sam !a%ent 0(am "&o%o 2a&ietatem.

iiiI. Z4G5^ An e/o Rome&o1 Ennio1 &eli0(is "oetis et maxime t&a/icis concede&em (t ne omni%(s locis eadem contentione (te&ent(& c&e%&o0(e m(ta&ent1 non n(m0(am etiam ad cotidian(m /en(s se&monis accede&ent i"se n(m0(am a% illa ace&&ima contentione discede&em8 Sed 0(id "oetas di2ino in/enio "&o.e&o8 Rist&iones eos 2idim(s 0(i%(s ni!il "osset in s(o /ene&e esse "&aestanti(s1 0(i non sol(m in dissimillimis "e&sonis satis .acie%ant1 c(m tamen in s(is 2e&sa&ent(&1 sed et comoed(m in t&a/oediis et t&a/oed(m in comoediis admod(m "lace&e 2idim(s e/o non ela%o&em8 Z44G^ C(m dico me1 te1 B&(te1 dicoF nam in me 0(idem iam "&idem e..ect(m est 0(od .(t(&(m .(itF t( a(tem eodem modo omnis ca(sas a/es8 A(t ali0(od ca(sa&(m /en(s &e"(dia%is8 A(t in isdem ca(sis "e&"et((m et e(ndem s"i&it(m sine (lla comm(tatione o%tine%is8 Demost!enes 0(idem1 c(i(s n("e& inte& ima/ines t(as ac t(o&(m1 0(od e(m c&edo ama&es1 c(m ad te in T(sc(lan(m 2enissem1 ima/inem ex ae&e 2idi1 nil L'siae s(%tilitate cedit1 ni!il a&/(tiis et ac(mine R'"e&idi1 nil le2itate Aesc!ini et s"lendo&e 2e&%o&(m. Z444^ M(ltae s(nt ei(s totae o&ationes s(%tiles1 (t cont&a Le"tinemF m(ltae totae /&a2es1 (t 0(aedam

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


.3cilmente al estilo medio desde el /&a2eF "e&o con este solo a&&anca los a"la(sos ' lo/&a el t&i(n.o m3s alto de la eloc(encia. ,e&o de7emos esto1 'a 0(e !a%lamos del /*ne&o ' no del !om%&e1 ' ex"li0(emos la >ndole ' "ode& de la eloc(encia. N no ol2idemos n(nca lo 0(e antes di7imos1 0(e no 2amos a !a%la& como "&ece"to&es ' maest&os1 sino como o'entes ' c&>ticos. N en esto me extende&3 m3s1 "o&0(e cono+co 0(e no !as de se& tA1 0(e conoces estas cosas me7o& 0(e 'o 0(e "&etendo ense)a&las1 el Anico lecto& de este li%&o1 sino 0(e con la &ecomendacin ' "at&ocinio de t( nom%&e1 es necesa&io 0(e co&&a ' se di2(l/(e.

,!ili""icaeF m(ltae 2a&iae1 (t cont&a Aesc!inem .alsae le/ationis1 (t cont&a e(ndem "&o ca(sa Ctesi"!ontis. Iam ill(d medi(m 0(otiens 2(lt a&&i"it et a /&a2issimo discedens eo "otissim(m dela%it(&. Clamo&es tamen t(m mo2et et t(m in dicendo "l(&im(m e..icit1 c(m /&a2itatis locis (tit(&. Z44D^ Sed a% !oc "a&(m"e& a%eam(s1 0(ando 0(idem de /ene&e1 non de !omine 0(ae&im(s &ei "oti(s1 id est elo0(entiae 2im et nat(&am ex"licem(s. Ill(d tamen 0(od iam ante dixim(s memine&im(s1 ni!il nos "&aeci"iendi ca(sa esse dict(&os at0(e ita "oti(s act(&os (t existimato&es 2ideam(& lo0(i1 non ma/ist&i. In 0(o tamen lon/i(s sae"e "&o/&edim(&1 0(od 2idem(s non te !aec sol(m esse lect(&(m1 0(i ea m(lto 0(am nos 0(i 0(asi doce&e 2idem(& !a%eas notio&a1 sed !(nc li%&(m etiam si min(s nost&a commendatione1 t(o tamen nomine di2(l/a&i necesse est. iiiII. Z44E^ Esse i/it(& "e&.ecte elo0(entis "(to non eam tant(m .ac(ltatem !a%e&e 0(ae sit ei(s "&o"&ia1 .(se late0(e dicendi1 sed etiam 2icinam ei(s ac .initimam dialectico&(m scientiam ads(me&e. C(am0(am ali(d 2idet(& o&atio esse ali(d dis"(tatio1 nec idem lo0(i esse 0(od dice&e1 ac tamen (t&(m0(e in disse&endo est dis"(tandi &atio et lo0(endi dialectico&(m sit1 o&ato&(m a(tem dicendi et o&nandi. deno 0(idem ille1 a 0(o disci"lina Stoico&(m est1 man( demonst&a&e sole%at 0(id inte& !as a&tis inte&essetF nam c(m com"&esse&at di/itos "(/n(m0(e .ece&at1 dialecticam aie%at ei(s modi esseF c(m a(tem ded(xe&at et man(m dilata2e&at1 "almae illi(s similem elo0(entiam esse dice%at. Z44@^ At0(e etiam ante !(nc A&istoteles "&inci"io a&tis &!eto&icae dicit illam a&tem 0(asi ex alte&a "a&te &es"onde&e dialecticae1 (t !oc 2idelicet di..e&ant inte& se 0(od !aec &atio dicendi latio& sit1 illa lo0(endi cont&actio&. Volo i/it(& !(ic s(mmo omnem 0(ae ad dicend(m t&a!i "ossit lo0(endi &ationem esse

El se& "e&.ecto o&ado& consiste1 no slo en tene& las .ac(ltades "&o"ias del %ien deci&1 sino tam%i*n la ciencia de los dial*cticos1 0(e es 2ecina ' !e&mana del a&te o&ato&io. A(n0(e (na cosa "a&e+ca la o&acin ' ot&a la dis"(ta1 ' no sea lo mismo hablar 0(e decir' sin em%a&/o1 (na ' ot&a cosa est&i%an en el &a+onamiento. ,e&tene+ca en %(en !o&a a los dial*cticos el a&te de la dis"(taF "e&tene+ca a los o&ado&es el de %ien deci& ' ado&na&. Cenon1 maest&o de los estoicos1 sol>a indica& con la mano la di.e&encia ent&e estas a&tes. C(ando a"&eta%a los dedos ' ce&&a%a el "()o1 da%a a entende& la dial*ctica. N com"a&a%a la eloc(encia con la "alma de la mano a%ie&ta ' extendida. N antes 0(e *l1 A&istteles1 al "&inci"io de s( Ret&ica1 dice 0(e esta a&te co&&es"onde en s( ma'o& "a&te a la dial*ctica1 "e&o con esta di.e&encia en la "&ime&a1 es el a&te de deci& m3s extenso1 ' en la se/(nda1 es el de !a%la& m3s &eco/ido. C(ie&o1 "(es1 0(e el o&ado& "e&.ecto cono+ca de la

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


dial*ctica todo lo 0(e "(eda ado&na&se con las /alas del %ien deci&. A ti1 0(e e&es tan e&(dito en estas disci"linas1 no se te oc(lta&3 0(e "a&a esto !a' dos caminos. ,o&0(e el mismo A&istteles dio m(c!os "&ece"tos1 ' des"(*s los llamados dial*cticos los die&on m(c!o m3s es"inosos ' di.>ciles. C&eo 0(e 0(ien as"i&e al la(&o de la eloc(encia no de%e se& ente&amente &(do e i/no&ante de estas cosas1 sino 0(e ed(cado en la anti/(a doct&ina o en la n(e2a de C&isi"o1 !a de conoce& "&ime&o el 2alo&1 nat(&ale+a ' /*ne&o de las "ala%&as1 lo mismo sim"les 0(e com"(estas1 ' !a de sa%e& de c(3ntas mane&as "(ede deci&se (na cosa1 ' cmo se distin/(e lo 2e&dade&o de lo .also1 c(3les son las &elaciones de ca(sa ' e.ecto1 de consec(encia ' cont&a&iedad1 ' cmo se !a de di2idi& ' ex"lana& cada (na de las cosas am%i/(as. Todo esto de%e o%se&2a&lo el o&ado&1 "o&0(e a cada "aso oc(&&eF "e&o *l tiene 0(e a)adi&1 adem3s1 el es"lendo& ' %&illante+ del estilo. N como en todo lo 0(e de"ende del &a+onamiento de%e em"e+a&se "o& de.ini& la mate&ia de 0(e se t&ata1 "o&0(e si no est3n de ac(e&do los 0(e dis"(tan so%&e el 2alo& de la cosa cont&o2e&tida1 n(nca "(ede lle/a&se a (n &es(ltadoF es necesa&io las m3s de las 2eces ex"lica& ' de.ini& la cosa tal como la entendemos1 "o&0(e la de.inicin es (n modo de deci& 0(e m(est&a %&e2>simamente lo 0(e es a0(ello de 0(e se t&ata. Ex"licado el /*ne&o1 !a' 0(e 2e& s(s es"ecies o "a&tes ' di2idi& en ellas el disc(&so. El eloc(ente o&ado&1 c('a idea 2amos t&a+ando1 sa%&3 de.ini&1 ' no seca ' %&e2emente1 como s(ele !ace&se en las dis"(tas .ilos.icas1 sino con m3s am"lit(d ' &i0(e+a ' de (n modo m3s acomodado al 7(icio comAn ' la inteli/encia "o"(la&. C(ando el as(nto lo "ida1 di2idi&3 el /*ne&o en es"ecies1 de tal modo 0(e no so%&e ni .alte nin/(na c(3ndo ' cmo !a de !ace&lo1

90

notamF 0(ae 0(idem &es1 0(od te !is a&ti%(s e&(dit(m minime .allit1 d("licem !a%(it docendi 2iam. Nam et i"se A&istoteles t&adidit "&aece"ta "l(&ima disse&endi et "ostea 0(i dialectici dic(nt(& s"inosio&a m(lta "e"e&e&(nt. Z44B^ E/o e(m censeo 0(i elo0(entiae la(de d(cat(& non esse ea&(m &e&(m omnino &(dem1 sed 2el illa anti0(a 2el !ac C!&'si""i disci"lina instit(t(m. No2e&it "&im(m 2im1 nat(&am1 /ene&a 2e&%o&(m et sim"lici(m et co"(lato&(mF deinde 0(ot modis 0(id0(e dicat(&F 0(a &atione 2e&(m .als(mne sit i(dicet(&F 0(id e..iciat(& e 0(o0(e1 0(id c(i0(e conse0(ens sit 0(id2e cont&a&i(mF c(m0(e am%i/(e m(lta dicant(&1 0(o modo 0(id0(e eo&(m di2idi ex"lana&i0(e o"o&teat. Raec tenenda s(nt o&ato&i ]sae"e enim occ(&&(nt]1 sed 0(ia s(a s"onte s0(alidio&a s(nt1 ad!i%end(s e&it in !is ex"licandis 0(idam o&ationis nito&.

iiiIII. Z44=^ Et 0(oniam in omni%(s 0(ae &atione docent(& et 2ia "&im(m constit(end(m est 0(id 0(id0(e sit] nisi enim inte& eos 0(i disce"tant con2enit 0(id sit ill(d 0(od am%i/it(&1 nec &ecte disse&i (m0(am nec ad exit(m "e&2eni&i "otest]1 ex"licanda est sae"e 2e&%is mens nost&a de 0(a0(e &e at0(e in2ol(ta &ei notitia de.iniendo a"e&ienda est1 si 0(idem est de.initio o&atio1 0(ae 0(id sit id de 0(o a/it(& ostendit 0(am %&e2issimeF t(m1 (t scis1 ex"licato /ene&e c(i(s0(e &ei 2idend(m est 0(ae sint ei(s /ene&is si2e .o&mae si2e "a&tes1 (t in eas t&i%(at(& omnis o&atio. Z44:^ E&it i/it(& !aec .ac(ltas in eo 0(em 2ol(m(s esse elo0(entem1 (t de.ini&e &em "ossit nec id .aciat tam "&esse et an/(ste 0(am in illis e&(ditissimis dis"(tationi%(s .ie&i solet1 sed c(m ex"lanati(s t(m etiam (%e&i(s et ad comm(ne i(dici(m "o"(la&em0(e intelle/entiam accommodati(sF idem0(e etiam1 c(m

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


no me co&&es"onde ense)a&loF 'a di7e 0(e 0(ie&o se& 7(e+ ' no maest&o. N no solo 0(ie&o 0(e est* inst&(ido en la dial*ctica1 sino 0(e cono+ca todas las "a&tes de la .iloso.>a. ,o&0(e sin esta ciencia1 nada de lo 0(e "e&tenece a la &eli/in1 a la m(e&te1 a la sociedad1 al amo& de la "at&ia1 a las 2i&t(des o a los 2icios1 a las o%li/aciones1 al dolo&1 al deleite1 a las "asiones ' a.ectos del alma1 "(ede t&ata&se con ma7estad1 am"lit(d ' &i0(e+a.

91

&es "ost(la%it1 /en(s (ni2e&s(m in s"ecies ce&tas1 (t n(lla ne0(e "&aete&mittat(& ne0(e &ed(ndet1 "a&tiet(& ac di2idet. C(ando a(tem id .aciat a(t 0(o modo1 ni!il ad !oc tem"(s1 0(oniam1 (t s("&a dixi1 i(dicem esse me1 non docto&em 2olo. Z44;^ Nec 2e&o a dialecticis modo sit inst&(ct(s et !a%eat omnis "!iloso"!iae notos ac t&actatos locos. Ni!il enim de &eli/ione1 ni!il de mo&te1 ni!il de "ietate1 ni!il de ca&itate "at&iae1 ni!il de %onis &e%(s a(t malis1 ni!il de 2i&t(ti%(s a(t 2itiis1 ni!il de o..icio1 ni!il de dolo&e1 ni!il de 2ol("tate1 ni!il de "e&t(&%ationi%(s animi et e&&o&i%(s1 0(ae sae"e cad(nt in ca(sas et iei(ni(s a/(nt(&1 ni!il1 in0(am1 sine ea scientia 0(am dixi /&a2ite& am"le co"iose dici et ex"lica&i "otest. iiiIV. Z445^ De mate&ia lo0(o& o&ationis etiam n(nc1 non de i"so /ene&e dicendi. Volo enim "&i(s !a%eat o&ato& &em de 0(a dicat1 di/nam a(&i%(s e&(ditis1 0(am co/itet 0(i%(s 2e&%is 0(id0(e dicat Za(t 0(o modo^] 0(em etiam1 0(o /&andio& sit et 0(odam modo excelsio&1 (t de ,e&icle dixi s("&a1 ne "!'sico&(m 0(idem esse i/na&(m 2olo. Omnia "&o.ecto1 c(m se a caelesti%(s &e%(s &e.e&et ad !(manas1 excelsi(s ma/ni.icenti(s0(e et dicet et sentiet. Z4DG^ C(m illa di2ina co/no2e&it1 nolo i/no&et ne !aec 0(idem !(mana. I(s ci2ile teneat1 0(o e/ent ca(sae .o&enses cotidie. C(id est enim t(&"i(s 0(am le/itima&(m et ci2ili(m cont&o2e&sia&(m "at&ocinia s(sci"e&e1 c(m sis le/(m et ci2ilis i(&is i/na&(s8 Co/noscat etiam &e&(m /esta&(m et memo&iae 2ete&is o&dinem1 maxime scilicet nost&ae ci2itatis1 sed etiam im"e&ioso&(m "o"(lo&(m et &e/(m inl(st&i(mF 0(em la%o&em no%is Attici nost&i le2a2it la%o&1 0(i conse&2atis notatis0(e tem"o&i%(s1 ni!il c(m inl(st&e "&aete&mitte&et1 anno&(m se"tin/ento&(m memo&iam (no li%&o conli/a2it. Nesci&e a(tem 0(id ante 0(am nat(s sis accide&it1 id est

De la mate&ia del disc(&so !a%lo a!o&a1 no del estilo ' modo de deci&. C(ie&o 0(e el o&ado& ten/a (n as(nto di/no de los o>dos e&(ditos1 antes 0(e "iense 0(* "ala%&as !a de (sa& ' cmo. C(anto m3s /&ande sea el o&ado& ' m3s se ace&0(e a la "e&.eccin -como antes di7e de ,e&icles61 m3s le exi/i&* 0(e no i/no&e nada1 ni si0(ie&a la ciencia de los .>sicos. As>1 c(ando descienda de las cosas celestiales a las !(manas1 lo di&3 ' senti&3 todo con m3s /&ande+a ' ma/ni.icencia. N si conocie&e lo di2ino1 tam"oco de%e i/no&a& lo !(mano. A"&enda el de&ec!o ci2il1 0(e cada d>a se necesita en las ca(sas .o&enses. O,(es 0(* cosa !a' m3s to&"e 0(e enca&/a&se de cont&o2e&sias le/ales ' ci2iles1 c(ando se i/no&an las le'es ' el de&ec!o ci2il8 Cono+ca adem3s la !isto&ia1 so%&e todo la de n(est&a ci(dad ' la de los im"e&ios m3s "ode&osos ' &e'es m3s il(st&es1 c('o t&a%a7o nos .acilit n(est&o [tico1 &eco/iendo en (n li%&o las Memo&ias de setecientos a)os1 con indicacin "&ecisa de los tiem"os1 sin omiti& nada se)alado. El i/no&a& lo 0(e s(cedi antes de nace& nosot&os1 es como se& siem"&e ni)os. OC(* es la

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


edad !(mana si "o& memo&ia de las cosas anti/(as no se enla+a con las edades ante&io&es8 El &ec(e&do de los !ec!os de la anti/Vedad a)ade1 a la 2e+ 0(e s(mo deleite1 m(c!o c&*dito ' a(to&idad al disc(&so. Ven/a1 "(es1 el o&ado& a&mado ' dis"(esto "a&a la ca(sa1 ' ante todo cono+ca los /*ne&os de ella. Toda cont&o2e&sia est&i%a1 o en el !ec!o o en las "ala%&as. Las cont&o2e&sias de !ec!o "(eden se& ace&ca de lo 2e&dade&o1 lo &ecto1 o el nom%&e. Las de "ala%&as "(eden se& de am%i/Vedad o de cont&a&iedad. ,o&0(e c(ando (na cosa 0(ie&en deci& las "ala%&as ' ot&a s(enan1 &es(lta (n /*ne&o de am%i/Vedad en 0(e se si/ni.ican dos cosas con (na misma "ala%&a. Siendo tan "ocos los /*ne&os de las ca(sas1 tam"oco son m(c!as las &e/las 0(e se dan so%&e los a&/(mentos. Se)3lanse dos clases de .(entes de donde toma&los o nacen de las cosas mismas1 o son ext&>nsecos. El modo de t&ata& las cosas es lo 0(e !ace admi&a%le el disc(&so1 "o&0(e el conocimiento de las cosas es m(' .3cil. OC(* &esta 'a1 ni 0(* "(ede exi/i& el a&te sino 0(e se !a/a el exo&dio t&atando de concilia& el 3nimo de los o'entes o de "&e"a&a&los a o>& 0(e se ex"on/a el as(nto con %&e2edad ' llane+a ' en t*&minos "&o%a%lesF 0(e se con.i&men los a&/(mentos "&o"ios ' se dest&('an los del ad2e&sa&io1 ' 0(e todo esto se !a/a no con.(samente1 sino ce&&ando de tal mane&a cada (na de las a&/(mentaciones1 0(e la consec(encia se ded(+ca l/icamente de las "&emisas1 ' 0(e se co&one todo con (na "e&o&acin a&diente * im"et(osa8 Cmo !a de t&ata&se cada (na de estas "a&tes1 di.>cil es decla&a&lo a0(>1 "o&0(e no siem"&e se t&atan del mismo modo. ,e&o como no %(sco a 0(i*n ense)a& sino a 0(i*n a"la(di&1 ala%a&* so%&e todo a 0(ien /(a&de el deco&o ' con2eniencia de tiem"os '

92

sem"e& esse "(e&(m. C(id enim est aetas !ominis1 nisi ea memo&ia &e&(m 2ete&(m c(m s("e&io&(m aetate contexit(&8 Commemo&atio a(tem anti0(itatis exem"lo&(m0(e "&olatio s(mma c(m delectatione et a(cto&itatem o&ationi ad.e&t et .idem. Z4D4^ Sic i/it(& inst&(ct(s 2eniet ad ca(sas1 0(a&(m !a%e%it /ene&a "&im(m i"sa co/nita. E&it enim ei "e&s"ect(m ni!il am%i/i "osse in 0(o non a(t &es cont&o2e&siam .aciat a(t 2e&%a &es a(t de 2e&o a(t de &ecto a(t de nomine1 2e&%a a(t de am%i/(o a(t de cont&a&io. Nam si 0(ando ali(d in sententia 2idet(& esse ali(d in 2e&%is1 /en(s est 0(oddam am%i/(i 0(od ex "&aete&ito 2e&%o .ie&i solet1 in 0(o 0(od est am%i/(o&(m "&o"&i(m &es d(as si/ni.ica&i 2idem(s. iiiV. Z4DD^ C(m tam "a(ca sint /ene&a ca(sa&(m1 etiam a&/(mento&(m "&aece"ta "a(ca s(nt. T&aditi s(nt e 0(i%(s ea d(cant(& d("lices loci (ni e &e%(s i"sis1 alte&i ads(m"ti. T&actatio i/it(& &e&(m e..icit admi&a%ilem o&ationemF nam i"sae 0(idem &es in "e&.acili co/nitione 2e&sant(&. C(id enim iam se0(it(&1 0(od 0(idem a&tis sit1 nisi o&di&i o&ationem1 in 0(o a(t conciliet(& a(dito& a(t e&i/at(& a(t "a&et se ad discend(mF &em %&e2ite& ex"one&e et "&o%a%ilite& et a"e&te1 (t 0(id a/at(& intelle/i "ossitF s(a con.i&ma&e1 ad2e&sa&ia e2e&te&e1 ea0(e e..ice&e non "e&t(&%ate1 sed sin/(lis a&/(mentationi%(s ita concl(dendis1 (t e..iciat(& 0(od sit conse0(ens eis 0(ae s(ment(& ad 0(am0(e &em con.i&mandamF "ost omnia "e&o&atione in.lammantem &estin/(entem2e concl(de&e8 Ras "a&tis 0(em ad mod(m t&actet sin/(las di..icile dict( est !oc locoF nec enim sem"e& t&actant(& (no modo. Z4DE^ C(oniam a(tem non 0(em doceam 0(ae&o1 sed 0(em "&o%em1 "&o%a%o "&im(m e(m 0(i 0(id deceat 2ide&it. Raec enim sa"ientia maxime ad!i%enda elo0(enti

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


"e&sonas. ,o&0(e no siem"&e ni ante todos1 ni cont&a todos1 ni en de.ensa1 de todos1 c&eo 0(e se "(ede !a%la& de la misma mane&a. Se&3 eloc(ente el o&ado& 0(e acomode a la con2eniencia s( disc(&so1 de s(e&te 0(e las "ala%&as co&&es"ondan %ien a las cosas1 ' ni se di/a 3&idamente lo 0(e de%e se& ameno ' a/&ada%le1 ni con men(dencias ' "o& meno&es lo 0(e de s('o es /&ande. Los exo&dios se&3n modestos1 no te7idos de "ala%&as altisonantes sino de a/(das sentencias1 'a en o.ensa del ad2e&sa&io1 'a en &ecomendacin de la "&o"ia "e&sona. Las na&&aciones se&3n c&e>%les1 ' no se !a&3n en estilo !ist&ico sino .amilia& ' co&&iente. Si la ca(sa es de "oca im"o&tancia1 tam%i*n se&3 le2e el !ilo de los a&/(mentos1 as> en la con.i&macin como en la &e.(tacin1 "&oc(&3ndose siem"&e 0(e las "ala%&as sean .iel es"e7o de la idea. C(ando la ca(sa sea tal1 0(e en ella "(eda des"le/a&se todo el "ode& de la eloc(encia1 !a&3 el o&ado& 2istoso ala&de de s(s &ec(&sos1 &endi&3 ' do%le/a&3 los 3nimos1 consi/(iendo todo lo 0(e 0(ie&a1 es deci&1 lo 0(e la nat(&ale+a de la ca(sa ' el tiem"o "idan. Este o&nato ' /ala de la eloc(encia se&3 do%le1 "(es1 adem3s de la "e&.eccin 0(e exi/e cada "a&te del disc(&so1 de tal modo 0(e no %a'a "ala%&a al/(na 0(e no sea /&a2e o ele/ante1 !a de !a%e& dos "a&tes m3s l(minosas ' m3s de &esalto 0(e todo lo dem3s (na1 en las c(estiones de /*ne&o (ni2e&sal1 0(e los <&ie/os llaman tesisF ot&a1 en la am"li.icacin1 0(e ellos mismos nom%&an auxesis. N a(n0(e (na ' ot&a de%en esta& i/(almente de&&amadas en todo el c(e&"o del disc(&so1 %&illan m3s en los l(/a&es com(nes1 llamados as> "o&0(e son los mismos en m(c!as ca(sas1 "o& m3s 0(e de%en de se& "&o"ios de cada (na. A0(ella "a&te del disc(&so 0(e 2e&sa so%&e el /*ne&o (ni2e&sal1

93

est1 (t sit tem"o&(m "e&sona&(m0(e mode&ato&. Nam nec sem"e& nec a"(d omnis nec cont&a omnis nec "&o omni%(s nec c(m omni%(s eodem modo dicend(m a&%it&o&. iiiVI. Is e&it e&/o elo0(ens 0(i ad id 0(odc(m0(e dece%it "ote&it accommoda&e o&ationem. C(od c(m stat(e&it1 t(m (t 0(id0(e e&it dicend(m ita dicet1 nec sat(&a iei(ne nec /&andia min(te nec item cont&a1 sed e&it &e%(s i"sis "a& et ae0(alis o&atio. Z4D@^ ,&inci"ia 2e&ec(nda1 nond(m elatis incensa 2e&%is1 sed ac(ta sententiis 2el ad o..ensionem ad2e&sa&ii 2el ad commendationem s(i. Na&&ationes c&edi%iles nec !isto&ico sed "&o"e cotidiano se&mone ex"licatae dil(cide. Dein si ten(is ca(sa est1 t(m etiam a&/(mentandi ten(e .il(m et in docendo et in &e.ellendo1 id0(e ita tene%it(&1 (t 0(anta ad &em tanta ad o&ationem .iat accessio. Z4DB^ C(m 2e&o ca(sa ea incide&it in 0(a 2is elo0(entiae "ossit ex"&omi1 t(m se lati(s .(ndet o&ato&1 t(m &e/et et .lectet animos et sic ad.iciet (t 2olet1 id est (t ca(sae nat(&a et &atio tem"o&is "ost(la%it. Sed e&it d("lex ei(s omnis o&nat(s ille admi&a%ilis1 "&o"te& 0(em ascendit in tant(m !ono&em elo0(entia. Nam c(m omnis "a&s o&ationis esse de%et la(da%ilis1 sic (t 2e&%(m n(ll(m nisi a(t /&a2e a(t ele/ans excidat1 t(m s(nt maxime l(minosae et 0(asi act(osae "a&tes d(ae 0(a&(m alte&am in (ni2e&si /ene&is 0(aestione "ono1 0(am1 (t s("&a dixi1 <&aeci a""ellant t!esin1 alte&am in a(/endis am"li.icandis0(e &e%(s1 0(ae a% isdem a(xesis est nominata. Z4D=^ C(ae etsi ae0(a%ilite& toto co&"o&e o&ationis .(sa esse de%et1 tamen in comm(ni%(s locis maxime excelletF 0(i comm(nes s(nt a""ellati eo 0(od 2ident(& m(lta&(m idem esse ca(sa&(m1 sed "&o"&ii sin/(la&(m esse de%e%(nt. At 2e&o illa "a&s o&ationis1 0(ae est de /ene&e (ni2e&so1 totas ca(sas sae"e continet. C(ic0(id est

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


contiene m(c!as 2eces toda la ca(sa. Sea c(al .(e&e el as(nto s(7eto a cont&o2e&sia1 0(e los <&ie/os llaman chrinomenon' con2iene siem"&e enla+a&le con (na c(estin "e&"et(a ' (ni2e&sal1 a no se& 0(e se dis"(te so%&e la 2e&dad1 "o&0(e entonces !a' 0(e ac(di& a las con7et(&as. Se !a%la&31 "(es1 no al modo de los "e&i"at*ticos1 c('a ele/ante mane&a de disc(sin o&den A&istteles1 sino con mal ne&2io1 ' de tal mane&a se a"lica&3n los a&/(mentos1 com(nes1 0(e se t&ate siem"&e con %land(&a al &eo ' con as"e&e+a al ad2e&sa&io. En la am"li.icacin o dismin(cin "o& !i"*&%ole1 nada !a' 0(e no "(eda conse/(i& el o&ado&1 ' de%e&3 !ace&lo a(n en medio de los a&/(mentos1 siem"&e 0(e se "&esente ocasin de ensal+a& o de"&imi& (n o%7eto. ,e&o so%&e todo1 "(ede !ace&lo am"liamente en la "e&o&acin dos cosas son las 0(e %ien t&atadas "o& el o&ado& !acen m3s admi&a%le el disc(&soF (na lo 0(e los <&ie/os llaman *tica1 es deci&1 el est(dio de la nat(&ale+a !(mana1 de las cost(m%&es ' de la 2ida ot&a lo 0(e llaman "at*tico1 es deci&1 el a&te de mo2e& los a.ectos. El "&ime& /*ne&o es ele/ante1 a/&ada%le1 "&o"io "a&a concilia& la %ene2olenciaF el se/(ndo1 2e!emente1 encendido1 a&&e%atado e i&&esisti%le. Tal &ec(&so me 2ali a m>1 o&ado& mediano1 ' 0(i+3 ni a(n esto1 "a&a con.(ndi& en m3s de (na ocasin a mis ad2e&sa&ios. No en la de.ensa de (n &eo !ice enm(dece& al /&ande Ro&tensio. No en el Senado &ed(7e al silencio al a(dac>simo CatilinaF ' en (na ca(sa "&i2ada "e&o de /&ande im"o&tancia1 en 0(e !a%>a em"e+ado a &es"onde&me C(&ion el "ad&e1 t(2o 0(e senta&se e inte&&(m"i s( disc(&so1 diciendo 0(e al/An .ilt&o le !a%>a 0(itado la memo&ia. ON 0(* di&* del modo de excita& la com"asin de 0(e 'o !e !ec!o tanto (so1 0(e !asta c(ando !a%l3%amos

90

enim ill(d in 0(o 0(asi ce&tamen est cont&o2e&siae1 0(od <&aece Q&inomenon dicit(&1 id ita dici "lacet1 (t t&ad(cat(& ad "e&"et(am 0(aestionem at0(e (ti de (ni2e&so /ene&e dicat(&1 nisi c(m de 2e&o am%i/it(&1 0(od 0(ae&i coniect(&a solet. Z4D:^ Dicet(& a(tem non ,e&i"atetico&(m mo&e]est enim illo&(m exe&citatio ele/ans iam inde a% A&istotele constit(ta]1 sed ali0(anto ne&2osi(s et ita de &e comm(nia dicent(&1 (t et "&o &eis m(lta lenite& dicant(& et in ad2e&sa&ios as"e&e. A(/endis 2e&o &e%(s et cont&a a%iciendis ni!il est 0(od non "e&.ice&e "ossit o&atioF 0(od Zet^ inte& media a&/(menta .aciend(m est 0(otiesc(m0(e da%it(& 2el am"li.icandi 2el min(endi loc(s1 et "aene in.inite in "e&o&ando. iiiVII. Z4D;^ D(o &estant enim1 0(ae %ene t&actata a% o&ato&e admi&a%ilem elo0(entiam .aci(nt. C(o&(m alte&(m est1 0(od <&aeci et!iQon 2ocant1 ad nat(&as et ad mo&es et ad omnem 2itae cons(et(dinem accommodat(mF alte&(m1 0(od idem "at!etiQon nominant1 0(o "e&t(&%ant(& animi et concitant(&1 in 0(o (no &e/nat o&atio. Ill(d s("e&i(s come i(c(nd(m1 ad %ene2olentiam conciliandam "a&at(mF !oc 2e!emens incens(m incitat(m1 0(o ca(sae e&i"i(nt(& 0(od c(m &a"ide .e&t(&1 s(stine&i n(llo "acto "otest. Z4D5^ C(o /ene&e nos medioc&es a(t m(lto etiam min(s1 sed ma/no sem"e& (si im"et( sae"e ad2e&sa&ios de stat( omni deiecim(s. No%is "&o .amilia&i &eo s(mm(s o&ato& non &es"ondit Ro&tensi(sF a no%is !omo a(dacissim(s Catilina in senat( acc(sat(s o%m(t(itF no%is "&i2ata in ca(sa ma/na et /&a2i c(m coe"isset C(&io "ate& &es"onde&e1 s(%ito adsedit1 c(m si%i 2enenis e&e"tam memo&iam dice&et. Z4EG^ C(id e/o de mise&ationi%(s lo0(a&8 C(i%(s eo s(m (s(s "l(&i%(s 0(od1 etiam si "l(&es dice%am(s1 "e&o&ationem mi!i tamen omnes &elin0(e%antF in 0(o (t

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


2a&ios de7a%an siem"&e a mi ca&/o la "e&o&acin8 T&i(n.os 0(e de%> no al in/enio sino a la "asin. Todas estas c(alidades1 2al/an lo 0(e 2alie&en -' del &es(ltado no me a&&e"iento6 a"a&ecen en mis o&aciones1 a(n0(e ca&e+can *stas de a0(ella 2ida 0(e !ace "a&ece& ma'o&es las cosas c(ando se o'en 0(e c(ando se leen. N no slo !a de mo2e&se a com"asin el 3nimo de los 7(eces1 como !ice 'o en (na ocasin le2antando en mis %&a+os a (n ni)o en ot&a ca(sa llenando de lamentaciones el .o&o1 sino 0(e adem3s !emos de !ace& 0(e el 7(e+1 se eno7e1 se calme1 admi&e1 des"&ecie1 ame1 a%o&&e+ca1 se !ast>e1 tema1 es"e&e1 se ale/&e1 se ent&iste+ca. De todo esto se !alla&3n e7em"los en mis ac(saciones o en mis de.ensas1 "o&0(e nin/An medio de c(antos "(eden sose/a& o conmo2e& los 3nimos !e de7ado de "one& en "&3ctica. Di&>a 0(e en este /*ne&o !a%>a 'o alcan+ado la "e&.eccin1 si as> lo c&e'e&a1 ' no temiese inc(&&i& en el 2icio de a&&o/ancia. ,e&o1 como antes di7e1 no la .(e&+a de mi in/enio1 sino la de mi alma1 es la 0(e me a&&ast&a ' domina1 ' n(nca "od&>a in.lama&se el 3nimo del 0(e o'e si no lle/ase a *l encendida ' 2e!emente la "ala%&a. Cita&>a e7em"los "&o"ios si tA no los !(%ie&as le>do los cita&>a ext&an7e&os o latinos si los encont&ase1 o /&ie/os si con2inie&a. ,e&o de C&aso !a' m(' "ocos disc(&sos1 ' *stos no 7(diciales. Nada de Antonio1 nada de Cota1 nada de S(l"icio. Ro&tensio !a%la%a me7o& 0(e esc&i%>a. Sos"ec!emos ' 2isl(m%&emos tan slo el "ode& ext&ao&dina&io de la eloc(encia 0(e %(scamos1 ' caso de cita& e7em"los1 tomemos los de Demstenes en el 7(icio de Ctesi.on1 c(ando em"ie+a a !a%la& de s(s !ec!os1 conse7os ' m*&itos "a&a con la &e"A%lica. Esta o&acin ent&a de tal modo en la idea 0(e 'o ten/o en el entendimiento1 0(e a"enas "(edo

9!

2ide&e& excelle&e non in/enio sed dolo&e adse0(e%a&. C(ae 0(aliac(m0(e in me s(nt]me Zenim^ i"s(m "aenitet 0(anta sint]1 sed a""a&ent in o&ationi%(s1 etsi ca&ent li%&i s"i&it( illo1 "&o"te& 0(em maio&a eadem illa c(m a/(nt(& 0(am c(m le/(nt(& 2ide&i solent. iiiVIII. Z4E4^ Nec 2e&o mise&atione sol(m mens i(dic(m "e&mo2enda est] 0(a nos ita dolente& (ti solem(s (t "(e&(m in.antem in mani%(s "e&o&antes ten(e&im(s1 (t alia in ca(sa excitato &eo no%ili1 s(%lato etiam .ilio "a&2o1 "lan/o&e et lamentatione com"le&im(s .o&(m]1 sed est .aciend(m etiam (t i&ascat(& i(dex miti/et(&1 in2ideat .a2eat1 contemnat admi&et(&1 ode&it dili/at1 c("iat .astidiat1 s"e&et met(at1 laetet(& doleatF 0(a in 2a&ietate d(&io&(m acc(satio s(""edita%it exem"la1 mitio&(m de.ensiones meae. Z4ED^ N(llo enim modo anim(s a(dientis a(t incita&i a(t leni&i "otest1 0(i mod(s a me non tem"tat(s sit1]dice&em "e&.ect(m1 si ita i(dica&em1 nec in 2e&itate c&imen a&&o/antiae extimesce&emF sed1 (t s("&a dixi1 n(lla me in/eni sed ma/na 2is animi in.lammat1 (t me i"se non teneamF nec (m0(am is 0(i a(di&et incende&et(&1 nisi a&dens ad e(m "e&2eni&et o&atio. Vte&e& exem"lis domesticis1 nisi ea le/isses1 (te&e& alienis 2el Latinis1 si (lla &e"e&i&em1 2el <&aecis1 si dece&et. Sed C&assi "e&"a(ca s(nt nec ea i(dicio&(m1 ni!il Antoni1 ni!il Cottae1 ni!il S(l"iciF dice%at meli(s 0(am sc&i"sit1 Ro&tensi(s. Z4EE^ Ve&(m !aec 2is1 0(am 0(ae&im(s1 0(anta sit s(s"icem(&1 0(oniam exem"l(m non !a%em(s1 a(t si exem"la se0(im(&1 a Demost!ene s(mam(s et 0(idem "e&"et(ae dictionis ex eo loco (nde in Ctesi"!ontis i(dicio de s(is .actis1 consiliis1 me&itis in &em "(%licam ad/&ess(s est dice&e. Ea "&o.ecto o&atio in eam .o&mam 0(ae est insita in

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


conce%i& ma'o& eloc(encia. Resta slo la .o&ma ' el ca&3cte&. ,o& lo 0(e lle2amos dic!o se !a%&3 com"&endido cmo !a de se&. Remos !a%lado del es"lendo& ' ele/ancia de las "ala%&as1 'a se"a&adas1 'a (nidas1 el c(al !a de se& tal 0(e no sal/a de la %oca del o&ado& nin/(na .&ase 0(e no sea ele/ante o ma7est(osaF ' se !a&3 .&ec(ente (so de t&aslaciones de todos /*ne&os 0(e "o& la seme7an+a !acen 2ola& el "ensamiento de (na "a&te a ot&a mo2imiento ' a/itacin del 3nimo 0(e "o& s> mismo deleita. <&ande o&nato com(nican al disc(&so las .i/(&as 0(e est&i%an en la colocacin de las "ala%&as. Asem*7anse a cie&tos o&natos de la escena o del .o&o 0(e no slo em%ellecen1 sino 0(e "o& s> mismos son %ellos. Lo mismo s(cede con *stos matices ' l(m%&es del disc(&so1 2/. el d("lica& las "ala%&as1 o el &e"eti&las con "e0(e)a 2a&iacin1 o el coloca& el mismo 2oca%lo al "&inci"io ' al .in1 o c(al0(ie& ot&o /*ne&o de &e"eticin1 o el (so de (na misma 2o+ en dos distintas ace"ciones1 o la seme7an+a de cadencias o desinencias1 o las ant>tesis1 o la /&adacin1 o la disol(cin ' el s("&imi& las con7(nciones1 o la pretericion1 0(e consiste en omiti& al/o diciendo "o& 0(*1 o la co&&eccin de lo 0(e nosot&os mismos !emos dic!o1 o las exclamaciones de admi&acin ' 0(e7a1 o el declina& (n nom%&e "o& 2a&ios casos.

99

menti%(s nost&is incl(di sic "otest1 (t maio& elo0(entia ne &e0(i&at(& 0(idem. iiiIi. Z4E@^ Sed iam .o&ma Zi"sa^ &estat et c!a&aQte& ille 0(i dicit(&F 0(i 0(alis esse de%eat ex !is 0(ae s("&a dicta s(nt intelle/i "otest. Nam et sin/(lo&(m 2e&%o&(m et conlocato&(m l(mina atti/im(sF 0(i%(s sic a%(nda%it1 ex o&e n(ll(m nisi a(t ele/ans a(t /&a2e exeat1 ex omni0(e /ene&e .&e0(entissimae t&anslationes e&(nt1 0(od eae "&o"te& similit(dinem t&ans.e&(nt animos et &e.e&(nt ac mo2ent !(c et ill(c1 0(i mot(s co/itationis cele&ite& a/itat(s "e& se i"se delectat. Et &eli0(a ex conlocatione 2e&%o&(m 0(ae s(m(nt(& 0(asi l(mina ma/n(m ad.e&(nt o&nat(m o&ationiF s(nt enim similia illis 0(ae in am"lo o&nat( scaenae a(t .o&i a""ellant(& insi/nia1 non 0(ia sola o&nent1 sed 0(od excellant. Z4EB^ Eadem &atio est !o&(m 0(ae s(nt o&ationis l(mina et 0(odam modo insi/nia c(m a(t d("licant(& ite&ant(&0(e 2e&%a a(t le2ite& comm(tata "on(nt(&1 a(t a% eodem 2e&%o d(cit(& sae"i(s o&atio a(t in idem conicit(& a(t (t&(m0(e1 a(t adi(n/it(& idem ite&at(m a(t idem ad ext&em(m &e.e&t(& a(t continente& (n(m 2e&%(m non in eadem sententia "onit(&F a(t c(m similite& 2el cad(nt 2e&%a 2el desin(ntF a(t c(m s(nt cont&a&iis &elata cont&a&iaF a(t c(m /&adatim s(&s(m 2e&s(s &edit(&F a(t c(m dem"tis coni(nctioni%(s dissol(te "l(&a dic(nt(&F a(t c(m ali0(id "&aete&e(ntes c(& id .aciam(s ostendim(sF a(t c(m co&&i/im(s nosmet i"sos 0(asi &e"&e!endentesF a(t si est ali0(a exclamatio 2el admi&ationis 2el 0(estionisF a(t c(m ei(sdem nominis cas(s sae"i(s comm(tant(&. Z4E=^ Sed sententia&(m o&namenta maio&a s(ntF 0(i%(s 0(ia .&e0(entissime Demost!enes (tit(&1 s(nt 0(i "(tent idci&co ei(s elo0(entiam maxime esse la(da%ilem. Et 2e&o n(ll(s .e&e a% eo loc(s sine 0(adam con.o&matione sententiae

Las .i/(&as de "ala%&a son m(c!o m3s im"o&tantes1 ' como las (sa tanto Demstenes1 "iensan al/(nos 0(e este es el "&inci"al m*&ito de s( eloc(encia. N en &ealidad n(nca de7a de da& al/(na .o&ma al "ensamiento1 ni es ot&a cosa el a&te del %ien deci& sino

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


il(mina& con al/An es"lendo& de .o&ma todas o casi todas las sentencias. Si tA1 B&(to1 com"&endes %ien esto1 O"a&a 0(* es a)adi& nom%&es o e7em"los8 Basta con a"(nta&lo de "asada. El o&ado&1 c('a ima/en t&a+amos1 !a de t&ata& de m(c!os modos (na misma cosa1 detene&se a 2eces en (na misma sentencia1 a 2eces aten(a&la1 ot&as %(&la&se1 o ale7a&se al/o del as(nto1 o "&o"one& lo 0(e 2a a deci&1 o !ace& (na de.inicin1 o &ecti.ica&1 o insisti& en lo 0(e di7o1 o ce&&a& los a&/(mentos1 o inte&&o/a& ' &es"onde&se a s> mismo1 o 0(e&e& 0(e se entiendan s(s "ala%&as de (n modo cont&a&io de como s(enan1 o mani.esta& d(das so%&e lo 0(e !a de deci& ' cmo1 o di2idi& en "a&tes1 o "asa& en silencio al/o1 o "&e2eni&se con tiem"o1 o ec!a& al ad2e&sa&io la c(l"a de lo 0(e a *l mismo se le ac(sa1 o deli%e&a& m(c!as 2eces con los 0(e o'en ' al/(na 2e+ con el ad2e&sa&io1 o desc&i%i& las cost(m%&es ' &emeda& las "ala%&as de los !om%&es1 o int&od(ci& !a%lando a se&es m(dos e inanimados1 o a"a&ta& los 3nimos del o%7eto 0(e se t&ata1 con2i&ti*ndolo todo en !ila&idad ' &isa1 o antici"a&se a las o%7eciones 0(e se le "(edan !ace&1 o (sa& e7em"los1 s>miles ' com"a&aciones1 o ac(di& a la dist&i%(cin1 o contesta& a (na inte&"elacin1 o 2ale&se de &eticencias1 o a"ela& al temo& de (n "eli/&o "&ximo1 o .in/i& al/An at&e2imiento1 o eno7a&se1 o &e"&ende&1 o &o/a&1 o s("lica&1 o 7(&a&1 o a%andona& el "&o"sito comen+ado1 o (sa& de la o"tacin o de la exa/e&acin1 o !ace&se .amilia& a los o'entes. N a(n !a de !ace&se est(dio de ot&as c(alidades de estilo la %&e2edad1 si el as(nto lo "ide m(c!as 2eces el "one&1 di/3moslo as>1 las cosas delante de los o7os ot&as 2eces enca&ece&las en c(anto es "osi%le. A 2eces se da&3 a entende& m3s de lo 0(e se diceF ot&as con2end&3 excita& la &isaF ot&as imita& la 2ida '

9>

dicit(&F nec 0(ic0(am est ali(d dice&e nisi omnis a(t ce&te "le&as0(e ali0(a s"ecie inl(mina&e sententias 0(as c(m t( o"time1 B&(te1 teneas1 0(id attinet nomini%(s (ti a(t exem"lis8 Tant(m modo notet(& loc(s. iL. Z4E:^ Sic i/it(& dicet ille1 0(em ex"etim(s1 (t 2e&set sae"e m(ltis modis eadem et (na in &e !ae&eat in eadem0(e commo&et(& sententiaF sae"e etiam (t exten(et ali0(id1 sae"e (t in&ideatF (t declinet a "&o"osito de.lectat0(e sententiamF (t "&o"onat 0(id dict(&(s sitF (t1 c(m t&anse/e&it iam ali0(id1 de.iniatF (t se i"se &e2ocetF (t 0(od dixit ite&etF (t a&/(ment(m &atione concl(datF (t inte&&o/ando (&/eatF (t &(&s(s 0(asi ad inte&&o/ata si%i i"se &es"ondeatF (t cont&a ac dicat acci"i et senti&i 2elitF (t add(%itet ec0(id "oti(s a(t 0(o modo dicatF (t di2idat in "a&tisF (t ali0(id &elin0(at ac ne/le/atF (t ante "&aem(niatF (t in eo i"so in 0(o &e"&e!endat(& c(l"am in ad2e&sa&i(m con.e&atF Z4E;^ (t sae"e c(m eis 0(i a(di(nt1 non n(m0(am etiam c(m ad2e&sa&io 0(asi deli%e&etF (t !omin(m se&mones mo&es0(e desc&i%atF (t m(ta 0(aedam lo0(entia ind(catF (t a% eo 0(od a/it(& a2e&tat animosF (t sae"e in !ila&itatem &is(m2e con2e&tatF (t ante occ("et 0(od 2ideat(& o""oniF (t com"a&et similit(dinesF (t (tat(& exem"lisF (t ali(d alii t&i%(ens dis"e&tiatF (t inte&"ellato&em coe&ceatF (t ali0(id &etice&e se dicatF (t den(ntiet 0(id ca2eantF (t li%e&i(s 0(id a(deatF (t i&ascat(& etiam1 (t o%i(&/et ali0(andoF (t de"&ecet(&1 (t s(""licet1 (t medeat(&F (t a "&o"osito declinet ali0(ant(mF (t o"tet1 (t exsec&et(&F (t .iat eis a"(d 0(os dicet .amilia&is. Z4E5^ At0(e alias etiam dicendi 0(asi 2i&t(tes se0(et(& %&e2itatem1 si &es "etetF sae"e etiam &em dicendo s(%iciet oc(lisF sae"e s("&a .e&et 0(am .ie&i "ossitF si/ni.icatio sae"e e&it maio& 0(am o&atio sae"e !ila&itas1 sae"e 2itae nat(&a&(m0(e imitatio. iLI. Roc in

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

91

/ene&e]nam 0(asi sil2am 2ides] cost(m%&es !(manas. En este /*ne&o1 omnis el(ceat o"o&tet elo0(entiae donde !a' (na 2e&dade&a sel2a de ma/nit(do. .i/(&as1 es donde !a de %&illa& todo el "ode& de la eloc(enciaF Z4@G^ Sed !aec nisi conlocata et 0(asi "e&o si no est3n o"o&t(namente st&(cta et nexa 2e&%is ad eam la(dem colocadas ' no se ent&ete7en %ien con 0(am 2ol(m(s as"i&a&e non "oss(nt. las "ala%&as1 en 2ano as"i&a&3n a la De 0(o c(m mi!i deince"s 2ide&em /lo&ia 0(e "&etendemos. Al i& a t&ata& esse dicend(m1 etsi mo2e%ant iam me 'o de esta mate&ia1 con2id3%ame "o& illa 0(ae s("&a dixe&am tamen eis 0(ae (na "a&te1 "e&o "o& ot&a me deten>a1 se0((nt(& "e&t(&%a%a& ma/is. (na conside&acin 0(e 2o' a ex"one&. Occ(&&e%at enim "osse &e"e&i&i non Oc(&&>aseme 0(e "od&>an encont&a&se in2idos sol(m1 0(i%(s &e.e&ta s(nt no slo en2idiosos1 de los c(ales est3 omnia1 sed .a(to&es etiam la(d(m lleno todo1 sino tam%i*n admi&ado&es mea&(m1 0(i non cense&ent ei(s 2i&i m>os1 0(e no c&e'esen "&o"io de (n esse1 de c(i(s me&itis senat(s tanta 2a&n de c('os m*&itos !a%>an !ec!o i(dicia .ecisset com"&o%ante "o"(lo tanta estimacin el Senado ' "(e%lo Romano 0(anta de n(llo1 de a&ti.icio &omano c(anta de nin/An ot&o1 esc&i%i& dicendi litte&is tam m(lta manda&e. tanto so%&e el a&te de %ien deci&. N C(i%(s si ni!il ali(d &es"onde&em nisi a(n0(e no &es"ondie&a ot&a cosa sino me M. B&(to ne/a&e &o/anti nol(isse1 0(e !a%>a 'o 0(e&ido satis.ace& a i(sta esset exc(satio1 c(m et Ma&co B&(to1 0(e con a!inco lo amicissimo et "&aestantissimo 2i&o et solicita%a1 %astante exc(sa se&>a el &ecta et !onesta "etenti satis .ace&e !a%e& 0(e&ido com"lace& a (n tan 2ol(issem. Z4@4^ Sed si "&o.ite&e&] /&ande ' excelente ami/o m>o ' 0(e 0(od (tinam "ossemU]Me st(diosis "ed>a cosa tan &ecta ' 7(sta. dicendi "&aece"ta et 0(asi 2ias 0(ae ad ,e&o si "&ometo -o7al3 "(die&a elo0(entiam .e&&ent t&adit(&(m1 0(is c(m"li&lo6 ense)a& a los est(diosos los tandem id i(st(s &e&(m existimato& "&ece"tos ' el camino 0(e lle2a a la &e"&e!ende&et8 Nam 0(is (m0(am eloc(encia1 O0(* 7(sto estimado& de las d(%ita2it 0(in in &e "(%lica nost&a cosas "od&3 &e"&ende&me8 OC(i*n "&imas elo0(entia ten(e&it sem"e& d(d n(nca de 0(e en n(est&a (&%anis "acatis0(e &e%(s1 sec(ndas &e"A%lica1 en tiem"os "ac>.icos ' i(&is scientia8 C(m in alte&a /&atiae1 t&an0(ilos1 t(2o siem"&e la eloc(encia /lo&iae1 "&aesidi "l(&im(m esset1 in el "&ime& l(/a&1 ' slo el se/(ndo la alte&a "&aesc&i"tion(m ca(tion(m0(e ciencia del de&ec!o ci2il8 ,o&0(e en la "&aece"tio1 0(ae 0(idem i"sa a(xili(m (na est&i%a la /lo&ia1 la sal2acin ' la a% elo0(entia sae"e "ete&et1 ea 2e&o de.ensa1 ' la ot&a da &e/las "a&a &e"(/nante 2ix s(as &e/iones .inis0(e "e&se/(i& ' de.ende&se1 "a&a lo c(al de.ende&et. Z4@D^ C(& i/it(& i(s ci2ile m(c!as 2eces tiene 0(e "edi& a(xilio a doce&e sem"e& "(lc!&(m .(it la eloc(encia1 ' tole&a sin esc&A"(lo !omin(m0(e cla&issimo&(m disci"(lis 0(e ella in2ada s(s t*&minos ' .ines. N .lo&(e&(nt dom(s ad dicend(m si 0(is si la ense)an+a del de&ec!o ci2il1 .(e ac(at a(t adi(2et in eo i(2ent(tem1 siem"&e !on&osa1 ' las casas de los 2it("e&et(&8 Nam si 2itios(m est dice&e !om%&es m3s il(st&es se 2ie&on llenas o&nate1 "ellat(& omnino e ci2itate de disc>"(los1 O"o& 0(* !emos de elo0(entiaF sin ea non modo eos o&nat 2it("e&a& al 0(e a'(da a la 7(2ent(d ' "enes 0(os est1 sed etiam i(2at a/(+a s( in/enio en la eloc(encia8 Si (ni2e&sam &em "(%licam1 c(& a(t es 2icioso el !a%la& con o&nato1 disce&e t(&"e est 0(od sci&e !onest(m desti*&&ese de la ci(dad toda o&ato&ia.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

est a(t 0(od "osse "(lc!e&&im(m est id ,e&o si no slo !on&a a los 0(e la non /lo&ios(m est doce&e8 "oseen1 sino a toda la &e"A%lica1 O"o& 0(* !a de se& 2e&/Ven+a a"&ende& lo 0(e es !on&oso sa%e& o "o& 0(*1 no !a de se& /lo&ioso ense)a&lo1 si*ndolo tanto el conoce&lo8 iLII. Z4@E^ YAt alte&(m .actitat(m est1 Se di&3 0(e lo (no est3 a(to&i+ado "o& alte&(m no2(m.Y Kateo&F sed (t&i(s0(e la cost(m%&e ' 0(e lo ot&o es n(e2o. Lo &ei ca(sa est. Alte&os enim con.ieso1 "e&o la &a+n es cla&a. &es"ondentes a(di&e sat e&at1 (t ei 0(i Oc("ados n(est&os o&ado&es en s(s doce&ent n(ll(m si%i ad eam &em ne/ocios dom*sticos o en los tem"(s i"si se"one&ent1 sed eodem .o&enses ' en &es"onde& a las cons(ltas tem"o&e et discenti%(s satis .ace&ent et de s(s clientes1 consa/&a%an al cons(lenti%(sF alte&i1 c(m domestic(m descanso el &esto de s( tiem"o1 Ocmo tem"(s in co/noscendis les !a%>a de 0(eda& es"acio "a&a la com"onendis0(e ca(sis1 .o&ense in ense)an+a8 N a(n c&eo 0(e la ma'o& a/endis1 &eli0((m in sese i"sis "a&te de ellos 2al>an m3s "o& el in/enio &e.iciendis omne cons(me&ent1 0(em 0(e "o& la doct&ina1 ' "od>an !a%la& !a%e%ant instit(endi a(t docendi me7o& 0(e da& "&ece"tos a nosot&os1 loc(m8 At0(e !a(d scio an "le&i0(e 0(i+3 nos s(ceda lo cont&a&io. nost&o&(m o&ato&(m Zcont&a at0(e nos^ Di&3n 0(e no tiene di/nidad el ense)a&. in/enio "l(s 2al(e&int 0(am doct&inaF Cie&tamente1 si se !ace como "o& ita0(e illi dice&e meli(s 0(am 7(e/oF "e&o si se !ace amonestando1 "&aeci"e&e1 nos cont&a .o&tasse ex!o&tando1 "&e/(ntando1 ' a 2eces "oss(m(s. Z4@@^ YAt di/nitatem doce&e le'endo ' o'endo 7(ntos el 0(e non !a%et.Y Ce&te1 si 0(asi in l(doF sed a"&ende ' el 0(e ense)a1 O"o& 0(* no si monendo1 si co!o&tando1 si !as de 0(e&e& me7o&a& el /(sto de "e&contando1 si comm(nicando1 si al/(no1 c(ando esto sea "osi%le8 Si no inte&d(m etiam (na le/endo1 a(diendo1 se tiene "o& desdo&o el ense)a& las nescio Zc(&^ c(m docendo etiam ali0(id .&m(las de la ena7enacin de las cosas ali0(ando Zsi^ "ossis melio&es .ace&e1 sa/&adas1 O"o& 0(* !a de se&lo o c(& nolis8 An 0(i%(s 2e&%is sac&o&(m ex"lica& el modo de conse&2a& ' alienatio .iat doce&e !onest(m est1 Z(t de.ende& las cosas mismas8 est^ 0(i%(s i"sa sac&a &etine&i Ense)an el de&ec!o los mismos 0(e lo de.endi0(e "ossint non !onest(m est8 i/no&an la eloc(encia slo "(eden Z4@B^ YAt i(s "&o.itent(& etiam 0(i ense)a&la los 0(e la !an conse/(ido ' nesci(ntF elo0(entiam a(tem illi i"si 0(i a(n *stos disim(lan s( 2ale& en ella1 consec(ti s(nt tamen ea se 2ale&e "o&0(e la "&(dencia es /&ata a los dissim(lant.Y ,&o"te&ea 0(od "&(dentia !om%&es la "ala%&a es sos"ec!osa. OEs !omini%(s /&ata est1 lin/(a s(s"ecta. "osi%le 0(e la eloc(encia "(eda N(m i/it(& a(t late&e elo0(entia "otest oc(lta&se1 o !a de tene& nadie "o& a(t id 0(od dissim(lat e..(/it a(t est des!on&a el ense)a& los "&ece"tos de "e&ic(l(m ne 0(is "(tet in ma/na a&te (n a&te tan excelente ' /lo&ioso1 0(e a et /lo&iosa t(&"e esse doce&e alios id *l mismo le est(2ie&a m(' %ien 0(od i"si .(e&it !onestissim(m disce&e8 entende&8 Ot&os se&3n 0(i+3 m3s Z4@=^ Ac .o&tasse cete&i tectio&esF e/o disim(lados 'o siem"&e me "&eci* de sem"e& me didicisse "&ae me t(li. C(i lo 0(e !a%>a a"&endido. ON cmo no1 si enim "ossem1 c(m Zet^ a.(issem domo en mi 7(2ent(d 2ia7* tanto1 ' "as* el ad(lescens et !o&(m st(dio&(m ca(sa ma& "o& ca(sa de estos est(dios1 ' ma&ia t&ansissem et doctissimis t(2e siem"&e llena mi casa de !om%&es

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


doct>simos1 ' "&esentan mis esc&itos ind(da%les se)ales de !a%e& est(diado1 ' estos esc&itos los lee todo el m(ndo8 OC(* !a%>a de "&o%a& con mi disim(lo1 sino 0(e 0(i+3 no !a%>a a"&endido %astante8 N siendo esto as>1 "(ede deci&se1 no o%stante1 0(e lo 0(e !asta a!o&a 2enimos t&atando es mate&ia de m3s no%le ense)an+a 0(e lo 0(e 2amos a deci& a!o&a. Ra%la&emos de la com"osicin de las "ala%&as ' del modo de conta& ' medi& las s>la%as1 lo c(al1 a(n0(e sea1 como a m> me lo "a&ece1 necesa&io1 "a&ece1 con todo eso1 m3s /&ande ' es"l*ndido1 e7ec(tado 0(e ex"licado. Ve&dad es estoF "e&o en las a&tes s(cede lo 0(e en los 3&%oles s( alt(&a nos deleita1 las &a>ces ' los tallos no tantoF "e&o lo (no no "(ede existi& sin lo ot&o. No1 "e&s(adido "o& a0(el 2e&so 0(e todos conocen ' 0(e "&o!>%e Ia2e&/on+a&se del a&te 0(e se "&o.esa1J ' o%li/ado1 adem3s1 "o& t( em"e)o en &eci%i& este 2ol(men1 7(+/(* con2eniente1 sin em%a&/o1 de.ende&me de los 0(e en al/o "(die&an ac(sa&me. N si esto no .(e&a as>1 O0(i*n !a%&>a de 3nimo tan d(&o ' a/&este 0(e no me concedie&a esta &ec&eacin ' ent&etenimiento1 a!o&a 0(e no "(edo dedica&me al .o&o ni a los ne/ocios "A%licos8 No no "(edo ent&e/a&me al ocio1 ' temo m3s la t&iste+a 0(e las let&as. Lo 0(e antes me a"&o2ec!a%a "a&a los 7(icios ' la c(&ia1 a!o&a me deleita en casa. N no slo me oc("o en cosas tales como las 0(e este li%&o contiene1 sino en ot&as m(c!o m3s /&a2es ' ma'o&es1 ' si lo/&o 2e&las te&minadas1 "ienso 0(e mis ocios dom*sticos i/(ala&3n a mis de.ensas 7(diciales. ,e&o 2ol2amos al "&o"sito comen+ado. Se coloca&3n1 las "ala%&as de s(e&te 0(e ten/an ent&e s> est&ec!a &elacin las Altimas con las "&ime&as1 siendo ele/ant>simos los 2oca%los1 o de modo

>0

!omini%(s &e.e&ta dom(s esset et ali0(ae .o&tasse inessent in se&mone nost&o doct&ina&(m notae c(m0(e 2(l/o sc&i"ta nost&a le/e&ent(&1 dissim(la&e me didicisse8 C(id Ze&at c(&^ "&o%a&em nisi 0(od "a&(m .o&tasse "&o.ece&am8 iLIII. C(od c(m ita sit1 tamen ea 0(ae s("&a dicta s(nt "l(s in dis"(tando 0(am ea de 0(i%(s dicend(m est di/nitatis !a%(e&(nt. Z4@:^ De 2e&%is enim com"onendis et de s'lla%is "&o"e mod(m din(me&andis et dimetiendis lo0(em(&F 0(ae etiam si s(nt1 sic(ti mi!i 2ident(&1 necessa&ia1 tamen .i(nt ma/ni.icenti(s 0(am docent(&. Est id omnino 2e&(m1 at "&o"&ie in !oc dicit(&. Nam omni(m ma/na&(m a&ti(m sic(t a&%o&(m altit(do nos delectat1 &adices sti&"es0(e non itemF sed esse illa sine !is non "otest. Me a(tem si2e "e&2(l/atissim(s ille 2e&s(s1 0(i 2etat a&tem "(de&e "&olo0(i 0(am .actites1 dissim(la&e non sinit 0(i delecte&1 si2e t((m st(di(m a me !oc 2ol(men ex"&essit1 tamen eis 0(os ali0(id &e"&e!ens(&os s(s"ica%a& &es"ondend(m .(it. Z4@;^ C(od si ea 0(ae dixi non ita essent1 0(is tamen se tam d(&(m a/&estem0(e "&ae%e&et 0(i !anc mi!i non da&et 2eniam1 (t c(m meae .o&enses a&tes et actiones "(%licae concidissent1 non me a(t desidiae1 0(od .ace&e non "oss(m1 a(t maestitiae1 c(i &esisto1 "oti(s 0(am litte&is dede&em8 C(ae 0(idem me antea in i(dicia at0(e in c(&iam ded(ce%ant1 n(nc o%lectant domiF nec 2e&o tali%(s modo &e%(s 0(alis !ic li%e& continet1 sed m(lto etiam /&a2io&i%(s et maio&i%(sF 0(ae si e&(nt "e&.ectae1 "&o.ecto maximis &e%(s .o&ensi%(s nost&is Zet exte&nis^ incl(sae Zet domesticae^ litte&ae &es"onde%(nt. Sed ad instit(tam dis"(tationem &e2e&tam(&. iLIV. Z4@5^ Conloca%(nt(& i/it(& 2e&%a1 a(t (t inte& se 0(am a"tissime co!ae&eant ext&ema c(m "&imis ea0(e sint 0(am s(a2issimis 2oci%(s1 a(t (t

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


0(e la misma .o&ma ' ele/ante dis"osicin de las "ala%&as !a/a el "e&>odo a&monioso ' &ot(ndo. Ante todo1 exi/e m(c!a dili/encia la est&(ct(&a del "e&>odo1 a(n0(e no !a de se& excesi2a ' "(e&ilmente la%o&iosaF lo c(al en (na s3ti&a de L(cilio cens(&a Sc*2ola en Al%(cio

>1

.o&ma i"sa concinnitas0(e 2e&%o&(m con.iciat o&%em s((m1 a(t (t com"&e!ensio n(me&ose et a"te cadat. At0(e ill(d "&im(m 2ideam(s 0(ale sit1 0(od 2el maxime deside&at dili/entiam1 (t .iat 0(asi st&(ct(&a 0(aedam nec tamen .iat o"e&oseF nam esset c(m in.init(s t(m "(e&ilis la%o&F 0(od a"(d L(cili(m scite exa/itat in Al%(cio Scae2ola 0(am le"ide lexis com"ostae (t tesse&(lae omnes a&te "a2imento at0(e em%lemate 2e&mic(latoU Z4BG^ Nolo !aec tam min(ta const&(ctio a""a&eatF sed tamen stil(s exe&citat(s e..iciet .acile .o&m(lam com"onendi. Nam (t in le/endo oc(l(s sic anim(s in dicendo "&os"iciet 0(id se0(at(&1 ne ext&emo&(m 2e&%o&(m c(m inse0(enti%(s "&imis conc(&s(s a(t !i(lcas 2oces e..iciat a(t as"e&as. C(am2is enim s(a2es /&a2es0(e sententiae tamen1 si in condite "ositis 2e&%is e..e&(nt(&1 o..endent a(&is1 0(a&(m est i(dici(m s("e&%issim(m. C(od 0(idem Latina lin/(a sic o%se&2at1 nemo (t tam &(stic(s sit 0(i 2ocalis nolit coni(n/e&e. Z4B4^ In 0(o 0(idam etiam T!eo"om"(m &e"&e!end(nt1 0(od eas litte&as tanto o"e&e .(/e&it1 etsi idem ma/iste& ei(s Isoc&ates .ece&atF at non T!(c'dides1 ne ille 0(idem !a(d "a(lo maio& sc&i"to& ,lato nec sol(m in eis se&moni%(s 0(i dialo/oi dic(nt(&1 (%i etiam de ind(st&ia id .aciend(m .(it sed in "o"(la&i o&atione1 0(a mos est At!enis la(da&i in contione eos 0(i sint in "&oeliis inte&.ectiF 0(ae sic "&o%ata est1 (t eam 0(otannis1 (t scis1 illo die &ecita&i necesse sit. In ea est c&e%&a ista 2ocali(m conc(&sio1 0(am ma/na ex "a&te (t 2itiosam .(/it Demost!enes.

OC(* !e&mosamente dis"(esta la lexis -los /i&os6 de s( disc(&so1 como "e0(e)as teselas en (n "a2imento delicadoU k No 0(ie&o 0(e "a&e+ca esta const&(ccin demasiado men(da1 a(n0(e la "l(ma e7e&citada .3cilmente !alla&3 el modo de com"one&. ,(es as> como en la lect(&a los o7os1 as> el entendimiento en el disc(&so 2e&3 lo 0(e si/(e1 "a&a e2ita& 0(e el enc(ent&o de las Altimas "ala%&as con las "&ime&as "&od(+ca !iatos ' as"e&e+as. A(n0(e las sentencias sean ele/antes ' /&a2es1 si las "ala%&as son desali)adas1 o.ende&3n los o>dos1 c('o 7(icio es ina"ela%le1 ' esto se o%se&2a tanto en la len/(a latina1 0(e nadie !a' tan &Astico 0(e no se"a (ni& %ien las 2ocales. N en esto es di/no de &e"&ensin Teo"om"o1 "o& !a%e& !(ido tanto de estas let&as1 a(n0(e lo mismo !i+o s( maest&o Isc&ates. ,e&o no T(c>dides1 ' ,latn1 0(e toda2>a .(e m3s admi&a%le esc&ito& 0(e *l1 ' no slo en s(s di3lo/os1 donde !(%o de !ace&lo de intento1 sino en la o&acin "o"(la& con 0(e es cost(m%&e en Atenas ala%a& a los 0(e m(e&en en el com%ate1 la c(al .(e tan ala%ada1 0(e se esta%leci1 como sa%es1 la cost(m%&e de &ecita&la todos los a)os en el mismo d>a. En ella es .&ec(ente el conc(&so de 2ocales1 0(e Demstenes e2it en /&an "a&te como 2iciosa. iLV. Z4BD^ Sed <&aeci 2ide&intF no%is ne ,e&o !a/an los <&ie/os lo 0(e 0(ie&an
R

Son los 3ersos 10:1! de la sFtira $$ de C. /ucilio (se+Sn la numeraci&n de Q. .ar,( C. Lucilii carminum reli+uiae. Recensuit) enarrauit !ridericus Mar*) Lei(%i") $ vol. 5role"omena) testimonia) !asti Luciliani) Carminum reli+uiae) $ndices) ?@AB: $$ vol. Comentarius) ?@AC), que si+ue siendo la edici&n *undamental para este autor. TUJ@A D7/ 7SCAU7ADJCV

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


nosot&os .o&+osamente !emos de cont&ae& las 2ocales. Lo indican las mismas desali)adas o&aciones en CatonF lo m(est&an todos los "oetas1 .(e&a de los 0(e "a&a com"leta& (n 2e&so !ac>an el !iato1 2/.1 Ne2io Vos 0(i accolitis Rist&(m .l(2i(m at0(e Al/id(m. N en ot&a "a&te C(am n(n0(am 2o%is <&aii at0(e Ba&%a&i. Ennio dice (na 2e+ >cipio in$icte% N 'o !e esc&ito Hou motu radiantis 7tesiae in $ada ponti% N(nca !(%ie&an tole&ado los n(est&os lo 0(e en los <&ie/os es tan .&ec(ente ' les "a&ece tan %ien. OC(* di/o las 2ocales8 A(n sin 2ocales !ac>an m(c!as 2eces los Latinos la cont&accin "o& ca(sa de %&e2edad1 diciendo1 2/. =ultimodis' $as+argenteis' palm+et crinibus' tecti+fractis% ON 0(* ma'o& licencia 0(e la de cont&ae& los nom%&es de "e&sonas "a&a 0(e sonasen me7o&81 "(es as> como se dice Duellum -/(e&&a6 ' Duis -dos61 as> a Duellio' el 0(e /an la %atalla na2al cont&a los Ca&ta/ineses1 le llama&on Bellio1 siendo as> 0(e todos s(s ante"asados se !a%>an llamado siem"&e Duellios% A 2eces se cont&aen las "ala%&as no "o& a%&e2ia&1 sino "o& el a/&ado del o>do. OCmo ,xilla !a 2enido a con2e&ti&se en ,lla1 sino "o& la "*&dida de (na let&a 3s"e&a1 0(e tam%i*n !a deste&&ado la len/(a latina de =axillis' Taxillis' Hexillo ) PaxilloP Tam%i*n /(sta%an de 7(nta& las "ala%&as1 diciendo1 $g%( >odes' "o& si audes; sis en 2e+ de si $is. En la "ala%&a <apsis !a' ot&as t&es1 ' se dice ain_ en 2e+ de aisne( ne1uire "o& non 1uire; manlle "o& magis belle; nolle "o& non belle; dein "o& deinde; exin "o& exinde% ON "o& 0(* se dice cum illis ' no se dice cum nobis' sino nobiscumP ,o&0(e si as> se di7ese1 &es(lta&>a (na .&ase o%scena del conc(&so de las

>2

si c("iam(s 0(idem dist&a!e&e 2oces concedit(&. Indicant o&ationes illae i"sae !o&&id(lae Catonis1 indicant omnes "oetae "&aete& eos 0(i1 (t 2e&s(m .ace&ent1 sae"e !ia%ant1 (t Nae2i(s 2os1 0(i accolitis Rist&(m .l(2i(m at0(e al/idam et i%idem 0(am n(m0(am 2o%is <&ai at0(e %a&%a&i. At Enni(s sae"e Sci"io in2icte1 et semel 0(idem nos !oc mot( &adiantis etesiae in 2ada "onti. Z4BE^ Roc idem nost&i sae"i(s non t(lissent1 0(od <&aeci la(da&e etiam solent. Sed 0(id e/o 2ocalis8 Sine 2ocali%(s sae"e %&e2itatis ca(sa cont&a!e%ant1 (t ita dice&ent m(lti_ modis1 in 2as_ a&/enteis1 "almi_ c&ini%(s1 tecti_ .&actis. C(id 2e&o licenti(s 0(am 0(od !omin(m etiam nomina cont&a!e%ant1 0(o essent a"tio&a8 Nam (t d(ell(m %ell(m1 Zet^ d(is %is1 sic D(elli(m c(m 0(i ,oenos classe de2icit Belli(m nomina2e&(nt1 c(m s("e&io&es a""ellati essent sem"e& D(ellii. C(in etiam 2e&%a sae"e cont&a!(nt(& non (s(s ca(sa sed a(&i(m. C(o modo enim 2este& Axilla Ala .act(s est nisi .(/a litte&ae 2astio&is8 C(am litte&am etiam e maxillis et taxillis et "axillo et 2exillo cons(et(do ele/ans Latini se&monis e2ellit. Z4B@^ Li%ente& etiam co"(lando 2e&%a i(n/e%ant1 (t sodes "&o si a(des1 sis "&o si 2is. Iam in (no ca"sis t&ia 2e&%a s(nt. Ain "&o aisne1 ne0(i&e "&o non 0(i&e1 malle "&o ma/is 2elle1 nolle "&o non 2elle1 dein etiam sae"e et exin "&o deinde et "&o exinde dicim(s. C(id1 ill(d non olet (nde sit1 0(od dicit(& c(m illis1 c(m a(tem no%is non dicit(&1 sed no%isc(m8 C(ia si ita dice&et(&1 o%scaeni(s conc(&&e&ent litte&ae1 (t etiam modo1 nisi a(tem inte&"os(issem1 conc(&&issent. Ex eo est mec(m et tec(m1 non c(m me et

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

>3

c(m te1 (t esset simile illis no%isc(m let&as. ,o& lo mismo se dice mecum ) at0(e 2o%isc(m. tecum' no cum me ni cum te' "a&a /(a&da& la analo/>a de $obiscum' ) nobiscum% iLVI. Z4BB^ At0(e etiam a 0(i%(sdam Al/(nos 0(ie&en enmenda& a los se&o iam emendat(& anti0(itas1 0(i anti/(os1 ' no les si/(en en esto. N !aec &e"&e!end(nt. Nam "&o de(m as>1 en 2e+ de deci& pro deum at1ue at0(e !omin(m .idem deo&(m ai(nt. Ita hominum fidem' dicen deorum% O,e&o c&edo !oc illi nescie%ant an da%at !anc i/no&a%an esto los anti/(os1 o e&a 0(e cons(et(do licentiam8 Ita0(e idem la cost(m%&e les da%a licencia8 N as> el "oeta 0(i in(sitati(s cont&axe&at mismo "oeta 0(e con menos .&ec(encia !i+o cont&acciones1 dice "at&is mei me(m .act(m "(det patris mei meun factum pudet' "&o meo&(m .acto&(m1 et en 2e+ de meorum factorum' texit(&1 exiti(m examen &a"it ' exitium examen rapit "&o exitio&(m1 non dicit li%e&(m1 (t ' en 2e+ de exitiorum( no dice liberum' "le&i0(e lo0(im(&1 c(m c("idos li%e&(m como casi todos decimos1 sino como a(t in li%e&(m loco dicim(s1 sed (t isti 0(ie&en estos 2ol(nt ne0(e t(om (m0(am in /&emi(m e1ue tuum un1uam in gremium extollas li%e&o&(m ex te /en(s1 extollas liberorum ex te genus% et idem nam0(e Aesc(la"i li%e&o&(m. At ille alte& in C!&'se non sol(m ci2es1 anti0(i amici N *l mismo esc&i%e nam1ue aesculapi liberorum% Q a0(el ot&o "oeta en la t&a/edia <hr)se' no slo dice maio&(m <i$es' anti1ui' amici maiorum meum'

me(m1 0(od e&at (sitat(m1 sed d(&i(s etiam

0(e e&a lo m3s (sado1 sino 0(e a)ade toda2>a con ma'o& d(&e+a consili(m socii1 a(/(&i(m at0(e <onsitium augurium at1ue exturm ext(m inte&"&etesF interpretes% idem0(e "e&/it "ost0(am "&odi/i(m !o&&i.e&(m1 "o&tent(m "a2osF 0(ae non sane s(nt in omni%(s ne(t&is (sitata. Nec enim dixe&im tam li%ente& a&m(m i(dici(m1]etsi est a"(d e(ndem ni!ilne ad te de i(dicio a&m(m accidit8 Z4B=^ 0(am cent(&iam .a%&(m et "&oc(m1 (t censo&iae ta%(lae lo0((nt(&1 a(deo dice&e1 non .a%&o&(m a(t "&oco&(mF "lane0(e d(o&(m 2i&o&(m i(dici(m a(t t&i(m 2i&o&(m ca"itali(m a(t decem 2i&o&(m stliti%(s N el mismo "&osi/(e Post1uam prodi1ium orriferum' portentum pa$os' lo c(al no es m(' (sado en los ne(t&os. N no me at&e2e&>a 'o a esc&i%i& armum Nudicium' en 2e+ de armorum' "o& m3s 0(e lo di/a el mismo "oeta. ,e&o me at&e2o a deci&1 como est3 en las ta%las censo&ias1 fabrum' ) procum' en 2e+ de fabrorum ) procorum% N(nca di/o duorum $irorum Nudicium' o trium $irorum ca$italium' o decem $irorum litibus Nudicandis% N eso 0(e di7o Accio

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

>0

i(dicandis dico n(m0(am. Et 0(id dixit Acci(s8 2ideo se"(lc&a d(o d(o&(m co&"o&(mF idem0(e m(lie& (na d((m 2i&(m. C(id 2e&(m sit intelle/oF sed alias ita lo0(o& (t concess(m est1 (t !oc Z2el^ "&o de(m dico 2el "&o deo&(m1 alias (t necesse est1 c(m t&i(m 2i&(m1 non 2i&o&(m1 et seste&ti(m n(mm(m1 non seste&tio&(m n(mmo&(m1 0(od in !is cons(et(do 2a&ia non est. iLVII. Z4B:^ C(id 0(od sic lo0(i1 nosse1 i(dicasse 2etant1 no2isse i(%ent et i(dica2isse8 C(asi 2e&o nesciam(s in !oc /ene&e et "len(m 2e&%(m &ecte dici et immin(t(m (sitate. Ita0(e (t&(m0(e Te&enti(s e!o t(1 co/nat(m t(om non no&as8 ,ost idem Stil"onem in0(am no2e&as. Sient "len(m est1 sint immin(t(mF licet (ta&e (t&o0(e. E&/o i%idem 0(ae 0(am sint ca&a "ost ca&endo intelle/(nt1 0(am0(e attinendi ma/ni dominat(s sient. Nec 2e&o &e"&e!ende&im sc&i"se&e alii &em et sc&i"se&(nt esse 2e&i(s sentio1 sed cons(et(dini a(&i%(s ind(l/enti li%ente& o%se0(o&. isdem cam"(s !a%et in0(it Enni(sF et in tem"lis EIDEM ,ROBAVITF at isdem e&at 2e&i(s1 nec tamen eisdem (t o"imi(sF male sona%at isdem im"et&at(m est a cons(et(dine (t "ecca&e s(a2itatis ca(sa lice&et. Et "osme&idianas 0(ad&i/as 0(am "ostme&idianas 0(ad&ii(/as li%enti(s dixe&im et me !e&c(le 0(am me !e&c(les. Non sci&e 0(idem %a&%a&(m iam 2idet(&1 nesci&e d(lci(s. I"s(m me&idiem c(& non medidiem8 C&edo1 0(od e&at ins(a2i(s. Z4B;^ Vna "&ae"ositio est a%s1 0(ae n(nc tant(m in acce"ti ta%(lis manet ac ne !is 0(idem omni(m1 in &eli0(o se&mone m(tata estF nam amo2it dicim(s et a%e/it et a%st(lit1 (t iam nescias a_ne 2e&(m sit an a% an a%s.
R

$ideo sepulcra dua duorum corporum% N tam%i*n mulier una duum $irum% S* c(3l es la 2e&dade&a "ala%&a1 "e&o (nas 2eces me 2al/o de la licencia1 2/.1 al deci& proh deum' en 2e+ de pro deorumF ot&as 2eces me someto a la necesidad1 2/.1 al deci& trium $irum ' no $irorum; sextertium nummum' ' no nummorum' "o&0(e en esto no 2a&>a el (so. O,o& 0(* "&o!>%en 0(e se di/a nosse ) Nudicasse en 2e+ de no$isse ) Nudica$isse' como si no s("i*&amos 0(e est3 %ien (sada la "ala%&a ente&a ' tam%i*n la cont&accin1 ' 0(e las dos se enc(ent&an en Te&encio8 eho tu' cognatum tuom non norasP N m3s adelante >tilponem in1uam no$eras% >ient es la "ala%&a ente&a1 sint la a%&e2iada1 ' de las dos se "(ede (sa& indistintamente. N no &e"&ende&* a los 0(e dicen scripsere' a(n0(e me a/&ada m3s scripserunt; "e&o c&eo 0(e al/o de%e concede&se al deleite de los oidos. 7l mismo campo tieneWk as> di7o Ennio1 como in templis isdem' en 2e+ de eisdem o de iisdem' 0(e !(%ie&a sonado mal. La cost(m%&e !a "e&mitido inc(&&i& en al/An de.ecto /&amatical "o& ca(sa de ele/ancia. No di&>a me7o& pomeridianas 1uadrigas 0(e postmeridianas' ' mehercule en l(/a& de mehercules% on sci$e' "a&ece "ala%&a %3&%a&aF nesci$e es m3s d(lce. O,o& 0(* se dice meridiem ' no medidiemP Sin d(da "o&0(e esto Altimo e&a m3s d(&o. La "&e"osi%in abs slo se conse&2a en cie&tos doc(mentos 7(&>dicos1 ' se !a "e&dido en el &esto del len/(a7e. As> decimos amo$it' abegit' abstulit' sin 0(e "(eda dete&mina&se m(c!as 2eces si es com"(esto de ab o de aps%

Annales >> (Cemains $, p. !2"

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


ON "o& 0(* les "a&eci mal abfugit ) abfer' ' "&e.i&ie&on deci& aubfugit ) abfer' la c(al "&e"osicin slo se enc(ent&a en estas dos "ala%&as8 De la misma mane&a1 en 2e+ de ante"one& la "&e"osicin in a las "ala%&as noti' na$i ) nari' les "a&eci m3s d(lce deci& ignoti' igna$i' ignari% Se dice ex uso "o& e2ita& el enc(ent&o de 2ocales1 ' se dice "o& el cont&a&io e republica "o&0(e &es(lta&>a 3s"e&a la .&ase sino se s("&imiese (na let&a. En exegit' edixit' offecit' extulit' edidit' se alte& la "&ime&a let&a al a)adi&se (na "&e"osicin1 ' &es(lt subegit' summo$it' sustulit% ON 0(* di&emos de las "ala%&as 7(ntas8 O,o& 0(* se dice insipientem ' no insapientem' ini1uum ' no inae1uum' tricipitem ' no tricapitem' concisum ' no concaesumP Al/(nos 0(ie&en 0(e se di/a tam%i*n pertisum' "e&o el (so no lo a"&(e%a. ON 0(* cosa !a' m3s ele/ante 0(e lo 0(e no se !ace "o& cas(alidad1 sino con cie&to a&ti.icio1 diciendo -2/.6 incl)tus e inhumanus con la "&ime&a s>la%a %&e2e1 e insanus' e infeliR con la "&ime&a la&/a8 En s(ma se ala&/a la "&ime&a s>la%a en a0(ellas "ala%&as donde las "&ime&as let&as son las mismas 0(e en sapiente ' en felice% En todas las dem3s se "&on(ncia %&e2e. C(ando se dice composuit' consue$it' concrepuit' confecit' a(n0(e esto en &ealidad sea &e"&ensi%le1 el 7(icio de los o>dos lo a"&(e%a. O,o& 0(*8 "&e/(nta&3s. ,o&0(e as> les a/&ada1 ' "o&0(e al deleite de los o>dos de%e a7(sta&se el disc(&so. No mismo1 sa%iendo 0(e los anti/(os a"enas (sa%an de la as"i&acin1 sino en las 2ocales1 dec>a siem"&e pulcros1 <etegos' Triunpos' <artaginem' ' slo m3s ta&de1 ' "o& no o.ende& los o>dos1 consent> en !a%la& como el "(e%lo1 &ese&23ndome 'o la ciencia del %ien !a%la&. Di/o1 no o%stante1 Orci$ios ' =atones' Otones' <epiones' >epulcra' <oronas' Lacr)mas' "o&0(e los o>dos lo consienten. Ennio ' ot&os anti/(os

>!

C(id si etiam a%.(/it t(&"e 2is(m est et a%.e& nol(e&(nt1 a(.(/it et a(.e& mal(e&(nt8 C(ae "&ae"ositio "&aete& !aec d(o 2e&%a n(llo alio in 2e&%o &e"e&iet(&. Noti e&ant et na2i et na&i1 0(i%(s c(m IN "&ae"oni o"o&te&et1 d(lci(s 2is(m est i/notos1 i/na2os1 i/na&os dice&e 0(am (t 2e&itas "ost(la%at. Ex (s( dic(nt et e &e "(%lica1 0(od in alte&o 2ocalis exci"ie%at1 in alte&o esset as"e&itas1 nisi litte&am s(st(lisses1 (t exe/it1 edixitF &e.ecit1 &ett(lit1 &eddidit adi(ncti 2e&%i "&ima litte&a "&ae"ositionem comm(ta2it1 (t s(%e/it1 s(mmo2it1 s(st(lit. iLVIII. Z4B5^ C(id in 2e&%is i(nctis8 C(am scite insi"ientem non insa"ientem1 ini0((m non inae0((m1 t&ici"item non t&ica"item1 concis(m non concaes(mU Ex 0(o 0(idam "e&tis(m etiam 2ol(nt1 0(od eadem cons(et(do non "&o%a2it. C(id 2e&o !oc ele/anti(s1 0(od non .it nat(&a1 sed 0(odam instit(to8 Indoct(s dicim(s %&e2i "&ima litte&a1 insati(s "&od(cta1 in!(man(s %&e2i1 in.elix lon/a. Et1 ne m(ltis1 0(i%(s in 2e&%is eae "&imae litte&ae s(nt 0(ae in sa"iente at0(e .elice1 "&od(cte dicit(&1 in cete&is omni%(s %&e2ite&F item0(e com"os(it1 cons(e2it1 conc&e"(it1 con.ecit. Cons(le 2e&itatem &e"&e!endetF &e.e& ad a(&is "&o%a%(nt. C(ae&e c(& ita sit dicent i(2a&e. Vol("tati a(tem a(&i(m mo&i/e&a&i de%et o&atio. Z4=G^ C(in e/o i"se1 c(m sci&em ita maio&es loc(tos esse1 (t n(s0(am nisi in 2ocali as"i&atione (te&ent(&1 lo0(e%a& sic1 (t "(lc&os1 Cete/os1 t&i(m"os1 Ca&ta/inem dice&emF ali0(ando1 id0(e se&o1 con2icio a(&i(m c(m exto&ta mi!i 2e&itas esset1 (s(m lo0(endi "o"(lo concessi1 scientiam mi!i &ese&2a2i. O&ci2ios tamen et Matones1 Otones1 Cae"iones1 se"(lc&a1 co&onas1 lac&imas dicim(s1 0(ia "e& a(&i(m i(dici(m licet. B(&&(m sem"e& Enni(s1 n(m0(am ,'&&!(mF 2i "ate.ece&(nt B&(/es1 non ,!&'/es1 i"si(s anti0(i decla&ant li%&i.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


esc&i%en siem"&e Burro ' no Pirro' Bru/es ' no Phr)ges% Entonces no (sa%an nin/(na let&a /&ie/aF a!o&a (samos dos1 a(n0(e es a%s(&do el a"lica& (na let&a /&ie/a a los casos de (na len/(a %3&%a&a1 o el int&od(ci& ente&a la "ala%&a1 tal como la (san los <&ie/os. A!o&a se tiene "o& &(sticidad lo 0(e en ot&a tiem"o "asa%a "o& ele/ancia1 es deci&1 0(ita& la Altima let&a no se/(ida de 2ocal en las "ala%&as c('as dos Altimas let&as son las mismas 0(e en Optumus% As> se1 e2ita%a en los 2e&sos (n t&o"ie+o1 0(e no e2itan los "oetas mode&nos. As> dec>amos 1ui est omnibu princeps' en 2e+ de omnibus princeps% Hita illa dignu' loco1ue' en 2e+ de dignus% Si la cosmtumbre indocta "&od(ce tales ele/ancias1 O0(* no "od&3 es"e&a&se del a&te ' de la doct&ina8 Di7e esto con m3s %&e2edad 0(e si de esto slo t&ata&3 -"o&0(e es mate&ia la&/a la de la nat(&ale+a ' (so de las "ala%&as6 as> ' todo me !e dilatado m3s de lo 0(e a mi "&o"sito con2en>a. ,e&o as> como el 7(icio de las "ala%&as ' de las cosas co&&es"onde a la "&(dencia1 as> de las 2oces ' de los nAme&os es el Anico 7(e+ el o>do. Si lo (no se& &e.ie&e a la inteli/encia1 lo ot&o al deleite de lo (no es 3&%it&o la &a+n1 de lo ot&o el sentido. In2esti/(emos1 "(es1 el modo de "&od(ci& este deleite. Dos son las cosas 0(e !ala/an los o>dos el sonido ' el nAme&o. Del nAme&o !a%la&emos des"(*sF a!o&a del sonido. Ran de ele/i&se "ala%&as %ien sonantes1 "e&o no %(scadas con ex0(isito esme&o como los "oetas1 sino tomadas del !a%la comAn. Bua pontus Helles' supera Tmolum ac Taurinos es (n 2e&so %&illante "o& s(s es"l*ndidos nom%&es de l(/a&1 "e&o el 2e&so 0(e 2iene a contin(acin es (n 2e&so manc!ado "o& (na desa/&ada%le let&a finis frugifera et efferta ar$a ,siae tenet% Utilicemos1 "(es1 n(est&o

>9

Nec enim <&aecam litte&am ad!i%e%ant1 n(nc a(tem etiam d(as1 et c(m ,!&'/(m et ,!&'/i%(s dicend(m esset1 a%s(&d(m e&at a(t etiam in %a&%a&is casi%(s <&aecam litte&am ad!i%e&e a(t &ecto cas( sol(m <&aece lo0(iF tamen et ,!&'/es1 et ,'&&!(m a(&i(m ca(sa dicim(s. Z4=4^ C(in etiam1 0(od iam s(%&(stic(m 2idet(&1 olim a(tem "oliti(s1 eo&(m 2e&%o&(m1 0(o&(m eaedem e&ant "ost&emae d(ae litte&ae1 0(ae s(nt in o"tim(s1 "ost&emam litte&am det&a!e%ant1 nisi 2ocalis inse0(e%at(&. Ita non e&at ea o..ensio in 2e&si%(s 0(am n(nc .(/i(nt "oetae no2i. Sic enim lo0(e%am(& 0(i est omni%(_ "&ince"s non omni%(s "&ince"s1 et 2ita illa di/n(_ loco0(e non di/n(s. C(od si indocta cons(et(do tam est a&ti.ex s(a2itatis1 0(id a% i"sa tandem a&te et doct&ina "ost(la&i "(tam(s8 Z4=D^ Raec dixi %&e2i(s 0(am si !aec de &e (na dis"(ta&em]est enim loc(s !ic late "atens de nat(&a (s(0(e 2e&%o&(m]lon/i(s a(tem 0(am instit(ta &atio "ost(la%at. iLIi. Sed 0(ia &e&(m 2e&%o&(m0(e i(dici(m in "&(dentia est1 2oc(m a(tem et n(me&o&(m a(&es s(nt i(dices1 et 0(od illa ad intelle/entiam &e.e&(nt(&1 !aec ad 2ol("tatem1 in illis &atio in2enit1 in !is sens(s a&tem. A(t enim ne/le/enda .(it no%is 2ol(ntas a(&i(m1 0(i%(s "&o%a&i nite%am(&1 a(t a&s ei(s conciliandae &e"e&ienda. Z4=E^ D(ae s(nt i/it(& &es 0(ae "e&m(lceant a(&is1 son(s et n(me&(s. De n(me&o mox1 n(nc de sono 0(ae&im(s. Ve&%a1 (t s("&a dixim(s1 le/enda s(nt "otissim(m %ene sonantia1 sed ea non (t "oetae ex0(isita ad son(m1 sed s(m"ta de medio. C(a "ont(s Relles1 Zs("e&a Tmol(m ac Ta(&icos loco&(m s"lendidis nomini%(s inl(minat(s est 2e&s(s1 sed "&oxim(s in0(inat(s ins(a2issima litte&a .inis .&(/i.e&a et e..e&ta a&2a Asiae tenet. Z4=@^ C(a &e %onitate "oti(s nost&o&(m 2e&%o&(m (tam(& 0(am s"lendo&e

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


%(en 2oca%(la&io latino antes 0(e las %&illantes "ala%&as /&ie/as1 si es 0(e no nos da 2e&/Ven+a deci& 1ua tempestate Helenam Paris ' lo 0(e si/(e. TC(e no nos d* 2e&/Ven+aU Si/amos este modelo ' e2itemos la &(de+a de habeo istanc ego perterricrepam* N no slo !a de atende&se a la com"osicin de las "ala%&as1 sino tam%i*n al modo de te&mina& los "e&>odos1 'a "o& la com"osicin misma ' como es"ont3neamente1 'a "o& casos seme7antes1 'a "o& co&&es"onde&se "ala%&as i/(ales o cont&a&ias1 todo lo c(al "&od(ce (na cl3(s(la n(me&osa1 a(n0(e la a&mon>a no se %(s0(e de "&o"sito. En este /*ne&o de ele/ancia dicen 0(e .(e el "&ime&o <o&/ias. Al mismo /*ne&o "e&tenece a0(el "asa7e de n(est&a =iloniana( IRa'1 o! 7(eces1 (na le' no esc&ita sino innata1 0(e no !emos a"&endido ni le>do1 sino tomado de la misma nat(&ale+a1 ' en la c(al no !emos sido ed(cados1 sino im%(idos.J A0(> "a&ece 0(e el nAme&o no se !a %(scado1 sino 0(e se !a se/(ido. Lo mismo acontece con las ant>tesis1 0(e no slo !acen n(me&osa la o&acin1 sino 0(e a 2eces con2ie&ten la .&ase en 2e&so1 2/. eam' 1uam nihil accusas' damnas% ,a&a e2ita& el 2e&so se&>a "&eciso deci& condemnas' 0(ien intenta&a no !ace& (n 2e&so ] bene 1uam meritam esse autumas SdicisT male merereP Ad 1uod scis prodest nihil; id 1uod nescis obestP La "&o"ia colocacin sim*t&ica de los cont&a&ios !ace el 2e&so. Eso mismo1 en "&osa1 "&od(ci&>a &itmo Buod scis nihil prodest; 1uod nescis multum obest.

>>

<&aeco&(m1 nisi .o&te sic lo0(i "aenitet 0(a tem"estate Relenam ,a&is et 0(ae se0((nt(&. Immo 2e&o ista se0(am(& as"e&itatem0(e .(/iam(s !a%eo istanc e/o "e&te&&ic&e"am item0(e 2e&s(tilo0(as malitias.

Nec sol(m com"onent(& 2e&%a &atione1 sed etiam .inient(&1 0(oniam id i(dici(m esse alte&(m a(&i(m dixim(s. Et .ini(nt(& a(t i"sa com"ositione et 0(asi s(a s"onte1 a(t 0(odam /ene&e 2e&%o&(m1 in 0(i%(s i"sis concinnitas inestF 0(ae si2e cas(s !a%ent in exit( similis si2e "a&i%(s "a&ia &edd(nt(& si2e o""on(nt(& cont&a&ia1 s(a"te nat(&a n(me&osa s(nt1 etiam si ni!il est .act(m de ind(st&ia. Z4=B^ In !(i(s concinnitatis consectatione <o&/iam .(isse "&inci"em acce"im(sF 0(o de /ene&e illa nost&a s(nt in Miloniana Est enim1 i(dices1 !aec non sc&i"ta1 sed nata lex1 0(am non didicim(s1 acce"im(s1 le/im(s1 2e&(m ex nat(&a i"sa a&&i"(im(s1 !a(sim(s1 ex"&essim(s1 ad 0(am non docti1 sed .acti1 non instit(ti1 sed im%(ti s(m(s. Raec enim talia s(nt1 (t1 0(ia &e.e&(nt(& eo 0(o de%ent &e.e&&i1 intelle/am(s non 0(aesit(m esse n(me&(m1 sed sec(t(m. Z4==^ C(od .it item in cont&a&iis &e.e&endis1 (t illa s(nt 0(i%(s non modo n(me&osa o&atio sed etiam 2e&s(s e..icit(& eam 0(am ni!il acc(sas damnas condemnas dixisset 0(i 2e&s(m e..(/e&e 2ellet]1 %ene 0(am me&itam esse a(t(mas Zdicis^ male me&e&e8 Id 0(od scis "&odest ni!ilF id 0(od nescis o%est8 Ve&s(m e..icit i"sa &elatio cont&a&io&(m. Idem esset in o&atione n(me&os(m C(od scis ni!il "&odestF 0(od nescis m(lt(m o%est. L. Sem"e& !aec1 0(ae <&aeci antit!eta nominant1 c(m cont&a&iis o""on(nt(& cont&a&ia1 n(me&(m o&ato&i(m necessitate i"sa e..ici(nt etiam sine ind(st&ia. Z4=:^ Roc /ene&e anti0(i iam ante Isoc&atem delecta%ant(& et maxime <o&/ias1 c(i(s in o&atione

Na antes de Isc&ates se deleita%an m(c!o los <&ie/os en las ant>tesis1 ' es"ecialmente <o&/ias. No tam%i*n las !e (sado con .&ec(encia1 2/. en este "asa7e de la c(a&ta ac(sacin cont&a Ve&&es ICom"a&ad esta "a+ con a0(ella /(e&&aF la lle/ada de este

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


"&eto& con la 2icto&ia de a0(el /ene&alF la co!o&te im"(&a de *ste con el e7*&cito in2icto de a0(*lF las li2iandades del (no con la continencia del ot&o1 ' di&*is1 sin d(da1 0(e Si&ac(sa .(e .(ndada "o& el 0(e la con0(ist1 ' ent&ada a saco "o& el 0(e la &eci%i 'a con0(istadaU

>1

"le&(m0(e e..icit n(me&(m i"sa concinnitas. Nos etiam in !oc /ene&e .&e0(entes1 (t illa s(nt in 0(a&to acc(sationis Con.e&te !anc "acem c(m illo %ello1 !(i(s "&aeto&is ad2ent(m c(m illi(s im"e&ato&is 2icto&ia1 !(i(s co!o&tem im"(&am c(m illi(s exe&cit( in2icto1 !(i(s li%idines c(m illi(s continentia a% illo 0(i ce"it conditas1 a% !oc 0(i constit(tas acce"it ca"tas dicetis S'&ac(sas. Z4=;^ E&/o et !i n(me&i sint co/niti et /en(s ill(d te&ti(m ex"licet(& 0(ale sit1 n(me&osae et a"tae o&ationis. C(od 0(i non senti(nt1 0(as a(&is !a%eant a(t 0(id in !is !ominis simile sit nescio. Meae 0(idem et "e&.ecto com"leto0(e 2e&%o&(m am%it( /a(dent et c(&ta senti(nt nec amant &ed(ndantia. C(id dico meas8 Contiones sae"e exclama&e 2idi1 c(m a"te 2e&%a cecidissent. Id enim exs"ectant a(&es1 (t 2e&%is conli/et(& sententia. YNon e&at !oc a"(d anti0(os.Y Et 0(idem ni!il ali(d .e&e non e&atF nam et 2e&%a eli/e%ant et sententias /&a2is et s(a2is &e"e&ie%ant1 sed eas a(t 2incie%ant a(t ex"le%ant "a&(m. Z4=5^ YRoc me i"s(m delectatY in0(i(nt. C(id si anti0(issima illa "ict(&a "a(co&(m colo&(m ma/is 0(am !aec iam "e&.ecta delectet1 illa no%is sit c&edo &e"etenda1 !aec scilicet &e"(diandaU Nomini%(s 2ete&(m /lo&iant(&. Ra%et a(tem (t in aetati%(s a(cto&itatem senect(s1 sic in exem"lis anti0(itas1 0(ae 0(idem a"(d me i"s(m 2alet "l(&im(m. Nec e/o id 0(od deest anti0(itati .la/ito "oti(s 0(am la(do 0(od estF "&aese&tim c(m Zea^ maio&a i(dicem 0(ae s(nt 0(am illa 0(ae des(nt. ,l(s est enim in 2e&%is et in sententiis %oni1 0(i%(s illi excell(nt1 0(am in concl(sione sententia&(m1 0(am non !a%ent.

LI. ,ost in2enta concl(sio est1 0(a c&edo (s(&os 2ete&es illos .(isse1 si iam nota at0(e (s(&"ata &es essetF 0(a in2enta omnis (sos ma/nos o&ato&es

Tiem"o es 'a de ex"lica& el te&ce& /*ne&o de estilo a&moniosoF ' en 2e&dad 0(e los 0(e no le sienten no s* 0(* o>dos tienen o 0(* !a' en ellos de !(mano. Mis o>dos se deleitan con la ca>da s(a2e ' &edondeada de las "ala%&as1 ' ni /(stan de "e&>odos co&tos1 ni de los demasiado &ed(ndantes. ON 0(* di/o de m>8 Rasta el "(e%lo "&o&&(m"e en /&itos de ent(siasmo c(ando aca%an &ot(ndamente los "e&>odos. No e&a as> ent&e los anti/(os1 ' 0(i+3 e&a esto slo lo 0(e les .alta%a1 "o&0(e sa%>an ele/i& "ala%&as ' sentencias /&a2es ' ele/antes1 "e&o no ace&ta%an a enla+a&las ni a da& a la o&acin (n co&te a&monioso. Di&3n al/(nos 0(e esto mismo les deleita. ON "o&0(e nos deleite a0(ella anti0(>sima "int(&a de "ocos colo&es m3s 0(e esta 'a "e&.ecta1 !emos de 2ol2e& a la anti/(a ' &ec!a+a& la n(e2a8 As> como los 2ie7os tienen siem"&e a(to&idad1 as> !ace .(e&+a en todo el e7em"lo de los anti/(os1 ' no de7o 'o de estima&lo en m(c!o. M3s %ien 0(e lamenta&lo 0(e les .alta1 ala%o lo 0(e tienen1 so%&e todo "o&0(e es de ma'o& im"o&tancia 0(e a0(ello de 0(e ca&ecen. M3s 2alo& do' a las "ala%&as ' a las sentencias en 0(e so%&esalen1 0(e a la concl(sin de los "e&>odos en 0(e ellos no "a&a&on mientes. Si entonces se !(%ie&a conocido ese a&te1 no !(%ie&an de7ado de (sa&le a0(ellos anti/(os1 as> como 2emos 0(e des"(*s lo !an em"leado todos los

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


/&andes o&ado&es. Al/(nos tienen "o& sos"ec!oso el %(sca& en (na o&acin 7(dicial ' .o&ense lo 0(e los Latinos llaman nAme&o ' los <&ie/os &itmo. ,a&*celes (na a)a/a+a "a&a so&"&ende& los o>dos. N lle2ados de esta idea1 !a%lan de (na mane&a co&tada ' seca1 ' &e"&enden a los 0(e son c(idadosos de la a&mon>a. Si *sta &ecae so%&e 2anas "ala%&as ' .&>2olas sentencias1 tienen &a+n. ,e&o si los "ensamientos son .elices ' las "ala%&as est3n %ien esco/idas1 O"o& 0(* "&e.ie&en i& co7eando o t&o"e+ando1 m3s %ien 0(e desli+a&se ma7est(osamente si/(iendo el c(&so de las ideas8 Ese &itmo 0(e tanto cens(&an1 si&2e "a&a amolda& %ien el "ensamiento a la "ala%&a1 lo c(al !ac>an tam%i*n los anti/(os1 "e&o casi siem"&e "o& cas(alidad o "o& dis"osicin nat(&al1 ' lo 0(e en ellos se ala%a m3s1 es "&ecisamente "o& esta& %ien concl(ido. Ent&e los <&ie/os tiene este a&te ce&ca de c(at&ocientos a)os de anti/Vedad ent&e nosot&os es m(' mode&no. N si Ennio os des"&ecia& los $ersos 1ue antiguamente cantaban los faunos ) profetas' O"o& 0(* no nos !a de se& l>cito !ace& lo mismo con los anti/(os o&ado&es1 a(n0(e sin la a&&o/ancia de exclama& como *l nos ausi reser$areP Re le>do ' o>do1 0(e son "e&.ectos en este lina7e de a&mon>a. En c(anto a los 0(e no consi/(en tanto1 %3steles no se& des"&eciados1 "e&o no "&etendan ala%an+a. No ala%o a los maest&os de 0(ienes ellos se dicen imitado&es1 "o& m3s 0(e en los maest&os mismos ec!o de menos al/o. De los disc>"(los no !a/o nin/(na c(enta1 "o&0(e imitan slo los 2icios de s(s modelos. N 'a 0(e s(s o>dos son tan 3s"e&os ' &(dos1 Ono les con2ence a lo menos la a(to&idad de tantos 2a&ones doctos8 Omito a Isc&ates ' a s(s disc>"(los E.o&o ' Na(c&ates1 a(n0(e de%en se& tenidos "o& /&andes o&ado&es ' "o& a&t>.ices cons(mados en la const&(ccin ' o&nato del disc(&so.

>

2idem(s. Z4:G^ Sed !a%et nomen in2idiam1 c(m in o&atione i(diciali et .o&ensi n(me&(s ZLatine1 <&aece &!'t!mos^ inesse dicit(&. Nimis enim insidia&(m ad ca"iendas a(&is ad!i%e&i 2idet(&1 si etiam in dicendo n(me&i a% o&ato&e 0(ae&(nt(&. Roc .&eti isti et i"si in.&acta et am"(tata lo0((nt(& et eos 2it("e&ant 0(i a"ta et .inita "&on(ntiantF si inani%(s 2e&%is le2i%(s0(e sententiis1 i(&eF sin "&o%ae &es1 lecta 2e&%a1 0(id est c(& cla(de&e a(t insiste&e o&ationem malint 0(am c(m sententia "a&ite& exc(&&e&e8 Ric enim in2idios(s n(me&(s ni!il ad.e&t ali(d nisi (t sit a"te 2e&%is com"&e!ensa sententiaF 0(od .it etiam a% anti0(is1 sed "le&(m0(e cas( sae"e nat(&aF et 0(ae 2alde la(dant(& a"(d illos1 ea .e&e 0(ia s(nt concl(sa la(dant(&. Z4:4^ Et a"(d <&aecos 0(idem iam anni "&o"e 0(ad&in/enti s(nt c(m !oc "&o%at(&F nos n("e& a/no2im(s. E&/o Ennio lic(it 2ete&a contemnenti dice&e 2e&si%(s1 0(os olim Ka(ni 2ates0(e cane%ant1 mi!i de anti0(is eodem modo non lice%it8 ,&aese&tim c(m dict(&(s non sim ante !(nc1 (t ille1 nec 0(ae se0((nt(& Nos a(si &ese&a&eF]le/i enim a(di2i0(e non n(llos1 0(o&(m "&o"e mod(m a%sol(te concl(de&et(& o&atio. C(od 0(i non "oss(nt1 non est eis satis non contemni1 la(da&i etiam 2ol(nt. E/o a(tem illos i"sos la(do id0(e me&ito1 0(o&(m se isti imitato&es esse dic(nt1 etsi in eis ali0(id deside&o1 !os 2e&o minime1 0(i ni!il illo&(m nisi 2iti(m se0((nt(&1 c(m a %onis a%sint lon/issime. Z4:D^ C(od si a(&is tam in!(manas tam0(e a/&estis !a%ent1 ne doctissimo&(m 0(idem 2i&o&(m eos mo2e%it a(cto&itas8 Omitto Isoc&atem disci"(los0(e ei(s E"!o&(m et Na(c&atem1 0(am0(am o&ationis .aciendae et o&nandae a(cto&es loc("letissimi s(mmi i"si o&ato&es esse

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


O,e&o 0(i*n .(e m3s docto 0(e A&istteles8 O0(i*n m3s a/(do en la in2encin ' en el 7(icio1 ni 0(i*n m3s enemi/o de Isc&ates8 N sin em%a&/o1 "&o!i%e 0(e !a'a 2e&sos en la o&acin1 "e&o manda 0(e !a'a nAme&o. Lo mismo "&ece"tAa s( disc>"(lo Teodectes1 a 0(ien el mismo A&istteles cita m(c!as 2eces como esc&ito& c(lt>simo. Esta misma es la o"inin de Teo.&asto. OC(* !emos de deci& a los 0(e des"&ecian a estos a(to&es o i/no&an 0(e die&on tales "&ece"tos8 N dado caso 0(e sea as>1 Otan to&"es son s(s o>dos 0(e no distin/(en lo malsonante1 lo desali)ado1 lo &ed(ndante o lo 0(e cla(dica8 Una s>la%a la&/a o %&e2e en (n 2e&so !ace 0(e los es"ectado&es "&o&&(m"an en /&itos ' exclamaciones1 ' eso 0(e la m(c!ed(m%&e no conoce los "ies m*t&icos1 ni tiene idea del nAme&o1 ni sa%e "o& 0(* lo o.ende lo 0(e &ealmente le desa/&ada. ,e&o la nat(&ale+a !a colocado en n(est&os o>dos el 7(e+ in.ali%le de los sonidos la&/os ' %&e2es1 de las 2oces a/(das ' /&a2es. OC(ie&es 0(e te ex"li0(e1 B&(to1 esta mate&ia con m3s extensin 0(e me la ense)a&on mis maest&os8 OC&ees 0(e "odemos contenta&nos con lo 0(e ellos di7e&on8 InAtil es "&e/(nta&te si 0(ie&es1 c(ando "o& t(s e&(dit>simas ca&tas 2eo 0(e lo deseas a&dientemente. Ex"lica&* "&ime&o el o&i/en1 des"(*s la ca(sa1 l(e/o la nat(&ale+a1 '1 .inalmente1 el (so del estilo ele/ante ' n(me&oso. Los 0(e tanto ala%an a Isc&ates1 c(entan "o& s( "&inci"al m*&ito !a%e& sido el "&ime&o en da& a&mon>a a la "&osa. ,(es 2iendo 0(e a los o&ado&es se les esc(c!a%a con se2e&idad1 ' a los "oetas con a/&ado1 %(sc cie&to nAme&o o&ato&io "a&a 0(e la 2a&iedad &e"a&ase el cansancio. Tienen &a+n los 0(e esto dicen1 "e&o slo !asta cie&to "(nto1 "o&0(e si !emos de con.esa& 0(e nadie 2enci a Isc&ates en este

10

de%e%ant. Sed 0(is omni(m doctio&1 0(is ac(tio&1 0(is in &e%(s 2el in2eniendis 2el i(dicandis ac&io& A&istotele .(it8 C(is "o&&o Isoc&ati est ad2e&sat(s in.ensi(s8 Is i/it(& 2e&s(m in o&atione 2etat esse1 n(me&(m i(%et. Ei(s a(dito& T!eodectes in "&imis1 (t A&istoteles sae"e si/ni.icat1 "olit(s sc&i"to& at0(e a&ti.ex !oc idem et sentit et "&aeci"itF T!eo"!&ast(s 2e&o eisdem de &e%(s etiam acc(&ati(s. C(is e&/o istos .e&at1 0(i !os a(cto&es non "&o%ent8 Nisi omnino !aec esse a% eis "&aece"ta nesci(nt. Z4:E^ C(od si ita est]nec 2e&o alite& existimo]0(id1 i"si s(is sensi%(s non mo2ent(&8 Ni!ilne eis inane 2idet(&1 ni!il incondit(m1 ni!il c(&t(m1 ni!il cla(dicans1 ni!il &ed(ndans8 In 2e&s( 0(idem t!eat&a tota exclamant1 si .(it (na s'lla%a a(t %&e2io& a(t lon/io&F nec 2e&o m(ltit(do "edes no2it nec (llos n(me&os tenet nec ill(d 0(od o..endit a(t c(&at a(t in 0(o o..endit intelle/itF et tamen omni(m lon/it(din(m et %&e2itat(m in sonis sic(t ac(ta&(m /&a2i(m0(e 2oc(m i(dici(m i"sa nat(&a in a(&i%(s nost&is conloca2it. LII. Z4:@^ Visne i/it(&1 B&(te1 tot(m !(nc loc(m acc(&ati(s etiam ex"licem(s 0(am illi i"si1 0(i et !aec et alia no%is t&adide&(nt1 an !is contenti esse 0(ae a% illis dicta s(nt "oss(m(s8 Sed 0(id 0(ae&o 2elisne1 c(m litte&is t(is e&(ditissime sc&i"tis te id 2el maxime 2elle "e&s"exe&im8 ,&im(m e&/o o&i/o1 deinde ca(sa1 "ost nat(&a1 t(m ad ext&em(m (s(s i"se ex"licet(& o&ationis a"tae at0(e n(me&osae. Nam 0(i Isoc&atem maxime mi&ant(&1 !oc in ei(s s(mmis la(di%(s .e&(nt1 0(od 2e&%is sol(tis n(me&os "&im(m adi(nxe&it. C(m enim 2ide&et o&ato&es c(m se2e&itate a(di&i1 "oetas a(tem c(m 2ol("tate1 t(m dicit(& n(me&os sec(t(s1 0(i%(s etiam in o&atione (te&et(&1 c(m i(c(nditatis ca(sa t(m (t 2a&ietas occ(&&e&et satietati. Z4:B^ C(od a% eis 2e&e 0(adam ex "a&te1 non tot(m dicit(&. Nam neminem in eo

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


/*ne&o1 cie&to es tam%i*n 0(e el "&ime&o en in2enta&le .(e T&as>maco1 como lo m(est&an s(s o%&as a&moniosamente esc&itas. Cie&to 0(e <o&/ias !a%>a !ec!o 'a /&ande (so de las similicadencias ' de las ant>tesis1 0(e "o& s> mismas s(elen &es(lta& n(me&osas a(n0(e la a&mon>a no se %(s0(e de "&o"sito1 "e&o tam%i*n1 lo es 0(e <o&/ias !i+o (so inmode&ado de ellas. Uno ' ot&o .(e&on ante&io&es a Isc&ates1 0(e los 2enci en la mode&acin1 no en la in2encin. As> como tiene me7o& /(sto 0(e ellos en las t&aslaciones ' en la .o&macin de "ala%&as n(e2as1 as> tam%i*n en la a&mon>a ' en el nAme&o. Tem"l la intem"e&ancia de <o&/ias1 a(n0(e !a%>a &eci%ido s(s lecciones en T!esalia siendo toda2>a m(' 7o2en. Con.o&me .(e ent&ando en a)os -lle/ casi a los ciento6 !>+ose menos s("e&sticioso de la a&mon>a1 como *l mismo decla&a en el li%&o 0(e di&i/i a Kili"o de Macedonia. As> es 0(e no slo co&&i/i a los ante&io&es1 sino 0(e se co&&i/i a s> mismo.

11

/ene&e scienti(s 2e&sat(m Isoc&ate con.itend(m est1 sed "&ince"s in2eniendi .(it T!&as'mac!(s1 c(i(s omnia nimis etiam exstant sc&i"ta n(me&ose. Nam1 (t "a(lo ante dixi1 "a&ia "a&i%(s adi(ncta et similite& de.inita item0(e cont&a&iis &elata cont&a&ia1 0(ae s(a s"onte1 etiam si id non a/as1 cad(nt "le&(m0(e n(me&ose1 <o&/ias "&im(m in2enit1 sed eis est (s(s intem"e&ati(s. Id a(tem est /en(s1 (t ante dict(m est1 ex t&i%(s "a&ti%(s conlocationis alte&(m. Z4:=^ Ro&(m (te&0(e Isoc&atem aetate "&aec(&&it1 (t eos ille mode&atione1 non in2entione 2ice&it. Est enim1 (t in t&ans.e&endis .aciendis0(e 2e&%is t&an0(illio& sic in i"sis n(me&is sedatio&. <o&/ias a(tem a2idio& est /ene&is ei(s et !is .esti2itati%(s sic enim i"se censet ]insolenti(s a%(tit(&F 0(as Isoc&ates tamen1 c(m a(di2isset ad(lescens in T!essalia senem iam <o&/iam1 mode&ati(s tem"e&a2it. C(in etiam se i"se tant(m 0(ant(m aetate "&ocede%at]"&o"e enim cent(m con.ecit annos]&elaxa%at a nimia necessitate n(me&o&(m1 0(od decla&at in eo li%&o 0(em ad ,!ili""(m Macedonem sc&i"sit1 c(m iam admod(m esset senexF in 0(o dicit sese min(s iam se&2i&e n(me&is 0(am solit(s esset. Ita non modo s("e&io&es sed etiam se i"se co&&exe&at. LIII. Z4::^ C(oniam i/it(& !a%em(s a"tae o&ationis eos "&inci"es a(cto&es0(e 0(os dixim(s et o&i/o in2enta est1 ca(sa 0(ae&at(&. C(ae sic a"e&ta est1 (t mi&e& 2ete&es non esse commotos1 "&aese&tim c(m1 (t .it1 .o&t(ito sae"e ali0(id concl(se a"te0(e dice&ent. C(od c(m animos !omin(m a(&is0(e "e"(lisset1 (t intelle/i "osset id 0(od cas(s e..(disset cecidisse i(c(nde1 notand(m ce&te /en(s at0(e i"si si%i imitandi .(e&(nt. I"sae enim a(&es 2el anim(s a(&i(m n(ntio nat(&alem 0(andam in se continet 2oc(m omni(m mensionem. Z4:;^ Ita0(e et lon/io&a et %&e2io&a i(dicat et

Na 0(e sa%emos c(3les .(e&on los in2ento&es de este a&te1 ' !emos a2e&i/(ado s( o&i/en1 &esta inda/a& s(s ca(sas. Las c(ales son tan cla&as1 0(e me admi&o de 0(e los anti/(os no &e"a&asen en ellas1 so%&e todo c(ando .o&t(itamente ce&&a%an %ien (n "e&>odo ' "od>an 7(+/a&1 de la im"&esin 0(e !ac>an en los o>dos ' en el 3nimo de los !om%&es. ,o&0(e los o>dos1 o el alma "o& medio de los o>dos1 contiene en s> cie&ta medida nat(&al de todas las 2oces1 ' 7(+/a de lo 0(e es demasiado la&/o o demasiado %&e2e1 ' se com"lace en lo "e&.ecto ' mode&ado1 ' t&o"ie+a en las

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


.&ases co&tas ' m(tiladas1 como si se le de.&a(dase de lo 0(e se le de%e1 ' &e"&(e%a as> mismo1 los "e&>odos demasiado la&/os ' de inmode&ada extensin1 "(es en este /*ne&o o.ende m3s lo &ed(ndante 0(e lo escaso1 ' as> como la "o*tica ' los 2e&sos se in2enta&on si/(iendo el 7(icio del o>do ' la o%se&2acin de los 2a&ones "&(dentes1 as> most& tam%i*n la ex"e&iencia 0(e !a' en la "&osa cie&to &itmo1 a(n0(e m3s li%&e ' 2a/o.

12

"e&.ecta ac mode&ata sem"e& exs"ectatF m(tila sentit 0(aedam et 0(asi dec(&tata1 0(i%(s tam0(am de%ito .&a(det(& o..endit(&1 "&od(ctio&a alia et 0(asi immode&ati(s exc(&&entia1 0(ae ma/is etiam as"e&nant(& a(&esF 0(od c(m in "le&is0(e t(m in !oc /ene&e nimi(m 0(od est o..endit 2e!ementi(s 0(am id 0(od 2idet(& "a&(m. Vt i/it(& "oeticae 2e&s(s in2ent(s est te&minatione a(&i(m1 o%se&2atione "&(denti(m1 sic in o&atione animad2e&s(m est1 m(lto ill(d 0(idem se&i(s1 sed eadem nat(&a admonente1 esse 0(osdam ce&tos c(&s(s concl(siones0(e 2e&%o&(m. Z4:5^ C(oniam i/it(& ca(sam 0(o0(e ostendim(s1 nat(&am n(nc]id enim e&at te&ti(m]si "lacet ex"licem(sF 0(ae dis"(tatio non !(i(s instit(ti se&monis est1 sed a&tis intimae. C(ae&i enim "otest1 0(i sit o&ationis n(me&(s et (%i sit "osit(s et nat(s ex 0(o1 et is (n(sne sit an d(o an "l(&es 0(a0(e &atione com"onat(& et ad 0(am &em et 0(ando et 0(o loco et 0(em ad mod(m ad!i%it(s ali0(id 2ol("tatis ad.e&at. Z4;G^ Sed (t in "le&is0(e &e%(s sic in !ac d("lex est conside&andi 2ia 0(a&(m alte&a est lon/io&1 %&e2io& alte&a1 eadem etiam "lanio&. LIV. Est a(tem lon/io&is "&ima illa 0(aestio sitne omnino (lla n(me&osa o&atioF 0(i%(sdam enim non 2idet(&1 0(ia ni!il insit in ea ce&ti (t in 2e&si%(s1 et 0(od i"si1 0(i ad.i&ment esse eos n(me&os1 &ationem c(& sint non 0(eant &edde&e. Deinde1 si sit n(me&(s in o&atione1 0(alis sit a(t 0(ales1 et e "oeticisne n(me&is an ex alio /ene&e 0(odam et1 si e "oeticis1 0(is eo&(m sit a(t 0(iF nam0(e aliis (n(s modo aliis "l(&es aliis omnes idem 2ident(&. Deinde1 0(ic(m0(e s(nt si2e (n(s si2e "l(&es1 comm(nesne sint omni /ene&i o&ationis]0(oniam ali(d /en(s est na&&andi ali(d "e&s(adendi ali(d docendi an dis"a&es n(me&i c(i0(e o&ationis /ene&i accommodent(&F si comm(nes1 0(i sintF si dis"a&es1 0(id

Na 0(e !emos ex"licado la ca(sa del nAme&o1 most&emos a!o&a s( nat(&ale+a1 a(n0(e esta c(estin no "e&tenece a n(est&o o%7eto1 sino a lo m3s >ntimo del a&te. ,(ede "&e/(nta&se c(3l es el nAme&o de la o&acin1 ' en 0(* consiste1 ' de 0(* nace1 ' si es (no o dos o m3s1 ' c(3ndo se ad0(ie&e1 ' cmo !a de a"lica&se1 ' en 0(* se .(nda el deleite 0(e "&od(ce. ,e&o en esta mate&ia1 como en casi todas1 "(eden se/(i&se dos caminos (no m3s la&/o1 ot&o m3s %&e2e ' cla&o.

La "&ime&a c(estin 0(e se "&esenta es si &ealmente !a' a&mon>a en el disc(&so. A al/(nos les "a&ece 0(e no1 "o&0(e no tiene (na le' .i7a como en los 2e&sos1 ' eso 0(e los 0(e tal a.i&man no sa%en da& la &a+n >ntima del nAme&o "o*tico. Admitido 0(e le !a'a tam%i*n en la "&osa1 &esta sa%e& si es (no o m(c!os1 ' si es del mismo /*ne&o 0(e los "o*ticos ' a c(3l de ellos se "a&ece. Ra' 0(ien sostiene 0(e el nAme&o o&a? to&io es (no solo1 ot&os dicen 0(e son m(c!os1 al/(nos de.ienden 0(e todas las a&mon>as "o*ticas ca%en en la "&osa. L(e/o .alta a2e&i/(a& si son com(nes a todo el disc(&so o si los !a' di2e&sos "a&a la na&&acin1 "a&a la "e&s(asin ' "a&a la ense)an+a1 ' dado 0(e sean di2e&sos1

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


en 0(* se di.e&encian1 ' "o& 0(* la a&mon>a no se siente tanto en la "&osa como en el 2e&so1 ' si esta a&mon>a de"ende slo del nAme&o o tam%i*n de la com"osicin ' eleccin de las "ala%&as1 o si son cosas distintas1 de s(e&te 0(e el nAme&o consista en inte&2alos1 ' la eleccin de las "ala%&as sea como la .o&ma ' l(+ del disc(&so1 ' la com"osicin como la .(ente de la c(al "&ocede el nAme&o ' todos los "&io&es ' excelencias o&ato&ias1 0(e los <&ie/os llaman schemas% Todas estas cosas tienen &elacin con el nAme&o1 "e&o este existe "o& s>1 ' la com"osicin di.ie&e de *l en 0(e atiende slo a la /&a2edad ' ele/ancia de las "ala%&as. Esto es lo 0(e "(ede "&e/(nta&se so%&e la nat(&ale+a de la cosa.

13

inte&sit1 et c(& non ae0(e in o&atione at0(e in 2e&s( n(me&(s a""a&eat. Z4;4^ Deinde1 0(od dicit(& in o&atione n(me&os(m1 id (t&(m n(me&o sol(m e..iciat(&1 an etiam 2el com"ositione 0(adam 2el /ene&e 2e&%o&(mF an sit s((m c(i(s0(e1 (t n(me&(s inte&2allis1 com"ositio 2oci%(s1 /en(s i"s(m 2e&%o&(m 0(asi 0(adam .o&ma et l(mine o&ationis a""a&eat1 sit0(e omni(m .ons com"ositio ex ea0(e et n(me&(s e..iciat(& et ea 0(ae dic(nt(& o&ationis 0(asi .o&mae et l(mina1 0(ae1 (t dixi1 <&aeci 2ocant sc!emata. Z4;D^ At non est (n(m nec idem 0(od 2oce i(c(nd(m est et 0(od mode&atione a%sol(t(m et 0(od inl(minat(m /ene&e 2e&%o&(mF 0(am0(am id 0(idem .initim(m est n(me&o1 0(ia "e& se "le&(m0(e "e&.ect(m estF com"ositio a(tem a% (t&o0(e di..e&t1 0(ae tota se&2it /&a2itati 2oc(m a(t s(a2itati. Raec i/it(& .e&e s(nt in 0(i%(s &ei nat(&a 0(ae&enda sit. LV. Z4;E^ Esse e&/o in o&atione n(me&(m 0(endam non est di..icile co/nosce&e. I(dicat enim sens(sF in 0(o est ini0((m 0(od accidit non a/nosce&e1 si c(& id accidat &e"e&i&e ne0(eam(s. Ne0(e enim i"se 2e&s(s &atione est co/nit(s1 sed nat(&a at0(e sens(1 0(em dimensa &atio doc(it 0(id accide&et. Ita notatio nat(&ae et animad2e&sio "e"e&it a&tem. Sed in 2e&si%(s &es est a"e&tio&1 0(am0(am etiam a modis 0(i%(sdam cant( &emoto sol(ta esse 2idet(& o&atio maxime0(e id in o"timo 0(o0(e eo&(m "oeta&(m 0(i l'&icoi a <&aecis nominant(&1 0(os c(m cant( s"olia2e&is1 n(da "aene &emanet o&atio. Z4;@^ C(o&(m similia s(nt 0(aedam etiam a"(d nost&os1 2el(t illa in T!'este 0(emnam te esse dicam8 C(i ta&da in senecta et 0(ae se0((nt(&F 0(ae1 nisi c(m ti%icen accessit1 o&ationis s(nt sol(tae simillima. At comico&(m sena&ii "&o"te& similit(dinem se&monis sic sae"e s(nt a%iecti1 (t non n(m0(am 2ix in eis n(me&(s et 2e&s(s intelle/i "ossit. C(o

C(e !a' en la "&osa cie&ta a&mon>a1 no es di.>cil conoce&lo. Lo mismo acontece en los 2e&sos1 los c(ales tienen cie&ta nat(&al a&mon>a1 de c('a o%se&2acin "&ocedi el a&te. Esta a&mon>a es m3s cla&a 0(e en la "&osa1 a(n0(e a 2eces de"ende del canto1 so%&e todo en el me7o& de los "oetas l>&icos /&ie/os1 c('os 2e&sos1 se"a&ados de la mAsica1 "a&ecen "(&a "&osa. Lo mismo acontece con al/(nos de los n(est&os1 2/.1 este 2e&so del T)estes. Buemnam te esse dicamP 1ui tarda in senectute'lo c(al1 si "&escindimos del acom"a)amiento de la .la(ta1 es "&osa "(&a. Tam%i*n los 2e&sos sena&ios de los "oetas cmicos1 "o& s( seme7an+a con el len/(a7e de s( con2e&sacin1 son tan &ast&e&os 0(e a 2eces no es .3cil distin/(i& en ellos la medida ni el &itmo. De dos "a&tes se com"one el disc(&so. Las "ala%&as son como la mate&ia1 el nAme&o como la .o&ma. En todas las cosas la necesidad .(e antes 0(e el deleite "o& eso1 m(c!os si/los antes 0(e se "ensa&a en la a&mon>a ni en el

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


deleite de los sentidos1 existi (na o&ato&ia &(da ' seca1 "e&o %astante "a&a ex"&esa& los a.ectos ' las ideas. Toda2>a Re&odoto ' s( tiem"o ca&ecie&on de esta a&mon>a1 o no la alcan+a&on sino "o& cas(alidad1 ' los esc&ito&es m3s anti/(os nada di7e&on del nAme&o1 ent&e tantos "&ece"tos como nos de7a&on so%&e el disc(&so. ,o&0(e lo m3s .3cil ' lo m3s necesa&io es siem"&e lo 0(e se conoce "&ime&o.

10

est ad in2eniend(m di..icilio& in o&atione n(me&(s 0(am in 2e&si%(s. Z4;B^ Omnino d(o s(nt 0(ae condiant o&ationem1 2e&%o&(m n(me&o&(m0(e i(c(nditas. In 2e&%is inest 0(asi mate&ia 0(aedam1 in n(me&o a(tem ex"olitio. Sed (t cete&is in &e%(s necessitatis in2enta anti0(io&a s(nt 0(am 2ol("tatis. Z4;=^ ZIta0(e et Re&odot(s et eadem s("e&io&0(e aetas n(me&o ca&(it nisi 0(ando teme&e ac .o&t(ito1 et sc&i"to&es "e&2ete&es de n(me&o ni!il omnino1 de o&atione "&aece"ta m(lta no%is &eli0(e&(nt.^ ]Nam 0(od et .acili(s est et ma/is necessa&i(m1 id sem"e& ante co/noscit(& LVI. ita t&anslata a(t .acta a(t coni(ncta 2e&%a .acile s(nt co/nita1 0(ia s(me%ant(& e cons(et(dine cotidiano0(e se&mone. N(me&(s a(tem non domo de"&ome%at(& ne0(e !a%e%at ali0(am necessit(dinem a(t co/nationem c(m o&atione. Ita0(e se&i(s ali0(anto notat(s et co/nit(s 0(asi 0(andam "alaest&am et ext&ema liniamenta o&ationi att(lit. Z4;:^ C(od si et an/(sta 0(aedam at0(e concisa et alia est dilatata et .(sa o&atio1 necesse est id non litte&a&(m accide&e nat(&a1 sed inte&2allo&(m lon/o&(m et %&e2i(m 2a&ietateF 0(i%(s im"licata at0(e "e&mixta o&atio 0(oniam t(m sta%ilis est t(m 2ol(%ilis1 necesse est ei(s modi 2i nat(&am n(me&i contine&i. Nam ci&c(it(s ille1 0(em sae"e iam dixim(s1 incitatio& n(me&o i"so .e&t(& et la%it(&1 0(oad "e&2eniat ad .inem et insistat. ,e&s"ic((m est i/it(& n(me&is ast&ictam o&ationem esse de%e&e1 ca&e&e 2e&si%(s. Z4;;^ Sed !i n(me&i "oeticine sint an ex alio /ene&e 0(odam deince"s est 2idend(m. N(ll(s est i/it(& n(me&(s ext&a "oeticos1 "&o"te&ea 0(od de.inita s(nt /ene&a n(me&o&(m. Nam omnis talis est1 (t (n(s sit e t&i%(s. ,es enim1 0(i ad!i%et(& ad n(me&os1 "a&tit(& in t&ia1 (t necesse sit "a&tem "edis a(t ae0(alem esse alte&i "a&ti a(t alte&o tanto a(t ses0(i esse maio&em. Ita .it

Las t&aslaciones1 la .o&macin ' la com"osicin de "ala%&as .(e&on conocidas ' est(diadas "&onto1 "o&0(e se toma%an del len/(a7e .amilia& ' cotidiano. No as> el nAme&o1 ' "o& ese .(e conocido m3s ta&de1 ' 2ino a da& la Altima "e&.eccin ' las Altimas l>neas al disc(&so. Si !a' .&ases est&ec!as ' concisas ' ot&as am"lias ' di.(sas1 de"ende esto1 no de la nat(&ale+a de las let&as1 sino de la 2a&iedad de "a(sas la&/as ' %&e2es 0(e te7en la t&ama del disc(&so. La a&mon>a misma !ace co&&e&1 ' desli+a&se el "e&>odo !asta lle/a& al .in ' &e"osa& en *l. Es cla&o1 "o& tanto1 0(e la "&osa !a de esta& s(7eta a cie&to nAme&o1 "e&o no !a de tene& 2e&sos.

Se "&e/(nta si estos nAme&os son del mismo /*ne&o 0(e los "o*ticos1 o si son distintos. No !a' m3s nAme&os 0(e los "o*ticos ' no "(eden "asa& de t&es. ,o&0(e es necesa&io 0(e (na "a&te del "i* sea i/(al a la ot&a1 o do%le 0(e la ot&a1 o 2e+ ' media ma'o& 0(e la ot&a. Agual es el d3ctilo' doble el 'am%o1 $eR ) media ma'o& el "eon. Estos "ies !an de ent&a& .o&+osamente en el disc(&so1

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


' o"o&t(namente colocados tienen 0(e !ace&le a&monioso. Se "&e/(nta c(3l de estos "ies !a de (sa&se con "&e.e&encia. La "&(e%a de 0(e todos ellos "(eden ent&a& es 0(e a 2eces "o& desc(ido !acemos 2e&sos en la "&osa1 lo c(al es /&a2e de.ecto1 nacido de no atende&nos ni o>&nos nosot&os mismos. De%emos e2ita& los 2e&sos senarios ' los hiponacteos% En /&an "a&te el disc(&so consta de 'am%os1 "e&o estos 2e&sos los conoce .3cilmente el a(dito&io1 "o&0(e son de los m3s (sados. A 2eces "o& im"&(dencia t&o"e+amos en ot&os menos conocidos1 "e&o 0(e al .in son 2e&sos /&a2e de.ecto 0(e de%emos e2ita& con todo c(idado. En todos los li%&os de Isc&ates slo "(do encont&a& el il(st&e "e&i"at*tico Xe&nimo t&einta 2e&sos1 casi todos sena&ios ' al/(nos ana"estos -lo c(al s(ena "*simamente61 a(n0(e es cie&to 0(e en la eleccin "&ocedi con malicia1 "o&0(e 0(itando la "&ime&a s>la%a de la "&ime&a "ala%&a de la sentencia1 (ni a la Altima "ala%&a la "&ime&a s>la%a de la si/(iente. As> &es(lt el ana"esto 0(e llaman a&isto.3nico1 el c(al ni es .3cil ni tam"oco necesa&io e2ita&. ,o& cie&to 0(e al mismo co&&ecto&1 en el mismo l(/a& en 0(e &e"&ende a Isc&ates1 se le esca"a (n 2e&so sena&io. C(ede1 "(es1 esta%lecido 0(e en la "&osa !a' nAme&o1 ' 0(e los &itmos o&ato&ios son los mismos 0(e los "o*ticos.

1!

ae0(alis dact'l(s1 d("lex iam%(s1 ses0(i"lex "aeanF 0(i "edes in o&ationem non cade&e 0(i "oss(nt8 C(i%(s o&dine locatis 0(od e..icit(& n(me&os(m sit necesse est. Z4;5^ Sed 0(ae&it(& 0(o n(me&o a(t 0(i%(s "otissim(m sit (tend(m. Incide&e 2e&o omnis in o&ationem etiam ex !oc intelle/i "otest1 0(od 2e&s(s sae"e in o&atione "e& im"&(dentiam dicim(s. Est id 2e!emente& 2itios(m1 sed non attendim(s ne0(e exa(dim(s nosmet i"sosF sena&ios 2e&o et Ri""onacteos e..(/e&e 2ix "oss(m(sF ma/nam enim "a&tem ex iam%is nost&a constat o&atio. Sed tamen eos 2e&s(s .acile a/noscit a(dito&F s(nt enim (sitatissimiF inc(lcam(s a(tem "e& im"&(dentiam sae"e etiam min(s (sitatos1 sed tamen 2e&s(s 2itios(m /en(s et lon/a animi "&o2isione .(/iend(m. Z45G^ Ele/it ex m(ltis Isoc&ati li%&is t&i/inta .o&tasse 2e&s(s Rie&on'm(s ,e&i"atetic(s in "&imis no%ilis1 "le&os0(e sena&ios1 sed etiam ana"aestosF 0(o 0(id "otest esse t(&"i(s8 Etsi in le/endo .ecit malitioseF "&ima enim s'lla%a dem"ta ex "&imo 2e&%o sententiae "ost&em(m ad 2e&%(m "&imam &(&s(s s'lla%am adi(nxit inse0(entis sententiaeF ita .act(s est ana"aest(s is 0(i A&isto"!ane(s nominat(&F 0(od ne accidat o%se&2a&i nec "otest nec necesse est. Sed tamen !ic co&&ecto& in eo i"so loco 0(o &e"&e!endit1 (t a me anim(m ad2e&s(m est st(diose in0(i&ente in e(m1 immittit im"&(dens i"se sena&i(m. Sit i/it(& !oc co/nit(m in sol(tis etiam 2e&%is inesse n(me&os eosdem0(e esse o&ato&ios 0(i sint "oetici. LVII. Z454^ Se0(it(& e&/o (t 0(i maxime cadant in o&ationem a"tam n(me&i 2idend(m sit. S(nt enim 0(i iam%ic(m "(tent1 0(od sit o&ationis simillim(s1 0(a de ca(sa .ie&i (t is "otissim(m "&o"te& similit(dinem 2e&itatis ad!i%eat(& in .a%(lis1 0(od ille dact'lic(s n(me&(s !examet&o&(m ma/nilo0(entiae sit accommodatio&.

Resta a2e&i/(a& 0(* &itmo es el 0(e con2iene me7o& al disc(&so. Al/(nos c&een 0(e el '3m%ico1 0(e es el m3s seme7ante a la "&osa1 "o& lo c(al se le (sa en las comedias "a&a me7o& imitacin de la 2e&dad1 al "aso 0(e el &itmo dact>lico se acomoda me7o& a la /&ande eloc(encia de los ex3met&os. E.o&o1 o&ado& mediano "e&o de m('

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


%(ena esc(ela1 "&e.ie&e el "eon o el d3ctilo1 !('e del es"ondeo ' del t&o0(eo. ,o&0(e como el "eon tiene t&es s>la%as %&e2es ' el d3ctilo dos1 "a&ece 0(e las "ala%&as se desli+an m3s s(a2e ' li%&emente1 al &e2*s de lo 0(e s(cede en el es"ondeo ' en el t&o0(eo1 "(es constando el (no de la&/as ' el ot&o de %&e2es1 !ace el "&ime&o demasiado ta&do el disc(&so1 ' el se/(ndo excesi2amente acele&ado. A mi 7(icio1 los 0(e sostienen la "&ime&a o"inin se e0(i2ocan1 ' tam"oco E.o&o acie&ta. ,o&0(e los 0(e "&escinden del "eon no 2en 0(e &en(ncian a (na a&mon>a d(lce ' llena. M(' de ot&a mane&a le "a&ece a A&istteles1 0(e 7(+/a el &itmo !e&oico demasiado altisonante "a&a la "&osa1 ' el 'am%o demasiado 2(l/a&. En s( conce"to1 el disc(&so ni !a de se& !(milde ' &ast&e&o ni demasiado alto ' "om"oso1 sino lleno de /&a2edad1 de s(e&te 0(e m(e2a a admi&acin el 3nimo de los 0(e o'en. ,a&ece 0(e el co&eo o t&o0(eo ca&ece de di/nidad "o& lo m(' %&e2e ' acele&ado. ,o& eso a"&(e%a el "eon ' dice 0(e de *l (san todos sin conoce&lo. Los "&ime&os de 0(ienes !a%l*1 atendie&on slo a la comodidad ' no a la di/nidad del estilo. ,o& lo mismo 0(e el 'am%o ' el d3ctilo son tan .&ec(entes en 2e&so1 de%en e2ita&se en la "&osa nada !a' m3s enemi/o de la "&osa 0(e los 2e&sos. El "en es "oco a "&o"sito "a&a los 2e&sos1 ' "o& eso ent&a %ien en la "&osa.

19

E"!o&(s a(tem1 le2is i"se o&ato& et "&o.ect(s ex o"tima disci"lina1 "aeana se0(it(& a(t dact'l(m1 .(/it a(tem s"onde(m et t&oc!ae(m. C(od enim "aean !a%e%at t&is %&e2is1 dact'l(s a(tem d(as1 %&e2itate et cele&itate s'lla%a&(m la%i "(tat 2e&%a "&ocli2i(s cont&a0(e accide&e in s"ondeo et t&oc!aeoF 0(o&(m 0(od alte& e lon/is constet alte& e %&e2i%(s1 .ie&i alte&am nimis incitatam alte&am nimis ta&dam o&ationem1 ne(t&am tem"e&atam. Z45D^ Sed et illi "&io&es e&&ant et E"!o&(s in c(l"a est. Nam et 0(i "aeana "&aete&e(nt1 non 2ident mollissim(m a sese n(me&(m e(ndem0(e am"lissim(m "&aete&i&i. C(od lon/e A&istoteli 2idet(& sec(s1 0(i i(dicat !e&o(m n(me&(m /&andio&em 0(am deside&et sol(ta o&atio1 iam%(m a(tem nimis e 2(l/a&i esse se&mone. Ita ne0(e !(milem et a%iectam o&ationem nec nimis altam et exa//e&atam "&o%at1 "lenam tamen eam 2(lt esse /&a2itatis1 (t eos 0(i a(dient ad maio&em admi&ationem "ossit t&ad(ce&e. Z45E^ T&oc!ae(m a(tem1 0(i est eodem s"atio 0(o c!o&e(s1 co&dacem a""ellat1 0(ia cont&actio et %&e2itas di/nitatem non !a%eat. Ita "aeana "&o%at eo0(e ait (ti omnis1 sed i"sos non senti&e c(m (tant(&F esse a(tem te&ti(m ac medi(m inte& illos1 et ita .actos eos "edes esse1 (t in eis sin/(lis mod(s insit a(t ses0(i"lex a(t d("lex a(t "a&. Ita0(e illi de 0(i%(s ante dixi tant(m modo commoditatis !a%(e&(nt &ationem1 n(llam di/nitatis. Z45@^ Iam%(s enim et dact'l(s in 2e&s(m cad(nt maximeF ita0(e (t 2e&s(m .(/im(s in o&atione1 sic !i s(nt e2itandi contin(ati "edesF ali(d enim 0(iddam est o&atio nec 0(ic0(am inimici(s 0(am illa 2e&si%(sF "aean a(tem minime est a"t(s ad 2e&s(m1 0(o li%enti(s e(m &ece"it o&atio. E"!o&(s 2e&o ne s"onde(m 0(idem1 0(em .(/it1 intelle/it esse ae0(alem dact'lo1 0(em "&o%at. S'lla%is enim metiendos "edes1 non inte&2allis existimatF 0(od idem .acit in t&oc!aeo1 0(i tem"o&i%(s et inte&2allis

E.o&o ni a(n lle/ a entende& 0(e el es"ondeo1 del 0(e !('e1 es i/(al al d3ctilo1 0(e tanto le a/&ada. C&e' 0(e los "ies se med>an "o& s>la%as ' no "o& inte&2alos1 ' lo mismo !ace con el t&o0(eo1 0(e en tiem"os ' en "a(sas

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


es i/(al al 'am%o1 "e&o m3s 2icioso 0(e *l si se "one al .in del "e&>odo1 "o&0(e los "e&>odos aca%an me7o& en s>la%as la&/as. Esto 0(e A&istteles dice del "eon lo &e"iten Teo.&asto ' Teodectes. ,o& mi "a&te1 c&eo 0(e en la "&osa est3n con.(ndidos ' me+clados todos los "ies1 ' 0(e es cens(&a%le el (sa& siem"&e los mismos1 "(es el disc(&so no de%e se& n(me&oso como (n "oema1 ni ca&ece& tam"oco de nAme&o como el len/(a7e del 2(l/o. Lo (no "a&ece&>a !ec!o de intento1 lo ot&o desali)ado ' t&i2ialF lo "&ime&o no a/&ada&>a1 ' lo se/(ndo ca(sa&>a tedio. <(3&dese1 "(es1 (n 7(sto medio1 sin excl(i& nin/An &itmo1 ni menos el "en1 'a 0(e tanto le &ecomienda el me7o& a(to& de estas cosas.

1>

est "a& iam%o1 sed eo 2itios(s in o&atione1 si "onat(& ext&em(s1 0(od 2e&%a meli(s in s'lla%as lon/io&es cad(nt. At0(e !aec1 0(ae s(nt a"(d A&istotelem1 eadem a T!eo"!&asto T!eodecte0(e de "aeane dic(nt(&. Z45B^ E/o a(tem sentio omnis in o&atione esse 0(asi "e&mixtos et con.(sos "edes1 nec enim e..(/e&e "ossem(s animad2e&sionem1 si sem"e& isdem (te&em(&1 0(ia nec n(me&osa esse1 (t "oema1 ne0(e ext&a n(me&(m1 (t se&mo 2(l/i1 esse de%et o&atio] alte&(m nimis est 2inct(m1 (t de ind(st&ia .act(m a""a&eat1 alte&(m nimis dissol(t(m1 (t "e&2a/at(m ac 2(l/a&e 2ideat(&F (t a% alte&o non delecte&e1 alte&(m ode&is]F Z45=^ sit i/it(&1 (t s("&a dixi1 "e&mixta et tem"e&ata n(me&is nec dissol(ta nec tota n(me&osa1 "aeane maxime1 0(oniam o"tim(s a(cto& ita censet1 sed &eli0(is etiam n(me&is1 0(os ille "&aete&it1 tem"e&ata. LVIII. C(os a(tem n(me&os c(m 0(i%(s tam0(am "(&"(&am misce&i o"o&teat n(nc dicend(m est at0(e etiam 0(i%(s o&ationis /ene&i%(s sint 0(i0(e accommodatissimi. Iam%(s enim .&e0(entissim(s est in eis 0(ae demisso at0(e !(mili se&mone dic(nt(&F Z45:^ "aean a(tem in am"lio&i%(s1 in (t&o0(e dact'l(s. Ita0(e in 2a&ia et "e&"et(a o&atione !i s(nt inte& se miscendi et tem"e&andi. Sic minime animad2e&tet(& delectationis a(c("i(m et 0(ad&andae o&ationis ind(st&iaF 0(ae late%it eo ma/is1 si et 2e&%o&(m et sententia&(m "onde&i%(s (tem(&. Nam 0(i a(di(nt !aec d(o animad2e&t(nt et i(c(nda si%i censent1 2e&%a dico1 et sententias1 ea0(e d(m animis attentis admi&antes exci"i(nt1 .(/it eos et "&aete&2olat n(me&(sF 0(i tamen si a%esset1 illa i"sa delecta&ent min(s. Z45;^ Nec 2e&o is c(&s(s est n(me&o&(m]o&ationis dico1 nam est lon/e alite& in 2e&si%(s]1 ni!il (t .iat ext&a mod(mF nam id 0(idem esset "oemaF sed omnis nec cla(dicans nec 0(asi .l(ct(ans sed ae0(a%ilite&

A!o&a de%o ex"lica& cmo !an de (ni&se ent&e s> estos &itmos1 "a&a 0(e &es(lte como (n te7ido de "A&"(&a el disc(&so1 ' 0(* /*ne&o de o&aciones es m3s acomodado a cada (no de ellos. El 'am%o es m(' .&ec(ente en los o&ado&es de estilo !(milde ' t&i2ial1 ' el "eon en los m3s ele2ados. Unos ' ot&os (san con .&ec(encia el d3ctilo. Con2iene inte&"ola&los ' me+cla&los todos en la o&acin1 "a&a 0(e no a"a&e+ca demasiado cla&o el nimio est(dio en %(sca& el "lace& de los o>dos1 con det&imento de las "ala%&as ' de las sentencias. En *stas se .i7an "&inci"almente los 0(e o'en1 ' oc("ada s( atencin en ellas1 "asa inad2e&tido el nAme&o ' a&mon>a. No !a de "eca&se de exceso en c(anto a la a&mon>a de la "&osa. Al .in ' al ca%o no es (n "oema. Basta "a&a 0(e (n disc(&so sea a&monioso 0(e no cla(di0(e en "a&te al/(na1 ni ande como .l(ct(ando1 sino 0(e "&oceda con i/(aldad ' constancia. La a&mon>a de la "&osa no est&i%a en 0(e toda se

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


com"on/a de nAme&os. En los 2e&sos !a' (na le' .i7a e in2a&ia%le1 0(e necesa&iamente !a de se/(i&se. En la "&osa %asta 0(e no sea &ed(ndante1 ni desali)adamente s(elta1 ni "o%&e ' enco/ida. No son los /ol"es .(e&tes de la mAsica los 0(e &i/en esta a&mon>a1 sino el "lace& del o>do 0(e a"&ecia slo la dis"osicin /ene&al ' el modo de ce&&a& ' &edondea& las cl3(s(las.

11

constante&0(e in/&ediens n(me&osa !a%et(& o&atio. At0(e id in dicendo n(me&os(m "(tat(&1 non 0(od tot(m constat e n(me&is1 sed 0(od ad n(me&os "&oxime acceditF 0(o etiam di..icili(s est o&atione (ti 0(am 2e&si%(s1 0(od in illis ce&ta 0(aedam et de.inita lex est1 0(am se0(i sit necesseF in dicendo a(tem ni!il est "&o"osit(m1 nisi (t ne immode&ata a(t an/(sta a(t dissol(ta a(t .l(ens sit o&atio. Ita0(e non s(nt in ea tam0(am ti%icini "e&c(ssion(m modi1 sed (ni2e&sa com"&e!ensio et s"ecies o&ationis cla(sa et te&minata est1 0(od 2ol("tate a(&i(m i(dicat(&. LIi. Z455^ Solet a(tem 0(ae&i totone in am%it( 2e&%o&(m n(me&i tenendi sint an in "&imis "a&ti%(s at0(e in ext&emisF "le&i0(e enim censent cade&e tant(m n(me&ose o"o&te&e te&mina&i0(e sententiam. Est a(tem1 (t id maxime deceat8 non (t sol(mF "onend(s est enim ille am%it(s1 non a%iciend(s. C(a &e c(m a(&es ext&em(m sem"e& exs"ectent in eo0(e ac0(iescant1 id 2aca&e n(me&o non o"o&tet1 sed ad !(nc exit(m iam a "&inci"io .e&&i de%et 2e&%o&(m illa com"&e!ensio et tota a ca"ite ita .l(e&e1 (t ad ext&em(m 2eniens i"sa consistat. ZDGG^ Id a(tem %ona disci"lina exe&citatis1 0(i et m(lta sc&i"se&int et 0(aec(m0(e etiam sine sc&i"to dicent similia sc&i"to&(m e..ece&int1 non e&it di..icillim(m. Ante enim ci&c(msc&i%it(& mente sententia con.estim0(e 2e&%a conc(&&(nt1 0(ae mens eadem1 0(a ni!il est cele&i(s1 statim dimittit1 (t s(o 0(od0(e loco &es"ondeantF 0(o&(m disc&i"t(s o&do alias alia te&minatione concl(dit(&. At0(e omnia illa et "&ima et media 2e&%a s"ecta&e de%ent ad (ltim(m. ZDG4^ Inte&d(m enim c(&s(s est in o&atione incitatio&1 inte&d(m mode&ata in/&essio1 (t iam a "&inci"io 2idend(m sit 0(em ad mod(m 2elis 2eni&e ad ext&em(m. Nec in n(me&is ma/is 0(am in &eli0(is o&namentis o&ationis1 eadem c(m .aciam(s 0(ae "oetae1 e..(/im(s

S(ele "&e/(nta&se si en toda la cl3(s(la ca%en los "ies m*t&icos1 o slo en la "&ime&a "a&te ' en la Altima. M(c!os o"inan 0(e !asta 0(e el "e&>odo te&mine &ot(ndamente. B(eno es esto1 "e&o no %asta. Los o>dos es"e&an siem"&e el .inal1 ' en *l descansanF "e&o desde el "&inci"io de%e &eina& la a&mon>a1 di.(ndi*ndose desde la ca%e+a !asta las ext&emidades.

A los 0(e !a'an !ec!o %(enos est(dios1 e7e&cit3ndose m(c!o en esc&i%i&1 o !a%lando con el mismo esme&o 0(e si esc&i%ie&an1 no les se&3 esto m(' di.>cil. Med>tese %ien lo 0(e se 'a a deci&1 ' "&onto se oc(&&i&3n las "ala%&as el sentimiento1 c('a &a"ide+ es "o&tentosa1 "ond&3 cada (na en s( l(/a&1 ' !alla&3 (n .inal a&monioso1 !aciendo 0(e desde la "&ime&a "ala%&a !asta la Altima conc(&&an todas a esta /ene&al a&mon>a. Unas 2eces es m3s &3"ido1 ot&as m3s sose/ado el c(&so de la o&acin1 "e&o desde el comien+o de la cl3(s(la !a de "ensa&se en el .in. En esto como en los dem3s "&imo&es de estilo1 es /&ande la seme7an+a de la o&ato&ia ' de la "oes>a. Una ' ot&a tienen mate&ia ' .o&ma mate&ia 0(e

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


son las "ala%&asF .o&ma 0(e es el modo de coloca&las.

tamen in o&atione "oematis similit(dinem. Est enim in (t&o0(e et mate&ia et t&actatio mate&ia in 2e&%is1 t&actatio in conlocatione 2e&%o&(m. Li. Te&nae a(tem s(nt (t&i(s0(e "a&tes 2e&%o&(m t&anslat(m1 no2(m1 "&isc(m .? nam de "&o"&iis ni!il !oc loco dicim(s]F conlocationis a(tem eae 0(as dixim(s1 com"ositio1 concinnitas1 n(me&(s. ZDGD^ Sed in (t&o0(e .&e0(entio&es s(nt et li%e&io&es "oetaeF nam et t&ans.e&(nt 2e&%a c(m c&e%&i(s t(m etiam a(daci(s et "&iscis li%enti(s (t(nt(& et li%e&i(s no2is. C(od idem .it in n(me&is1 in 0(i%(s 0(asi necessitati "a&e&e co/(nt(&. Sed tamen !aec nec nimis esse di2e&sa e0(e n(llo modo coni(ncta intelle/i licet. Ita .it (t non item in o&atione (t in 2e&s( n(me&(s exstet id0(e 0(od n(me&os(m in o&atione dicit(& non sem"e& n(me&o .iat1 sed non n(m0(am a(t concinnitate a(t const&(ctione 2e&%o&(m. ZDGE^ Ita si n(me&(s o&ationis 0(ae&it(& 0(i sit1 omnis est1 sed ali(s alio melio& at0(e a"tio&F si loc(s1 in omni "a&te 2e&%o&(mF si (nde o&t(s sit1 ex a(&i(m 2ol("tateF si com"onendo&(m &atio1 dicet(& alio loco1 0(ia "e&tinet ad (s(m1 0(ae "a&s 0(a&ta et ext&ema no%is in di2idendo .(itF si ad 0(am &em ad!i%eat(&1 ad delectationemF si 0(ando1 sem"e&F si 0(o loco1 in tota contin(atione 2e&%o&(mF si 0(ae &es e..iciat 2ol("tatem1 eadem 0(ae in 2e&si%(s1 0(o&(m mod(m notat a&s1 sed a(&es i"sae tacito e(m sens( sine a&te de.ini(nt. LiI. ZDG@^ Satis m(lta de nat(&aF se0(it(& (s(s1 de 0(o est acc(&ati(s dis"(tand(m. In 0(o 0(aesit(m est in totone ci&c(it( illo o&ationis1 0(em <&aeci "e&iodon1 nos t(m am%it(m1 t(m ci&c(it(m1 t(m com"&e!ensionem a(t contin(ationem a(t ci&c(msc&i"tionem dicim(s1 an in "&inci"iis sol(m an in ext&emis an in (t&a0(e "a&te n(me&(s tenend(s sitF deinde c(m ali(d 2ideat(& esse n(me&(s ali(d n(me&os(m1 0(id

N tanto la mate&ia como el t&atamiento de la misma tienen1 cada (no de ellos1 t&es conside&andos las "ala%&as -"&escindo a!o&a de las "&o"ias6 "(eden se& t&aslaticias1 n(e2as o antic(adas. De todas ellas (san con m3s .&ec(encia ' li%e&tad los "oetasF e.ecti2amente &ec(&&en a las met3.o&as con m3s .&ec(encia ' m3s a(dacia1 ' (tili+an los a&ca>smos con m3s /(sto1 ' los neolo/ismos con m3s li%e&tad. Lo mismo s(cede con el &itmo1 si %ien "(ede deci&se 0(e en *l les o%li/a la necesidad. La a&mon>a de la "&osa no es la misma1 a(n0(e tam"oco ente&amente distinta. A 2eces no de"ende del nAme&o1 sino de la const&(ccin de las "ala%&as. Si se "&e/(nta c(3l es el nAme&o 0(e con2iene a la "&osa1 de%e &es"onde&se 0(e todos1 a(n0(e (nos son m3s a "&o"sito 0(e ot&os. OC(3l es s( l(/a&8 en c(al0(ie&a "a&te del disc(&so. OC(3l es s( &a+n8 el "lace& de los o>dos. OC(3ndo !a de (sa&se8 siem"&e. OC(3l es la ca(sa del a/&ado 0(e "&od(cen8 la misma 0(e en los 2e&sos el o>do slo "(ede1 a(n sin a&te1 disce&ni&los ' /(sta& de ellos.

Esto %aste ace&ca de s( nat(&ale+a t&atemos a!o&a del (so. Se "&e/(nta si "(eden (sa&se en todo el c(&so de la o&acin 0(e los <&ie/os llaman perodo1 ' nosot&os circuito' comprension' continuacion o circuncripcion1 o si !an de "one&se slo al "&inci"io1 o al .in1 o en (na ' ot&a "a&te. Se "&e/(nta des"(*s 0(* di.e&encia !a' ent&e la esencia del nAme&o1 ' el se& al/(na cl3(s(la n(me&osa. L(e/o &esta a2e&i/(a& si en todos los &itmos !an de

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


se& las "a&tes de i/(al extensin1 o (nas m3s la&/as1 ot&as m3s %&e2es1 ' c(3ndo ' "o& 0(*1 ' si estas "a&tes !an de se& i/(ales o desi/(ales1 ' cmo !an de coloca&se ent&e s>. N se !a de dis"(ta& de las "a&tes ' di2isiones de la cl3(s(la. Tam%i*n !a' 0(e ex"lica& de dnde s(&/e la dis"osicin .o&mal de las "ala%&as1 ' deci& 0(* lon/it(d de%en tene& los "e&>odos1 ' !a%la& de s(s "a&tes o casi co&tes1 e in2esti/a& si esos co&tes son de (na sola clase ' lon/it(d o si son de m(c!as '1 si son de m(c!as1 en 0(* l(/a& ' c(3ndo se de%e &ec(&&i& a cada ti"o. Kinalmente se de%e ex"lica& la (tilidad de todo el "&ocedimiento1 ex"licacin 0(e 2a m(' le7os1 'a 0(e el "&ocedimiento no tiene (n solo o%7eto sino m(c!os.

inte&sit. ZDGB^ T(m a(tem in omni%(sne n(me&is ae0(alite& "a&tic(las deceat incide&e an .ace&e alias %&e2io&es alias lon/io&es1 id0(e 0(ando a(t c(&F 0(i%(s0(e "a&ti%(s1 "l(&i%(sne an sin/(lis1 im"a&i%(s an ae0(ali%(s1 et 0(ando a(t istis a(t illis sit (tend(mF 0(ae0(e inte& se a"tissime conlocent(& et 0(o modo1 an omnino n(lla sit in eo /ene&e distinctioF 0(od0(e ad &em maxime "e&tinet1 0(a &atione n(me&osa .iat o&atio. ZDG=^ Ex"licand(m etiam est (nde o&ta sit .o&ma 2e&%o&(m dicend(m0(e 0(antos ci&c(it(s .ace&e deceat de0(e eo&(m "a&tic(lis et tam0(am incisioni%(s disse&end(m est 0(ae&end(m0(e (t&(m (na s"ecies et lon/it(do sit ea&(m anne "l(&es et1 si "l(&es1 0(o loco a(t 0(ando 0(o0(e /ene&e (ti o"o&teat. ,ost&emo toti(s /ene&is (tilitas ex"licanda est1 0(ae 0(idem "atet lati(sF non ad (nam enim &em ali0(am1 sed ad "l(&is accommodat(&. ZDG:^ Ac licet non ad sin/(la &es"ondentem de (ni2e&so /ene&e sic dice&e1 (t etiam sin/(lis satis &es"ons(m esse 2ideat(&. Remotis i/it(& &eli0(is /ene&i%(s (n(m sele/im(s !oc1 0(od in ca(sis .o&o0(e 2e&sat(&1 de 0(o dice&em(s. E&/o in aliis1 id est in !isto&ia et in eo 0(od a""ellam(s e"ideiQtiQon "lacet omnia dici Isoc&ateo T!eo"om"eo0(e mo&e illa ci&c(msc&i"tione am%it(0(e1 (t tam0(am in o&%e incl(sa c(&&at o&atio1 0(oad insistat in sin/(lis "e&.ectis a%sol(tis0(e sententiis. ZDG;^ Ita0(e "ostea 0(am est nata !aec 2el ci&c(msc&i"tio 2el com"&e!ensio 2el contin(atio 2el am%it(s1 si ita licet dice&e1 nemo1 0(i ali0(o esset in n(me&o1 sc&i"sit o&ationem /ene&is ei(s 0(od esset ad delectationem com"a&at(m &emot(m0(e a i(diciis .o&ensi0(e ce&tamine1 0(in &edi/e&et omnis .e&e in 0(ad&(m n(me&(m0(e sententias. Nam c(m is est a(dito& 0(i non 2e&eat(& ne com"ositae o&ationis insidiis s(a .ides attem"tet(&1 /&atiam

Contesta&* en /ene&al1 "e&o de modo 0(e .3cilmente "(eda ded(ci&se cada &es"(esta "a&tic(la&. ,&escindiendo de los dem3s /*ne&os1 me .i7a&* slo en el 7(dicial ' .o&ense. En los dem3s1 es deci&1 en la !isto&ia1 ' en lo 0(e llama&a /*ne&o epidctico' "(ede !a%la&se o esc&i%i&se siem"&e a la mane&a de Ic&ates ' Teo"om"o1 en "e&>odos la&/os seme7antes a (n c>&c(lo com"leto1 ' &ese&2ando "a&a lo Altimo las m3s nota%les sentencias. Desde 0(e "&e2aleci esta mane&a de .o&ma& las cl3(s(las1 nadie de los 0(e esc&i%ie&on o&aciones amenas ' destinadas a la lect(&a1 ' no a la cont&o2e&sia .o&ense1 de7 de &ed(ci& a nAme&o ' c(ad&o s(s sentencias. Como el lecto& de este /*ne&o de disc(&sos no &ecela en/a)o1 "e&dona de %(en /&ado al o&ado& el 0(e !ala/(e1 a(n con exceso1 s(s o>dos.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

0(o0(e !a%et o&ato&i 2ol("tati a(&i(m se&2ienti. LiII. ZDG5^ <en(s a(tem !oc o&ationis ne0(e tot(m ads(mend(m est ad ca(sas .o&ensis ne0(e omnino &e"(diand(m1 si enim sem"e& (ta&e1 c(m satietatem ad.e&t t(m 0(ale sit etiam a% im"e&itis a/noscit(&F det&a!it "&aete&ea actionis dolo&em1 a(.e&t !(man(m sens(m a(dito&is1 tollit .(ndit(s 2e&itatem et .idem. Sed 0(oniam ad!i%enda non n(m0(am est1 "&im(m 2idend(m est 0(o loco1 deinde 0(am di( &etinenda sit1 t(m 0(ot modis comm(tanda. ZD4G^ Ad!i%enda est i/it(& n(me&osa o&atio1 si a(t la(dand(m est ali0(id o&nati(s1 (t nos in acc(sationis sec(ndo de Siciliae la(de dixim(s1 (t in senat( de cons(lat( meo1 a(t ex"onenda na&&atio1 0(ae "l(s di/nitatis deside&at 0(am dolo&is1 (t in 0(a&to acc(sationis de Rennensi Ce&e&e1 de Se/estana Diana1 de S'&ac(sa&(m sit( dixim(s. Sae"e etiam in am"li.icanda &e concess( omni(m .(ndit(& n(me&ose et 2ol(%ilite& o&atio. Id nos .o&tasse non "e&.ecim(s1 conati 0(idem sae"issime s(m(sF 0(od "l(&imis locis "e&o&ationes nost&ae 2ol(isse nos at0(e animo contendisse decla&ant. Id a(tem t(m 2alet c(m is 0(i a(dit a% o&ato&e iam o%sess(s est ac tenet(&. Non enim id a/it (t insidiet(& et o%se&2et1 sed iam .a2et "&ocess(m0(e 2(lt dicendi0(e 2im admi&ans non an0(i&it 0(id &e"&e!endat. ZD44^ Raec a(tem .o&ma &etinenda non di( est1 nec dico in "e&o&atione1 0(am i"sam incl(dit1 sed in o&ationis &eli0(is "a&ti%(s. Nam c(m sis eis locis (s(s 0(i%(s ostendi lice&e1 t&ans.e&enda tota dictio est ad illa 0(ae nescio c(&1 c(m <&aeci Qommata et Qola nominent1 nos non &ecte incisa et mem%&a dicam(s. Ne0(e enim esse "oss(nt &e%(s i/notis nota nomina1 sed c(m 2e&%a a(t s(a2itatis a(t ino"iae ca(sa t&ans.e&&e soleam(s1 in omni%(s !oc .it a&ti%(s1 (t1 c(m id a""elland(m sit 0(od "&o"te& &e&(m i/no&ationem

Seme7ante estilo1 ni es el me7o& "a&a las ca(sas .o&enses1 ni tam"oco de%e excl(i&se del todo. Si se (sa a men(do1 no slo en/end&a !ast>o1 sino 0(e !asta el m3s i/no&ante conoce el a&ti.icio. C(itan tales a.ectaciones 2e&dad !(mana a la ex"&esin de los a.ectos. ,e&o como al/(na 2e+1 a(n0(e &a&a1 "(eden em"lea&se1 con2iene examina& c(3ndo ' de 0(* mane&a1 ' en c(3ntos modos. Ca%e el estilo n(me&oso en los elo/ios1 /&. en el 0(e 'o !ice de Sicilia en la se/(nda ac(sacin cont&a Ve&&es1 o c(ando !a%l* de mi cons(lado ante los senado&es. Ca%e tam%i*n en las na&&aciones1 c(ando *stas !an de tene& m3s di/nidad 0(e dolo& "o& e7em"lo1 lo 0(e en la o&acin c(a&ta cont&a Ve&&es di7e de la C*&es de Enna1 de la Diana de Se/esto1 ' de la sit(acin de Si&ac(sa. Es tole&a%le asimismo en la am"li.icacin1 ' todo el m(ndo lo concede. No 0(i+3 no lo !e conse/(ido n(nca1 "e&o a lo menos lo !e intentado m(c!>simas 2eces1 como lo "&o%a&3n in.initos l(/a&es de mis de.ensas. ,(ede am"li.ica&se c(ando 'a el a(dito&io est3 dominado ' 2encido "o& el o&ado&1 ' no &ecela ni 0(ie&e "e&manece& a la de.ensi2a1 sino 0(e se de7a a&&ast&a& en la co&&iente1 '1 admi&ando la .o&ma de la "ala%&a1 no enc(ent&a nada 0(e &e"&ende&. Esta .o&ma no "(ede "&olon/a&se m(c!o1 ni en la "e&o&acin ni en las dem3s "a&tes del disc(&so. Em"leados 'a los &ec(&sos de 0(e antes !a%l*1 todo el esme&o !a de "one&se en los 0(e llaman los <&ie/os Eommata ' Eola ' nosot&os1 no s* "o& 0(*1 incisos ' miembros% C(ando las cosas son desconocidas1 no "(eden se& conocidos los nom%&es1 ' en todas las a&tes o%li/a la necesidad a in2enta& n(e2os nom%&es "a&a ideas n(e2as1 o a (sa& de t&aslaciones.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)

i"sa&(m n(ll(m !a%(e&it ante nomen1 necessitas co/at a(t no2(m .ace&e 2e&%(m a(t a simili m(t(a&i. LiIII. ZD4D^ C(o a(tem "acto deceat incise mem%&atim2e dici iam 2ide%im(sF n(nc 0(ot modis m(tent(& com"&e!ensiones concl(siones0(e dicend(m est. Kl(it omnino n(me&(s a "&imo t(m incitati(s %&e2itate "ed(m1 t(m "&oce&itate ta&di(s. C(&s(m contentiones ma/is &e0(i&(nt1 eitiones &e&(m ta&ditatem. Insistit a(tem am%it(s modis "l(&i%(s1 e 0(i%(s (n(m est sec(ta Asia maxime1 0(i dic!o&e(s 2ocat(&1 c(m d(o ext&emi c!o&ei s(nt1 id est e sin/(lis lon/is et %&e2i%(s. Ex"lanand(m est enim1 0(od a% aliis eidem "edes aliis 2oca%(lis nominant(&. ZD4E^ Dic!o&e(s non est ille 0(idem s(a s"onte 2itios(s in cla(s(lis1 sed in o&ationis n(me&o ni!il est tam 2itios(m 0(am si sem"e& est idem. Cadit a(tem "e& se ille i"se "&aecla&e1 0(o etiam satietas .o&midanda est ma/is. Me stante C. Ca&%o C. K. t&i%(n(s "le%is in contione dixit !is 2e&%is O Ma&ce D&(se1 "at&em a""ello]!aec 0(idem d(o %inis "edi%(s incisimF dein mem%&atim T( dice&e sole%as sac&am esse &em "(%licamF]!aec item mem%&a te&nisF ZD4@^ "ost am%it(s YC(ic(m0(e eam 2iola2issent1 a% omni%(s esse ei "oenas "e&sol(tasY]dic!o&e(sF ni!il enim ad &em1 ext&ema illa lon/a sit an %&e2isF deinde ,at&is dict(m sa"iens teme&itas .ili com"&o%a2it]!oc dic!o&eo tant(s clamo& contionis excitat(s est1 (t admi&a%ile esset. C(ae&o nonne id n(me&(s e..ece&it8 Ve&%o&(m o&dinem imm(ta1 .ac sic YCom"&o%a2it .ili teme&itas1 iam ni!il e&it1 etsi teme&itas ex t&i%(s %&e2i%(s et lon/a est1 0(em A&istoteles (t o"tim(m "&o%at1 a 0(o dissentio.Y ZD4B^ YAt eadem 2e&%a1 eadem sententia.Y Animo ist(c satis est1 a(&i%(s non satis. Sed id c&e%&i(s .ie&i non o"o&tetF "&im(m enim n(me&(s a/noscit(&1 deinde satiat1 "ostea co/nita .acilitate contemnit(&.

En s( momento 2e&emos de 0(* .o&mma con2iene !a%la& con incisos ' miem%&osF a!o&a de%emos !a%la& de 0(* .o&ma 2a&ia& los "e&>odos ' cl3(s(las. El &itmo es 'a acele&ado ' &3"ido1 'a lento. Est3 %ien el "&ime&o en las contiendas .o&ensesF el se/(ndo en las ex"osiciones. Las cl3(s(las se cie&&an de m(c!os modos en Asia !a "&e2alecido la .o&ma del dicoreo' llamada as> "o& se& coreos los dos "ies Altimos. N a!o&a de%emos ex"lica& "o& 0(* los mismos "ies &eci%en en di2e&sos a(to&es nom%&es distintos. El dicoreo no es1 "o& s> mismo1 2icioso en las cl3(s(las1 "e&o nada m3s 2icioso 0(e s( "e&"et(a &e"eticin1 nada 0(e en/end&e m3s .astidio. Me ac(e&do 0(e Ca'o Ca&%on1 t&i%(no de la "le%e1 dec>a (n d>a en el .o&o -estando 'o sentado en el t&i%(nal6 O =arce Druse' patrem appello% Re a0(> (n inciso con dos "ies m*t&icos. N "&osi/(i Tu dicere solebas' sacram esse rempublicam% Son t&es "ies. N contin( la cl3(s(la 1uicum1ue eam $iola$issent' ab omnibus ei esse poenas persolutas% Es (n dicoreo' sin 0(e im"o&te 0(e la Altima sea la&/a o %&e2e. N aca% ,at&is dictum sapiens temeritas filii comproba$it% Al o>& este se/(ndo dicoreo1 "&o&&(m"ie&on todos en a"la(sos1 como si !(%ie&a dic!o (na cosa admi&a%le. ,&e/(nto Ono es esto o%&a del &itmo8 M(da tA el o&den de las "ala%&as1 di comproba$it fiii temeritas1 ' todo el e.ecto desa"a&ece1 a(n0(e temeritas conste de t&es s>la%as %&e2es ' (na la&/a lo c(al a A&istteles le sona&>a m(' %ien1 ' a mi en este caso no. La idea ' las "ala%&as son las mismas1 "e&o al o>do no le %asta. No con2iene1 sin em%a&/o1 a%(sa& de este lina7e de &itmo em"ie+a "o& conoce&se1 "&onto .astidia1 ' a la la&/a1 entendida s( .acilidad1 se le des"&ecia.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


Ra' ot&os m(c!os /*ne&os de cl3(s(las 0(e te&minan a/&ada%le ' n(me&osamente. El crLtico' 0(e consta de la&/a1 %&e2e ' la&/a1 ' el peon s( i/(al en tiem"o1 a(n0(e ten/a (na s>la%a m3s1 ca%en m(' %ien en la "&osa. El te&mina& los "e&>odos con (na la&/a ' t&es %&e2es1 o con t&es %&e2es ' (na la&/a1 como s(elen !ace& los anti/(os1 no lo &ec!a+o del todo1 a(n0(e "&e.ie&o ot&os &itmos. Ni si0(ie&a "(ede &ec!a+a&se en a%sol(to el es"ondeoF a(n0(e "esado ' ta&do "o& consta& de dos la&/as1 tiene cie&ta di/nidad ' &e"oso1 so%&e todo en los incisos ' "a&*ntesis1 ' com"ensa el se& "ocos s(s "ies con el se& la&/os.

LiIV. Sed s(nt cla(s(lae "l(&es1 0(ae n(me&ose et i(c(nde cadant. Nam et c&etic(s1 0(i est e lon/a et %&e2i et lon/a1 et ei(s ae0(alis "aean1 0(i s"atio "a& est1 s'lla%a lon/io&1 0(am commodissime "(tat(& in sol(tam o&ationem inli/a&i1 c(m sit d("lex. Nam a(t e lon/a est et t&i%(s %&e2i%(s1 0(i n(me&(s in "&imo 2i/et1 iacet in ext&emo1 a(t e totidem %&e2i%(s et lon/a1 Zin^ 0(em o"time cade&e censent 2ete&esF e/o non "lane &eicio1 sed alios ante"ono. ZD4=^ Ne s"onde(s 0(idem .(ndit(s est &e"(diand(s1 etsi1 0(od est e lon/is d(a%(s1 !e%etio& 2idet(& et ta&dio&F !a%et tamen sta%ilem 0(endam et non ex"e&tem di/nitatis /&ad(m1 in incisioni%(s 2e&o m(lto ma/is et in mem%&isF "a(citatem enim "ed(m /&a2itate s(a et ta&ditate com"ensat. Sed !os c(m in cla(s(lis "edes nomino1 non lo0(o& de (no "ede ext&emo adi(n/o1 0(od minim(m sit1 "&oxim(m s("e&io&em1 sae"e etiam te&ti(m. ZD4:^ Ne iam%(s 0(idem1 0(i est e %&e2i et lon/a1 a(t "a& c!o&eo 0(i !a%et t&is %&e2is t&oc!ae(s1 sed s"atio "a&1 non s'lla%is1 a(t etiam dact'l(s1 0(i est e lon/a et d(a%(s %&e2i%(s1 si est "&oxim(s a "ost&emo1 "a&(m 2ol(%ilite& "e&2enit ad ext&em(m1 si est ext&em(s c!o&e(s a(t s"onde(sF n(m0(am enim inte&est (te& sit eo&(m in "ede ext&emo. Sed idem !i t&es "edes male concl(d(nt1 si 0(is eo&(m in ext&emo locat(s est1 nisi c(m "&o c&etico "ost&em(s est dact'l(sF ni!il enim inte&est dact'l(s sit ext&em(s an c&etic(s1 0(ia "ost&ema s'lla%a %&e2is an lon/a sit ne in 2e&s( 0(idem &e.e&t. ZD4;^ C(a &e etiam "aeana 0(i dixit a"tio&em1 in 0(o esset lon/a "ost&ema1 2idit "a&(m1 0(oniam ni!il ad &em est1 "ost&ema 0(am lon/a sit. Iam "aean1 0(od "l(&is !a%eat s'lla%as 0(am t&is1 n(me&(s a 0(i%(sdam1 non "es !a%et(&. Est 0(idem1 (t inte& omnis constat anti0(os1 A&istotelem1 T!eo"!&ast(m1 T!eodectem1 E"!o&(m1

El 'am%o1 0(e consta de %&e2e ' la&/a1 ' es i/(al en tiem"o1 no en s>la%as1 al co&eo1 0(e tiene t&es %&e2esF ' el d3ctilo1 0(e tiene (na la&/a ' dos %&e2es1 caen %ien antes del Altimo "i*1 c(ando este es co&eo o es"ondeo1 cosa del todo indi.e&ente. ,e&o estos mismos t&es "ies cie&&an mal la cl3(s(la1 a no se& 0(e el Altimo1 en 2e+ de (n c&*tico1 sea (n d3ctilo. ,(ede se& (no ( ot&o1 "o&0(e !asta en el 2e&so es indi.e&ente la c(antidad de la Altima s>la%a. Los 0(e t(2ie&on "o& me7o& el peMn1 .(ndados en 0(e tiene la Altima s>la%a la&/a1 no &e"a&a&on en lo "oco 0(e esto im"o&ta%a. N a(n al/(nos al "en no lo llaman piL1 sino ritmo1 "o&0(e tiene m3s de t&es s>la%as. Se/An el (n3nime "a&ece& de los anti/(os -A&istteles1 Teo.&asto1 Teodectes1 E"!o&o61 es el m3s acomodado al "&inci"io1 al medio o al .in de diccin. Al .in 'o "&e.e&i&>a el c&*tico. El dochmio' 0(e tiene cinco

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


s>la%as %&e2e1 dos la&/as1 %&e2e ' la&/a1 2/. amicos tenes' est3 %ien en c(al0(ie&a "a&te1 "e&o (na 2e+ sola. Re"etido o contin(ado1 &es(lta demasiado a la 2ista el a&ti.icio a&mnico.

(n(s a"tissim(s o&ationi 2el o&ienti 2el mediaeF "(tant illi etiam cadenti1 0(o loco mi!i 2idet(& a"tio& c&etic(s. Doc!mi(s a(tem e 0(in0(e s'lla%is1 %&e2i1 d(a%(s lon/is1 %&e2i1 lon/a1 (t est !oc amicos tenes1 0(o2is loco a"t(s est1 d(m semel "onat(& ite&at(s a(t contin(at(s n(me&(m a"e&t(m et nimis insi/nem .acit. LiV. ZD45^ Ris i/it(& tot comm(tationi%(s tam0(e 2a&iis si (tem(&1 nec de"&e!endet(& mani.esto 0(id a no%is de ind(st&ia .iat et occ(&&et(& satietati. Et 0(ia non n(me&o sol(m n(me&osa o&atio sed et com"ositione .it et /ene&e1 0(od ante dict(m est1 concinnitatis]com"ositione "otest intelle/i1 c(m ita st&(cta 2e&%a s(nt1 (t n(me&(s non 0(aesit(s sed i"se sec(t(s esse 2ideat(&1 (t a"(d C&ass(m Nam (%i li%ido dominat(&1 innocentiae le2e "&aesidi(m estF o&do enim 2e&%o&(m e..icit n(me&(m sine (lla a"e&ta o&ato&is ind(st&ia]F ita0(e si 0(ae 2ete&es illi1 Re&odot(m dico et T!(c'didem totam0(e eam aetatem1 a"te n(me&ose0(e dixe&(nt1 ea non n(me&o 0(aesito1 sed 2e&%o&(m conlocatione cecide&(nt. ZDDG^ Ko&mae 2e&o 0(aedam s(nt o&ationis1 in 0(i%(s ea concinnitas est (t se0(at(& n(me&(s necessa&io. Nam c(m a(t "a& "a&i &e.e&t(& a(t cont&a&i(m cont&a&io o""onit(& a(t 0(ae similite& cad(nt 2e&%a 2e&%is com"a&ant(&1 0(id0(id ita concl(dit(&1 "le&(m0(e .it (t n(me&ose cadat1 0(o de /ene&e c(m exem"lis s("&a dixim(sF (t !aec 0(o0(e co"ia .ac(ltatem ad.e&at non sem"e& eodem modo desinendi. Nec tamen !aec ita s(nt a&ta et ast&icta1 (t ea1 c(m 2elim(s1 laxa&e ne0(eam(s. M(lt(m inte&est (t&(m n(me&osa sit1 id est similis n(me&o&(m1 an "lane e n(me&is constet o&atioF alte&(m si .it1 intole&a%ile 2iti(m est1 alte&(m nisi .it1 dissi"ata et inc(lta et .l(ens est o&atio. LiVI. ZDD4^ Sed 0(oniam non modo non .&e0(ente& 2e&(m etiam &a&o in 2e&is ca(sis a(t .o&ensi%(s ci&c(msc&i"te

Slo le e2ita&emos alte&nando o"o&t(namente todos estos "ies m*t&icos1 ' como no slo del &itmo1 sino tam%i*n de la com"osicin de? "ende la a&mon>a de la cl3(s(la1 !a de se& la com"osicin de tal s(e&te1 0(e no "a&e+ca el nAme&o %(scado1 sino nacido1 como en este "asa7e de C&aso am ubi libido dominatur' innocentiae le$e praesidium est% El o&den de las "ala%&as "&od(ce 'a la a&mon>a1 sin 0(e se 2ea el es.(e&+o del o&ado&. ,o& eso1 si al/(na 2e+ los anti/(os -0(ie&o deci&1 Re&odoto ' T(c>dides ' todos los de s( tiem"o6 alcan+a&on la a&mon>a1 .(e slo "o& la colocacin de los 2oca%los1 ' no "o& el &itmo. Ra' cie&tas .o&mas de estilo 0(e ine2ita%lemente t&aen el &itmo consi/o. As> las com"a&aciones ' las ant>tesis. Todo esto o.&ece 2a&iedad de &ec(&sos1 "a&a no te&mina& siem"&e del mismo modo. Ni son estas le'es tan est&ictas1 0(e al/(na 2e+ no "odamos 0(e%&anta&las. Ra' /&an di.e&encia ent&e se& n(me&oso el disc(&so1 ' consta& todo de nAme&os. Lo se/(ndo es intole&a%le 2icio1 "e&o sin lo "&ime&o se&3 inc(lta1 desali)ada ' .lo7a la o&acin.

,e&o como el estilo &esonante ' n(me&oso no el .&ec(ente en las 2e&dade&as ca(sas1 es deci&1 en las

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


.o&enses1 necesa&io es 0(e 2eamos lo 0(e son incisos ' miembros1 "o&0(e esta es la .o&ma 0(e m3s a%(nda en este /*ne&o de disc(&sos. La cl3(s(la1 "a&a se& "e&.ecta1 ' !enc!i& los o>dos1 ' no se& m3s la&/a ni m3s %&e2e 0(e lo 7(sto1 de%e consta& de c(at&o "a&tes o miem%&os. A 2eces con2iene1 sin em%a&/o1 aco&ta&la o extende&la. En esto la "&osa tiene m(c!a m3s li%e&tad 0(e la "oes>a1 ' 'o slo me .i7o en (n t*&mino medio.

n(me&ose0(e dicend(m est1 se0(i 2idet(&1 (t 2ideam(s 0(ae sint illa 0(ae s("&a dixi incisa1 0(ae mem%&a. Raec enim in 2e&is ca(sis maximam "a&tem o&ationis o%tinent. Constat enim ille am%it(s et "lena com"&e!ensio e 0(att(o& .e&e "a&ti%(s1 0(ae mem%&a dicim(s1 (t et a(&is im"leat et ne0(e %&e2io& sit 0(am satis sit ne0(e lon/io&. C(am0(am (t&(m0(e non n(m0(am 2el "oti(s sae"e accidit1 (t a(t citi(s insistend(m sit a(t lon/i(s "&ocedend(m1 ne %&e2itas de.&(dasse a(&is 2ideat(& ne2e lon/it(do o%t(disse. Sed !a%eo medioc&itatis &ationemF nec enim lo0(o& de 2e&s( et est li%e&io& ali0(anto o&atio. ZDDD^ ZE 0(att(o& i/it(& 0(asi !examet&o&(m insta& 2e&s((m 0(od sit constat .e&e "lena com"&e!ensio.^ Ris i/it(& sin/(lis 2e&si%(s 0(asi nodi a""a&ent contin(ationis1 0(os in am%it( coni(n/im(s. Sin mem%&atim 2ol(m(s dice&e1 insistim(s at0(e1 c(m o"(s est1 a% isto c(&s( in2idioso .acile nos et sae"e dii(n/im(s. Sed ni!il tam de%et esse n(me&os(m 0(am !oc1 0(od minime a""a&et et 2alet "l(&im(m. Ex !oc /ene&e ill(d est C&assi YMissos .aciant "at&onosF i"si "&odeantYF]nisi inte&2allo dixisset Yi"si "&odeantY1 sensisset "&o.ecto se .(disse sena&i(mF omnino meli(s cade&et "&odeant i"siF sed de /ene&e n(nc dis"(toF ZDDE^ ]Yc(& clandestinis consiliis nos o""(/nant8 C(& de "e&.(/is nost&is co"ias com"a&ant cont&a nos8Y ,&ima s(nt illa d(o1 0(ae Qommata <&aeci 2ocant1 nos incisa dicim(sF deinde te&ti(m Qolon illi1 nos mem%&(mF se0(it(& non lon/a]ex d(o%(s enim 2e&si%(s1 id est mem%&is1 "e&.ecta com"&e!ensio est et in s"ondeos caditF et C&ass(s 0(idem sic "le&(m0(e dice%at1 id0(e i"se /en(s dicendi maxime "&o%o. LiVII. Sed 0(ae incisim a(t mem%&atim e..e&(nt(&1 ea 2el a"tissime cade&e
R

De estos c(at&o miem%&os1 0(e "(eden com"a&a&se con c(at&o 2e&sos ex3met&os1 (nidos ' t&a%ados ent&e s> con cie&ta mane&a de n(dos1 consta la cl3(s(la "e&.ecta. A 2eces las inte&&(m"imos ' co&tamos "a&a inte&cala& al/An miem%&o. Entonces de%e "one&se ma'o& c(idado en el nAme&o1 "o& lo misino 0(e entonces a"a&ece menos ' 2ale m3s. De este /*ne&o son a0(ellas "ala%&as de C&aso =issos faciant patronos( ipsi prodeantU% Si !(%ie&a dic!o prodeant ipsi -a(n siendo esto m3s a&monioso61 se !(%ie&a 2isto a las cla&as el em"e)o en %(sca& el sena&io. V<ur clandestinis consiliis nos oppugnantP Vcur de perfugis nostris copias comparant contra nosP A0(> tenemos dos incisos1 0(e los <&ie/os llaman Eommata1 ' (n miem%&o1 0(e ellos a"ellidan Eolon. Res(lta (na cl3(s(la no la&/a1 "(es consta de dos 2e&sos o miem%&os1 ' aca%a en es"ondeos. Tal sol>a se& el estilo de C&aso1 ' el 0(e 'o m3s a"&(e%o.

Lo 0(e incidentalmente se dice1 !a de tene& m(c!a a&mon>a ' nAme&o1

De?en a un lado a sus a)o+ados( presntense ellos mismos. Bosi)lemente se trate de un paWrra*o de la le4 Ser3ilia, que trans*er'a al Senado el en?uiciamineto de las con?uraciones.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


2/. VDomus tibi deeratP at habebas% VPecunia superabatP at egebas%U A estos c(at&o incisos1 si/(en estos miem%&os Ancurristi amens in columnas( in alienos insanus insanisti% N l(e/o1 a modo de t&(eno1 2iene la cl3(s(la la&/a Depressam' coecam' iacentem domum pluris 1uam te' et 1uam fortunas tuas' aestimasti% Aca%a con (n dico&eo1 "&ximo a (n dis"ondeo. El "&ocede& "o& incisos ' miem%&os es de /&an e.ecto en las 2e&dade&as ca(sas1 so%&e todo en las ac(saciones ' de.ensas.

de%ent1 (t est a"(d me YDom(s ti%i dee&at8 At !a%e%as. ,ec(nia s("e&a%at8 At e/e%asYF !aec incise dicta s(nt 0(att(o&F ZDD@^ at mem%&atim 0(ae se0((nt(& d(o YInc(&&isti amens in col(mnas1 in alienos insan(s insanistiY. Deinde omnia tam0(am c&e"idine 0(adam com"&e!ensione lon/io&e s(stinent(& YDe"&essam1 caecam1 iacentem dom(m "l(&is 0(am te et 0(am .o&t(nas t(as aestimastiY. Dic!o&eo .init(&. At s"ondeis "&oxim(m ill(d. Nam in !is1 0(i%(s (t "(/i(nc(lis (ti o"o&tet1 %&e2itas .aciet i"sa li%e&io&es "edesF sae"e enim sin/(lis (tend(m est1 "le&(m0(e %inis1 et (t&is0(e addi "edis "otest1 non .e&e te&nis am"li(s. ZDDB^ Incisim a(tem et mem%&atim t&actata o&atio in 2e&is ca(sis "l(&im(m 2alet1 maxime0(e eis locis1 c(m a(t a&/(as a(t &e.ellas1 (t nos in Co&neliana sec(nda YO callidos !omines1 o &em exco/itatam1 o in/enia met(endaUY Mem%&atim ad!(cF deinde caesim Dixim(s1 &(&s(s mem%&atim YTestis da&e 2ol(m(sY. Ext&ema se0(it(& com"&e!ensio1 sed ex d(o%(s mem%&is1 0(a non "otest esse %&e2io& YC(em1 0(aeso1 nost&(m .e.ellit ita 2os esse .act(&os8Y ZDD=^ Nec (ll(m /en(s est dicendi a(t meli(s a(t .o&ti(s 0(am %inis a(t te&nis .e&i&e 2e&%is1 non n(m0(am sin/(lis1 "a(lo alias "l(&i%(s1 inte& 0(ae 2a&iis cla(s(lis inte&"onit se &a&o n(me&osa com"&e!ensioF 0(am "e&2e&se .(/iens Re/esias1 d(m ille 0(o0(e imita&i L'siam 2(lt alte&(m "aene Demost!enem1 saltat incidens "a&tic(las. Et is 0(idem non min(s sententiis "eccat 0(am 2e&%is1 (t non 0(ae&at 0(em a""ellet ine"t(m 0(i ill(m co/no2e&it. Sed e/o illa C&assi et nost&a "os(i1 (t 0(i 2ellet a(&i%(s i"sis 0(id n(me&os(m etiam in minimis "a&tic(lis o&ationis esset i(dica&et. Et 0(oniam "l(&a de n(me&osa o&atione dixim(s 0(am 0(is0(am ante nos1 n(nc de ei(s /ene&is (tilitate dicem(s.
R

As> di7o 'o en la o&acin se/(nda cont&a Co&nelio WOh callidos hominesX Woh ingenia metuendaX N "&ose/(> en el mismo estilo co&tado testes dare $olumus% Si/(e (na cl3(s(la de dos miem%&os1 la m3s %&e2e de todas Buem' 1uaeso' mostrum fefellit' ita $os esse facturos% N no !a' modo de deci& 0(e sea me7o& ni m3s en*&/ico 0(e el !e&i& con dos o t&es "ala%&as1 a 2eces con (na sola1 inte&"oniendo de 2e+ en c(ando1 ent&e las cl3(s(las co&tasF al/(na la&/a ' n(me&osa. C(e&iendo !(i& de esto Re/*sias e imita& malamente a Lisias1 0(e es casi ot&o Demstenes1 "&ocede como "o& saltos1 co&tando siem"&e la .&ase1 ' e&&ando no menos en los "ensamientos 0(e en las "ala%&as1 !asta el ext&emo de no "ode& !alla&se nada m3s ine"to 0(e *l. Na 0(e !e disc(&&ido ace&ca de la a&mon>a del disc(&so m3s 0(e ot&o al/(no antes 0(e 'o1 !e de t&ata& a!o&a de s( (tilidad.

Bro Scauro 0!. @e *altarF casa, pero la ten'as. X@e so)ra)a dineroY Bero lo necesita)as.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


No i/no&as1 B&(to1 0(e el %ien deci& no es ot&a cosa 0(e (sa& "ensamientos ' "ala%&as esco/idas. N no !a' idea al/(na 0(e en la o&acin d* .&(to si no est3 %ien ex"(esta ' desa&&olladaF ni %&illan las "ala%&as si no est3n %ien colocadas1 ' no las &eal+a el nAme&o. Este nAme&o1 con2iene &e"eti&lo1 no es el "o*tico1 ' di.ie&e m(c!o de *l1 a(n0(e no en s( esencia1 "o&0(e al ca%o (no mismo es el &itmo del o&ado& ' el del "oeta1 ' a(n el de todo el 0(e !a%la1 ' el de todo sonido 0(e "odemos medi&. ,e&o el o&den de los "ies !ace 0(e lo 0(e se "&on(ncia sea o&acin o "oema.

>

LiVIII. ZDD:^ Ni!il enim est ali(d1 B&(te1 0(od 0(idem t( minime omni(m i/no&as1 "(lc!&e et o&ato&ie dice&e nisi o"timis sententiis 2e&%is0(e lectissimis dice&e. Et nec sententia (lla est 0(ae .&(ct(m o&ato&i .e&at1 nisi a"te eita at0(e a%sol(te1 nec 2e&%o&(m l(men a""a&et nisi dili/ente& conlocato&(m1 et !o&(m (t&(m0(e n(me&(s inl(st&atF n(me&(s a(tem]sae"e enim !oc testand(m est]non modo non "oetice 2inct(s 2e&(m etiam .(/iens ill(m ei0(e omni(m dissimillim(sF non 0(in idem sint n(me&i non modo o&ato&(m et "oeta&(m 2e&(m omnino lo0(enti(m1 deni0(e etiam sonanti(m omni(m 0(ae meti&i a(&i%(s "oss(m(s1 sed o&do "ed(m .acit1 (t id 0(od "&on(ntiat(& a(t o&ationis a(t "oematis simile 2ideat(&. ZDD;^ Ranc i/it(&1 si2e com"ositionem si2e "e&.ectionem si2e n(me&(m 2oca&i "lacet1 Zet^ ad!i%e&e necesse est1 si o&nate 2elis dice&e1 non sol(m1 0(od ait A&istoteles et T!eo"!&ast(s1 ne in.inite .e&at(& (t .l(men o&atio1 0(ae non a(t s"i&it( "&on(ntiantis a(t inte&d(ct( li%&a&i1 sed n(me&o coacta de%et insiste&e1 2e&(m etiam 0(od m(lto maio&em !a%ent a"ta 2im 0(am sol(ta. Vt enim at!letas nec m(lto sec(s /ladiato&es 2idem(s ni!il nec 2itando .ace&e ca(te nec "etendo 2e!emente&1 in 0(o non mot(s !ic !a%eat "alaest&am 0(andam1 (t 0(ic0(id in !is &e%(s .iat (tilite& ad "(/nam idem ad as"ect(m etiam sit 2en(st(m1 sic o&ato& nec "la/am /&a2em .acit1 nisi "etitio .(it a"ta1 nec satis tecte declinat im"et(m1 nisi etiam in cedendo 0(id deceat intelle/it. ZDD5^ Ita0(e 0(alis eo&(m mot(s 0(os a"alaist&o(s <&aeci 2ocant1 talis !o&(m mi!i 2idet(& o&atio 0(i non cla(d(nt n(me&is sententias1 tant(m0(e a%est (t 0(od ei 0(i !oc a(t ma/ist&o&(m ino"ia a(t in/eni ta&ditate a(t la%o&is .(/a non s(nt adsec(ti solent dice&e] ene&2et(& o&atio com"ositione 2e&%o&(m1 (t alite& in ea nec im"et(s (ll(s nec 2is esse "ossit.

Est3 com"osicin1 "e&.eccin o nAme&o es a%sol(tamente necesa&ia al 0(e 0(ie&e !a%la& con ele/ancia1 no slo1 como dicen A&istteles ' Teo.&asto1 "a&a 0(e el disc(&so 2a'a s(7eto a (na le' ' no se extienda inde.inidamente1 sin m3s t&a%a 0(e las exi/encias de la &es"i&acin o los "(ntos ' comas de la esc&it(&a1 sino "o&0(e el disc(&so a&monioso tiene m(c!a m3s .(e&+a 0(e el s(elto ' descolo&ido. N as> como 2emos a los atletas ' /ladiado&es "&ocede& siem"&e con a&te en el !(i& ' en el acomete&1 7(ntando la (tilidad de la "elea con la /alla&d>a ' ele/anciaF as> el o&ado& n(nca !ace !e&ida /&a2e1 ni &esiste 2icto&iosamente el >m"et( del cent&a&io1 si no atiende al deco&o en la &esistencia misma. A los mo2imientos to&"es ' sin /&acia del atleta se "a&ece el disc(&so en 0(e se "&esentan sin a&mon>a las ideas ' tan le7os est3 de se& 2e&dad lo 0(e a.i&man los 0(e1 o "o& .alta de maest&os1 o "o& to&"e+a de in/enio1 o "o& !(i& del t&a%a7o1 no !an lle/ado a esta "e&.eccin1 es deci&1 0(e ene&2a a la "&osa el mismo esme&o en la com"osicin de las "ala%&as1 0(e antes al cont&a&io1 sin esta a&mon>a ' nAme&o no ca%e .(e&+a1 2i/o& ni

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


>m"et(. ,e&o todo esto &e0(ie&e la&/o e7e&cicio1 ni !emos de t&as"one& las "ala%&as de modo 0(e se 2ea cla&amente 0(e lo !acemos slo "o& %(sca& (na a&moniosa cadencia. A!> est3 L(cio Celio Anti"at&o1 0(e en el "&oemio a s( -uerra PYnica' dice 0(e n(nca lo !a&3 sino en caso necesa&io. TO! 2a&n sencillo1 0(e no nos oc(lta nadaU TRom%&e sa"ient>simo1 0(e 7(+/a 0(e de%emos cede& a la necesidadU ,e&o *ste es (n esc&ito& ente&amente &(do. No ni en el esc&i%i& ni en el !a%la& admito esta exc(sa de la necesidad. Nada os necesa&io1 ' a(n0(e lo .(ese1 no de%e&>a con.esa&se. El mismo Anti"at&o1 0(e se disc(l"a con Lelio1 a 0(ien esc&i%e1 ' lo "ido "e&dn1 (sa con .&ec(encia de t&aslaciones1 ' no "o& eso aca%a me7o& s(s cl3(s(las. Ent&e los o&ado&es asi3ticos1 tan s("e&sticiosos del nAme&o1 !alla&3s cie&tas &e"eticiones1 slo "a&a llena& los "e&>odos. Ot&os1 como Re/*sias1 ca'e&on en el 2icio del estilo co&tado ' &ast&e&o1 m(' seme7ante al de los S>c(los. Ra' ot&o te&ce& estilo en 0(e so%&esalie&on los dos !e&manos Rie&ocles ' Menecles1 "&>nci"es de los &et&icos asi3ticos1 ' a mi 7(icio nada des"&ecia%les. Es 2e&dad 0(e se a"a&tan del se2e&o modo de deci& de los 3ticosF "e&o com"ensa este de.ecto con la .acilidad ' a%(ndancia1 a(n0(e ca&ecen de 2a&iedad ' cie&&an siem"&e s(s .&ases del mismo modo. El 0(e 0(ie&a e2ita& estos de.ectos1 ' no t&as"on/a con a&ti.icio demasiado e2idente las "ala%&as1 ni se em"e)e en &ellena& todos los !(ecos1 ni %(scando "(e&iles a&mon>as m(tile ' ene&2e las sentencias1 ni (se siem"&e del mismo &itmo1 *ste !a%&3 lle/ado al colmo de la "e&.eccin. No es "&eciso deci& las excelencias del estilo %asta con en(me&a& los 2icios cont&a&ios. TC(3nto 2ale ' si/ni.ica la a&mon>aU ,(ede conoce&se con slo des!ace&la1

LiIi. Sed ma/nam exe&citationem &es .la/itat1 ne 0(id eo&(m 0(i /en(s !oc sec(ti non ten(e&(nt simile .aciam(s1 ne a(t 2e&%a t&aiciam(s a"e&te1 0(o meli(s a(t cadat a(t 2ol2at(& o&atioF ZDEG^ 0(od se L. Caeli(s Anti"ate& in "&ooemio %elli ,(nici nisi necessa&io .act(&(m ne/at. O 2i&(m sim"licem 0(i nos ni!il celet1 sa"ientem 0(i se&2iend(m necessitati "(tetU Sed !ic omnino &(disF no%is a(tem in sc&i%endo at0(e in dicendo necessitatis exc(satio non "&o%at(&F ni!il est enim necesse et1 si 0(id esset1 id necesse tamen non e&at con.ite&i. Et !ic 0(idem1 0(i !anc a Laelio1 ad 0(em sc&i"sit1 c(i se "(&/at1 2eniam "etit1 et (tit(& ea t&aiectione 2e&%o&(m et ni!ilo tamen a"ti(s ex"let concl(dit0(e sententias. A"(d alios a(tem et Asiaticos maxime n(me&o se&2ientes inc(lcata &e"e&ias inania 0(aedam 2e&%a 0(asi com"lementa n(me&o&(m. S(nt etiam 0(i illo 2itio1 0(od a% Re/esia maxime .l(xit1 in.&in/endis concidendis0(e n(me&is in 0(oddam /en(s a%iect(m incidant 2e&sic(lo&(m simillim(m. ZDE4^ Te&ti(m est1 in 0(o .(e&(nt .&at&es illi Asiatico&(m &!eto&(m "&inci"es Rie&ocles et Menecles minime mea sententia contemnendi. Etsi enim a .o&ma 2e&itatis et a% Attico&(m &e/(la a%s(nt1 tamen !oc 2iti(m com"ensant 2el .ac(ltate 2el co"ia. Sed a"(d eos 2a&ietas non e&at1 0(od omnia .e&e concl(de%ant(& (no modo. C(ae 2itia 0(i .(/e&it1 (t ne0(e 2e&%(m ita t&aiciat (t id de ind(st&ia .act(m intelle/at(&1 ne0(e in.e&ciens 2e&%a 0(asi &imas ex"leat1 nec min(tos n(me&os se0(ens concidat del(m%et0(e sententias1 nec sine (lla comm(tatione in eodem sem"e& 2e&set(& /ene&e n(me&o&(m1 is omnia .e&e 2itia 2ita2e&it. Nam de la(di%(s m(lta dixim(s1 0(i%(s s(nt illa "e&s"ic(e 2itia cont&a&ia. Lii. ZDED^ C(ant(m a(tem sit a"te dice&e1 ex"e&i&i licet1 si a(t com"ositi

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


2a&iando al/(nas "ala%&as. Tomemos "o& e7em"lo (n t&o+o m>o en la se/(nda Co&neliana e1ue me di$itiae mo$ent' 1uibus omnes ,fricanos et Laelios multi $enalitii mercatores1ue superarunt% Si decimos =ulti superarunt mercatores $enalitii1ue' toda la a&mon>a desa"a&ece. e1ue $estis aut coelatum aurum et argentum' 1uo nostros $eteres =arcellos' =aximos1ue multi eunuchie >)ria ,7gipto1ue $ic runt% No "(edes deci& Hicerunt eunuhie >)ria ,7gipto1ue% A contin(acin di/o e1ue $ero ornamenta ista $illaritm' 1uibus L% Paulum et L% =ummiun' 1ui rebus his urbem Ataliam1ue omnem referserunt' ab ali1uo $ideo perfacile Deliaco aut >)ro potuisse superari% No se "(ede deci& potuisse superari ab ali1uo >)ro aut Deliaco% OVes cmo en alte&ando (n "oco el o&den de las "ala%&as1 a(n0(e 0(e sean las mismas ' no 2a&>e el "ensamiento1 desa"a&ece toda a&mon>a8 De la misma s(e&te1 tomando (na .&ase desali)ada de c(al0(ie&a1 ' m(dando (n "oco el o&den de las "ala%&as1 &es(lta ele/ante ' n(me&osa. ,o& e7em"lo1 esta .&ase de <&aco ante los Censo&es ,besse non potest' 1uin eNusdem hominis sit probos improbare' 1ui improbos probet% TC(3nto me7o& !(%ie&a dic!o 31ui improbos probet' probos improbareXZ OC(i*n no desea&3 !a%la& siem"&e de este modo8 N los 0(e no lo !acen es "o&0(e no "(eden1 ' c&een disim(la& s( im"otencia con llama&se 3ticos. TCmo si no lo !(%ie&a sido Demstenes1 0(e siem"&e .(lmina &>tmicamente s(s centellasU

o&ato&is %ene st&(ctam conlocationem dissol2as "e&m(tatione 2e&%o&(mF] co&&(m"at(& enim tota &es1 (t Zet^ !aec nost&a in Co&neliana et deince"s omnia YNe0(e me di2itiae mo2ent1 0(i%(s omnis A.&icanos et Laelios m(lti 2enalicii me&cato&es0(e s("e&a&(ntY imm(ta "a(l(l(m1 (t sit m(lti s("e&a&(nt me&cato&es 2enalicii0(e1 "e&ie&it tota &esF et 0(ae se0((nt(& YNe0(e 2estis a(t caelat(m a(&(m et a&/ent(m1 0(o nost&os 2ete&es Ma&cellos Maximos0(e m(lti e(n(c!i e S'&ia Ae/'"to0(e 2ice&(ntYF 2e&%a "e&m(ta sic1 (t sit Y2ice&(nt e(n(c!i e S'&ia Ae/'"to0(eY adde te&ti(m YNe0(e 2e&o o&namenta ista 2illa&(m1 0(i%(s L. ,a(ll(m et L. M(mmi(m1 0(i &e%(s !is (&%em Italiam0(e omnem &e.e&se&(nt1 a% ali0(o 2ideo "e&.acile Deliaco a(t S'&o "ot(isse s("e&a&iYF .ac ita Y"ot(isse s("e&a&i a% ali0(o S'&o a(t DeliacoYF ZDEE^ 2idesne1 (t o&dine 2e&%o&(m "a(l(l(m comm(tato1 isdem tamen 2e&%is stante sententia1 ad ni!il(m omnia &ecidant1 c(m sint ex a"tis dissol(ta8 A(t si alic(i(s inconditi a&&i"ias dissi"atam ali0(am sententiam eam0(e o&dine 2e&%o&(m "a(l(l(m comm(tato in 0(ad&(m &edi/as1 e..iciat(& a"t(m ill(d1 0(od .(e&it antea di..l(ens ac sol(t(m. A/e s(me de <&acc!i a"(d censo&es ill(d YA%esse non "otest 0(in ei(sdem !ominis sit "&o%os im"&o%a&e 0(i im"&o%os "&o%etYF 0(anto a"ti(s1 si ita dixisset YC(in ei(sdem !ominis sit 0(i im"&o%os "&o%et "&o%os im"&o%a&eUY ZDE@^ Roc modo dice&e nemo (m0(am nol(it nemo0(e "ot(it 0(in dixe&itF 0(i a(tem alite& dixe&(nt1 !oc adse0(i non "ot(e&(nt. Ita .acti s(nt &e"ente AtticiF 0(asi 2e&o T&allian(s .(e&it Demost!enesU C(i(s non tam 2i%&a&ent .(lmina illa1 nisi n(me&is conto&ta .e&&ent(&. LiiI. Sed si 0(em ma/is delectant sol(ta1 se0(at(& ea sane1 modo sic (t1 si 0(is ,!idiae cli"e(m dissol2e&it1 conlocationis (ni2e&sam s"eciem

N si a al/(no le a/&ada el estilo s(elto ' co&tado1 c(lt>2ele en !o&a %(ena1 con tal 0(e al des!ace& el esc(do de Kidias ' dest&(i& la colocacin de s(s "a&tes1

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


no alte&e ni ec!e a "e&de& la !e&mos(&a de cada (na. As> en T(c>dides %(sco en 2ano el &itmo1 "e&o nin/(no de los dem3s o&natos del disc(&so .altan. Mas el desata& (n disc(&so "o%&e ' &(in1 en 0(e no !a' "ala%&a ni sentencia di/na de memo&ia1 no es des!ace& el esc(do1 sino scopas dissol$ere1 como dice el "&o2e&%io1 a(n0(e "a&e+ca !(milde. N "a&a des"&ecia& con .(ndamento el estilo 0(e 'o ala%o1 necesa&io es 0(e antes !a'an esc&ito al/o en estilo de Isc&ates o de Es0(ines ' Demstenes slo as> conoce&* 0(e1 no "o& deses"e&acin de alcan+a&lo sino "o& %(en 7(icio1 !an &en(nciado a *l. Di&* en dos "ala%&as lo 0(e "ienso. El !a%la& con m(c!o a"a&ato1 "e&o sin ideas1 es loc(&a el !a%la& sentenciosamente sin o&den ni concie&to en las "ala%&as1 "(e&ilidad1 "e&o en la 0(e s(elen inc(&&i& no slo los necios1 sino m(c!os 2a&ones "&(dentes. Mas el o&ado& 0(e %(sca no slo a"&o%acin1 sino admi&acin ' a"la(so1 de%e so%&esali&1 en todo1 ' a2e&/on+a&se de 0(e ot&o lo a2enta7e en nada ' sea o>do con m3s /(sto 0(e *l.

100

s(st(le&it1 non sin/(lo&(m o"e&(m 2en(statemF (t in T!(c'dide o&%em modo o&ationis deside&o1 o&namenta com"a&ent. ZDEB^ Isti a(tem c(m dissol2(nt o&ationem1 in 0(a nec &es nec 2e&%(m (ll(m est nisi a%iect(m1 non cli"e(m1 sed1 (t in "&o2e&%io est] etsi !(mili(s dict(m est Ztamen simile est^]1 sco"as -(t ita dicam6 mi!i 2ident(& dissol2e&e. At0(e (t "lane /en(s !oc1 0(od e/o la(do1 contem"sisse 2ideant(&1 a(t sc&i%ant ali0(id 2el Isoc&ateo mo&e 2el 0(o Aesc!ines a(t Demost!enes (tit(&1 t(m illos existima%o non des"e&atione &e.o&mida2isse /en(s !oc1 sed i(dicio &e.(/isseF a(t &e"e&iam i"se eadem condicione 0(i (ti 2elit1 (t a(t dicat a(t sc&i%at (t&a 2oles lin/(a eo /ene&e 0(o illi 2ol(ntF .acili(s est enim a"ta dissol2e&e 0(am dissi"ata conecte&e. ZDE=^ Res se a(tem sic !a%et1 (t %&e2issime dicam 0(od sentio com"osite et a"te sine sententiis dice&e insania est1 sententiose a(tem sine 2e&%o&(m et o&dine et modo in.antia1 sed ei(s modi tamen in.antia1 (t ea 0(i (tant(& non st(lti !omines !a%e&i "ossint1 etiam "le&(m0(e "&(dentesF 0(o 0(i est content(s (tat(&. Elo0(ens 2e&o1 0(i non a""&o%ationes sol(m sed admi&ationes1 clamo&es1 "la(s(s1 si liceat1 mo2e&e de%et1 omni%(s o"o&tet ita &e%(s excellat1 (t ei t(&"e sit 0(ic0(am a(t exs"ecta&i a(t a(di&i li%enti(s.

Marco Tulio Cicern

El orador (a Marco Bruto)


Esto es1 B&(to1 mi 7(icio ace&ca del o&ado& si te "a&ece %ien1 s>/(ele si no1 at*nte al t('o. No me em"e)a&* en "e&s(adi&te1 ni a.i&ma&* tam"oco 0(e lo 0(e en este li%&o sosten/o sea m3s 2e&dad 0(e lo 0(e tA di/as. No slo a ti1 sino a m> mismo1 en ot&as ci&c(nstancias1 m3s adelante1 me "a&ece&3n las cosas de distinto modo. N no slo en esta mate&ia1 0(e de"ende del a"la(so del 2(l/o ' del "lace& de los o>dos1 "*simos .(ndamentos "a&a el 7(icio1 sino en c(estiones m(c!o m3s /&a2es1 no !e encont&ado toda2>a nin/An "&inci"io .i7o a 0(* atene&me1 ni "o& dnde di&i/i& mi 7(icio m3s all3 de lo 2e&os>mil1 'a 0(e la 2e&dad est3 oc(lta. Si no te "a&ece %ien lo 0(e !e esc&ito1 "iensa 0(e !e em"&endido (na o%&a s("e&io& a mis .(e&+as1 o 0(e deseando com"lace&te1 !e "&e.e&ido a la 2e&/Ven+a de ne/a&me la osad>a de esc&i%i&.

101

ZDE:^ Ra%es me(m de o&ato&e1 B&(te1 i(dici(mF 0(od a(t se0(e&e1 si "&o%a2e&is1 a(t t(o sta%is1 si ali(d 0(oddam est t((m. In 0(o ne0(e "(/na%o tec(m ne0(e !oc me(m1 de 0(o tanto o"e&e !oc li%&o adse2e&a2i1 (m0(am ad.i&ma%o esse 2e&i(s 0(am t((m. ,otest enim non sol(m ali(d mi!i ac ti%i1 sed mi!imet i"si ali(d alias 2ide&i. Nec in !ac is modo &e 0(ae ad 2(l/i adsens(m s"ectet et ad a(&i(m 2ol("tatem1 0(ae d(o s(nt ad i(dicand(m le2issima1 sed ne in maximis 0(idem &e%(s 0(ic0(am ad!(c in2eni .i&mi(s1 0(od tene&em a(t 0(o i(dici(m me(m de&i/e&em1 0(am id 0(odc(m0(e mi!i 0(am simillim(m 2e&i 2ide&et(&1 c(m i"s(m ill(d 2e&(m tamen in occ(lto late&et. ZDE;^ T( a(tem 2elim1 si ti%i ea 0(ae dis"(tata s(nt min(s "&o%a%(nt(&1 (t a(t mai(s o"(s instit(t(m "(tes 0(am e..ici "ot(e&it1 a(t1 d(m ti%i &o/anti 2ol(e&im o%se0(i1 2e&ec(ndia ne/andi sc&i%endi me im"(dentiam s(sce"isse.

Вам также может понравиться