TRK MTOLOJSNDE YARATILI EFSANES Yeriding Ptkeni (Yerin Yaratl)

inktp:Hidiry
Evvelce ancak su vard. Yer, gk ay ve gne yoktu. Tengri Kuday ile bir kii vard. Bunlar kara kaz ekline girip su zerinde uuyorlard. Tengri hibir ey dnmyordu. Kii rzgr karp suyu dalgalandrd ve Tengrinin yzne su serpti. Bu kii kendisinin Tengriden byk olduunu sand ve suyun iine dalverdi. Su iinde boulacak oldu; "Tengri, bana yardm et!" diye barmaya balad. Tengri "Yukar k!" dedi. O da sudan kverdi. Tengri yle buyurdu: "Salam bir ta olsun!" suyun dibinden bir ta kt. Tengri ile kii tan zerine oturdular. Tengri, kiiye "Suya dal, oradan toprak kar!" dedi. Kii suya dald ve "Ben kendim iin de toprak alaym" diye dnd. ki eline toprak ald. Bir elindeki topra, kendi bana i grmek dncesiyle azna soktu. Yaratma iinde Tengri'y kskand iin byle davranmt. Bu kiinin de aznda gizledii toprak bymeye balad. Nefesi kesilmiti; boulacak gibi oldu. Tengriden kamaya balad, fakat nereye baksa Tengriyi yannda buldu. Boulmak zereyken "Tengri, gerek Tengri bana yardm et!" diye yalvard. Tengri ona "Ne yaptn, azna toprak saklayaym diye mi dndn? Bu topra ne iin gizledin?" diye sordu. Kii "Yer yarataym diye bu topra azmda gizlemitim" diye cevap verdi Tengri ona "At azndan o topra" dedi. Kii topra atverdi. Bu topraktan kk kk tepeler meydana geldi, bundan sonra Tengri yle dedi "Sen gnahl oldun, bana kar fenalk dndn. Sana itaat eden halkn dndkleri dahi fena olacaktr. Bana itaat eden halkn dnceleri ar, temiz olacaktr. Onlar gne grecekler, aydnlk grecekler. Ben gerek Kurbustan adm almmdr. Senin adn ise Erlik olsun. Gnahkrn benden gizleyenler senin halkn olsun. Gnahkrn senden gizleyenler senin halkn olsun!" dedi. Dalsz, budaksz bir aa bitmiti. Bu aac Tengri grd ve "Dallar olmayan aaca bakmak ho bir ey deil. Buna da dokuz tane dal bitsin!" dedi. Aata dokuz dal bitti. Tengri yine yle dedi: Bu srada Erlik bir kalabaln grltsn iitti ve "Bu grlt nedir?" diye sordu. Tengri "Sen de bir hakansn, ben de bir hakanm. Bu grlty yapan kalabalk benim ulusumdur" dedi. Erlik bu kavmin kendine verilmesini istedi. Tengri ona "Hayr, sana vermeyeceim. Sen kendine bak!" dedi. Erlik "Dur bakalm, Tengrinin u ulusunu bir greyim" dedi ve kalabala doru yrd. Bir yere geldi; burada insanlar, yabani hayvanlar, kular ve baka birok canl yaratklar grd. "Tengri bunlar nasl yaratm? Bunlar ne ile besleniyorlar?" diye dnd. Burada bulunan

insanlar bir aacn meyvesi ile besleniyorlard. Aacn bir tarafndaki meyveyi yiyorlar, dier tarafndaki meyvelerden azlarna almyorlard. Erlik bunun sebebini sordu. nsanlar ona cevap verdiler: "Tengri bize bu drt daln meyvesini yemei yasak etti. Gnein doduu tarafta bulunan be daln meyvelerinden yemei buyurdu. Ylan ile kpee de bu aacn drt dalndan yemek isteyenlere izin vermeyeceksin diye emretti. Bundan sonra Tengri ge kt. Be daln meyveleri bizim amz oldu". Erlik, Krms bunlar duyduktan sonra Trngey denilen bir kiiyi buldu ve ona "Tengri yalan sylemi, siz bu drt daln meyvelerini de yiyiniz!" dedi. Beki ylan uyuyordu. Erlik onun azna girdi ve "Bu aaca k!" dedi. Ylan aaca kt, yasak meyveden yedi. Trngey ile kars Eje beraber geziyorlard. Erlik onlara "Bu meyvelerden yiyiniz!" dedi. Trngey istemedi. Fakat kars yedi. Meyve ok tatlyd. Meyveyi alp kocasnn azna srd. O anda her ikisinin tyleri dklverdi. Utandlar, aalarn altna saklandlar, derken Tengri geldi. Btn ulus Tengriden gizlendi. Tengri haykrd "Trngey, Trngey! Eje, Eje, neredesiniz?" Onlar: "Aa altndayz, sana varamayz." dediler. Ylan, kpek, Trngey, Eje kabahati hep birbirine attlar. Tengri ylana "imdi sen Krms oldun, insanlar sana dman olsun, seni vurup, ldrsn." Bundan sonra Eje'ye dnerek "Yasak meyveyi yedin. Krms'n szne uydun. Bundan byle gebe olacak ve ocuk douracaksn, doum sanclar ekeceksin" dedi. Trngey'e dedi. "Krms'n an yedin, beni dinlemedin, Krmsn szne kandn, onun szne kananlar onun lkesinde yaayacaklar. Benim nurumdan mahrum olacaklar, karanlk dnyada bulunacaklardr. Krms bana dman oldu. Sen de ona dman olacaksn. Beni dinlemi olsaydn, benim gibi olurdun. imdi senin dokuz oul, dokuz kzn olsun. Bundan sonra ben sizden kiiler yaratmayacam. Kiileri sen douracaksn" dedi. Tengri, Krmse "Kiilerimi niin aldattn?" diye sordu. Krms, "Ben istedim, sen vermedin. Ben de hrszca almaya karar verdim. Ben alacam; atla kaarsa drerek alacam, iki iip sarho olursa dvtreceim, suya girse, aaca ksa yine alacam!..." dedi. Bunun zerine Tengri " kat yerin altnda, ay ve gnei olmayan karanlk bir dnya vardr. Ben seni oraya atyorum" dedi. nsanlara da "Bundan sonra size yemek vermeyeceim. Kendinizi, kendi gcnzle kazanarak besleyin. Sizinle konumayacam. Size May-Tere"yi gndereceim" dedi. May-Tere geldi. nsanlara bir ok ey retti. Araba yapt. A olarak ot kklerini, srgan ve yiyebilecekleri eitli otlar gsterdi. Erlik, May-Tere'ye yalvard "Ey May-Tere, benim iin Tengri ile konumalsn! Huzuruna kmam iin izin vermesini istemelisin. May-Tere, Erlik'in kabul edilmesi iin Tengriye altm yl yalvard. Tengri Krmse yle dedi; "Bana dman olmazsan, insanlara

fenalk etmezsen yanma gel!" Krms gklere Tengrinin yanna kt, Tengriya, secde ederek "Beni affet, msaade et de ben kendim iin gkler yapaym" dedi. Tengri msaade etti. Erlik gkler yapt. Erlik'in avenesi gklere yerleip, ok kalabalk oldu. Tengrinin z kiisi Mangdaire yle dnd; "Bizim z kiilerimiz yeryznde Birlik, Erlik'in kiileri gklerde. Bu ok fena bir ey!" Mangdaire, Tengriye darlp, Erlik'e sava at. Erlik kar geldi, atele vurup Mangdaire'yi kard. Mangdaire Tengri huzuruna geldi. Tengri "Nereden geliyorsun?" diye sordu. Mangdaire "Erlik'in avanesi yksek gklerde, bizim kiilerimiz de yerde bulunuyorlar. Bu ok fena bir ey. Ben Erlik'in avanesini yere indirmek iin savatm. Fakat gcm yetmedi, indiremedim." dedi. Tengri "Benden baka kimse ona dayanamaz. Erlik'in gc senden fazladr. Fakat bir zaman gelecek ki sana 'Var! diyeceim. te o zaman senin gcn Erlik'in gcnden stn olacaktr!" dedi. Bunun zerine Mangdaire rahat rahat yatt. Bir gn Mangdaire yle dnd "Tengrinin var diyecei gn yaklat." Tengri, Mangdaire'ye "Ey Mangdaire, bu gn var Erlik'i gklerden sreceksin. Amacna erieceksin, ondan ok gl olacaksn, Benim gcm, (Alkm) sana yetsin." dedi. Mangdaire sevindi ve bir kahkaha att. "Yaym yok, okum yok, kargm yok, yatanm yok... Ancak yaln bileim, kolum var. Yalnz bilek gcyle Erliki nasl yok edebilirim ben? dedi. Tengri ona karg verdi. Mangdaire kargy alp Erlik'in gklerine kt. Erlik'i yendi, kard. Gklerini krp para para etti. Erlik'in gklerinin paralar yere dkld. O zamana kadar yeryz dmdzd. Bu paralardan, dalar, kayalar olutu. Gzel Tengrinin gzel yaratt dmdz yer bylece eri br oldu. Erlik'in btn avanesi yere dkld. Kimi suya dt bouldu, kimi aaca, kimi taa arpt ld. Kimisi de hayvanlara arparak ld. imdi Erlik, Tengriden yer istedi: "Benim gklerimi krdn. imdi benim barnacak yerim yok" dedi. Tengri onu yerin altna, karanlk dnyasna srd. zerine kat kat kilitler koydu "zerinde snmez ate olsun, gne ve ay grmeyesin! Tekrar ediyorum, yi olursan yanma alrm, fena olursan daha derinlere srerim!" dedi. Erlik "Ben lm adamlarn canlarn alacam." dedi. Tengri "Ben onlar sana vermeyeceim. Kendin yarat!" dedi. Erlik eline eki, krk, rs ald. Bir vurdu, kurbaa kt; bir vurdu, ylan kt; bir vurdu, ay kt; bir vurdu, domuz kt; bir vurdu, Albs (kt ruh) kt; bir vurdu, ulmus (kt ruh) kt; bir vurdu, deve kt. Tengri geldi. Erlik'in krk, eki ve rsn alp atee att. Krk bir kadn, eki de bir erkek oldu. Tengri bu kadn yakalayp, yzne tkrd. Kadn bir ku olup utu. Bu ku eti yenmez, ty yelek olmaz (Kurday) denilen kutur. Tengri erkei yakalayp yzne tkrd. o da bir ku oldu. Bu da (Yalban) denilen kutur.

Btn bunlardan sonra Tengri halka hitaben : "Ben size mal verdim, a verdim. Yerin zerinde, iyi, gzel ve ar sular verdim. Size yardm ettim. Siz de iyilik yapnz. Ben gklerime dneceim. abuk gelmeyeceim!" dedi. Sonra yardmc ruhlarna hitaben: "al-Yime sen iki iip akln kaybedenleri, krpe ocuklar, ksrak yavrularn inek buzalarn koru, iyi sakla. yilik yapm olan llerin canlarn yanna al, kendi kendini ldrenleri alma! Zenginlerin malna gz dikenleri, hrszlar, bakalarna dmanlk edenleri de alma! Benim iin ve hakan iin savaan lleri al, benim yanma getir! nsanlar size yardm etsin, sizden kt ruhlar uzaklatrdm. Kt ruhlar (Krms'ler) insanlara yaklarsa onlara yemek versinler. Krms'lerin alarn yemeyiniz, yerseniz onlardan olursunuz. Benim adm sylerseniz, himayemde bulunacaksnz. imdi ben uzaklayorum...fakat tekrar geleceim. Beni unutmaynz, beni gelmez sanmaynz. imdi uzaklara gidiyorum. Tekrar geldiim zaman sizin iyilik ve ktlklerinizin hesabn greceim. imdilik benim yerimde Yapkara, Mangdaire ve al-Yime kalyorlar. Onlar size yardm edeceklerdir." dedi. Yapkara, sen iyi bak! Erlik senin elinden lmlerin cann almak isterse Mangdaire'ye syle, o kuvvetlidir. al-Yime, sen de iyi bak! Albs, ulmus yerin altndan kmasnlar. karlarsa derhal May-Tere'yi ver! O kuvvetlidir, onlar kovsun. Podo - Snku Ay ve Gnei beklesin. Mangdaire'ye syle, yeri ve gkleri muhafaza etsin! May-Tere iyilerden ktleri uzaklatrsn. Mangdaire, sen kt ruhlarla sava! Sana g gelirse benim adm ar! nsanlara iyi eyleri, iyi ileri ret. Onlara oltayla balk avlamak, sincap (Tiyin) vurmak, hayvan besleme sanatlarn ret. Tengri bunlar syledikten sonra uzaklat. Mangdaire olta yapt, balk avlad. Tfek, icat etti, sincap vurdu. Tengrinin buyurduu gibi insanlara bir ok eyler retti. Mangdaire bir gn yle dedi "Bugn beni rzgr uuracak ve gtrecektir" Gerekte n de rzgr geldi ve Mangdaire'yi alp gtrd. Yapkara insanlara yle dedi: "Mangdaire'yi Tengri yanna ald. Onu bulamayacaksnz. Ben Tengrinin elisiyim. Tengri nerede durdursa orada kalacam. Siz rendiklerinizi unutmaynz. Tengrinin yargs budur!" Bu konumadan sonra kendisi de insanlar kendi hallerine brakp, gitti.

* Bayram Erdoann Sorularla Trk Mitolojisi Kitabndan alnmtr. (s.98-104) [1] W. Radlofftan yerin yaradl hakkndaki bir Altay efsanesi

kinci Yaratl Destan

Gk yoktu, yer yoktu. Yalnzca, sonu olmayan bir deniz vard. Tengri lgen (Aakay, Kurbustan), bu denizin zerinde uuyordu. Konacak sert bir yer aryordu, bulamyordu. Byle uarken gnlne dodu. Bir ses "nndeki nesneyi yakala" diye fsldad. lgen, bu fslty yineledi. Ellerini ne doru uzatt. O srada su yzne bir ta kmt. lgen, ta yakalad, zerine kondu. Tan stnde ne yapacan dnd. Usuz bucaksz suyun iinden Ak Ene (Ak Ana), szlp lgen'in karsna kt ve "Yarat" dedi; kez yineledi. lgen "Nasl?" diye sordu. Ak Ene "Yaptm oldu de, yaptm olmad deme" dedi. Sonra, Ak Ene kayboldu. Bir daha da grnmedi. lgen, insanlara u buyruu verdi. "Var olana yok demeyin; vara yok diyen de yok olur!" lgen, "Yer yaratlsn!" dedi; yer yaratld. "Gkler yaratlsn!" diye buyurdu; Gkler yaratld. Bylece btn dnyay yaratt. Sonra, byk balk yaratp, yeri onlarn zerine yerletirdi. Balklardan ikisini yerin kenarna, ncsn ortasna temel yapt. Ortada bulunan baln ba kuzey ynndedir. Bu balk ban eerse, kuzeyden yayk (Tufan) olur. Ban daha aa eerse, yeryznde su basmadk bir avu yer kalmaz. Onun iin bu balk, byk bir zincirle bir diree balanmtr. Onu, Mangda-ire ynetir. lgen, dnyay yaratrken Ay ve Gn nn dokunduu Altn Da'da oturdu. Bu da, gk ile yer arasnda idi. Dnya'nn yaratl alt gn srd. Yedinci gn lgen yatp uyudu; sekizinci gn kalkt... Bizim Ay ve Gne'imizin dnyasndan baka, doksan dokuz dnya daha vardr. Bunlarn hepsinde birer Umag (Cennet), birer Tamu (Cehennem) vardr. Herbirinde insanlar bulunur. En byk dnya, Han Kurbustan Tengere'dir. Bay-lgen, bu lemin ynetimini yardmclarndan olan Mangzn Matmas Burkan adl ruha vermitir. Bu dnyann yerinin ad Altn Telegey'dir. Cehennemi, Mangz Toiri Tamu'dur. Bu Tamuyu, Matman Kara adl bir zebani ynetir. Doksan dokuz lemin ortancas, Ezre Kurbustan Tengere'dir. Ezre Tengere'yi, Belgein Keratlu Trn Muskay Burkan'a verilmitir. Yerinin ad, Altn arka'dr. Cehennemi, Tpken Kara Tamu'dur. Bu cehennemi Matman Karak ynetir. Kiioullarnn bulunduu bizim dnyamz, en kk dnyadr. Adna, Kara Tengere Dnyas denilir. Bu dnyay, May-Tere ynetir. Cehenneminin ad, Kara Te'tir. Bu cehennemi, Kerey Han ynetir. Bizim dnyamzn zerinde otuz kat gk vardr. Bay-lgen, birgn denize bakarken, suyun stnde bir toprak parasnn yzdn grd. Topran zeri, insan gvdesine benzeyen bir kil tabakas ile kaplyd. lgen, "Bu cansz toprak, kii olsun!" diye buyurdu. Toprak, kii oldu. lgen, ona Erlik adn verdi; olduu yere brakt. Erlik, giderek lgen'i buldu.

lgen de onu yanna ald; kendisine kk karde yapt. Bir zaman sonra Erlik, lgen'i kskand. Ondan daha gl olmak istedi. lgen'e imrendi, "Ben de onun gibi olmalym" diye dnd. Dne dne lgen'e dman oldu. lgen bunun yerine, Mangdaire'yi yaratt. Sonra da, bizim dnyamzda yedi kii yaratt. Bunlarn kemikleri kamtan, etleri topraktan oldu. Kulaklarna fledi, can verdi. burunlarna fledi, akl verdi. En sonra da, yine bir kii yaratt ve May-Tere adn verdi. Ona "Bu insanlar sen ynet" diye buyurdu.

...NuSRq:Xrt:irHt